Bovatinfo 2015 2

2015 / 2

BOVATINfo Bond van aannemers van tegelwerken in nederland

ING

en MKB-bouw‌

Tegels

in de kunst!

Tegelwetenschap bij het WTCB!

vakblad voor de tegelspecialist

Kiwitz VWP 220 Vloermortel LG De uiterst praktische lichtgewicht vloermortel Lichtgewicht door toevoeging van isolatiekorrels

Vezelversterkt geen krimpwapening nodig

Snelle doorharding minder tijdsverlies

Isolerend thermisch en akoestisch

• • z.nl t i w i .k r wwwhop voo ! dé s lzetters uur per tegevoordeel vaenk2b4estellen,

• • •

Toe te passen bij het maken van smeervloeren waarbij gewichtsreductie en/of uithardingssnelheid een rol speelt.

De aanbrenghoogte is variabel maar minimaal 50 mm, het smeren van een afschot is mogelijk.

Geschikt als ondergrond voor diverse afwerkingen zoals bijvoorbeeld tegelwerk, vloerbedekking of houten vloeren.

Alleen voor binnentoepassing.

Verpakt in zakken van 15 kg.

n t e de w n gaa ek he Ontd dagen in k dóór ka ad r ra 7 dag, t jouw we zelf voor zoda er dat je ouden. zond oeft te h h

Thermische en akoestische isolatie door toevoeging van isolatiekorrels

Door toevoeging van vezels geen krimpwapening nodig

Telefoon E-mail Internet

+31 (0)315 270 620 info@kiwitz.nl www.kiwitz.nl

augustus 2015

3

VOORWOORD Beste collega’s, En zo, nog iets sneller dan aangekondigd, zet het economisch herstel weer in. Ook voor de tegelbranche. Alle vlaggen uit? Wat mij betreft is het juist nu, oppassen geblazen. Om meerdere redenen. Misschien kijkt u daarvan op, want u kent mij – zeker als u me persoonlijk kent – als een behoorlijke optimist. En maakt u zich geen zorgen, dat ben ik nog steeds. En ik ben dat ook en vooral omdat ik als ondernemer gewend ben om in veranderende omstandigheden, goed na te denken over beslissingen die ervoor zorgen dat ik redenen voor optimisme heb. Ik ben geen optimist die met het eerste briesje meteen de andere kant uit waait. Nee, ik tel eerst even tot 10. Waarom? Dat ga ik u proberen uit te leggen.

Meest gehoorde uitdrukking: ‘Er is geen tegelzetter meer te krijgen!’ De ontwikkelingen volgen elkaar dus snel op. Want nog niet zo lang geleden zaten toch heel wat vaklieden thuis. En bedachten degenen die slim met hun tijd omgaan dat dat dus een goed moment was voor het aanhalen van oude en nieuwe contacten, voor het ophalen van de snel verouderde kennis van ons vak, voor eens een moment nadenken over de toekomst.

Maar ik ken ook veel mannen die zichzelf die tijd niet konden of wilden geven. Konden, omdat hun financiële situaties voornamelijk gekenmerkt werden door alarmbellen. Veel collega’s pakken ieder aanbod aan, om toch maar ‘iets’ te verdienen. Waarmee, ze, ondanks al hun kennis en vakmanschap, nog best onder de prijs van vaak vrij onbekwame ‘vrije jongens’ wilden duiken ook.

Laten we het eens van de andere kant bekijken: die van de opdrachtgever. Wat neemt die waar in de tegelbranche? Die snapt er niks meer van.

Voor dezelfde prijs wordt nu, vaker dan ooit, soms vakwerk en soms prutswerk geleverd. Als het hem niet uitmaakt, kiest hij voor de laagste prijs.

Maakt het hem wel uit, dan kijkt hij eens om zich heen. En bedenkt hij of hij niet gewoon een ander materiaal gaat laten verwerken; tegelwerk kan immers problematisch zijn. Of – hij kan geen tegelzetter vinden. Een ontwikkeling die zich de komende jaren gaat herhalen, want de instroom van jongeren is catastrofaal laag. Of – en dat zijn de beste opdrachtgevers – ze weten nog een paar goede bedrijven, en die zitten meestal bij BOVATIN. Een paar zaken dus: we zullen het onderwijs goed moeten aanpakken. En die jongeren weer aan ons binden. Als ze verstandig zijn, kiezen ze voor het tegelvak - want daar is voor wie het vak goed leert en zich niet gek laat maken, als werknemer én misschien later als ondernemer, altijd geld in te verdienen.

Punt twee. We moeten ons ook niet gek laten maken door een opdrachtgever/hoofdaannemer die de laagste prijs wil. Maak dus ook niet nu al voor een lage prijs een afspraak voor over een half jaar, als de prijzen allang weer hoger zijn! Onlangs weer zo’n verhaal: een klant die goed wilde betalen, maar gewoon kwaliteit wilde. Prachtig mozaïek, maar de hoofdaannemer wilde nog wat extra geld verdienen en huurde een ‘Bob de Blindplakker’ in (we kunnen er echt een strip van maken!). Bob was alweer blind en onvindbaar naar zijn volgende klus, de hoofdaannemer kon voor € 70.000,- herstelwerkzaamheden en hotelkosten betalen. De klant neemt nu misschien toch maar een ander materiaal.

En punt drie. De Jaardag was gezellig, maar – u hebt ‘m waarschijnlijk gemist. De opkomst was gewoon, en dat zeg ik niet graag, te laag. Dat trekken wij ons als bestuur aan, en het concept gaat dan ook flink op de schop. Periode, vorm, tóch een partnerprogramma, tóch weer een feestje, onderwerpen, locatie, gezamenlijk organiseren door alle regio’s, niets staat vast. Want we luisteren graag naar u – dus laat ons weten voor wat voor dag u WEL komt!

Niet voor BOVATIN, maar voor uzelf en voor uw collega’s. Omdat u op een Jaardag of regio-ontmoeting soms ineens iets hoort dat u niet had willen missen. Of omdat u daar ineens gevraagd werd voor die klus die uw bedrijf radicaal verandert…

En mijn optimisme? Ik geloof er heilig in dat we erin gaan slagen om deze drie punten goed aan te pakken, en dat we zo op een slimme manier onze branche weer op de kaart zetten. Niet alleen door reclame, maar vooral door vakmanschap en zelfbewustzijn. En door gebruik te maken van BOVATIN als platform voor persoonlijke ontmoeting en kennisuitwisseling!

BOVATINfo is een periodieke uitgave van BOVATIN: de Bond van Aannemers van Tegelwerken in Nederland. Het blad wordt gedrukt op ongechloreerd papier, verspreid in bio-folie en verschijnt vier maal per jaar: in april, juli, oktober en januari van het aansluitende jaar. Oplage: 3000 exemplaren per jaar.

Voor informatie: Abonnementen: Bondsbureau, tel. (0548) 53 85 05 Hoofdredactie, advertenties en verspreid nieuws: Remus F.P.M. Aussen, tel. (010) 43 52 2 70 of 06 24 27 09 53, e-mail redactie@bovatin.nl Art direction en grafisch ontwerp UPPERCASE, www.studiouppercase.nl, hello@studiouppercase.nl, tel. 06 54 74 48 96

Foto omslag: © Ceramica Bardelli – coll. Arianna Platino

Colofon

Ik wens u goede zaken, Gerard Reus, voorzitter

5

augustus 2015

In deze editie

07 Jaardag 2015 In het teken van betere tijden”

nieuws en website

17

41 Bicycle tunnel Den Deijl Faster, safer and nicer

43 ‘Tijd voor cultureel ondernemerschap!’ door Henry Meijdam

11 Werken met epoxy: Beter voorlichten, maar ook onderzoek naar oorzaken van klachten 13

45 ‘Wat is een bedrijfswaardering?’ door Sander Brouwer (‘de Hooge Waerder’)

BOVATIN Technisch adviseur Ton Bor- renbergs in Milaan: Voortschrijdend inzicht met de ‘dunne tegels’

47 RECHT zetten: garanties

17 WTCB’s Tinne

Vangheel: “Al ons onderzoek resulteert in voor de bouw bruikbare en leesbare artikelen!”

51 Ontmoeting geas- socieerde leden: meer over ‘Meerwaarde’!

30

Nieuws van de Aannemersfederatie:

22 Aannemersfederatie in discussie met de leden …en met PvdA’s Jacques Monasch!

51 Ontbijtsessie met het Weber BouwBroeders Café!

53 Keramische accessoires voor tuinen!

53 SCHÖNOX introduceert BM-uitvlakmortels

55 Een emmer nieuws van Coba

Kopstukken in de bouw 23 Hans de Graaf, ING’s directeur MKB: “Beslissen blijft bij ons mensenwerk.”

Thema’s & Toekomst

30 Edwin Harbers (Artiles): “Het beste verhaal wint het van de beste prijs!”

34 Kunstenaar Louise Hessel: • “Gemeenschapskunst

bedenk je samen…

en met tegels!”

• De tegels van Louise

Hessel: Maatwerktegels.nl

Informatie voor de professional

57 Emissiearm tegellijm- systeem van PCI

57 Codex Unipro fietst 75.000 Euro bij elkaar voor het KWF 59 Schlüter®-DITRA-HEAT-E en ‘My Kerdiline’ 61 SGAT-nieuws

34

63 Ik ben geen tegel- zetter, maar…

65 Nieuws van de BOVATIN Verzekeringsdienst 66 Nuttige informatie voor BOVATIN-leden

Probeer ook eens Sopro‘s nieuwe Multivoeg!

Sopro DF 10® DesignVoeg Flex 1–10 mm Vrij van kalksluier en gelijkmatige kleurglans door OPZ-technologie Onderhoudsvriendelijk, aangezien water- en vuilwerend Verhoogd weerstandsvermogen ook tegen zure reinigingsmiddelen* Verhoogde bescherming tegen schimmel en microorganismen Reeds na ca. 2 uur beloopbaar, na ca. 12 uur belastbaar Voor alle soorten keramiek alsook voor verkleuringsgevoelig natuursteen door hoge kristallijne waterbinding Voor voegbreedten van 1 tot 10 mm Zeer scheurbestendig (CG2 WA) Hoge kristallijne waterbinding Binnen en buiten

Sopro DF 20® DesignVoeg Flex Breed 2–20 mm

Duurzaam, mooi en hygiënisch.

Vrij van kalksluier en een gelijkmatige kleurglans door de bewezen Sopro OPZ®-Technologie Speciaal voor balkons en terrassen, omdat hij vorstzeker is en bestand tegen hoge druk reinigers** Cementgebonden, flexibele voegmortel voor voegbreedten van 2 – 20 mm Zeer scheurvast (CG2 WA Gemakkelijk te reinigen; water- en vuilwerend Ook verhoogde weerstand tegen zure reinigingsmiddelen* Verhoogde bescherming tegen schimmels en micro-organismen Ideaal voor steengoed en keramiek Hoge kristallijne waterbinding Reeds na 2 uur beloopbaar, na ca. 12 uur belastbaar

Met Sopro Glitter te veredelen *in vergelijking met traditionele cementgebonden Sopro voegmortels bij huishoudelijke toepassing. **Normale huishoudelijke hoge druk reinigers

dertvorming hin l ver imme h c s

escherming de breinigers* oog re h u r z ve gen te

en terwa

vuilwerend

bestand er enrukreinigers** d zek rst hoge o v gen te

en rvrij luie ns lks ka urgla kle

Sopro Nederland BV · Kruyderlaan 21a · NL - 3431 Nieuwegein Telefoon +31 (0)30 60 50 214 · Telefax +31 (0)30 60 50 896 · www.soprobv.nl

dertvorming hin l ver imme h sc

en rvrij luie ns lks ka urgla kle

en terwa

vuilwerend

erming besch gde reinigers* hoo ure vergen z te

Tekst & foto’s: Remus Aussen

Helaas bezoeken toch steeds minder leden de Jaardag. En dat is jammer. “Als je er een positieve draai aan wil geven, zou je kunnen stellen dat de leden door de BOVATINfo en de digitale nieuwsbrieven zo goed zijn geïnformeerd dat men het voor zijn informatie niet meer nodig vindt om de jaarvergadering bij te wonen. Desondanks blijf ik van mening dat naast de virtuele contacten het met enige regelmaat in levende lijve spreken van collega’s noodzakelijk blijft.”

Een kritisch begin van voorzitter Gerard Reus, bij de aanvang van zijn Jaarrede.

En ook niet zo vreemd, want het aantal deelnemers aan de Jaardag was aanmerkelijk lager dan vorig jaar. En dat is jammer voor de regio Noord, die toch de nodige tijd had gestoken in de voorbereidingen, de sprekers en alle andere activiteiten. Het middagprogramma was daarom (al speelde de weersverwachtingen ook mee) afgeblazen. Er gaat nu, samen met de vertegenwoordigers van de regio’s in het Hoofdbestuur, bezien worden hoe van de Jaardag weer een niet te missen evenement is te maken. Wat zorgt ervoor dat ook u weer komt? De locatie, het partnerprogramma, trainingen, informatie en demonstraties, toch een avondprogramma? Laat het weten aan uw regiovoorzitter!

Jaardag 2015

in het teken van betere tijden

Het gaat goed!

“BOVATIN zal in 2015 en 2016 met name inzetten op de opleidingen en nascholing.

Dit in goed overleg met de geassocieerde leden. Ook het promoten van het gebruik van tegels wordt verder geïntensiveerd in Maar – toch was de Jaardag vooral samenwerking met de geassocieerde een dag van positieve geluiden. leden.” Met dat laatste is onlangs weer De economie, de weer gevulde een vervolgstap gezet tijdens de meest opdrachtenportefeuille… en meer recente geassocieerdenbijeenkomst: er nieuws volgde zelfs die dag nog. wordt een vervolg gemaakt met de campagne ‘ www.MeerwaardeVanTegels.nl‘ via social media en (mogelijk) TV, al is voorwaarde daarbij wel dat de partners in de branche (ook de buitenlandse tegelfabrikanten!) een bijdrage leveren.

En dus zou de meterprijs best weer eens wat beter kunnen. En daar heeft de voorzitter meteen een advies. “Ga dus niet te snel in op aanbiedingen van hoofdaannemers om nu al prijzen af te spreken voor werken die pas later worden uitgevoerd. De laatste jaren wilde de hoofdaannemer de tegelzetter met gebrek aan werk op het laatste moment verleiden met werk, maar dan uiteraard tegen lage prijzen. Nu probeert men de tegelzetter al in een vroeg stadium vast te leggen tegen dezelfde lage prijzen, in de wetenschap dat die prijzen op het moment van uitvoering wel eens aanzienlijk hoger zouden kunnen zijn.”

Wat opleiden betreft: hier maakt Gerard Reus zich zorgen over. “Zonder opleiden geen kwaliteit en zonder kwaliteit geen verweer tegen het inschakelen van goedkope – al dan niet buitenlandse – arbeidskrachten. Waarom zou een opdrachtgever meer betalen als hij voor een laag bedrag hetzelfde resultaat kan krijgen?” Een belangrijke rol speelt het afgenomen aanzien van het vak. Daarbij lijkt het zelfs alsof veel tegelzetters zelf al geen hoge pet ophebben van het ambacht, van de bouw en van alle ontwikkelingen van de laatste jaren.

Want hoe kun je nu een vak uitoefenen zonder de enorme veranderingen van de laatste tijd bij te houden, en dan van anderen verwachten dat ze het vak wél serieus nemen? Gerard

Reus: “Uitspraken als ‘dat doe ik al jaren zo, en waarom zou ik het anders moeten doen’ of ‘ik heb geen tijd voor nascholing’ kunnen de oorzaak zijn van het afnemen van het aanzien en de waardering van het vak.

Stel dat iedereen een dergelijke instelling zou hebben, dan leefden wij nu nog in het stenen tijdperk.” …Maar niet met de instroom…

Wat de leerlingen betreft: er zijn er zó weinig dat we ons serieus zorgen moeten gaan maken voor de toekomst. Zeker nu de markt aantrekt. Gehoord op de wandelgangen: “Ik heb het nu eigenlijk te druk, en er is op dit moment geen tegelzetter meer te vinden.”

“Mooi, dan kan ook de prijs eindelijk weer eens naar een redelijk niveau gebracht worden…” ”Nou, dat is de vraag… ik hoorde laatst over een project waar niet op tijd aan

7

8

BOVATINFO

gestart kon worden zonder een iets betere prijs, en toen koos de klant snel voor een ander materiaal!” “Dat meen je niet!” Maar de ondernemer in kwestie meende het wél. Reus, die dit gesprek ook al eerder had gehoord, zag er een missie in voor de prijs van de leerling – immers een belangrijke redenen voor leerbedrijven om geen leerlingen in dienst te nemen: “Hoewel de branche het nut van het opleiden van jonge mensen zeker inziet, moet het financieel wel haalbaar zijn. Hopelijk kan het conservatisme van de vakbonden ook op dit punt worden doorbroken.” (En, als we de nieuwe cao zien: de inspanningen van onder andere de Aannemersfederatie hebben ook tot een realistischer salarisniveau voor leerlingen geleid, red.)

Nu zien of de branche oog heeft voor het tekort aan leerlingen, dat toch snel het probleem van ieder tegelzetbedrijf gaat worden…

De bond zelf Ook aan BOVATIN zelf is de crisis niet ongemerkt voorbijgegaan.

Een daling van het ledenaantal met 15% naar ruim 250 lidbedrijven (wat overigens een beter resultaat is dan de meeste andere brancheorganisaties) zorgt ervoor dat de inkomsten terugliepen en de begroting met een aanzienlijk, maar volgens de kascommissie wel verantwoord verlies sloot; de vele extra acties in de crisisperiode leverden namelijk ook nog eens hogere uitgaven op. Maar terecht, meent de voorzitter. Want juist in de crisisperiode waren die extra activiteiten het antwoord op de vraag “(…)wat kunnen de leden door hun lidmaatschap beter, goedkoper en effectiever bereiken dan als individueel bedrijf.”

Goed nieuws: prognose bouw Maar wat betekenen alle positieve beursgeluiden nou voor de portemonnee van de aannemer in tegelwerken? Daar zou Martin Koning van het Economisch Instituut voor de Bouw zijn licht over laten schijnen. En het verhaal van de onderzoeker was zo helder als glas: “In 2015 is er een stevige productiegroei, met de woningbouw als motor van het herstel. De markt voor kantoren, scholen en overige utiliteitsgebouwen nemen nog steeds af. In 2016 zie je een lichte afvlakking van die groei, door het wegvallen van de BTW-impuls. Maar daarna zie je een robuust herstel vanuit de markt, echter met het overheidsbeleid (regelgeving hypotheken, BTW-maatregelen) als onzekere factor.” En wat betekent dat dan voor de tegelbranche? Koning: “Doordat vooral woningbouw met zo’n 6% per jaar toeneemt, kan vooral de tegelbranche van die gestage groei richting 2020 profiteren. Ervan uitgaande natuurlijk dat het marktaandeel tegels gelijk blijft...” Dus helemaal gerust zijn we, met nog de jaarrede van Gerard Reus in het achterhoofd, nou ook nog niet…

De historie van…

René de Jong (Eurocol, namens de vereniging Lijmen & Kitten) belicht de historie van het tegelwerk uit zijn hoofd. En hij beperkt zich tot de afgelopen 30 jaar, de periode waarin ook het meest veranderd is, en bovendien een periode die hij zowat ‘live’ in het vak heeft meegemaakt: de opkomst van de pastalijmen, van de nieuwe XXL-dubbelgebakken tegels, van de dunplaatmaterialen, de anhydrietvloeren en de engobe. “Tegels, lijmen en vloeren heb je in

augustus 2015

zoveel soorten en maten dat je uitsluitend nog met een actuele kennis van zaken je vak uit kunt oefenen. Dus ik pleit hier nog eens voor het volgen van de nascholingsdagen… Denk er aan, degenen die het hebben over ‘Anneverdrietvloeren’ hebben meestal geen rekening gehouden met het materiaal, en maakten dus een verkeerde keus in voorbehandeling of lijm…!”

Goed werkgeverschap en verzekeren!

Net als een paar jaar geleden had Harry Hentenaar van de BOVATIN verzekeringsdienst wat petjes en prijzen bij zich: verzekeringen laten zich ook goed uitleggen bij een spelletje ‘petje op, petje af’. Een spel dat de secretaris van Noord, Kick Scholten, won: hij bleek degene die het meest thuis was in werkgeversaansprakelijkheid en het woud aan de mogelijk af te sluiten verzekeringen. Uit de vragen één tip (gaat u er even voor zitten…): wie volgens de Hoge Raad en artikel 7:611 van het Burgerlijk Wetboek wil voldoen aan het kenmerk ‘Goed werkgeverschap’ kan beter de combinatie WSV & AVB & Collectieve Ongevallenverzekering afsluiten dan de (verouderde) combinatie WEGAM & AVB & Collectieve Ongevallenverzekering.

Prijsverschil voor een bedrijf met 20 mensen in dienst: € 50,-…

En toen was er ineens een nieuwe cao!

Maar voordat de zaal richting lunch en borrel gingen, kondigde de voorzitter nog een spreker aan. Want, Aannemersfederatie-voorzitter Henk Klein Poelhuis, die ook te gast was, had rond twaalf uur een

telefoontje van de onderhandeltafel gekregen: de onderhandelingen over de Bouw-CAO waren afgerond, en de onderhandelaars konden met een bod richting hun achterban. En, vond Klein Poelhuis, er was een goed resultaat behaald: veel flexibeler arbeidstijden, dus minder overwerkvergoeding – de ID-pas komt er nu écht, dus een goede aanpak van schijnconstructies en oneerlijk werk is een stevige stap dichterbij – en de leerlingelonen gaan omlaag.

