Íslenski sjávarklasinn - Árangur og verkefni 2012-2013 by Íslenski sjávarklasinn

ÍSLENSKI SJÁVARKLASINN Árangur og verkefni 2012-2013

Sjávarútvegur og tengd matvælavinnsla Fiskeldi

Tæknibúnaður fyrir vinnslu og veiðar

Sala og markaðssetning

Lífvirk efni

Rannsóknir, menntun og þjálfun

Eftirlit og stjórnun

Flutningar og hafnarstarfsemi

Ferðaþjónusta

Olía og gas

Fjármál og þjónusta

Efnisyfirlit

Formáli 5 Íslenski sjávarklasinn 6 Sjávarútvegs- og matvælahópur 8 Flutninga- og hafnahópur 10 Rannsókna- og menntahópur 12 Tæknihópur 14 Olíu- og gashópur 16 Hús Sjávarklasans 18 Rannsóknir og útgáfa 20 Alþjóðlegt samstarf 22 Fjölmiðlar 2011-2013 24

STOFNAÐILAR AÐ ÍSLENSKA SJÁVARKLASANSUM

SAMSTARFSAÐILAR ÍSLENSKA SJÁVARKLASANS

Dark Blue CMYK: 100c + 74m + 10y + 40k Pantone: 654 RGB: 0r + 43g + 83b Red CMYK: 0c + 100m + 100y + 0k Pantone: 485 RGB: 206r + 23g + 30b

Formáli

m allan heim er mikill áhugi á rannsóknum á klösum (e. industry clusters) og áhrifum þeirra á þróun fyrirtækja og lífskjör. Michael Porter skilgreinir klasa sem þyrpingu fyrirtækja og stofnana á ákveðnu svæði og sviði, sem eiga sameiginlega hagsmuni og stuðningsnet. Samstarf á vettvangi klasa felst í að leiða saman ólíka aðila innan hans eins og t.d. fyrirtæki, opinbera aðila, menntastofnanir og fjármálastofnanir. Þannig er hvatt til samstarfs án þess að draga úr virkri samkeppni og mynda þannig heild sem er aflmeiri en ef hvert fyrirtæki er að vinna eitt og sér að framgangi sinna verkefna. Íslenski sjávarklasinn hófst sem rannsóknarverkefni í Háskóla Íslands árið 2010. Verkefnið hófst á því að kortleggja alla þá starfsemi sem snýr að hafinu í kringum Ísland, allt frá hefðbundnum fiskveiðum og fiskvinnslu, rannsóknum og nýsköpun, til líftækni og hátækniframleiðslu, flutningastarfsemi, fjármálastarfsemi og viðgerðar- og viðhaldsþjónustu. Kostir þess að kortleggja sjávarklasann fólust ekki síst í því að sýna fram á tengsl ólíkra greina innan hans og benda á möguleika og tækifæri til frekara samstarfs. Um var að ræða afar yfirgripsmikið verkefni og þótt skýrsla um þetta efni hafi komið út á vegum klasans árið 2011 má segja að þessi kortlagning á starfsemi sem tengist hafinu sé viðvarandi verkefni í klasastarfsemi. Í þeim athugunum sem gerðar voru komu í ljós ýmsar vísbendingar um að samstarf innan sjávarútvegs og tengdra greina var á ýmsum sviðum verulega ábótavant. Í október 2010 var haldinn kynningarfundur í Háskóla Íslands á því sem kallað var Sjávarútvegsklasinn. Hinn 24. maí árið 2011 var síðan haldin opin kynning í Sjóminjasafninu Víkinni þar sem kynnt var kortlagning klasans og hugmyndafræði. Þar var m.a. kynnt að klasinn myndi „styrkja nýja sprota í geiranum og auka gróskuna í þessum stærsta klasa í íslensku atvinnulífi.“ Í kjölfarið fjölgaði samstarfsaðilum hratt og verkefnið formfestist. Nú er Íslenski sjávarklasinn ehf. um tveggja ára gamalt klasastjórnunarfyrirtæki með tæplega 60 fyrirtæki sem samstarfsaðila. Einn af mikilvægustu þáttum í klasastjórnun er markmiðssetning til nokkurra ára. Unnið hefur verið markvisst eftir þeim markmiðum sem sett voru fram í upphafi um að efla verðmætasköpun hjá fyrirtækjum í klasanum með það að leiðarljósi að efla nýja sprota. Klasar setja sér almennar aðgerðaáætlanir sem miða að því að ná fólki og fyrirtækjum saman til að vinna að þeim markmiðum sem klasinn setur. Um leið er síðan fyrirtækjanna sjálfra að setja sér nánari markmið í samstarfi sín í milli og aðgerðaáætlanir. Þetta köllum við „ávexti í augnhæð“, verkefni sem geta skilað ábata fyrir samstarfsfyrirtæki til skamms tíma. Hér á eftir verður farið yfir hvernig til hefur tekist í starfi ýmissa samstarfshópa fyrirtækja innan Íslenska sjávarklasans. Í raun má því segja að í starfi klasa komi aðgerðir fyrst og ítarleg stefnumótun fylgir í kjölfarið. Í starfsemi klasa er lagt kapp á að með reglubundnum hætti sé farið yfir árangur klasans. Að loknum tveim árum í starfsemi klasans teljum við að komið sé að þeim tímapunkti núna og í því tilefni er sú samantekt kynnt sem hér birtist. Að loknum fyrstu tveim starfsárum Íslenska sjávarklasans er mikilvægt að líta yfir farinn veg og meta árangur. Enn er of snemmt að segja til um árangur margra þeirra verkefna sem fyrirtækin í klasanum hafa undirbúið eða komið í framkvæmd. Fjöldi þeirra verkefna sem hér verða kynnt bendir þó til þess að takist hafi að efla samræðu og samstarf fyrirtækja innan klasans. Þór Sigfússon stofnandi og framkvæmdastjóri Íslenska sjávarklasans

