BRUZZ - editie 1792 by bruzz.be

#1792

WEEKBLAD HEBDOMADAIRE WEEKLY EEN UITGAVE VAN VLAAMS-BRUSSELSE MEDIA VZW

FLAGEYPLEIN 18 PLACE FLAGEY

1050 ELSENE/IXELLES AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X P303153

INTERVIEWS

A N A LY S E S

TIPS

23 | 03 | 2022

+ BRUZZ CULTURE LISETTE MA NEZA OP REIS DOOR AFROPEA

ALEXANDRE PAULIKEVITCH

« JE SAURAI GARDER TOUS LES YEUX RIVÉS SUR MOI »

THE WEATHER STATION MUSIC FALLING THROUGH CLOUDS

BURGERONDERZOEK CURIEUZENAIR SCHUDT DE BRUSSELAAR WAKKER

’ONZE KINDEREN HEBBEN RECHT OP SCHONE LUCHT’

zijn Charles vond e professionel

kLik

ten Tal van talen Of je nu verkopers, keukenpersoneel, chauffeurs met rijbewijs B, magazijniers of kelners zoekt, Actiris helpt je om vandaag de juiste professionele klik te vinden.

r jou

voo En zeker één

Plaats je vacature op onze website, tal van talenten staan er voor je klaar! Vind het juiste profiel op het juiste moment, met de juiste premie of de juiste opleiding.

Ontdek de profielen die klaarstaan op actiris.brussels/deklik en contacteer ons.

Scan mij

BRUZZ 16-02-2022.indd 1

11/03/22 15:11

Inhoud / Sommaire / Inside

Edito

UITDAGING De resultaten van CurieuzenAir, het grootschalige burgeronderzoek naar de luchtkwaliteit in Brussel, lieten ons achter met een dubbel gevoel. Eén simulatie bleef bij mij hangen: hoe de luchtkwaliteit hier de afgelopen twintig jaar aanzienlijk is verbeterd. Voordat u juichend vuurpijlen de lucht instuurt, moet u weten dat de stikstofdioxine-waarden op veel meetpunten ver boven de door de Wereldgezondheidsorganisatie gehanteerde normen liggen. Vooral in de armere wijken is de situatie alarmerend. Dat zijn buurten die met wel meer problemen kampen. In die mate zelfs dat de kwaliteit van de lucht er laag op de prioriteitenlijst staat. CurieuzenAir is voor veel beleidsmensen het moment om Good Move, de lage-emissiezone en onze isolatienormen onder de aandacht te brengen. Maar wie in de meest vervuilde wijken woont, heeft nood aan een allesomvattende aanpak. De kinderen op de cover van dit magazine hebben uiteraard recht op gezonde lucht, maar ook op propere straten om veilig naar school te kunnen gaan, een gezonde woning met groen in de buurt waar ze kunnen spelen, kwalitatief onderwijs ... De lijst is lang en met de economische crisis die voor de deur staat, wordt dat allemaal een hele uitdaging. Lees meer over CurieuzenAir op p. 8-17 NL

“Wie in een kansarme buurt woont, is minder bezorgd om de luchtkwaliteit. Maar zij zijn er wel de grootste slachtoffers van”

DÉFI

DE RESULTATEN VAN BURGERONDERZOEK CURIEUZENAIR In kaart 8, Expert Frans Fierens bekijkt de resultaten 9, Portret van de beste en de slechtste wijk 12, Deelneemster Katrien Dobbelaere 16

DE WEEK Zoom 4, In beeld 6, Bijgedachte 7, REPORTAGE Fietssnelwegen: een stand van zaken 18, Op de schoolbanken met Oekraïense kinderen 24, BIG CITY Gaan het Chinees paviljoen en de Japanse toren ooit weer open? 27, COLUMN Nick Trachet 52

BRUZZ CULTURE “Flemish spending on culture would not only benefit an ‘artistic elite’”

CHALLENGE

Chokri Ben Chikha discusses excellence, identity, and the cultural rat race 38

FR Alexandre Paulikevitch 42, NL Sara Dziri 44, FR Eat & Drink Le Damoiselle 47, NL/FR/EN Select: film 48, NL/FR/EN Select: theatre, music, visual arts 50

BRUZZ doet je fietsen Dankzij BRUZZ kan je op 25, 26 of 27 maart gratis naar Bike Brussels, de grote fietsbeurs in de Gare Maritime! Het enige dat je daarvoor moet doen is je gratis tickets bestellen op Bikebrussels.be met promocode BBBZZ22 Veel plezier!

MELD NIEUWS

The results of CurieuzenAir, the large-scale citizen survey on air quality in Brussels, left us with mixed feelings. One graph stuck with me: the one that showed the significant improvement in air quality over the past twenty years in Brussels. But before you get too excited you should know that the nitrogen dioxide values at many measuring points remain far above the standards applied by the World Health Organisation. The situation is particularly alarming in more deprived neighbourhoods, neighbourhoods that already face more problems than others, meaning air quality is low on the agenda. For many policy-makers, CurieuzenAir is the moment to draw attention to Good Move, the low emission zone and issues around insulation. But those who live in the most polluted neighbourhoods need a comprehensive approach. The children on the cover of this magazine have a right to healthy air, certainly, but also to clean streets so they can go to school safely, a sound home with greenery in the neighbourhood where they can play, quality education, and so on. The list is long and, with an economic crisis approaching, all of this is bound to become quite a challenge. Read more about CurieuzenAir on p. 8-17 EN

NL Lisette Ma Neza 29, EN The Weather Station 34, FR Lyzza 37,

MEER BRUZZ

Les résultats de CurieuzenAir, l’enquête citoyenne de grande échelle sur la qualité de l’air à Bruxelles, nous ont laissé des sentiments mitigés. Une simulation m’a marqué : elle montrait clairement comment la qualité de l’air s’était considérablement améliorée ici au cours des 20 dernières années. Mais avant de faire un feu de joie, il faut savoir que les concentrations de dioxyde d’azote en de nombreux points de mesure sont bien supérieures aux normes préconisées par l’Organisation Mondiale de la Santé. La situation est particulièrement alarmante dans les quartiers les plus pauvres. Ce sont des quartiers qui connaissent plus de problèmes que les autres, à tel point que la qualité de l’air ne figure pas parmi les priorités. Pour de nombreux responsables politiques, CurieuzenAir est l’occasion de mettre en avant Good Move, la zone de basses émissions et nos normes d’isolation. Mais ceux qui vivent dans les quartiers les plus pollués ont besoin d’une approche globale. Les enfants qui font la couverture de ce magazine ont droit à un air sain, bien sûr, mais aussi à des rues propres où ils peuvent aller à l’école en toute sécurité, à un logement sain avec de la verdure dans le quartier où ils peuvent jouer, à une éducation de qualité... La liste est longue et, avec la crise économique qui se profile, tout cela risque de constituer un vrai défi. Apprenez-en plus sur CurieuzenAir p. 8-17 FR

Dirk Jacobs, onderzoeker CurieuzenAir

KRISTOF PITTEURS, hoofdredacteur

Zelf nieuws gespot? Jouw tip is altĳd welkom via BRUZZ.be/meldnieuws

Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be 23 MAART 2022

De week

BEDRAGEN DIE BRUSSELSE GEMEENTEN VLUCHTELINGEN AANREKENEN LOPEN STERK UITEEN

De ene Oekraïner betaalt voor inschrĳving, de andere niet Oekraïners die zich willen inschrijven in Brussel betalen in de ene gemeente veel meer dan in de andere. Dat blijkt uit een rondvraag van BRUZZ. In Ganshoren is een Oekraïense vluchteling die zich wil inschrijven al meteen meer dan 35 euro kwijt. In Elsene en Anderlecht is de eerste, voorlopige inschrijving gratis. Vandaag komen de burgemeesters samen om de uiteenlopende aanpak te bespreken. — MARGOT DE CLERCQ EN BETTINA HUBO

BRUZZ | DE WEEK

In tegenstelling tot de andere vluchtelingen krijgen Oekraïners die in Brussel arriveren meteen tijdelijke bescherming. Bij hun registratie in Heizelpaleis 8 krijgen ze de eerste papieren waarmee ze zich kunnen inschrijven in de gemeente. Als ze zich daar melden voor een ‘verklaring van aankomst’ wordt een dossier opgemaakt en krijgen ze een ‘bijlage 15’, een voorlopig papier dat hun inschrijving in het vreemdelingenregister bevestigt. Dat papier is geldig in afwachting dat de politie een woonstcontrole doet en dat de vluchteling een elektronische kaart van tijdelijk verblijf, een

zogenoemde kaart A, krijgt. De kaart A, die de gemeenten zelf een flink bedrag kost, is sowieso te betalen. Maar in heel wat gemeenten moeten vluchtelingen ook betalen voor hun inschrijvingsdossier en ‘bijlage 15’. Naar aanleiding van de Oekraïnecrisis maken sommige gemeenten hiervoor momenteel een uitzondering voor Oekraïense vluchtelingen, andere doen dat niet. Ganshoren bijvoorbeeld vraagt 25,50 euro om een dossier voor een familie op te starten. Daarbovenop rekent het 10,20 euro per gezinslid voor de ‘bijlage 15’. Een gezin van vijf is dus

Verkeershinder door komst Biden

23 MAART 2022

Door de NAVO-top van donderdag, de Europese top van donderdag en vrijdag, en het bezoek aan ons land van de Amerikaanse president Joe Biden, zal er heel wat verkeershinder zijn in Brussel. Daarvoor waarschuwt de politie van de zone Brussel Hoofdstad Elsene. Ze vraagt iedereen om zo veel mogelijk het gebruik van de wagen te vermijden en het openbaar vervoer te gebruiken.

al meteen 76,50 euro kwijt. Om niet te discrimineren geldt dat voor alle vluchtelingen, ook de Oekraïense, zegt de gemeente. “Mocht het van mij afhangen, zou ik gerust wat meer menslievendheid willen tonen,” zegt Marina Dehing-Van den Broeck (ProGanshoren), schepen van Sociale Cohesie. “We zouden een regeling kunnen treffen met het OCMW om de kosten slechts te betalen wanneer de ouders een leefloon ontvangen. Maar dat hangt allemaal af van de federale overheid. Momenteel kregen wij hier nog geen groen licht voor.” Ook in Koekelberg en Schaarbeek wordt geen

250

In de nieuwe gevangenis van Haren moeten meer dan 250 functies worden ingevuld. De Werkcentrale, een gemeentelijke vzw van de Stad Brussel, moet kandidaten voorbereiden op psychotechnische tests en sollicitatiegesprekken. De gevangenis zal naar verwachting 1.190 gedetineerden huisvesten.

onderscheid gemaakt tussen categorieën vluchtelingen, maar daar liggen de bedragen lager, op 8 euro per voorlopige inschrijving, zonder extra dossierkosten.

ZONDER GELD In Etterbeek en Anderlecht rekent het gemeentebestuur de voorlopige inschrijvingskosten niet meer door aan de Oekraïense vluchtelingen. “Toen deze oorlog uitbrak, kregen we te horen dat Oekraïners een beschermingsstatuut kregen van één jaar. We beslisten meteen voor hen de extra inschrijvingskosten te laten vallen,” benadrukt Fabienne Miroir (PS), schepen van

Bevolking van Anderlecht. Weer andere gemeenten vinden net dat discriminatie. De gemeente Elsene annuleerde daarom het bedrag van de voorlopige inschrijving voor iedereen. “Vluchtelingen arriveren haast zonder geld of gerief, het lijkt me logisch om de inschrijving voor iedereen gratis te maken,” zegt Christos Doulkeridis (Ecolo), burgemeester van Elsene. In Sint-Gillis was de voorlopige inschrijving, de ‘bijlage 15’, al eerder gratis voor alle vluchtelingen, zegt burgemeester Charles Picqué (PS). Voor de elektronische kaart A betalen vluchtelingen in

Miguel Schelck stapt op bij Ecolo Na vier jaar heeft Ecolo-gemeenteraadslid in Watermaal-Bosvoorde Miguel Schelck besloten de partij te verlaten, als gevolg van talrijke bedreigingen. Hij werd vier jaar geleden lid. Volgens Schelck werd zijn activistische houding niet gewaardeerd. Hij werd ervan beschuldigd een infiltrant van de PTB te zijn. Hij zou meermaals aangemoedigd zijn om de gemeenteraad te verlaten.

CARTOON

KIJK OP DE WEEK

Oekraïense vluchtelingen worden eerst geregistreerd in Paleis 8. Dan kunnen ze zich in een gemeente inschrijven.

Sint-Gillis 23 euro. Picqué zou ook die gratis willen maken voor Oekraïense vluchtelingen, maar dan moeten alle Brusselse gemeenten volgen. “Er moet eenheid zijn, anders is het oneerlijk.” Vandaag, woensdag zitten de Brusselse burgemeesters samen om hierover te overleggen. Vanuit het kabinet van federaal staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) wordt nochtans afgeraden om een onderscheid te maken tussen vluchtelingen voor de kosten van inschrijving. “Elke vluchteling is gelijk, ongeacht de nationaliteit,” aldus zijn woordvoerster.

BRUZZ | DE WEEK

WAUTER

Geen zelfrijdende busjes meer

Elke keer als de deur opengaat, ruik ik de geur van 22 maart KARIMA DOUCH, slachtofferbejegenaar bij de luchthavenpolitie, over haar levenswerk om achtergebleven bagagestukken terug te bezorgen aan eigenaars na de aanslagen. Haar verhaal vormt de basis van de nieuwe fictiereeks ‘Lost Luggage’ (via ‘vrtnws’)

De Brusselse vervoersmaatschappij MIVB heeft het project met de zelfrijdende busjes stopgezet vanwege de coronapandemie en heeft voorlopig geen plannen om nieuwe testen uit te voeren. De MIVB scant intussen wel de markt op zoek naar busjes die beantwoorden aan een meer geavanceerde technologie, zegt MIVB-woordvoerster An Van hamme.

122

In 2021 veroorzaakten fout geparkeerde wagens in totaal 122 uren vertraging bij de trams van de MIVB. De Morisstraat in Sint-Gillis en de Helmetsesteenweg in Schaarbeek zijn de straten die het meest getroffen worden. Het ging om 595 geparkeerde auto’s die de doorgang van trams of bussen belemmerden. 23 MAART 2022

I 5

In beeld

LE SABLE DU SAHARA

SAHARAZAND NL/ Normaal worden de

negen bollen van het Atomium jaarlijks netjes opgeblonken. Alleen: door corona werd de grote schoonmaak van het pronkstuk van Expo 58 voor onbepaalde tijd uitgesteld. Tot er de afgelopen dagen plots opnieuw alpinisten aan ons nationaal ijzeratoom bungelden. Die hebben intussen een vette kluif 6

23 MAART 2022

aan het Saharazand dat hun inspanningen teniet dreigt te doen. Op het moment dat het stof over ons land neerdwarrelde, hadden ze zich net op de bovenste bol gestort. Grote kans dat ze hele delen opnieuw moeten doen. Vooral de ramen van het restaurant werden getrakteerd op een laagje woestijnzand.

FR/ Normalement, les neuf boules de l’Atomium sont astiquées chaque année. Seulement voilà, à cause de la covid, le grand nettoyage de la pièce maîtresse de l’Expo 58 a été reporté sine die. Jusqu’à ce qu’on voie apparaître ces derniers jours des alpinistes suspendus à notre atome de fer

national. Ils ont fort à faire avec le sable du Sahara qui risque de contrarier leurs efforts. Les fenêtres du restaurant ont notamment été recouvertes d’une couche de sable du désert. Et lorsque le premier nuage est retombé sur notre pays, ils venaient de s’attaquer à la plus haute sphère...

SAHARA SAND EN/ Normally, the nine

spheres of the Atomium are cleaned every year, but Covid meant that the big cleaning of the showpiece of Expo 58 was postponed indefinitely. Then, in the past few days, alpinists were suddenly seen dangling from our national iron atom again. In the meantime, they are having a tough

Bijgedachte

Sesam, open u

BRAM VAN RENTERGHEM neemt het nieuws op de korrel

job with the Sahara sand that threatens to ruin their efforts. Especially the restaurant’s windows were treated to a layer of desert sand. As the dust settled over our country, they had just plunged onto the upper sphere. Chances are that they will have to redo entire sections.

Toen we enkele jaren geleden voor een interview aan het commissariaat van Molenbeek moesten zijn, wisten we niet goed waar aan te melden. Voor het dubbele loket aan de ingang stonden twee rijen, wat veel te lang zou duren. Gelukkig zat er rechts een zware deur, die om de haverklap open werd geduwd door agenten die aan hun shift begonnen. Toen we aan enkele van hen vroegen waar we moesten zijn, werden we meteen – kin omhoog, borst vooruit – afgesnauwd: “In de rij.” Zachtjes pruttelden we tegen, maar dat werd meteen onderbroken: “In de rij!” De inwoners van Molenbeek die dat ook probeerden, ondergingen hetzelfde lot. Ook zij kregen een vuile blik toegeworpen en werden afgeblaft. Het maakte ons opstandig en onmiddellijk ging ons beeld van ‘de flik’ omlaag. Aan het interview werden alvast enkele zeer kritische vragen toegevoegd. Maar toen zwaaide de deur voor ons open en veranderde alles. Wij werden hartelijk begroet, gekust zelfs, geloof ik, en zeer vriendelijk tot bij de afscheidnemende korpschef geleid, met wie wij het interview hadden. Iemand kwam bonbons brengen, want iemand anders was verjaard, waarna de korpschef beminnelijk en begaan vertelde over de vele uitdagingen in zijn gemeenten, en hoe hij die met meer wijkpolitie te lijf wilde gaan. Onze ergernis zakte en uiteindelijk bleef een genuanceerd beeld over van een politie die haar best doet, soms eens faalt, maar zeker niet moedwillig discrimineert of etnisch profileert. Observaties bij de interventieploeg leken dat te bevestigen. Het waren toen vooral de jongeren die er een zootje van maakten, die onbeleefd waren én agenten dingen toeriepen die ze naar mensen met hetzelfde postuur, maar zonder uniform, nooit zouden durven te roepen. Maar evengoed werden jongeren gecontroleerd die gewoon in hun auto hingen of in een groepje op de trappen zaten – jongeren die soms wel, maar vaak ook niks verkeerd gedaan hebben, en tien minuten lang braafjes en voor de honderdste keer hun identi-

teitskaart moesten tonen en hun zakken moesten leegmaken. Wat denken zij van ‘de flikken’? Wetende dat voor hen die zware deur aan het commissariaat nooit opengaat. Helaas is er geen tijd meer om dit op z’n beloop te laten. Uit een discussiemiddag georganiseerd door Els Rochette (One.brussels/Vooruit) bleek dat het water tussen agenten en jongeren, een jaar na de resolutie daarover in het Brussels parlement, nog altijd erg diep is. Meer dan 76 procent geeft aan zich onveilig te voelen bij contacten met de politie. 62 procent wil zeker geen politieagent worden. Terwijl daar natuurlijk de oplossing schuilt. Onderzoek aan de VUB bevestigt dat er nog werk aan de winkel is. In de publicatie ‘Zinnekes zijn DEBEST’, die afgelopen vrijdag uitkwam, stellen de onderzoekers dat Brusselse jongeren een grote mate van openheid en mededogen vertonen. Maar ook dat er spanningen zijn, en dat ze negatiever staan tegenover officiële instanties en de politiek. Dat komt omdat ze gediscrimineerd worden. “Door de politie, maar ook op school, door leerkrachten,” zegt onderzoeker Dimokritos Kavadias. Op de stelling ‘Ben je al eens op school beschuldigd geweest van iets wat je niet gedaan hebt?’ antwoordde 32 procent van de Belgische groep ‘meerdere keren of regelmatig’. Bij de Marokkaanse groep was dat 47 procent. Overdreven slachtofferschap bij die Marokkaanse groep, werpen sommigen tegen, en soms zal dat wel kloppen. Want na verloop van tijd schik

“Onderzoekers stellen vast dat Brusselse jongeren een grote mate van openheid en mededogen vertonen, maar ook dat er spanningen zijn” je je ook in de rol die je wordt toebedeeld. De rol van Marokkaans-Brusselse jongere zit nu eenmaal in het defensief, waardoor je soms ook zo reageert als je niet aangevallen wordt. Om dat te veranderen, moet iedereen uit z’n pijp komen, moet die zware deur aan het commissariaat wagenwijd open. Dat daar nu veel goede wil en besef rond zijn, is een goeie zaak. Maar dan nog is het, zoals de onderzoekers zeggen, een werk van lange adem.

Lees online meer over het onderzoek via BRUZZ.be

23 MAART 2022

I 7

RESULTATEN GROOTSCHALIG BURGERWETENSCHAPSPROJECT

‘Hoe dichter bĳ het verkeer, hoe roder het meetpunt’ 8

23 MAART 2022

— SARA DE SLOOVER, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

60,50 µg/m

3 “NO₂ is vooral een dieselprobleem. De kaart laat dat duidelijk zien,” zegt luchtkwaliteitsexpert Frans Fierens.

VLAAMSESTEENWEG Aan de Vlaamsepoort is de lucht het meest vervuild

CONCENTRATIE NO₂ in microgram per m3:

curieuzenair-2022-03-15 0-100-10 10-15 10-15 15-20 15-20 20-25 20-25 25-30 25-30 30-35 30-35 35-40 35-40 40-45 40-45 45-50 45-50 50+ 50+

BXL-muni

BRON CURIEUZENAIR

18,89 µg/m WARANDEPARK

6,21 µg/m

Een groene long in de stad

TUMULIWEG

De meeste frisse lucht is in het Zoniënwoud te vinden

HOE GEZOND IS DE LUCHT IN JOUW STRAAT? Alle resultaten en interactieve stippenkaart op BRUZZ.be/curieuzenair

▼

022-03-15

De resultaten van het burgerwetenschapsproject rond luchtkwaliteit CurieuzenAir, waarvoor drieduizend Brusselaars een maand lang meetbuisjes ophingen aan hun gevel, zijn binnen. “De trend is duidelijk,” zegt expert Frans Fierens. “Hoe meer verkeer, hoe hoger de concentraties stikstofdioxide (NO₂). Maar ook: de langetermijntrend is duidelijk dalend.” Dat moet ook wel, want Brussel overschrijdt nog altijd de Europese maximumwaarden voor NO₂, die binnenkort vrijwel zeker lager worden. Er is dus nog werk aan de winkel.

23 MAART 2022

I 9

p drieduizend plekken in de stad werd vanaf 25 september 2021 een maand lang de concentratie stikstofdioxide gemeten. Die stof werd gekozen omdat ze vrij makkelijk te meten is, en een belangrijke indicator is van alle luchtvervuiling door verkeer. Op basis van de maand aan metingen werd overal een gemiddelde concentratie voor 2021 bepaald. “De resultaten liggen in de lijn der verwachtingen,” analyseert luchtkwaliteitsexpert Frans Fierens, die voor de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu (Ircel) werkt. “De trend is duidelijk: hoe meer verkeer, hoe hoger de concentraties. Dat is vooral te merken op de kleine Ring en andere drukke verkeersassen. In de meer residentiële wijken zijn de concentraties toch een stuk lager.” Het goede nieuws, zegt Fierens, is dat de burgermetingen bevestigen dat de concentraties in Brussel de laatste jaren aan het dalen zijn. De onderzoekers maakten op basis van de officiële meetmodellen een fictieve ‘reconstructie’ van waarden voor die meetpunten in 2010, 2015 en 2019, en die zouden toen duidelijk een stuk hoger hebben gelegen.

LEZ EN LOCKDOWNS De echte metingen uit 2021 zijn wel slechter dan de hypothetische in 2020. “Daar spelen de lockdowns aan het begin van de coronacrisis natuurlijk een belangrijke rol in,” zegt Fierens. “Maar de langetermijntrend is duidelijk neerwaarts. Dat is een gevolg van de invoering van de lage-emissiezone en ook van de graduele verbetering van het wagenpark. Mensen kopen minder dieselwagens sinds Dieselgate. En sinds wagens vanaf de Euro 6d-norm ook in realistische rijomstandigheden en niet alleen in het lab worden

getest, stoten ze minder NOx uit.” Als de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) haar normen afgelopen september niet naar beneden had bijgesteld (de WHO verlaagde de advieswaarde voor het jaargemiddelde aan NO₂ van 40 naar 10 microgram/m³), dan zou je nu kunnen concluderen dat het voor Brussel “al bij al nog meevalt”, zegt Fierens. Het aantal meetpunten van CurieuzenAir waar de 40 microgram/m³ – ook de juridisch afdwingbare EU-grenswaarde – overschreden blijkt, is immers vrij beperkt: 1,4 procent van de meetplekken, ofwel zowat 16.700 Brusselaars die de allerslechtste lucht inademen. In 2019 zou nog ruim 10 procent van de meetpunten de EU-norm niet hebben gehaald, goed voor 125.000 Brusselaars. Voor de aanhoudende overschrijdingen van de EU-grenswaarde in Brussel en Antwerpen is de Europese Commissie in 2018 al een inbreukprocedure begonnen tegen België. Die is wel nog altijd aan de gang, zegt Fierens. “De volgende stap is nu een eventuele doorverwijzing naar het EU-Hof van Justitie. Die cijfers bewijzen dat we de norm nog altijd niet halen, dat de Commissie daar gelijk had. We zitten hier en daar nog altijd boven de juridische grens van 40 microgram. Het zijn er niet meer zo veel, maar het mag er geen één zijn.” “De Commissie gebruikt alle mogelijke informatie die ze kan vinden in het kader van inbreukprocedures. Metingen zoals die van CurieuzenAir kunnen zij ook meenemen als element van de bewijslast.”

LAGERE ADVIESWAARDE Maar intussen is de context helemaal veranderd. In september vorig jaar heeft de WHO haar advieswaarde verlaagd naar maximaal 10 microgram/m³ NO₂. “Wetenschappelijk onderzoek heeft immers aangetoond dat je daarboven

“De dalende langetermijntrend is een gevolg van de invoering van de lage-emissiezone en ook van de graduele verbetering van het wagenpark,” zegt luchtkwaliteitsexpert Frans Fierens.

significante effecten hebt op de volksgezondheid. 97 procent van de meetpunten in Brussel zit boven die nieuwe grens.” De EU gaat als gevolg daarvan haar eigen grenswaarden strenger maken, vertelt Fierens. Tegen het einde van het jaar komt de Commissie met een nieuw voorstel. “Er zal waarschijnlijk een compromis uit de bus komen met doelen voor de periode 2030-2050.” In Brussel zal het zeker niet lukken om tegen 2030 overal de nieuwe streefwaarden te halen. “Maar op korte termijn en op juridisch vlak is de eerste zorg voor het Brussels Gewest: ervoor zorgen dat je overal die huidige EU-grenswaarde van 40 microgram/m³ respecteert,” zegt Fierens. “Dat ga je alleen kunnen bereiken door nog meer maatregelen te nemen die het autoverkeer aanpakken. NO₂ is vooral een dieselprobleem. De kaart laat dat duidelijk zien: hoe dichter bij het verkeer, hoe roder de bol. Autobestuurders moeten overstappen naar elektrische wagens en, nog beter, naar duurzamere alternatieve vervoerswijzen.”