En zo kon iedereen met een goed gevoel naar de lunch. Kortom: een jaardag met veel goed nieuws. Bent u er volgend jaar (weer) bij? ■

9

: knippen, en plakken van alle vooraanstaande merken : wijzigingen zonder opnieuw te tekenen

: binnen 1 minuut : fotorealistisch beeld : artistieke presentatie : markertekening : panoramaview

: rechtstreeks printen stuk ofb estel lijsten : rechtstreeks exporteren naar ERP systemen

-Een makkelijk ontwerppakket voor een eerlijke prijs -Onderscheidend t.o.v. uw concurrentie -Perfecte presentaties in diverse stijlen -Badkamer ontwerp voor uw eigen website

website: PaletteCAD.nl mail: info@palettecad.nl tel: +31 (0)45 565 07 20

Tekst: Arbouw/Vereniging Lijmen & Kitten

Bouwpersoneel dat regelmatig met epoxy’s werkt, moet beter worden voorgelicht over de gezondheidsrisico’s.

Dat concluderen BG Bau en Arbouw op basis van gezamenlijk onderzoek naar de factoren die huidklachten veroorzaken.

Werken met epoxy: beter voorlichten, maar ook onderzoek naar oorzaken van klachten

Epoxyproducten worden in de bouwnijverheid op veel manieren toegepast, zoals bij zandcementdekvloeren, roestwerende verven, houtreparatiemiddelen, bevestigingen van spoorrails en waterdichte kabelmoffen.

De producten bestaan meestal uit een hars en een harder die worden gemengd. Het eindresultaat is van technisch hoogstaande kwaliteit, maar het contact met de grondstoffen houdt ook risico’s in. Bij ongeveer één op de vijf verwerkers ontwikkelt zich een epoxyallergie. De reactie kan al na enkele maanden optreden en is vaak zo ernstig dat de werknemer voor zijn beroep ongeschikt wordt verklaard. Bovendien is de kans groot dat men voor epoxy’s een leven lang gevoelig blijft. In de bouwnijverheid in Duitsland, waar epoxyallergie een erkende beroepsziekte is, worden ruim honderd nieuwe gevallen per jaar geregistreerd. Epoxyallergie komt ook veel voor bij ingeleende (uitzend)krachten die doorgaans minder goed worden geïnstrueerd dan vast personeel.

Om inzicht te krijgen in het effect van de beschermende maatregelen, hebben BG BAU en Arbouw samen met de Universiteit van Utrecht de precieze oorzaken van de klachten onderzocht. BG BAU is de Duitse organisatie voor het verzekeren tegen beroepsziekten. Arbouw werkt aan het verbeteren van de arbeidsomstandigheden in de Nederlandse bouwnijverheid.

Tijdens het onderzoek is gekeken naar de verschillen tussen 179 werknemers met een epoxyallergie en 228 werknemers zonder allergie. Hieruit blijkt dat het gebrek aan goede instructie over de risico’s, onvoldoende beschermende kleding, geen of de verkeerde persoonlijke bescherming en gebrekkig reinigen en verzorgen van de huid de belangrijkste veroorzakers zijn.

BG BAU en Arbouw pleiten er voor dat werknemers die met epoxy’s gaan werken, eerst uitvoerig worden voorgelicht over het beheersen van de risico’s.

Douchen na het werk, of in elk geval het wassen van de handen en onderarmen, draagt het sterkst bij aan het voorkomen van klachten. Ook het dragen van volledig gedipte handschoenen van neopreen of nitrilrubber in combinatie met lange mouwen en broekspijpen helpt om blootstelling te voorkomen. Het treffen van deze en andere maatregelen moet er in de toekomst toe leiden dat personeel minder in contact komt met schadelijke stoffen en het aantal gevallen van epoxyallergie vermindert.

Om bedrijven bij het voorlichten van werknemers te ondersteunen, heeft Arbouw kant-en-klaar materiaal voor een toolboxmeeting over epoxy’s gemaakt.

Deze is gratis beschikbaar via www.arbouw.nl bij ‘Producten’. Werkgevers vinden hier ook de kant-en-klare toolbox over handschoenen.

Reactie Vereniging Lijmen & Kitten: De VLK heeft kennisgenomen van het persbericht van Arbouw. Epoxy’s in de tegelzetbranche worden doorgaans ingezet op projecten waar specifieke eisen worden gesteld aan mechanische en/of chemische belastingen (zuivelindustrie, zwembaden, slachthuizen). Op grootschalige projecten zijn het vaak gespecialiseerde bedrijven die het aanbrengen van epoxyproducten uitvoeren.

De VLK beseft dat het werken met epoxy’s vervelende consequenties met zich mee kán brengen. Het feit dat deze allergie bij zo’n 20 procent van de medewerkers voorkomt, herkennen wij uit de praktijk. De veronderstelling dat vak-

lieden door te werken met epoxy arbeidsongeschikt zouden geraken, dient echter te worden genuanceerd.

■ Voor iedereen die een bepaalde allergie of gevoeligheid heeft (o.a. stof, pollen, zon, cement) is het raadzaam om blootstelling te voorkomen of reduceren.

Als toeleverende branche, zijn we voortdurend bezig met innovaties. Zo zijn er in de afgelopen jaren veel alternatieven voor epoxyproducten ontwikkeld. Ook indien er specifieke mechanische en/of chemische belastingen optreden. Uw leverancier licht u graag voor over de huidige mogelijkheden; ■ Het is altijd belangrijk om goede voorzorgs- en beschermende maatregelen (o.a. PBM’s) te nemen; ■ In het werk kan organisatorisch vaak worden geregeld dat medewerkers met een gevoeligheid voor epoxy niet worden ingedeeld op projecten waar epoxy wordt verwerkt. Binnen de tegelzetbranche zijn er doorgaans voldoende alternatieve werkzaamheden te vinden om blootstelling, in dit geval aan epoxy’s, te voorkomen!

Het is geen ‘gelukkige match’ indien een vakman met gevoeligheid voor epoxy, juist bij een gespecialiseerd bedrijf voor epoxy projecten komt te werken of binnen een regulier tegelzetbedrijf juist te werk wordt gesteld om epoxyprojecten uit te voeren.

Omdat iedere allergie als vervelend en ongewenst kan worden beschouwd, is het positief nieuws dat Arbouw en BG Bau nader onderzoek gaan doen naar de oorzaken van de klachten rondom het gebruik van epoxy.De VLK kijkt uit naar de uitkomsten van het onderzoek en adviseert haar leden en alle tegelzettersbedrijven om hun medewerkers op een goede wijze voor te lichten.

Vereniging Lijmen & Kitten, namens deze: Cees Pille ■

www.vlk.nu

11

Waarom moeilijk doen als het met kan.

Kijk op coba.nl voor ons overzichtelijke assortiment. Coba. Makkelijk zat

Tekst & foto’s: Ton Borrenbergs

Op uitnodiging van ASSO POSA, Mapei, Schlüter Systems, Fila- Raimondi en Lea Ceramiche en niet te vergeten de EUF, die deze contacten via de Technische Commissie mogelijk maakt, heb ik op 2 en 3 april 2015 een aantal bijeenkomsten in Italië bijgewoond. In dit verslag licht ik de technische kant van het bezoek toe aan de hand van de foto’s die ik gemaakt heb. Mijn conclusie: er zijn toch weer veel nieuwe inzichten als het om de ‘3XL-tegels’ gaat!

BOVATIN Technisch adviseur Ton Borrenbergs in Milaan: Voortschrijdend inzicht met de ‘dunne tegels’

op peil te houden. En de methode waarop dat gebeurt brengt mij weer op ideeën voor Nederland! Andersom zijn zij erg geïnteresseerd in hoe wij leerlingen tussen 16 en 18 jaar opleiden via een ROC, want in het opleiden van jongeren schieten zij in mijn ogen tekort. Kortom - opleiden staat terecht ook in Nederland bovenaan de agenda!

Enkele medewerkers van Mapei en Fila hebben ons rondgeleid door het centrum van Milaan Hier het luxe Galleria Vittorio Emanuele II (1877) één van de eerste winkelcentra ter wereld die de naam ‘winkelcentrum’ mocht dragen. (met de prachtige vloeren waar we op staan).

Dag twee stond helemaal in het teken van techniek. Groot formaat , 3XL extra dun (wand en vloer) en het schoonmaken/onderhoud van de tegels met FILA producten.

Hier sta ik samen met Paolo Colombo, eigenaar van een groot tegelzetbedrijf in de omgeving van Milaan, tevens voorzitter van de ‘Italiaanse BOVATIN: ASSOPOSA. Sinds de oprichting van ASSOPOSA heeft het vak tegelzetten een enorme opwaardering gekregen in Italië. Paolo is een gedreven voorzitter, en zet zich vooral in om de tegelzetter zich tot een hoger niveau te laten ontwikkelen. Paolo is altijd aanwezig wanneer er een meeting plaats vind van het technisch comité van de EUF. Hij is actief betrokken bij het bijscholen van tegelzetters, en zij bezoeken met een samengesteld scholingsprogramma de tegelzetbedrijven in heel Italië. Volgens Paulo Colombo bestaat opleiden via een ROC, zoals wij het in Nederland hebben, in Italië namelijk niet, en daarom is bijscholing erg belangrijk om het vakmanschap

Ook vertegenwoordigers van Schlüter Systems waren aanwezig. Zij legden uit dat het bij 3XLtegels belangrijk is om bij bepaalde ondergronden ontkoppelingsmatten met een drainerend vermogen te gebruiken.

Restvocht kan namelijk moeilijk verdampen door het geringe aantal voegen wanneer we deze matten niet toepassen. Bij anhydriet mag er maar 0,5 %

Zoek de verschillen met BOVATIN: ‘Over ASSOPOSA’ ASSOPOSA is de vereniging Van tegelzetters, wiens beroep en officiële erkenning snel groeit, net als het opleidingsniveau en de technische kennis die nodig zijn om te kunnen ondernemen als tegelzetter.

ASSOPOSA wil daarom een beroep dat hooggekwalificeerd is, met een vakmanschap dat verder reikt dan alleen het tegelzetten zelf.

ASSOPOSA is de vereniging gewijd aan de erkenning en de vorming van de tegelzetter Dankzij de oprichting van ASSOPOSA, kunnen tegelzetters rekenen op een vereniging die hen vertegenwoordigt en organiseert en toezicht houdt op de opleiding en kwalificaties van de professionals van vandaag en morgen.

ASSOPOSA is als vereniging niet gericht op winst, is niet-partijgebonden en streeft zijn doelen na met behoud van onafhankelijkheid.

13

14

BOVATINFO

restvocht in de ondervloer zitten. (nog los van het vocht dat uit de tegellijm komt!). Indien er een ontkoppelingsmat wordt toegepast met een drainerend vermogen mag dit restvocht oplopen tot 2 %. Vocht kan dan immers zijwaarts verdampen!

Goede voorbereiding is altijd belangrijk, maar zeker bij 3XL tegels.

Zorg ervoor dat de matten goed worden aangedrukt, bijvoorbeeld met een klopblok. Rol na met een wals! In feite is het zo dat als je zo’n 3 tot 5 millimeter dikke tegel moet verwerken, het materiaal 30% van de kwaliteit van het eindresultaat bepaalt, en het werk van de tegelzetter de overige 70%... Bij de traditionele tegels is dat 50/50!

Bij de 3XL tegel met een werkelijke dikte van 10 millimeter van de tegel is de dikte enigszins in goede verhouding met het formaat (1200 x 600 millimeter), waarmee ik bedoel dat de buig- en breeksterkte van dergelijke tegels normaliter hoger is. Vandaar dat het instrijken al voldoende kan zijn voor de hechtbrug-overbrenging.

Het gebruik van een levelingsysteem vergemakkelijkt het vlak leggen van de tegel.

Erg belangrijk is de dubbele verlijmingtechniek (hechtbrug op de legzijde van de tegel) De plaatsingstechniek (druk- en duwbeweging) moet correct worden uitgevoerd (vakmanschap staat altijd boven rendement!). Tevens is van belang dat er tussentijdse overdrachtstesten worden uitgevoerd! Mijns inziens had het bij deze tegel nog wel beter gekund.

Gebruik een kam met de juiste vertanding. Zorg dat de lijmrillen recht in elkaar vallen!

Bij wandtegels is de techniek in principe hetzelfde als bij vloertegels.

Het snijden van het materiaal is met de Rubi-snijder nu een fluitje van een cent.

100 % vulling is het streven. De lijmkammen van Rubi, met een schuine vertanding, geven goede resultaten. De lijmrillen zorgen voor een betere vulling (zie door de glasplaat heen wat de lijm onder de tegel heeft gedaan).

Zorg voor een hechtbrug zoals de norm van de tegellijm die voorschrijft. Hier gebruiken men zelfs een klopblok met hamer.

De tegelzetters zetten allerlei proefopstellingen op om zo de verschillende technieken te demonstreren.

15

augustus 2015

doen. Destructieve tests worden gedaan om informatie in te winnen van de eigenschappen, voor toekomstig gebruik van het materiaal.

Goede samenwerking en teamgeest is erg belangrijk.

Destructief testen: de lijm aandrukken met het gewicht dat de norm voorschrijft.

De elektrische reutelmachine heeft 20 jaar in de kast gelegen, maar is weer volop terug in bedrijf! Door de trillingen komt de overdracht nog beter tot stand.

Het samentrekken van de platen met een spanner.

De lijm- en voegproducten worden uitvoering getest op verwerkingseigenschappen en duurzaamheid.

Dit is pas een overdracht: 100 % vulling. Het kostte erg veel mankracht om de vers gelijmde tegel weer van elkaar te trekken.

De trotse Italiaanse tegelzetters!

Alle lijmproducten worden uitvoerig ‘destructief getest’.

‘Destructief testen’ houdt in dat materialen worden getest op diens bezwijkvorm. Zoals de naam al zegt is het materiaal na de test niet meer bruikbaar als constructief element. Destructieve tests zijn vrij makkelijk uit te voeren in vergelijking met de niet-destructieve testen. Wij zouden ze als tegelzetter eigenlijk ook meer moeten

Hier de totale groep. Alleen jammer dat de tegelzetters toch weer door de knieën moesten maar als je het anders bekijkt – ze gaan slechts door de knieeën met respect voor dit mooie ambacht! ■

Onze kennis gaat verder dan een tegeltje

Bouwcenter weet hoe een tegelproject werkt en helpt jou het beste resultaat te behalen!  Ruim 2.500 tegels direct leverbaar

 A-merken lijmen en voegmiddelen

 55 tegelshowrooms en 86 vestigingen

 Kennisavonden voor tegelzetters

 Commissiegewijs aanleveren op locatie

 Partner van Bovatin

(tegels,lijm,voegmiddelen en profielen)  Tintgarantie bij aflevering en nalevering mogelijk

energie besparen met tegels

ontwerpen met tegels

gezond wonen met tegels

 Materialen zorgeloos bestellen op onze webshop: www.bouwcenter.nl

www.bouwcenter.nl

Tekst & foto’s: Remus Aussen

Iedere Belgische bouwonderneming ontvangt van het WTCB, het ‘Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf’ driemaandelijks het blad ‘Contact’ , met daarin onder andere een overzicht van alle onderzoeksresultaten van het instituut. Direct contact tussen wetenschap en de bouw? Ja. Omdat het werkt. Zo kan men namelijk ook voor allerhande vragen bij het instituut terecht, tot advies bij schades toe. En – iedere aannemer die wel eens nadenkt over nieuwe producten, nieuwe methoden en veel voorkomende kwesties, kan inloggen op de omvangrijke onderzoeksdatabank van het instituut. Zoals er ook regelmatig ‘Technische Voorlichtingen’ (TV’s), met daarin onder andere een leidraad voor goede uitvoering van werkzaamheden, in de bus vallen. Deze TV’s geven ze een gedetailleerde beschrijving van een bepaald onderwerp of proces uit het domein van de bouw; ze worden opgesteld onder leiding van de Technische Comités van het WTCB en hun werkgroepen, bestaande uit aannemers, architecten, externe experts en een ingenieur-animator van het WTCB. “Toch zou men nog veel meer van onze expertise gebruik kunnen maken!” licht Tinne Vangheel, adjunct-labohoofd Materialen bij het instituut. En degene die voor wat betreft het wetenschappelijk onderzoek het aanspreekpunt (‘ingenieur-animator’) is voor tegels. “Natuurlijk, tegels worden wereldwijd toegepast. Maar het klimaat in onze regio, met extreme temperatuurswisselingen en weersveranderingen, levert unieke kennis op over hoe tegels en applicatiemethoden zich in met name buitentoepassingen ‘gedragen’.”

WTCB’s Tinne Vangheel: “Al ons onderzoek resulteert in voor de bouw bruikbare en leesbare informatie!”

Het WTCB is een particuliere onderzoeksinstelling die in 1960 werd opgericht onder impuls van de beroepsorganisatie, in toepassing van de Besluitwet ‘De Groote’ van 1947. Deze besluitwet, genoemd naar de toenmalige Minister van Economische Zaken, heeft tot doel het toegepast onderzoek in de industrie te bevorderen, om aldus het concurrentievermogen te verhogen. In toepassing van die besluitwet zijn de statutaire leden van het WTCB, de 90.000 Belgische bouwondernemingen (algemeen aannemers, timmerlieden, glazeniers, loodgieters, dakdekkers, tegelzetters, stukadoors, schilders, enzovoorts), merendeels MKB. Zo’n 240 specialisten en 19 laboratoria doen onderzoek op ieder denkbaar aandachtsgebied in de bouw – tot akoestiek toe – maar verkennen bovendien welke ontwikkelingen kansrijk zouden zijn.

Aangestuurd door de markt, maar op programma Niet dat het WTCB op eigen houtje zijn onderzoeksonderwerpen bepaalt.

“Kijk naar de oorsprong en grondslag van ons instituut: toen onze industrie na de Tweede Wereldoorlog zeg maar compleet plat lag, heeft de regering in de diverse sectoren een aantal onderzoekscentra helpen opzetten die bijvoorbeeld de wegenbouw, textiel, hout, metaal en ons - de bouw – een boost konden geven. Het WTCB is een van het grootste collectieve onderzoekscentrum van België. Het WTCB functioneert overigens dankzij een ‘bottom-

up’-aanpak die uniek is in Europa en die gestuurd wordt door de werkplannen van de Technische Comités, als een goed georganiseerd onderzoekscentrum.

De werkplannen worden opgesteld in overleg met de actoren uit de bouwsector, en zorgen ervoor dat door middel van onderzoek wordt geanticipeerd op bepaalde fundamentele evoluties in onze manier van bouwen.” Ofwel – weliswaar een programma op basis van wat de sector aangeeft nodig te hebben, maar dan JUIST het onderzoek dat niet kan of in de regel niet zal worden verricht door de fabrikanten, die immers vooral aan onderzoek voor productontwikkeling werken. Maar het onderzoek van het WTCB levert wel een goede basis voor ook die sector. Dit jaar wordt fundamenteel onderzoek gedaan op de terreinen ■ ventilatie, comfort, gezondheid, toegankelijkheid en veiligheid ■ energie en milieu ■ materialen, bouwsystemen en technische installaties.

Zo kan het gebeuren dat complexe onderzoeksresultaten over onderwerpen als ‘deuvelweerstand bij bevestiging van gevelbekleding uit natuursteen’ of het gebruik van donkere kleuren verf in hapklare artikelen worden gepubliceerd: inclusief speciale grafieken, maar in heldere taal. En zonder een blad voor de mond: een artikel over ‘milieuboodschappen op bouwproducten’ spaart de bouwwereld niet. En een aannemer die het artikel gelezen heeft en twijfelt over de

17

18

BOVATINFO

juichende teksten op een verpakking, kan het volledige artikel downloaden van de website of kan terecht bij de schrijver van het artikel.

Bij het aandachtsterrein ‘materialen’ wordt natuurlijk ook aandacht besteed aan de dunne plaatmaterialen, en aan ‘bouwknopen’, aangezien met name in deze innovatieve tijd hoge eisen gesteld worden aan degene die de bouwsystemen ‘bij elkaar moet houden’. “Onze schade-experts liepen er tegenaan dat in zwembaden vaak bepaalde mozaïektegels loskwamen van het net. Daar hebben we toen de chemie-groep op gezet, en toen is aan de hand van onderzoek vastgesteld dat de lijm waarmee het tegeltje op het net bevestigd was, watergevoelig was.”

Vangheel: “Net als in Nederland draait de bouw – en de innovatie!- op de MKB- en eenmansbedrijven. En die hebben de tijd en het geld niet om fundamenteel onderzoek te doen of te laten doen. Ze leren het dus maar, met vallen en opstaan. Maar als dat vallen heel vaak gebeurt, dan scheuren ze hun broek… Wij baseren ons werk op technisch comités (TC), en daar zijn er veertien van, waarvan 11 TC’s direct gelinkt zijn aan een bouwberoep. Ikzelf ben ‘animator’ van het TC Harde muur- en Vloerbekledingen, en in dat TC zitten onder andere vertegenwoordigers van FECAMO (de Belgische ‘BOVATIN’, red.), maar ook architecten, mortellijmfabrikanten, en eigenlijk alle bouwprofessionelen die met tegels te maken hebben. En zo bouwen we ons werkprogramma op, dat steevast loopt van onderzoek naar publicatie en workshops. We geven namelijk ook voorlichting in de regio’s, en daar betrekken we ook de organisaties van de aannemers bij. We zien daar, met wat verschil per regio, toch wel steeds zo’n 100 of meer vaklieden verschijnen. Momenteel schrijven we een TV over buitenvloeren – daar wordt al 2 jaar aan gewerkt - en er is recent

een artikel verschenen over de plaatsing van dunne XL en XXL – tegels. Iedere Belgische aannemer krijgt Contact toegestuurd op papier. Elke TC heeft daarin zijn pagina, met onderzoeksresultaten, analyses van schades, enzovoort. De allereerste Contact van het jaar behandelt steeds een speciaal thema. Dit jaar was dat ‘bouwknopen’.”