Íslenski sjávarklasinn

MARKVISST SAMSTARF

Frá því klasasamstarfið Íslenski sjávarklasinn hóf göngu sína í ársbyrjun 2012 hafa ýmiskonar fyrirtæki bæst í hópinn. Öll eiga þau það sameiginlegt að stunda hafsækna starfsemi eða þjónusta að stóru leyti fyrirtæki sem það gera. Samstarfsfyrirtækin eru nú rúmlega 50 en þar má nefna fyrirtæki á sviði útgerðar, fiskeldis, matvælaframleiðslu, flutninga, hafnastarfsemi, fjármála, ráðgjafar, sjávartækni, verkfræði auk menntastofnana.

Sú starfsemi sem fellur undir sjávarklasann á Íslandi er víðtæk, fer fram víðs vegar um landið og er af ýmsum toga. Því hefur samstarfsvettvangi sjávarklasans verið skipt niður eftir nokkrum mismunandi hópum. Þessir hópar hafa hingað til unnið að mestu saman innbyrðis en samstarf milli hópa hefur einnig aukist markvisst. Hóparnir sem hafa verið virkir frá stofnun Íslenska sjávarklasans eru:

ÞRÓUN KLASA Allt frá upphafi hefur þróun Íslenska sjávarklasans fylgt sannreyndu líkani um þróun klasa sem nýtt hefur verið við klasastjórnun víða um heim. Á myndinni að neðan er þessu ferli lýst en öll verkefni Sjávarklasans má staðsetja í þessu ferli. Flest þeirra tilheyra 6. skrefinu, ávextir í augnhæð, sem er lýsing á samstarfsverkefnum sem geta skilað ábata innan skamms tíma. Þónokkur verkefni tilheyra skrefum um kortlagningu og greiningar auk þess sem alþjóðlegar tengingar skipa stóran sess í verkefnaflóru Sjávarklasans.

»»

Sjávarútvegs- og matvælahópur

»»

Flutninga- og hafnahópur

»»

Rannsókna- og menntahópur

»»

Tæknihópur

»»

Olíu- og gashópur

ÞRÓUN KLASA A. Ferlið hafið

B. Grunnurinn lagður

Kynning á þýðingu og mikilvægi

Mótun leiðtogahóps

Kortlagning og greining

Stofnun klasa C. Komist á skrið

D. Grunnurinn efldur

Dýpri greiningar

Mótun langtímastefnu

Alþjóðlegar tengingar

Ávextir í augnhæð (low hanging fruits)

Mat á árangri

E. Skriðinu haldið

STJÓRN SAMSTARFSVETTVANGS Í stjórn samstarfsvettvangs Sjávarklasans sitja eftirfarandi aðilar: »»

Aðalsteinn Ingólfsson framkvæmdastjóri Skinney-Þinganes

»»

Helgi Anton Eiríksson forstjóri Iceland Seafood

»»

Ásbjörn Gíslason forstjóri Samskipa

»»

Jóhann Oddgeirsson framkvæmdastjóri Samhentra

»»

Birna Einarsdóttir bankastjóri Íslandsbanka

»»

Jóhannes Jónasson framkvæmdastjóri 3X Technology

»»

Eggert B. Guðmundsson forstjóri N1

»»

Jón Ingi Björnsson framkvæmdastjóri Trackwell

»»

Gísli Gíslason framkvæmdastjóri Faxaflóahafna

»»

Magnús Bjarnason forstjóri Icelandic Group

»»

Guðmundur Kristjánsson forstjóri Brims

»»

Pétur H. Pálsson framkvæmdastjóri Vísir hf.

»»

Gunnar Már Sigurfinnsson framkvæmdastjóri Icelandair Cargo

»»

Sigurður Viðarsson forstjóri TM

»»

Gunnar Tómasson framkvæmdastjóri Þorbjörns

»»

Sjöfn Sigurgísladóttir eigandi Íslenskrar matorku

»»

Gylfi Sigfússon forstjóri Eimskips

»»

Sævar Freyr Þráinsson forstjóri Símans

»»

Haukur Óskarsson framkvæmdastjóri iðnaðar hjá Mannviti

Sjávarútvegs- og matvælahópur

ÞORBJÖRN Sjávarútvegur og tengd matvælavinnsla

Auðbjörg ehf

SJÁVARÚTVEGS- OG MATVÆLAHÓPUR:

Í sjávarútvegs- og matvælahópnum eru útgerðir, fiskvinnslufyrirtæki og sölu- og markaðsfyrirtæki. Flest fyrirtækin í hópnum eru stofnaðilar að Íslenska sjávarklasanum. Elsta og stærsta verkefnið sem aðilar hópsins hafa unnið að er fullvinnsluklasinn Codland en að auki hafa nokkrir aðilar hópsins stigið fyrstu skref í stofnun kollagenverksmiðju og fleiri hafa stutt við endurvakningu á verkstjórafundum svokölluðum.