BURGERWETENSCHAPSPROJECT CURIEUZENAIR ONTHULT DE ZWARTE PUNTEN

Waar vind je de beste en slechtste lucht in Brussel?

23 MAART 2022

houdt. Op de Wet- en Belliardstraat waren er helaas geen meetpunten, dus weten we niet hoe het gesteld is met de luchtkwaliteit daar. “Dat zijn autostrades midden in de stad, en ook echte ‘street canyons’, daar kan je natuurlijk heel hoge waarden verwachten,” zegt Fierens. De luchtkwaliteit kan wel op korte afstand fors verbeteren, zo blijkt. Bijvoorbeeld in de wijk ten zuiden van de oprit van de

E40 aan Meiser zijn de meeste meetpunten groen. Ook het meetpunt in het Warandepark pal in het centrum scoort goed. “De afstand tot verkeer kan echt een groot verschil uitmaken, zelfs midden in de stad. Die autosnelweg aan Meiser ligt wat verzonken, waardoor de vervuiling mogelijk eerder in het lagere gedeelte blijft hangen.” De beste lucht wordt gemeten in het rijkere, meer residentiële zuiden

NO₂ concentratie in µg/m3

Aantal deelnemers

De meeste echte zwarte punten qua stikstofdioxide zijn te vinden op de kleine Ring, ter hoogte van Sint-Joost bijvoorbeeld, of de Vlaamsepoort, met een meting van maar liefst 60,51 microgram/m³. Ze zijn voor expert Frans Fierens meestal logisch te verklaren, door het intense verkeer in die buurt, eventueel versterkt met ‘street canyon’-effecten, waarbij aaneengesloten bebouwing rond nauwe straten de luchtvervuiling ingesloten

Onderverdeling meetlocaties naar NO₂ concentratie.

800 600

BRON CURIEUZENAIR

400 200 0

<10 10-15 15-20

20-2

en oosten van het gewest. In gemeenten als Ukkel, Oudergem of Water-

25-3

30-3

35-4

40-4

45-5

<50

maal-Bosvoorde vinden we de blauwe stippen die synoniem zijn voor een

27,81 µg/m

21,82 µg/m

VOORUITGANGSTRAAT

ANDERLECHT

Daar heeft Brussel de laatste jaren wel stappen in gezet, zegt Fierens. “Er is het gewestelijk mobiliteitsplan Good Move, dat verkeersluwe wijken introduceert, er zijn de lage-emissiezones die vooral de dieselwagens viseren, en het beleid investeert in het openbaar vervoer en de fiets. Ook gemeentebesturen kunnen met deze cijfers aan de slag, door circulatieplannen aan te passen of de inrichting van bepaalde straten te herbekijken.” Op de toekomstige modelberekeningen van de Brusselse luchtkwaliteit zal het CurieuzenAironderzoek trouwens nog een gunstige invloed hebben. “Hierdoor beschikken we over een schat aan data om de berekeningen van ons model te vergelijken met de reële metingen. Op die manier weten we hoe goed het model de werkelijkheid inschat. Na de CurieuzeNeuzen-actie in Vlaanderen merkten we bijvoorbeeld dat we de achtergrondconcentraties wat onderschat hadden. We hebben ons berekeningsmodel daaraan aangepast en zo die kaart dus verbeterd.”

goede of zelfs heel goede luchtkwaliteit. De meest frisse lucht vind je niet verrassend in het Zoniënwoud, met de allerlaagste gemeten waarde van 6,51 microgram/m³ NO₂. Bomen en planten kunnen de lucht wel een beetje zuiveren, maar dat effect wordt dikwijls overschat, benadrukt Fierens. “Die goede score is toch in de eerste plaats een gevolg van geen of minder verkeer.” Een boom voor je deur

planten als je op een drukke straat woont, zal de luchtkwaliteit niet verbeteren, voorspelt de expert. “Als je in een 'street canyon' woont, kan dat zelfs het omgekeerde effect hebben. Want zeker in de zomer blijft de vervuiling dan nog meer onder het bladerdak hangen. Waarmee ik niet wil zeggen dat je bomen moet gaan kappen (lacht), je moet zorgen voor minder verkeer.” SDS

« LA TENDANCE À LONG TERME DES CONCENTRATIONS DE NO2 EST À LA BAISSE » Les résultats du projet scientifique citoyen sur la qualité de l’air CurieuzenAir, auquel ont participé 3 000 Bruxellois, ont été publiés. « La tendance est claire », explique l’expert en qualité de l’air Frans Fierens. « Plus il y a de trafic, plus les concentrations de dioxyde de carbone (NO2) sont élevées. Mais la tendance à long terme est clairement décroissante. » Et c’est nécessaire, car Bruxelles dépasse toujours les normes maximales européennes, qui seront bientôt revues à la baisse. La Commission avait déjà lancé une procédure par rapport à ce dépassement. Bruxelles a donc encore du pain sur la planche. Les résultats des mesures et des analyses sont sur BRUZZ.be/curieuzenair. FR

“THERE IS A CLEAR DOWNWARD TREND IN NITROGEN DIOXIDE CONCENTRATIONS” The results of the public science project around air quality CurieuzenAir, which saw 3,000 Brussels residents participate, have been published. “The trend is obvious,” says air quality expert Frans Fierens. “The more traffic, the higher the concentrations of nitrogen dioxide (NO2). But there is a clear long-term downward trend.” That is needed, because Brussels still exceeds the European maximum values for NO2, soon very likely to be lowered and the Commission has already started an infringement procedure. In other words, there is still much to do. Have a look at the measurement results and analyses at BRUZZ.be/curieuzenair. EN

23 MAART 2022

I 11

12,81 µg/m

DRIE LINDENSTRAAT in Watermaal-Bosvoorde

45,39 µg/m

SINT-MARIAKERK, Leuvensesteenweg in Sint-Joost-ten-Node

23 MAART 2022

IN SOCIAAL KWETSBARE BUURTEN ZIJN INWONERS MEER BLOOTGESTELD AAN LUCHTVERVUILING

Gezonde lucht lĳkt een luxegoed 40

Sommige Brusselaars zijn maar liefst aan zes keer zoveel luchtvervuiling blootgesteld als andere. De breuklijn loopt bijna gelijk met de inkomensverdeling: hoe armer de buurt, hoe slechter de lucht. Alleen: de bewoners van kwetsbare wijken liggen het minst wakker van die povere luchtkwaliteit. “Nochtans zijn ze de eerste slachtoffers,” duidt professor Dirk Jacobs. — EVA CHRISTIAENS, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

mecanicien. Hij vindt de lage-emissiezone overdreven en zou liever hebben dat de gemeente doorgaand verkeer en straatracers aanpakt. Zelf woont hij al zijn hele leven in ditzelfde huis, halfweg tussen de Haachtsesteenweg en de Grensstraat. Een rode zone volgens de resultaten van CurieuzenAir. “Maar Brussel is in zijn geheel vervuild,” reageert Seydi als hij dat hoort.

PRIORITEITEN De kaart van CurieuzenAir toont dat Seydi’s wijk tot vier à vijf keer meer vervuild is dan het zuidoosten van Brussel. De inkomensverdeling in Brussel verloopt bijna parallel met deze kaart. Volgens gegevens van Statbel is het gemiddeld

“Als je de luchtkwaliteit vergelijkt met tien of twintig jaar geleden, dan is die vandaag veel beter. Dat toont aan dat sommige beleidsmaatregelen werken” DIRK JACOBS Socioloog

netto belastbaar inkomen in Sint-Joost meer dan half zo laag als in de zuidoostelijke gemeenten zoals Watermaal-Bosvoorde en Ukkel. Ook Schaarbeek, Molenbeek, Koekelberg en delen van Brussel-Stad en Sint-Gillis kleuren donkerder op de kaart van CurieuzenAir, terwijl de gemiddelde inkomens er ook lager liggen. In sociaal kwetsbare buurten zijn inwoners niet alleen meer blootgesteld aan luchtvervuiling, ze zijn zich er ook minder van bewust. “Uit onderzoek weten we dat veel Brusselaars wakker liggen van luchtkwaliteit, meer nog dan Vlamingen of Walen trouwens,” zegt professor Dirk Jacobs, socioloog aan de ULB en een van de onderzoekers van CurieuzenAir. Maar, zegt hij, “als we vergelijken onder de Brusselaars, staat luchtkwaliteit lager op de prioriteitenlijst van mensen die in kansarme buurten wonen of die zelf kansarm of lager opgeleid zijn. Het is een lagere bezorgdheid voor hen. Terwijl we nu duidelijk kunnen vaststellen dat zij in de eerste plaats de slachtoffers zijn.” Vorig jaar toonde een VUB-studie al duidelijk aan wat de impact van luchtvervuiling op die armere wijken is. Binnen de Vijfhoek en in de gemeenten van de eerste kroon hangt een pak meer fijn stof in de lucht dan in de zuidoostelijke hoek van Brussel. In diezelfde buurten zijn de woningen gemiddeld minder comfortabel en is er meer werkloosheid. “En net in die buurten zijn tussen 2001 en 2014 meer inwoners vroegtijdig gestorven,” zegt sociaal epidemiologe Lucía Rodriguez Loureiro van het Brussels Centre for Urban Studies. “De doodsoorzaak was meestal een cardiovasculaire ziekte.” Rodriguez Loureiro

▼

russel is toch overal vervuild?” Vraag de inwoners van Schaarbeek naar hun mening over luchtkwaliteit, dan gaan de schouders omhoog of sussen de lippen. “Wat is vervuiling?” stelt Mustafa Akdeniz de vraag meteen terug. “Wij wonen hier al ons hele leven en we hebben er geen last van,” zegt zijn zus Kader. De twee hebben een tegelwinkel vlak bij het Koninginneplein. Hun ouderlijke huis ligt net naast de winkel. “Geen gezondheidsproblemen in de familie,” zeggen ze. Volgens de meetresultaten van CurieuzenAir is de wijk van Mustafa en Kader een van de meest vervuilde van Brussel. Rond de Koningsstraat in Sint-Joost en Schaarbeek zijn scores van meer dan 40 microgram stikstofdioxide per kubieke meter gemeten. Gelijkaardige scores zie je aan het IJzerplein, de Vlaamsepoort en de Schildknaapstraat in Brussel-Stad. Vanaf 40 microgram noemt de Europese Commissie de gezondheidsrisico’s voor buurtbewoners acuut. Die risico’s zijn een pak lager aan de rand van de stad. In Watermaal-Bosvoorde, Oudergem en Ukkel, maar ook Sint-Agatha-Berchem, hangt gemiddeld minder dan 20 microgram NO₂ in de lucht. “De grootste vervuilers zijn niet de dieselwagens, maar de schoorstenen en verwarming van de huizen. En denk je dat mijn buurman inzit met mijn gezondheid om zijn huis te verwarmen?” In de Philomènestraat staat Eker Seydi in zijn deuropening te bellen. Zijn zwarte BMW blinkt aan de overkant van de straat. Een dieselwagen met Euronorm 2, zegt Seydi. “Mijn Euro 4 heb ik verkocht. Niet omdat de overheid mij heeft overtuigd, hoor,” zegt hij. Seydi is een ervaren

23 MAART 2022

I 13

▼

Eker Seydi woont in de Philomènestraat in Schaarbeek: “Volgens mij zijn schoorstenen grotere vervuilers dan dieselwagens.”

doet momenteel een vervolgstudie naar ademhalingsziektes. “Het is moeilijk om gezondheidsproblemen in armere wijken eenduidig aan luchtvervuiling toe te wijzen, want in die wijken roken de mensen gemiddeld ook meer en zijn de huizen vaak minder goed verlucht,” zegt longarts Olivier Michel (CHU Brugmann/Chirec), gespecialiseerd in allergieën. “Als arts merk ik niet veel meer ademhalingsziektes in armere wijken dan in de stadsrand. Daarvoor heb je onderzoek bij duizenden patiënten nodig.” Al bestaan er wel omgevingseffecten door stikstofvervuiling, zegt Michel. “Astmapatiënten, vooral kinderen, lopen meer kans op ziekenhuisopname als ze dichter bij een drukke laan wonen. En we zien ook meer pollenallergieën in gebieden met meer dieselwagens.” Eerder dan allergieën of astma vreest Michel meer hart- en vaatziekten door luchtvervuiling. “Er zijn veel meer argumenten dat vervuiling een rol speelt bij cardiovasculaire ziektes zoals beroertes,” zegt de longarts. “Stikstofdioxide is een gas. Je ademt het in, maar ook weer uit. Het kan soms een ontstekingsreactie veroorzaken, maar is minder gevaarlijk voor chronische ademhalingsziektes.” Stikstofdioxide is wel vooral afkomstig van het verkeer, en daarmee een belangrijke indicatie van andere luchtvervuiling. “Als je fijnstofdeeltjes inademt, adem je die niet mee uit. Die belanden op de bodem van de longen en zullen via de longen in de bloedvaten sluipen,” zegt Michel. Zo verhoogt het risico op hartinfarcten, beroertes en vroegtijdig overlijden. Dat risico verhoogt opnieuw ongelijk, blijkt nog eens uit het VUB-onderzoek van Rodriguez Loureiro. Per extra 10 microgram NO₂ in de lucht loopt een inwoner van een rijkere buurt twee procent meer kans op vroegtijdige sterfte. In een 14

23 MAART 2022

armere buurt is dat risico dubbel zo hoog. En per verhoging van 10 microgram fijnstofdeeltjes (PM 10) in de lucht verhoogt de sterftekans in armere buurten maar liefst met 27 procent. Dat is meer dan drie keer hoger dan bij eenzelfde concentratie in rijkere buurten.

OPEN RUIMTE In het zuidoosten van Brussel is de lucht volgens het CurieuzenAir-onderzoek beduidend schoner. In Watermaal-Bosvoorde, de gemeente met de meeste blauwe stippen van Brussel, hoor je meer vogels dan verkeer en komen de inwoners graag buiten. We zijn aan de Drie Linden, een gemengde buurt naast de sociale woonwijk Logis-Floréal. “Ik heb het grote lot gewonnen,” zegt bewoonster Lala, die hier zes jaar geleden een plek vond. “Het is hier mooi, fris en groen. Zalig,” zeggen twee vriendinnen uit een drukkere wijk, die een frisse neus komen halen. Maar kopen in Bosvoor-

L’AIR SAIN, UN PRODUIT DE LUXE ? « Il y a de la pollution partout à Bruxelles, non ? » Les habitants des quartiers plus pauvres se préoccupent peu de la qualité de l’air dans leur rue. Mais ce sont pourtant souvent leurs rues qui sont les plus polluées, comme le démontre l’étude CurieuzenAir : dans les quartiers plus pauvres et plus densément peuplés, il est frappant de voir que les risques pour la santé sont plus élevés. « On ne peut pas changer la ville, bien entendu », explique le sociologue Dirk Jacobs (ULB). « Dans les quartiers denses, il faut avant tout limiter la pression de la circulation. Il est important que tous les Bruxellois se rendent compte de la problématique de la pollution de l’air, surtout ceux qui en paient le plus le prix. » FR

de is niet evident. “L’air, c’est cher,” zegt de zestiger Paul Antoons, die zijn hond uitlaat in de statige Brabantse Prinsenlaan. Hij groeide op in de Logis-Floréal, maar het lukte hem nog niet om een eigen huis te kopen in zijn gemeente. In Bosvoorde zijn de NO2-concentraties lager dan 15 of zelfs 10 microgram per kubieke meter, de ondergrens volgens de Wereldgezondheidsorganisatie. “Ik weet het. Dat is een van de redenen waarom ik hier woon.” Teresa Lagerwall woont al dertig jaar in de Logis-Floréal. Niet als huurder, maar als eigenaar. Dat haar dieselwagen vanaf eind maart de stad niet meer binnen mag, vindt ze geen probleem. “Je kan je plan perfect trekken met twee benen en een fiets,” zegt de kunstenares. De huizen in de Logis-Floréal staan per twee in vrijstaande blokken en overal zijn er voor- en achtertuintjes. Eventuele vuile lucht kan er sneller wegwaaien dan in de dichtbebouwde, smallere straten van Schaarbeek en Sint-Joost. “Hoe meer open ruimte en hoe meer afstand van het verkeer, hoe beter natuurlijk voor de luchtkwaliteit,” zegt socioloog Dirk Jacobs van CurieuzenAir. “Maar de stad is natuurlijk wat ze is. Sommige wijken zijn al heel dichtbebouwd. Dan komt het erop aan om de verkeersdruk zoveel mogelijk te beperken.” Dat vindt ook Lucía Rodriguez Loureiro. “Als je het verkeer in het stadscentrum vermindert, moet je het niet naar andere plekken sturen,” zegt ze. “Uiteindelijk is een holistische aanpak nodig, met extra openbaar vervoer en bijvoorbeeld bedrijfsfietsen.” Het Brussels Gewest is al bezig met lage-emissiezones en verkeersluwe wijken. “Als je de luchtkwaliteit vergelijkt met tien of twintig jaar geleden, dan is die vandaag veel beter. Dat toont toch aan dat een aantal beleidsmaatregelen werken,” zegt Dirk Jacobs. De gemiddelde deelnemer van het CurieuzenAir-onderzoek is daar ook bewust mee bezig, blijkt. Ze zijn gemiddeld hoogopgeleid, welgesteld en politiek groen-gezind. “Ik denk dat het nu belangrijk is dat mensen overal in Brussel zich bewust worden van de problematiek rond luchtvervuiling, zeker zij die er het zwaarst onder lijden,” zegt Jacobs.

TURNS OUT HEALTHY AIR IS A LUXURY ”Isn’t all of Brussels polluted?” Many residents of poorer neighbourhoods are not very concerned about the air quality in their street. However, those streets are often the most polluted. This is what the CurieuzenAir study shows: poorer, densely built-up neighbourhoods see significantly more health risks. “A city is of course always a city,” says sociologist Dirk Jacobs (ULB). “In densely built-up neighbourhoods, it’s all about limiting traffic. It is important that everyone in Brussels become aware of the problems around air pollution, especially those who suffer most from it.” EN

TE ST R E

25 > 27 MARCH

TOUR & TAXIS

10.0 0 0 M 2 CONSAC RÉ S À L’UR BA N-BIK E 10.0 0 0 M 2 G EW I J D A A N DE UR BA N-BIK E 15 0 MA RQU E S , I NFORMAT I ONS , CONS E ILS , A NIM ATIONS 15 0 MERKEN, I NFOR MAT I E , A DV IE S , A NIM ATIE S

) R 8€ - GRA

BBB

ZZ 2

WA A R D E 8 € S(

AT U I T ( V AL

E S SA I S S U R PA RCOU RS I NDOOR E T OUTDOOR I NDOOR & OU T DOOR T E ST-PA RCOUR S

)

04/04 >17/04

SALON - BEURS - EXPO

FREE ONLINE TICKETS ON

W W W. B I K E - B R U S S E L S . B E

21,82 µg/m

ANDERLECHT In de buurt van het gezin van Katrien Dobbelaere

Katrien Dobbelaere en haar man Willem wonen met hun drie dochters in Anderlecht. Met meetpunten thuis, op hun werk en aan de school van hun kinderen ging het groene koppel all-in. “Deze slechte resultaten had ik verwacht, ze zijn nodig om Brussel wakker te schudden.” — MARGOT DE CLERCQ, FOTO SASKIA VANDERSTICHELE

vaker achter het stuur. Ze vertelt hoe ze de laatste maanden maar nipt een ernstig ongeval kon vermijden. “Tweemaal zelfs, door automobilisten die zwaar in de fout gingen. Je wordt echt door een onbeschrijfelijke angst bevangen. In je hoofd maalt: wat als ik een halve meter verderop fietste?”

GEITENWOLLEN SOKKEN “Je merkt dat mijn zesjarige dochter uit een milieubewust gezin komt,” lacht Katrien Dobbelaere (37) als we haar spreken. “Ze zegt me soms verontwaardigd: ‘Mama, we leren wel over het milieu op school, maar dan komt onze juf wel elke dag met de auto.’” Dobbelaere en haar man zijn van Gentse komaf, maar ze wonen al vijftien jaar in de hoofdstad. Zij werkt als productieverantwoordelijke bij Ars Musica, een festival voor hedendaagse muziek. Hij is architect. Het koppel hoefde niet lang na te denken over een deelname aan het burgeronderzoek van CurieuzenAir. “Alleen zo kan je verandering teweegbrengen.” Ze plaatsten meettoestellen thuis, op het werk en aan de school van hun kinderen. De resultaten waren niet bepaald schitterend. “Maar dat had ik verwacht. Ik heb niet deelgenomen om er een gerust gemoed aan over te houden. Deze metingen bewijzen dat actie nodig is.” Al sinds haar jonge jaren speelt natuur een grote rol in het leven van Dobbelaere. Op haar zesde zat ze al bij de Jeugdbond voor Natuur en Milieu. “Net zoals bij de scouts trek je op kamp in de natuur, maar je leert ook planten determineren en gaat vogels spotten.” “Mijn ouders waren wel bezig met milieu, maar het leek allemaal minder dwingend dan nu. De kranten stonden nog niet elke dag vol alarmerend nieuws. Nu kennen we de slechte cijfers veel beter en lees je elke dag wel iets over klimaatopwarming. Uiteraard bloedt mijn hart als ik beelden van de oorlog in Oekraïne zie. Maar nieuws over milieurampen grijpt mij net zo erg aan. Onze kinderen hebben recht op schone lucht.”

Dobbelaere leeft volgens de bekende spreuk van Gandhi: ‘Wees de verandering die je wil zien in de wereld.’ Voor haar is het minimum dat je kan doen volgens je eigen waarden en normen leven. “Ik voed mijn dochters op met respect en liefde voor deze wereld. Alles wat ik

“Voor mij zijn wasbare luiers, geen droogkast, afvalbeperking, zoveel mogelijk de fiets en het openbaar vervoer nemen, normale zaken. Maar ik begrijp dat iedereen doet wat hij kan en dat het niet voor iedereen vanzelfsprekend is. Vaak geef je een klein beetje luxe op en

“Ik ben niet tegen de wagen, maar het zou zoveel helpen als die verstandiger gebruikt wordt” voor de planeet doe, doe ik omdat ik zo ongelooflijk graag leef. De volgende generatie en mijn drie dochters mogen zich niet engageren uit schuldgevoel. Ik wil gewoon dat zij deze wereld ook graag zien. Ik wil dat wij ons nu extra inzetten, zodat we deze mooie wereld kunnen doorgeven.” De eerste stap is er één weg van de auto, meent ze. “Ik denk dat iedereen wel genoot van de rust die heerste tijdens de coronacrisis. Een autoluwe stad leidt tot een gezondere, aangenamere en veiligere stad. Ik ben niet tegen de wagen, maar het zou zoveel helpen als die verstandiger gebruikt wordt. Ik erger me zo aan ouders die hun kinderen met de wagen afzetten aan onze school, terwijl ik weet dat ze slechts drie straten verderop wonen.” Voor Dobbelaere betekent minder autoverkeer ook minder gevaar op de weg en dat is voor haar doorslaggevend. Nu thuiswerk niet meer verplicht is, kruipen mensen weer

daar hebben mensen het zo moeilijk mee. Misschien klink ik wel erg ‘geitenwollen sokken’, maar ik denk dat iedereen zijn steentje kan bijdragen met kleine veranderingen.”

Dobbelaere is voorzichtig in haar commentaar op anderen. Omdat ze beseft dat niet iedereen de luxe heeft om bij het milieu stil te staan. Toch bijt ze vaak op haar tong als mensen zonder goede excuses onbewust met hun omgeving omgaan. “Het stoort me mateloos als vrienden me vertellen over een goede documentaire over de kolossale vervuiling door plastic in de oceaan. Terwijl ik maar al te goed weet dat ze niets doen om hun eigen plasticgebruik te verminderen.” Dobbelaere en haar man Willem wonen dolgraag in Brussel. Het is een weloverwogen keuze. Zowel voor haar job in de cultuursector als voor zijn job als architect zijn er meer mogelijkheden in de stad. “Brussel heeft potentieel om een groene stad te zijn. En de afgelopen tien jaar dat ik hier woon, heb ik het besef enorm zien groeien. Dringend concrete actie nemen is nu de boodschap.”

CurieuzenAir is een samenwerking van BRUZZ, De Standaard en Le Soir met de Universiteit Antwerpen, stadsbeweging BRAL en de ULB.

« BRUXELLES A LE POTENTIEL POUR ÊTRE UNE VILLE VERTE »

“BRUSSELS HAS POTENTIAL TO BE A GREEN CITY”

Katrien Dobbelaere a 37 ans et habite à Anderlecht avec sa famille. Depuis toute petite, l’environnement lui tient beaucoup à cœur. Elle souhaite transmettre son amour pour la planète et pour un monde durable à ses trois filles. Les mesures de CuriezenAir prouvent ce qu’elle savait déjà : la qualité de l’air à Bruxelles est mauvaise. « J’étais convaincue que les résultats seraient alarmants mais c'était nécessaire pour réveiller Bruxelles. La ville sait ce qui doit changer, il faut passer à l’action ! »

Katrien Dobbelaere is 37 years old and lives with her family in Anderlecht. She has always been very committed to the environment and wants to pass on her love for the planet and a sustainable world to her three young daughters. CurieuzenAir’s measurements prove what they already know: the air quality in Brussels is bad. “I was convinced that results would be alarming, but we need this to wake Brussels up. I think the city knows what has to change, now it just has to happen!”

BRUZZ | CURIEUZENAIR

‘Brussel heeft het potentieel om een groene stad te zijn’

23 MAART 2022

I 17

Reportage HOE CYCLOSTRADES DE PENDELAAR VAN ZIJN AUTOVERSLAVING MOETEN AFHELPEN

xxxx

23 MAART 2022

Daar zĳn de fietssnelwegen

— YOUNES HAIDAR, FOTO’S IVAN PUT

▼

e slechte verkeersveiligheid in het Brussels gewest weerhoudt een groot deel van de potentiële fietspendelaars er al lang van om de wagen thuis te laten. Daarom staken de provincie Vlaams-Brabant, toenmalig Vlaams minister van Mobiliteit Hilde Crevits (CD&V) en haar Brusselse collega Brigitte Grouwels (CD&V) in 2012 de koppen bij elkaar om over de gewestgrenzen heen een waardig en veilig alternatief aan te bieden voor de dichtgeslibde Brusselse invalswegen. De oplossing: het Velo+-netwerk, vroeger bekend als het FietsGEN (van Gewestelijk ExpressNet). Het netwerk moet aan de hand van veilige fietssnelwegen de Vlaamse pendelaars ervan overtuigen om met de fiets naar hun Brusselse werkplek af te zakken. De vereisten van zo’n fietssnelweg: een vier meter breed, afgescheiden fietspad, een uniforme bewegwijzering, zo min mogelijk onderbrekingen en een plat wegdek, zodat met een gemiddelde snelheid van vijftien kilometer per uur kan worden gereden. Met de opkomst van de elektrische fiets hoef je immers geen getrainde coureur te zijn om zo’n gemiddelde te halen. Uit een studie die de Brusselse en Vlaamse overheid lieten uitvoeren, blijkt dat de return on investment van een performant fietssnelwegennetwerk niet te verwaarlozen is. Door de stijgende luchtkwaliteit en een betere verkeersveiligheid zouden de honderden miljoenen euro’s aan investeringen al na vier jaar terugverdiend zijn.