Drie vormen van onderzoek “Met ons innovatie-onderzoek gaan we op zoek naar nieuwe materialen, methoden en technologieën. Komen er nieuwe op de markt, dan bezien we of ze binnen bestaande normeringen passen, dan wel doen we ‘‘prenormatieve’ studies: we bestuderen

hoe de technieken, materialen en technologie zich ontwikkelen - vertonen de bestaande normen gebreken? En alles wordt op een leesbare, begrijpelijke manier teruggebracht naar de sector. Het heeft immers geen zin om lange wetenschappelijke verhandelingen naar de aannemers te sturen. Daarnaast doen we contractonderzoek voor de fabrikanten; fabrikanten kunnen hier hun materialen laten testen. Die resultaten kunnen dan uiteindelijk bij daarin gespecialiseerde instanties ingezet worden voor het behalen van accreditaties, kwaliteitssystemen. We onderzoeken dus het complete systeem van vloer en wand – en zo bouwen we ook een enorme kennisbasis op! Ja, het contractonderzoek is aan geheimhouding gebonden, maar de grote lijnen ervan dragen wel bij aan onze kennis…!”

Eerstelijnshulp voor de aannemer “Als een aannemer een vraag of een probleem heeft, krijgt hij antwoord. Op een telefonische vraag ontvangt men telefonisch advies, en op een schriftelijke vraag een schriftelijke reactie. Het is ook mogelijk, bijvoorbeeld bij een schade op werf, dat een technisch adviseur langskomt. We brengen altijd een neutraal advies uit. We vragen geen vergoeding voor een bezoek. Alleen als er een volledig onderzoeksverslag moet worden opgesteld, dan vragen we daar een vergoeding voor. Nee, we vellen geen bindend oordeel, dat doet in voorkomende gevallen een rechter. Het is overigens ook wel zo, dat merken we, dat bepaalde ‘experts’ op de markt - zelfs gerechtelijke experts - nog niet altijd voldoende gespecialiseerd zijn in tegelwerken. Tsja, dan zie je een rapport voorbijkomen waarbij je denkt ‘hoe kan dat nu…’ En juist de tegelzetter is degene die opdraait voor de kosten van problemen… Op het moment dat hij begint te tegelen, is hij ineens probleemeigenaar als er iets met de ondergrond aan de hand blijkt te zijn! Ze kunnen dan ook bij ons terecht met vragen, met problemen, ze kunnen beschikken over onze enorme kennisdatabase met publicaties, we geven lezingen, cursussen...

augustus 2015

Europese normen en toepassingen…

De meeste Europese normen zijn classificatienormen, die geven aan dat een product tot een bepaalde klasse behoort en meer niet, in die klasse ‘zijn ze goed’. Maar er is geen enkel normatief document dat die klassen linkt aan toepassingen. Daarvoor moeten ze dus vertrouwen op de informatie van de fabrikant. Ja, die is in de meeste gevallen wel correct, maar het blijft subjectieve informatie. Een voorbeeld? Een jaar of 10 terug hebben we een pre-normatieve studie gedaan naar schades aan buitentegels. Je weet hoe het gaat: er is een schade, en er wordt meteen naar de tegelzetter gewezen. De tegelfabrikant verwijst naar zijn technische fiche met Europese norm: ‘wij zijn vorstvrij!’. We constateerden, en daar was onder andere onze elektronenmicroscoop nuttig bij, dat een vrij liggende tegel in een dooi-vorstcyclus inderdaad geen schade leed. Maar in een tamelijk complexe en gevalideerde test, waarbij de tegel alsof hij verwerkt was, ‘ingeklemd’ ligt, konden we wel degelijk schade constateren: eerst scheurtjes, daarna schilfers, net als in de praktijk! Het duurde even, maar we konden daar een norm op vormgeven. Dus raadden we de aannemers aan om te gebruiken tegels volgens die methode te laten testen… Of die methode op termijn wordt overgenomen door het Europese Technische Comité CEN/TC67 is echter (zegt Vangheel met een politieke glimlach, red.) moeilijk te voorspellen.”

Ook België heeft zijn innovatieproject!

“Ja, ook in België zijn we met zo’n tegelbranche-innovatieproject gestart! We doen dat voor de regio Vlaanderen met een subsidie van het Agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Techniek (IWT). Het project betreft een ‘vis-traject naar ‘innovatievolgers’, de grote groep die een afwachtende houding heeft ten opzichte van alle innovatieve producten, materialen en technieken. Je hebt altijd een klein groepje dat per definitie wel start met innovatie.

Maar het gaat hierbij juist om die grote groep die wacht tot een innovatie zich bewezen heeft – maar juist het succes van een innovatie is dat een uitvinding bekend wordt, en effectief door een grote groep gebruikt wordt! Het project is ingediend door

FECAMO, en wij doen het met hen samen (dus ook met niet bij FECAMO aangesloten tegelzetters). In dat project kijken we eerst naar welke innovaties er zijn op het gebied van materialen, de tegels zelf, formaten, ondergronden… en er zijn er toch nogal wat!

Veel aannemers zijn zich er zelfs niet eens van bewust dat ‘dat trucje’ of ‘dat stuk gereedschap dat hij zelf gefabriceerd heeft’ wel eens een belangrijke innovatie voor de gehele branche kan zijn! Dus ook die proberen we te vinden en te betrekken, en we bezien of de tegelzetters er sneller en/of zekerder mee kunnen werken. Tsja, en daarnaast, ik weet niet hoe dat bij jullie Nederlanders is, maar de gemiddelde tegelzetter in België is best conservatief, als hij al jaren iets op dezelfde manier doet, waarom zou hij het dan veranderen (ondergetekende hult zich in een wijs stilzwijgen…). ARBO speelt hier nog maar een beperkte rol, dat speelt bij jullie veel meer! Wel zijn er ‘groene’ tegelzetters in onze TC, maar – het speelt bij de meeste tegelzetters nog niet. In België is het Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en Hygiëne in het Bouwbedrijf NAVB actief, het preventie-instituut voor de veilig-

19

20

BOVATINFO

heid en de hygiëne in het bouwbedrijf en de sensibilisering van de verschillende sectoren. Trouwens, (directeur RUBI Nederland, red.) Engbert Broekman vroeg mij onlangs naar hoe men hier handhaaft op het voorkomen van blootstelling aan respirabel kwartsstof. Rond dit onderwerp is de NAVB in 2010 een campagne gestart. Maar wat betreft het innovatieproject: we gaan dus geen nieuwe producten ontwikkelen! Dat is niet wat hier nodig is op het gebied van innovatie - het gaat er hier om dat meer mensen kennisnemen van de nieuwe technieken en materialen, er een mening over vormen en er vertrouwd mee raken!” Marketing dus? “Nee, want marketing valt buiten het project, dat zou echt door een uiteindelijke marktpartij moeten worden gedaan. Wij mikken niet op een commercieel belang. Maar we zien wel dat marketing belangrijk is. Weet je, en dat is tekenend in dit verband – ons lab Chemie heeft een middel ontwikkeld dat zeer succesvol bepaalde vlekken uit bijvoorbeeld natuursteen verwijdert. Dat zou heel interessant kunnen zijn voor bepaalde onderhouds- en chemiebedrijven, maar - het is kort houdbaar omdat de ingrediënten maar een paar weken houdbaar zijn. Dus niemand pakt het op, en dat is wel jammer. Wie een logistieke oplossing heeft, kan er echt wat mee...!”

Vloeibed versus Buttering-Floating…?

“Overigens, we hebben al wel eens samengewerkt met Nederland! Dat was nog bij het ‘Vloerenboek’ het geval, daar werkten we nog samen met onder andere jullie toenmalige voorzitter Mario Tomaello… Het was erg leuk om onze kennis te delen, ook de wanden kwamen natuurlijk ter sprake, en de verschillen in werkwijze van onze landen… Jullie zijn een echt ‘pastaland’! Dat gebruiken ze hier eigenlijk niet… Dat geldt in zekere zin ook voor de vloeibedlijmen. Wij wilden, met name waar het de dunplaattegels betreft, die wel eens naast de buttering-floatingmethode zetten.

Maar zo’n onderzoek kunnen we uitsluitend samen met vaklieden doen, en van de tien die we er over spraken, verwerkte geen enkele de vloerplaten met een vloeibedlijm… Dus kunnen we niet verder… Maar wat in het vat zit…”

Nog nieuwe onderwerpen?

Zijn er nog wensen, nieuwe onderwerpen? “Jazeker! Gespoten pur, en dat is bij jullie ook een heikel onderwerp. Wij spuiten dat vaak in een bepaalde dikte onder de dekvloer, rond de leidingen.

Nu is het in sommige gevallen zo dat de vloer beweegt. Dat kan komen door het schotelen van de dekvloer, maar in bepaalde

augustus 2015

Naschrift: Galileï, WC-Eend, compliance… en tegels Nee, de BOVATINfo wordt geen populair-wetenschappelijk magazine. Maar heel soms kruisen de paden van wetenschapsfilosofie en het tegelzettersvak elkaar. En dit is zo’n moment. Dus -filosofeert u even mee?

U kent ze wel: ■ Galileo

Galileï (1564-1642), de Italiaanse filosoof, wiskundige en astronoom, die in klare taal aantoonde dat de aarde om de zon draaide en niet andersom – waarna, kort samengevat, de katholieke kerk zijn invloed liet gelden en zorgde dat hij levenslang huisarrest kreeg.

■ ‘Wij van WC-Eend’: een reclamefilmpje waarin een paar ‘wetenschappers’ van het bedrijf/merk WC-Eend op ‘wetenschappelijke gronden’ het product van hun broodheer adviseren: “Wij van WC-Eend adviseren WC-Eend” ■ Compliance: werken in overeenstemming met de geldende wet- en regelgeving. Het gaat over het nakomen van normen of het zich er naar schikken (Engels: ‘comply’). Zo mag er niet met ‘voorkennis’ in aandelen gehandeld worden. En mogen concurrenten binnen een branche geen prijsafspraken maken.

Dus? Dus loopt ook BOVATIN wel eens aan tegen deze voorbeelden, soms zelfs in combinatie. Een deel van het gesprek met Tinne Vangheel handelde bijvoorbeeld over de positie van wetenschap en wetenschappelijk onderzoek ten opzichte van de branche. Zo wil men bijvoorbeeld bij WTCB nu onderzoeken, in het bijzonder door middel van schokproeven, in hoeverre de relatief ‘zachte’ kunststof wapening in sommige dunplaattegels zorgt voor een ‘kussentje’ in de tegel, ofwel juist voor MINDER drukbestendigheid waar het juist MEER zou moeten opleveren. Bepaalde marktpartijen waren niet gelukkig met dat voornemen, maar – WTCB had geconstateerd dat er nogal wat gebruiksschade was met de toepassing van deze tegels op vloeren. En adviseerde dus toch al dat er op de vloer tenminste 5 millimeter dikke tegels gebruikt moesten worden – een advies dat de betreffende partijen misschien met meer succes van de agenda zou krijgen, ware WTCB een primair commerciële instelling, en afhankelijk van de fondsen van – bijvoorbeeld –de betreffende fabrikant. Het kan ook lastig zijn om als wetenschapsorganisatie te werken vanuit deels commerciële belangen.

gevallen is er iets mis met het schuim. En als je dan (al dan niet plaatselijke) verzakkingen krijgt, dan is dat wel heel vervelend. We onderzoeken momenteel hoe dat komt, of en hoe we het kunnen voorkomen.

Jullie passen pur bovendien toe in kruipruimten, en er is veel te doen over de gezondheidsgevolgen daarvan. We hebben er al wat over die gespoten pur gepubliceerd, maar we bekijken nu waar en hoe we daar een verdergaand onderzoek naar kunnen doen!”

Tussen het omvangrijke gebouwencomplex van het WTCB en de snelweg bevindt zich het schilderachtige Limelette. En, zo’n 100 kilometer verderop, de Nederlandse grens. Maar duidelijk is – er valt ook in België veel te halen als het gaat om kennis over tegels… ■

Schrijver dezes heeft, onder andere in het kader van het BOVATIN IPC-traject gemerkt hoe dun de scheidslijn is als voormalige overheidsinstituten onder druk van de ‘terugtredende overheid’ de markt op moesten. En dus nu zowel over de normen aan de overheid adviseren (die alle kennis hieromtrent heeft ‘geoutsourced’) én voor de marktpartijen de commerciële certificering verrichten. Wat als je met een bredere normeringsgrondslag meer certificeringsaanvragen krijgt? Niet voor niets propageerde Charles de Montesquieu in het begin van de 18e eeuw een scheiding tussen wetgevende, rechterlijke en uitvoerende macht.

En op vergelijkbaar terrein: ook BOVATIN is zich van zulke mechanismen bewust. BOVATIN is er voor de leden, maar kent ook geassocieerde leden (fabrikanten, handelshuizen, …), waarmee ontwikkelingen in de markt besproken worden en (zie elders in dit blad) ook vergaderd wordt en afspraken worden gemaakt over bijvoorbeeld promotie van tegels. Maar - BOVATIN is er primair voor zijn leden. Daarom hebben de geassocieerde leden ook geen stemrecht tijdens de Jaarvergadering, en – aangezien ook de fabrikanten met wetten op het gebied van compliance te maken hebben – wordt er altijd een verslag van zo’n geassocieerdenbijeenkomst gemaakt, en zullen er bovendien geen onderwerpen behandeld worden waar bijvoorbeeld de Mededingingsautoriteit Financiële Markten (AFM) vragen over zou horen te stellen. De lijmbranche heeft hier ook complianceregelingen voor.

Kortom – samenwerken, marktwerking, ondernemend zijn als wetenschaps- of brancheorganisatie: vooraf nadenken over de consequenties hoort daar gewoon bij. En eerlijkgezegd – De Nederlandse MKB-bouwondernemer zou beslist goed af zijn met een instituut als WTCB dat er als wetenschapsorganisatie primair is om, ten bate van de MKB-aannemer, onderzoek te verrichten en vervolgens daarover te informeren. Ook met een incidentele innovatie-subsidie kan een Nederlandse MKB-er nooit het ‘vrije wetenschappelijk onderzoek’ laten verrichten dat in België, alleen al op het gebied van keramiek, plaatsvindt. Onderzoek om een product te ontwikkelen of te testen, ja, dat doet de markt wel.

Maar een innovatief verkennend onderzoek, dat niet meteen een product of dienst tot doel heeft?

Volgens mij mist de tegelbranche dat hier. Wat doen we daaraan?

RA

Reageren? redactie@bovatin.nl www.wtcb.be

21

Tekst & foto’s: Remus Aussen

Nieuws van de

Andere zaal, andere zaalopstelling, en ook - een interactiever programma dan voorgaande jaren. Dat was de opzet voor de Algemene Ledenvergadering van de Aannemersfederatie Nederland. Al blijven sommige ingrediënten gelijk: het buffetje achteraf, zodat niet iedereen na de vergadering de file in hoeft te schuiven, en ook de aan te pakken onderwerpen zijn vertrouwd: de schijnconstructies, twee jaar lang doorbetalen bij ziekte, de lastenverlichting voor bedrijven. En de cao. Maar toch – een ander soort bijeenkomst, met meer optimisme, en een inmiddels vertrouwd kamerlid dat de vergadering bijwoonde.

Opvallende aanwezigen Met de groeiende samenwerking tussen Aannemersfederatie en NOA lijkt het wel goed te zitten. Met Frank Rohof, algemeen directeur van NOA (afbouw) en NOA-voorzitter Jan van de Kant en anderen was deze organisatie stevig vertegenwoordigd. Jacques Monasch, Tweed kamerlid en woordvoerder wonen van de PvdA was – en niet voor het eerst – de politieke gast van de middag. “We hebben vaak contact, en vaak zitten we op één lijn. Je hebt meermalen getoond onze achterban, de gespecialiseerde, infra- en b&U- aannemer, te begrijpen en je zet je volledig in om onze idealen te verwezenlijken.” Is nu dan ook PvdA opgeschoven naar ‘ondernemerspartij’, zoals vorig jaar ook de SP en ChristenUnie er blijk van gaven de noden van de MKB-aannemer beter te begrijpen dan een klassieke ondernemerspartij als VVD? Kamerlid Monasch geeft een kijkje in de keuken van het kabinet.

“Wij willen een gezonde arbeidsmarkt, en GEEN land

Aannemersfederatie in discussie met de leden …en met PvdA’s Jacques Monasch! waar iedereen zijn vaste arbeidscontract kwijtraakt, zoals VVD-collega Halbe Zijlstra dat lijkt te wensen. Maar de VVD maakt een flinke ruk naar rechts, en het gesprek lijkt wel steeds lastiger te worden… Ook de meer MKB-gevoelige VVD-ers hebben daar moeite mee.” “Ja, het woord ‘dictatoriaal’ valt wel eens…” verzucht aannemersfederatie-directeur Wim van der Maas. “Iedereen ZZP-er?”, vervolgt Monasch, “Voor een aantal mensen ‘werkt’ het ondernemerschap. Maar voor heel veel mensen werkt het niet. Voor die laatste groep is het MKB de grootste werkgever van Nederland, niet de grote bedrijven. En als het het MKB door de sociale zekerheidswetgeving niet lukt om te overleven, dan gaat dat ten koste van een gezonde arbeidsmarkt. En een gezonde arbeidsmarkt, dat laatste is nou uitgerekend waar de PvdA voor staat… En ik ben ervan overtuigd dat juist uw bedrijfstak er alles voor doet om ‘zijn ploeg bij elkaar te houden’. Ja, ik kan mij uw (wijzend op één van de voorzitters van de brancheorganisaties, red.) reactie herinneren, u was daarmee op het journaal: ‘Wij verkopen alles voordat we iemand ontslaan.’! Die inzet tekent mensen in de bouw. Dus, met die gezonde arbeidsmarkt in ons achterhoofd, proberen ook wij schijnconstructies, oneerlijke concurrentie en dergelijke tegen te gaan, omdat als de werkgever omvalt door een beleid dat niet werkt, ook de werknemer daarvan het slachtoffer wordt.”

23

24

BOVATINFO

Niet meer zoals het was Al ziet de PvdA-politicus wel dat het ‘niet meer wordt zoals het was’.

“De toenemende industrialisatie in de bouw zet door. Hoe staat u daar eigenlijk tegenover? De corporaties zullen minder op de commerciële woningmarkt gaan opereren. Ook kan het niet zo blijven dat een corporatiehuurwoning in Amsterdam even duur is als een huurwoning in Assen… We pleiten ook voor rust op de hypotheekmarkt. Nee, niet voor een versoepeling van de leennormen. En ja, dat zijn redenen dat ik het risico loop om na een gesprek in corporatieland met pek en veren, op een treinrail de stad uit gedragen word… Subsidies en stimuleringsmaatregelen? Er ligt nog erg veel geld op de plank… Laat u mij alstublieft weten hoe we dergelijke regelingen toegankelijker kunnen maken! Onze inzet is overigens wel om arbeid goedkoper te maken.”

BOVATIN’s Gerard Reus vraagt hoe lang de langverwachte belastingherziening die arbeid goedkoper moet maken, dan nog gaat duren. “Er is nu meer geld om ook mee te KUNNEN hervormen,”, antwoordt Monash, “Dus kunnen we nu ook grondiger en

fundamenteler dat belastingstelsel aanpakken. Werkgeverslasten omlaag, meer geld in het loonzakje. En veranderingen in het BTW-tarief mogen dat niet tenietdoen.”

Aan tafel!

Aan de diverse tafels werd vervolgens over de diverse onderwerpen doorgepraat. En wat er aan tafel 1 (waar Gerard Reus zat) gebeurde gebeurde er – maar tijdens de afsluiting achter de microfoon ging het vooral over tegelzetters: het opleiden van jongeren, de gevolgen van de cao en de steeds hoger wordende AOW-leeftijd, het feit dat een leerling-tegelzetter vaak duurder is dan een ZZP-er, de nieuwe bouwwetgeving en de noodzaak/wenselijkheid van een nieuw type certificering…

Het gezelschap benadrukte dat er in het AOW-stelsel geen rekening mee gehouden werd dat iemand met een HBO- of universitaire opleiding vaak pas op zijn 24e begint met werken, terwijl iemand met een lagere beroepsopleiding in de bouw al op zijn vijftiende werkt. “Kunnen we niet vaststellen dat iemand, na een

25

augustus 2015

NASCHRIFT

werkzaam leven van bijvoorbeeld 40 jaar, ermee mag stoppen?”

Jacques Monasch verdeelde zijn aandacht over de drie tafels, en kreeg zo een goed beeld van hoe de heren en dames aannemers ervoor stonden. “We zien je graag weer terug Jacques, en we schuiven graag weer een keer aan bij de fractie om onze kwesties toe te lichten. Morgen (11 juni 2015, red.) schuiven sowieso Daan Stuit namens MKB-Infra en ik namens de gehele AFNL aan bij de Vaste Kamercommissie Economische Zaken; van de zes MKB-genodigden leveren wij er twee, en daar ben ik best trots op. Als het om actievoeren gaat, dan kan MKB-Nederlandvoorzitter Michaël van Straalen echt nog wat van ons leren…” ■

Innovatie is

Tijdens de bijeenkomst van de Vaste Kamercommissie Economische Zaken van de volgende dag heeft Henk Klein Poelhuis inderdaad actie gevoerd. Met name ging hij in op het betalingsgedrag van grote hoofdaannemers. “53% van alle gespecialiseerde MKB-aannemers ervaart problemen met te late betaling. En een tot 33% oplopend percentage MKB-aannemers wordt gedeeltelijk tot niet betaald. Het gaat en ging niet goed in de sector, maar het is de vraag of je als grote bedrijven je leveranciers één op één mag opzadelen met je eigen risico’s die bewust worden genomen. En het gaat het hier slechts om een deel van het verhaal. Een andere werkelijkheid is dat de crisis te pas en te onpas wordt gebruikt om late betalingen te legitimeren. (…) Een beperkt aantal spelers heeft zo ongeveer de gehele (nieuw)bouwmarkt in handen, dus je laat het wel uit je hoofd om als mkb-aannemer aan de bel te trekken. Voor jou 10 anderen!

