LIBRARY – JOURNAL ALERT
Tables of contents 2023 Nr. 5– Week 43 t/m 51
A+U Architectural and Urbanism
4
The Architectural Review
8
El Croquis
10
Detail
22
Groen
26
JoLa
28
MacGuffin
30
Monu
34
Ruimte + Wonen
36
Scape
42
De Witte Raaf
43
Article service! Ask for a copy of an article of your choice and we will send a pdf to you: avb-library@ahk.nl Subscribe / unsubscribe avb-library@ahk.nl Journal Alert
Feature: fala
ARCHITECTURE AND URBANISM
2023:10
An archipelago
No.637
Essay: A Floating Feather in the City CENTRAL 8
[067] house and atelier/ [023] house for 3 generations/ [088] house along a wall/ [075] 6 houses and a garden/ [069] housing within lines and dots/ 1033] house for a bird / [004] anticlimax / [l 19] masks/ [000] exhibitions
Publisher: Nobuyuki Yoshida Editor in Chief: Ayako Sato
within regularity
Essay: The World as Form Point Supreme
Editor: Amena Rahman
26 30
Il 021 housing with pink chimneys/ [077] house around a chimney I
[056] something modem / [030] completed houses/ [072] house under a big roof I [172] public housing in setubal (48 apartments) / [184/ public housing in lisbon (SO apartments)/ [173] public housing in almada (150 apartments)
Layout: Satoshi Ando (pickles design) Copyeditor: Amy Teschner Editorial Board: Barry Bergdoll Giovanna Borasi Andres Lepik
from and for joy,
of fragile systems,
Distributor: Shinkenchiku-sha Co.. Ltd.
Front cover: [l 14] house within afew lines. Detail ofcelling and wall. Photo by Francisco Ascensio. Back cover: [058/ house with a curved wall. Interror. Photo by Ricardo Loureiro. 2023 A+U Publishing Co., Ltd. Printed in Japan Published by A+U Publishing Co.. Ltd. Kasumigaseki Building 17F, 3-2-5, Kasumigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo J 00-6017, Japan Tel: +81-3-6205-4384 Fax: +81-3-6205-4387 Aoyama House 2-19-14 Minamiaoyama, Minato-ku, Tokyo J 07-0062, Japan Tel: +81-3-6455-5597 Fax: +81-3-6455-5583 Email: au@japan-architect.co.jp URL: https://au-magazine.com ISBN 978-4-9002-1296-I a+u = Architecture and Urbanism is handled exclusively by Shinkenchiku-sha Co., Ltd.: Kasumigaseki Building 17F, 3-2-5. Kasumigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017. Japan Tel: +81-3-6205-4380 Fax. +81-3-6205-4386 Email: ja-business@japan-architect.co.jp Subscription rate for 2023 outside Japan Y42,000 (Airmail - China, South Korea. Taiwan), ¥43,000 Airmail - Asia not including China, South Korea, Taiwan), Y49,000 (Airmail - Oceania, Canada, Mexico, Middle East, Europe), Y55,000 (Airmail - United States, Central and South America (not including Mexico), Africa). US Dollars. Euro, and Sterling Pounds equivalent to the above Japanese Yen prices are acceptable. When you remit, please convert to the current exchange rate.
