expres
Relatiemagazine van de Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie • jaargang 28 • nummer 2, speciale editie • april 2015
SPECIAL
Nieuwe organisatiestructuur voor NWO en FOM Op dinsdag 14 april maakte NWO de plannen voor de nieuwe organisatiestructuur bekend. Dit heeft grote gevolgen voor FOM. Met deze FOM expres Special brengen wij u op de hoogte van de besluiten en de impact daarvan op FOM. Wij blijven u op de hoogte houden de komende tijd, via FOM expres en www.fom.nl.
for our english readers The English version of this special is available at ➥ www.fom.nl/fomexpresspecial
Brief van Niek Lopes Cardozo - voorzitter FOM, en Wim van Saarloos - directeur FOM
Geachte relatie van FOM, Er zijn grote, fundamentele veranderingen op til voor NWO en FOM. Veranderingen die sommigen van u de laatste maanden hebben zien aankomen, terwijl zij voor anderen een verrassing zijn. Veranderingen waarvan het Uitvoerend Bestuur van FOM de overtuiging heeft dat zij nieuwe kansen aan de natuurkunde bieden, vooral in de samenwerking met andere wetenschapsgebieden. Maar ook veranderingen die diep zullen ingrijpen in de werkwijze en organisatie van FOM en die onrust met zich mee zullen brengen.
geen banenverlies, geen verhuizing, geen ander arbeidscontract. De locatie in Utrecht blijft bestaan en kan zich ontwikkelen tot een goede netwerklocatie voor heel NWO. In de werkwijze van het huidige FOMbureau zal het nodige veranderen. De samenwerking en uitwisseling met collega’s binnen en buiten het bètadomein zal intensiveren, en er zal meer afstemming plaatsvinden bij de ontwikkeling en uitvoering van financieringsinstrumenten. De filosofie bij deze integratie: uniformering waar nuttig en mogelijk, pluriformiteit waar nodig.
Het plan Kort en goed: FOM wordt gesplitst in een ‘granting’ deel en een deel dat onderdeel wordt van een organisatie-eenheid die de NWO-instituten beheert en ondersteunt. Het granting deel van FOM gaat samen met de NWO-gebieden Exacte Wetenschappen (astronomie, wiskunde en informatica), Chemische Wetenschappen en Aard- en Levenswetenschappen het nieuwe domein Bètawetenschappen van NWO vormen. Het institutendeel van FOM staat model voor en wordt deel van een nieuwe eenheid binnen NWO die alle NWO-instituten gaat ondersteunen. De rol van FOM als unieke zelfstandige organisatie voor de Nederlandse natuurkunde, die zowel instituten beheert als onderzoek in universitaire werkgroepen financiert en ondersteunt, komt hiermee ten einde. Het FOM-team en de ‘best practices’ krijgen een plek in de nieuwe NWO-organisatie.
Over het implementatieproces en het bijbehorend tijdpad is nog niets bekend. Wij sturen aan op een spoedige ontwikkeling van een implementatieplan en zijn al in informeel overleg hierover met onze toekomstige collega’s binnen het bètadomein. De transitie zal natuurlijk de nodige tijd in beslag nemen: zorgvuldigheid gaat voor snelheid. Waarbij het credo voor de hele NWO-organisatie is: ‘tijdens de verbouwing blijft de winkel gewoon open’.
De toekomst Wat betekent deze wijziging concreet voor u? Alle bestaande contractuele verplichtingen met universiteiten, bedrijven en andere partners blijven gewoon doorlopen. Voor het FOM-personeel geldt:
De aanloop Deze historische en diep ingrijpende organisatieverandering van NWO is een rechtstreeks gevolg van beleidsvoornemens van het ministerie van OCW, zoals verwoord in de Wetenschapsvisie. En die gaan weer terug op de aanbevelingen van de commissie Stoof, die eind 2012 NWO heeft geëvalueerd en onder meer concludeerde dat NWO een organisatorische ‘lappendeken’ was, en dat de verdeling in disciplinaire gebieden tot ‘verkokering’ leidde. Vervolg op pagina 2 ➜
Op de FOM-website kunt u het
Tijdlijn
21 mei 2013
25 november 2014
• •
volledige rapport van de werkgroep Breimer, getiteld ‘Aanpassing
Publicatie van het NWO-evaluatierapport door commissie Stoof
governance en organisatie NWO’
Minister Bussemaker en staatssecretaris Dekker sturen Wetenschapsvisie 2025
➥ www.fom.nl/governanceNWO
downloaden.