En het feit dat de huidige wetgeving de grote bedrijven te veel mogelijkheden biedt om af te wijken van betalingstermijnen… In de afgelopen jaren zijn enkele duizenden mkb-bedrijven meegezogen in de financiële problemen van de grote bedrijven, vaak leidend tot faillissement. Van deze “financiële” faillissementen was op grond van de orderportefeuille, volgens een ruwe schatting, 40% niet nodig geweest. De Aannemersfederatie juicht de initiatieven van onder andere Ondernemend Nederland en het CDA toe om deze wetten te veranderen en de grote bedrijven een boeterente op te leggen bij overschrijding. En ook ons initiatief Co-Pay kan zulke onnodige faillissementen helpen voorkomen…!” Dat Bouwend Nederland mordicus tegen deze plannen ageert mag duidelijk zijn…

BouwCompleet Hardenberg: 06. - 08.10.2015

wanneer comfort reeds bij de installatie begint.

NIEUW: Nu ook met wandtemperatuurregeling!

Schlüter®-DITRA-HEAT-E Het innovatieve systeem voor elektrische vloertemperatuurregeling verwarmt niet alleen snel en efficiënt, maar ook precies daar waar u het nodig heeft. En - dankzij de ontkoppeling met de bewezen DITRA-technologie - ook geschikt voor kritische ondergronden.

Handig voor de installateur; de verwarmingskabels kunnen gewoon tussen de noppen geklikt worden. Snel en eenvoudig.

Schlüter ®-DITRA-HEAT-E. Vertrouw alleen op het origineel.

www.schlueter-systems.nl

ARDEX S 28 NIEUW MICROTEC grootformaatlijm

De nieuwe zekerheid bij het leggen van grote formaten!

Productinformatie

ARDEX S 28 NIEUW MICROTEC grootformaatlijm • Voor alle gres- en volkeramische platen in grootformaat aan de wand en op de vloer • De specialist voor super grote tegelformaten • Na 4 uren beloopbaar • Lange verwerkingstijd van 75 minuten

ARDEX levert uitsluitend via de vakgroothandel.

www.ardex.eu

Tekst & foto’s: Remus Aussen

KOPSTUKKEN IN DE BOUW Met de serie “Kopstukken in de bouw” laat BOVATINfo een aantal smaakmakers in de bouw aan het woord over de tegelbranche. Waar doen we het in hun ogen goed, waar liggen kansen? In vorige edities spraken we onder andere BNA-voorzitter Willem Hein Schenk, directeur BAM Utiliteitsbouw Henk Bol, Dura-Vermeer CEO Job Dura, BNI-voorzitter Peter Dautzenberg en anderen. In de laatste edities laten we – omdat de tijd daarnaar is – ook wat heren (m/v) aan het woord die de financiële kant van de bouw belichten. In de vorige editie een ‘kopstuk’ van kredietverzekeraar Atradius, en nu – directeur MKB Nederland van ING, Hans de Graaf.

Hans de Graaf,

ING’s directeur MKB: Beslissen blijft bij ons mensenwerk.”

De crisis. Ook wel de kredietcrisis genoemd, aangezien hij in de VS begon met tussen financiële instellingen verhandelde leningenpakketten. Maar de VS zijn de crisis al weer zowat vergeten, en men keek daar nog niet zo lang geleden misprijzend richting Europa alwaar men wel weer eens wat meer zou moeten investeren…

Al gebeurt dat inmiddels ook: er worden ook hier weer huizen verkocht, uitgestelde nieuwbouwprojecten krijgen alsnog een voorzichtige start, en – al kun je de positieve, bijna juichende berichten over de bouw behoorlijk nuanceren als het gaat om de onmiddellijk zichtbare effecten op de balansen van onze lidbedrijven: het gaat beter.

Veel gehoord de afgelopen jaren: “Toen het goed ging, stond mijn bank altijd voor me klaar. Maar nu het slecht gaat en ik ze echt nodig heb, geven ze niet thuis.”

Zelfs ‘Europa’ hoorde deze noodkreet, en riep een fonds in het leven om het banken makkelijker te maken om krediet te verstrekken aan het MKB. Al waren eerder, juist om te voorkomen dat de banken te grote risico’s zouden nemen,

strengere liquiditeitseisen aan de banken opgelegd. Wat is sinds het begin van de crisis veranderd in de relatie tussen de middelgrote en kleine bedrijven en ‘hun’ banken? Begrijpen ze elkaar nog? Alle reden om bij te praten met Hans de Graaf, directeur MKB Nederland bij de bank met de oranje leeuw. Zijn de regels voor ‘een goed gesprek met de bank’ veranderd? Is dat ‘meedenken’ uit eerdere decennia ergens bij een professionaliseringsslag verdampt?

Mensenwerk In een grijs verleden adverteerde de Nederlandse Middenstandsbank succesvol met de slogan ‘De NMB denkt met u mee’.

NMB fuseerde in 1989 met de Postbank, en het bedrijf nam in ’92, na een fusie met Nationale Nederlanden, de naam ING bank aan. Het ‘meedenk-gen’ blijkt nog goed in het bedrijf geborgd, want anders was een ‘mensenmens’ als Hans de Graaf in zijn 25 jaar bij de bank geen directeur MKB Nederland geworden. “Wij realiseren ons al veel langer dan de crisis dat kredietverlening mensenwerk is. En de persoon van de ondernemer is daarbij een belangrijke factor. Ja, het gaat ook om cijfertjes. Maar bij iedere kredietaanvraag ‘van enige omvang’ is er bij ons altijd iemand van vlees en bloed die dat niet alleen met een rekenmachine, maar ook met gezond verstand beoordeelt. Ja, ik weet dat dat wel eens anders overkomt, en ik begrijp zo’n gevoelen ook, maar wij kennen simpelweg geen ‘automatische’ beslissingen. Sterker nog, en dat had niets met de crisis te maken, we hebben twee á drie jaar terug besloten om nog eens extra in te zetten op dat ‘mensenwerk’. Krediet verlenen en bankieren, zeker als het om

27

28

BOVATINFO

ondernemers gaat, gaat immers voor een belangrijk deel over de mens achter de onderneming. We hebben toen voor 40.000 klanten extra, contactpersonen aangesteld. Zo’n contactpersoon ofwel relatiemanager is iemand die zich binnen zijn portefeuille direct verantwoordelijk voelt voor zijn klanten. In totaal hebben nu bijna twee keer zoveel ondernemers als voordien, namelijk 90.000 bedrijven, zo’n persoonlijk aanspreekpunt. Het criterium daarvoor ligt niet eens zo hoog: een bedrijf met een omzet van zo’n 200.000 – 300.000 euro komt hier al voor in aanmerking.

Nee, het besluit om op die manier te gaan werken was niet het gevolg van een kosten-batenanalyse - wat de zakelijke keuzes van een bank natuurlijk vaak wel zijn, daarmee vertel ik je niks nieuws - maar van een uitdrukkelijke keuze om onze klanten de sparringpartner te bieden waar ze behoefte aan hebben. Waarbij we de grens niet bepaald hoog gelegd hebben.”

Voorkomen van hickups “Naast de aanstelling van extra relatiemanagers zijn we bezig met een tweede professionaliseringsslag, en die speelt zich met name af op het gebied van IT. Nee, we zijn niet de kredietaanvraag en – beoordeling aan het herleiden tot een geautomatiseerd proces, ik zie het je denken! We willen er juist voor zorgen dat we het aanleveren van informatie ‘straktrekken’, zodat daar geen hick-ups in het proces komen. Automatisering levert altijd een reflex op dat het proces ontpersoonlijkt wordt. In dit geval zou dat ten onrechte zijn! Deze automatiseringsslag wil juist extra ruimte voor die persoonlijke beoordeling creëren, maar dan wel als de informatie integraal op tafel ligt. In de toekomst zal men een kredietaanvraag vergezeld van jaarcijfers of een Standaard Business Reportage (SBR) digitaal indienen, nu is het nog voldoende als men de informatie voor de aanvraag digitaal inlevert. Zo kunnen we niet alleen de snelheid verbeteren, maar is het ook voor de indiener de uitkomst van de aanvraag voorspelbaar en transparant. Als een klant of diens accountant via SBR zijn informatie aanlevert, dan garanderen wij een doorlooptijd van vijf dagen. En twee dagen later ligt de offerte in de bus. Ik zeg erbij: dat werken met SBR loopt nog geen storm… Ook veel accountants zijn nog niet zo ver…”

Maatschappelijke rol “Mensenwerk heeft nog een kenmerk: er gaat ook wel eens iets mis. Ook ik ken verhalen van mensen die niet blij of tevreden waren met hoe het proces rond een kredietaanvraag bij ING verlopen was, of die niet duidelijk gekregen hebben waarom iets

liep zoals het liep. Op het risico af een beetje plechtig te klinken, maar ik ben hier ook heel serieus over: elke serieuze kredietaanvraag die bij ons ingediend wordt krijgt een serieuze overweging.

Dat durf ik met de hand op mijn hart te verklaren. Ik zeg er wel bij: lang niet elke kredietaanvraag is een serieuze kredietaanvraag, ofwel een kredietaanvraag waarin alle informatie is opgenomen die een bank nodig heeft om ze te beoordelen. En dat kun je sommige ondernemers ook misschien niet kwalijk nemen, niet iedere ondernemer of vakman is ook in financieel opzicht een vakman. Maar je begrijpt ook dat ik niet iedere ondernemer bij de hand kan nemen, daarmee in feite in zijn rol stap en de complete kredietaanvraag verzorg… Mijn tip is dan ook: zorg dat je goed voorbereid bij een bank komt! Dat lijkt een open deur, maar echt, je staat er wel eens van te kijken wat voor... onhandige kredietvragen we soms krijgen… En dan is er ook wel eens het verwijt dat we door de aanvraag af te wijzen niet serieus op de vraag ingingen… En tegelijk realiseer ik me: daar ligt ook voor ons een zeg maar maatschappelijke taak: we moeten die klanten letterlijk helpen. En dat doen we ook, maar de consequentie is dan wel dat een groot deel van de tijd die gemoeid is met het behandelen van een kredietaanvraag, wordt opgesoupeerd door het bij de klant ophalen van de benodigde informatie, om er een serieuze aanvraag van te kunnen maken. Informatie die lang niet altijd bij de klant onmiddellijk beschikbaar is; niet alleen cijfermateriaal, maar ook – een plan! Met daarin opgenomen het antwoord op de tamelijk fundamentele vraag of je met datgene wat je deed, doet en de komende jaren van plan bent te gaan doen, nog wel je brood kunt verdienen… Ik realiseer me ook terdege dat het geen fijne boodschap is als iemand, vakman maar misschien toch geen ondernemer, te horen krijgt dat hij in onze snel veranderende

augustus 2015

wereld, zelfs in een traditioneel beroep, niet meer kan ondernemen zoals dat in de vorige eeuw wél kon. En die kunnen wij niet allemaal opleiden tot modern en professioneel ondernemer.

Mijn passie, mijn motivatie is echter wél om ondernemend Nederland succesvol te maken. Maar mijn belangrijkste verantwoordelijkheid is ook dat het uitgeleende geld weer netjes terugbetaald wordt…”

Alternatieven in financiering Op de laatste dag van de Week van de Ondernemer in april van dit jaar is Hans de Graaf aanwezig bij de gongslag op de Financieren-vloer. Het nieuws van de dag komt van een Euronext-dochter, die een initiatief heeft ontwikkeld om de toegang tot kapitaal voor kleinere Nederlandse ondernemingen eenvoudiger te maken en een bredere beleggersbasis voor Belgische en Nederlandse familiebedrijven en ondernemers te bieden. De ING directeur MKB reageert enthousiast: “De periode dat banken dominant waren in de financiering van het MKB ligt achter ons. Het financieringspalet is nu meer divers en dat is goed.” Is er nu dan sprake van, naast een terugtredende overheid, ook een terugtredende bank?

De Graaf: “Een collega-directeur van mij beschreef tijdens diezelfde bijeenkomst een situatie waarin een bedrijf bij de verwerving van risicokapitaal jammer genoeg niet met de bank, maar met een crowdfundingorganisatie in zee ging. ‘Nou, laat dat jammer genoeg maar weg!’, zei ik toen. In Nederland is het een ingesleten vanzelfsprekendheid dat men voor iedere lening – ook als het risicokapitaal betreft, wat toch echt iets anders is – naar de bank gaat. Dat is niet meer zo vanzelfsprekend, en in landen als de VS is het dat zelfs nooit geweest. Ik ben er oprecht blij mee dat wij in de toekomst in eendrachtige samenwerking met crowdfunders en andere verstrekkers van risicokapitaal, ondernemend Nederland verder zullen helpen. Dat is de toekomst. Even in verhouding: in Nederland leveren de banken 80% van de financieringen en staan andere financiers –familie bijvoorbeeld- voor 20%, in de VS is dat andersom: 20% -80%.

Begrijp me goed, wij verstrekken graag krediet, we doen dat in een lastige wereld, maar we kijken goed naar de solvabiliteit van een bedrijf. En naar het ‘plan’ dat het bedrijf heeft. Nee, we zijn niet strenger geworden door de regels die de overheid aan de solvabiliteit van banken stelt, met onze eigen solvabiliteit gaat het goed, we kunnen nog steeds prima krediet verstrekken. Maar we komen bij bedrijven gewoon veel combinaties tegen van een solvabiliteit van 5 of 10 % en geen echt plan voor de toekomst. Ik begrijp de teleurstelling van die klanten natuurlijk ook wel.

Waarbij de verhalen van klanten die we een afwijzing goed hebben kunnen uitleggen natuurlijk minder doorverteld worden dan die van de klant die zich tekort gedaan voelde…”

“Maar er komen andere tijden. Ik ben bijzonder blij dat de bouw en daarmee de cijfers aantrekken. Voor jullie branche zijn groeicijfers zoals die door het CBS bekend gemaakt zijn – tot 11% toe – wel erg mooi. Al zijn de klappen hard geweest, waarvan wij ook het nodige hebben meegekregen trouwens.

Er is altijd een verhaal.

Echt, ik kan dat niet te veel benadrukken: bereid een kredietaanvraag goed voor, zorg voor de juiste en actuele informatie, heb een plan! En de ING-zakelijk website geeft informatie op maat over hoe dat kan.” (https://www.ing.nl/zakelijk/financieren/ index.html, red.)

En ik begrijp maar al te goed hoe het soms in de tegelbranche, bij de gespecialiseerde aannemer is gegaan: de opdrachtgever, het bouwbedrijf gaat failliet tijdens de drie maanden dat de factuur uitstaat, en een goed tegelzetbedrijf gaat failliet. Zo’n bedrijf stapt naar zijn bank, waar hij al 30 jaar klant is, en verwacht hulp. Dat maakt het niet makkelijker om er in voorkomende gevallen onbevangen naar te kijken… Laat ik het zo zeggen. Als het een goed bedrijf is, met normaliter enig vlees op de botten, dat in zijn historie ook heeft laten zien dat het er in moeilijke tijden met wat kleerscheuren steeds wel doorheen kwam door zelf met de nodige creativiteit te doen wat nodig was… ga aan het werk, met je accountant, met dat plan en die aanvraag, werk aan een onderbouwd verhaal. Ach, weet je – ik krijg eigenlijk geen enkele aanvraag op mijn bureau, maar dan ook geen enkele(!) die meteen door kan…! Er zit altijd een verhaal aan, en dan zoeken we, tot op zekere hoogte, de nuance.

Als het altijd een goede ondernemer is geweest… Maar je kunt niet altijd blijven nuanceren. Nog onlangs, een klant die we al 30 jaar in de boeken hebben, maar in een branche waarvan we inmiddels hebben gezegd dat we daar alleen maar zeperds halen, dat we er verre van moeten blijven… Deze klant was tot dit moment zeg maar de ‘witte raaf’. Maar we gaan toch nog een keer in gesprek. Hoe dan ook, ik maak me er sterk voor om per individuele situatie een oplossing te bedenken. Hoe zouden we ook niet? Het is één van onze kernactiviteiten als bank! Is krediet verlenen dan zo lastig? Ja, dat is het. Maar het is wél wat we doen… Mede om voeling met de basis van ons werk te houden, probeer ik ook minimaal één keer per week bij klanten te zijn.

Zowel bij succesvolle klanten als bij klanten die een hindernis te overwinnen hebben. En ik heb altijd extra aandacht voor het innovatief vermogen van die ondernemer, wat misschien wel de belangrijkste succesfactor is als het gaat om het overwinnen van zulke hindernissen… Wat trouwens net zozeer, iedere dag weer, voor de bank geldt: het succes van een bank wordt bepaald door hoe wij proactief kunnen reageren op wat er in de buitenwereld gebeurt. En in 2020 wordt dat alleen maar sterker!”

En hoe wij graag beschreven zouden willen worden door onze klanten? Ach, dat wij onze bankzaken gewoon goed doen, daar vindt niemand iets bijzonders aan. Dus daarover zal men het niet hebben, en dat is ook goed. Maar belangrijker is dat zij zeggen dat zij op de kruispunten in hun ondernemersbestaan, hun bank als partner zien. In goede én in slechte tijden. Ja, ook dan!” ■ www.ing.nl/zakelijk

29

30

& ’s st a em om h T oek T Tekst & foto’s: Remus Aussen/ Artiles

Edwin Harbers (Artiles): “Het beste verhaal wint het van de beste prijs!”

Hoe ontstaat zoiets: Edwin Harbers (Artiles, ‘vormgever in tegels’) bleek er talent voor te hebben, dus raakte hij betrokken bij het ontwerpen van de praalwagens voor het regionale Bloemencorso (“Ja, dat is bij ons in Lichtenvoorde echt een ding!”). Hij wilde in het ontwerpwerk groeien, en dus volgde hij in zijn vrije tijd diverse cursussen die hem met het ontwerpen vertrouwd maakten. Want – Edwin komt uit een familie van ambachtslieden, en was oorspronkelijk via de route gezel-metselaar-tegelzetter in het vak gerold. “Ik heb in 25, 26 jaar bij twee tegelzetbedrijven gewerkt, en acht jaar geleden heb ik de sprong naar zelfstandig ondernemer gemaakt. Nieuwe badkamers, renovaties, vooral bij particuliere opdrachtgevers. Mooi werk, al maak je wel meestal wat anderen bedacht hebben. Daar maak je dan ook naar vermogen iets moois van.” Maar het ontwerpen liet hem ook in zijn dagelijkse werk niet los, en hij besloot in zijn vrije tijd de vooropleiding voor de Kunstacademie (arTEZ Hogeschool voor de Kunsten) te doen. “Het maakte me vertrouwd met een totaal andere denkwereld – en dus zit er nu een vakman tegenover je die conceptueel heeft leren denken en werken…!” Edwin checkte met een schuine blik en een half glimlachje de uitwerking van zijn woorden… “Ja, als ik mezelf zo hoor klinkt het misschien een beetje hoogdravend. Maar ik heb er, ook voor mijn werk als tegelzetter, zó veel aan gehad…” Een gesprek met een tegelzetter in de kunsten.

De klant en het werk “16 jaar bij Gebbink, en nog 11 jaar bij een Elsinghorst. En nu dus vijf jaar voor mezelf. Vooral particuliere badkamers! Tsja, dat klantenwerk, en ook het overleg met de klant, het moet je liggen. Vergeet niet, voor jou is het dagelijks werk, maar voor hen is het nogal wat, al die bouwvakkers over de vloer. Behalve de dokter komt er toch nooit iemand buiten het gezin op de overloop? Maar het particuliere werk heeft ook andere voordelen: particulieren betalen snel én op tijd. Is in ‘de zakelijke markt’ wel eens anders… Daarnaast, je bouwt in de korte tijd dat je voor de klanten werkt een relatie met ze op. Ja, dat kost tijd, maar je kunt beter extra

tijd nemen om het over hun verwachtingen te hebben dan dat je achteraf moet gaan repareren. Een luisterend oor doet al zo veel…” Ik maak gebruik om een keuze uit de BOVATINpromotiecampagne ‘Meerwaarde van tegels’ te checken: in de geplande vervolgcampagne zal met name gemikt worden op de vrouwelijke consument, die de ‘beslisser’ zou zijn als het om woninginrichting gaat. Klopt dat? “Ja hoor! De vrouw heeft de eindbeslissing – en misschien ook alle eerdere beslissingen – als het gaat om kleur en smaak. Ik denk dat in 5% van de gevallen een man de keuzes maakt… Hoe ik dat weet? Ik overleg inderdaad altijd met de mannelijke opdrachtgever… Maar de vrouw beslist! Mannen en vrouwen zijn als klant ook echt verschillend. Zonder al te zeer iedereen over een kam te willen scheren – mannen zijn meer geïnteresseerd in de technische kwaliteiten van tegels. Maar als het gaat om de keus tussen offertes, dan zal een vrouw zwaar mee laten wegen dat ik de ruimte waarin ik werk stofvrij houd, door middel van een permanent draaiende afzuiginstallatie. En dat is maar één aspect. En dát bedoel ik met ‘Het beste verhaal gaat het winnen van de beste prijs’!

Al staat daar tegenover dat mensen makkelijker 2 1.000,uitgeven aan materiaal dan aan arbeid. Daar kun je van alles

van vinden, maar zo werkt het. Je zult dus niet alleen je tegels, maar ook je vakmanschap moeten verkopen: dat laatste zelfs nog wat meer.”

De ‘Art’ van Artiles Maar nu de kunst: de ‘Art’ van Artiles. “Die opleiding is misschien wel het mooiste wat ik ooit gedaan heb. Het was mijn aanloop naar zelfstandigheid. Ik heb er echt anders leren denken en kijken. Het was een absolute verrijking van mijn vakmanschap, en ook iets waar je jezelf meestal als tegelzetter geen ruimte voor geeft. Na de vooropleiding kon ik, op basis van mijn werkstukken, aangenomen worden voor het vervolg. Maar ja, dat was een dagopleiding, en de schoorsteen moet wel roken… Ik heb besloten om het niet te doen, en bovendien… ik had al zo veel meegekregen, en genoeg ideeën opgedaan om jaren mee vooruit te kunnen.” Wart voor ideeën dan? “Die docenten zijn zó inspirerend.