»»

Auðbjörg ehf.

»»

Brim

»»

Hraðfrystihúsið Gunnvör

»»

Icelandic Group

»»

Iceland Seafood International

»»

Jakob Valgeir ehf

»»

Samherji

»»

Skinney-Þinganes

»»

Vísir

»»

Þorbjörn

CODLAND Fullvinnsluklasinn Codland var stofnaður vorið 2012 af útgerðunum Vísi og Þorbirni ásamt þurrkunarfyrirtækinu Haustaki. Í samstarfi við Codland starfa þó fleiri fyrirtæki á borð við Ægir Sjávarfang, North Taste og Zymetech. Tilgangur og meginmarkmið Codland er að fullvinna þorsk og framleiða hágæða vörur úr öllum hráefnum sem fiskurinn hefur upp á að bjóða. Sem dæmi um verkefni Codlands er uppsetning fiskimjöls- og lýsisverksmiðju á Reykjanesinu sem mun framleiða vörur úr þorsksklógi. Úr slóginu framleiðir Norður ensím sem Zymetech notar í snyrtivöruframleiðslu. Auk þess vinnur Codland með ýmsum sprotafyrirtækjum að verkefnum sem snúa að vöruþróun og nýsköpun sjávarafurða.

KOLLAGENVERKSMIÐJA Vísir og Þorbjörn vinna nú saman að því að setja upp verksmiðju sem framleiða mun kollagen úr íslensku þorskroði. Auk þess hafa fleiri fyrirtæki í klasanum komið að þessu verkefni eins og Mannvit. Þá hafa viðræður átt sér stað við ýmis útgerðarfyrirtæki eins og Samherja, Brim og fleiri. Þá hefur orðið til gott samstarf við kollagenframleiðandann Juncá á Spáni. Ætla má að aðgengi Íslendinga að hráefni og orku auk markaðsþekkingar Juncá geti skapað grundvöll fyrir arðbæra framleiðslu kollagens á Íslandi. Stofnað hefur verið einkahlutafélagið Collagen ehf. til þess að vinna verksmiðjunni brautargengi.

VERKSTJÓRAFUNDIR Í ársbyrjun 2013 var svonefndur verkstjórafundur endurvakinn í Kvikunni í Grindavík. Tilgangur fundanna er að gefa verkstjórum í sjávarútvegi og fiskvinnslu færi á að tengjast og kynnast nýjungum og breytingum í greininni. Fundurinn var vel sóttur og verður endurtekinn í janúar 2014 á Sauðárkróki. Samstarf hefur verið við Icelandic og Iceland Seafood International um þetta verkefni.

Flutninga- og hafnahópur

Flutningar og hafnastarfsemi

TVG-ZIMSEN SÍ

1894

FLUTNINGA- OG HAFNAHÓPUR:

Þorri flutninga- og hafnahópsins hefur tekið þátt í klasasamstarfinu frá stofnun Sjávarklasans snemma árs 2012. Helsta afurð hópsins er stefna um flutninga og vörustjórnun á Íslandi til ársins 2030, en með útgáfu hennar stíga aðilar hópsins fyrstu skref í að móta sérstaka stefnu um þessi málefni hér á landi. Að auki hefur hópurinn unnið að því að auka sölu um borð í erlend skip sem koma hingað til lands, kortleggja erlendar skipakomur og efla starfsemi íslenskra fyrirtækja í Grænlandi.

»»

Akureyrarhöfn (Hafnasamlag Norðurlands)

»»

Eimskip

»»

Ekran

»»

Faxaflóahafnir

»»

Hafnafjarðarhöfn

»»

Framtak-Stálsmiðjan

»»

Jónar Transport

»»

Mannvit

»»

Icelandair Cargo

»»

Icelandic Group

»»

Isavia

»»

Íslandsbanki

»»

LEX

»»

Landsbankinn

»»

Reykjaneshöfn

»»

Samskip

»»

TVG Zimsen

STEFNA UM FLUTNINGA OG VÖRUSTJÓRNUN TIL ÁRSINS 2030 Flutninga- og hafnahópurinn er sá fyrsti í klasasamstarfinu til þess að móta sér langtímastefnu með formlegum hætti. Síðla árs 2013 var kynnt stefna um flutninga og vörustjórnun á Íslandi til ársins 2013. Með því er fyrsta skrefið stigið hér á landi til að sameina stefnu fyrirtækja í þessum greinum hér á landi. Stefnan felur í meginatriðum í sér þrjú forgangsverkefni til næstu 17 ára: »»

Ísland sem þjónustumiðstöð fyrir Grænland

»»

Ísland sem þjónustumiðstöð á Norður-Atlantshafi

»»

Efling rannsókna þróunar og menntunar í flutningum og vörustjórnun

Stefnuna má nálgast á vefsíðu Sjávarklasans (sjavarklasinn.is) undir útgáfa.