B R U Z Z | R E P O R TA G E

De stijgende brandstofprijzen en de slimme kilometerheffing die Brussel dra wil invoeren, raken de Vlaamse pendelaar midscheeps in de portemonnee. Als alternatief voor het woon-werkverkeer met de wagen, timmert Brussel aan een fietssnelwegennetwerk over de gewestgrenzen heen. Maar hoe gebruiksvriendelijk zijn die zogenoemde cyclostrades eigenlijk? Wij haalden ons stalen ros van stal en deden de test.

Collega’s Younes Haidar (rechts) en Peter Dhondt (links) fietsten verschillende richtingen uit om de fietssnelwegen te testen. De volledige afwerking van het beloofde fietssnelwegennetwerk is nog niet voor morgen. 23 MAART 2022

I 19

Kan zo’n fietssnelwegennetwerk ook daadwerkelijk meer fietspendelaars opleveren? Uit cijfers uit 2019 blijkt dat slechts anderhalf procent van de Vlamingen die in een straal van vijftien kilometer rond Brussel wonen, met de fiets naar het werk gaat, al heeft intussen een pandemie de wereld en wellicht ook deze cijfers flink door elkaar geschud. Ter illustratie: bij BRUZZ opende onlangs een tweede fietsenstalling, omdat de originele sinds corona overvol is. Ook onze cultuurredacteur Tom Zonderman heeft zijn fiets tijdens de pandemie opnieuw ontdekt. “Ik woon in Haacht en raak met de fiets in een uur en tien minuten op het Flageyplein, even snel als met het openbaar vervoer. Met de auto kan het een tiental minuten

sneller, al zie ik dat eerder als tijdverspilling. Wanneer je fietst, werk je aan je gezondheid, in de auto kom je niet verder dan een beetje reflecteren over het leven.” Volgens mobiliteitsplanner voor de provincie Vlaams-Brabant en fietssnelwegenexpert Joris Van Damme zal het Velo+-netwerk zijn doel niet voorbij schieten. “Ik verwijs graag naar het voorbeeld van Rudi, uit Asse. Hij werkt bij de KBC in Brussel en doet daar tijdens het spitsuur met de wagen makkelijk zo’n 50 minuten over. Sinds hij een speedpedelec heeft aangeschaft, rijdt hij via de fietssnelweg in 25 minuten van Asse tot in het centrum van Brussel. Als je met de fiets minstens even snel of zelfs sneller op je

B R U Z Z | R E P O R TA G E

▼

HOE CYCLOSTRADES DE PENDELAAR VAN ZIJN AUTOVERSLAVING MOETEN AFHELPEN

BRUZZ-collega Peter Dhondt testte twee fietssnelwegen uit: van Hoeilaart naar Brussel en van Asse naar Brussel. © PETER DHONDT 20

23 MAART 2022

werk kan raken, is de keuze snel gemaakt.” Daarvoor moet die fietssnelwegen natuurlijk wel over het volledige traject klaar zijn.

VIER WINDRICHTINGEN Tijd voor een stand van zaken dus: we kiezen op www.fietssnelwegen.be routes in de vier windrichtingen: zelf test ik de F3 Leuven-Brussel en de F20 Halle-Brussel, collega Peter Dhondt neemt de F205 Hoeilaart-Brussel en de F212 Asse-Brussel (via Zellik) voor zijn rekening. Aangezien nog niet elke fietssnelweg is voltooid, moeten we hier en daar op zoek naar alternatieven. Een overzicht van de afgelegde routes is te vinden op BRUZZ.be. Vertrekken doe ik in de schaduw van het Leuvense

route, die hij bij gunstig weer gebruikt om tussen zijn woonplaats in Leuven en zijn werkplek in de Belliardstraat te pendelen, een afstand van 35 kilometer. “De werken die de afgelopen jaren zijn uitgevoerd, komen de fietser alleen maar ten goede.” Eenzelfde geluid horen we bij Bruno, die een viertal keer per week tussen Wezemaal bij Aarschot tot de VUB fietst. Of hij het anderen zou aanraden? “Niet meteen, straks staan we hier ook nog in de file,” lacht Bruno alvorens hij zijn rit voortzet. De kinderen wachten.

MOUNTAINBIKEN NAAR HET WERK Vlaams mobiliteitsminister Lydia Peeters (Open VLD) heeft een recordbedrag van 300 miljoen

euro uitgetrokken voor een verbeterde fietsinfrastructuur in de rand rond Brussel. Daar komt nog eens om en bij de 140 miljoen euro Europees geld bij, in het kader van het herstelplan. Vijf jaar geleden richtte de Vlaamse overheid De Werkvennootschap op en kwamen de werken in de Rand in een stroomversnelling terecht. “Dankzij onze unieke structuur kunnen we héél snel werken,” merkt woordvoerder Marijn Struyf op. “Over de fietsbrug over de Ring naast de hst-lijn wordt al decennia gepraat, maar nog geen vijf jaar na onze oprichting hangt ze er al.” Terwijl ik vlot over het stuk Zaventem-Evere fiets, ploetert collega Peter op de F212 ter hoogte van Zellik door een veldweg die meer weg heeft van een mountainbike-parcours dan van een fietssnelweg. Nochtans volgt hij netjes de bewegwijzering, al blijkt dat niet de officiële te zijn. “Na de fietsbrug over het station van Zellik heeft het me tijd gekost om de juiste weg te vinden. En de beste optie is zeker niet die die is aangeduid.” Een veldweg kan leuk zijn op een zondags uitje, maar als je een half uur later moet vergaderen met je baas, doe je dat toch liever zonder modderspatten op je bril. “Hier en daar gebeurt het weleens dat de bewegwijzering niet is aangepast aan de nieuwe context,” zegt Marijn Struyf van De Werkvennootschap. “Dat heeft te maken met de versnippering van de bevoegdheden. Wij werken aan de Vlaamse Rand. Beliris en Brussel Mobiliteit verzorgen het Brusselse grondgebied, en ook de provincies kunnen via subsidies infrastructuurwerken aan de fietssnelwegen uitvoeren. Het zijn die laatste die instaan voor de bewegwijzering.”

B R U Z Z | R E P O R TA G E

stadhuis. Via het autoluwe stadscentrum sluit ik aan op de F3-route die begint ter hoogte van het kanaal Leuven-Mechelen. De F3 is met 423.618 fietsers in 2021 de populairste fietssnelweg van de regio. Ik zie meteen ook waarom: lange, rechte fietspaden die parallel lopen met de hogesnelheidstreinlijn, weinig tot geen hoogteverschillen, tunnels die kruispunten omzeilen en hier en daar zelfs een duurzaam technologisch snufje: wie ’s nachts tussen Kortenberg en Erps-Kwerps fietst, ziet daar de automatische lantaarns een voor een oplichten. Ter hoogte van Zaventem kruis ik Michael Nuyens, een van de 1.160 fietsers die vandaag de F3 gebruiken. Nuyens is erg te spreken over de

VLAAMS-BRUSSELSE TANDEM

▼

De F3-route tussen Brussel en Leuven is met 423.618 fietsers in 2021 de populairste fietssnelweg van de regio.

Ondertussen nader ik de begraafplaats van Evere, waar de F3 fietssnelweg abrupt eindigt op de gewestgrens. Zo had fietspendelaar Michael Nuyens het ook voorspeld: “Zodra je de grens met Brussel oversteekt, wordt het parcours uitdagender. Dan moet je zelf de beste weg uitzoeken.” Een typisch staaltje Belgisch surrealisme, waarbij twee overheden blind naast elkaar werken, zonder overleg? “Niet waar,” klinkt het bij De Werkvennootschap. “Dat was vroeger het geval, maar sinds enkele jaren zitten de verschillende bevoegdheden driemaandelijks samen. Nu gebeurt het zelfs dat Brussel Mobiliteit ons vraagt om een fietspad over de gewestgrens door te trekken. Dat is efficiënter, omdat wij dan al studies hebben uitgevoerd en een aannemer hebben gekozen. Brussel Mobiliteit betaalt dan voor de kosten op zijn grondgebied. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de fietssnelweg F203 langs de Brusselse ring.” Waar minister Peeters en haar Brusselse evenknie Elke Van den Brandt (Groen) elkaar nog in de haren vlogen over de slimme kilometerheffing, lijken ze in het dossier van de fietssnelwegen wél een tandem te kunnen vormen. Hopelijk loont dat: waar ik mij nu aan het einde van de F3 nog een weg moet banen door het drukke Schaarbeek en Sint-Joost, zal ik in 2030 recht tot in het centrum kunnen fietsen. En dat over de door 23 MAART 2022

I 21

HOE CYCLOSTRADES DE PENDELAAR VAN ZIJN AUTOVERSLAVING MOETEN AFHELPEN

▼

De hoop leeft dat met de fietssnelwegen meer mensen de auto zullen laten staan.

VOICI LES CYCLOSTRADES ! D’ici 2030, un réseau d’autoroutes cyclables complet devra convaincre les navetteurs flamands de troquer leur voiture contre leur vélo pour venir travailler à Bruxelles. Avec les prix du carburant en hausse, l’arrivée imminente du péage urbain et en pensant aux gros embouteillages typiques de la capitale, les gouvernements voient de plus en plus le vélo comme une alternative aux déplacements vers le travail. Nous avons sorti notre bolide à deux roues pour un test de qualité des cyclostrades. Nous avons testé les différentes autoroutes cyclables, depuis Hal, Louvain, Asse et Hoeilaart. En Flandre, beaucoup de travail a été accompli, mais souvent, les pistes s’arrêtent abruptement à la frontière de la Région bruxelloise. Est-il réellement question d’une coopération entre les différents gouvernements ? Le contexte urbain bruxellois ne facilite clairement pas la réalisation du projet. On a du mal à croire que Bruxelles atteindra ses objectifs d’ici 2030. FR

Vlaanderen aangelegde hst-fietsbrug en de door Brusselfonds Beliris geplaveide fietssnelweg die de spoorlijn 28 in Haren volgt. B R U Z Z | R E P O R TA G E

VLAANDEREN TOONT DE WEG En toch lijkt het nog al te vaak alsof Vlaanderen sneller vordert in de werken en zo Brussel op sleeptouw neemt. “Brussel is een dichtbevolkt gewest, waardoor we vaker met bruggen, tunnels en dus ook onteigeningen moeten werken. Zo lopen de termijnen en het prijskaartje snel op. Daarbij komen nog eens de lange procedures voor bouwvergunningen, de budgettaire krapte en het personeelstekort waar we mee te kampen hebben,” zegt Inge Paemen van Brussel Mobiliteit. “Bovendien werken wij vooral aan de befietsbaarheid van Brussel, en in pas tweede instantie aan de verbinding met Vlaanderen.” Toch is er de laatste jaren ook in Brussel heel wat vooruitgang geboekt. Aan de dertig procent van het fietsnetwerk dat in 2020 afgewerkt was, werd in de lockdown door Brussel Mobiliteit zeventien procent

toegevoegd, vooral dan op de midden- en de kleine Ring. Wanneer ik me ’s avonds aan de F20 HalleBrussel waag, moet ik toegeven dat er op een kleine omleiding door werken ter hoogte van de energiecentrale in Vorst/Drogenbos na, vrijwel niets op te merken valt. Ik fiets vlot en zonder al te veel onderbrekingen langs het kanaal tot aan het Sainctelette-kruispunt. Qua verbinding met Brussel is dit misschien wel de meest geslaagde fietssnelweg. “We mogen niet te kritisch zijn voor Brussel,” vindt Leuvenaar en fietssnelwegenexpert Joris Van Damme. “We staan nog niet zo ver als pioniersstad Londen, dat met de cycle superhighways ooit voor een gelijkaardige uitdaging stond. Vergeleken met ‘grote broertje’ Parijs staan de Brusselse cyclostrades (de Brusselse tweetalige term voor fietssnelwegen, red.) al heel wat verder in dit dossier. En de samenwerking tussen de twee gewesten verloopt vlot.” Marijn Struyf beaamt dat: “De geesten zijn inmiddels gerijpt en de instanties beseffen dat mobiliteit niet aan de gewestgrens ophoudt.”

FIETSPADEN STOPPEN OP DE GRENS VAN VLAANDEREN EN BRUSSEL

Van fietspad naar verwilderd voetpad aan het Zoniënwoud Collega Peter Dhondt komt op zijn tweede route – de F205 Hoeilaart-Brussel – voor een minder fraaie verrassing te staan. De gloednieuwe fietssnelweg langs de Terhulpsesteenweg transformeert op de grens met Brussel in een verwilderd voetpad dat de strijd met het aanpalende Zoniënwoud al een

23 MAART 2022

aantal jaren lijkt te hebben verloren. “In Brussel is het Zoniënwoud een beschermde site, waar de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen een bindend advies over geeft,” klinkt het bij Brussel Mobiliteit. En dat advies is duidelijk: alvorens Beliris er een fietssnelweg mag

aanleggen, moet het eerst een ecoduct aanleggen, zodat wilde dieren ook aan de overkant soortgenoten kunnen vinden en het Zoniënwoud zijn titel van Unesco-werelderfgoed kan behouden. “Als wij aan Vlaamse zijde de vergunningen op zak hebben om er een kwalitatief fietspad aan te leggen, zullen wij

niet wachten op Beliris,” klinkt het bij De Werkvennootschap. “Daar wint de pendelaar niets bij.” Beliris zal dan ook pas in 2026, na de studiefase, met de werken van start kunnen gaan. Of het dan tegen 2030 mogelijk zal zijn om een volwaardig fietssnelwegennetwerk te realiseren, valt nog af te wachten. YH

HERE ARE THE CYCLING MOTORWAYS! By 2030, a fully-fledged network of bicycle highways between Flanders and Brussels aims to convince commuters to leave their cars at home and opt for the bicycle. Having the rising fuel prices, the imminent smart road pricing and the capital’s many and long traffic jams in the back of their minds, the various government authorities are increasingly looking to the bicycle as an alternative for commuting. We took our old bike out of the stable for a quality test of the so-called cyclostrades. We tested the bicycle motorways in the four cardinal directions (from Halle, Leuven, Asse and Hoeilaart). A lot of work has been done in Flanders in recent years, but often those cycling highways abruptly stop at the border with the Brussels region. Is there any cooperation at all between the different governments? The Brussels metropolitan context certainly does not make the implementation of the plans any easier. Whether Brussels will meet the targets by 2030 is not a given. EN

Egied

VAN BROECKHOVENSCHOOL En todo amar y servir

De Egied Van Broeckhovenschool zoekt een ALGEMEEN DIRECTEUR

Wij zoeken een algemeen directeur die vanaf 1 september 2022 aangesteld wordt om de opening van de school in september 2023 voor te bereiden. De school, die op haar maximumcapaciteit 860 leerlingen zal tellen, start in 2023 met het eerste jaar. Als algemeen directeur ben je de drijvende kracht van een school in volle ontwikkeling. Samen met je team bouw je het studieaanbod houden je dagelijks bezig. Je zorgt voor een goede inbedding van de school in het socio-cultureel en economisch weefsel van de stad en

• • • • • • • • • • • • • • • •

Je bent geboeid door jongeren en leren, staat open voor onderwijsvernieuwing en ziet de school niet enkel als een

Je bent ondernemend en gaat uitdagingen niet uit de weg. Je ervaring met technische of arbeidsmarktgerichte opleidingen is een pluspunt. Je beschikt over een masterdiploma. Je behaalde een pedagogisch diploma of je hebt de bereidheid om het te behalen. Je hebt een uitstekende kennis van het Nederlands, een goede kennis van het Frans en je voelt je comfortabel in een meertalige context.

Scholen in Beweging.

Op pedagogisch vlak ondersteuning door een eigen pedagogische begeleidingsdienst. van het Departement Onderwijs.

PAS GEVLUCHT, VANDAAG AL OP SCHOOL

‘Geef Oekraïens een plek in de les’ Onder de duizenden Oekraïense vluchtelingen bevinden zich ook veel kinderen, die sinds vorige week druppelsgewijs de weg vinden naar de schoolbanken. In de veelgeplaagde Brusselse scholen mag dat dan extra druk veroorzaken, het Nederlandstalige onderwijs weet ook hoe je met anderstalige nieuwkomers omgaat. En de hulpvaardigheid, die is groot. “De kinderen vechten bijna om de nieuwkomers te mogen helpen.”

B R U Z Z | R E P O R TA G E

— KRIS HENDRICKX, FOTO’S BART DEWAELE

e schoolpoort van de Comenius basisschool in Koekelberg, 8.30 uur. Op het trottoir wachten de broers Alexander (8) en Nikola (6) samen met hun moeder en grootmoeder op het begin van hun tweede schooldag in België. Die begint enkele minuten later, wanneer juf Alisson met een brede glimlach de poort opent en de broers begroet met een klinkende high five. De ogen van de twee jongens lichten op. Op naar de klas, waar de jongens zonder poespas afscheid nemen van moeder en grootmoeder. De schooldag begint er met een ‘zachte landing’. De 24 kinderen kunnen eerst wat tekenen of bouwen en straks volgt nog een verhaaltje, voor het schoolse werk begint. De broers – zelfde haarsnit, zelfde schoenen, zelfde hemdstijl – tekenen alle twee een huis van een verdieping of vijf. Of het hun huis is, vraagt de juf met behulp van een sprekende vertaalapp. Schuchtere knikjes. “Het belangrijkste is nu dat ze zich welkom en op hun gemak voelen, anders komt het toch niet tot leren,” zegt Alisson. “Dat is ook de reden waarom we de broers bij elkaar houden in het eerste leerjaar.” Toch wordt er vanaf dag één ook al kennis opgedaan. Zo hing de juf veertig Nederlandse basiswoorden met bijhorende illustraties op de klasdeur. Dat gebeurde volgens de

23 MAART 2022

go4ty-methode die het gemeenschapsonderwijs GO! ontwikkelde voor anderstalige instappers. “Als ik bijvoorbeeld naar ‘mama’ en ‘huis’ wijs, weten ze dat het tijd is om met hun moeder naar huis te gaan.” Terwijl de andere leerlingen in kleine groepjes speloefeningen doen, gaan de nieuwkomers aan de slag met een ‘sprekende muur’. Wie op een illustratie met een bijhorende uitdrukking of woord drukt, krijgt meteen ook de gesproken versie te horen. Twee medeleerlingen zijn er ondertussen komen bijzitten en doen ook een duit in het zakje. Dat gaat zo: als Alexander op de uitdrukking ‘Ik wil niet’ drukt (geïllustreerd door een STOP-bord), weerklinkt niet enkel de uitdrukking, maar geeft klasgenoot Cyril ook een theatrale versie ten beste van een kind dat ergens ab-so-luut niet moet van weten. Lachende gezichten bij de Oekraïners. “De kinderen hebben hen met open armen ontvangen,” vertelt Alisson. “Al was het op de eerste dag gisteren misschien wel wat veel, toen leek het wel een dierentuin.”

WARM ONTHAAL Als het gisteren een dierentuin was, zijn we vandaag in het circus, waarbij Alisson en haar collegazorgleerkracht zoveel mogelijk borden tegelijk in de lucht houden: de broers krijgen regelmatig

individuele aandacht, maar ook de andere groepjes vragen om begeleiding. “Ons werk is plots nog een stuk pittiger geworden,” geeft Alisson toe. “Deze klas heeft al verschillende kinderen met extra zorgnoden en nu gaat een deel van die zorguren naar de nieuwkomers.” De zorgjuf is er ondertussen komen bijstaan. “We zouden echt meer ondersteuning kunnen gebruiken, kan dat ook in het artikel?” Terwijl we door het lokaal lopen, merken we dat de klas amper kinderen met moedertaal Nederlands telt. De kleine groepjes die zelfstandig werken, spreken daardoor vaak Frans. Een extra obstakel voor een Oekraïense nieuwkomer, geeft Alisson toe. “Maar we konden het ook niet over ons hart krijgen om ze daarom te weigeren.” Alexander en Nikola zijn maar twee van de vele Oekraïense kinderen die deze dagen en weken in het Brusselse onderwijs instromen. Maar hoe doe je dat, een plotse golf aan kinderen opvangen die de schooltaal niet machtig zijn en dan nog eens uit een oorlogsgebied komen? Dat een warm onthaal op de eerste plaats komt, daarover zijn zowat alle deskundigen die we spreken het eens. “Het kan daarbij helpen om de strakke grens te laten vervagen tussen de wereld binnen en

buiten de school,” zegt Esli Struys, die zich aan de VUB toelegt op meertalig onderwijs en lessen Nederlands voor anderstaligen. “Laat ouders of familie bijvoorbeeld meegaan in de klas, gebruik ze als tolk, zeker de eerste dagen. Als jonge kinderen vertrouwen voelen tussen de ouder en de leerkrachten, is dat veel waard.” Dat warme welkom betekent best ook dat het Oekraïens een plaats krijgt in de klas, vindt Struys. “Een positieve houding tegenover de thuistaal is belangrijk. Je kan de taal bijvoorbeeld toelaten tijdens de voorbereiding van opdrachten, je kan de nieuwkomers ook een korte les Oekraïens laten voorbereiden voor de andere leerlingen. Dat betekent niet dat je de taal de hele tijd gebruikt. Maar je vermijdt wel best dat de kinderen hun identiteit moeten afleggen als ze de schoolpoort binnenstappen. En taal maakt deel uit van die identiteit.” In theorie kan je je ook afvragen of de nieuwkomers nu wel Nederlands moeten leren. “Voor een korte periode zou onderwijs in het Oekraïens of

“Een positieve houding tegenover de thuistaal is belangrijk” ESLI STRUYS Professor Meertaligheid

Engels misschien nuttiger zijn,” denkt Struys. Die bedenking stoot echter op minstens twee obstakels, beseft de professor: hoelang de kinderen hier naar school zullen gaan, is vandaag helemaal niet duidelijk. En het aanbod aan lessen in het Oekraïens of Engels is vandaag beperkt in Nederlandstalige scholen. “De Franse Gemeenschap heeft bijvoorbeeld een beter uitgebouwd netwerk van immersiescholen, vaak voor Nederlands, maar ook het Engels.”

De broers Alexander en Nikola in hun nieuwe klas. “Eerst en vooral moeten ze zich op hun gemak voelen,” zegt hun juf.

De lagere school van het Sint-Jan Berchmanscollege, 10 uur. De zevenjarige Artem is ijverig wiskunde-oefeningen aan het verbeteren als we het eerste leerjaar binnenstappen. Een leeftijdsgenootje komt regelmatig kijken of de nieuwkomer – die vandaag 23 MAART 2022

▼

BUDDY

I 25

PAS GEVLUCHT, VANDAAG AL OP SCHOOL

Artem (7) vond de zwemles het leukst: “Of ik al vrienden heb? Jazeker: Walid.” Hij en zijn broer Bogdan (10) krijgen hulp van de Oekraïense Olha. Zij is leerkracht en vertaalt waar nodig.

een traditioneel Oekraïens hemd aantrok – het goed stelt. “Dat is Walid, die zich de eerste dag spontaan als buddy heeft aangeboden,” legt juf Elissa uit. Voor Artem en zijn broer Bogdan (10) is het de vierde dag op een Belgische school. Samen met hun 26

23 MAART 2022

moeder verblijven ze bij een tante, die ook twee kinderen op de school heeft, waardoor de kinderen meteen op verschillende brugfiguren kunnen terugvallen. Hun vader is van beroep politieman en werd zoals al veel collega’s in het Oekraïense leger ingelijfd.

Aan gebrek aan belangstelling voor Artems taal is hier alvast geen gebrek. “Hij leert de klas elke dag een nieuw woordje Oekraïens en zij hem dan een nieuw woord Nederlands,” legt Elissa uit. “Dobre (goed) gebruiken de leerlingen nu al heel vaak.” Dankzij de vertaling van Olha, een Oekraïense leerkracht die al drie jaar in België verblijft, kunnen we hier ook even met Artem en Bogdan praten. “Het bevalt me super, Ik voel me hier welkom,” vertelt Bogdan met een overtuigende glimlach. “De speelplaats vind ik nog het leukst, die is ook veel groter dan in mijn school thuis.” De speelplaats, legt Olha uit, is dan ook de plaats waar ze gewoon voetbal kunnen spelen net als de andere kinderen, zonder taalbarrière. Ook Artem blijkt het best naar zijn zin te hebben. “Het leukst vond ik de zwemles. Ik heb ook een wat gekke klas, die om een of andere reden Oekraïens probeert te leren. En of ik al vrienden heb? Jazeker: Walid!” De tante en neefjes zijn niet de enige ankerpunten van de broers op school. Sint-Jan Berchmans zocht en vond een tussenpersoon in de figuur van Olha. “We verwachten nog veel meer Oekraïense kinderen en dan leek zo’n brugfiguur ons belangrijk,” legt directeur Hilde Gryseels uit. Olha komt een paar uur per dag naar de school om zowel de kinderen als de leerkrachten te begeleiden en te vertalen. “Deze kinderen hebben nog geluk gehad, omdat ze vrij vroeg konden vluchten,” legt Olha uit, die ons begeleidt tijdens het bezoek. “Ze hebben geen oorlogsgeweld of vluchtelingendrama’s gezien. Maar de scholen moeten beseffen dat er binnenkort ook kinderen komen met meer trauma’s. Dan wordt het des te belangrijker dat de klas in de eerste plaats een plek is waar ze zich veilig voelen, waar ze vooral kind kunnen zijn en spelen.” Artem en Bogdan mogen dan geen wapengekletter meegemaakt hebben, helemaal gerust waren ze de eerste dag niet. “Bogdan vroeg me de eerste dag of er hier echt geen bommen waren,” vertelt pedagogisch directeur Celien Heyvaert. “Bleek dat er een gasexplosie was in de buurt, waar wij niet eens op gelet hadden. Op dag twee hadden we dan een onaangekondigd brandalarm gepland, maar dat hebben we de broers toch maar vooraf verteld.”