met daarbij rapport Van der Steenhoven naar de Tweede Kamer
28 januari 2015
13 februari 2015
7 april 2015
9 april 2015
14 april 2015
Vanaf nu
• • • • • •
Hoorzitting Tweede Kamer over Wetenschapsvisie Start interne werkgroep onder leiding van Douwe Breimer Rapport werkgroep Breimer over governance en organisatiestructuur NWO Staatssecretaris Dekker akkoord met plan NWO nieuwe stijl Bekendmaking plannen in- en extern Start ontwikkeling implementatieplan
➜ Vervolg Brief
Niek Lopes Cardozo, voorzitter FOM (links) en Wim van Saarloos, directeur FOM (rechts)
Het ministerie was duidelijk: er moet een majeure verandering van NWO komen. En hoewel over de vorm van die verandering verschillend werd gedacht, werd de noodzaak tot vereenvoudiging van de governance van NWO erkend door vele partijen, zoals VSNU, KNAW en VNO-NCW. Het was ook duidelijk dat er zeker in de bètahoek, waarin als laatste monodisciplinaire organisaties zoals Natuurkunde/FOM en Chemie bestonden, beweging nodig was. Met steun van de Raad van Bestuur van FOM hebben wij ons daarom van meet af aan ingezet voor een beter NWO, waarin best practices van FOM de ruimte zouden krijgen.
bestuur constateert dat een steeds groter deel van het FOM-budget naar deze multilaterale samenwerkingsverbanden gaat, die ook een steeds groter beroep op directie, bureau en bestuur doen. Het bestuur ziet het voorstel om een breed bètadomein te vormen dan ook als de zowel wenselijke als onvermijdelijke weg voorwaarts. Wenselijk, omdat wij verwachten dat het voor onderzoekers daadwerkelijk beter mogelijk zal worden om transdisciplinair onderzoek goed te laten landen, terwijl de bestuurlijke en organisatorische druk die er mee gepaard gaat flink zal kunnen afnemen. Onvermijdelijk, omdat in het huidige wetenschapssysteem een monodisciplinaire organisatie geen toekomst heeft.
Het huidige plan, dat op 9 april door staatssecretaris Dekker is omarmd, is tot stand gebracht door een werkgroep van NWO, waarin drie leden van het Algemeen Bestuur, drie voorzitters van gebiedsbesturen en één instituutsbestuursvoorzitter zitting hadden. Onafhankelijk voorzitter Douwe Breimer leidde de werkgroep. De NWO-gebiedsvoorzitters hadden vanaf januari 2014 al regelmatig overleg gevoerd, wat veel heeft bijgedragen tot het wederzijds begrip voor zowel de overeenkomsten als de essentiële verschillen tussen de wetenschapsgebieden. Voor dit plan is draagvlak in alle gebieden. Dit laat onverlet dat de voorgestelde structuur grote veranderingen voor alle gebieden met zich mee brengt. En wij mogen het op deze plaats wel zeggen: FOM moet van alle betrokken gebieden de grootste slag maken. Wat betekent dit nu specifiek voor FOM? Vooropgesteld: FOM wordt alom gezien als een uitstekende organisatie, die van groot belang is voor de Nederlandse natuurkunde, die internationaal in hoog aanzien staat. Zowel vanuit de academia als het bedrijfsleven, vanuit zowel OCW als EZ komt deze waardering. FOM en STW staan expliciet benoemd als best practices die behouden en herkenbaar moeten blijven in het nieuwe NWO. Het huidige functioneren is dan ook geenszins aanleiding om FOM op de schop te nemen. Dat gezegd hebbende: meer trans- en multidisciplinair onderzoek is al jaren een trend. Soms is dat omdat juist op de raakvlakken van disciplines interessante onderzoeksvragen liggen. Maar ook staat steeds meer onderzoek in het kader van problemen die zijn opgebracht in een maatschappelijke context, waarvoor teams van onderzoekers uit diverse gebieden moeten worden samengebracht. Wij zien echter dat uitstekende onderzoeksvoorstellen in de schemerzone tussen gebieden moeilijk landen. In de huidige structuur betekent iedere samenwerking dat er meerdere besturen bij de besluitvorming betrokken zijn, dat er over de bijdragen uit de diverse gebieden onderhandeld moet worden, en dat verschillen in instrumenten van de gebieden soms in de weg zitten. Het FOM-