48
52 [1141 house within a few lines/ [082] house of many faces/ [059] house with 4 columns / [050) very tiny palazzo / [009] temporary bar/ [136/ office with asperities / [031] flagship store / [042] real estate agency / [113] museum adjustments
Consultant: Yasuhiro Teramatsu Design: Massimo Vignelli
Essay: On Joy in Architecture Lütjens Padmanabhan
Essay: In the Manner of fala Kwong Von Glinow
70
74 [0941 house of countless windows /[118] house within 3 gestures/ [057] house in fonta!nhas / [043] apartment with 5 blue doors/ [040] garage house/ [070] broken house/ [189] pendulo / [085] variations in a box/ [156] cookie-cutter retreat ornaments of life,
Essay: Art of Love aoa architects
92
96 1087] house without idea/ 1101] houses of cards/ [086] apartment on a mint floor / [081/ small house with a monumental shower/ [098] fireworks in white / [048] house in paraiso / [143] house around a column another honesty, Essay: Can Incomprehensibility be Structured? Shingo Masuda
112 116
[079/ suspended house / [125] house with an inverted roof/ [052] reasonable housing/ [090] uneven house/ fl 07] folly for sun and sound/ [144] house of 3 structures and choreographed fictions. Essay: An Architecture That Was Not Asked For KOSMOS
134
138 [097/ waves of glass and clouds of metal / [058] house with a curved wall / 10251 apartment in chiado / [051] house with glass walls/ [068] folly for an art piece/ [150] oasis under a building
Essay: Wild Juxtapositions by Way of a Confusing Vocabulary Giovanna Borasi
156
Essay: The Disorienting Column Roberto Gargiani and Anna Rosellini
160
Feature: < 50 m
ARCHITECTURE AND URBANISM
2023:09
N0.636 Nulla Vale House and Shed MRTN Architects
Publisher: Nobuyuki Yoshida Editor in Chief: Ayako Sato Editors: Sylvia Chen (Singapore) Amena Rahman
10
Casa Chica 20 AGB Arquitectos Ing-Suk House 26 Yangnar Studio Garden Library for Refugees and Migrant Workers Yoav Meiri Architects The Light Trap Sher Maker
36
Layout: Satoshi Ando (pickles design)
JUMPH1UB 40 Unlimited Jakub Cigler Architekti
Copyeditor: Amy 'Teschner
The House of a Novelist 100A associates
Editorial Board: Barry Bergdoll Giovanna Borasi Andres Lepik
Garden House 52 Caspar Schols Floating Bamboo House H&P Architects
Consultant: Yasuhiro Teramatsu
Miaki Atelier 68 Tamotsu Teshima Architect and Associates
Design: Massimo Vignelli
The Brook small.
Distributor: Shinkenchiku-sha Co., Ltd.
32
44
62
76
Outbuilding with Deep Garden Baracco + Wright Architects Sacromonte Chapel MAPA Arquitetos
84
88
The Line 94 REgroup Outside House 98 FLOAT Architectural Research and Design Lykta Fireplace 102 Workshop NTNU, Sami Rintala, Pasi Aalto
·2023 A+U Publishing Co., Ltd. Printed in Japan Published by A+U Publishing Co., Ltd. Kasumigaseki Building I7F. 3-2-5, Kasumigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo I00-60I7. Japan Tel, +81-3-6205-4384 Fa: +8I-3-6205-4387 Aoyama House
Superpower Wall Revitalization of Husüv Park SKULL studio DD16 12 BIO Architects Base Cabin 118 Studio Edwards
2-19-14 Minamiaoyama, Minato-ku. 'Tokyo 107-.0062. Japan
13m' House 120 Studiomama
Tel: +81-3-6455-5597 Fa. +81-3-6455-5583 Email: au@japan-architect.co.jp URL https://au-magazine.com
The Hermitage Ilabb
124
Chapel of 'Tears Atelier Poem
130
ISBN 978-4-9002-1295-4 au= Architecture and Urbanism is handled exclusively by Shinkenchiku-sha Co.. Ltd.: Kasumigaseki Building 17F, 3-2.5, asumigaseki. Chiyoda-ku. Tokyo 100.-6017, Japan
FE+81-3-6205-4380 Fae +81-3-6205-436 ,ma,I: Ja-husinessrn-japan-ard1i Leet .r·o.jp S
ubscription f 9o 4g rate tor z023 outside Japan ,<000 /Airmail - Asia), Y45.000 Airmail "". North America. Oceania. & Mid«ate ast), Y49,000 An Afrie urmail - South America & ·s
US Don1ars, E
{+
e . • uro, and Sterling Pounds Iuivalent to the above Japanese Yen prices are acceptable. WH " to th 1en you remit, please convert Current exchange rate.
108
IWI Cabin 136 Juan Ruiz, Amelia Tapia Diogene 144 Renzo Piano Building Workshop One Square Meter House Didier Fiüza Faustino
148
Jsqm 152 BACH / Jaume Bach, Anna & Eugeni Bach Front cover Isam by BACH / Jaume Bach, Anna & Eugeni Bach. Photo courtesy of the architect.
Back cover. Didier Fuüza Faustino, Body in Transit. 2000 Image courtesy of ADAGP.
2023.
f%iii@ii@
Deserts
%r
.