De rol van een persoon als Olha kan erg belangrijk zijn, vindt Laura Emery (VUB/UGent), die onderzoek doet naar de integratie van anderstalige nieuwkomers in het onderwijs. “Het is belangrijk om te weten wat de nieuwkomers al kunnen en hoe hun onderwijs in elkaar zit. Dan kan een school daarop inspelen.” Dat de Oekraïense nieuwkomers in een klascontext terechtkomen waar met Nederlands en Frans (met veel leerlingen) meteen twee nieuwe talen opduiken, vindt Emery dan weer geen punt. “Kinderen zijn in staat om verschillende talen tegelijk te leren en Brusselse scholen hebben daar ook expertise rond. Het zal misschien wat langer duren en je zult ze ook wat zien mixen tussen de talen, maar erg is dat niet.” In principe heeft het Nederlandstalige onderwijs een aparte aanpak voor nieuwkomers, in de vorm ‘Onthaalonderwijs voor anderstalige nieuwkomers’ (OKAN). Vaak gebeurt dat in aparte klassen. Maar die zitten dikwijls eivol, waardoor de meeste Oekraïners vandaag wel naar het reguliere onderwijs moeten. “Misschien is dat ook helemaal niet zo slecht,” bedenkt Emery. “Een of

« FAIRE UNE PLACE À L’UKRAINIEN EN CLASSE » Parmi les milliers de réfugiés ukrainiens, il y a aussi des enfants, qui trouvent le chemin de l’école depuis une semaine. Dans les écoles bruxelloises, qui font déjà face à pas mal de défis, la pression augmente. Mais l’enseignement néerlandophone sait comment gérer de nouveaux arrivants qui parlent une autre langue. Les écoles Comenius, Sint-Jan-Berchmans et l’Institut Imelda ne sont que trois des écoles primaires néerlandophones bruxelloises à compter des réfugiés ukrainiens parmi leurs élèves. Un accueil chaleureux y est la priorité absolue. Si les petits nouveaux ne se sentent pas bienvenus et en sécurité, ils ne pourront pas apprendre. Une partie de cet accueil consiste à faire une place à l’ukrainien en classe. Les experts recommandent aussi d’impliquer les parents dans l’école et, si possible, de se baser sur les acquis préalables des enfants. Et la volonté d’aider semble très grande. « Les élèves se battent presque pour pouvoir aider les nouveaux venus. » FR

Big City Big City

Big BigCity City

Big City

Er valt heel wat te vertellen over het weer in België. Dat STEL ZELF JE VRAAG besefte ook astronoom en Wereldtentoonstelling van twee jaar in zo’n aparte klas heeft niet Wie Brussel via Laken EN STEM OP BRUZZ.BE statisticus Adolphe STEL ZELF JE VRAAG 1935 werden de gebouwen altijd zo’n positief resultaat.” binnenrijdt, ziet meteen de Ze Op het eerste gezicht lijkt Op het eerste gezicht lijkt ze blijkbaar Net als andere Al Brusselse Quetelet. voor het ENZELF STEM OP STEL JE VRAAG EN STEM OP door het KMKG ingenomen opvallende silhouetten van de hu ditdit een absurde vraag. Het een absurde vraag. Het want toen b STEL ZELF JE VRAAG gemeenten – denk aan ontstaan van ons land, inen het Chinees STEL ZELF JE VRAAG KETTINKJES VOOR om collecties tentoon te Japanse Toren ze woord ‘steenweg’ is voor woord ‘steenweg’ is voor daarna stier Sint-Jans-Molenbeek of BRUZZ.BE BRUZZ.BE 1827 overtuigde hij Beide koning EN STEM OP BRUZZ.BE NIEUWKOMERS EN STEM OP BRUZZ.BE stellen. Paviljoen. Ve deze smalle straat al gebouwen, deze smalle geen twijfel Sint-Pieters-Woluwe – straat had al Willem I der Nederlanden Het koetshuis, dat zou die samen de Musea Het Imelda-instituut in Molenbeek. 12 ni overschat, laat staan datdat er ervan het overschat, laat staan buurtbewon Anderlechtom naareen zijnSterrenwacht dienen als stal en garage voor Verre Oosten vormen, zijn uur. Daniela (10) heeft net een pracht ervan m opop deze plek ruimte zou deze plek ruimte zou lag een heili patroonheilige, in dit geval te bouwen ineen Sint-Joost. het luxerestaurant, is nooit sinds 2013 gesloten voor het van een tekening gemaakt en is nu ze zijn voor stadspaleis. voor een stadspaleis. Sint-Guido,zijn vernoemd werd een Observatorigebruikt. Tot 2006. De m toch. Brussel zou publiek, door ernstige overgestapt op schrijfoefeningen, geen HetEn EnDe toch. Brussel PELGRIMS kunnen zijn. goede manzou um Brussel voor Sterrenkunde, he niet zijn, mochten KMKG besliste toen om er infrastructuurproblemen. De sinecure voor een kind dat enkel het Brussel niet zijn, mochten is ook de patroonheilige van Het verhaal maar er werden ook ee er er hier enen daar geen een klein museum voor monumenten zijn al een Cyrillische alfabet kent. hier daar geen de veehandelaars, de ronde en me vr verdoken architecturale Japanse kunst in onder te lange tijd toe aan een Net als in de vorige scholen die we dagelijks meteorologische verdoken architecturale landbouwers, mensen met van heinde e Big City Fr parels zijn, precies opop diedie De brengen, al moest het na grondige restauratie. bezochten, kampt ook Imelda met waarnemingen gehouden, parels zijn, precies hevige diarree en de het graf. Bee LYNN UIT ANDERLECHTzeven jaar alweer dicht. plek waar je ze het minst Regie der Gebouwen, die de personeelstekort, een algemeen euvel inzoals onder meer temperaplek waar je ze het minst taxichauffeurs. Die laatste veranderde d — BART UIT SINT-AGATHA-BERCHEM na verwacht. Hoewel dit gebouw in de musea beheert, beloofde dat het Brusselse Nederlandstalige Quetelet verwacht. Big City tweetuurmetingen. vragen ongetwijfeld om mat middeleeuw Big City — JULIAN UIT SINT-JOOST-TEN-NODE w In In de Vlaamsesteenweg beste staat is, kon het niet de renovatiewerken aan de onderwijs. Toch werd er plaatsgemaakt en noteerde — JULIAN UIT SINT-JOOST-TEN-NODE devier Vlaamsesteenweg keer per wat verduidelijking. pelgrimsoor ve die verrassing open blijven door de Japanse Toren, het Chinees voor Daniela en haar jongere broer. “Wedagwacht wacht die verrassing warm het niet was. Dat Guidohoe kwam uit een toestroom z toen nog landelijke en Er valtvan heel watbijgebouwen te vertellen m achter de gevel problemen aan de andere Paviljoen en de kunnen die mensen toch niet weigeachter de gevel van voor die ongebruial te was rijk gezin. Hijtijd was een werden zijn hoger gelegen Ukkel. In over het weer in België. Dat ni nummer 46, waar het gebouwen. Ondertussen is de afgerond zouden zijn tegen ren?” vraagt juf Tania van het vierde STEL ZELF JE VRAAG 46,behoren waar hetde en kelijk.nummer Daardoor eerste instantie werden de besefte ook boerenzoon die meehielp op astronoom ondergebrac EN STEM OP BRUZZ.BE m Huis voor Podiumkunsten hele collectie verhuisd naar 2021. Intussen zijn ze nog leerjaar. metingen zowel in statisticus Adolphe Huis voor Podiumkunsten Brusselse temperatuurZes maanden nana haar later zijn na OpOp hethet eerste gezicht lijkt het land. Hij zou al van Zes maanden eerste gezicht lijkt Sint-Joost als inhaar Ukkel Quetelet. Al voor het m LaLa Bellone vinden is. het Jubelparkmuseum. altijdte gesloten, en in verval. Tania toont zich ook aangedaan huwelijk met de graaf beviel ditvinden een absurde vraag. Het Bellone te is. huwelijk met de beviel dit absurde vraag. STEL ZELF JEJE VRAAG tot deeen jongswaarnemingen af aan veel affiontstaan niteit worden uitgevoerd. Zo graaf kon ook het uitg van ons land, in Het STEL ZELF VRAAG ze ze al al van haar eerste zoon. woord ‘steenweg’ is voor m Langs dede straatkant straalt Toen Leopold II in door de reacties van de leerlingen én van haar eerste zoon. woord ‘steenweg’ is1900 voor Langs straatkant straalt verschil in temperatuur 1827 overtuigde hij koning EN STEM OP BRUZZ.BE EN STEM OP BRUZZ.BE hebben gehad zijndeze giften de oudste termet wereld en was Vermoedelijk was haar man smalle straat al al Vermoedelijk was haar man van XI deze smalle straat BESCHERMD hethet gebouw weinig de Wereldtentoonstelling van ouders. “De eerste dag hadden de binnen en buiten de stad Willem I der Nederlanden gebouw weinig niet dede vader van hethet kind, overschat, laat staan datdat er er niet vader van kind, een be overschat, laat staan geloof. Hij bad veel en naast werd België een van de eerste worden bestudeerd. Maar ervan om een Sterrenwacht he bijzonders uit: een maar wel dede Zonnekoning op deze plek ruimte Parijs bezocht, zag hijzou ‘Le kinderen spontaan kettinkjes en Behalve voor een occasioneel maar wel Zonnekoning op deze plek ruimte zou bijzonders uit: een toen de activiteiten zo goed te was bouwen ineen Sint-Joost. zijn werk op het de land hij bidplaats. H zelve. ZeZe was een van zijn voor stadspaleis. landen die meteorologie zelve. was een van zijn zijn voor een stadspaleis. Br kleurloze gevel met Tour duzijn Monde’, van de bordjes met zinnen in het Oekraïens evenement in het koetshuis kleurloze gevel met als volledig werden Het werd een Observatorimaîtresses enen werd door EnEn toch. Brussel zou maîtresses werd door toch. Brussel zou ook koster. In die hoedaniguit het noord uitgebreid bestudeerden. ze weliswaar een mooie overgenomen in Ukkel, um voor Sterrenkunde, zelfs tottot Brussel niet zijn, mochten Parijseeen architect Alexandre voorbereid. Ze vechten bijna om de staan de gebouwenhem dus albenoemd een weliswaar mooie hem zelfs benoemd Brussel niet zijn, mochten heid Quetelet assisteerde hijsterk de halt op hun raakte het oude gebouw maar er werden ook eerste hofdame, dede hoogste er er hier daar geen was eerste hofdame, hoogste hier en daar geenvroeg va omkadering rond deen Marcel. Een jaar later nieuwelingen te mogen helpen. En hele tijd leeg. Er werd al omkadering rond de vrouwelijke positie aan het verdoken architecturale van de Sterrenwacht in dagelijks meteorologische pastoor tijdens de misvieCompostela vrouwelijke positie aan het verdoken architecturale overtuigd van verregaande he voordeur. Achter die hij architect Marcel om een toen bleek dat het Oekraïense gezin meermaals een planning Franse hof. parels zijn, precies op die Sint-Joost in verval. Op het waarnemingen gehouden, voordeur. Achter Franse hof. parelsdie zijn, precies op die ring en droeg hij mee zorg De menig Steeg hethet allemaal plek waar je ze hethet minst samenwerking tussen plateau inhaar Ukkel daarentezoals onder meer temperaoo voordeur ligt een nauwe Steeg haar allemaal plek waar je ze gelijkaardig gebouw inminst het hier met niets was aangekomen, opgemaakt die nooit werd voordeur ligt een nauwe — BART UIT SINT-AGATHA-BERCHEM naar hethet hoofd? Misschien verwacht. voor verschillende het gang, kerkgebouw. Na Anderlechtwk gen kon de Sterrenwacht tuurmetingen. naar hoofd? Misschien verwacht. Quetelet mat landen. Dan en wie die neemt, park van Laken. Hij wou een stonden de ouders hier de volgende gehaald. De hele site werd in —— JULIAN UIT wel, want ze ze raakte In de Vlaamsesteenweg gang, en wie die neemt, SABINE UIT LAKEN JULIAN UITSINT-JOOST-TEN-NODE SINT-JOOST-TEN-NODE wel, want raakte In de Vlaamsesteenweg uitbreiden en in 1913 en noteerde vier keer per een paar jaarhet besliste hij omdie verrassing te mee de Be op verwikkeld verschillende wacht ziet ‘Bellonahuis’ konden immers verwikkeld in verschillende wacht diehet verrassing openluchtmuseum datDat dag met zakken vol kleren en 2019 beschermd erfgoed. De splitste in de organisatie in daggegevens hoe warm was. ziet het ‘Bellonahuis’ moordschandalen. ZeZe werd achter dede gevel van voor eenverschijnen. carrièreswitch te van Brussel. moordschandalen. werd achter gevel van twee: de Koninklijke was voor die tijd ongebruize Het valt te uitgewisseld en de refereerde aan het Verre speelgoed, ook gezinnen die het thuis worden Brusselse regeringniet wil op die verschijnen. Het valt te enkel verdacht van dede nummer 46, waar hethet niet enkel verdacht van 46, waar Sterrenwacht en het kelijk.nummer Daardoor behoren de gaan en bestempelen werd hij handelaar 12 septemb een opop haar eigen man, Huis voor Podiumkunsten Oosten. Zo kwam er in Laken moeilijk hebben. Echt pakkend.” manier druk zettenmoord op de veranderingen inals de moord haar eigen man, Huis voor Podiumkunsten bestempelen als een Koninklijk MeteorologiBrusselse temperatuurop de Zenne. Tot hijparel, de dag waar maar ook van diedie opop andere LaLa Bellone te te vinden is.is. maar ook van Bellone vinden w verborgen maar het sche Instituut, het andere KMI. waarnemingen totdrie de een complex van federale overheid om geld vrij atmosfeer voorspeld. verborgen parel, maar het maîtresses van Lodewijk Langs de straatkant straalt maîtresses van Lodewijk Langs de straatkant straalt schipbreuk leed met het van Anderle De dagelijkse temperaoudste ter wereld en was el is ook een stedenbouwXIV. Ze werd verbannen van het gebouw weinig gebouwen: de Japanse Toren te maken voor de dringende is ookde eeninspanningen stedenbouwXIV. Ze werd verbannen van het gebouw weinig Dankzij tuurmetingen in Ukkel België een vanuit: de een eerste bootje waarmee hij handel met de nodi hethet Franse hofhof enen kwam in inzijn bijzonders Franse kwam bijzonders uit: een bu kundige fl ater. Er werd en een Chinees Paviljoen, renovatie. kundige fl ater. Er werd nog altijd de referentie landen die de meteorologie van Quetelet had kleurloze België ingevelmetmet Brussel terecht. Eerst zou gevel Brussel terecht. Eerst zouDoor wat kleurloze dreef. Dat bootongeval was he immers volledig rond voor België. Omdat die al uitgebreid bestudeerden. waarbij een koetshuis hoort. Momenteel loopt er een ze ze een tijdje in in het kasteel weliswaar een mooie immers volledig rond een tijdje het kasteel weliswaar een mooie 1876 al weerbulletins. voor hemgebouwd, een tekenwaardoor datomkadering hijwashet zijn leven kw zo lang vanaf dat plateau Quetelet sterk van Tervuren gewoond rond dede st van Tervuren gewoond omkadering rond Een deel van vanverregaande Japanse Toren is gedemonteerd in studie waarin wordt geanalyseerd welke restauratiegebouwd, waardoor het Naarmate dehij jaren gebeuren, zalomdat daar ook nietmeer overtuigd hebben, maar omdat zeonder hethet voordeur. diedie hebben, maar ze voordeur. Achter moest boeten, en ging opis.Achter “MAKE SPACE FOR he vrijwel onzichtbaar Parijs en heropgebouwd in Laken. De rest van de werken uitgevoerd moeten worden en hoeveel die snel verandering in komen, samenwerking tussen ook daar te te bont maakte, voordeur een nauwe vrijwelwerden onzichtbaar ook daar bont maakte, voordeur ligt een nauwe vorderden, die ligtis. bedevaart naar Jeruzalem, vragen tegen UKRAINIAN IN THE want dat zou de nauwkeuverschillende landen. Dan door Belgische aannemers zede verplaatst naar hethet gang, en wie die neemt, de Dat Bellonahuis had net werd ze verplaatst naar gang, en wie die neemt, werken zijn vervaardigd zullen kosten. Verder wordt ook bekekenwerd wie site Dat Bellonahuis had net steedsOver accurater, ook omdat Bellonahuis. Daar ziet het ‘Bellonahuis’ righeid van dewoonde langeterkonden immers gegevens via Rome. die bedeook tegen Om ve CLASSROOM” Bellonahuis. Daar woonde ziet het ‘Bellonahuis’ zozo goed de Grote Markt enopJapanse decorateurs. Sommige decoraties in het in de toekomst kan beheren. Zodra die studie goed op de Grote Markt ze een paar jaar. verschijnen. Het valt te mijnstudies in het gedrang worden uitgewisseld en de ze een paar jaar. verschijnen. Het valt te altijd samenwervaarterdeed hijmeer zeven jaar. ziekten. Hie en kunnen staan, want Na haar volgden bestempelen als een kunnen brengen. Tempeveranderingen in de gebouw zijn uniekals ineen hun soort en zijn rechtstreeks afgehandeld is, hoopt de Regie der GebouwenNaeen haar volgden bestempelen kunnen staan, want Among the thousands of kingarchitect wasreligieuze tussen landen. welgestelde bewoners verborgen parel, maar hethet Maar zijn patroonheili ratuurmetingen zijn atmosfeer voorspeld. welgestelde bewoners verborgen parel, maar EN be Cosijn uitJan Japan ingevoerd. tehier hebben gevonden,inzodat deelkaar werken De site van hetovernemer KMI in Ukkel, gefotografeerd de jaren 1920. architect Jan op.op. Inprecisiewerk. 1913 lietliet isCosijn ook een stedenbouwUkrainian refugees there are also inspanning elkaar In 1913 is ook een stedenbouwimmers Dankzij de inspanningen Quetelet beperkte zich en boetedoening beroepen m Ex tekende ook het Bakkersburgemeester Karel Buls kundige flater. ErEr werd © PHOTONEWS Het was de bedoeling dat het Chinees Paviljoen zouden kunnen beginnen in 2023. In het beste geval tekende ook het Bakkersburgemeester Karel Buls kundige fl ater. werd Vandaag gebeuren de van Quetelet had België in many children, who since last week echter niet totnu de immers meteorohethet huis opkopen dede volledig rond draaiden slecht uit. Op de voornamelij huis opkopen door immers volledig rondworden voor de gasten van w huis, waar het café LeLe metingen metdoor automati1876 alhet weerbulletins. een luxerestaurant zou openen beide gebouwen met een nieuwe uitbater in Het Bellonahuis dateert uit de late zeventiende eeuw. huis, waar nu café slowly have been finding their way to Het Bellonahuis dateert uit de late zeventiende eeuw.stad Brussel. DeDe politie gebouwd, waardoor hethet stad politie gebouwd, waardoor scheBrussel. thermometers, maar Naarmate dein jaren terugweg werd Guido zwaar veehandelaa logie, hijd’Espagne verrichtte ook po Roy wordt © BELGA heeft er een bureau gehad, vrijwel onzichtbaar Leopold II, maar erdie isis.nooit een uitbater voor 2025. Roy d’Espagne wordt school. This may cause extra pressure © BELGA heeft een bureau vrijwel onzichtbaar is. elke er dag, stipt omgehad, acht uur vorderden, werden Hij uitgebaat. haalde Brussel nog dede kostuums van de Dat Bellonahuis had netnet bestuderen enof gebruikte domeinen pioniersbestuderen. Ook de steeds meer. Ook dezal wijken tu Het Bellonahuis van de enerkoetsiers Dat Bellonahuis had in the much-troubled Brussels schools, ziek.andere gevonden. De gasten zouden dan voor na hun Wie die overnemer worden, is dus nog niet ’skostuums morgens, wandelt nog steeds accurater, ook omdat uitgebaat. Het Bellonahuis Ommegang zijn er er bewaard zozo goed opop dede Grote Markt Ommegang bewaard goed Grote Markt overleed aan wat statistiek omdat bijvoorbeeld werk. Zo paste hij de temperatuurmetingen rond de Carlo Sterrenwacht, die iemand hetzijn grasveld vanandere er altijd meer samenwernib ontwierp hijhier voor Nicolaas but Dutch-speaking schools also know net, maar diner in de Japanse Toren bezoeken, diende duidelijk. Luyckx, voorzitter van de Boeddhisontwierp hij voor Nicolaas en het was ook een kunnen staan, want en het was ook een kunnen staan, want het KMI op, naartijdens een van king was tussen landen. criminaliteit, huwelijksen dysenterie, eenvermoedelijk zware vorm moderniseer bezienswaardigheid architect Jan Cosijn kansberekening en waren minder accuraat. De toen aan de Schaarbeekseov Bally, een how to deal with non-native newcomDe site van het KMI in Ukkel, hier gefotografeerd in de jaren 1920. tijdens architecteen Jan Cosijn en een tentoonstellingsinformatiecentrum tische Unie, gaf onlangs nog aan interesse bezienswaardigheid te hebben Bally,als vermoedelijk de58. witte houten bakken, Quetelet beperkte zich Expo In In de jaren 1980 tekende ook hethet Bakkers© PHOTONEWS Expo 58. de jaren 1980 koetsier tekende ook Bakkersvan diarree. Hijruimte kreeg een van ers. Comenius, Sint-Jan-Berchmans weer symbool voor de centrale poort. Er zijn de wapenhandelaar. Dat zou zijn opvolgster: Olympia zelfmoordcijfers in kaart te statistiek, die tot dan toe dichte bebouwing hield – poort lag, raakten dichter om op een kwikthermomeechter niet tot de meteorovoor handelsproducten zoals porselein, om het Chinees Paviljoen gebruiken als weer symbool voor in Laken tezijn poort. Er zijn wapenhandelaar. Dat zou opvolgster: Olympia werd hethet een huis voor huis, waar nunu het café LeLe de centrale HetHet Bellonahuis dateert uituit de de late zeventiende eeuw. werd een huis voor huis, waar het café Bellonahuis dateert late zeventiende eeuw. and the Imelda Institute are some of eenvoudig graf op het Duize ter te observeren inheen. welkeen logie, hijd’Espagne verrichtte ook in brengen. opoffering. andere indicaties naar Be een verklaring kunnen zijn Mancini, een bekend maar podiumkunsten. DeDe ruimte Roy wordt © BELGA vooral werden gebruikt in toen alpodiumkunsten. – de warmte vast bebouwd. DeWie eerste ruimte Roy d’Espagne wordt nog zijde, meubels en tapijten. Het paviljoen is gebedsplaats. het ook wordt, de Brusselse © BELGA opoffering. nog andere indicaties naar een verklaring kunnen zijn Mancini, een bekend maar stemming dehuis temperatuur bestuderen en gebruikte andere domeinen pioniersbestuderen. Ook de steeds meer. Ook de wijken tussen hethet oude enpaard hethet en kar uitgebaat. Het Bellonahuis the Dutch-speaking primary schools in kerkhof van Anderlecht. tussen huis en uitgebaat. Het Bellonahuis hethet oorlogsenChinese hethet op voor degebouwd verschillende vooral berucht fioude guur aan de astronomie, toe in de dat beïnvloedde de straatverlichting maakte uit een mix van uiteenlopende regering wil dat de renovatie de banden met het oorlogsen voor de verschillende vooral berucht fi guur aan ons die dag zal brengen. statistiek om bijvoorbeeld werk. Zo paste hij de temperatuurmetingen rond de Sterrenwacht, die nieuwe huis werd een ontwierp hijhij voor Nicolaas nieuwe huis werd een ontwierp voor Nicolaas Brussels that already have Ukrainian MINNARES VAN DE Nietssociale deed toen vermoeden taxi’s in de jachtleven te vinden in de env verwijzingen die in de het Franse hof, in de tijd VERHUIZING MINNARES VAN DE Het oude gebouw van de criminaliteit, huwelijksen kansberekening en waren minder accuraat. De toen aan de Schaarbeekseoverdekte binnenkoer, Bally, vermoedelijk wetenschappen. Hij eeneen waarnemingen. het voor hettoerisme instituutten goede komt. stijlen met elementen die zijn gemaaktte invinden in de oosten en het jachtleven verwijzingen die in de het Verder Franse hof, inDe dewaar tijd overdekte binnenkoer, waar Bally, vermoedelijk refugees as pupils. A warm welcome is dat deze man weer symbool voor dede culturele instelling La deuit centrale poort. zijn wapenhandelaar. zou zijn opvolgster: Olympia ZONNEKONING Sterrenwacht staat er zelfmoordcijfers in Er kaart te statistiek, die tot Zo danDat toe dichte bebouwing hield –maar poort lag, raakten dichter later bezeten bleek te zijn. Daar bleef het niet bij een van de belangrijkste fi guren Sint-Guido is altijd de patr weer symbool voor culturele instelling La de centrale poort. Er zijn wapenhandelaar. Dat zou zijn opvolgster: Olympia façade, maar evengoed or gevel verscholen zitten. van Zonnekoning LodeZONNEKONING Shanghai. wordt er gekeken naar een invulling die rendabel zal maar evengoed gevel verscholen zitten. Zoinzijn van Zonnekoning Lodewou de variabelen van Sterrenwacht verhuisde moeilijker om de sterren In defaçade, negentiende eeuw opoffering. nunu geregeld nog andere indicaties naar een verklaring kunnen the first priority at this point for all Mancini, bekend maar trouwens nog altijd, het vooral werden gebruikt toen al een – de warmte vast en Bellone bebouwd. De eerste opoffering. Bellone geregeld nog andere indicaties naar een verklaring kunnen zijn brengen. Mancini, een bekend maar en nog wat miraculeuze gebeurtenissen later werd de Anderlechtse geschiedenis zou worden. gebleven voor iedereen die dat staat er op het dak een mb prijkt het beeld van wijk XIV. Daar kwam ze Het is niet duidelijk welke optredens, ontmoetingen het oorlogsen het voor de verschillende vooral berucht fi guur aan In 1921 werden het Chinees Paviljoen en de zijn, zodat we binnen een paar jaar niet weer voor staat er op het dak een prijkt het beeld van wijk XIV. Daar kwam ze Het is niet duidelijk welke ligt aan het naar de stichter de astronomie, toe in de dat beïnvloedde de aan straatverlichting maaktete nemen sociale fenomenenvoor de verschillende verstedelijkte daarom in 1890 naar het goed waar en te figuur Brussel optredens, ontmoetingen het oorlogsen het vooral berucht three schools. If children do not feel MINNARES VAN DE en culturele activiteiten jachtleven te vinden in de verwijzingen die in de het Franse hof, in de tijd VERHUIZING beslist dat het graf afgeschermd moest worden. Veertig jaar na zijn dood speelden er zich Benieuwd of Uber-chauffeurs o MINNARES VAN DE standbeeld van een Bellona, de Romeinse terecht toen ze trouwde met versieringen Nicolaas Bally genoemde Queteletplein, sociale wetenschappen. Hij waarnemingen. het voor hetversieringen instituut entoen culturele activiteiten tevan vinden in de verwijzingen die in de van het Franse hof, inDe de tijdterecht Japanse Toren onderdeel dejachtleven Koninklijke Musea gesloten ChineseNicolaas en Japanse poorten staan. standbeeld een Bellona, de Romeinse ze trouwde met er Bally welcome and safe, they will not be able ZONNEKONING organiseert. DeDe schoonheid maar evengoed gevel verscholen zitten. ZoZo Infaçade, van Zonnekoning LodeZONNEKONING organiseert. schoonheid maar evengoed gevel verscholen zitten. van Zonnekoning Lodein de schaduw van de wou de variabelen van Sterrenwacht verhuisde moeilijker om demoesten sterren defaçade, negentiende eeuw De twee mannen die dat doen, geloofden vreemde fenomenen af rond zijn graf. Het begon heiligdom vallen. pelikaan. Die staat dan al godin van de oorlog, boven de graaf Eugène de Savoie. liet aanbrengen en welke — to learn anyway. Part of that warm welKunst enhet Geschiedenis (KMKG), met een LUANA DIFFICILE EN pelikaan. Die staat godinvoor vansociale deprijkt oorlog, boven de graaf Eugène de Savoie. liet aanbrengen enXIV. welke mag dan wel verdoken zijn, staat er er opop het dak een het beeld van wijk Daar kwam ze ze Het iswaar niet duidelijk welke mag dan wel verdoken zijn, staat het dak eendan goed prijkt beeld van wijk XIV. Daar kwam Het is niet duidelijk welke Astro Tower. fenomenen daarom in 1890 naar het te nemen en te verstedelijkte Brussel — LUANA er niets van dreven erNicolaas de spot mee. Dattoen hadden met een paard dat er kwam rusten en korte tijd DIFFICILE er er wordt gelukkig wel nog standbeeld van een Bellona, dede Romeinse terecht ze ze trouwde met versieringen Nicolaas Bally wordt gelukkig wel nog standbeeld van een Bellona, Romeinse terecht toen trouwde met versieringen Bally come is often to include Ukrainian in permanente tentoonstellingsruimte. Ook tijdens de en MATHIAS BROUWERS altijd mee uitgepakt. pelikaan. Die staat dan godin van de oorlog, boven de graaf Eugène de Savoie. liet aanbrengen en welke BRUZZ | BIG CITY BRUZZ | BIG CITY

BRUZZ | BIG CITY

the lessons. Experts also recommend involving the parents in the school and, where possible, building on the knowledge that the children have already acquired in their own school. As it turns out, there is a great deal of willingness to help. “The students are almost arguing to be allowed to help the newcomers.”