ÍSLENSKA MATARKARFAN Sá hluti hópsins sem sérhæfir sig í umboðsmennsku fyrir erlend skip, hafnastarfsemi og skipakosti stendur saman að verkefninu Íslenska matarkarfan sem gengur út á að auka sölu á íslenskum mat í erlend skemmtiferðaskip. Athuganir Sjávarklasans benda til þess að áætlaðar mögulegar árstekjur af sölu matvæla í þau skemmtiferðaskip sem hingað koma sé hátt í 3 milljarðar króna. Núverandi hlutdeild íslenskra fyrirtækja í þeirri veltu er talin nema tæplega 300 milljónum króna.

ÖNNUR VERKEFNI Hópurinn hefur unnið að ýmsum smærri verkefnum. Þar má nefna kortlagningu erlendra skipaferða hingað til lands, greiningu á tekjumöguleikum af komum skemmtiferðaskipa og eflingu á samstarfi íslenskra fyrirtækja við grænlensk fyrirtæki.

Rannsókna- og menntahópur

Rannsóknir, menntun og þjálfun

RANNSÓKNA- OG MENNTAHÓPUR:

Menntahópurinn svokallaði hefur unnið gott starf frá stofnun Sjávarklasans en Íslandsbanki styður dyggilega við verkefni hópsins. Hópnum tilheyra menntastofnanir á framhalds- og háskólastigi. Hópurinn hefur unnið að þremur lykilverkefnum, Verkefnamiðlun, kynningum í grunnskólum og Menntavitanum.

»»

AQ Food

»»

Fisktækniskólinn

»»

Framhaldsskólinn í Vestmannaeyjum

»»

Háskóli Íslands

»»

Háskólinn á Akureyri

»»

Háskólinn á Hólum

»»

Háskólinn í Reykjavík

»»

Íslandsbanki

»»

Rannsóknarþjónustan Sýn

»»

Tækniskólinn

»»

United Nations University

VERKEFNAMIÐLUN Verkefnamiðlun tengir saman nemendur og fyrirtæki. Vefurinn verkefnamidlun.is var kynntur formlega í febrúar 2013. Vefurinn inniheldur annars vegar starfsauglýsingar og verkefnalýsingar frá fyrirtækjum sem vilja fá nema til að vinna verkefni og hins vegar skráða nemendur í leit að starfi eða hugmynd að skólaverkefni af ýmsum tegundum. Vefurinn geymir nú yfir 65 verkefni og 75 nemendur og hafa á annan tug verkefna verið unnin í samstarfi nemenda og fyrirtækja nú þegar. Jafnframt eru dæmi þess að fyrirtæki hafi ráðið starfsfólk í gegnum vefinn. Mörg fyrirtæki innan klasans hafa tekið virkan þátt í verkefnamiðlun eins og Marel og Faxaflóahafnir. Vefurinn var einnig settur upp í Færeyjum í gegnum alþjóðlega klasasamstarfið NAOCA þar sem hann ber heitið leinkjan.fo.

GRUNNSKÓLAKYNNINGAR Veturinn 2012-2013 heimsóttu fulltrúar Sjávarklasans rösklega 1.000 nemendur í 9. og 10. bekk á grunnskólastigi til að kynna fyrir þeim sögu sjávarútvegsins, framleiðsluferlið, allar þær afurðir sem hægt er að búa til úr auðlindum hafsins og þann fjölda starfa sem finnast í haftengdum greinum. Í vetur verður haldið áfram með þessar kynningar og er mikill áhugi í skólum fyrir þeim. TM hefur verið traustur bakhjarl þessa verkefnis.

MENNTAVITINN Menntavitinn er verkefni sem gengur út á að sýna ungu fólki hvaða möguleikar í starfsvali eru fyrir hendi í haftengdum greinum. Fólk getur þannig farið inn á heimasíðu Menntavitans, valið sér tiltekna „fyrirmynd“ sem vinnur í haftengdri grein og séð hvaða leið hún fór til að komast á þann stað sem hún er á í dag. Þannig sér fólk hversu fjölbreytt störf er að finna í haftengdum greinum Menntavitinn er fyrst um sinn hugsaður sem markaðstæki fyrir skóla sem bjóða upp á nám sem undirbýr fólk til starfa í starfsgreinum sem tengjast sjávarútvegi og þjónustu við sjávarútveg. Einnig er vonast til þess að þátttaka og bein tenging inn á þau fyrirtæki sem tengjast Menntavitanum skapi þeim jákvæða ímynd. 13

Tæknihópur

TECHNOLOGY

securing longer shelf life

Tæknibúnaður fyrir vinnslu og veiðar Þjónustusími: 575 8000 • Netfang: sala@samhentir.is www.samhentir.is

Strekkifilmur

Tæknihópurinn er fyrirmyndardæmi um klasa TÆKNIHÓPUR: lítilla og meðalstórra fyrirtækja sem stunda mikinn útflutning og hafa skýran hag af samstarfi sín á milli. »» 3X Technology Þrjú meginverkefni Vörunúmar tæknihópsins eru lengst kominLýsing í Egill L31-10001500200 Ministretch»»filma þróun, Green Marine Technology, Ocean Excellence L31-12510000200 Vélstrekkifi lma, 125mm mini » » Frost og Græna fiskiskipið. L31-430060008 L31-500150023 L31-500150035 L31-53417 L31-55740 L31-55742 L31-9001