.r •'zo w
#»
0
Brahim El Guabli
6
18
KEYNOTE
42
Experimental Saharanism Brahim Il Guabli 16
BUILDING
46
ALM A sports ball Atacama Desert, Chile Benjamin Mura Arquitectos Alejandra Celedon 94
48
OUTRAGE
REVISIT
Dar al Islam centre Abiquiá, New Mexico Hassan Fathy Illian Makeda
EBAY
BUILDING
»8
PA MS health centre Newman, Australia Kaitz Yeung Architecture Rory Hyde 38
89
Great Green Wall crumbling Spoorthay Raman
Nuclear colonialism in Maralinga David Burns 98
IN PRACTICE
Aziza Chaouni Projects Aziza Cha0uni
BUILDING
Walirumana educational centre La Guajira, Colombia Salba Estudio KurtHollander
ESAY
66
Border sands .Juanita Sundberg
38
BUILDING
Rajkumari Ratnavati Girls' School Rajasthan, India Diana Kellogg Architects A Sriwathsan
A
Juanita Sundberg
98
'!
•
mo.
±ts
a_
sier •
DIANA KELLOG
60
ar The Architectural Review
Subscriptions
Scouring the globe since 1890 for architecture that challenges and inspires
architectural-review.com/subscriptions help@subscribe.architectural-review.com
architectural-review.com
+44 (0) 1004 82870 Online shop
architectural-review.com/shop X archreviow (@ thearchitecturalreviow ?thearchitecturalreview
Customer services
customerservicesteam@emap.com +44 (0) 20 8908 2000
The book of books Volume XIII
77
Salma Samar Samluji
77 02
Khammash Architects Ali Karimi 82
BOOKS
Desert dystopias Maa L Zarzycki
CASE STUDIES
Wadi AI Hidan visitor centre Wadi AI Hidan, Jordan 86
114
ESSAY
Unsettling the Negev Irit Katz 106
16
BOOK
Dry ice Elise Misao Hunchck
Royal Academy for Nature Conservation Aljoun, Jordan 102
INTERVIEW
Salma Samar Damluji Bushra Mohamed
RETROSPECTIVE
Julian Rose
BUILDING
Wonder Cabinet Bethlehem, Palestine A U Anastas Nadi Abusaada 114
REPUTATIONS
Donald Judd Julian Rose 118
ESAY
Apocalypse urbanism Gökçe Gtnel
40
Editor Art Director Manon Mollard 'Tom Carpenter Deputy Editor Production Editors Eleanor Beaumont Jezebel Mansell Assistant Editor Julia Dawson Kristina Rapacki Digital Editorial Assistant Picture Researcher Daria Hufnagel Florence Wright
Managing Director Nick Stimpson Production Director Paul Moran Commercial Director Frazer Stokes ea:t. 9924 Head of Marketing Gill Chalk et. 2058
Every effort has been made to identify copyright holders and obtainpermission to reproduce images in this issue. Please get in touch with the editorial team should you hae any queries. Emails areformatted: firstname.latname@emap.com +44(0)20 3953 plus eat.
'The scheme by Archio at Becontree Avenue in Barking is 19 homes not 200, as was written in AI September 2028 in our
coverage of' Apparata's Honse for Artist8
BIOGRAFiA
4
BIOGRAPHY
6
CONTRA LA INCONTINENCIA UNA ENTREVISTA A EMILIO TufóN Y CARLOS MARTINEZ DE ALBORNOZ AGAINST INCONTINENCE AN INTERVIEW WITH EMILIO TuNÓN AND CARLOS MART[NEZ DE ALBORNOZ MARIA LANGARITA Y VICTOR NAVARRO SONIDo Y SENT1DO
308
SOUND AND SENSE EMILIO TUfÓN Y CARLOS MARTINEZ DE ALBORNOZ GRADO CERO
310
L.A ARQUITECTURA DE TURóN Y AALBORNOZ DEGREE ZERO THE ARCHITECTURE OF TUfÓN Y ALBORNOZ JESUS VASSALLO
GALERiA DE LAS COLECCIONES REALES
30
ROYAL COLLECTIONS GALLERY MUSEO HELGA DE ALVEAR
ll
62
84
BENJAMIN DE ROTHSCHILD
NUEVA ESCUELA DE ARQUITECTURA DE CARTAGENA
90
96
AULARIO Y BIBLIOTECA
CLASSROOMS AND LIBRARY
OFICINA ARQUIA BANK
8 VEGA SICILIA WINERY
ARQUIA BANK OFFICE 1O2