BRUZZ | BIG CITY

Gaan de wordt Waarom Japanse Toren de gemiddelde Wat het verhaal Wat hettemperatuur verhaal enisis het van onsPaviljoen land gemeten achter de Chinees achter deverstopte verstopte in Ukkel? ooit weer open? gevel van La gevel van LaBellone? Bellone?

BRUZZ | BIG CITY BRUZZ | BIG CITY

BRUZZ | BIG CITY

Waarom wordt de Waarom gemiddelde temperatuur is het Sint-Guido Wat isis verhaal Wat het verhaal van Anderlecht de van ons land gemeten achter de verstopte achter de patroonheilige vanverstopte de taxi’s? in Ukkel? gevel La gevelvan van LaBellone? Bellone?

godin van de oorlog, boven

pelikaan. Die staat dan

liet aanbrengen en welke

de graaf Eugène de Savoie.

Lees en bekĳk de

Lees en bekĳ k de Lees en Lees kbekĳ de Lees en bekĳ k de Lees kbekĳ de en k de Lees bekĳ k de Leesen enbekĳ bekĳ ken de antwoorden antwoorden antwoorden antwoorden antwoorden antwoorden antwoorden op dede Big-Cityvragen via antwoorden Big-Cityvragen op de op Big-Cityvragen opop de Big-Cityvragen viaviavia via bruzz.be/bigcity de bruzz.be/bigcity opBig-Cityvragen de Big-Cityvragen via op via bruzz.be/bigcity opde deBig-Cityvragen Big-Cityvragen via bruzz.be/bigcity bruzz.be/bigcity BRUZZ.be/bigcity bruzz.be/bigcity BRUZZ.be/bigcity 2 8 2I 82180I MI2 4A2AF4ERFBTER2BU0RA2UR1AI R2I0 22 01 2 1

A A R 2TE0R2B2U0R U 2A2UR1AI R2I0 22 01 2 1 2 8 2I 82 32I 8F2E18B0I RM I2 4 2RF4IE FB

Check ook onze Instagrampagina, Check ook onze Instagrampagina, Check ook onze Instagrampagina, Check ook onze Instagrampagina, Check ook onze Instagrampagina, Check ook onze Instagrampagina, elke donderdagnamiddag vertelt Luana elke donderdagnamiddag vertelt Luana elke donderdagnamiddag vertelt Luana elke donderdagnamiddag vertelt Luana elke donderdagnamiddag vertelt Luana Difficile een nieuw Big City-verhaal. elke donderdagnamiddag vertelt Luana Difficile eeneen nieuw BigBig City-verhaal. Difficile nieuw City-verhaal.

Difficile een nieuw BigBig City-verhaal. Difficile een nieuw Big City-verhaal. Difficile een nieuw City-verhaal.

altijd mee uitgepakt.

VOLGENDE WEEK VOLGENDE KEER VOLGENDE KEER VOLGENDE WEEK wordt dedeVOLGEND In het volgendeWaarom magaWaarom wordt Wat gebeurt er als er onder gemiddelde temperatuur gemiddelde temperatuur zine krĳgt u weer een De mĳ nons huis een metrolĳ nvolgend van ons land gemeten in in van land gemeten wordt gebouwd? Ukkel? antwoord op een nieuwe verschĳnt o Ukkel? Big City-vraag 23 MAART 2022

I 27

OPEN AIR BRUSSELS ATOMIUM ALL SUMMER

HERBIE HANCOCK THURSDAY 30 JuNE

23 – 27 MARCH Tour & Taxis, Brussels Experience extraordinary art: A F F O R D A B L E A R T F A I R .C O M

POLO&PAN Sunday 3 July

IAM

FRIDAY 15 July

MC SOLAAR SATURDAY 16 July

I N PA R T N E R S H I P W I T H

INFO & TICKETS : WWW.ARENA5.BE H-PARK SRL, PLACE DE BELGIQUE 1, 1020 BRUXELLES

Culture. NL | FR | EN

LISETTE MA NEZA, AFROPEAANSE REIZIGER TUSSEN PODIUM EN POËZIE

‘Ik ben wie ik ben, honderd procent alles’ 29

Culture. Danse

Lisette Ma Neza gaat op reis en neemt mee: een vicewereldkampioenstitel poetryslam, een hart voor de soms pijnlijke verhalen van het leven en Johny Pitts’ reisreportage Afropean. De Nederlands-Brusselse dichter en filmmaker keert terug uit haar tour door L’Europe noire met een resem ontmoetingen, gedichten én een voorstelling voor Europalia. — KURT SNOEKX, FOTO’S IVAN PUT

“

ijn ouders komen uit Rwanda, maar ik ben geboren in Nederland. Ik woon in Breda en Brussel, en ik spreek Nederlands, Engels en Frans. Mijn hele leven is Europees, maar ik zou mezelf nooit ergens presenteren als Europeaan,” vertelt Lisette Ma Neza. “Toen ik Afropean las, heb ik beseft dat ik dat wel degelijk ben. Europees maar ook Afrikaans: Afro-Europees. Dat vond ik een heel prikkelend idee. Als je weet hoe vaak de Europese en de Afrikaanse geschiedenis elkaar hebben gekruist, dat Europa zonder Afrika misschien nergens had gestaan… Wel, dan is dit ook mijn geschiedenis en mijn continent.” Het zegt iets over de kracht van Johny Pitts alternatieve reisreportage Afropean, oorspronkelijk verschenen in het Engels in 2019 – een Nederlandse vertaling komt eind april uit bij De Geus. In dat boek verdiept de bekroonde schrijver, fotograaf en journalist de Afropeaanse gedachte die in het begin van de jaren 1990 door David Byrne en Zap Mama’s Marie Daulne werd gemunt, toen de eerste plaat van de Brusselse a-capellaband werd heruitgegeven bij Luaka Bop Records. Adventures in Afropea 1 werd in Matonge uit Afrikaanse en Europese invloeden gepuurd en ging symbool staan voor een complexloze, creatieve culturele vermenging, een soort toekomstvisioen van een positieve transcontinentale identiteit die uit een getroebleerde persoonlijke en collectieve geschiedenis opveerde. Johny Pitts’ Afropean zoekt in Sheffield, Parijs, Brussel, Amsterdam, Berlijn, Stockholm, Moskou, Marseille, Rome en Lissabon naar de plek van zwarte Europeanen in de Europese identiteit, naar een Afrika dat in Europa is en uit Europa komt. Het is een verhaal dat identiteit uit de symbolische orde trekt, naar de menselijke maat van de dingen. Een verhaal van mogelijkheden (en hindernissen). De mogelijkheid om niet te kiezen, om te bestaan met meer dan één idee, zonder elk van die ideeën te moeten verdunnen. De mogelijkheid van een leven dat tussen de negatieve en positieve superlatieven in zit, van een volwaardige plaats in een geschiedenis en een continent die zo vaak net die pijnlijke, versplinterde, meervoudige verhalen en details hebben geweerd. Van een Europa bevolkt door Egyptische nomaden, Soedanese restauranthou-

ders, Zweedse moslims en Belgisch-Congolese schilders, van Kaapverdische favela’s, Duitse reggae, Algerijnse vlooienmarkten, Surinaamse sjamanen… “Het is dat besef dat ik uit verschillende bronnen ben gevoed, dat ik uit Afropean en uit mijn reis voor Europalia heb gehaald,” vertelt Lisette Ma Neza. “En dat ik daar niet vijfdelig uit kom, maar als één persoon. Zoals iemand die van water en van watermeloen houdt een watermeloenwaterdrankje maakt, zo ben ik wie ik ben, honderd procent alles. Maar soms mag je ook gewoon watermeloen eten of water drinken.” (Lacht)

BINNENSKAMERS De jonge vrouw die als een schitterende metafoor voor die “honderd procent alles” is “gemaakt in Afrika en geboren in Europa” stippelde haar eigen treinreis uit, langs het Toulon van de invloedrijke antikoloniale denker Frantz Fanon, langs Barcelona, en Parijs, “niet om de Eiffeltoren te zien, maar om in het Ethiopische restaurantje om de hoek het leven te aanschouwen. Het geeft een heel ander beeld van de steden waarin we leven,” verduidelijkt Lisette Ma Neza. Het maakt een reiziger van de toerist, een ruimte vol geluid en leven van de façade. “Maar waar Johny vanuit zijn journalistieke achtergrond schrijft, analyseert en veel achtergrondinformatie, research en cijfers deelt, was mijn research de reis zelf. Ik heb geen analyse gemaakt van mensen van kleur in Europa. Ik heb geen gemeenschap gezocht maar mensen ontmoet en van daaruit een compilatie van

“In plaats van naar de Eiffeltoren ging ik kijken naar het leven in het Ethiopische restaurantje om de hoek”

levens geschapen. Het leven wordt niet in kleur geleefd. Natuurlijk zijn er worstelingen die ontstaan vanuit waar je wortels zitten, en daar heb ik het vaak over gehad met de mensen die ik ontmoette op mijn reis, maar net zo goed ging het over andere dingen. In het werk dat Absa (Sissoko, Brusselse kunstenares, red.) als scenografisch element heeft gemaakt, een stelsel van kopergekleurde pvc-buizen, zie je díe reis. L’Europe noire gaat veel meer over de gevoelswereld achter mijn reis, over serendipiteit, over een zusje leren kennen aan de andere kant van het continent, over hoe je iets proeft en kan thuiskomen op je smaakpapillen, of over hoe je plots stoot op achterliggende redenen voor wat je doet. Ik heb onderweg beseft dat ik 24 ben, de leeftijd van mijn moeder toen zij op reis was, op de vlucht vanuit Rwanda. En misschien ben ik dat ook, op de vlucht eerder dan op zoek.” In haar werk ontvlucht het meisje dat op haar veertiende haar eerste dichtbundel publiceerde, op haar negentiende Belgisch kampioen poetryslam werd en op haar twintigste verjaardag in Rio de Janeiro tot vicewereldkampioen werd gekroond niets. Een jong leven tussen de Nederlandse taal, het woordenboek, de Bijbel, een ouderlijke fascinatie voor Franse literatuur, het Kinyarwanda van de orale traditie, de poëzie, het koor, kerkmusicals, onzekere oefensessies op haar kamer en uitdijende schrijfopdrachten voor school convergeert vandaag in een poëtische en muzikale praktijk die onverbloemd met de vinger in open wondes pulkt, maar ook heling aanreikt in de vorm van gedeelde ontroering, ontmoeting en connectie. Die met Billie Holiday “vreemd fruit in de mand” beschrijft, het racistische Pukkelpop-koor een eigen ‘De Congo is van ons’ in de maag spietst en #metoo pijnlijk rauw bezweert in ‘Dit is voor de vrouw’, maar uit die pijn ook gloedvolle loutering en liefde puurt.

Ik vind het wonderlijk hoe je je woorden het juiste gewicht weet te geven. MA NEZA: Dat is een balans – eenvoud in de taal,

zwaarte in het onderwerp – die ik altijd heb gezocht. Ik heb ooit op een festival de commentaar gekregen dat wat ik samen met mijn band doe het publiek heel erg opent. Er zijn onderwerpen die heel gesloten zijn, die mensen doen verstarren of heel dicht naar hun opinies trekken. Door ze te brengen met liefde en lichtheid slagen we erin die zwaarte open te breken.

Je woorden zo opladen vergt geduld. Ik vermoed dat in je piepjonge schrijvende zelf eerder een soort ongedurigheid te ontwaren viel? LISETTE MA NEZA: Dat had ik enorm, ja. (Lacht) Ik schreef gewoon heel graag, ik deed het ook voortdurend. Mijn ouders zijn altijd heel ondersteunend geweest, als we iets leuk vonden, lieten ze ons doen, maar het mocht nooit iets ‘serieus’ worden. School was serieus. Toen ik op de middelbare school meerdere ballen omhoog probeerde te houden en helemaal voor de

Gaat op aanraden van Ellen Schoenaerts, jurylid bij de Kunstbende, film studeren aan LUCA School of Arts en wordt zo @diemeisjevanbrussel Wordt in 2017 Belgisch kampioen poetryslam, een jaar later wordt ze in Rio de Janeiro vicewereldkampioen Zingt en publiceert haar poëzie op het podium, solo en met band Reist voor Europalia met de trein door zwart Europa, met als reisgids Johny Pitts’ Afropean en als resultaat de voorstelling L’Europe noire: some girls want to go to Europe

Bijschrift

Wat voor verhalen waren dat? MA NEZA: Altijd andere. (Denkt na) Het waren wel

steeds verhalen met grote gevoelens. Bij de Kunstbende kreeg ik af en toe de commentaar dat ik het maar eens over iets banaals moest hebben. Als ik die teksten vandaag opnieuw lees, merk ik wel hoe heftig ze waren, maar ook dat ik het soms nog steeds zo voel. Die woeste orkaan lijkt gewoon de manier waarop ik de dingen voel en ervaar. Liefde was vroeger heel groot, maar kan dat nu nog steeds zijn. Daarom voel ik wat ik doe soms zo diep. Het waren toen wel heel andere onderwerpen dan nu. Familie speelde vaak een rol in mijn verhalen, of ik schreef over tweelingzussen, van wie er eentje moest overlijden. Dat mocht op een bepaald moment niet meer van mijn vader, omdat ik niet met levens mocht spelen. Ik verzon ook vaak verhaaltjes. Over kleine meisjes die supersterren werden. (Lacht) Toen ik echt poëzie ging schrijven, ging het veel over liefde, eenzaamheid, verlies, dat soort onderwerpen. Over mensen die doodgaan of rouwen. Maar nooit over de verhalen die ons eigen waren, over de genocide, over Rwanda of over van kleur zijn.

| R E P O R TA G E

Publiceert op haar veertiende haar eerste dichtbundel

BRUZZ

Geboren in 1998 in Leiderdorp, Nederland, als dochter van Rwandese vluchtelingen

Kunstbende ging, zelfs in België ging deelnemen, of in de pauzes op school mijn bundel afwerkte, zeiden mijn docenten: “Ze is slim en ze is altijd aan het werk, maar we zien het niet terug.” (Lacht) Dat werd een drempel op de duur. Mijn ouders vonden leuk wat ik deed en ondersteunden me, “maar je moet wel je wiskunde doen.” Maar intussen was het ook een noodzaak geworden voor mij. Al die verhalen in mijn hoofd wilde ik vertellen.

Was dat geen onderwerp thuis? MA NEZA: Tuurlijk wel. Maar niet Rwanda in

1994, de genocide. Wij waren gewoon Rwandees en dat blijven we ook. Ik ben opgevoed als een Rwandees meisje, ik wist dat het land bestond, ik spreek Kinyarwanda. Rwanda was er gewoon, niet per se als gespreksonderwerp, maar als dagelijks leven. Zoals taal een ding was, was kleur geen ding. Je bent pas van kleur als je buitenkomt. Pas dan veranderde ik van dat meisje dat van poëzie houdt in dat meisje van kleur dat van poëzie houdt. En ik zat nog in Noord-Brabant, in Breda, in de Gilze-Rijen waar ik ben opgegroeid, omringd door mijn familie, mijn mensen. Ik was nog niet wat de rest van de wereld in mij zag.

KOORTSIGE PLANKEN “In het Kinyarwanda behelp je je met de woorden die je hebt,” vertelt Lisette Ma Neza. “Je zoekt naar oplossingen om de schaarste van de woorden te omzeilen, door ze in te zetten om iets anders te vertellen. Dat maakt de taal soms enorm poëtisch. Ik heb mijn oma eens gevraagd hoe het was, toen er net een vriend van haar overleden was. Zij zei: ‘Hij heeft God beantwoord. Hij was ziek in het vlees van zijn buik.’” Het is die poëzie die zich naar een kolkend hoogtepunt zingt in L’Europe noire. Die heen en

▼

Lisette Ma Neza

B R U Z Z | R E P O R TA G E

▼

LISETTE MA NEZA, AFROPEAANSE REIZIGER TUSSEN PODIUM EN POËZIE

weer gaat tussen de muzikanten, de dansers en Lisette Ma Neza, die via poëtische metaforen als “Peter (Somuah, trompettist, red.), speel het verhaal van de vrouw en de kip”, “Réve (Terborg, danseres, red.), dans een kindje dat hulp zoekt in een supermarkt” of “Orville (Breeveld, gitarist, red.), vlucht je soms voor dingen?” de voorstelling componeert. Om in een wirwar van spontane chaos, vloeibare lichamen, levende instrumenten, weifelende woorden en oorverdovende stilte uit te monden. “Connectie, ontmoeting, transmissie en impact, dat zijn de redenen waarom ik het liefst op het podium publiceer. Die impact is iets wonderlijks. Iemand heeft mij een verhaal verteld, ik geef dat verhaal door aan jou, en samen voelen we de impact ervan. Mijn trompettist noemt dat ‘Casablanca degatamatofia’, ‘spreken in tongen die niet bestaan maar die je wel voelt.’ Als dat gebeurt met een publiek, krijg je magie. Dat samenzijn in het moment, dat delen van verhalen van verdriet of geluk of privilege die tegelijk superpersoonlijk en supercollectief zijn, dat samen vertalen naar muziek, dans en woord, is de grond onder mijn keuze om op het podium te publiceren. En misschien zocht ik daar ook wel naar in mijn reis: die momenten dat je je ineens thuis voelt in een ander, door een ander.”

Je werk lijkt doordrongen van het collectieve, van de gedachte dat je niet de eerste bent en niet de laatste zal zijn. Dat is een mooie gedachte, die tegelijk nederigheid en schittering schept. MA NEZA: Da’s mooi, en het klopt. Op de een of

andere manier, door jezelf te relativeren en te openen naar wat voor je kwam en na je komen zal, maak je jezelf heel klein, en aan de andere kant net heel groot. Je bent deel van een groter verhaal, je wordt een doorgeefluik. Soms is dat heel goed, maar soms is het ook juist interessant om te zeggen: tot hier, nu begint er iets nieuws. Het is soms belangrijk om de laatste te zijn, of een van de eersten. Om de collectieve verhaallijn te verlaten voor je eigen meanderende steegjes.

“Ik wil verhalen vertellen die bijna geen bestaansrecht hebben, die mensen eigenlijk liever niet horen” Heeft dat ervoor gezorgd dat je over bepaalde dingen niet schrijft? MA NEZA: Nee, het heeft er juist voor gezorgd dat

ik over bepaalde dingen wel ging schrijven, onderwerpen waarover ik eigenlijk helemaal niet wilde schrijven. Dat gevoel had ik al heel vroeg, al deed ik er toen niets mee. Toen ik op mijn veertiende mijn boekje had uitgegeven, en een journaliste me kwam interviewen, heb ik mijn papa gevraagd waarom ze vroeg waar ik geboren was en hoe ik Nederlands had geleerd. Ik snapte dat niet. Mijn vader zei: ze vindt het gewoon heel bijzonder dat jij zo goed bent in de taal, dat je zo goed Nederlands kan ondanks het feit dat je ook Rwandees bent. Toen dacht ik al: misschien moet ik daar dan over gaan schrijven, maar daar had ik helemaal geen zin in. Uiteindelijk ben ik dat wel gaan doen, omdat ik me geprikkeld voelde. Nu wil ik erover schrijven, maar op mijn manier. Wat heel vaak gebeurt bij kunstenaars of publieke stemmen van kleur, is dat je in een ruimte wordt geplaatst omgeven door allemaal ogen. Dat geeft je nog heel weinig keuzes. Of je vertelt het verhaal vanuit al die ogen, of je doet

MA NEZA: Ik heb wel vaak het gevoel gehad dat ik

werd gekaderd, door de plekken waar ik werd uitgenodigd of door de vragen die me gesteld werden. Het is heel moeilijk om dan zelf nog een kader te maken dat niet beïnvloed is, dat los kan laten of dat recht doet aan…

Is het podium een manier om afstand te nemen? MA NEZA: Ik denk dat ik daar juist dichter bij de

dingen kom. Op het podium spreek ik dingen uit waar ik niet zomaar in de auto over zou beginnen. Iemand vroeg me ooit mezelf te omschrijven, waarop ik zei: “I’m a very joyful person.” Waarop die persoon reageerde: “Ja, dat zie ik wel, want alle worstelingen die je hebt, krijgen een plek in je kunst, waardoor je vrij kan zijn.” Op een gegeven moment heb ik een keuze gemaakt: oké, ik heb iets gekregen, dat niet van mij is maar waardoor ik dingen kan vertalen. Nu is het aan mij: wat voor verhalen wil ik vertalen. Ik had er prima voor kunnen kiezen om verhalen te schrijven over mensen die naar Cuba verhuizen, fantastische verhalen, wat dan ook, maar ik heb bewust de keuze gemaakt om te zoeken naar die verhalen die bijna geen bestaansrecht hebben, die verhalen die mensen eigenlijk liever niet willen horen. Op het podium leer je me meteen heel goed kennen. Ik vind het superstom om over #metoo te schrijven, maar ik doe het wel. Ik wil die verhalen en die agressie opzoeken. Juist door wat ik doe, kom ik heel dichtbij, misschien dichter dan in het echte leven. L’EUROPE NOIRE: SOME GIRLS WANT TO GO TO EUROPE 25/3, 20.00, KVS BOL, www.kvs.be

LISETTE MA NEZA EN AFROPEA

LISETTE MA NEZA IN AFROPEA

Dans le sillage de l’écrivain, photographe et journaliste primé Johny Pitts, à qui l’on doit Afropean, un guide alternatif à travers l’Europe noire, Lisette Ma Neza est partie en voyage. La cinéaste bruxelloise et vice-championne du monde de slam est revenue de son tour de l’Europe noire - en passant par le Toulon de l’influent penseur anticolonialiste Frantz Fanon, par Barcelone et par Paris, « non pas pour voir la tour Eiffel, mais pour contempler la vie dans le restaurant éthiopien du coin » - avec un spectacle étincelant pour Europalia.

In the wake of award-winning writer, photographer and journalist Johny Pitts who wrote Afropean, an alternative travel guide through black Europe, Lisette Ma Neza set off on a journey. The Brussels-based film-maker and runner-up world champion in poetry slam returned from her tour of L’Europe noire – passing by influential anti-colonial thinker Frantz Fanon’s Toulon, Barcelona and Paris, “not to see the Eiffel Tower, but to contemplate life in the Ethiopian restaurant around the corner” – with a sparkling performance in dance, music and words for Europalia.

Heeft het lang geduurd voor je op die eigen steegjes uitkwam, een eigen plek vond?

dat vanuit jezelf, wat ook jammer is. Ik heb heel vaak alle ogen die op mij zijn gericht beantwoord. Maar nu denk ik dat ik, met de mensen met wie ik samenwerk, heel erg op zoek ben naar hoe wij een paar ogen op de muur kunnen zijn en dit verhaal vertellen, hoe we elkaar kunnen aankijken in plaats van al die prikkels.

PUBLIREPORTAGE

Meer leasefietsen zorgen voor minder files en minder parkeerproblemen

1 op 3

Brusselaa Net niet de helft van de Brusselse werkrs overweegt wagen te vervan nemers geven zelfs aan dat hun werkgever gen er zelfs helemaal niet voor open zou staan, mochten ze het vragen. Slechts bij een vijfde zou dit wel het geval zijn. Werkgevers zouden vooral afhaken omwille van de kostprijs, de moeite die het

niet kennen. “

aldus Jaouad Auragh van Lease a Bike. .”

Culture. Pop

‘It’s not about polar bears, it’s about our society’ As a child, front woman of folk-rock outfit The Weather Station Tamara Lindeman loved to look at the stars, but the enchantment of yesteryear has given way to climate anxiety. That fear fortunately led her to produce two enchanting records. — TOM ZONDERMAN For more than a decade, Tamara Lindeman has been making waves with The Weather Station, but it was only with Ignorance, her fifth album released last year, that the Canadian singer-songwriter reached a wider audience. The album, wavering between folk rock, pop and jazz, ended up on many an end-of-year list, Lindeman collected letters of honour and compliments, sometimes from unexpected quarters. “The most bizarre thing was FaceTiming with Elton John,” she laughs via Zoom from a club in Manchester, where she is kicking off her European tour. “He told me how he kept listening to it, and how he gave the record to all his friends. All that praise felt unreal until I went out playing shows. Because of the pandemic it all happened online first, and online always has an unreality to it. I think that I haven’t even processed it all yet. I’m just really shocked and grateful.” Yet at first nobody seemed to want Ignorance. “I was out of my

contract with my US label and looking for a new one, but everyone turned me down. Once the record came out, they suddenly all loved it. (Laughs) It’s nice when you feel vindicated, that you followed a weird instinct, and you were right.”