HANDST.8my FORST »» 430MM/600M KPMG VÉLSTR.FILMA. ATX 23my »» Marel VÉLSTR.FILMA. ATX 35my »» Markus Lifenet HANDSTREKKIF. strong 290mtr HANDSTREKKIF. svört 300 »» Marport mtr(6) HANDSTATÍF F. FILMU BLÁTT »» Naust Marine Handfang f. Ministretch »» Navis

Límbönd

»»

Polar Fishing Gear

»»

Promens

»»

Samey

»»

Samhentir

»»

Sæplast

»»

ThorIce

»»

Trackwell

»»

Vélsmiðja Steindórs

Stærð 100mm 150M 20my 125mm 1000 m 20 my SAFEWRAP 8my 6rl/ks 500 x 1500 x 23my 500 x900x 35my 450 x 290 x Strong 450 x 300 x 17 MY / strong 38 mm kjarni

Da CM Pa RG

Re CM Pa RG

GREEN MARINE TECHNOLOGY Green Marine Technology er samstarfsverkefni þess hluta hópsins sem skilgreinir vörur sínar og þjónustu sem „græna tækni“. Sá hluti stendur saman að alþjóðlegu markaðsátaki undir vörumerkinu „Green Marine Technology“. Fyrsti liðurinn í því verkefni er heimasíðan greenmarinetechnology.is þar sem hægt er að líta augum sýndarheim sem sýnir á nýstárlegan hátt þær tæknilausnir sem fyrirtækin hafa upp á að bjóða.

OCEAN EXCELLENCE Fyrirtækið Ocean Excellence hefur það hlutverk að markaðssetja íslenskar lausnir í framleiðslu á aukaafurðum sjávarafla. Félagið var sett á laggirnar snemma árs 2013 en að Ocean Excellence standa verkfræðistofan Mannvit, tæknifyrirtækið Samey, fiskþurrkunarfélagið Haustak og Codland. Fyrsti samningur félagsins snýst um ráðgjöf um þurrkun á sjávarafurðum í Dubai eftir íslenskum leiðum.

GRÆNA FISKISKIPIÐ Tæknihópurinn fer til Noregs í nóvember 2013 til að ræða samstarf við norsk tæknifyrirtæki um það sem kallað hefur verið Græna fiskiskipið. Verkefnið er stutt af Norðurlandaráði.

SAMSTARF UM ÍSLENSKU LEIÐINA Átta tæknifyrirtæki innan klasans hafa ákveðið að hefja samstarf um þróun á heildstæðri lausn við endurbætur á ísfisktogurum. Þetta er í fyrsta skipti um árabil sem svo mörg tæknifyrirtæki eiga í jafn víðtækri samvinnu.

Olíu- og gashópur

Olía og gas

Olíu- og gashópurinn er nýjasti hópur Sjávarklasans. Hópnum tilheyra fyrirtæki á sviði flutninga, sjávartækni, fjármála, verkfræði, lögfræði og atvinnuþróunar.

OLÍU- OG GASHÓPUR: »»

Atvinnuþróunarfélag Eyjafjarðar

»»

Deloitte

»»

Eimskip

»»

Faxaflóahafnir

»»

Hafnafjarðarhöfn

»»

Ice Group

»»

Íslandsbanki

»»

KPMG

»»

Mannvit

»»

Pólar Toghlerar

»»

Reykjaneshöfn

»»

Samey

»»

Samskip

»»

Trefjar

NORRÆNT SAMSTARF Á árinu 2013 hóf olíu- og gashópurinn samstarf við danska olíu- og gasklasann Offshore.dk sem að auki starfrækir slíkan klasa á Grænlandi. Markmið samstarfsins er að auka tengsl lítilla og meðalstórra fyrirtækja í löndunum og auka starfsemi á Grænlandi. Verkefnið hlaut styrk frá Nordic Innovation í ágúst 2013.

FJÁRFESTINGAR Í SJÁVARKLASANUM 2014 – HVERT STEFNUM VIÐ?

fara í dýrustu afurðaflokkana. Innan sjávarklasans alls á Íslandi er nú talsverð vakning í þessum efnum, ekki síst þegar kemur að nýtingu aukaafurða aflans og þróun verðmætra vara úr hráefni sem áður var hent, vannýtt eða notað í verðlitlar afurðir. Slík vöruþróun byggir í flestum tilfellum á þróunarog rannsóknarvinnu sem krefst bæði mikils og þolinmóðs fjármagns. Stuðningur rannsóknasjóða er því mikilvægur í þetta starf. Enn mikilvægara er bein aðkoma stórra og fjársterkra fyrirtækja, svo sem útgerða og rótgróinna framleiðslufyrirtækja, að nýjum og framsæknum verkefnum frumkvöðla.