2
expres
Topfysica blijft Dit alles neemt niet weg dat natuurkunde als discipline gewoon blijft bestaan, dat het onverminderd belangrijk is om topfysica te blijven bedrijven in Nederland, of die nu mono- of multidisciplinair van aard is, en dat de hechte natuurkunde gemeenschap in Nederland gekoesterd moet worden. Kwaliteit trekt kwaliteit aan. Dat wij in staat zijn om toptalent naar Nederland te halen of hier te houden, komt niet door het salaris dat we kunnen bieden, niet door het niveau van de investeringen van de Nederlandse overheid in natuurkundig onderzoek, maar uitsluitend door de cultuur van excellentie. Dat is een belangrijk erfgoed en dat moet overeind blijven in deze ombouw van NWO. Wij zijn ervan overtuigd dat dat in de voorgestelde structuur heel goed mogelijk is. Daar zetten wij ons voor in. Tenslotte Wij staan voor heel grote en ingrijpende veranderingen. Als bestuur en directie zijn wij hier al vele maanden mee bezig; het huidige voorstel voor de herstructurering van NWO is het resultaat van een langdurig en intensief proces. Wij zijn ons ervan bewust dat velen van u dit proces slechts op (grote) afstand hebben kunnen volgen en dat u zich wellicht overvallen voelt door deze ingrijpende verandering. Wij hopen niettemin dat u begrip heeft voor de overwegingen van het bestuur en de directie. Wij staan achter de voorgestelde ombouw van NWO, inclusief de gevolgen daarvan voor FOM, en gaan nu actief meewerken aan de implementatie. Uiteraard houden wij u goed op de hoogte van het transitieproces. Onze uiteindelijke doelstelling is dat u over een aantal jaren nog steeds veel van de wezenskenmerken van FOM in het hele bètadomein, en liefst in de gehele NWO-organisatie zult herkennen. Niek Lopes Cardozo, voorzitter FOM
Wim van Saarloos, directeur FOM
NWO-persbericht • dinsdag 14 april 2015
Hoofdlijnen nieuw NWO bekend NWO wordt slagvaardiger, gaat flexibeler inspelen op ontwikkelingen in de wetenschap en zal samenwerking binnen de wetenschap en met de maatschappij versterken. Vandaag maakt NWO de contouren van haar nieuwe governance en organisatie bekend. De organisatie wordt efficiënter ingericht: de huidige wetenschapsgebieden en stichtingen worden geclusterd tot vier domeinen. In de nieuwe structuur is de besluitvorming geconcentreerd in een Raad van Bestuur. Daarvan zullen vier actieve wetenschappers deel uitmaken, die ook voorzitter zullen zijn van de vier domeinbesturen. De nieuwe structuur is een essentiële stap om de ambities van de op 13 april jl. gepresenteerde NWO-strategie 2015-2018 waar te maken. Slagvaardig en flexibel NWO Er komen vier domeinen: Bètawetenschappen, Technische en toegepaste wetenschappen, Sociale en Geesteswetenschappen, en Zorgonderzoek en Medische wetenschappen. Elk domein zal worden bestuurd door actieve en vooraanstaande wetenschappers. De vier voorzitters van de domeinbesturen maken deel uit van de Raad van Bestuur, die verder bestaat uit een fulltime voorzitter en een portefeuillehouder financiën en operationele zaken. Het beheer van de NWO-instituten wordt samengebracht in een aparte beheersorganisatie. De bureauorganisatie zal aansluiten op domeinen en disciplines en tegelijk ruimte bieden voor dwarsverbanden en interdisciplinair samenwerken. Wetenschappers en stakeholders uit de maatschappij krijgen via een Raad van Advies meer invloed op de strategie en het beleid van NWO. Daarmee zal NWO winnen aan flexibiliteit door beter in te spelen op ontwikkelingen in wetenschap, beleid en maatschappij. Met deze nieuwe structuur zal NWO haar primaire taken, het