CHET, BOB AND JONI Lindeman also followed her instincts for her new album, How Is It That I Should Look at the Stars, which came out barely a year after Ignorance. She recorded the album in three days with a new band of jazz musicians from Toronto, without rehearsing and without involving her record company. “I decided to self-fund it,” she says. “I wanted to be free of expectations and not have to worry about what anyone else might think. I’ve always had total artistic freedom, but like so many people, I have a desire to please. So it’s not that somebody would tell me what to do, it’s just that perhaps I would unconsciously alter what I was doing, when I knew that someone else was paying for the record.” What is striking about her new record is the intimate character of the songs and the lack of percussion. “I didn’t want drums, because I imagined the music as falling endlessly through clouds. Drums are so grounding.” The smooth feel of Chet Baker Sings was an inspiration, she says, as was Dylan’s take on the American Songbook, Shadows in the Night. And her compatriot Joni Mitchell? “I don’t like it when people say that I’m actively trying to sound like her. Actually, I’ve always been

“As a child, the stars, universe, space were concepts that got my mind turning. With my feelings around climate change, I can’t look at the stars the same way” 34

trying not to sound like her. But I do. I can’t help it.” (Laughs) The songs for How Is It That I Should Look at the Stars were born in the same writing session as those for Ignorance, but Lindeman found them too quiet and gentle and too intimate to be included on that record. “Ignorance was a record I made for people. I wanted to communicate. I made How Is It That I Should Look at the Stars just for myself,” she says. Did she ever consider not releasing the songs? “Totally. Recording them was an odd move, I’ve never done that with the extra songs that don’t end up on the record. But I think they’re some of the best songs I’ve written, so I felt that not releasing them would be a shame. Lyrically there were things I felt were unsaid.”

FIREWORKS IN SALTON CITY Lindeman can express a whole world of feelings in a few poetic words. In “Stars”, she sings about how, on New Year’s Eve 2019, she sits in the desert looking at the stars, and how the fireworks of nearby Salton City light up the night. “I hear fireworks go off / As though they’re celebrating all another year has cost / Or is it carelessness? / Send another star into the sky / Only to watch it die / Fall across the black in a shining arc / I swear to God, this world will break my heart.” “It’s part of our human heritage to look up at the stars, and wonder and dream and think. As a child, the stars, universe, space were concepts that got my mind turning. I wrote this song because I realised that with my feelings around climate change, I can’t look at the stars the same way. So how is it that I should look at the stars? With everything I know about the universe versus earth, how unusual earth is, and how imperiled it is, every word in that song is a complicated question.” In the face of the pandemic and the war in Ukraine, you would almost forget that our biggest battle is climate change. The songs for Ignorance and How Is It That I

Should Look at the Stars were born out of climate anxiety. “There’s this nameless dread around our generation, whereas our parents were able to think ahead and have these starry-eyed views of the future. We don’t have that. I don’t know what kind of world I’ll be living in when I’m old and grey. I think it was a real strain that we all felt when we went through the pandemic, when you can’t imagine the future in a positive light.” Many people see climate change as a change of nature, while the effects are felt on every scale, she says. “It’s not about polar bears, it’s about our society. We need to acknowledge the human repercus-

The Weather Station Born Tamara Lindeman in 1984, grew up in rural Canada Started acting in the late 1990s, playing Tilda Swinton’s daughter in the thriller The Deep End In 2006, she formed The Weather Station, a folk-rock band that over time added more pop and jazz to its sound With Ignorance, The Weather Station’s fifth album released last year, she ends up in many end of the year lists Records her new album How Is It That I Should Look at the Stars in three days with jazz musicians from Toronto, without any rehearsals When Lindeman is in Brussels, she invariably seeks out drummer Erik Heestermans of Aksak Maboul, with whom she used to work when she could not afford to take her band to Europe

sions, the refugee crises, wars.” Lindeman particularly blames the betrayals of the recent decades. “There have been so many times in history where something could have happened. It’s not that it wasn’t wanted, but institutions like the American Petroleum Institute actively stopped us from taking action. It’s not that people don’t want to solve the problem, we’ve been prevented from solving it at many key junctures.” That treachery was a big shift in the way Lindeman saw authority and government, and people around her. “I don’t share the nihilistic view of human nature that you often find in environmental circles, but I do feel a sense of

though, because it is so polarising. “A lot of people, especially in North-America, associate climate change with personal responsibility and guilt. They don’t want to bring it up unless they don’t burn fuel.” Lindeman also sings about it indirectly, through themes such as the passing of time, change, saying goodbye and love. “It’s not easy to fit the world into a song. I think most of us write somewhat unconsciously. When you try to do it consciously, ninety per cent of the time you fail. The best songs have a humility to them. It’s just about finding the right button to press, and hoping that the listener will do the rest. That’s what’s happened with Ignorance, and I’m really grateful for that. If I had known that there is such a hunger and thirst for this topic, I would perhaps have written about it a bit more overtly.” Does she hope to inspire people? “I don’t think that my songs are inspiring at all. (Laughs) They’re certainly not protest songs, but I do think they hit a nerve.” In the video for her song “Endless Time”, Lindeman depicts the bonding she evokes by hugging people in the street. “I was living in Toronto at the time, it was very dark and cold, and dreary, and there was another wave of Covid. Everyone was just eyes down. I imagined, what if everyone on the street could read each other’s mind and just feel like, oh, you’re struggling, I’m gonna tell you something kind, you’re going to hug me. That was it. It was just honest emotional connection."

BRUZZ | INTERVIEW

Tamara Lindeman: “Our parents were able to think ahead and have these starry-eyed views of the future. We don’t have that. I don’t know what kind of world I’ll be living in when I’m old and grey.”

THE WEATHER STATION 25/3, 19.30, Botanique, www.botanique.be

betrayal and loss. How many forces have aligned to prevent our safety.”

TO BURN OR NOT TO BURN A recent study by the Catholic University of Louvain says that more than one in ten people suffer from climate anxiety in everyday life. “That doesn’t surprise me. I think that everyone is feeling some low-level anxiety about it. How could you not? The reason why I talk about it so much, is that I really don’t believe that my experience is in any way unique. I want other people to recognize the same things in themselves, so we can all acknowledge how we feel about it.” Many people do not want to talk about it,

BEWOLKT, MET EEN KANS OP KLIMAATANGST

NUAGEUX, AVEC RISQUE D’ECOANXIÉTÉ

Al meer dan een decennium maakt de Canadese singer-songwriter Tamara Lindeman het mooie weer met The Weather Station, maar pas met haar vorig jaar uitgebrachte album Ignorance, waarin ze haar emoties uitdrukt rond klimaatangst, bereikte ze een breder publiek. Het nieuwe How is it that I should look at the stars werd uit dezelfde schrijfsessies geboren, maar is een intieme, ingetogen plaat waarop ze haar folkrock nog wat dichter tegen jazz laat aanschurken.

Cela fait plus de dix ans que la chanteuse-compositrice canadienne Tamara Lindemans fait la pluie et le beau temps avec son groupe The Weather Station, mais c'est avec son album Ignorance, paru l’an passé, dans lequel elle exprime son écoanxiété, qu’elle a touché un public plus large. Son petit dernier How is it that I should look at the stars est né lors des mêmes séances d’écriture, mais il s’agit d’un album intime dans lequel sa musique folk rock se rapproche plus du jazz.

You may also like LYZZA

‘Mon ADN musical est hyper connecté’ FR

Chaque semaine, notre radar détecte un projet artistique qui mérite toute votre a ention. Aujourd’hui, c’est la productrice et chanteuse brésilienne Lyzza qui dynamite les frontières musicales: aux confins des genres, au plus près du groove, elle brouille les pistes et impose sa cadence. — NICOLAS ALSTEEN

proposé une performance de VJ dans une boîte de nuit. C’était ma première expérience en club. Ce soir-là, le DJ n’était pas terrible… Je pensais même pouvoir faire mieux. J’ai donc approfondi mes connaissances en participant à une formation de DJ, puis à des cours collectifs d’initiation à la production. »

BRUZZ | PORTRAIT

MONA LYZZA CARTONNE

À en croire de nombreux médias spécialisés, Lyzza est l’une des figures clés pour appréhender l’avenir de la production musicale. « J’apprécie quand les journalistes me font de tels compliments », dit-elle. « C’est cool d’être perçue de la sorte par des gens qui passent leur temps à écouter des disques. Cela étant, je garde les pieds sur terre. Je relativise en me disant que leurs mots seraient sans doute différents si je me mettais à faire de la country... » Ce qui, reconnaissons-le, est nettement moins enjaillant que le hip-hop, la bass music, le grime ou le funk carioca. Née Lysa da Silva au Brésil, Lyzza a forgé son identité en Europe. Après une enfance passée à Amsterdam, la productrice s’est taillé une réputation XXL sur les dancefloors londoniens et berlinois : des aires de jeux profilées pour célébrer les effets jubilatoires de ses recettes électroniques, queer et cosmopolites à souhait. « Au-delà des villes qui jalonnent mon parcours, mes productions sont surtout influencées par ma relation à internet. Tout ce que j’observe en ligne se répercute dans mes sons. Mon ADN musical est hyper connecté à la sphère virtuelle. » Historiquement, le World Wide Web est d’ailleurs aux origines de sa carrière. « Avant de passer derrière les platines, je réalisais des montages vidéo à l’aide de séquences dégotées sur le web. J’étais à fond dans le multimédia. À un moment, quelqu’un m’a

Un temps DJ sur les tournées de Mykki Blanco, rappeuse et militante pour les droits LGBT, Lyzza façonne bientôt les contours de sa propre carrière solo. Depuis 2017, l’ascension est vertigineuse. À l’affiche de festivals comme Sonar, Pukkelpop ou Primavera Sound, l’artiste se révèle à la pointe de l’électro, avant d’entamer un virage plus pop avec, notamment, une collaboration aux côtés de Joe Goddard (Hot Chip) et Tom McFarland (Jungle) sur le titre « Neverland ». Connue pour son franc-parler et sa propension à exalter les foules, Lyzza peut aussi compter sur le soutien inconditionnel de l’Américaine Moor Mother. Membre du groupe Irreversible Entanglements, cette dernière s’impose dans un registre expérimental et politiquement engagé. « Être une femme noire dans l’industrie musicale, ça relève quasi automatiquement d’une forme d’activisme », relève Lyzza. « J’en parle ouvertement quand l’occasion se présente. En cela, je suis vraiment raccord avec Moor Mother. D’un point de vue esthétique, toutefois, nos musiques sont incomparables et, contrairement à elle, je ne véhicule aucun message politique dans mes compos. » Une déclaration à l’image de la musique de Lyzza : honnête et totalement émancipée. LYZZA 26/3, 22.00, Beursschouwburg, www.beursschouwburg.be

Storyboard STEVE MICHIELS

De kleuren blauw en geel waren nog nooit zo aanwezig in het Brusselse straatbeeld. En een week lang doen de buurtbewoners tussen Beurs en Fontainasplein er nog een schepje bovenop! STREETQUEST 1000 24/3 > 1/4, Brussel-centrum (tussen Beursplein en Fontainasplein) Slotevent: 1/4, Beursschouwburg, beursschouwburg.be

Culture. Theatre

CHOKRI BEN CHIKHA TALKS ABOUT THE RAT RACE IN CULTURE

‘Are we so much better than ‘Belgium’s Got Talent’?’ In Flemish Primitives, Chokri Ben Chikha and his theatre company Action Zoo Humain turn the Flemish desire for excellence into a talent show. Young dancers with an international background run a rat race to become the new Flemish Master of tomorrow. “People have a romantic idea of artists and the art sector. But it is also a tough sector where we have to bend over backwards to get everything done.” — MICHAËL BELLON, PHOTOS SASKIA VANDERSTICHELE

n 2020, Chokri Ben Chikha followed in the footsteps of the official Flemish government delegation to the world exhibition in Dubai, where he and a group of young artists presented the Flemish Xperience project on Flemish Mastery. A critical performance that explored how artists, from Jan van Eyck to Anne Teresa De Keersmaeker, indirectly can show that Flemings – who see themselves as always persevering no matter the odds – have built up a State of the Arts. With Flemish Primitives, Ben Chikha and his company are now organising a kind of talent hunt. In it, a group of young dancers – who share their hope for success and their migration background – run the rat race to success and excellence. Chokri Ben Chikha himself knows all too well the human cost of a career in the artistic sector. Since he, as regular KVS dramatist, caused quite a stir with engaging pieces such as De Leeuw van Vlaanderen (“The Lion of FLanders”) – loosely inspired by Hendrik Conscience’s Flemish literary classic of the same name, which Flemish nationalists regard as a kind of “Bildungsroman of Flemish culture” – and Onze Lieve Vrouw van Vlaanderen (“Our Lady of Flan-

ders”), it took twenty years before his unbridled urge always to move forward came to a halt.

Do you ever think back to your Brussels period? CHOKRI BEN CHIKHA: I really miss

Brussels and would like to work there again, although I am also very active in Ghent and other cities, as well as in the Netherlands. Brussels is still the only cosmopolitan city in Belgium, a city full of surprises and contradictions that you can’t get a grip on, so you are constantly on the alert for the beauty, the ugliness and the diversity that you find there. These are clichés, but they are true. Brussels confuses you, and for someone who likes to work around stereotypes – to question them, not to confirm them – that is very rewarding. When I was at the KVS, if I got stuck and ran out of ideas, I just had to step out onto the street and the ideas would flow naturally.

Another period we can already look back on is Covid. BEN CHIKHA: That was difficult for so many people. I was still able to work, and there was more time for self-reflection and for my daughter. But I also teach, and as the online classes continued, I saw many

young people fall apart. The Covid period, bizarrely, also had its advantages. Before that, my daughter had a burn-out. She got through it in the end, but it was very intense. Also because I had neglected her to some extent, if I am honest. I was away a lot: doing theatre, evening shows, touring, teaching

the pressure to excel that also emanates from the government and permeates all levels of society. You always have to excel and make a difference. People have a romantic idea of artists and the art sector, but it is also a tough sector where everyone does a lot of overtime out of love for the job, looking for babysitters,

“Discipline, a superiority complex, but also a dose of uncertainty. In my opinion, these are the ingredients of Flemish excellence” and a PhD. At some point, the light went out in her. She felt that she was not doing a good enough job. I was so shocked that I put everything on hold for a while. During the pandemic, we were able to work together on being together, because we were a family bubble, and so we grew closer, got to know each other better and learned to appreciate each other’s work and outlook on life. For me, this piece is also an ode to her. This piece is about the rat race we are in, and

and bending over backwards to get everything done, without making any money. That is why Flemish Primitives features six beautiful young people from different backgrounds on stage, giving the best of themselves. They, too, gave up during Covid. As dancers, they had to keep their bodies in shape, and they have to be able to put their mark on the world in the short career they have. They end up auditioning with the great Flemish dance masters, where hundreds of

▼

CHOKRI BEN CHIKHA TALKS ABOUT THE RAT RACE IN CULTURE

their colleagues are also eager to get their piece of the cake. The question is what being successful means to them. Who are they trying to please? Young people with a migration background who have achieved something here have sometimes left behind a family and wonder if they are a good brother or daughter. It is all very existential.

BRUZZ

| INTERVIEW

Flemish Primitives originates from Flemish Xperience, the piece that you performed with Action Zoo Humain during the Flemish Week at the World Fair in Dubai, and for which you yourself had “applied” at Flanders Investment & Trade (FIT). BEN CHIKHA: I had already researched the bizarre phenomenon of world fairs in the past. Countries, especially the richest ones, show their best and most creative side on a catwalk. It is all about soft power: whoever has the most beautiful pavilion impresses in the competition. But FIT was enthusiastic and I am grateful that they gave me that opportunity. I found it interesting to be able to make “state art” for a change. Even though Flanders is not a state, of course Flanders was promoted during that Flemish Week and we played in a large open-air arena in front of Jan Jambon, Flemish nationalist politician, Flemish Minister-President and also Flemish Minister of Culture. So we were balancing on a thin line, but that is how I like it. On the one hand, you promote a region, but at the same time you try to maintain your artistic integrity. That is why I combined the Flemish myth of “excelling” as a theme with the myth of the internationally successful Flemish Wave of contemporary dance in the 1980s, with Flemish masters such as Wim Vandekeybus, Anne Teresa De Keersmaeker, Alain Platel and Jan

Chokri Ben Chikha Actor, dancer, choreographer, director, and the artistic director of the Ghent-based company Action Zoo Humain Recent creations include The Truth Commission (2013) and Amnesty/Amnesia, the Houellebecq adaptations Platform and Submission, and the fraught Métisse, about the fate of colonial mixed-race children As a native of Blankenberge and a doctor of history, Ben Chikha is very interested in Flemish history, and issues of identity and migration During his time at the KVS in the 2000s, then still with the company Union Suspecte, he put together a well-known and controversial trilogy about Flemish identity

Chokri Ben Chikha: “In Brussels, if I got stuck and ran out of ideas, I just had to step out onto the street and the ideas would flow naturally.”

Fabre, and the stories of the young people with a migrant background in the cast. How is it that Flanders, a region the size of a pin head, generates so many artists? Is it in our bread? In our beer? As an answer, I launched the theory of the “Flemish Package”, which contains three elements: discipline, a superiority complex, but also a dose of uncertainty. In my

“When an Antwerp mayor says that Asian or Jewish migrants are less troublesome than people of Arab origin, cultures are catalogued in a way that is pernicious” 40

opinion, these are the ingredients of Flemish excellence, whether or not it is perceived as such.

So you are in Dubai, one of the capitals of the global capitalist rat race, promoting Flanders through culture. But in Flanders itself, politics has been cutting back on culture for years. Was that tension palpable? BEN CHIKHA: (Laughs) I love Flanders, but it is typical for artists, and perhaps for Flemings, to question nationalistic issues of identity. Especially if they are linked to the economic rat race. When an Antwerp mayor says that Asian or Jewish migrants are less troublesome than people of Arab origin, cultures are catalogued in a way that is pernicious and can get out of hand. Then you end up in situations where any Russian can be blamed for anything, the Chinese are held responsible for

the Covid crisis and Muslims or people of Arab origin for terrorism. That is what I call the “spectacularisation” of difference between people or cultures, which such a world exhibition suffers from, and where sportsmen and artists are instrumentalised as being part of. While there is no reason to assume that, say, Senegal does not have as much to offer as a country with a nicer pavilion. That is why we also talked about migration, Filipino guest labour and the PalestinianIsraeli issue in Dubai. Perhaps it is also a form of excellence that you dare to say what you think even when it is risky.

Afterwards, you even spoke to Jan Jambon. Was it constructive? BEN CHIKHA: In Dubai, there was a nice constructive discussion afterwards. Flemish Xperience

Wim Vandekeybus and Alain Platel also came to watch what you were doing with their repertoire during rehearsals. BEN CHIKHA: They had to laugh. We analysed their work really well with the young dancers, who of course didn’t want to ruin their careers by doing this. (Grins) Our choreographer Laura Neyskens worked with Alain Platel before and our whole team has great respect for these masters. So it is not an attack on those choreographers, but rather an homage. We have interpreted their work in a different context. My work contains both sacralisation and desacralisation. In this case of Flanders and of the arts.

What is the difference between Flemish Xperience and Flemish Primitives? BEN CHIKHA: It is both interesting and strange to ask the question here in Flanders how we would sell ourselves abroad. With Laura and dramaturge Raphaël Vandeweyer, we have since Dubai enriched the piece with our experiences and reflections afterwards, and we have also developed the choreography further. We see the form of a “talent

show” as a metaphor for an arts sector that sometimes thinks it is better than Belgium’s Got Talent but where young people starting out in their careers have to endure just as much. Even companies like ours cannot take on everyone, we too have to make a choice. The artists of the Flemish Wave in the 1980s also had to fight. They planted a tree in the desert and played shows with hardly any audience. The young generation of today will end up in a forest where they have to plant their own trees. That is why I hope so much that the Flemish government will increase its spending on culture. This would not only benefit an “artistic elite”, but everyone who seeks beauty and solace in these chaotic times.

Will we find out what success is in the end? BEN CHIKHA: So many things have made me wonder lately. My daughter, the process of making this play, the difficulties of my students, the state of the world... Then you realise how important self-care is. I have friends who give up and go do something else. Such as the Dutch puppeteer Jozef van den Berg once withdrew as a hermit at the height of his career. I also thought about that when I was really down and had a burn-out. Fortunately, I had a good psychologist whom I still thank, and my wife, my children and my friends. The confusion we are experiencing in these times need not be catastrophic, but can cause us to recalibrate.

24.03.2022 > 29.05.2023 ACTION ZOO HUMAIN: FLEMISH PRIMITIVES 24 & 25/3, 20.30, Kaaitheater, www.kaaitheater.be

VAN RATTEN TOT VLAAMSE MEESTERS

LA FLANDRE A UN INCROYABLE TALENT

In Flemish Primitives verpakken Chokri Ben Chikha en Action Zoo Humain het Vlaamse verlangen naar excellentie als een talentenjacht. Daarin lopen zes jonge dansers met een internationale achtergrond een ratrace om de nieuwe Vlaamse meester van morgen te worden. Chokri Ben Chikha: “Mensen hebben een romantisch idee van de kunstensector, maar dat is evengoed een keiharde sector waar iedereen zich in bochten wringt om alles gedaan te krijgen.”

Dans Flemish Primitives, Chokri Ben Chikha et Action Zoo Humain présentent le désir de réussite des Flamands comme une chasse aux talents. Un groupe de jeunes danseurs d’origine immigrée se livrent à une course folle pour devenir le nouveau maître flamand de demain. Chokri Ben Chikha : « Les gens se font une idée romantique du secteur de l’art, mais c’est aussi un secteur très dur où tout le monde se plie en quatre pour tout faire. »

View from my window

Een fototentoonstelling die de beleving toont van hoe wereldbeelden verbonden worden in tijden van isolatie.

www.sign.brussels

became the talk of the town. People from the administration hesitated at doing politics at a world fair. But silence is also politics. Jambon was receptive and invited us to his office for a proper discussion. As long as there is dialogue, I have hope. By the way, I think I am one of the few artists who has worked so much on the Flemish identity in the past twenty years. At Action Zoo Humain, we are all concerned about the instrumentalisation of identity.

Atomiumplein 1 1020 Brussel

Culture. Danse

‘J’ai tout lâché pour le baladi’ FR

Invité par le festival LEGS, le chorégraphe et danseur de baladi Alexandre Paulikevitch va transformer la Raffinerie en cabaret où, avec des artistes invité.e.s, il proposera des soirées ondulantes, bigarrées et festives. — GILLES BECHET, PHOTO IVAN PUT

Depuis qu’il est monté sur une scène, le chorégraphe et danseur libanais Alexandre Paulikevitch s’est fait l’infatigable défenseur du baladi. Une danse pratiquée dans les restaurants et tavernes du Caire et du monde arabe que le colonisateur avait baptisé danse orientale ou danse du ventre. Outre qu’il est un des rares hommes à la pratiquer, Alexandre Paulikevitch veut sortir cette danse issue d’une tradition millénaire, trop souvent considérée avec condescendance comme un « attrape-touristes » pour en faire une vraie expression contemporaine.

Enfant, dansiez-vous devant le miroir en rêvant d’être danseur ? ALEXANDRE PAULIKEVITCH : Au Liban, on accepte que les enfants dansent jusqu’à un certain âge. Puis, le patriarcat peut être très brutal. Vers 4 ans, j’ai été brimé de façon très agressive lors d’une de mes… (rires et pause) performances. Du coup j’ai réprimé tout désir de danser jusqu’à tard dans mon adolescence.

Au fond de vous, il y avait cette envie qui ne vous a pas quitté ? PAULIKEVITCH : Elle était vraiment

bien enfouie jusqu’à une rencontre qui m’a poussé à faire un choix déterminant. C’était la fin d’une histoire d’amour difficile, j’ai retourné une situation très difficile en lâchant tout pour la danse. J’étais venu à Paris pour faire des études de droit et après j’ai aussi fait l’école hôtelière. J’ai commencé à prendre des cours de danse, dite orientale, à l’École du Marais, une fois par semaine. C’était mon oxygène pour la semaine. Après deux ou trois ans, je me suis dit : la seule chose qui me 42

fait plaisir et me donne le sourire, c’est la danse. Alors j’ai tout lâché pour le baladi.

Ce qui devait être une difficulté supplémentaire, c’est que vous n’aviez pas de modèle ? PAULIKEVITCH : Non. Il n’y avait

aucun modèle, sauf si on veut ouvrir de nouveaux horizons pour une danse qui est essentiellement réservée aux cabarets, aux restaurants ou aux soirées privées. C’est une forme qui disparaît petit à petit

praticiens et praticiennes. Elle est extrêmement perméable et on voit actuellement la naissance d’un nouveau style, extrêmement influencé par la pratique de ces dames qui viennent de Russie ou d’Ukraine, avec 16 ans de ballet classique dans le dos. Elles ont une souplesse dans la colonne vertébrale que les femmes arabes n’ont pas. Ça devient aussi de plus en plus rapide. C’est en train d’aller vers le ballroom dancing avec des compétitions très sportives.

Quand vous avez commencé à la pratiquer, était-ce dès le début une évidence que c’était un acte politique ? PAULIKEVITCH : Pas du tout. J’ai

commencé à la pratiquer professionnellement en France. C’était pour moi une évidence que c’était ce que je devais faire, mais c’était tout. C’est une fois que je suis arrivé au Liban que c’est devenu un acte politique. Parce que déjà, porter une robe, avoir des cheveux longs et mettre du maquillage, c’est tellement tabou que ça relève d’un acte politique dans le monde arabe. Il y a une radicalisation de la société.

« Pour mener une création artistique au Liban, il faut vraiment le vouloir » dans le monde arabe. On ne veut plus la voir. On préfère voir les Russo-Ukrainiennes la danser. Ce sont elles les stars du Caire aujourd’hui et non plus les femmes égyptiennes ou les femmes arabes en général. On aime voir les femmes étrangères danser, mais les locales sont vues comme des putes.

Est-ce une forme très codifiée, ou est-elle assez souple et ouverte aux directions nouvelles ? PAULIKEVITCH : Cette forme repose

sur la tradition orale. Ce n’est pas comme la danse indienne qui est complètement codifiée, chorégraphiée, annotée. C’est un travail qui reste à faire mais c’est une autre approche. La mémoire et l’histoire de cette danse sont portés par ses

Bien que la situation soit extrêmement difficile, si moi, je ne le fais plus, je laisse la place à l’extrémisme qui va s’immiscer dans la brèche. Et je ne lâche pas. Ça relève d’un acte politique, mais aussi d’une résistance culturelle.

Votre pratique a été liée aux marches dans les rues de Beyrouth ? PAULIKEVITCH : Ça c’était un

spectacle qui s’appelait Tajawal, qui veut dire flâneries, déambulations. Au Liban, on n’a pas la même politique culturelle qu’en Europe. On n’a aucun fonds public pour la création. Pour mener une création artistique au Liban, il faut vraiment le vouloir parce qu’il n’y a rien qui vous soutient et personne ne viendra vous prêter main forte. J’ai dû

Alexandre Paulikevitch 1982 naissance à Beyrouth. 2000 découvre la danse baladi au Centre du Marais à Paris. 2006 de retour à Beyrouth, il commence à donner des cours de baladi. 2012 met en scène Tajawal qui sera présenté à l’IMA. 2014 crée Elgha, qui signifie « élimination », qui évoque les nombreuses injustices dont sont victimes les femmes, les homosexuels ou encore les réfugiés. 2020 crée A’alehom, qui signifie « À l’attaque », dans la crypte de l’église St-Joseph à Beyrouth

Alexandre Paulikevitch, un des rares hommes à pratiquer le baladi.