íðustu tvo áratugi eða svo hefur það oftar en ekki heyrst að sjávarútvegur skipti í raun sífellt minna máli fyrir íslenskt hagkerfi og atvinnulíf ef frá er talið mikilvægi hans við öflun gjaldeyristekna fyrir þjóðarbúið. Ef til vill er að verða á þessu nokkur breyting nú. Fleirum er að verða það ljóst að sjávarútvegurinn er enn gríðarlega mikilvægur íslensku efnahagslífi, ekki síst gegnum hinn breiða sjávarklasa iðnaðar-, tækni- og þjónustufyrirtækja sem sjá sjávarútveginum fyrir aðföngum og vinnur úr afurðum hans. Fáum dylst að tækifæri til aukinnar verðmæta sköpunar í íslensku atvinnulífi eru mikil, nú sem endranær, hvort sem er í sjávarútvegs-, orku-, ferðaþjónustu- eða hugverkageiranum. Á sama tíma er það augljóst að stöðnun og hik í fjárfestingaákvörðunum einkenna enn efnahagslífið enda margir stórir óvissu- og áhættuþættir sem torvelda áætlanagerð og standa í vegi fyrir uppbyggingu. Í sjávarútvegi hefur þetta ástand meðal annars helgast af óvissu um framtíðarskipulag fiskveiðikerfisins og gjaldtöku innan greinarinnar. Hér verður ekki gerð tilraun til að leggja mat á ólíkar leiðir eða útfærslur í þessum deilumálum heldur aðeins undirstrikað hve mikilvægt er að finna framtíðarlausn á þessum málum. Tíðinda er að vænta á árinu 2014 þar sem ríkisstjórnin hefur boðað endurskoðun laga um stjórn fiskveiða og endurskoðun laga um veiðigjöld á árinu. Vonandi berum við gæfu til að leiða þessi mál til lykta um fyrirsjáanlega framtíð og þannig að sem flestir fái vel við unað.

Bein aðkoma rótgróinna fyrirtækja hefur ekki aðeins í för með sér aðgang nýsköpunarfyrirtækja að nauðsynlegu fjármagni heldur er gríðarlegur fengur í greiðu aðgangi að hráefni, mörkuðum og aðstöðu þessara stærri fyrirtækja, auk þekkingar og reynslu starfsmanna þeirra, sem reynist frumkvöðlum ekki síður mikilvæg en fjármagn. Það er til mikils að vinna við mótun sjávarklasa framtíðarinnar og reynslan sýnir að þeir sprotar vaxa frekar sem fá stuðning með þekkingu, reynslu, tengslaneti og markaðsaðgengi stærri aðila, til jafns við fjármagn. Ábyrgð útgerða og stærri framleiðenda er því mikil þegar nýsköpun er annars vegar en væntur ávinningur kann einnig að vera mikill. Ábyrgð ríkisvaldsins í þessu samhengi er einnig mikil, bæði við að tryggja stöðugleika í stjórn fiskveiða og ákvarða gjaldtöku þannig að fjárfestingageta greinarinnar verði nægilega rúm til áhættusamra fjárfestinga í nýsköpun. Ríkið getur einnig ýtt undir og hvatt sjávarútvegsfyrirtæki til þátttöku í nýsköpunarverkefnum með ýmsum leiðum. Óháð því hvort ríkið vill eiga frumkvæði í þeim efnum eiga fyrirtækin sjálf að leita eftir fjárfestingatækifærum á jaðri klasans, tækifærum sem ná langt út fyrir hinn hefðbunda sjávarútveg og yfir í hátækniiðnað og líftækni, og koma auga á að vaxtasprotar framtíðarinnar munu nærast á samstarfi ólíkra aðila klasans sem geta notið stuðnings hver af öðrum.

Ein augljósasta leið sjávarútvegsins og sjávarklasans til aukinnar verðmætasköpunar, vaxtar og hækkandi launa er með bættri nýtingu hráefna. Með bættri nýtingu hráefna er ekki aðeins átt við nýtingu hráefnis sem áður hefur farið til spillis, heldur einnig áherslu á að finna þá nýtingarsamsetningu hverrar tegundar sem hámarkar hlutfall þeirra afurða sem

Hús Sjávarklasans FRUMKVÖÐLASETUR

Hús Sjávaklasans opnaði í september 2012 og hefur síðan þá hýst um 15 fyrirtæki í 12 rýmum. Í nóvember 2013 opnaði svo annar áfangi hússins með 17 nýjum skrifstofurýmum til viðbótar auk stórbættrar fundaaðstöðu. Vel hefur gengið að leigja nýju rýmin út og alls eru nú 29 fyrirtæki og stofnanir með aðstöðu í húsinu. Stefnt er að opnun þriðja áfanga hússins haustið 2014.

Frumkvöðlasetur í Húsi Sjávarklasans var opnað í janúar 2013 í samstarfi við Nýsköpunarmiðstöð, Brim, Eimskip, Icelandair Cargo og Mannvit. Þar hafa aðsetur haftengd frumkvöðlafyrirtæki af ýmsum gerðum. Með því að hafa aðsetur í Húsi Sjávarklasans eiga frumkvöðlarnir tækifæri á að vaxa og þróast í nánd við önnur lengra komin fyrirtæki og þiggja ráðgjöf frá sérfræðingum.

Hús Sjávarklasans er liður í markmiði Íslenska sjávarklasans um að auka verðmætasköpun í sjávarklasanum með efldu samstarfi. Það má segja að húsið sé tákngervingur klasahugsunar þar sem fjöldi fyrirtækja sem tilheyra sjávarklasanum á Íslandi, af ýmsum stærðum og gerðum, er samankominn í eitt húsnæði. Í Húsi Sjávarklasans má finna allt frá litlum nýsköpunarfyrirtækjum sem eru að stíga sín fyrstu spor yfir í útibú stórra og rótgróinna fyrirtækja sem starfa á alþjóðavísu. Húsið er þannig nokkurs konar klasi sem býr yfir þeim eiginleikum sem gera klasa jafn árangursríka og raun ber vitni.