Het is lastig uit te leggen, maar wat ga jij maken als je de opdracht krijgt om binnen twee uur iets te maken dat ‘nergens op lijkt’? En je daarna een tafel of een tas moet ontwerpen, maar dan één die nog niet bestaat, die niet herkenbaar is? Het gaat erom dat je authentiek leert zijn, dat je door het glazen plafond gaat van wat je al kan. En dat helpt je vervolgens om je eigen werk, je eigen kunst te vinden en te maken.

Waarbij ik natuurlijk de winst heb dat ik de ‘maak-kant’ al beheers.

Wat Edwin Harbers NIET echter wilde was mozaïek. “Er zijn er al zo veel die dat doen, er bestaat al zo veel werk in, ik wilde driedimensionaal gaan werken met tegels. Ik had bedacht dat ik juist met ‘stapels’ iets bijzonders zou kunnen. En toen ontstond dit beeld. Hoe komt zo’n object tot stand… Ik wilde iets met een bestaand hoofd, een object van tempex. Ik zaagde er plakken van, ik wilde iets met de verschuiving daarvan. Maar het moest niet zo maar een doorgezaagd hoofd worden…

Ik ontdekte dat je door die plakken horizontaal te verschuiven het karakter – de uitstraling - van het gezicht verandert. En dát wilde ik laten zien. In tegels. En dat viel niet mee. Ja, achteraf is alles eenvoudig… Je gaat het pas zien als je hebt doorhebt, zei Johan Cruyff toch?

Het object ‘gedraagt’ zich nu ook van alle kanten anders. Ook door de zwarte tegeloppervlakken. Terwijl je juist aankijkt waar je nooit tegen aankijkt: de zijkant van de tegel! Nou, kort samengevat… 80 manuren werk. En dan reken ik het er ‘s nachts over nadenken niet bij. En toen?

Won ik er vorig jaar de Kunstprijs van dagblad ‘De Gelderlander’ mee.

Zowel de publieks- als de juryprijs. Tsja, de meeste mensen schilderen of werken met klei, dus ik viel op…”, vult Harbers bescheiden aan.

De zwembadwand…

“En soms gebeurt er iets ‘echt onverwachts. Er stond een wedstrijd in de krant: wie iets voor de achterwand van het lokale zwembad www.meekenesch.nl wilde ontwerpen. Tsja, sinds drie jaar een stichting, draait grotendeels op vrijwilligers… om kort te gaan, er was een budget van 2150,-. Maar ik had een idee. Dus ik heb een ontwerp gemaakt, op basis van een foto van zwemmer Michael Phelps, en dat aangeboden.

Het zou natuurlijk dit budget explosief overstijgen… En toen gebeurde het: iedereen had zoiets van ‘dit WILLEN we gewoon, we zien wel hoe we het voor elkaar krijgen!’. Kortom, er werd naar geld gezocht, en ik kreeg die opdracht. ‘Het beste verhaal wint’… Tsja, en dan begint het verhaal van de realisatie. Hier is namelijk geen computerprogramma voor. Kleur gedraagt zich in een zwembad, door alle reflecties, ook nog eens heel bijzonder… En je kunt in een computer dan misschien wel een miljoen kleuren gebruiken, maar Mosa heeft – en dat zijn er dan nog veel – als je twee verwante collecties combineert (Mosa Global Collection en Mosa Colors) - 45 kleuren… Combineren van verschillende merken ‘werkt’ niet. Kortom – ik heb kunstenaar Paul Wieggers ingeschakeld, die een zowat oneindig inzicht in kleur heeft... In zijn atelier hebben we het geheel uitgelegd, veranderd, een foto gemaakt om het effect op afstand te bekijken, alles weer veranderd… Dankzij hem werd het een ‘10’, terwijl het anders een ‘7’ of een ‘8’ was geworden. Tot op het laatste moment hebben we nog tegels vervangen… Stonden we daar met een hamer en een beitel er weer één uit te

tikken… en werd het weer nét beter. Remco Plomp van Mosa vroeg ook welk computerprogramma we gebruikten… Maar dat was er niet!”

“De voorbereidingen? Er is nog een nooddeur verplaatst. Een ploeg vrijwilligers heeft met mijn renovatiefrees alle oude lagen verwijderd, en mij geholpen met het nieuwe stucwerk. We werkten met Mapei Ultralight en Ultracolor Plus , de voegen in één kleur. Tsja, het resultaat, als je er vlak voor staat dan is het echt anders… Maar het is wel wat, toch?”

En toen, na de onthulling van de zwembadwand, ging het los. “Ik geloof dat het bericht die avond al 10.000 keer bekeken en via Facebook

gedeeld was. Nou, daar adverteer je niet tegenop. En als ik nu bij een klant kom, dan weet die ervan. En het is zakelijk niet verkeerd als je om zo’n reden bekend bent als tegelzetter. Het zorgde er bovendien voor dat ik vaak bij projecten betrokken werd op scholen, projecten van andere kunstenaars zoals de ‘social sofa’ (www.socialsofa.nl). Leuk toch, drie á vier van zulke projecten per jaar… Er gaat namelijk wel veel tijd in zitten. Je ‘maakt’ zulke objecten namelijk samen met het publiek!”

De nieuwe Gaudi…?

Is er binnen dat vakmanschap, dat dus behoorlijk verkocht moet worden, en het kunstenaarschap, dat veel ruimte, aandacht en tijd eist, dan nog wel ruimte voor dat kunstenaarschap? “Ja kijk eens, (met een knipoog, red.) uiteindelijk wil ik natuurlijk de nieuwe Gaudi of Hundert-

wasser worden… nee hoor, het is de afwisseling die het leuk maakt.

Wanneer je net lange tijd aan een kunstwerk hebt gewerkt of meegewerkt, is het heerlijk om als afwisseling weer een mooie badkamer voor mensen te maken. Al kunnen die twee zaken wat mij betreft wel wat dichter bij elkaar gebracht worden. Mensen zoeken namelijk meestal eerst de tegels, het sanitair en de objecten uit, en pas daarna, als ze eigenlijk ‘klaar’ zijn, kom ik in beeld. Dat wil ik echt proberen om te draaien… Ik ga misschien nog wel eens met zo’n badkamerontwerpprogramma aan de slag. Natuurlijk, veel mensen willen gewoon de badkamer die in de mode is. Maar met alles wat ik geleerd, gedaan gezien heb, kan ik niet alleen de badkamer van hun keus realiseren, maar ook die van hun dromen!” ■ www.artiles.nl

34

& ’s st a em om h T oek T Tekst & foto’s: Remus Aussen, Foto kunstwerken Louise Hessel: Carine Hekker

Kunstenaar Louise Hessel: “Gemeenschapskunst bedenk je samen… en met tegels!”

“Veel projecten worden ‘van bovenaf’ door stedenbouwkundigen en architecten bedacht. En ook veel kunstenaars bedenken wat goed is voor een wijk. Maar je ontwerpt iets in een wijk waar mensen wonen die weten wat er leeft, en je doel is ook het voor die mensen te doen… dan ga je toch niet pas als het complete plan klaar is aan die mensen vragen wat ze zouden willen?” Zoals kunstenaar Louise Hessel het zegt, lijkt het zo logisch…

Burgerparticipatie. Inspraak. Coproductie. Er zijn veel termen waarmee in ambtelijke nota’s wordt aangegeven dat er in een woonwijk iets moet veranderen, en dat het de bedoeling is dat de bewoners van de wijk ‘gehoord’ worden of zelfs mogen meewerken of meebeslissen. Niet altijd even makkelijk voor de verkeersdeskundige of de architect, die immers weet wat nuttig, mooi of lelijk is. Of – voor de tegelzetter, die de regels van zijn vak beheerst. Want voor een tegelzetter die samenwerkt met een kunstenaar gelden heel andere regels…

‘Welkom’ in de wijk…

Louise Hessel, beeldend kunstenaar. Afgestudeerd op de kunstacademie te Utrecht, autonome vormgeving, richting beeldhouwen. Een tamelijk onverwachte carrière voor iemand die op de lagere school niet zo mee kon komen, en in groep acht dus ‘maar’ naar het Lager Beroepsonderwijs, voorheen bekend als de huishoudschool gestuurd werd. “Ik was in groep acht achteraan in het domme rijtje gezet. Pas veel later kwam ik er achter dat ik best wel kon leren, maar gewoon dyslectisch was. Hadden ze op school over het hoofd gezien. Dus ik had wel even wat in te halen…” Maar juist dat ‘inhalen’ zorgde ervoor dat de kunstenares haar talenten ontdekte. Door haar werk als 17-jarige bij een medisch kinderdagverblijf en jaren later als docent beeldend in het bijzonder onderwijs ontdekte ze haar vaardigheden in het ‘samenwerken met mensen in het creëren van dingen’. Een talent dat ze verder ontwikkelde op de lange studieweg langs de mbo-opleiding inrichtingswerk, de lerarenopleiding Beeldende Vakken om ten slotte te worden toegelaten op de kunstacademie. En inmiddels, zo lijkt het, is ze

in de regio Utrecht een bijna vanzelfsprekende keuze wanneer er in een wijk ‘iets’ met een tunnel moet gebeuren. En de bewoners inmiddels al boos zijn op de gemeente en zich gepasseerd of onbegrepen voelen.

“Veranderingen in een wijk grijpen vaak diep in het leven van de buurtbewoners”, legt Louise uit. “Neem nou een gemiddelde nieuwe fietstunnel. Vaak verandert er van alles voor de direct omwonenden, en door onbegrip is er dan al snel een hele historie van gemeente en bewoners die lijnrecht tegenover elkaar staan… het wordt nu immers een druk fietspad, met scooters, lampen van auto’s die in de woningen inschijnen, een speelweg moest verdwijnen...

Dan is volgens de gemeente iedereen ‘gehoord’, alleen er kon niet met alle wensen rekening gehouden worden, zoals dat heet. En dát is meestal het moment waarop ik aan de bewoners word voorgesteld. Dan zitten ze echt niet te wachten op iemand die ze komt vertellen wat goed voor de stad is, en wat mooi is voor de wijk. Ik leg ze de mensen dan uit dat ik ze helemaal NIKS ga vertellen, maar dat ik graag met ze naar de tunnel wil kijken en juist graag wil horen over de geschiedenis van de wijk. Dat we samen iets unieks van de tunnel kunnen maken als zij bereid zijn mij over hun leven en over de buurt te vertellen… En dat ik pas tevreden ben als zij dat ook zijn, dat ik mijn vakmanschap, mijn kennis van vormgeving in kleur, beeld en licht ook in dienst stel van hun ideeën. Dat wat er in de buurt leeft en het karakter van de buurt uiteindelijk bepalend is voor hoe het kunstwerk er uit komt te zien!”

Lange weg Maar hoe komt een kunstenaar in zulk werk terecht? “Mijn autonome werken (kunstwerken die geen rol of functie hebben; dit in tegelstelling tot ‘toegepaste’ kunst met een gebruiksfunctie, red.) zijn in feite stillevens die ik bouw met vondsten uit het dagelijkse leven, met herinneringen van mezelf of anderen, vondsten waarvan de huiselijkheid opvalt doordat de stillevens van een totaal ander materiaal en formaat zijn, schijnbaar uit een andere tijd of wereld.

Bijvoorbeeld een lamp of een kanten kleed van rubber, in

de openbare ruimte: het is een zoeken naar patronen, structuren en ordeningen door te ‘componeren’ met het karakter en de sfeer van voorwerpen. In zekere zin doe ik dat ook met die tunnels: ik zoek elementen die karakteristiek zijn voor de geschiedenis en het eigene van een buurt. Dit kunnen herinneringen zijn, verhalen uit de buurt, de historie. Die elementen uit het dagelijkse leven maak ik zichtbaar in de openbare ruimte. Hierdoor worden deze plekken minder anoniem, minder onvriendelijk, omdat de sfeer aansluit bij belevenis van de mensen die er wonen en herkenbaar is voor mensen van elders.”

Op Hessels’ website www.louisehessel.nl staat een imposante lijst van exposities, binnen- en buitenobjecten, tunnels, sieraden en – onderwijsprojecten. Massa’s blije kindergezichten, trots op de tekening

die ze gemaakt hebben – en die vervolgens in de vorm van een tegel of tableau deel is gaan uitmaken van een groter geheel. Hoe dat werkte met de ‘talent-kinderen’ blijkt als we basisschool ‘De Meander’ in De Meern binnenlopen, en we een foto willen maken. “Dan is het wel leuk als er ook kinderen opstaan!”, vindt Louise. Ze beent het pauzegewoel in, en komt terug met een paar kinderen die ze optilt zodat ze hun tegel van dichtbij kunnen zien. De kinderen doen maar al te graag mee, en vertellen trots over hun eigen ervaring of over hun zus of broer die nog aan het kunstwerk heeft meegewerkt. Hessel: “De onderste bloemen zijn van de kleutergroepen. Hoe hoger je komt, hoe groter de kinderen.

In totaal hebben 42 kinderen aan dit tableau meegewerkt!”

Geen uurtje factuurtje…

“In feite kúnnen die projecten helemaal niet… ik hou m’n uren ook niet bij. Neem nou de Spinoza-tunnel, in Utrecht… Het is niet alleen het bedenken van wat je wilt doen of hoe je het gaat doen, maar ik heb ook talloze dagen doorgebracht rond die tunnel, om de geschiedenis van het gebied te begrijpen, om de verhalen te horen van mensen die daar al generaties lang in de wijk wonen, om samen met de bewoners te zoeken naar wat die tunnel tot hún tunnel kan maken... En dan de zoektocht naar de tegels voor die tunnel. Je ziet met zonlicht één kleur, maar als de zon weggaat zie je een groene en een blauwe wand, de grond en het water… Ze zijn bijna niet te fotograferen, je moet ‘m gewoon gaan bekijken. In dit geval had ik ook graag de verlichting willen bepalen, want tunnellicht is heel bepalend voor het werk en de sfeer.

Soms zijn er veel wisselende professionals bij een project betrokken, Ik denk dat ik een van de weinige ben die er van begin tot eind, een jaar lang, bij betrokken is geweest… En dan zie je een dergelijk project ontstaan en zie je ook wat er soms mis kan gaan. Ook toen er getegeld werd, was ik er vaak bij. En dat blijkt dan nodig omdat we echt elkaars

taal en vak moesten leren: voor mij was het bijvoorbeeld zo klaar als een klontje dat de belettering met het wegoppervlak moest meelopen.

Maar volgens de tegelzetter moet er volgens traditie waterpas getegeld worden. Nou, dan was de tekst zo onder het asfalt terechtgekomen… De tegels in diverse tinten moeten, zoals dat heet, ‘random’ aangebracht worden… maar daarbij moet je oppassen dat er niet toevallig een groot vlak van bijvoorbeeld lichte tegels ontstaat… Ik wil het perfect doen, want ik heb gewoon passie voor m’n vak… en ik heb ook rekening te houden met mijn bewoners, die aan de ontwerpen hebben meegewerkt…!”

Liever persoonlijk “Het hoort er allemaal bij. Vergadering, overleg, je bent af en toe meer manager dan kunstenaar. Ik zit soms dágen achter de computer! En ik wil juist buiten zijn, maar als ik een opdracht van een gemeente krijg om in m’n eentje een ontwerp voor een tunnel te maken, dan is het een ander verhaal dan kan ik veel zelf doen. In de kunstwereld is men niet gewend om met bewoners te werken, omdat men bang is de regie te verliezen. Maar ik durf dat juist aan te gaan, want ik sta open voor het toeval, ik geloof in mensen en hun kwaliteiten, zo werk ik ook een dag als docent in een talentklas op een school voor bijzonder onderwijs in Rotterdam. Als ik ‘les’ zou geven, dan komt er niks uit. Ik wil leerlingen leren creatief te zijn en hun passie te volgen! Dus ik help ze met het ontwikkelen van hun creativiteit. Dat is mijn werk. Ik werk graag met mensen, met hun ideeën… Omdat ik veel contact met mensen heb krijg

ik ook je erg veel mails… ik wil direct contact met mensen hebben, niet via mijn computer … Dus ik spreek mensen liever persoonlijk. Ik denk sowieso dat de tijd volgens mij een beetje voorbij is dat je als kunstenaar een opdracht van een gemeente krijgt om puur jouw visie in een wijk neer te zetten, zonder er mensen bij te betrekken.”

Tijdens de wandeling naar- en door de tunnel komen er steeds weer

mensen voorbij, bezig met hun dagelijkse beslommeringen. Als ze Louise zien: ineens blije gezichten, herinneringen… “He, we zouden nog afspreken voor een kopje koffie!” “Nou, is dat wat… ik heb nog iets voor je bij me, kijk maar!” En ineens ontstaat er een gezellige opstopping in de tunnel. Alleen de fietser die van wijk naar wijk fietst heeft er geen oog voor. “U loopt op een fietspad!”, bitst hij.

“Kom, we gaan verder… Ik wil je laten zien waar deze tegels Tableaus gemaakt worden. Moeten we ook nog even langs Solke! ■

Samenwerken met een klant, met een kunstenaar, met een wijk.

Het betekent hoe dan ook: niet alleen je vak beheersen en vakmanschap leveren, maar ook zorgen dat je begrijpt wat ‘ze’ willen. Ook omdat meestal de kunstenaar geen tegelzetter is, en jij meestal geen kunstenaar bent. Bij het realiseren van een kunstwerk - zeker als het om een groot object als een tunnel gaat - gelden toch ineens de regels van efficiency niet meer.

Meestal is een tunnel een kwestie van ‘meters maken’. En ligt de meterprijs relatief laag. Efficiency? Eigenlijk kun je niet aan het werk als de kunstenaar er niet bij aanwezig is, want je loopt constant tegen keuzes aan die waarschijnlijk noch jij, noch de kunstenaar kunnen voorspellen. Zo maakt een kunstenaar meestal geen bestektekening maar een schets, en komt de gerealiseerde tunnel meestal niet op de millimeter overeen met het bestek: een tunnel is geen badkamer (en ook daar…). De kunstenaar bepaalt wel hoe het werk er uiteindelijk uit moet zien, net zoals de tegelzetter bepaalt hoe het tegelwerk aangebracht wordt. Kortom – als je gaat samenwerken met een kunstenaar: zorg voor de ‘klik’, let op elkaars werk, en vraag ALLES. Voor de kunstenaar betekent het: vroeg opstaan. Voor de tegelzetter (en ook een tip voor de opdrachtgever): zorg dat je als tegelzetter al bij de eerste ontwerpen betrokken bent, en liefst nog bij het bepalen van vorm en ondergrond. Zodat de opdrachtgever niet uiteindelijk met een niet-realiseerbaar kunstwerk komt te zitten, of jij met een onmogelijke opdracht.

Steek daar dus tijd in - en offreer die ook.

De tegels van Louise Hessel: Maatwerktegels.nl Tekst & foto’s: Remus Aussen

De tegels die in de projecten van Louise Hessels gebruikt worden, worden vlakbij haar De Meernse atelier geprint.

Geprint? Louise Hessel: “ja, dat moet je gewoon even zien.” In een stampvol bedrijfspand laveert Solke Pasveer tussen de printers, ovens en tableaus. We krijgen een rondleiding.

We breken ‘zo maar’ in tijdens een overleg dat drukker Pasveer (of noemen we hem printer?) voert met Eddie Duikersluit van Tegelgroep Nederland. Eddie is key account manager voor onder andere Jumbo, AH en de Pulitzer- en Hilton hotels, en kwam even langs voor een motief dat in het imposante Amsterdam Hilton gebruikt wordt.

Pasveer legt zijn kunst uit: “Ik heb hier twee printers. Tsja, het zijn eigenlijk gewone laserprinters, en reken maar dat die het zwaar hebben met het – want dat is het – gemalen glas dat ze te verwerken hebben…

De afbeelding wordt vanuit de computer, via transfer ‘papier’ op de

tegel aangebracht, en daarna in feite opnieuw gebakken. De afbeelding ‘verzinkt’ in het oppervlak van de tegel, dus de afbeelding ligt er niet ‘op’, wat immers zou betekenen dat de afbeelding erg kwetsbaar zou zijn. De hoge inbaktemperatuur garandeert een duurzaam product dat voor tientallen jaren UV-bestendig is. Agressieve schoonmaakmiddelen en krassen met metalen voorwerpen hebben geen invloed op de ingebakken afbeelding.” De ingebakken fototegels onderscheiden zich daarmee duidelijk van sublimatieprint (zoals de Rotterdamse markthal, waar door middel van sublimatie is geprint op aluminium) en andere

Hessel. Laatst nog, iemand die koeien op zijn toilet wilde. Koeien! Kom ik toch weer bij Solke terecht…!”

De geprinte tegels bieden ook andere mogelijkheden dan het aanbrengen van foto’s. “Sommige tegels, sommige kleuren zijn er gewoon niet. Maar ik kan iedere tegel op kleur maken, ook in een kleine oplage! En dat is bij bepaalde ‘onmogelijke’ restauratiewerken soms de voordeligste en mooiste oplossing… En daarnaast: sommige prefabmozaïekwerken kosten duizenden euro’s… en dan heb je niet eens iets unieks. Hier ben je – even met een paar slagen om de arm – ergens tussen de 2 500,- en 2 800,- kwijt voor een vierkante meter. Ik nodig iedereen uit om zelf een ontwerp te maken! En je kunt het op veel soorten, maten en merken tegels laten aanbrengen: ik heb al tot 30 x 60 centimeter tegels geprint!”