Un autre spectacle était une réponse à un tabassage que vous avez subi de la police ? PAULIKEVITCH : Ah, pas seulement.

Elle est née de souffrances, oui mais surtout d’espoirs. Il y a eu l’explosion de Beyrouth qui a soufflé ma maison. Je me suis retrouvé avec rien. Papa est mort. Une relation toxique monstrueuse m’a fait beaucoup de mal. Il y a eu une révolte avortée, le tabassage, le tribunal militaire. Il a fallu exorciser tout ça. Plus de maison. Toutes mes économies avaient disparu. Les banques nous ont volés. Je n’avais plus rien. Et j’ai fait A’alehom avec rien. En culotte. J’ai eu 100 euros de dépenses pour faire ce spectacle et je tourne partout avec. C’était mon challenge envers et contre tout. Un père jésuite m’a offert la crypte de son église pour danser. Vu qu’il m’a ouvert son église sans prendre d’argent, j’ai offert mon spectacle aussi. C’était en pleine pandémie en 2020, la planète était arrêtée et j’étais en train de performer. C’était

une ode à la résistance.

Quelle est votre perception de Molenbeek où vous êtes arrivé il y a deux semaines ? PAULIKEVITCH : (Longue hésitation) Je

trouve que les Bruxellois sont très gentils, mais je suis surpris par ce quartier. L’extrémisme, je le subis chez moi. Je n’imaginais pas devoir le subir en Belgique ou à Bruxelles. Les mêmes regards qu’on me balance à Beyrouth, on me les balance ici. Je ne sais pas comment le dire, parce que j’ai peur d’être mal compris. Je ne comprends pas comment en Europe, on fuit des pays qui nous épuisent, qui ne nous donnent rien et on fait ici la même chose que ce qu’on nous impose là-bas. Alors qu’on pourrait se libérer, on retourne dans les mêmes carcans.

Qu’est-ce qui vous intéresse dans la forme du cabaret ? PAULIKEVITCH : Je suis issu de cette

mouvance. J’ai dansé dans les cabarets, j’ai dansé dans les restaurants à mes débuts. C’est une forme authentique qui est en train de disparaître. C’est de plus en plus rare, c’est pourquoi, je la revendique de plus en plus. Et ça, c’est politique. Après deux ans de pandémie et de confinement, on est tous épuisés et on a envie de quelque chose de léger, de beau, de divertissant et je l’assume. Vendre du rêve, c’est notre métier. Dans mon cabaret, il y aura à manger et à boire parce que c’est l’esprit cabaret. Les gens seront distraits mais pas trop. Je saurai garder tous les yeux rivés sur moi ! (rires) CABARET WELBEEK 18 & 19/3, 25 & 26/3, 1 & 2/4, La Raffinerie, www.charleroi-danse.be

ZEG NIET BUIKDANS, ZEG BALADI

DON’T SAY BELLY DANCE, SAY BALADI

De Libanese choreograaf en danser Alexandre Paulikevitch is een onvermoeibare voorvechter van de baladi, een dans afkomstig uit de tavernes van Caïro, die door de kolonisator ‘oriëntaalse dans’ of ‘buikdans’ werd genoemd. Hij doet er alles aan om deze uitdrukking van een eeuwenoude traditie – die al te vaak wordt beschouwd als een ‘toeristenval’ – een hedendaagse expressievorm te maken.

The Lebanese choreographer and dancer Alexandre Paulikevitch is a tireless advocate of baladi, a dance originating in the taverns of Cairo and which the colonisers called “oriental dance” or “belly dance”. He does everything in his power to make this expression of a centuries-old tradition – all too often disparagingly regarded as a “tourist trap” – a truly contemporary form of expression.

BRUZZ | INTERVIEW

vendre ma voiture pour produire mon spectacle. Du coup, je me suis mis à marcher dans les rues de la ville où j’ai été en proie à beaucoup d’agressions verbales et physiques. Très vite, ces déambulations ont commencé à faire partie de mon processus de création. J’ai listé toutes les insultes qu’on m’adressait et j’ai dansé dessus pendant les dix premières minutes de mon spectacle. J’ai rendu la gifle en quelque sorte. Le public qui entend « Regarde-moi cette tapette » quand je suis sur scène, va se voir et s’entendre. C’était une création spécifique autour de la violence, de ce que mon corps peut générer dans la ville et ce que la ville génère comme violence aussi.

Under the skin

WAT KRUIPT ER ONDER DE HUID VAN DJ EN PRODUCER SARA DZIRI?

‘Een elektrische gitaar is net zo exotisch als een ney’

BRUZZ | PORTRET

Toen dj en producer Sara Dziri de ravecultuur in Brussel ontdekte, ging er een nieuwe wereld voor haar open. “Ik voelde er een openheid voor complexe identiteiten, voor iedereen die niet tot de ‘mainstream’ van de samenleving behoort.” — TOM ZONDERMAN

‘Fille de racaille’ heet een van de songs op het debuutalbum van Sara Dziri. ‘Racaille’ betekent letterlijk uitschot. “Een onbetrouwbare bevolkingsgroep; een categorie mensen die als verachtelijk wordt beschouwd,” zegt Larousse het onverbloemd. In Frankrijk heeft het woord een politieke bijklank, vertelt Sara Dziri, en verwijst het naar Noord-Afrikanen uit de Parijse banlieues, erop doelend dat ze arm en onverzorgd zijn. Maar voor Dziri

wel thuis, maar tegelijk ook weer niet. Onder Tunesiërs is dat net zo: ik spreek de taal en ken de cultuur, maar toch blijf ik een buitenbeentje in die gemeenschap omdat ik ook voor een groot deel Vlaams ben.” Muzikaal vertaalt zich dat in een melange van Belgische new beat en Noord-Afrikaanse klanken, van techno en trance, een aanstekelijke hybride die je bij code geel in geen tijd de dansvloer op sleurt. Een mix die net zo goed tussen verschillende

“Door een album te maken, ben ik een completer artiest geworden” is het een soort geuzennaam. “Mijn vader heeft veel met racisme te maken gehad,” zegt de Brusselse dj en producer, die opgroeide in Antwerpen met een Vlaamse moeder en een Tunesische vader. “Met ‘Fille de racaille’ steek ik de draak met mensen die mij uitlachten om wie ik was: van kleur, vrouw en queer. Ik eigen mezelf die naam met een knipoog toe, en keer de rollen om. Eigenlijk lach ik met iedereen die vooroordelen heeft tegen mensen zoals ik, onverlaten die het anderen moeilijker maken in de samenleving.” Close to home heet het debuutalbum waarmee Sara Dziri zichzelf als producer in de kijker plaatst. Een verwijzing naar het “in between-gevoel” dat ze altijd heeft ervaren, in de muziek en in de samenleving. “Waar ik ook kom, ik voel me er nooit helemaal op mijn gemak,” zegt ze. “In Antwerpen voel ik me misschien 44

werelden laveert. “Mijn album is heel persoonlijk en reflecteert heel erg mijn identiteit, of de zoektocht naar die identiteit. Die is veelgelaagd, en in die zin weerspiegelt mijn muziek ook heel erg Brussel. Mensen vinden de diversiteit hier vaak een moeilijk verhaal, maar het is de realiteit. En er komen steeds lagen bij.”

RAVECULTUUR Pas toen Dziri op haar negentiende naar Brussel verhuisde, vond ze een plek waar ze kon aarden. “In Antwerpen had ik niet het gevoel dat ik volledig mezelf kon zijn of al de facetten van mijn identiteit kon beleven,” vertelt ze. “Antwerpen is op een bepaalde manier witter en homogener, veel minder divers.” De ravecultuur in Brussel speelde een sleutelrol. “Die undergroundcultuur was een verademing. Ik voelde er een openheid voor complexe identiteiten, voor iedereen die niet

tot de ‘mainstream’ van de samenleving behoort.” Het nachtleven wordt door veel mensen gezien als louter escapisme of hedonisme, maar dat is maar een deel van het verhaal voor Dziri. “Escapisme zit overal, ook als je gewoon op café gaat. De samenleving heeft dat nodig, je moet dat niet veroordelen. Anderen gaan uit om zichzelf te ontdekken of willen hun favoriete artiest aan het werk zien. Voor mij draait het meer en meer om de muziek, en de verbinding met het publiek. De voorbije twee jaar heb ik die connectie heel erg gemist. Ik ben blijven produceren en maken, maar net als iedereen voelde ik mij geïsoleerd.” Toen Dziri acht jaar geleden zelf begon te dj’en, zag ze dat er nog veel werk te verrichten is: de dancewereld was en is nog steeds voornamelijk een clubje van witte heteromannen. Om een tegenwicht te bieden, richtte ze een paar jaar terug het collectief Not Your Techno op, dat ijvert voor een grotere aanwezigheid van people of colour, queers en vrouwen in het nachtleven. In de Beursschouwburg organiseerde ze ook een tijd Souk Sessions, waarin ze focuste op Arabisch getinte techno. “Ik heb twee jaar in Toronto gewoond. Omdat ik me met de muziekstijlen die ik draaide niet thuis voelde in de technoscene daar, begon ik mijn eigen feestjes te organiseren

onder de naam Souk Sessions, die focusten op een alternatievere soort dance.” Ze is er ondertussen mee opgehouden, en ook de hashtag #arabtechno gebruikt Dziri niet meer, omdat ze voelde dat ze in het vakje ‘wereldmuziek’ werd gestopt. “Ik vond dat heel beperkend. Door mijn achtergrond gebruik ik misschien invloeden die een volledig witte producer niet zou gebruiken, maar dat verandert niets aan het feit dat we uiteindelijk allemaal elektronische muziek maken. Als ik een elektrische gitaar zou gebruiken in plaats van de ney, zou niemand daar een vraag over stellen, terwijl dat gewoon twee instrumenten zijn.”

ZOEKTOCHT Dziri verwijst met tracks als ‘Alif lam’ of ‘Kan ya makan’ wel nog naar haar roots op Close to home. De sleuteltrack is ‘State of existence’, waarin ze naar antwoorden op grote vragen zoekt. “Mijn album voelt als een research. Ik ben drie jaar geleden begonnen aan deze plaat, eigenlijk moest ze anderhalf jaar geleden al uitkomen. Maar die vertraging heeft me er met afstand en opnieuw naar doen kijken. Dat heeft me heel veel geleerd, ik ben enorm gegroeid, ik voel me een completer artiest.” SARA DZIRI Close to home verschijnt op 25/3 Listen x Not Your Techno: 1/4, 23.00, Brussel Congres, www.listenfestival.be

UNE FILLE DE RACAILLE SUR LA PISTE DE DANSE

AN OUTCAST’S DAUGHTER ON THE DANCE FLOOR

Sara Dziri se surnomme « Fille de racaille », un clin d’œil à son premier album Close to Home, dans lequel elle déconstruit les différentes couches de son identité à coup de techno, de new beat et d’influences arabes. La DJ et productrice bruxelloise a grandi à Anvers, d’une mère flamande et d’un père tunisien, mais s’est trouvé un nouveau chez soi dans la culture rave bruxelloise. « Découvrir cette culture underground a été une vraie bouffée d’air », explique-t-elle. « J’y ai trouvé une ouverture aux identités complexes, à tous ceux qui ne sont pas ‘mainstream’. »

Sara Dziri calls herself a “fille de racaille” (“an outcast’s daughter”), hinting to her debut album Close to Home, on which she peels off the various layers of her identity with a mix of techno, new beat and Arabic influences. The Brussels DJ and producer grew up in Antwerp with a Flemish mother and a Tunisian father but found a new home in the Brussels rave culture. “That underground culture was a breath of fresh air,” she says. “I felt an openness to complex identities there, to everyone who doesn’t belong to the ‘mainstream’ of society.”

Sara Dziri Geboren in 1991, groeit op in Antwerpen Zakt op haar 19e af naar Brussel, waar ze verliefd wordt op de ravecultuur, in 2014 begint ze zelf te dj’en Organiseert op Arabisch getinte techno gerichte Souk Sessions in de Beursschouwburg Richt Not Your Techno op, een collectief dat ijvert voor meer diversiteit in het nachtleven Heeft shows op Kiosk Radio en Tsugi Radio, wordt eind 2021 resident-dj bij Fuse Componeert de muziek bij The walk van Sidi Larbi Cherkaoui

BRUZZ | INTERVIEW

Debuteert in 2022 als producer met Close to home

16TH EDITION

& HIS WEDDING AND FUNERAL ORCHESTRA

THE LAST ORIGINAL BALKAN ALL STARS BOHEMIAN BETYARS

FESTIVAL 28.04

1.05.2022

DE LA CLEJANI MORE THAN 150

MUSIC

DEBATES

ARTISTS

BRUSSELS

EXHIBITIONS

STREET ART FOOD

PLACE DE BROUCKÈRE NAMUR

LE DELTA

& MORE

TICKETS & INFO:

BALKANTRAFIK.COM

De Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) in Brussel zoekt nieuwe collega’s:

Technicus – gebouwenbeheerder (niveau C)

Deskundige duurzaamheid in patrimonium Projectleider infrastructuur en beheer

We bieden je een aantrekkelijk loonpakket met onder andere een aanvullend pensioen, een hospitalisatieverzekering, maaltijdcheques, gratis woon-werkverkeer met het openbaar vervoer, een fietsvergoeding, ... Met 35 vakantiedagen en allerlei verlofvormen bouw je aan een goede work-in-life balans. Ontwikkelkansen krijg je volop dankzij een zeer uitgebreid leeraanbod.

Wie zijn wij? De VGC is de Nederlandstalige overheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en telt ruim 1.200 medewerkers. We richten ons tot de Nederlandstalige Brusselaars en tot iedereen die zich aangesproken voelt door het Nederlandstalig netwerk van diensten en voorzieningen. De VGC wil de kwaliteit van het leven in de stad verbeteren.

Zet jij mee je schouders onder Brussel? Je vindt de uitgebreide functieomschrijvingen en onze andere vacatures op www.vgc.be/vacatures

(niveau A) We bieden je een aantrekkelijk loonpakket met onder andere een aanvullend pensioen, een hospitalisatieverzekering, maaltijdcheques, gratis woon-werkverkeer met het openbaar vervoer, een fietsvergoeding, ... Met 35 vakantiedagen en allerlei verlofvormen bouw je aan een goede work-in-life balans. Ontwikkelkansen krijg je volop dankzij een zeer uitgebreid leeraanbod.

Zet jij mee je schouders onder Brussel? Je vindt de uitgebreide functieomschrijvingen en onze andere vacatures op www.vgc.be/vacatures

BRUZZ Select. Eat & Drink

Un troquet d’origine française, parfaitement intégré dans le terroir bruxellois

Lundi au soleil FR

Ouvert depuis 9 ans, Le Damoiselle était passé sous nos radars. Quel dommage ! Heureusement, l’arrivée d’un nouveau duo en cuisine a permis d’ouvrir grand les yeux sur ce e adresse réjouissante. — MICHEL VERLINDEN, PHOTO SASKIA VANDERSTICHELE LE DAMOISELLE

••••

Lombardĳestraat 28 rue de Lombardie, Sint-Gillis/ Saint-Gilles, 02-539.20.04, ledamoiselle.be ma/lu/Mo > vr/ve/Fr 12 > 14.30 & 19 > 22.30

« T’aurais une bonne adresse pour lundi soir ? » Ce genre de SMS est la hantise du chroniqueur gastronomique. Bien sûr, il possède trois-quatre bons plans pour ce jour maudit de la restauration mais ses cartouches sont vite épuisées. Alors quand par hasard on découvre une nouvelle recrue, c’est la fête. Le Damoiselle, on en avait bien sûr déjà entendu parler, surtout parce que c’était le premier emplacement du Monticelli, restaurant italien aussi brut que mythique. Pour une raison inexplicable, on n’avait pas pris le temps d’aller y jeter une fourchette. Grave erreur. On la mesure dès l’entrée dans le restaurant : la salle est comble. Ce lieu ouvert par deux Français – Mathias qui vient de Bretagne et Pauline originaire

des environs de Lyon – respire la chaleur. Une sorte de chalet de montagne dans lequel le bois plante une atmosphère conviviale. Aux murs, des clins d’œil comme on les aime, entre goût évident pour la bande dessinée (Franquin, Jijé…) et l’art actuel (des œuvres sur papier de Manon Bara). À cela, il faut ajouter des notes de couleurs vives, qu’il s’agisse d’une banquette en moleskine rouge ou du plafond vert. Mais aussi un comptoir de bois et de briques qui donne une rassurante touche bistro à l’ensemble.

PERLES AU MENU Le soir, un menu 3 services à 38 euros est proposé par Jona et Noémie, un nouveau duo culinaire qui à lui seul convoque la Bolivie, la France et la

Belgique. Pas étonnant que la devise de l’endroit soit sous-titrée « Tous des zinneke ». En entrée, on n’en revient pas de retrouver des huîtres bretonnes en provenance de Carnac, des « Perles de Yuna » n° 5 à la fois rondes et iodées. Du coup, on fait une entorse à la règle qui consiste à ne toucher à ces fruits de mer que dans la région qui les produit. Le plat ? On mise sur une préparation végétarienne bien sentie, à savoir un gâteau de maïs à la féta. Celui-ci explose en bouche grâce à la présence de chou romanesco cru et d’un coulis de chou-fleur à la sauce soja. Cette composition végétale est émaillée de pickles de radis et d’amusants popcorns. C’est gourmand, c’est malin, selon l’expression consacrée. La carte des boissons est la cerise sur le gâteau en ce qu’elle est à la fois pointue et généraliste : large choix de gueuzes Cantillon qui disent la parfaite intégration au terroir bruxellois, perles nature comme La Souteronne d’Hervé Souhaut (65 euros) ou encore vin consensuel de qualité (Bourgogne Aligoté de La Chablisienne, 36 euros). 47

BRUZZ Select. Cinema

FILM VAN DE WEEK

Ik klim dus ik ben NL

Moeder, waarom beklimmen wij bergen? Animatiefilm Le sommet des dieux komt dicht in de buurt van een antwoord. Documentaire La panthère des neiges zoekt liever naar de sneeuwpanter. — NIELS RUËLL LE SOMMET DES DIEUX

••••

FR, dir.: Patrick Imbert

LA PANTHÈRE DES NEIGES

•••

FR, dir.: Marie Amiguet, Vincent Munier Avant-première: 26/3, 19.00, Bozar Release: 30/3

Bereikten Edmund Hillary en sherpa Tenzing Norgay in 1953 als eersten de top van de Everest? Of waren George Mallory en Andrew Irvine 29 jaar sneller op het dak van de wereld? Het is een van de grootste mysteries in het alpinisme. Mallory en Irvine keerden in juni 1924 niet levend terug van hun zoveelste poging om de hoogste berg ter wereld te bedwingen. Het is niet geweten of ze voor of na het bereiken van de piek werden opgeslokt door de Himalaya. In de Franse animatiefilm Le sommet des dieux meent journalist-fotograaf-alpinist Fukamachi een grote kans te

Le sommet des dieux onderzoekt wat mensen bezielt om met inzet van lijf en leden naar het dak van de wereld te klimmen.

maken het raadsel op te lossen. Hij is Mallory’s fototoestel op het spoor. Het zou in handen zijn van de Japanse bergbe-

klimmer Habu Jôji. Maar die is spoorloos. De zoektocht naar Habu Jôji levert een heel ander verhaal op dan Fukamachi (en de filmkijker) voorzag. Een verhaal dat de hamvraag bijna beantwoordt: wat bezielt een mens om bergen te beklimmen met gevaar voor lijf en leden? “Because it’s there,” zei Mallory toen The New York Times vroeg waarom hij de Everest bestijgen wilde. Le sommet des dieux geeft iets meer uitleg. Aan de basis van de film ligt de gelijknamige manga die Jirô Taniguchi puurde uit de gelijknamige roman van Baku Yumemakura.

ONMOGELIJKE MISSIE

In La panthère des neiges gaan Vincent Munier en Sylvain Tesson op zoek naar het mysterieuze dier. 48

De Franse pers prijst de film de hemel in. Dat is te hoog, maar niet volledig uit de lucht gegrepen. De door Taniguchi geïnspireerde tekenstijl is verfijnd, maar soms snak je naar iets meer detail en dynamiek. De beelden van de bergen zijn wonderschoon, maar een deel van die schoonheid zit vermoedelijk in

je hoofd. Omdat het verhaal je ijl maakt. Die alpinisten nemen waanzinnige risico’s om ergens als eerste boven te raken. Om dan een nieuwe uitdaging aan te gaan. Niet voor de roem, niet voor het geld. Omdat ze niets anders willen dan bergbeklimmen en gestopt zijn dat in vraag te stellen. De regisseur en zijn team imponeren door de vinger te leggen op die drijfveer, dat geloof, dat gevoel, meer dan met de immensiteit van het decor. De duizelingwekkende schoonheid van de Tibetaanse landschappen is wel de grote troef van de Franse docu La panthère des neiges. Natuurfotograaf Vincent Munier neemt de schrijvende reiziger Sylvain Tesson mee op een queeste om een sneeuwpanter te spotten. Een onmogelijke missie, want die kat is zeldzaam, schuw, een crack in camouflage en thuis in dat ongerepte Tibetaanse paradijs. Loop het niet onder de voeten. Troost u met de mooie glimp ervan. De sneeuwpanter is u dankbaar.

FOCUS

MORE FILM

Fleeing from Iran EN

Iranian film directors have long excelled at their cra , despite the difficult circumstances that they work in. Bozar’s close-up on Iranian cinema reminds us of that. — NIELS RUËLL

Regardless of how hard successive ayatollahs and regimes try to silence Iranian film directors, they fail. Iranian films travel around the world. Although sometimes with a bit of a delay. See, for example, Chess of the Wind (1976) by Mohammad Reza Aslani. This masterpiece, acclaimed for its hypnotic style, is a feverish thriller about the disintegration of a wealthy family. For decades, the pearl of Iranian New Wave cinema was thought to be lost. Cancelled due to success. But in 2014, the director’s son was looking for vintage material for a film in a second-hand shop and bumped into a copy of the banned film. The film cans

HIT THE ROAD

were smuggled to his sister in France. In 2020, the 4K restoration was greeted with great acclaim. Bozar will show the film during a three-day close-up on Iranian cinema. Another eye-catcher is the avantpremière of Hit the Road (theatrical release: 27/4), Panah Panahi’s debut film. We know his father Jafar Panahi as the director of powerful films like The White Balloon and who continues to make films despite prison sentences, intimidation and a ban on working. If necessary, he smuggles them out of Iran in a birthday cake. In Hit the Road a family of four travels by car across the vast expanses of Iran. The

eldest son fled the regime but nobody talks about that. The unsuspecting youngest plays the clown and starts singing and dancing. There is laughter, bickering, remembrance, listening and invisible crying. Like any family on a long road-trip, just a little more intense because they are four characters and the family is no stranger to a bit of drama. Like no family, for there is no manual for saying goodbye to a son or brother who is forced to run away from the family, from the country. Despite the heavy subject matter, it is a gentle, funny and wistful road-movie. CLOSE-UP IRAN 27 > 30/3, Bozar, www.bozar.be

Ambulance US, dir.: Michael Bay, act.: Jake Gyllenhaal, Yahya Abdul-Mateen II, Eiza González

NL/ Ambiance verzekerd met Michael Bay. Hij zoekt niet

naar excuses om zijn puberale, militaristische blockbusters te pimpen met ontploffingen of een helikoptercrash, hij doet het gewoon. Helaas vergooide hij zijn talent voor bombast de voorbije jaren aan de infantiele Transformers-franchise. Hopelijk is Ambulance een keerpunt. In die remake van een Deense thriller krijgen twee broers na een mislukte bankoverval het leger van de Los Angeles Police Department (LAPD) achter zich aan. Ze vluchten in een ziekenwagen mét een neergekogelde agent en een bevallige verpleegster. En actie! (NR)

Nobody has to know BE, dir. : Bouli Lanners, act. : Bouli Lanners, Michelle Fairley

FR/ Le Belge Bouli Lanners adore l’Écosse et y a tourné un film, plus spécifiquement sur l’île de Lewis. Si ce n’est pas le vent qui vous coupe le souffle, c’est la beauté brute de l’endroit. Plus besoin d’expliquer au réalisateur des Géants comment filmer un paysage, c’est un peu sa spécialité. Surtout avec Frank Van Den Eeden comme directeur de la photographie à ses côtés. Et le film a bien sûr aussi une histoire. Un fermier belge se sent bien sur l’île écossaise mais après un malaise, sa mémoire lui fait défaut. Une femme avec un secret veut l’aider. Lanners partage l’affiche avec Michelle Fairley, qui avait incarné Catelyn Stark dans Game of Thrones. (NR)

Ali & Ava ••• UK, dir.: Clio Barnard, act.: Adeel Akhtar, Claire Rushbrook, Shaun Thomas

EN/ There is no law that says that British social realist

cinema must be grey, cold and miserable with the tapping of rain on unwashed windows as its only music. Clio Barnard knows that and charms with the hopeful and musical Ali & Ava. The director continues the tradition of Ken Loach with a greater sensitivity to film poetry. Ali & Ava is less stunning than her breakthrough film The Selfish Giant but warmer and more romantic. In Bradford, England, two generous but lonely and hurt people feel good around each other. The differences in age, background, family situation and music taste are considerable. So what? (NR) 49

BRUZZ Select. Theatre & Dance. Music & Nightlife. Art & Literature

NIGHTLIFE

THEATRE & DANCE

Le retour des DJ FR/ « Curieux de savoir ce qu’est devenu votre crush de l’époque ? », voici le slogan bien trouvé d’Oldskool Belgium pour tenter d’attirer les fans de danse aux événements Nightlife History. Vous aurez compris qu’il ne s’agit pas de la dernière génération d’amateurs de musique électronique, mais plutôt d’un public un peu plus âgé, à qui il arrive de passer une soirée en pantoufles à la maison alors que leurs enfants adolescents ne sont de nouveau pas rentrés à l’heure après une sortie entre amis. L’objectif est de les faire sortir de leur zone de confort quand ils reconnaîtront les DJ de légende de l’ancienne école qui les ont fait danser au Fuse, au Silo ou au Café d’Anvers, à « la belle époque » avec leurs platines et vinyles. Pour les temples de la danse en question, c’est l’occasion idéale de faire péter les baffles après la longue pandémie tout en honorant les pères fondateurs. Le Fuse a en tout cas ressorti ses références vintage. Pour l’occasion, Steve Cop, Tomaz et Pierre, qui y était DJ pendant quasiment vingt-cinq ans, seront aux platines dans la main room, et c’est là que CJ Bolland