GASTROPAVILION ETH ZURICH 110
116
FACULTAD DE CIENCIAS DE LA SALUD
252
NAVARRE PUBLIC UNIVERSITY HEALTH SCIENCES FACULTY
136
CAPILLA EN CUENCA
256
CHAPEL IN CUENCA
WHITE HOUSE IN MADRID NUEVO MUSEO DE CHIPRE
244
UNIVERSIDAD PÓBLICA DE NAVARRA
STONE HOUSE IN CÁCERES CASA BLANCA EN MADRID
CABARA DE PIEDRA V TEJA EN LAGUNA NEGRA
226
STONE AND TILE CABIN IN LAGUNA NEGRA
HOUSE OF HUNGARIAN MUSIC CASA DE PIEDRA EN CÁCERES
218
FRANCISCO DE VITORIA UNIVERSITY
8 VEGA SICILIA
CASA DE LA MÓSICA HÓNGARA
212
UNIVERSIDAD FRANCISCO DE VITORIA
NEW BENJAMIN DE ROTHSCHILD
GASTROPABELLóÓN ETH ZÜRICH
180
NEW SCHOOL OF ARCHITECTURE OF CARTAGENA
AFGHANISTAN NATIONAL MUSEUM NUEVA BODEGA
CASA PALACIO PAREDES-SAAVEDRA PALACE HOUSE PAREDES-SAAVEDRA
WINE DOME IN VALBUENA DEL DUERO MUSEO NACIONAL DE AFGANIST ÁN
160
BRICK HOUSE IN MADRID
HELGA DE ALVEAR MUSEUM II CÓPULA DEL VINO EN VALBUENA DEL DUERO
CASA DE LADRILLO EN MADRID
152
MACBA
262
MUSEO DE ARTE CONTEMPORÁNEO DE BARCELONA
NEW CYPRUS MUSEUM
MACBA BARCELONA CONTEMPORARY ART MUSEUM CASA DE GRANITO EN SAN LORENZO DE EL ESCORIAL
268
GRANITE HOUSE IN SAN LORENZO DE EL ESCORIAL CASTELLANA 2
2013
2023
REVITALIZACIÓN DEL AREA DE LANDBOUWBELANG
TufóN Y AALBORNOZ
290
CASTELLANA 2
REVITALISATION OF THE LANDBOUWBELANG AREA
296
Sonderteil Interiors: Umbauen in Berlin
Restflächen nutzen: Apartments in Paris
Interiors Special: Berlin Conversions
Using Residual Sites: Parisian Apartments
Auf kleiner Fläche Saving Space
7/8.2023
2
lnhalt Contents
7/8.2023
DETAn
Editorial 18
Impressum
Imprint 88
Projektbeteiligte & Hersteller Project Teams & Suppliers
112 Contributors
Pro Stockwerk ein Zimmer: Raul Sánchez verwandelt ein Minihaus in Barcelonas Zentrum in ein lichtdurchflutetes Stadthaus.
One room per floor: Raul Sánchez transformed a small building in the heart of Barcelona into a light-flooded townhouse.
20
Magazin Reports 4
Jakob Schoof Hauptverwaltung in Malmö Headquarters in Malmö
8
Interview Lacol Klimarefugien für Barcelona Climate Shelters for Barcelona
14
Julian Krüger, Benjamin Kemper Research Ein Haus zum Zusammenstecken A House to Plug Together
Produkte & Referenzen Products & References 92
96
Mal3geschneiderte Umbauten sind die Spezialität des Berliner Architekten Andree Weil3ert. Im Interview spricht er über die Vielfalt stadträumlicher Potenziale. Customized conversions are the speciality of Berlin-based architect Andree Weissert. In our interview, he extols the multifaceted potential of urban space.
€ E
f
E 6i
Andrea Mende Zirkulär für die Zukunft Circular for the Future
Ir
Interiors, Beleuchtung Interiors, Lighting
72
LX
102 Gebäudehüllen, Dächer Building Envelopes, Roof Construction
80
108 Sanierung, Bauphysik Renovation, Building Physics
80
7/8.2023
3
Auf kleiner Fläche Saving Space
Dokumentation Documentation 20
Minihaus in Barcelona (ES) Mini House in Barcelona (ES)
Ral Sánchez 28
Gemeindezentrum in London (GB)
Community Centre in London (GB) 6a architects and Caragh Thuring 36
Apartmenthaus in Paris (FR)
Apartment Building in Paris (FR) Tank
44
Coworking im Vakwerkhuis Delft (NL) Coworking at Vakwerkhuis Delft (NL) Vakwerk Architecten
36
Auf einer schmalen Restfläche in Paris finden 245 Mini-Apartments für Studierende und Arbeiter Platz entworfen van Tank Architectes.