Tegels, de nieuwe grafiti!

plakplaatjes die niet UV- en krasbestendig zijn. Solke Pasveer legt uit dat de kleuren net zo duurzaam zijn als de tegels zelf. “Ze zullen nooit verkleuren! Het is immers glas… Wat de kunst is? De juiste kleuren maken. Kijk, het procedé is niet ingewikkeld, je moet het alleen zien… en proberen tot het goed is. Er staan hier twee printers staan. Dat is omdat ik er soms voor kies, ter wille van de levendigheid van onder andere het rood, om dan wel een cartridge met rood, dan wel met het traditionele magenta te gebruiken.” Maar hoe weet hij dan wat de kleuren na het bakken ‘doen’? “Tsja, dat is mijn geheim,” lacht Pasveer. “nee hoor, we hebben gewoon héél veel tegels met enorme rijen afgebakken kleuren. Daarom weet ik van alles vooraf hoe het uit de oven komt… Maar ik blijf verbeteren!”

Geen puzzel!

Om van de vaak enorme afbeeldingen geen ongelofelijke puzzel te maken, zijn in de randen van die tegels de posities gedrukt. “We willen het de tegelzetter immers wel makkelijk maken!”

De foto’s laten meer zien dan woorden: met de tegels van Pasveer kan ieder idee gerealiseerd worden. En het keramiek geeft meer kleur en diepte terug dan welk bedrukt materiaal ook… “Ik krijg, naast tunnels, tegenwoordig ook veel opdrachten voor toiletten…’, bekent Louise

Borden, sieraden (ook de keramische ringen en amuletten van Louise Hessel), alles wat in de ovens past kan gerealiseerd worden. Nog nieuwe rages? “Nou… er zijn ook kunstenaars die tegels als graffiti inzetten. Inmiddels vind je over de hele wereld losse, kleine tegeltjes tegen gevels, met een snellijm vastgezet. Een inmiddels wereldwijd bekende kunstenaar als www.handiedan.com maakt nu in opdracht imposante werken voor op buitengevels, maar kunstenaars zoals zij maken ook nog steeds kleine tegeltjes… tags, maar dan mooi. Ook met zulk tegelwerk kan de wereld toch een stuk mooier worden, toch?” ■

Maak kennis met dé groothandel in tegels!

Ruim 18.500 m 2 eigen opslagcapaciteit Direct uit voorraad leverbaar Nieuwste trends uit o.a. Spanje en Italië Ruim 2000 m 2 showroom met wand- en vloertegels in Sneek en Groningen

Lorentzstraat 19 Sneek • Diamantlaan 2 Groningen

www.juliusvdwerf.nl

Tekst & foto: Marco Bosma/Johan van Heijster, Mapei Nederland

Bicycle tunnel Den Deijl – Faster, safer and nicer Hoogwaardig glasmozaïek in een fietstunnel? Dat kan zeker!

Na overleg met de bewoners en gebruikers is de wens naar voren gekomen om de binnenkant van de fietstunnel Den Deijl in Wassenaar een ander aanzicht te geven. Om tot een passend ontwerp te komen is samen met Architectenbureau Syb van Breda & Co een programma van eisen opgesteld waarna het uiteindelijk ontwerp - een strand- en duinlandschap in mozaïek - ontstaan is.

De fietstunnel is aangelegd ter bevordering van de verkeersveiligheid van voetgangers en fietsers ter hoogte van kruispunt Den Deijl. Dagelijks gaan er ook honderden scholieren door de nieuwe tunnel, waarbij ook de doorstroming van het verkeer gebaat is. De Mapei-producten zijn gebruikt bij het uiterlijk van de 130 meter (550m2 mozaïek) lange betonnen wanden van de tunnel, namelijk voor het plaatsen ruim een miljoen kleine glastegeltjes: aan de ene kant de zee, aan de andere kant de duinen. Een tunnel die een unieke ervaring biedt aan fietsers en uitzonderlijk is in Nederland.

In totaal zijn er 1,1 miljoen glazen tegeltjes, met 71 verschillende kleuren, in Fietstunnel Den Deijl verwerkt. Het materiaal: Adesilex P10, aangemaakt met 50% water en 50 % Isolastic, een speciale glasmozaïeklijm waarmee een 100% lijmdekking is gerealiseerd. Het mozaïek is tegeltje voor tegeltje met de hand op kleur gelegd, en dat betekende 11 weken werk… Via een fotocollage en geavanceerde computertechnieken is het uiteindelijke patroon tot stand gekomen: iedere positie en kleur van elk van de 1,1 miljoen tegeltjes was vooraf vastgelegd.

De fietstunnel werd al snel het meest omstreden (maar omstreden vanwege de veiligheid van de verkeerscirculatie in het gebied zelf zelf), duurste en mooiste verkeerskunstwerk van Wassenaar genoemd.

Tegelwerk in een tunnel: waar let je op?

Buitentegelwerk stelt extra eisen. Omdat niet alleen vocht, maar ook temperatuurverschillen en stralingswarmte een rol spelen.

En wat als het om tegelwerk gaat dat zich deels onder het maaiveld bevindt? En je er ook nog een kunstwerk mee wilt realiseren? Een paar tips van Johan van Heijster (www.mapei.nl) Mapei’s hoofd techniek Johan van Heijster: “Er zijn behoorlijk wat extra aandachtspunten waar je rekening mee moet houden.

Hou gewoon de volgende checklist aan: ■

Is de ondergrond geschikt voor deze toepassing? We zien zeer veel beplatingen op de markt die zeggen dat ze buiten toegepast mogen worden, maar vaak niet geschikt zijn. Zo wordt er momenteel een kunstwerk gerestaureerd dat was aangebracht op ‘watervaste’ houten platen.

■ Indien er sprake is van een betonnen ondergrond: check of er sprake is van positieve en/of negatieve waterdruk. Positieve waterdruk is water van buitenaf, negatieve is een waterdruk vanuit het beton zelf. Hier heb je vaak bij bouwen onder het maaiveld mee te maken.

■ Gebruik bij negatieve waterdruk een waterdicht flexibel membraan (bijvoorbeeld onze – ik mag toch wel een béétje reclame maken…? - Mapelastic Foundation) en bij positieve waterdruk of ter vergroting van de flexibiliteit, Mapelastic (Turbo).

■ Bij buitentegelwerk adviseren wij sowieso altijd een waterdicht, flexibel membraan toe te passen. Zo kan er geen water in de constructie trekken, creëer je toch een zekere flexibiliteit waarmee je onder andere temperatuurwisselingen kunt opvangen.

■ Is het een geventileerd of een gesloten constructie? Ook daar moet je het systeem op aanpassen.

■ Let op de kleur van de tegels! Deze moeten een lichtreflectiewaarde van tenminste 20 % hebben, dat houd in dat je vaak (bijvoorbeeld daar waar de tegels regelmatig in fel zonlicht staan) alleen lichte kleuren kunt gebruiken.

■ Zorg dat er ook van bovenaf geen vocht kan intrekken door de juiste afdekking te kiezen.

■ Voorkom optrekkend vocht met, een bitumeuze afdichter (bijvoorbeeld Plastimul )voor onder het maaiveld.

■ Voor alle dilataties en of bewegingsvoegen door, in lijn met de onderliggende constructie en de ligging van het te betegelen oppervlak.

■ Gebruik geen materialen naast elkaar die een te groot verschil in uitzettingscoëfficiënt hebben, zoals RVS hoeklijnen en keramische tegels. Dat scheurt altijd.

■ Weersinvloeden bij uitvoering, zoals direct zonlicht, regen en tocht kunnen grote spelbrekers zijn bij de uitvoering. Zorg eventueel zorgen voor geconditioneerde omstandigheid (bouw dan een tent!)” ■

41

NATURE’S FINEST

SELECTED BY MICHEL OPREY & BEISTERVELD

Showroom Vianen

De showrooms en showtuinen van Michel Oprey & Beisterveld Middels 2 prachtige showrooms en showtuinen in Echt en Vianen biedt Michel Oprey & Beisterveld een totaalconcept van een compleet assortiment waarbij de keuzemogelijk-heden nagenoeg onbeperkt zijn.

Michel Oprey & Beisterveld kent drie specialistische afdelingen: Indoor, Outdoor en Slabs. De bijzondere collectie vloer- en wandtegels is verzameld binnen de afdeling Indoor. De afdeling Outdoor omvat een ongekende sortering constructieve en decoratieve natuursteenproducten voor gebruik in alle mogelijke soorten tuinen en parken. Afdeling Slabs omvat een uitgebreide selectie plaatmaterialen.

De Limiet 21A 4131 NR Vianen Tel: 030 2417000

Havenweg 18 6101 AB Echt Tel: 0475 417000

Achter de Brinken 6 9462 RH Gasselte Tel: 0599 564655

www.mo-b.nl

Door Henry Meijdam

Tijd voor cultureel ondernemerschap!

Henry Meijdam (directeur ESPEQ Opleidingsbedrijven in Heerhugowaard) deelt ook dit nieuwe jaar zijn opvattingen met de enkele duizenden (we rekenen de lezers op www.issuu.com/bovatin inmiddels ook mee...)lezers van de BOVATINfo. Dit is zijn zevende column.

Gerard Reus is Bovatin-voorzitter, maar ook bestuurder van ESPEQ in Heerhugowaard. Als directeur kom ik hem dus regelmatig tegen. Mooie momenten. Gerard bruist van energie en enthousiasme. Uitermate gedreven en wil altijd vooruit.

Bijvoorbeeld met nieuwe producten in zijn showroom, met nieuwe lichtere werkmethodes voor zijn tegelzetters. Hij wil altijd vooruit.

We zijn gericht op het zekerstellen van datgene wat we verworven hebben. Minder op creatie. Maar de welvaart is nou juist ontstaan vanuit de gretigheid van de mensen na de Tweede Wereldoorlog! We leken collectief ‘begeistert’ door wat ik noem, cultureel ondernemerschap. Als je iets wilt moet je er tegen aan, door te leren, te werken, te innoveren.

Stilzitten betekent achteruitgang.

Ontwikkeldrift is essentieel voor goed ondernemerschap.

Een ondernemer is altijd een beetje ontevreden. Wat er is, is immers aardig, maar niet voldoende. Wat nog kan komen, dat is het doel. Vernieuwing en ontwikkeling als motto.

De noodzaak om cultureel ondernemerschap een nieuwe rol te geven lijkt groot. De behoefte aan vooruitgang is immers nog alom aanwezig, maar de relatie met de benodigde mentaliteit wordt niet altijd gelegd. Die mentale gesteldheid, de vechtlust zo u wilt, zou een vak moeten zijn dat je op school krijgt.

Die gretigheid is niet iedereen, ondernemer of niet, gegeven.

De zesjes-cultuur speelt nog altijd een grote rol in Nederland.

De crisis heeft wel een bres in dit soort opvattingen geslagen, maar uitgestorven zijn ze niet.

En dat is zorgelijk. Economische en maatschappelijke voorspoed zijn namelijk geen vanzelfsprekendheden. Die vergen, ook wanneer je zelf geen ondernemer bent, een voortdurend geestelijk ondernemerschap. Op zoek naar verbetering. Voor jezelf, voor je bedrijf, voor de samenleving, voor je dierbaren.

Ik noem het de culturele dimensie van een naar welvaart en welzijn strevende samenleving. En het is allemaal niet meer vanzelfsprekend. Zorg voor zieken en ouderen is niet meer vanzelfsprekend. Maar ook het verduurzamen van woningen is iets wat we ons nauwelijks kunnen veroorloven. Vroeger stoppen met werken is iets dat niet meer betaalbaar is.

Feitelijk kachelen we heel rustigjes aan achter de economische voorhoede in de wereld. Richting een middenpositie. En verder?

Wij proberen dat in Heerhugowaard. Scholen in mentaliteit.

Maar ook in nieuwe technieken, bijvoorbeeld in tegelzettechnieken met panelen. Ons denken is er altijd op gericht te verbeteren. In alle opzichten. Want wat er is, kan altijd beter. Die mentaliteit vinden wij Reus-achtig. Pas als je de kwetsbaarheid ziet, word je er zuinig op en richt je jezelf op ontwikkeling. ■

43

Door Sander Brouwer

Wat is een bedrijfswaardering?

De komende edities voorziet Sander Brouwer RB, fiscalist en partner bij ‘De Hooge Waerder’ Accountants, belastingadviseurs & juristen (www.dehoogewaerder.nl ), u van de nodige tips over fiscale zaken, ICT, internationale kwesties – kortom, bedrijfsvoering. Immers ook een belangrijk aspect van uw ondernemerschap! In deze editie: het fenomeen ‘bedrijfswaardering’. Interessant wanneer u bijvoorbeeld ooit op het idee komt om uw bedrijf ‘verkoopklaar’ te maken!

Een bedrijfswaardering is het bepalen van de waarde van een bedrijf op een zeker moment voor een bepaalde toepassing in een bepaalde context. Zo kan een bedrijfswaardering aan de orde zijn als u een bedrijf wilt kopen of verkopen, maar bijvoorbeeld ook bij geschillen tussen aandeelhouders of echtscheidingen of voor schadebepalingen.

de afgelopen jaren worden als basis genomen, maar met name de toekomstverwachting van de onderneming vormt hier de basis van de waardeberekening. De verwachte toekomstige geldstromen van een bedrijf worden in kaart gebracht op basis van een exploitatieprognose voor minimaal drie tot vijf jaar vooruit.

In het verleden behaalde resultaten…

In de praktijk zijn er verschillende waarderingsmethoden die vaak worden gebruikt. Een simpele methode is het waarderen op basis van een bepaalde vuistregel, bijvoorbeeld ‘drie keer de winst’. Er wordt dan uitgegaan van een gemiddelde winst over de afgelopen jaren. Toch kleven er bezwaren aan deze methode.

Allereerst bieden in het verleden behaalde resultaten natuurlijk geen garantie voor de toekomst. Daarnaast is het ook de vraag waarom nou precies drie keer de winst wordt genomen en niet bijvoorbeeld twee keer of vier keer? Bovendien kan over het begrip ‘winst’ veel discussie ontstaan. Winst is immers gewoon een boekhoudkundige term, met name gebruikt voor fiscale doeleinden en daarom geen goede indicatie voor het rendement. Wél een goede indicatie voor het rendement van een onderneming zijn de toekomstige geldstromen. De geldstromen bestaan, naast het operationele resultaat, ook uit de (toekomstige) investeringsverplichtingen. Deze worden vaak vergeten bij een waarde berekening middels vuistregels. Beter is het daarom om naar de geldstromen of de cashflow te kijken.

Natuurlijk kan het lastig zijn om de toekomstige ontwikkelingen goed in te schatten. Dit is onder meer afhankelijk van de dynamiek van de markt waarin de onderneming actief is en van het eigen verdienmodel van de onderneming. De automatiseringstrend en wijzigingen in wet- en regelgeving kunnen van invloed zijn op dat verdienmodel. Denk bijvoorbeeld aan de recente wetswijzigingen die de markt voor kinderopvang sterk beïnvloed hebben. Maar met een goede onderbouwing van de verwachtingen lukt het vaak toch om tot een gedegen waardeoordeel te komen.

De Discounted Cashflow Methode Deze methode vertaalt simpel gezegd de toekomstverwachtingen van een onderneming in een waarde. Hierbij wordt ook wel naar het verleden gekeken: de historische jaarrekeningen van

Denk vooruit!

Mocht u van plan zijn om in de toekomst uw bedrijf te verkopen, dan is het verstandig om u nu al bezig te houden met de bedrijfswaardering. U kunt dan alvast werken aan een waardevermeerdering van uw bedrijf en deze ‘verkoopklaar’ maken.

Bedrijfswaardering versus prijs Let er ten slotte op dat een bedrijfswaardering niet hetzelfde is als de prijs van een onderneming. Die komt uiteraard uiteindelijk tot stand door onderhandelingen, dus vraag en aanbod! ■

45

Graniet - Hardsteen Kalksteen - Leisteen Travertin - Marmer Keramisch - Composiet Lichtgewicht beton

Tekst: mr. Teus Zanen

RECHT zetten Eén van de kenmerken van juridisch advies is dat het vaak pas wordt ingewonnen als er eenmaal ‘iets aan de hand’ is. Veel juridische problemen kunt u echter voorkomen door vooraf – en niet zelden gaat het om schijnbaar onbelangrijke formaliteiten – even te checken of wat u doet, juridisch ‘klopt’.

BOVATIN juridisch adviseur mr. Teus Zanen loopt een aantal edities van dit blad wat veelvoorkomende kwesties met u door – en zet een paar zaken met u recht: zaken waarvan u misschien niet eens wist dat u er niet van wist. In deze editie meer over garanties. Alleen al omdat op tegelwerk soms wel 10 jaar garantie gegeven wordt…

GARANTIE Over het begrip garantie bestaan veel misverstanden. In dit artikel ga ik in op wat onder garantie wordt verstaan en met name op wat garantie op tegelwerk kan inhouden.

Het begrip ‘garantie’ is in de wet niet met zoveel woorden gedefinieerd. Als het gaat om een koopovereenkomst zegt de wet dat de afgeleverde zaak aan de overeenkomst moet beantwoorden. Vervolgens geeft de wet aan dat een zaak niet aan de overeenkomst beantwoordt indien de zaak, mede gelet op de aard van de zaak en de mededelingen die de verkoper over de zaak heeft gedaan, niet de eigenschappen bezit die de koper op grond van de overeenkomst mocht verwachten. Maar wat ‘mag de koper dan verwachten’? De koper mag verwachten dat de zaak de eigenschappen bezit die voor een normaal gebruik daarvan nodig zijn en waarvan de koper de aanwezigheid niet behoefde te betwijfelen. ‘…normaal functioneert’ Als je bijvoorbeeld een televisietoestel koopt, mag je verwachten dat dit onder andere qua beeld en geluid goed functioneert. Je mag ook verwachten dat het televisietoestel bij normaal gebruik een aantal jaren probleemloos mee gaat. Dat je normaal gesproken één jaar garantie krijgt, is dus vreemd… Dat de verkoper je vervolgens aanbiedt dat je er één of twee jaar garantie kunt bijkopen, is dan ook helemáál een sigaar uit eigen doos. Je betaalt namelijk voor iets waar je al recht op zou hebben. Je mag immers verwachten – en de meeste mensen hebben ook die ervaring – dat een televisietoestel zelfs ruim meer dan 3 jaar probleemloos functioneert.

Bewijslast Voor de goede orde moet nog wel worden vermeld dat garantie niet alleen gaat over het goed functioneren gedurende een bepaalde tijd, maar ook over het leveren van bewijs. Bij de koop van een zaak door een consument zegt de Wet dat een zaak niet aan de overeenkomst heeft beantwoord, indien zich binnen een termijn van zes maanden een gebrek openbaart. Indien de verkoper van mening is dat het gebrek is veroorzaakt door de koper zelf, dan zal hij dat moeten bewijzen. Na afloop van de termijn van zes maanden is het echter juist de koper die moet bewijzen dat de geleverde zaak niet deugt. De toegevoegde waarde van een garantie zou dus kunnen zijn dat de koper, gedurende de periode dat de garantie langer duurt dan zes maanden, geen bewijslast heeft.

Tegelwerk En hoe zit het dan met garantie op tegelwerk? Bij het verkopen van tegels gelden in principe de hiervoor genoemde uitgangspunten. Maar een tegel is geen gewoon gebruiksproduct. Een tegel is een halffabrikaat. Een wand- of vloertegel heeft pas een functie nadat de tegel op de goede manier is aangebracht. In vergelijking met een televisie is een tegel bovendien een relatief eenvoudig product. Dat geldt ook voor de gebruikte applicatiemiddelen zoals lijm. De kans dat een tegel en/of een applicatieproduct als zodanig de oorzaak zijn van geconstateerde gebreken (hol klinken, loslaten, scheuren, ongelijkheid tussen tegels en/of voegen) is gering. Gebreken bij tegelwerk zijn dus vaker het gevolg van een gebrekkige uitvoering, waaronder ook kan worden verstaan het toepassen van het verkeerde product en/of de verkeerde aanbrengmethode voor de concrete situatie. >

47

DOWNLOAD ONZE NIEUWE Professionele APP

www.rubi.com/cleaning/nl

!!

ad Downlo

76

00

App Telefoon

0

RUBI CHEMICAL

Voor: Schoonmaken Beschermen WAX Overige

-5729

2

App Tablet

App Telefoon App Tablet

augustus 2015

> Aanbiedingen van tegelverkopers dat de tegels ‘gratis worden aangebracht’ wekken overigens geheel ten onrechte de indruk, dat het aanbrengen van tegels niet zo veel voorstelt, terwijl het tegendeel waar is.

Aannemingsovereenkomst Het aanbrengen van tegels door de tegelzetter is wettelijk gezien een aannemingsovereen- komst. De tegelzetter is verantwoordelijk voor de juiste uitvoering van de werkzaamheden. Dat impliceert niet alleen het visueel goed uitvoeren van de werkzaamheden, maar ook het toepassen van de juiste applicatiemiddelen en aanbrengmethoden. Het op de juiste wijze moeten uitvoeren van de werkzaamheden is echter nog wat anders dan het garanderen van het resultaat in de zin dat er gedurende een aantal jaren geen gebreken zullen optreden. Waar de Wet bij de koopovereenkomst nog enige houvast biedt voor wat de koper van de afgeleverde zaak mag verwachten, is dat bij de aannemingsovereenkomst niet het geval. De Wet bepaalt namelijk alleen dat de aannemer (dus de tegelzetter) verplicht is om gebreken, voor zover hij daarvoor aansprakelijk is, te herstellen. Wat echter moet worden verstaan onder een gebrek wordt niet nader geregeld… De opdrachtgever moet dus bewijzen dat er sprake is van een gebrek, en dat het geconstateerde gebrek te wijten is aan een gebrekkige uitvoering van de werkzaamheden. Als alleen wordt afgegaan op de Wet is dus niet duidelijk wat precies de rechten en plichten zijn van de tegelzetter en de opdrachtgever. Daarom wordt er in de praktijk vaak gewerkt met ‘garantieverklaringen’.

Dus: garantieverklaring!

De inhoud van de garantieverklaringen betreft met name de volgende aspecten: 1. wat er wel/niet wordt gegarandeerd, 2. de garantietermijn, 3. de bewijslast, 4. uitsluiting of beperking van gevolgschade, 5. beperking van de herstel- of vervangingskosten en 6. geschillenregeling.