Á meðal fyrirtækja sem hingað til hafa haft aðstöðu í frumkvöðlasetrinu eru True Westfjords sem framleiðir kaldhreinsað lýsi, Norður Salt sem framleiðir visvænt sjávarsalt, nýútgerðin Arctic Seafood sem hefur verið leiðandi í handfæraveiðum á makríl og Herberia sem þróar lyf, m.a. úr þörungum. Í frumkvöðlasetrinu eru nú eftirfarandi fyrirtæki:

Þau fyrirtæki sem hafa fast rými í Húsi Sjávarklasans eru: »»

Ankra

»»

MSC

»»

Arctic Fish

»»

Navis

»»

DIS

»»

Novo Food

»»

Egersund

»»

Ocean Excellence

»»

Eimskip

»»

PortIce

»»

Pólar Togbúnaður

»»

Fimbul

»»

Samhentir Kassagerð

»»

Goggur útgáfufélag

»»

Sjónarrönd

»»

Háskóli Íslands

»»

Stjórnborði

»»

Hjallastefnan

»»

Tero

»»

Íslenski sjávarklasinn

»»

ThorIce

»»

Marel

»»

Arctic Seafood

»»

Herberia

»»

Norður Salt

»»

True Westfjords

Rannsóknir og útgáfa GREINING SJÁVARKLASANS

Samhliða því að halda utan um klasasamstarfið hefur teymi Sjávarklasans unnið ýmis konar greiningar og rannsóknir á sjávarklasanum á Íslandi. Nokkur hluti þessara rannsókna hefur verið birtur í skýrslum auk þess sem reglulega kemur út svokölluð Greining Sjávarklasans sem þar sem rýnt er í brýn haftengd málefni. Alla útgáfu má nálgast á sjavarklasinn.is.

Reglulega er á sjavarklasinn.is birt Greining Sjávarklasans þar sem rakin eru brýn haftengd málefni. Greiningarnar sem þar má nú finna má eru:

EFNAHAGSLEG UMSVIF SJÁVARKLASANS Á ÍSLANDI Frá upphafi hefur Sjávarklasinn annast rannsóknir á efnahagslegum umsvifum og afkomu sjávarklasans á Íslandi. Niðurstöðum þeirra rannsókna hafa verið gerð skil árlega frá upphafi. Í skýrslunum þremur sem út hafa komið má lesa um efnahagsleg umsvif sjávarklasans á Íslandi og afkomu helstu anga sjávarklasans á árunum 2010, 2011 og 2012. Skýrslurnar voru að auki gefnar út á ensku og hafa allar fengið þónokkra athygli á erlendum miðlum.

KORTLAGNING Á SJÁVARKLASANUM Á ÍSLANDI Kortlagning er mikilvægur þáttur í þróun klasa. Í upphafi var sjávarklasinn kortlagður gróflega og því gerð skil í skýrslunni Íslenski sjávarklasinn - umsvif, tækifæri og áskoranir. Þá hefur farið fram ítarlegri kortlagning annars vegar á Suðurnesjum og hins vegar á sveitarfélaginu Hornafirði.

»»

4.11.2013: Er raunhæft að skipasmíði aukist hérlendis?

»»

3.10.2013: Mesti vöxtur sjávarklasans í líftækni og fullvinnslu aukaafurða

»»

8.8.2013: Markaðsmál veikasti hlekkur sjávarklasans á Íslandi

»»

13.6.2013: Græna fiskiskipið

»»

8.6.2013: Velta tæknifyrirtækja í sjávarklasanum 66 milljarðar árið 2012

»»

26.3.2013: Helmingi minni afli, tvöfalt meira verðmæti

»»

2.1.2013: Nýsköpunarfjárfesting þarf að aukast til muna

»»

23.10.2012: Mikil verðmæti eru falin í vexti í komum skemmtiferðaskipa hinga til lands

»»

10.9.2012: Aukin aðsókn í nám tengt sjávarútvegi

»»

31.8.2012: Gríðarleg aukning í framleiðslu á aukaafurðum

»»

17.8.2012: Góðir varnarsigrar hjá tæknifyrirtækjum í sjávarklasanum

»»

30.9.2011: Getum við skapað þúsundir starfa í sjávarklasanum?

»»

10.9.2011: Omega-landið Ísland

»»

27.8.2011: Útflutningur tæknifyrirtækja vex á árinu 2011

Greiningarnar eru einnig birtar á ensku og hafa fengið góða umfjöllun á erlendum miðlum.

ANNAÐ Að auki birtist á árinu 2013 stefna um flutninga og vörustjórnun á Íslandi til ársins 2030. Stefnan, sem unnin var af flutninga- og hafnahóp Sjávarklasans, er sú fyrsta sinnar tegundir á Íslandi og er afar ítarlega unnin. Í maí 2012 kom út skýrslan North Atlantic Ocean Clusters - Increased Opportunities Through Cooperation. Skýrslan lýsir kortlagningu á sjávarklösum við NorðurAtlatnshaf og þeim tækifærum sem felast í auknu samstarfi þeirra á milli.