54 The Barn (GB) Boano Prismontas
Essay 60
Andreas Müsseler Ressource Landschaft
Landscape as a Resource
Interiors 72
Peter Popp Kreislauffähiger Coworking-Space
Das Tiny House im Wald von Béres Architects und weitere Projekte auf kleiner Fläche zeigen wir Online.
A Circular Coworking Space LXSY Architekten
80
Interview Andree Wei~ert Wir brauchen ein Altbauhaus
We Need a Bauhaus for Existing Stock
Discover Béres Architects' tiny house hidden in the forest and more spacesaving projects at Detail online: detail.de/7-8-2023
Tank Architectes designed a residential facility with 245 compact apartments tor university students and workers, located on a long, narrow lot in Paris.
Denkmal frisch aufpoliert: Torre Bizkaia in Bilbao
Klimahülle aus Glasbausteinen: Forschungsgebäude in Zürich
Facelift for a Monument: Torre Bizkaia in Bilbao
Glass Block Climate Shell: Research Building in Zurich
Fenster und Fassaden Windows and Facades
fl 0 0 0
'I I
/
/
/ /
/ / / /
/
/
/
/
/
/ /
/
/ /
/
/ / /
/ /
/ /
/
/
/ /
I+
/
/
/
/ /
..,,_
/ /
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/ /
/
/
/
/ /
/
/
-//
/
/
/
/
/1-
/
/
/
/
/ /
/
/
/
/
/ /
/
/
/
/
/
/
/
/
/ t
/
/
/
/ /
/ / f-
/ /
/
/
/ /
/ /
/
/ / /
/ /
/
/
/
/
/
/
/ /
/ /
/ /
/
/
/
/
/
/ /
/ /
/ /
/
/
I /
/ /
/
/
/
/
/
/ /
/
/
I /
/
/
I
/
/
/
I I
/
/
/ /
I I
/
/ /
/ /
I I
/
/
/ /
/
I I
/
/
/
I I /
/
/
/
I I
/
/
/
I I
/
/
/
10.2023
2
lnhalt Contents
10.2023
DETAIi
10
Editorial 24
Impressum Imprint
88
Projektbeteiligte & Hersteller Project Teams & Suppliers
F F
W F,
116 Contributors
Magazin Reports
Das lnnovationszentrum Texoversum in Reutlingen ist ein Gemeinschaftswerk van Allmannwappner, Menges Scheffler Architekten und Jan Knippers lngenieure. Ein feines Gespinst aus Glas- und Kohlefasern umhüllt den Baukörper.
The Texoversum research and innovation centre in Reutlingen ist a joint project by Allmannwappner, Menges Scheffler Architekten, and Jan Knippers lngenieure. The building is encased in a delicate web of glass and carbon fibre.
04 Dok Doc 26
Boltst 04
08
Frank Kaltenbach lnnovationshub für die Textilforschung Innovation Hub for Textile Research
Sara Lindner, Natalie EBig, Andrea Kustermann, Franziska Pichlmeier, Karl Pirker Research Holzfertighäuser versetzen
Relocating Prefabricated Timber Homes 20
V E F ir Buchn
Interview Alan Organschi Mit Holz bauen- aber anders
Building with Wood- but Differently
14
36
Neuerscheinungen, Termine New Publications, Events
Kreisrunde Öffnungen prägen die umgebaute Remise van Buchner Bründler Architekten in Basel sowohl im lnneren als auch an den Fassaden. The converted carriage house by Buchner Bründler Architekten in Basel features circular openings lhroughout the interior space and exterior facades.
B p
K Pl KP
H M
Produkte & Referenzen Products & References 92
Claudia Hildner Beton auf CO,-Diät Concrete on a CO, Diet Da
98
An
Mauerwerk, Stein, Beton Masonry, Stone, Concrete
104 Fassaden Facades
36
Co Dü Col in [
3
10.2023
Fenster und Fassaden Windows and Facades
Ergänzende Fotos, Pläne und Podcasts zu dieser Ausgabe haben wir auf unserer Website für Sie zusammengestellt.