Bekend zijn de garantieverklaringen op basis van paragraaf 22 van de Uniforme Administratieve Voorwaarden (UAV).

Een tegelzetter die werkt voor een algemene aannemer kan worden geconfronteerd met een garantieverklaring die is gebaseerd op de UAV. Daarom heeft de BOVATIN een garantieverklaring voor tegelwerk opgesteld die eveneens is gebaseerd op deze UAV. Deze verklaring kan worden opgevraagd via juridischadvies@bovatin.nl. ■ Vragen? Advies nodig?

Neem contact op met: de juridisch adviseur van BOVATIN, mr. Teus Zanen, tel.

06 206 16 770; mail: juridischadvies@bovatin.nl

49

50 kg

40kg

kg 45

kg 50

25kg

kg 45

augustus 2015

Ontbijtsessie met het Weber BouwBroeders Café

Ontmoeting geassocieerde leden: meer over ‘Meerwaarde’!

Na het grote succes van vorig jaar gaat ook dit jaar het Weber BouwBroeders Café weer van start. Sinds maandag 1 juni worden bij verschillende bouwmaterialenhandels klanten in de vroege ochtend voorzien van overheerlijk ontbijt, de laatste ontwikkelingen op gietvloerengebied en desgewenst een advies op maat voor de projecten waar ze mee bezig zijn.

Deelnemers van het Weber BouwBroeders Café maken ook nog eens kans op te gekke prijzen.

Geen lange tafel, maar meerdere tafels. Zo zag de tweede sessie van het groeiend aantal geassocieerde leden van BOVATIN er uit. Omdat er meer te bespreken viel, en er uin kleinere groepen vaak meer tijd is om ideeën uit te wisselen.

Een belangrijk onderwerp: ‘Meerwaarde van tegels’, de promotiecampagne waarvan u waarschijnlijk het boekje al op de balie en de sticker op de auto hebt (er zijn er immers al flink wat verzonden…). Om nu de voordelen van tegels en vakkundig tegelwerk (door de BOVATIN-tegelzetter, natuurlijk!) bij de consument over het voetlicht te brengen, heeft de marketingwerkgroep bedacht dat er nu vooral door middel van social media en – mogelijk –TV allereerst ingezoomd moet worden op de consument en wel allereerst de VROUWELIJKE consument. Die neemt immers, zo menen de heren(…) de eindbeslissing.

Bezien wordt nu hoe, naast de eigen investering van de geassocieerde leden, ook de buitenlandse in Nederland opererende marktpartijen kunnen worden verleid om de campagne te ondersteunen: een website, een sticker en een boekje maken is één ding, zorgen dat een flink deel van ‘de markt’ de voordelen kent is – zoals ook vooraf al bekend was – stap twee. Samen met de EUF wordt nu bezien of de Confindustria Ceramica (de associatie van Italiaanse tegelfabrikanten, red.), bereid is om ook in de Nederlandse/EUF-campagne te investeren, net zoals zij dat in Zwitserland en Oostenrijk hebben gedaan. We gaan zien waar de EUF als ‘onze Europese tegelbranchelobbyorganisatie’ toe in staat is! ■

Extra service Het Weber BouwBroeders Café reist in de maanden juni, juli, september en oktober door Nederland langs diverse Bouwmaterialenhandelaren om iets extra’s te doen voor haar klanten. ’s Ochtends vroeg is het team van Saint-Gobain Weber Beamix aanwezig om het Weber BouwBroeders Café op te bouwen, de bar en de koffie klaar te zetten en de broodjes te smeren. Soms gaat het zelfs zo ver dat de vertegenwoordiger zelf de avond van te voren al de eitjes staat te koken!

Prijzen Tijdens het Weber BouwBroeders Café maken de bezoekers ook kans op verschillende prijzen. Zo is er elke dag een dagprijs t.w.v. € 50,- aan weber. floor producten in te wisselen bij de Bouwmaterialenhandelaar waar de prijs wordt gewonnen. Maar dat is nog niet alles. Aan het einde van de tour van het Weber BouwBroeders Café worden er een aantal te gekke prijzen verloot onder de bezoekers die zich aanmelden voor het BouwBroeders spaarprogramma. De hoofdprijs is een professionele bedrijfswageninrichting van Sortimo ter waarde van 3.000,- euro, de tweede prijs is een weekendje weg!

Wilt u weten wanneer het Weber BouwBroeders Café bij u in de buurt is?

Kijk dan op www.weberbeamix.nl voor de laatste versie van het tourschema. Op onze facebookpagina: www.facebook.com/ weberbeamix zijn de foto’s van het Weber BouwBroeders Café te vinden! ■

51

| SCHÖNOX Q-familie

»U wilt een tegellijm, die 100 % bij u past?«

MIX

FE

PERF

AN

SA

M

100 %

VARIABLE

CE

»Wij ook.«

OR

Bouwfysikalisch getest – voor alle toepassingen veilig!

| www.schoenox.nl |

NIEUW

augustus 2015

Keramische accessoires SCHÖNOX introduceert voor tuinen!

BM-uitvlakmortels

Keramische tegels voor tuinen en parken hebben definitief hun plaats veroverd tussen alle bestratingsmogelijkheden die op de markt verkrijgbaar zijn. Er is echter om de tuin compleet te maken, vaak meer nodig dan enkel tegels. De veeleisende klant zal ook om mogelijkheden vragen om hetzelfde materiaal toe te passen op andere elementen in de tuin.

Schönox introduceerde onlangs de speciale uitvlakmortels van de ‘SCHÖNOX BM-familie’. Uitvlakmortels? Soms repareert u een kleine oneffenheid of een beschadigde ondergrond. En misschien neemt u wel eens, zoals sommige tegelzetters die u in dit blad bent tegengekomen, het volledige stucwerk zelf voor uw rekening: een paar meter in een badkamer, een wandje in een keuken.

Om een trap, stapelmuurtje, vijver of zwembad echt af te maken, is het prachtig om te werken met het zelfde materiaal.

Michel Oprey & Beisterveld heeft daarom van enkele belangrijke series, accessoires aan de collectie toegevoegd om deze combinatie mogelijk te maken. Hiermee kunt u dus een totaalconcept aanbieden zoals u dat van Michel Oprey & Beisterveld gewend bent. ■

De SCHÖNOX BM-familie bestaat uit drie wandegaliseermiddelen:

Alle keramische producten zien? Kijk op www.mo-b.nl

■ SCHÖNOX

BM 30 FLEX ‘Sneldrogend, ook onder extreme omstandigheden toepasbaar’ ■ SCHÖNOX

BM 30 ‘Egaliseert en repareert binnen en buiten tot 30 mm’ ■ SCHÖNOX

BM 10 ‘Smeuïg in de verwerking en goede hechtvastheid’ Allemaal speciale uitvlakmortels voor het egaliseren, uitvlakken, pleisteren en repareren van (bestaande) wanden en plafonds van beton, cellenbeton, kalkzandsteen en andere cementgebonden ondergronden. SCHÖNOX BM wandegaliseermiddelen zijn kunstharsveredeld, watervast en strekbaar. ■ Voor meer informatie: www.schonox.nl

53

Nieuwe collecties minimale inzet maximaal resultaat Mosa.

Mosa Scenes 3 kleurtonen met 3 verschillende texturen, in het flexibele formaat van 15 x 15 cm gemixt in 1 doosje. Hierdoor kunnen de tegels willekeurig en makkelijk verwerkt worden zonder patroon en het resultaat is altijd goed. Doordat er maar 1 doos nodig is, is snijverlies beperkt en het orderproces eenvoudig. Kortom: een efficiĂŤnte ĂŠn kosteneffectieve oplossing voor elke ruimte.

Kijk op www.mosahome.nl voor nog meer nieuws of bezoek onze Flagship Store.

Mosa Flagship Store Maastricht Meerssenerweg 358 6224 AL Maastricht 043 - 368 88 99 info@mosa.nl

augustus 2015

Een emmer nieuws van Coba!

Soms verandert er heel veel tegelijk. En dat is nu bijvoorbeeld bij Coba aan de orde. Dus hieronder even een overzicht!

Coba’s marketingadviseur Kim van Kleef informeert ons: Nieuwe man in Noord/Oost-Nederland “Het Coba team is verder uitgebreid met Pieter Westhuis voor de Regio Noord-/ Oost-Nederland. Pieter is zelf tegelzetter geweest en heeft jarenlang bij Tegelcentrum Dorgelo in Zwolle gewerkt als uitvoerder en bedrijfsleider. Met Pieter hebben we daardoor ook veel praktische kennis in huis gehaald.

Onze rayonverdeling is dan nu als volgt:

Nieuwe producten… “…en we hebben een aantal nieuwe producten gelanceerd: ■

Coba CGM310 Voegmiddel fijn, verkrijgbaar in 5 en 20kg in 9 kleuren. Een topvoeg met een zeer fijne voegstructuur, snelverhardend en snel belastbaar.

■ Coba CGM350 Epoxyvoeg, verkrijgbaar in 5 kilogramverpakking, in drie kleuren. Chemicaliën bestendig, waterdicht en bestand tegen hogedruk reiniging.

■ Coba CGM390 Sanitairkit, verkrijgbaar in vijf kleuren in 310miligramverpakking. Afgestemd op de Coba voegkleuren, zuurvrij en duurzaam elastisch.

■ Marcel

Krook (West-Nederland) van Petersen (Midden-/Oost-Nederland) ■ Pieter Westhuis (Noord-/Oost-Nederland) ■ Richard van Mil (Zuid-/Oost-Nederland) ■ Gerrit Medema (Coba Vloeren) ■ Reinier Spaan (Verkoopleider) ■ Mark van Es (Binnendienst)” ■ Thijs

Nieuwe verpakkingen…

“Onze nieuwe plastic verpakking wordt door de tegelzetters zeer goed ontvangen. Deze verpakking heeft voor hen de volgende voordelen: ■ De

producten zijn langer houdbaar, want ze worden vacuüm verpakt; ■ De verpakkingen zijn luchtdicht en dus stofvrij; ■ De producten zijn beter bestand tegen weersinvloeden; ■ De zakken zijn recyclebaar, dus gooi ze gerust bij het plastic afval.

Voor onze pasta-emmers hebben wij ook een nieuw ontwerp met gekleurde deksels. Dit voor een beter onderscheid tussen de drie pasta’s (zie de packshots).

1. DTA200 Pastalijm Wandtegels: Blauwe deksel 2. DTA210: Pastalijm Projecten: Zwarte deksel 3. DTA220: Pastalijm Grootformaat tegels: Oranje deksel Voor onze voegmiddelen CGM300/310 hebben we een nieuwe 5 kilogramverpakking met zipsluiting.”

…Een speciaal Anhydrietprogramma “In onze nieuwe folder hebben wij ook ons Anhydrietprogramma speciaal uitgelicht. Wij hebben hier een speciale Poederlijm (GTA190), Reparatiemortel (ARM610) en Egalisatiemortel (ALM500) voor Anhydriet- en alphavloeren.

Ook hier kunnen wij altijd deskundig advies in geven.” …en een vernieuwde website!

Op ons vernieuwde website hebben wij een aantal handige tools voor de Tegelzetter! We hebben o.a. een verbruikscalculator en een handige productadviestool. Binnen een paar klikken heb je een advies. Ga naar www.coba.nl voor meer informatie! ■

55

codex is compleet!

Totaal assortiment voor de professionele tegelzetter Verwerkersvriendelijke producten Knowhow en technische ondersteuning Focus op gezond en veilig werken Top-Service

codex | Een merk van Unipro bv Meer info op www.codex-x.nl of Tel: +31 (0) 53 573 73 73

augustus 2015

Codex Unipro fietst 75.000 Euro bij elkaar voor het KWF

Op donderdag 4 juni hebben elf collega’s van Unipro (van de Codex Tegellijmen) de Alpe d’HuZes gefietst voor het Koningin Wilhelmina Fonds (KWF). Met deze fietstocht sluit Unipro een reeks van activiteiten af, waaraan alle medewerkers hun steentje heeft bijgedragen. Het resultaat van alle inspanningen is dan ook navenant. De vloerenspecialist uit Haaksbergen levert een bijdrage van 75.000 Euro aan de strijd tegen kanker.

planning in combinatie met de onvermoeibare inzet van de fietsers, directie, medewerkers en sponsoren heeft voor dit prachtige eindresultaat gezorgd.

Activiteiten voor het KWF ■ Benefietdiner ■ Familiediner ■ Verschillende tourtochten ■ Spinning Clinic ■ Verkoop van wijn ■ Diverse sponsoracties van de fietsers. (bijvoorbeeld individuele sponsoring door klanten en familieleden, inzamelakties lege flessen, inzamelakties frituurvet, fiets-reparatieservice, creatieve workshops met Unipro-producten en spontane giften) Over Unipro Unipro levert alles voor het leggen, onderhouden en renoveren van alle soorten vloeren. Een duurzaam en gezond werkklimaat met oog voor onze medemens is stevig verankerd in het DNA. Als onderdeel van het MVO-beleid heeft Unipro ervoor gekozen om zich voor 2015 aan o.a. het KWF te verbinden. In 2014 opende Koningin Máxima het nieuwe bedrijfspand van Unipro, de groenste fabriek van Nederland, in plaats van cadeaus vroeg Unipro haar gasten voor een bijdrage aan het KWF. ■ http://www.codex-x.nl

De elf fietsers werden begeleid door een groep vrijwilligers van Unipro en Enzo di Prima van restaurant Intenzo uit Hengelo. Vorig jaar deed Unipro voor het eerst mee aan de Alpe d’HuZes. Deze donatie van ruim 66.000 Euro maakt Unipro in 2015 tot een belangrijke sponsor van deze indrukwekkende klim. Alle 5.000 fietsers zijn op 4 juni dan ook in “Unipro tenue” de berg op gefietst.

Een enorme stimulans voor de fietsers van Unipro, die allemaal hun persoonlijke doelstellingen hebben gerealiseerd.

Creatief voor het KWF Om de ambitieuze doelstelling te realiseren werden er binnen Unipro verschillende projectgroepen opgericht. Een strakke financiële

Emissiearm tegellijmsysteem van PCI PCI heeft een geheel emissiearm tegellijmsysteem samengesteld dat voldoet aan de eisen met betrekking tot vluchtige organische stoffen van het Duitse onafhankelijke instituut GEV. Het systeem omvat niet alleen een breed pakket tegellijmen, voegmortels en kitten, maar ook primers, uitvlakmortels, waterdichtings- en ontkoppelingsmateriaal.

Kwaliteit, verwerking en milieu staan al vele jaren bij PCI op de voorgrond. Het thema “emissiearm” is daarbij een onderdeel van de productkwaliteit. Men brengt steeds meer tijd binnenshuis door, zodat het belang van een goede luchtkwaliteit en emissiearme producten toeneemt.

Het Duitse GEV beoordeelt als onafhankelijk instituut welke producten emissiearm zijn. Daarbij worden drie classificaties gebruikt: EMICODE EC1 plus, EC1 en EC2. De eerste is het meest emissiearm. Deze coderingen komen terug in de productinformatie

van de desbetreffende producten van PCI. Het bedrijf heeft de informatie over emissiearme producten en de beschrijving van het keurmerk overzichtelijk in een flyer verzameld. Daarop staat ook een tweede, nagenoeg emissiearm systeem voor natuursteen.

PCI tegellijmsystemen en bouwchemische hulpstoffen omvatten het gehele lijmproject, van primers, waterdichtingssystemen en XPS-hardschuimplaten tot tegellijmen, voegmortels en kitten.

Aangevuld met bouwchemische producten, zoals aangiet- en betonreparatiemortels, kelderafdichtingssystemen en vloerverzegelingen. ■ Meer informatie: www.PCI-Afbouw.nl

57

www.bostik.nl

www.bostik.be

augustus 2015

Schlüter®-DITRA-HEAT-E Elektrische temperatuurregeling nu ook voor wanden

inbegrepen, net zoals de nieuwe Schlüter®-DITRA-HEAT-E-R thermostaat met touchscreendisplay. Omdat het systeem voldoet aan het algemene bouwtechnische testcertificaat (abP) als contactafdichting en de bekleding dankzij de bewezen DITRA-technologie wordt ontkoppeld, is het mogelijk om de wanden van een inloopdouche aangenaam warm te maken. De verwarmingsprestaties bij wandinstallatie variëren naar keuze tussen 136 W/m2 – dit bij plaatsing van de verwarmingskabels op de vloer om de drie noppen - of 200 W/m2 bij plaatsing om de twee noppen op de ontkoppelingsmat.

Met Schlüter®-DITRA-HEAT-E-R wordt ook een nieuwe, moderne thermostaat voorgesteld met gekleurd touchscreen-display voor een eenvoudige en tijdgestuurde elektronische temperatuurregeling van vloer- en wandbekledingen. Naar keuze kan het apparaat ofwel als thermostaat voor de vloerverwarming worden gebruikt, ofwel als thermostaat voor de vloerverwarming en kamerinstelling. Dankzij de afmetingen van 5,5 x 5,5 cm is de nieuwe thermostaat compatibel met de meeste courante schakelaar-afdekplaatjes. ■

Afzonderlijk gedefinieerde en behaaglijk warme zones creëren: dat kan met de Schlüter®-DITRA-HEAT-E elektrische vloertemperatuurregeling. Wat tot voor kort alleen mogelijk was voor vloerbekledingen uit keramiek of natuursteen, kan met dezelfde bekledingen nu ook aan de wand. Nieuwe sets voor wandtemperatuurregeling zijn nu beschikbaar om snel en veilig aangename warme oppervlakken te creëren. Bovendien heeft Schlüter-Systems een nieuwe thermostaat ontwikkeld voor het DITRA-HEATE systeem.

Voor informatie: www.schlueter-systems.nl

Elektrische systemen voor het verwarmen van wanden vinden steeds meer hun weg in het interieur. Met de nieuwe sets voor wandtemperatuurregeling biedt Schlüter-Systems de mogelijkheid om dit systeem eenvoudig in te bouwen. De Schlüter®-DITRA-HEAT-E-WS complete sets bevatten alle componenten voor de efficiënte verwarming van wandoppervlakken: vooraf gefabriceerde ontkoppelingsmatten en verwarmingskabels in overeenkomstige lengten zijn eveneens

Barrièrevrije oplossingen van Schlüter-Systems Elegante douches met een persoonlijk accent Een uniek design in de badkamer: Met “My KERDI-LINE” van Schlüter-Systems kunnen douchegoten worden voorzien van een persoonlijk lasergravure.

De doucheruimte is stilaan geëvolueerd van louter doelmatige inrichting tot een echte blikvanger in de badkamer. Dit is zeker het geval bij een inloopdouche. Met “My KERDI-LINE” van Schlüter-Systems kunt u nu de elegante, roestvaststalen lijnafvoergoten van het KERDI-LINE-assortiment een geheel persoonlijke toets geven: op de

frames en roosters van de douchegoten kunnen Schlüter-klanten persoonlijke gravures laten aanbrengen. Opschriften, symbolen of logo’s - de creativiteit kent geen grenzen. Zo kunnen bijv. hotels of vaklui hun logo op lijnafvoergoten aanbrengen, maar ook particulieren kunnen hun douche naar wens, hoogwaardig en duurzaam decoreren.

Het betreffende Schlüter®-KERDI-LINE model kan volledig (rooster en frame, KERDI-LINE-A) of enkel op het frame (KERDI-LINE-B en -C) van een lasergravure worden voorzien. De klant kan daarbij kiezen uit drie verschillende gravuretechnieken: oppervlakte gravure, getinte gravure of raster gravure. Afhankelijk van zijn voorkeur of het gekozen motief beschikt de klant altijd over de juiste methode om een douchegoot met een persoonlijke accent te creëren. ■ Voor informatie: www.schlueter-systems.nl

59

Erkenningsregeling Vrije vestiging Tegelzettersbedrijf Als gevolg van de wijzigingen in de Vestigingswetgeving worden er door de overheid geen specifieke eisen meer gesteld aan het vakmanschap van tegelzettersbedrijven. Dus iedereen, ook wanneer men niet beschikt over de benodigde ondernemers- en technische vaardigheden, kan een tegelzettersbedrijf beginnen!

Grote onduidelijkheid omtrent kwaliteit Het gevolg van de vrije vestiging is grote onduidelijkheid voor de opdrachtgever omtrent de kwaliteit die een tegelzettersbedrijf te bieden heeft. Onduidelijk voorwaarden en kwaliteitscriteria zijn derhalve troef. De kans op teleurstellingen en onoplosbare geschillen is groot.

Erkenningsregeling als oplossing Het is dus in het belang een “keurmerk” voor de kwaliteit van tegelzettersbedrijven te hebben.

Teneinde het vakmanschap in de branche te behouden en nog verder te bevorderen heeft de Bond Van Aannemers van tegelwerken In Nederland (BOVATIN) daarom een Erkenningsregeling in het leven geroepen.

De uitvoering van deze regeling ligt in handen van een aparte stichting: de Stichting Gespecialiseerde Aannemers Tegel- en natuursteenverwerking (SGAT).

Algemene ondernemersvaardigheden en bedrijfstechniek Om in aanmerking te komen voor erkenning dient de leiding van het bedrijf niet alleen te beschikken over algemene ondernemersvaardigheden, maar dient er ook te worden voldaan aan specifieke eisen van bedrijfstechniek en kennis van materialen en aanbrengtechnieken.

Opleiding en arbeidsomstandigheden Voorts wordt jaarlijks gecontroleerd of erkende bedrijven hebben voldaan aan de opleidingsverplichtingen voor het personeel op grond van artikel 35B van de Bouw-CAO en de eisen voortvloeiend uit de ARBO- en milieuwetgeving. Ook van de bedrijfsleiding wordt verwacht dat zij regelmatig de speciaal voor hen door SGAT opgezette cursussen en trainingen volgen.