PIERRE

AZADE SHAHMIRI: QUASI

fera aussi une apparition. Et ce n’est pas pour rien que ce dernier parle d’une réunion des légendes sur sa page Facebook :« Back to Brussels with The Old Gang… takin’ it back to 1994 ». Et Prinz, Olivier Gosseries et Poltergeist, d’autres institutions de l’époque au Who’s, au Mirano et au Belgica, feront résonner des beats house et techno anciens mais pas oubliés dans la deuxième salle. N’hésitez donc pas à amener vos enfants pour un échange intergénérationnel et qui sait, votre béguin de l’époque fera peut-être exactement pareil. Ce cours d’histoire leur apprendra ce sur quoi ont dansé leurs héros et pourquoi leurs parents repensent avec tant de nostalgie aux beaux jours de la vie nocturne et continuent à adorer ce morceau spécifique des années 1980, 1990 ou 2000. (TP) OLDSKOOL BRUSSELS XL: STEVE COP, TOMAZ, CJ BOLLAND, PIERRE, PRINZ, OLIVIER GOSSERIES & POLTERGEIST 25/3, 23.00, Fuse, www.fuse.be, www.oldskoolbelgium.be

Dag moeder NL/ De Brusselse organisatie Mophradat, die

kunstenaars uit de Arabische wereld ondersteunt, gaat een nieuwe, tweejaarlijke samenwerking aan met het Kaaitheater. De eerste editie wordt een driedaags festival dat Read the Room heet. Elke avond zijn in de Kaaistudio’s heel uiteenlopende artiesten te zien met performances, screenings, workshops, concerten en talks. Het overkoepelende thema is ‘de moeder’, en dat wordt op een brede manier geïnterpreteerd: de projecten raken aan het moederschap, de moedertaal, het moederland, moeder natuur… (MB)

MOPHRADAT: READ THE ROOM 24 > 26/3, 20.30, Kaaistudio’s, www.kaaitheater.be, www.mophradat.org

Histoires chorégraphiques

FR/ LEGS interroge notre présent en dansant face au miroir. Convoquant les figures tutélaires ou oubliées du riche patrimoine chorégraphique, les artistes du festival interrogent le passé pour révéler par le mouvement une part de notre humanité. Cette édition sera particulièrement festive, entre cabaret et pièce choré-gastronomique, on percevra des échos des folklores français et italien, des rituels du Cameroun, du Liban ou de l’Iran et on y explorera les origines de l’homme, l’histoire du vêtement et des corps. L’immersion ne sera pas complète sans les ateliers où ceux qui le souhaitent pourront danser. Mais pas à reculons. (GB) FESTIVAL LEGS 23/3 > 2/4, La Raffinerie, www.charleroi-danse.be

Tales from Tehran EN/ Azade Shahmiri, the renowned and

internationally acclaimed playwright and director from Iran, is coming to the Beursschouwburg. In her new production Quasi, she uses text, performance and film footage of director Hamid Jafari from a coffee house in Tehran in 2001. These images are then combined on stage with live acting. Quasi is a performance about the creation of narratives, and of resistance to oppression. On Thursday, the performance will be followed by an aftertalk with the Brussels director, curator and activist Maryam K. Hedayat. (MB) AZADE SHAHMIRI: QUASI 24 & 25/3, 20.30, Beursschouwburg, www.beursschouwburg.be

MUSIC & NIGHTLIFE

ART & LITERATURE

WIN! Send in the keyword in bold along with your address and phone number to win@bruzz.be

REJJIE SNOW

Hangmuzikanten NL/ Come Hang ontsproot aan de koker van

muzikant en producer Willem Malfliet (Woolvs, Onzin, Willy M.) tijdens zijn residentie in Volta twee jaar geleden: muzikanten werden uitgenodigd om samen te improviseren en daar nieuwe, eigentijdse muziek uit te puren. Er volgde een album onder die naam, en straks is er Come hang II, maar nu krijgt het concept ook een live-uitvoering. Een avond lang kan je komen kijken hoe een stelletje getalenteerde hangmuzikanten als Vitja Pauwels, Aiko, Bodem en Under the Reefs Orchestra on the spot muziek bij elkaar lepelt en wat de schoonheid van improvisatie is. Voor de kijklustigen is er ook een documentaire. (TZ)

COME HANG 24/3, 19.00, Volta, volta.brussels

Let it Snow !

FR/ Sur la carte du hip-hop, Rejjie Snow est un cas atypique. À l’écart des clichés dopés à l’auto-tune, le rappeur irlandais affirme ses différences sur le récent Baw Baw Black Sheep. Produit par l’ami Cam O’Bi (Chance The Rapper, Mick Jenkins), ce deuxième album est une véritable déclaration d’intention. Après ses tournées avec Madonna et l’énorme succès rencontré par son premier essai, Rejjie Snow revient à ses fondamentaux : un rap inspiré par ses héros (A Tribe Called Quest, MF Doom) et un flow qui vole haut, très haut, au moins aussi haut que celui de Tyler, The Creator. Il faut le voir pour y croire. (NAL)

LOUIS-PHILIPPE DALEMBERT

Oorverblindend NL/ Zou David Bowies Diamond dogs nog

hetzelfde klinken als je Guy Peellaerts hybride creatuur op de albumhoes wegdenkt? Komt er überhaupt nog geluid uit de speakers als je de Rock Rally-compilaties draait zonder Ever Meulens iconische tekenwerk in de buurt? In het beste geval vertaalt het coverartwork visueel wat via geluidsgolven aan emotie en bezieling je oren bereikt. ‘Mijn gedacht!’ dacht Seed Factory, en het huis van vertrouwen (en van het beeld) verzamelde een resem parelende voorbeelden van vierkante kunstwerkjes. Denk: Jean Solé die Frank Zappa’s welriekende voeten portretteert, Daniel Clowes die The Supersuckers introduceert bij de duivel en onze eigenste Elzo Durt die La Femme op psychedelica zet. (KS)

FR/ C’était un anonyme du quartier de Milwaukee, un colosse noir, ancien footballeur, dont la vie s’est brutalement achevée sous le genou d’un policier et qui est, malgré lui, devenu un symbole de revendications aux quatre coins du monde. Dans Milwaukee Blues, l’écrivain haïtien Louis-Philippe Dalembert dresse un portrait mosaïque d’un double fictionnel de George Floyd. Dans ce livre, qui a obtenu le Choix Goncourt 2021, prix décerné par les étudiants belges, l’auteur ou « romancier du réel », fait résonner avec force et poésie les thématiques de race, classe et religion. (GB)

Ukraine. The world comes to the rescue. With the joint fundraiser of the broadcast media in the books, now the Belgian cultural venues make their contribution. They chose to react to the humanitarian catastrophe with their core business: music. A symbolic flower in the gun barrel, with a very real, financial result. In Flagey all proceeds of French pianist Alexandre Kantorow’s concert go to the Consortium 12-12, and the musician himself decided to donate his entire fee to the aid organizations as well. We haven’t even talked about his programme… but for once that’s a mere afterthought, wouldn’t you agree? (JC) ALEXANDRE KANTOROW 28/3, 20.15, Flagey, www.flagey.be

NL/ In de nieuwe jeugdtheatervoorstelling van De

Maan nemen Greet Jacobs en Salomé Mooĳ het publiek mee op ontdekkingreis door een wonderlĳke miniatuurwereld, gebaseerd op gevonden voorwerpen en de bĳbehorende absurde verhalen. Mail ‘ondergoed‘

Genou à terre

LOUIS-PHILIPPE DALEMBERT : CHOIX GONCOURT DE LA BELGIQUE 21 24/3, 20.00, Passa Porta, www.passaporta.be

EN/ The bombs keep raining down on

2 familiepakketjes (4 tickets), Bronks, 30/3, 6+

MUSIC GRAPHICS 1 26/3 > 30/6, Seed Factory, www.seedfactory.be

REJJIE SNOW 27/3, 19.30, Botanique, www.botanique.be

Piano for peace

DE VROUW DIE ZICH VERSLIKTE IN HAAR ONDERGOED

GOOSE

5x2 places, Ancienne Belgique, 1/4

FR/ Le groupe de rock électro de Courtrai Goose,

actif depuis 20 ans déjà, vient de sortir son cinquième album, intitulé Endless. La release party à l’AB est sold out, mais nous avons encore quelques places sous le coude. Envoyez « Goose »

Bargain hunt EN/ Everyone is hungry for more after all those

quiet months of Covid. Barely six months after the twelfth edition of the Affordable Art Fair, just before the Delta storm hit, edition 13 comes along. You won’t find an original Magritte, Hockney or Koons here, but you will spot contemporary art that is easier on the wallet. Thousands of artworks from 79 national and international galleries, for a price tag never above 7,500 euro. That means that there are discoveries to be made, such as the dreamy work of the Brussels duo L’Atelier de la Nuagerie, the ballpoint drawings by Polly Pollet or Gilles Mayk Navangi’s paintings and sculptures inspired by African traditions and contemporary Black culture. (KS)

LISTEN PRESENTS: LEFTO X FRONTAL 3x2 tickets, Listen Buda BXL, 1/4

EN/ The Listen festival offers five days of clubbing, concerts and talks across a dozen locations. On 1 April, we send you to Buda BXL in Haren for a real evening of Brussels with hip-hop label and radio collective Frontal, and musical globetrotter Lefto. Mail “Frontal”

AFFORDABLE ART FAIR 23 > 27/3, Thurn/Tour & Taxis, affordableartfair.com 51

Nick Trachet

COLOFON

BRUZZ

| CULINAIR

Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65

Voor het eerst sinds lang terug naar de Chinese supermarkt. Er is er maar één meer over. Ooit waren er vier in de buurt van de Beurs. Ik vond er deze week inspiratie in een pakje groene groente. Er stond op: ‘morning glory/sliced’, 100 gram. Behalve dat dat een mooie naam is, zegt die een Nederlandstalige weinig, gelukkig staat de wetenschappelijke naam erbij: Ipomoea aquatica. Hij is geboren uit de kelk ener winde. Windekind is het elfje uit De kleine Johannes, dat Nederlandse boek dat zelfs Brusselse Franstaligen kennen, want ze hebben erover geleerd op school. Winde is eigenlijk een smerig onkruid in de tuin dat alles overwoekert. Wanneer je het uittrekt, stinkt het ook nog eens grof. Maar oh, wat een mooie bloemen! En dan snap je al helemaal dat ze nesten voor elfjes kunnen zijn. Winde behoort tot de familie der Convulvulaceae, een wat lompe naam voor meer dan duizend soorten mooie planten die in het Engels de naam Morning Glory delen. Ze hebben hun spectaculaire bloemen gemeen met onze winde, vergroeide vijfslippige bloemkronen die zich ‘s nachts sluiten, vandaar de naam ‘dagbloem’ voor sommige soorten. Een winde (Convulvulus sepium) in de tuin windt, dat wil zeggen: hij krult zich omhoog langs andere planten. Maar er zijn dagbloemen met minder opdringerig gedrag. Twee soorten in de familie zijn belangrijk in de keuken: Ipomoea batatas is de zoete patat, ook een klimplant

NICK TRACHET

CULI NAI R

Dagoeblad

“De groente heeft niet erg veel smaak, maar men zegt dat de waterspinazie rijk is aan kalium en niacine, een B-vitamine” FOTO © SHUTTERSTOCK

maar dan uit Zuid-Amerika, en dan is er Ipomoea aquatica. Dat is een moerasplant en zit in dat pakje groen uit de winkel. In Indonesië spreekt men van kangkung, in Suriname zegt men dagoeblad (hondsblad), of waterspinazie. De bladeren zijn lancet- of pijlvormig. De plant groeit rechtop en wordt geoogst bij zo’n dertig/ veertig centimeter. Niet groter, of het is geen jong

groen meer, maar taai en vezelig. Waterspinazie/ dagoeblad wordt vaak rauw gegeten. Als tropenbewoner deed ik dat met lange tanden, toen ik er in Bangkok kreeg voorgeschoteld. Het was ook mij ingelepeld dat je in de tropen nooit rauwe groente Nick Trachet mag eten, zeker niet nadat Nick Trachet ik ze had zien groeien en oogsten langs de Chao Phraya, de rivier die Bangkok doorsnijdt. Maar

Brusselaar die de stad en de wereld culinair ontdekt

het is gelukkig allemaal goed afgelopen, ik zat bij terugkomst in Belgenland slechts met één soort darmparasiet en wie weet waar ik die had opgelopen? Het is dus veiliger om de groente te stoven. Verhit een pan met wat olie en laat daarin gesnipperde ajuin glazig kleuren samen met een gehakt pepertje. Doe de kangkung erbij en een bouillonblokje. Een tomaatje hoeft niet echt, maar dat is de heilige basis van de Surinaamse keuken: ‘uitje-pepertje-blokje-tomaatje’. Laat roerend stoven, maar hou het krokant. De groente heeft niet erg veel smaak, maar men zegt dat de waterspinazie rijk is aan kalium (dat is waar voor alle bladgroente) en niacine, een B-vitamine. Wat is het nut om deze groente van ver te importeren? Er stond nog een zinnetje op in een schrift dat mij aan het Vietnamees deed denken, maar verder geen informatie van afkomst. Honderd gram voor drie euro is wel veel voor dit smaakloze, anonieme kruid. Veel food miles voor gestoofd gras. Het zal wel iets zijn voor nostalgische Aziaten? Het jonge lokale groen is nu ook in de stad aan het opschieten. Ik zag al diverse soorten rumex (zuring) en ook al daslook in de berm van de dreef. Maak er gebruik van om, in plaats van ‘onkruid te wieden’, nu wilde planten te oogsten. Die kunt u ook stoven met ‘uitje-pepertje-blokje-tomaatje’. En zeggen dat het dagoeblad is. Bij het oogsten wel opletten of er nergens elfjes verborgen zitten! Smakelijk.

Harde kip Pistolets

ABONNEMENTEN Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Rest van België: 25 euro per jaar; IBAN: BE98 3631 6044 3393 van Vlaams Brusselse Media vzw Buiten België: 30 euro per jaar. OPLAGE 55.000 exemplaren. ADVERTEREN? Marlies De Deygere 02-650.10.81 marlies.dedeygere@bruzz.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be ALGEMENE DIRECTIE Dirk De Clippeleir HOOFDREDACTIE Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur) REDACTIECHEF Kirsten Bertrand CULTUUR & UIT Gerd Hendrickx REDACTIE Eva Christiaens, Sara De Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Steven Van Garsse, Tom Zonderman MEDEWERKERS Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Andy Furniere, Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Trachet, Tom Van Bogaert, Michel Verlinden EINDREDACTIE Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie Soukias VORMGEVING Ruth Plaizier, Heleen Rodiers VERTALING Frédérique Beuzon, George Holmer, Greta Holmer-Arblaster, Laura Jones, Martin McGarry FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, Noémie Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Kristof Pitteurs Flageyplein 18, 1050 Elsene. BRUZZ is een uitgave van de Vlaams Brusselse Media vzw, wordt gedrukt op de persen van Eco Print Center (DPG Media) en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

COLOFON COLOFON BRUZZ BRUZZ Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65

ABONNEMENTEN ABONNEMENTEN Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Gewest. Rest van België: 25 euro per jaar; Rest3631 van 6044 België: 25 euro per jaar; IBAN: BE98 3393 IBAN: BE98 3631 van Vlaams Brusselse Media6044 vzw 3393 Vlaams Buitenvan België: 30 Brusselse euro per Media jaar. vzw Buiten België: 30 euro per jaar. OPLAGE OPLAGEOPLAGE : 62.609 exemplaren. OPLAGE : 62.609 exemplaren. ADVERTEREN? Marthe ADVERTEREN? Paklons, 02-650 10 61 Marthe Paklons, 02-650 10 61 sales@bruzz.be sales@bruzz.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be ALGEMENE DIRECTIE Dirk De ALGEMENE Clippeleir DIRECTIE Dirk De Clippeleir HOOFDREDACTIE Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), HOOFDREDACTIE MathiasKristof Declercq Pitteurs (algemeen hoofdredacteur),

MELD NIEUWS

Zelf nieuws gespot? Tips zijn altijd welkom via voorjenader onderzoek. kwam slachten! terug met een moet er al een hele hoopIktegelijk BRUZZ.be/meldnieuws forse met rustig inhoud, dat laatste verwijderde Ik lietpistolet de stukken bakken in ruime olie NickTrachet Trachet omerdebehoorlijk maten tewat kunnen nemen. Nick enikikeven voegde gehakte ajuinHet aan dingPersberichten kunnen via hele BrusselaarDe diedede stad reeks woog 45 gram, en bolrond metanderhalf een diameter van Brusselaar die stad toe, watnalezen? pepertjes look. Na uur was redactie@bruzz.be endedewereld wereldculinair culinair en centimeter, de hoogte zeven detwaalf kip nog steeds oneetbaar taai!bedroeg Maakt niet uit, BRUZZ.be/trachet ontdekt ontdekt centimeter. Zo’n raspistolet is met erg Voer uw evenement in op dan eten we wat later. In de tropen zijneen maaltijden krokante, dunne korstkrijgt omhuld trouwens ergmaar relatief, iedereen een rond bord een Encodez votreCULTUUR Mathias Declercq sur événement & UIT wanneer hij of zijbroodkruim. thuiskomt, het etenspoor mag van dan al vederlicht wit Geen Gerd Hendrickx CULTUUR & UIT Enter your event on lauw zijn, er is altijd genoeg voor iedereen. nieuwlichterij als sesamzaadjes, slaapbollen of Gerd Hendrickx REDACTIE www.agenda.brussels Nathalie Carpentier, Eva Christiaens, Sara De Ik deed er wat waterpuur bij om het stoven Wie langs deopgevallen? Afrikaanse winkels moet zonnebloempitten: gladde korst. rustig Het broodje Is het u ook Alles inwandelt, de voeding lijkt REDACTIE het zeker zijn opgevallen: de vitrine hangt kleiner tealworden. Niet langopgeleden kwam het vaker weldat dan niet een reclame voor pluvera. nieuws Nutella kleinere potten op de markt Meestal staat dezelfde er het lachende gezicht van een brengt. Voor prijs als de vroegere Afrikaanse mama op, kleurrijke hoofddoek. grotere, uiteraard! Ja,met de hazelnoten zijn duurder Het gaatmeneer! over diepvrieskip. Maarhouden niet om niet de nu geworden En de mensen overal dominerende ‘plofkip’. Het zijn legkippen van prijsverhoging, dus doen ze het via volumedie te oud zijn volgens de normen van de verkleining.

verder latendat lopen. ik al kip met is zotegroot je erNu niethad onmiddellijk inajuin kunt (het rook daarvoor écht naar is kiphet in te dehoog. keuken), maarhet ik had bijten, Je moet in hettwee nog breken graag wat Afrikaanser. Kennen of lichtelijk pletten. Omjullie het te breken agussi? Agussi – ookeen bekend alsinegusi, agushi of kent een pistolet snede de bovenkant. egushi – wordtisvoornamelijk gebruiktvan in het deeg in Technisch dat om het zwellen West-Afrika. Het de zadenMaar van een de hete oven opzijn te vangen. eenmeloenleraar soort, of van veleop pompoensoorten, en geschiedenis rust vertelde mijgepeld lang geleden dat

Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Nathalie Carpentier, Eva Christiaens, Sara De Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Zonderman Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Zonderman MEDEWERKERS Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, MEDEWERKERS Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Bechet, Michaël Bellon, Trachet,Nicolas Tom VanAlsteen, Bogaert,Gilles Michel Verlinden Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick EINDREDACTIE

BRUZZ GUIDE 2022 OUT NOW!

Ontdek de leukste adressen in tien Brusselse wijken! Haal jouw gratis BRUZZ guide bij Muntpunt of check BRUZZ.be/guide voor de andere verdeelpunten.

Ga naar BRUZZ.be/guide voor de vorige editie van de BRUZZ guide, ‘Brusselse quartiers part 1 & 2’

ADVbruzz_BRUZZgids2022_1/2horiz_215x142,5_V1.indd 2

17/03/2022 15:50 DB623068I9

ISABEL ALLENDE 40 JAAR BESTSELLERAUTEUR

VOORDEEL

INSPECTEURS ELEKTROMECHANICA

Profiel: • Je beschikt over het diploma A2/3e graad TSO elektromechanica, elektriciteit - elektronica of mechanica • Je bent dynamisch en kan zelfstandig werken met een groot verantwoordelijkheidsbesef • Enkele jaren ervaring in montage of onderhoudsfunctie is een pluspunt• Je bent in het bezit van een eigen wagen. Aanbod: • Een grondige opleiding en regelmatige bijscholing • Een aangename KMO-werksfeer met behulpzame collega’s • Een aantrekkelijke bezoldiging • Vergoeding van verplaatsingskosten en onkosten • Familiale hospitalisatieverzekering • Permanente ondersteuning • Goed evenwicht werk-privé • Stabiele en gevarieerde job in een sector in ontwikkeling. Interesse? Bezorg je sollicitatiebrief aan Konhef, t.a.v. dhr. V. Deckers, Gijzelaarsstraat 7-9-11, 2000 Antwerpen. info@konhef.be | www.konhef.be DB752158C2

Bent u gepensioneerd of bent u op zoek naar een bijverdienste als toiletdame/heer Dan mag u ons steeds contacteren voor meer informatie op het nummer 052/505.598 Van maandag tot vrijdag tussen 10u. en 18u.

Samen Wist je dat? Isabel Allende verkocht wereldwijd al meer dan 70 miljoen boeken.

24,99 i.p.v. 60,00 adviesprijs advie dvie esprijs j

Vier internationale bestsellers van de koningin n van de historische roman Fortuna’s dochter, Portret in sepia en Het huis met de geesten volgen de lange familielijn van de Del Valle. Deze magistrale familiekronieken omspannen 120 jaar drama tegen de historische achtergrond van Chili en Amerika van de jaren 1800 en 1900. Het eiland onder de zee vertelt het schrijnende levensverhaal van Zarit, een Caribische slavin in de 18de eeuw die verkocht wordt aan de eigenaar van een grote suikerplantage in Haïti. Criminaliteit, liefde, dood, oorlog, racisme, tirannie en dictatuur. Het zijn de thema’s die telkens terugkomen in de romans van Allende, vol kleurrijke personages en uitzonderlijk sterke vrouwen in de hoofdrol.

Lees nu ook haar pas verschenen nieuwe roman Violeta. Het is opnieuw een inspirerend en episch verhaal, vol humor en passie. Bestel hem nu voor € 24,99 met een extra korting van 10%. www.dezondag.be/isabelallende

OB73378

Om onze groei verder te verzekeren, zoeken wij (m/v):

REGIO’S: BRUSSEL OF VLAAMS-BRABANT OF MECHELEN OF ANTWERPEN Functie: Je bent verantwoordelijk voor het uitvoeren van periodieke controles van liften en hefwerktuigen in privé- en nijverheidsgebouwen.

DB750505B2

Konhef, een erkend controle-organisme, voert sinds 1932 wettelijke keuringen en controles uit voor de veiligheid van hefwerktuigen en liften.

✁

BEDIENDECONTRACT VAN ONBEPAALDE DUUR

Haal met deze voordeelbon HET PAKKET ALLENDE bij Standaard Boekhandel voor € 24,99* i.p.v. € 60 of bestel online op www.dezondag.be/ isabelallende (gratis thuisgeleverd)

*Actie geldig zolang de voorraad strekt t.e.m. 16/04/2022. Niet cumuleerbaar met andere kortingen en/of promotionele aanbiedingen. Bij uitputting van de promotie kunt u reserveren voor afhaling op een latere datum. Aanbieding niet geldig op de voorraad op de winkelvloer tegen de gewone handelsprijs noch op de webshop van Standaard Boekhandel.

DB623070I9

Diletti, het netwerk geestelijke gezondheidszorg voor volwassenen, is actief in de regio Vlaams-Brabant Oost. Graag verwelkomt het netwerk je als onze nieuwe

LOKALE COÖRDINATOR psychologische zorg in de eerste lijn Het uitgangspunt van deze eerstelijnspsychologische functie is de kortdurende, laagdrempelige en oplossingsgerichte hulpverlening voor mensen met een verhoogd risico op of een beginnende psychische klacht. Onze nieuwe lokale coördinator wordt een ambassadeur en vormt een brug tussen de GGZ-netwerken en de lokale multidisciplinaire samenwerkingsverbanden. Daarnaast beschikt de nieuwe coördinator over expertise op het niveau van project-, proces-, strategisch en changemanagement. De coördinator staat in voor de uitbouw van deze functie, in samenwerking met alle partners binnen het werkingsgebied van het Diletti-netwerk. • Uitdagende nieuwe functie voor kandidaten met ervaring • Aangepaste arbeid- en loonsvoorwaarden voorzien • Onbepaalde duur: voltijdse of 80%-tewerkstelling is mogelijk

Voor meer informatie: www.diletti.be

DB751946C2

Gemeente & OCMW Zemst is momenteel op zoek naar:

. deeltijdse/voltijdse nachtverpleegkundigen woonzorgcentrum Releghem . halftijds begeleider zelfstandig wonen (Paviljoen Maria) . voltijdse schilder Interesse? Surf razendsnel naar onze website en ontdek meer!

Gemeente

Solliciteer via www.zemst.be/vacatures-bij-zemst DB753066C2

DB752955C2

Op zoek naar een job met betekenis? DB752975C2

Vacatures in Woonzorgcentrum Zoniën:

VERPLEEGKUNDIGE > > > >

Voltijds of deeltijds Contract onbepaalde duur IFIC-14(b) Onmiddellijke indiensttreding

ZORGKUNDIGE > > > >

Voltijds of deeltijds Tijdelijk contract met optie vast IFIC-11 Onmiddellijke indiensttreding

Heb jij een hart voor ouderen en ben je gekwalificeerd voor één van onze openstaande functies? Dan staan we te popelen om jou te ontmoeten! Meer info: www.tervuren.be | hrm@tervuren.be | 02 766 52 42

Heb jij zin om hier jouw steentje aan bij te dragen? Dan maak jij binnenkort misschien deel uit van onze ploeg!

Solliciteren voor deze functies kan via bovenstaande website of per brief t.a.v. de dienst HR, Markt 7A bus 2 te 3080 Tervuren.

Een groen, modern en vooral bruisend Tervuren. Dat is de omgeving waar meer dan 400 medewerkers van het lokaal bestuur Tervuren elke dag het beste van zichzelf geven om een dienstverlening aan te bieden op maat van elke burger. Ons lokaal bestuur heeft een duidelijke visie ontwikkeld over de ouderenzorg in Tervuren.

COMING SOON Soon you can visit our 3.000m2 flagship store in Ixelles, including an indoor test circuit. A heaven for every bike lover. Meanwhile you can visit us at Bike Brussels, 25-27 March, Tour & Taxis.

Takes care of cyclists A STORE FOR CYCLISTS. FROM CYCLISTS.

Scan the QR code and discover our stores or visit www.lucien.bike