bevorderen van de kwaliteit en vernieuwing in vrij en thematisch wetenschappelijk onderzoek binnen alle vakgebieden, efficiënter kunnen uitvoeren. Tegelijk worden verbindingen tussen onderzoekers, met het bedrijfsleven en de maatschappij versterkt. “Ik ben zeer verheugd dat we binnen NWO in twee maanden overeenstemming hebben bereikt op deze hoofdlijnen. Met deze nieuwe governance en organisatie kan NWO bijdragen om Nederland in de wetenschappelijke voorhoede te houden,” aldus Jos Engelen, voorzitter van het algemeen bestuur van NWO. Structurele verbindingen met actieve wetenschap Na het verschijnen van de Wetenschapsvisie in november 2014 ontstonden er zorgen in de wetenschap dat NWO een bureaucratisch geheel zou worden zonder directe bestuurlijke invloed van actieve wetenschappers. Met de nu bekendgemaakte structuur is het gevoelen onder de huidige bestuurders binnen de NWO-koepel dat er een goede balans komt tussen centrale
coördinatie, samenwerking, en maatwerk voor de disciplines. NWO heeft de medewerkers van de verschillende onderdelen van de NWOkoepel in een eerste informatiebijeenkomst op de hoogte gesteld van de nieuwe organisatie. Vandaag stuurde staatssecretaris Dekker van OCW de notitie met de hoofdlijnen van de nieuwe organisatie naar de Tweede Kamer. Structuur volgt visie en strategie In november 2014 maakte het ministerie van OCW de ‘Wetenschapsvisie 2025’, keuzes voor de toekomst bekend. Daarin stelt het kabinet dat de uitgangspositie van de Neder-
landse wetenschap goed is en dat Nederland trots mag zijn op de wetenschap en de wetenschappers. Wel is er meer samenwerking en verbinding nodig om in de wetenschappelijke voorhoede te blijven en de bijdrage aan de samenleving verder te vergroten. Dit uitgangspunt is leidend geweest voor de NWO-strategie 2015-2018 en in het verlengde daarvan voor de nieuwe governance en organisatie van NWO.
Samenvatting FOM-persbericht • dinsdag 14 april 2015
Nieuwe organisatiestructuur NWO en FOM bekend Op maandag 13 april heeft NWO de nieuwe strategienota gepresenteerd aan staatssecretaris Dekker van OCW. Bij deze gelegenheid zijn ook de contouren geschetst van de nieuwe NWO-organisatie. Vier domeinen gaan de hoofdstructuur vormen, waaronder één breed bètadomein. De NWOinstituten worden gezamenlijk ondergebracht in een aparte beheerseenheid. Dit betekent een opsplitsing van de huidige FOM-organisatie. Het granting deel zal samen met de Chemische Wetenschappen, Astronomie, Wiskunde, Informatica, en Aard- en Levenswetenschappen het nieuwe bètadomein vormen. Het deel van FOM dat nu de FOM-instituten beheert
staat model voor en wordt deel van het nieuwe NWOorganisatieonderdeel dat alle NWO-instituten gaat beheren en ondersteunen.
domeinen garandeert dat er specifieke kennis van, en binding met het veld mogelijk blijft. Het Uitvoerend Bestuur zal de Raad van Bestuur en de Centrale Ondernemingsraad Deze veranderingen zijn van FOM adviseren om in te zeer ingrijpend voor de FOMstemmen met de omvorming organisatie. Bestuur en directie en integratie van FOM binnen zijn ervan overtuigd dat deze de nieuwe NWO-organisatie. inbedding in de nieuwe Voor de 1100 FOM-werknemers NWO-organisatie kansen zal zal in eerste instantie niets bieden voor de natuurkunde, veranderen. Ook lopende terwijl de sterktes van FOM projecten en programma’s goeddeels behouden blijven en wijzigen niet, en de huidige - waar van toepassing - breder financieringsinstrumenten binnen NWO kunnen worden zullen vooralsnog blijven ingezet. Integratie van de bestaan. bestaande bureauorganisaties bevordert kruisbestuiving en Het volledige FOM-persbericht coherentie binnen de organimet het rapport over de goversatie, terwijl de organisatie in nance: ➥ www.fom.nl/nieuws.