Technische eisen, algemene voorwaarden en geschillenregeling De door S.G.A.T. erkende bedrijven dienen te werken op basis van het European Technical Report N300, hanteren de algemene voorwaarden van de BOVATIN, lossen klachten op conform de voorgeschreven Code Klachtenbehandeling en laten eventuele geschillen beslechten door de Stichting Geschillenoplossing Tegelwerken (SGOT).

Controle op werken in uitvoering Periodiek worden ook werken in uitvoering van de erkende bedrijven door inspecteurs bezocht.

Naar aanleiding van deze bezoeken worden er gerichte aanwijzingen en verwerkings- en opleidingsadviezen gegeven om de kwaliteit van het uitgevoerde tegelwerk op een nog hoger niveau te brengen.

Waaraan is een Erkend bedrijf te herkennen?

Nadat is gebleken dat men nog steeds aan alle eisen voldoet wordt aan een Erkend bedrijf jaarlijks een Erkenningscertificaat voor het betreffende jaar verstrekt. Daarnaast ontvangt men ook jaarlijks een schildje waarop is vermeld dat men voor het betreffende jaar is erkend. Bij het secretariaat is bovendien een lijst verkrijgbaar van de erkende bedrijven.

Erkenning staat voor kwaliteit en zekerheid Voor de opdrachtgever biedt Erkenning de zekerheid dat het betreffende tegelzettersbedrijf serieus bezig is met kwaliteit, nieuwe ontwikkelingen op de voet volgt en uiteraard werkt met goed opgeleid en gemotiveerd personeel.

De werkzaamheden worden uitgevoerd op basis van de meest recente technische inzichten zoals neergelegd in de Nederlandstalige versie van het European Technical Report N300. Mochten er in de uitvoering desondanks toch problemen ontstaan, dan worden deze op professionele wijze, zonodig via SGOT, opgelost. Voor meer informatie:

S.G.A.T. Postbus 85, 7460 AB Rijssen Tel. (0548) 53 85 05 • Fax (0548) 53 85 01 E-mail: sgat@sgat.nl • Website: www.sgat.nl

61

SGAT-NIEUWS

Met IKOB-BKB er achter, staat zeKerheID VOOrOp KOMO-procescertificatie Gespecialiseerde aannemers: Dakdekken Leidekken Zink- en Koperwerk Tegelwerk Na-isolatie Metselen Lijmen Voegen Overig: Buitengevelisolatie Afbouw Betonreparatie Energielabels + maatwerkadvies Systeemcertificatie: ISO 9001 en 14001 VCA*/** Erkenningen: Bouwgarant SGAT Projectinrichting

IKOB-BKB: De certificeerder van het huis.

IKOBKB

Certificering biedt uw bedrijf veel mogelijkheden. Zeker in deze tijd. Het is voor uw opdrachtgevers het signaal dat u aan de aanbestedingseisen (STABU) kunt voldoen. En een bedrijf dat keurmerken kan overleggen, onderscheidt zich in de markt.

Bovendien staat u juridisch sterker en zijn uw medewerkers beter gemotiveerd om hun werk kwalitatief goed uit te voeren.

Meer weten over certificering? Of over de aantrekkelijke combinaties van KOMO- en ISO/VCA-certificering?

Informeer dan vrijblijvend bij IKOB-BKB.

IKOB-BKB BV Postbus 298 3990 GB Houten Tel. 030 - 635 80 60 info@ikobbkb.nl www.ikobbkb.nl

Gecertificeerde erkende bedrijven van de SGAT Noord holland

zuid holland

Utrecht

noord brabant

Tegelzetbedrijf Zwarthoed(Kirry) BV Boeijer 23 1132 GN Volendam www.kirry.nl

Ceramics BV Tegelzetbedrijf 1e Pijnackerstraat 75 3035 GN Rotterdam www.ceramicsbv.nl

C.G. van den Bogaard Tegelzettersbedrijf Bredeweg 11 3945 PB Cothen www.tegelhuisbogaard.nl

Mutsaars BV Tegelzetbedrijf Kempenlandstraat 17a 5262 GK Vught www.mutsaars.bv

Oostbörg BV Tegelzetbedrijf Stationsstraat 34 3451 BZ Vleuten www.oostborg.nl

Tegelhandel Loomans Floreffestraat 100 5711 AE Someren www.tegelhandelloomans.nl

Rijvo Tegelhandel Volume 6 1446 WJ Purmerend www.rijvo.nl

Tegelzetbedrijf R. van Putten BV Vleugelboot 26B 3991 CL Houten www.tegelzetbedrijfvanputten.nl

SVK Tegelwerken BV Postbus 33 1800 AA Alkmaar www.svktegelwerken.nl Groot Afbouwbedrijf BV Postbus 104 1130 AC Volendam www.grootafbouw.nl Tegeltino BV Eendrachtstraat 6 1531 DV Wormer www.tegeltino.nl

zeeland

Limburg

Tegelzetbedrijf K & J Dieleman Industrieweg 7 4538 AG Terneuzen www.tegelzetbedrijfdieleman.nl

Hilhorst-Surtec Tegels & Sanitair Wiebachstraat 28 6466 NG Kerkrade www.hilhorst.nl Rongen Tegelzettersbedrijf V.o.F. Keizersveld 22 5803 AN Venray www.rongenvof.nl

Wijen Tegelhandel & Tegelzetbedrijf BV Pannenweg 100 6031 RK Nederweert www.wijentegels.nl

augustus 2015

Ik ben geen tegelzetter, maar...

In deze kwartaalcolumn graaft Remus Aussen, de hoofdredacteur van BOVATINfo, wat in het vak van de tegelzetter. Hebt u een onderwerp waar hij eens in mag graven? Mail het naar redactie@bovatin.nl ! Ook als u op deze column wilt reageren, natuurlijk.

Geen tijd om op de winkel te passen!

Ik ben bezig met de eindredactie van dit blad, haal nog wat letters en tikfoutjes weg, photoshop nog eens wat aan een foto, en ik kijk terug op de achterliggende periode. Iedereen heeft het weer druk, ikzelf ook. Ook als ik in de muziek kijk: er zijn weer bedrijfsfeesten en sowieso meer evenementen. Omdat er ook wat te vieren is. Dus is het festivalseizoen drukker dan vorig jaar. Wel merk je dat men de prijs laag probeert te houden: ‘…en moet dat echt, een maaltijd?’ ‘Ach, ik kom om vier uur binnen en ik ga om ongeveer drie uur ’s nachts weg, je mag er ook even over nadenken hoor…’ En daarnaast: veel kennissen beginnen weer aan een nieuwe baan, een ander huis, een andere auto… omdat het er goed uitziet. Griekenland of geen Griekenland in de EU. En gelukkig maar, want zonder vertrouwen of optimisme komen we nergens. Zeker niet in tijd van verandering: want als DIT de tijd is dat mensen verstrekkende beslissingen nemen over een nieuw huis, een investering, een studie of een opleiding, een nieuwe weg inslaan… Dan is DIT het moment om de tegelbranche op dat kruispunt neer te zetten. Natuurlijk met onze campagne ‘Meerwaarde van tegels’, met

de dienstverlening van BOVATIN richting onze leden en proefleden (u hebt nu toch wel gezien waarom u lid moet blijven…?), maar ook met onze jongeren.

Even simpel: als ik vandaag 15 zou zijn, en ik zocht iets waarmee ik gegarandeerd de komende jaren goed zou kunnen verdienen… ik zou mijn niche in de tegelbranche wel weten, en ik zou mezelf ZO SNEL MOGELIJK in dat vak bekwamen. Tot het hoogste niveau.

Dus – dit is geen tijd om op de winkel te passen. En in feite is die tijd er ook niet geweest. Eigenlijk konden we van MIJLEN VER aan zien komen dat we een tekort aan vakbekwame tegelzetters zouden krijgen.

En dat we dat, uitgerekend in een periode van groei, echt gaan voelen. Investeren (in tijd, geld en verandering) doe je als het rustig is en de prijs laag. Hebben we iets gemist…? Nee, maar we moeten nu wel snel zijn. Met het ‘reddingsplan’ voor de opleidingen, met het werven van jongeren, met het informeren van onze potentiële klanten…

Ik zou nog een afspraak met Richard Pauly maken(zie editie 2015-1), zodat ik een keer een dagje met hem zou meelopen om zelf te ‘voelen’ hoe dat is, met zand & cement. Niet aan toe gekomen (ik heb hem wel even gemaild, maar toch… afspraak is afspraak). Toch maar eens doen… ■

63

Voor meer informatie kijk op

tegelgroep.nl

Tegelgroep Nederland biedt een compleet pakket van producten en diensten voor elk denkbare toepassing met tegels. Voor zowel binnen als buiten.

Elk denkbare toepassing, zowel binnen als buiten

Technologische & esthetische ontwikkelingen, kwaliteit, duurzaamheid en service staan altijd voorop.

Met een ijzersterke reputatie op het gebied van logistieke performance, succesvolle innovaties en intensieve samenwerkingen.

Tegelgroep Nederland: partner van en voor Bovatin.

IJzersterke logistieke performance

Intensieve samenwerkingen Tegelgroep Nederland. Postbus 19 6674 ZG Herveld. T. +31(0) 488 470 600 F. +31(0) 488 470 601 info@tegelgroep.nl www.tegelgroep.nl

65

augustus 2015

“Een verzuimende medewerker kost 4 250,- per dag” Harry Hentenaar is Adviseur bij BOVATIN Verzekeringsdienst. In deze column geeft hij zijn visie op ondernemen, risico’s nemen en verzekeren.

Waarschijnlijk bent u wel bekend met de cijfers: dagelijks meldt 1 op de 25 werkende in Nederland zich ziek. En dit kost u als werkgever € 250,- per zieke medewerker, per dag. Daarom is het zo verstandig een ziekteverzuimverzekering af te sluiten die (een deel van) deze loonkosten doorbetaald. Maar voorkomen is natuurlijk nóg beter.

Daarom proberen steeds meer werknemers hun ziekteverzuim te beperken. En ik merk in de praktijk dat ze hier steeds creatiever in worden.

Hoofdpijn, een griepje of een burn-out: soms is het ziekteverzuim van korte duur en soms duurt het langer. Maar steeds vaker zoeken werkgevers manieren om het ziekteverzuim tegen te gaan.

Onderstaand 3 van de meest voorkomende. Wellicht ter inspiratie?

Niet-ziekbonus Er zijn bedrijven die een niet-ziekbonus aan hun werknemers uitkeren. Heeft een werknemer zich bijvoorbeeld een kwartaal lang niet ziek gemeld, dan ontvangt hij een extraatje. Voor veel werknemers is dit een goede stimulans om zich, als zij lichte hoofdpijn hebben, niet ziek te melden en tóch gewoon te gaan werken.

VERZEKERINGSDIENST Stimuleren sporten/stoppen met roken Sommige werkgevers kiezen ervoor hun werknemers te stimuleren gezonder te leven. Dit doen zij bijvoorbeeld door een gesubsidieerd lidmaatschap van een fitnessvereniging aan te bieden, hulp te bieden bij stoppen met roken of fietsen naar het werk te stimuleren.

Door de gezondere levensstijl zullen werknemers zich minder snel ziek voelen en dus verzuimen.

Een extreem voorbeeld: Google Natuurlijk is er altijd baas boven baas. In dit geval is dat Google. Bij alle vestigingen van dit bedrijf kunnen werknemers de hele dag door gratis eten. Google’s filosofie is om mensen bewust en bekend te maken met echte voeding. In hun restaurants hanteren ze het stoplichtsysteem: de meest gezonde producten (groen) liggen op ooghoogte, de minst verantwoorde tussendoortjes zitten in automaten en daar moet voor betaald worden. Men betaalt een x bedrag per gram suiker, vet of transvet dat het product bevat. Hoe hoger dat percentage, hoe duurder de snack uitpakt. ■ Wat zijn uw tips om ziekteverzuim tegen te gaan?

Deel ze met mij via Twitter: @BovatinVD.

Met uw bedrijfsauto op vakantie naar het buitenland U bent van plan deze zomer met uw bedrijfsauto op vakantie te gaan: een dagje weg, een lang weekend of 2 weken. Maar waar moet u op letten als u met uw bedrijfsbus op vakantie gaat naar het buitenland?

dat vervangend vervoer buiten Nederland inbegrepen zit in uw pechhulp. Zorg dat u dit voordat u met vakantie gaat goed uitgezocht heeft zodat u niet voor verrassingen (en zonder vervoer) komt te staan.

Verzekering en groene kaart Bij de meeste zakelijke autoverzekeringen zijn privékilometers meeverzekerd. Ook als u met de auto op vakantie gaat, bent u dus gewoon verzekerd. Gaat u met uw bedrijfsauto naar het buitenland op vakantie? Dan is het wel van belang goed te kijken of uw autoverzekering geldig is in de landen waar u naartoe reist.

Zorg in ieder geval dat u de groene kaart meeneemt. De groene kaart is het bewijs dat een auto met eventuele aanhanger of caravan internationaal tegen wettelijke aansprakelijkheid is verzekerd en dat de eventuele kosten aan derden vergoed worden. Op de groene kaart staat onder meer vermeld in welke landen de verzekering geldig is. Deze kaart kunt u opvragen bij uw verzekeraar en wordt standaard verstrekt op het moment dat u de verzekering afsluit.

Schade in het buitenland met uw bedrijfsauto?

Wanneer u schade heeft in het buitenland is het, net als wanneer u schade heeft in Nederland, slim om zo snel mogelijk contact op te nemen met de Hulpdienst. Dit kan via het noodnummer dat op uw groene kaart staat. De alarmcentrale staat 24 uur per dag voor u klaar. Zorg ervoor dat u het nummer in uw telefoon hebt opgeslagen. Wanneer er iets gebeurt kunt u direct contact opnemen in uw eigen taal. Wel zo handig bij noodsituaties!

Vervangend vervoer Wellicht is het verstandig een verzekering af te sluiten voor vervangend vervoer. Dit zit vaak inbegrepen in een (doorlopende) reisverzekering. Bent u lid van een wegenwacht? Dan kan het zijn

Overige verzekeringen Op vakantie gaan is leuk, schade op vakantie niet. Daarom is het belangrijk om, naast de goede dekking voor uw autoverzekering, te zorgen voor een goede reis- en annuleringsverzekering.

Zeker weten dat u goed verzekerd op reis gaat?

Wij checken het graag voor u. Neem contact op met BOVATIN Verzekeringsdienst. Dat kan via 010 – 288 44 44 of info@ bovatinverzekeringsdienst.nl. ■

66

BOVATINFO

Secretariaat

Afdelingssecretariaten

Bondsburo BOVATIN Postbus 85, 7460 AB Rijssen Bezoekadres: Karel Doormanstraat 2, 7461 ER Rijssen telefoon: (0548) 53 85 05 fax: (0548) 53 85 01 e-mail: bondsburo@bovatin.nl website: www.bovatin.nl

Noord-Holland K. Scholten Westerwerf 2 1911 JA Uitgeest telefoon: 0251-319101 e-mail: noordholland@bovatin.nl

Hoofdbestuur Voorzitter: G.A. (Gerard) Reus Raadhuisstraat 18, 1829 BV Oudorp telefoon: (072) 511 08 99 mob.: 06-22916752 fax: (072) 564 70 52 e-mail: voorzitter@bovatin.nl Secretaris: C.H. (Chris) van Herpen Het Erp 9, 5388 CN Nistelrode telefoon: (0412) 61 16 29 mob.: 06-52654912 e-mail: secretaris@bovatin.nl Penningmeester: V. (Viktor) van de Bilt Mauritslaan 37, 3454 XR De Meern telefoon: (030) 241 69 35 Bestuursleden: V. (Viktor) van de Bilt Mauritslaan 37, 3454 XR De Meern telefoon: (030) 241 69 35 e-mail: info@viktorvandebilt.nl G.C. (Iete) Cremer Europaweg 28, 7742 PH Coevorden telefoon: (0524) 22 15 96 e-mail: gccremer@hotmail.com G. (Gijs) Hilhorst Wiebachstraat 28, 6466 NG Kerkrade telefoon: (045) 544 45 42 fax: (045) 544 09 73 email: g.p.w.hilhorst@hilhorst.nl H.G. (Harrie) Rongen.

Wilhelminastraat 29, 5802 BA Venray.

Tel.: 06-53 22 73 49 e-mail: harrierongen@home.nl T. (Tom) Sterkman Ivoorstraat 5 1812RE ALKMAAR telefoon: 072-5183222 e-mail: t.sterkman@svktegelwerken.nl Juridisch adviseur: Mr. T. Zanen Beukendreef 11, B-2920 Kalmhout België telefoon: (0032) 36853187 fax: (0032) 36853186 e-mail: juridischadvies@bovatin.nl mob.: 06-20616770 Ambtelijk secretaris: G. ten Bolscher Postbus 85, 7460 AB Rijssen telefoon: (0548) 53 85 05 fax: (0548) 53 85 01 Informatie betreffende keuringscommissie: BOVATIN Postbus 85, 7460 AB Rijssen telefoon: (0548) 53 85 05 fax: (0548) 53 85 01

Midden- en West-Nederland P. Verlaan Valkenburgerlaan 14, 2771 DA Boskoop telefoon: (0172) 21 60 84 fax: (0172) 21 04 61 mob.: 06-53281208 e-mail: middenenwestnederland@bovatin.nl Oost- en Noord-Nederland G.C. Cremer Europaweg 28, 7742 PH Coevorden telefoon: (0524) 22 15 96 e-mail: oostennoorddnederland@bovatin.nl Zuid-Nederland P. de Jong Cambreur 8, 5171 SJ Kaatsheuvel telefoon: (0416) 27 33 29 fax: (0416) 27 33 29 email bovatin.afd.zuid@online.n Redactiecommissie Hoofdredactie en nieuws diversen Remus F.P.M. Aussen, Aussen communicatie & management Dwarsbleekstraat 4, 3134 EC Vlaardingen, telefoon: (010) 435 22 70 mob.: 06 – 242 70 953 www.aussen.nl e-mail: redactie@bovatin.nl Mededelingen Hoofdbestuur G.A. Reus Raadhuisstraat 18, 1829 BV Oudorp telefoon: (072) 511 08 99 Mededelingen landelijk secretariaat B. Bekhuis Postbus 85, 7460 AB Rijssen telefoon: (0548) 53 85 05 Techniek-Materialen-Gereedschappen P. Verlaan Valkenburgerlaan 14, 2771 DA Boskoop Tel.: (0172) 21 60 84 A.M.F.J. Borrenbergs Sjeng Vaasstraat 7 6031HE Nederweert tel.: (0495) 634095 mob.: 06 23442186 e-mail: technischadvies@bovatin.nl Redactieadres BOVATINfo Postbus 85, 7460 AB Rijssen Telefoon: (0548) 538 505 Fax: (0548) 538 501 e-mail: redactie@bovatin.nl Advertenties Remus F.P.M. Aussen, Aussen communicatie & management Dwarsbleekstraat 4, 3134 EC Vlaardingen, telefoon: (010) 435 22 70 mob.: 06 – 242 70 953 www.aussen.nl e-mail: advertenties@bovatin.nl

Nuttige info voor BOVATINleden Ledenadvies BOVATIN Bondsbureau (voorlichting) Kosteloos via telefoon: (0548) 53 85 05 fax: (0548) 53 85 01 e-mail: bondsburo@bovatin.nl Voorlichting op gebied van onder andere: ■ Cordares (SFB) ■ Sociale Verzekeringen ■ CAO-bepalingen ■ Loonkosten ■ Overige verzekeringen ■ Bedrijfsschade ■ WA verzekeringen BOVATIN Bondsbureau (advies) Tarief € 70,- per uur.

Kort telefonisch advies: kosteloos Adviezen op gebied van onder andere: ■ Opstellen van een ondernemingsplan ■ Kostenbewakingssystemen ■ Financieringsplan ■ Opstellen exploitatieprognoses ■ Opvolgingsproblematiek BOVATIN/Technisch advies Kort telefonisch advies: kosteloos Tarief € 70,- per uur.

Algemene technische adviezen en specifieke projectadviezen ■ Tegels ■ Lijmen ■ Hulpmiddelen-materialen ■ Verwerkingsmethoden tel.: (0495) 634095 mob.: 06 23442186 e-mail: technischadvies@bovatin.nl BOVATIN/BJD Advies Tarief € 70,- per uur.

Incasso: no cure no pay (zonder geschil) via tel: (00) 32 36 85 31 87 (tussen 20.00 uur en 22.00 uur) fax: (00) 32 36 85 31 86 Mob.: 06-20616770 e-mail: tzanen@hotmail.com Juridische Advisering en Procesvertegenwoordiging (ook bemiddeling advocaat): ■ Arbeidsrecht ■ Contractenrecht ■ Incasso ■ Huurkwesties ■ Soc. Verzekeringen ■ Subsidies ■ Vergunningen ■ Leasing ■ Productaansprakelijkheid ■ Juridische Doorlichting S.G.A.T. Stichting gespecialiseerde Aannemers in het verwerken van keramischeen natuursteen tegels (zie secretariaat BOVATIN) Postbus 85, 7460 AB Rijssen

Voor bouwprofessionals

E I T C A R SPAA ers r tegelzett r*

voo mbe e v o n m / t tus van augus

De tegellijm met een uitstekende prijs/kwaliteitsverhouding

PCI Pecicoll XL ■

■ ■

Witte, flexibele pastalijm voor de wand Voor natte ruimtes, watervast Goed standvermogen, ook voor grootformaat tegels

Voldoet aan

■

Gebruiksklaar en prima te verwerken

■

Op zuigende ondergronden

■

Over bestaande tegels

5x MINI RC AUTO

33x MONSTERTRUCK

D2 TE volgens

66x HELICOPTER

*Kijk op www.PCI-Afbouw.nl voor de actievoorwaarden.

99x DRONE

132x STREETRACER

165x SPORTCAMERA

ALLE VERPAKKINGEN MET EEN FRISSE UITSTRALING! LIJMEN

REPARATIE & EGALISATIE

VOEGEN

VOORSTRIJKEN & VOCHTISOLATIE

AFDICHTEN

DIVERSEN

the strong connection