Efnahagsleg umsvif og afkoma sjávarklasans á Íslandi 2012

Efnahagsleg umsvif og afkoma sjávarklasans á Íslandi 2011

Efnahagsleg umsvif og afkoma sjávarklasans á Íslandi 2010

TVEIR

FYRIR FYRIREINN EINN

Stefna um flutninga og vörustjórnun til ársins 2030

Sjávarklasar við NorðurAtlantshaf (enska)

2 fyrir 1 - Fullnýting aukaafurða og líftækni í sjávarklasanum

Kortlagning á haftengdri starfsemi á Suðurnesjum

Íslenski sjávarklasinn - umsvif, tækifæri og áskoranir

Kortlagning á haftengdri starfsemi á Hornafirði

Alþjóðlegt samstarf Alþjóðlegar tengingar eru mikilvægur þáttur í þróun klasa. Þó hafa rannsóknir sýnt að klasi þarf að hafa náð ákveðnu þroskastigi áður en haldið er í mikla alþjóðavæðingu. Því hefur Íslenski sjávarklasinn fetað þá braut nokkuð varlega en engu að síður komið á fót nokkrum blómlegum alþjóðlegum verkefnum.

ICELAND

Iceland Ocean Cluster

FAROE ISLANDS

CANADA OceansAdvance

NAOCA

NORTH ATLANTIC CLUSTER ALLIANCE Samstarfsvettvangur sjávarklasa í Norður-Atlantshafi, North Atlantic Cluster Alliance (NAOCA), var stofnsettur 20. nóvember 2012 að frumkvæði Íslenska sjávarklasans. Samstarfsvettvangnum tilheyra auk Íslenska sjávarklasans klasar frá Noregi, Danmörku, Færeyjum, Grænlandi og Nýfundnalandi í Kanada. Verkefnið er styrkt af Norræna Atlantssamstarfinu (NORA) og Nordic Innovation.

House of Industry

The North Atlantic Ocean Cluster Alliance

NORWAY

DENMARK

Ålesund Kunnskapspark Innovation Norway Sintef

Maritime Development Center of Europe

GREENLAND Hunters and Fishermens Association

DEVELOPING „ARCTIC OIL & GAS CLUSTERS“ Upp úr NAOCA samstarfinu spratt samstarf milli Íslenska sjávarklasans og danska olíu- og gasklasans Offshoreenergy.dk. Klasarnir tveir fengu þá styrk frá BSR Innovation Express til þess að efla þekkingu og samstarf í sambandi við uppbyggingu olíu- og gasiðnaðarins á Grænlandi. Með samstarfinu verður stefnt að því að nýta þekkingu danskra fyrirtækja á sviði olíuiðnaðarins og reynslu íslenskra fyrirtækja á margháttaðri starfsemi við erfið skilyrði á Grænlandi.

TURNING WASTE INTO VALUE Fundaröðin Turning Waste into Value fór fram í nokkrum löndum við Norður-Atlantshaf veturinn 2012-2013. Fundurnir voru haldnir í samstarfi við aðila í hverju landi en hlutverk þeirra var að gefa fyrirtækjum, samtökum og menntastofnunum tækifæri til þess að tengjast og ræða leiðir til að auka nýtingu aukaafurða sjávarfangs. Þá var ætlunin með fundunum einnig að efla vitund á aukaafurðum og þeim tækifærum sem þær geta fært hagkerfunum á svæðinu. Eimskip, Codland, Nordic Innovation, KNAPK í Grænlandi og CCFI í Kanada studdu við fundaröðina.

Fjölmiðlar 2011-2013 Fréttatíminn 8. febrúar 2013:

Fiskeribladed Fiskaren 12. mars 2012

Fis.com 10. júní 2013:

Morgunblaðið 20. janúar 2012

mbl.is 10. júní 2013 Morgunblaðið 18. janúar 2013

mbl.is 15. janúar 2013 Útvegsblaðið mars 2013

mbl.is 2. janúar 2013:

Fréttatíminn 21. júní 2013

Viðskiptablaðið 29. nóvember 2012

Morgunblaðið 8. janúar 2013

mbl.is 5. febrúar 2013

Viðskiptablaðið 15. desember 2011

Útvegsblaðið mars 2013 mbl.is 21.febrúar 2013

Vísir.is 10. júní 2013

Vísir.is 8. júní 2013

WorldFishing 10. júní 2013

Bylgjan 3. september 2012

Fishing News International 16. júlí 2013

Eyjan 25. maí 2011

Morgunblaðið 25. maí 2011

Morgunblaðið 20. apríl 2013

Fis.com 15. desember 2011

Fréttablaðið 14. september 2012

Morgunblaðið 24. maí 2012

Morgunblaðið 13. júlí 2012

Fréttablaðið 23. maí 2012

Fréttablaðið 17. maí 2011

Viðskiptablaðið 25. maí 2011

Sóknarfæri febrúar 2013

Fréttablaðið 22. febrúar 2012

Morgunblaðið 20. desember 2012

Morgunblaðið 6. desember 2012

Morgunblaðið 10. maí 2012

Morgunblaðið 17. mars 2012

Morgunblaðið 19. janúar 2012

Bylgjan 17. febrúar 2012

Morgunblaðið 2. október 2011

Morgunblaðið 27. október 2012

Undercurrent News 10. júní 2013

Morgunblaðið 27. október 2012

Víkurfréttir 13. september 2012

Fréttablaðið 3. maí 2013

Fréttablaðið 25. maí 2011

Viðskiptablaðið 5. febrúar 2013