Niek Lopes Cardozo, voorzitter FOM, die als lid van de werkgroep onder leiding van Douwe Breimer actief betrokken was bij de ontwikkeling van dit voorstel: “De voorgestelde nieuwe NWO-organisatie betekent de facto dat FOM zoals we dat nu kennen ophoudt te bestaan. Dat is een zeer grote stap. FOM is een organisatie die een uitstekende naam heeft, zowel bij de eigen achterban als bij stakeholders. Niettemin zijn wij van mening dat het voor het veld, de natuurkunde en de natuurkundigen, beter is om te integreren in
een breed bètadomein. Het Uitvoerend Bestuur van FOM ziet duidelijke meerwaarde in dit model, zowel voor de Nederlandse wetenschap in het algemeen als de natuurkunde in het bijzonder. Het bestuur zal zich er voor inzetten om van dit nieuwe NWO een succes te maken en om de best practices van FOM breder tot bloei te laten komen.” Wim van Saarloos, directeur FOM: “Wij zijn blij dat dit plan een positieve toekomst schept binnen het nieuwe NWO, en dat de passie en drive waar-
mee onze werknemers zich voor de wetenschap, onze organisatie en de verbinding met het veld hebben ingezet, ook in de toekomst alle ruimte kunnen krijgen. Wij zullen ons inzetten om de nieuwe mogelijkheden voor bevordering van dwarsverbanden en samenwerking samen met onze collega’s van andere disciplines ten volle te benutten en om tot een krachtig en flexibel NWO te komen.”
expres
3
Organogram toekomstig NWO Raad van Toezicht
Stakeholders
Raad van Bestuur Voorzitter + CFO/COO Portefeuillehouders domeinen:
Instituten
Bèta
Technisch en Toegepast
Sociaal en Geestes
Zorg en Medisch
Vz. bestuur
Vz. Bestuur
Vz. bestuur
Vz. bestuur
Bèta wetenschap
Technische- en toegepaste wetenschap
Sociale-en Geestes- wetenschap
Zorgonderzoek en Medische wetenschap
(Voormalig TW/STW)
(Voormalig MaGW - GW)
NIOZ CWI AMOLF DIFFER Nikhef ASTRON SRON NSCR
(Voormalig N* - EW CW - ALW)
Raad van Advies
(ZonMw)
Domeinoverstijgende programmering (NIHC, WOTRO, Strategische uitdagingen, Topsectoren)
N* staat in dit organogram voor de granting delen van het huidige NWO-gebied Natuurkunde en FOM samen.
Strategisch Plan FOM/N 2015-2019 uitgebracht Tegelijkertijd met de publicatie van de nieuwe NWO-strategie hebben ook de Raad van Bestuur van FOM en het Gebiedsbestuur Natuurkunde van NWO (samen FOM/N) het Strategisch Plan FOM/N 2015-2019 uitgebracht. Het plan, met de titel Topfysica midden in een veranderende wereld, geeft de richting aan voor het natuurkundig onderzoek in Nederland voor de komende vijf jaar. Dit definitieve plan is tot stand gekomen na een uitgebreide strategiemeeting met meer dan honderd vertegenwoordigers van wetenschap, industrie en andere onderzoeksinstellingen in mei 2014, en is door de Raad van Bestuur van FOM definitief vastgesteld op 9 december 2014. Vanwege de veranderingen binnen de NWO-organisatie zal een aanzienlijk deel van het strategisch plan in een andere bestuurlijke context uitgevoerd moeten worden. ➥ www.fom.nl/strategie ➥ www.nwo.nl
Colofon FOM expres is het relatiemagazine van de stichting FOM en verschijnt vier keer per jaar. FOM maakt deel uit van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (www.nwo.nl). Opmerkingen en suggesties Heeft u opmerkingen of suggesties voor de redactie? Mail naar fomexpres@fom.nl.
Uitgave
Redactie
Teksten
Stichting FOM, Postbus 3021
Melissa Vianen,
Niek Lopes Cardozo, NST Science
Vertalingen
Drukkerij Badoux,
3502 GA Utrecht, T (030) 600 12 11
Gabby Zegers
Wim van Saarloos,
Houten
➥ www.fom.nl
Anita van Stel,
Vormgeving
➥ info@fom.nl
Melissa Vianen,
Petra Klerkx,
➥ @FOMphysics
Gabby Zegers,
Amsterdam
NWO
Drukwerk