Round Table
Am 10. Oktober 2023 linde! unser digitales Expertengespräch zum Thema Fassaden stalt. Hier geht es zur Anmeldung:
Discover more photos, plans, and podcasts complementing the articles in this issue online:
Our expert talk on 10 October is on the topic of facades. Held online via Zoom in German.
detail.de/10-2023
detail.de/roundtable
Dokumentation Documentation 26
Forschungsgebäude in Zürich (CH) Research Building in Zurich (CH) Boltshauser Architekten
36
Wohnhaus Missionsstra~e in Basel (CH) Residential Building Missionsstrasse in Basel (CH) Buchner Bründler Architekten
46
Bürogebäude Portalen bei Oslo (NO) Portalen Office Building near Oslo (NO) Lund+ Slaatto Arkitekter
54
Kunstgalerie Plato in Ostrava (CZ) Plato Art Gallery in Ostrava (CZ) KWK Promes
62 Torre Bizkaia in Bilbao (ES) IDOM 70
Holocaust-Museum in Melbourne (AU) Melbourne Holocaust Museum (AU) Kerstin Thompson Architects
Technik Technology
78
Daniel Pfanner, Frank Tarazi, Andreas Dönhoff Commerzbank-Hochhaus in Düsseldorf Commerzbank High-Rise Building in Dusseldorf
26
Die Glasbausteinfassade des Forschungsgebäudes von Boltshauser Architekten ist Blick fang und wichtiger Bestandteil des Klimakonzepts.
The glass block facade of the research building by Boltshauser Architekten is visually striking and an integral part of the climate control concept.
Bauen mit Strohballen, Stampflehm und Massivholz
Naturmaterial zum Dämmen: Schilf, Hanf, Kork, Seegras
Building with Straw Bales, Rammed Earth, Solid Wood
Natural Materials for Insulation: Reed, Hemp, Cork, Seagrass
11.2023
Naturbaustoffe Natural Building Materials
@
@
·0·,
2
11.2023 DETAIL
lnhalt Contents
Editorial 28
Impressum Imprint
90
Projektbeteiligte & Hersteller Project Teams & Suppliers
116 Contributors
Für ein Schweizer Wohnhaus planten Meier Unger eine Holzkonstruktion, die ohne Folien, Klebstoffe, Schrauben und Nägel auskommt.
Meier Unger designed this home in Switzerland with a timber structure devoid of foils, adhesives, screws, or nails.
38
Magazin Reports 6
Jakob Schoof Kulturzentrum in Lothringen Cultural Centre in Lorraine
10
Heide Wessely Vltavská-Unterführung in Prag Vltavská Underpass in Prague
14
Auf dem Gelände ei nes ehemaligen Stahlwerks in Lothringen entstand ein neues Kulturzentrum von K Architectures. Es bilde! den Auftakt für ein neues Stadtviertel. A new cultural centre by K Architectures was built on the site of a former steelworks in Lorraine, marking the start of a new urban quarter.
20
26
Interview Lamia Messari-Becker Wie schaffen wir die Bauwende? How Do We Shift to Sustainable Construction? Philipp Eversmann Research Ultraleichte Holzbaustrukturen Ultra-Light Wooden Structures Klima-Forum in Hamburg Wege in die Kreislaufwirtschaft
Produkte & Referenzen Products & References 94
98
Roland Pawlitschko Wie der Lehmbau massentauglich wird How Clay Construction is Becoming Suitable for Large-scale Use Nachhaltiges Bauen, Holzbau Sustainable Building, Timber Construction
106 Interiors, Beleuchtung Interiors, Lighting
06
112 ErschlieBung, Gebäudeautomation Building Access, Building Automation
4
11.2023
lnhalt Contents
Naturbaustoffe Natural Building Materials
DETAIL
Ergänzende Fetas, Pläne, Podcasts und Projekte zu dieser Ausgabe haben wir auf unserer Website für Sie zusammengestellt. Discover more photos. plans, podcasts, and projects that complement this issue on our website. detail.de/11-2023
44
In ihrer Grundschule im Kanton Freiburg kombinieren FAZ architectes Holz aus heimischen Wäldern mil Lehm aus Gruben der Region.
FAZ architectes incorporated timber from nearby forests and clay from regional clay pits into the design of this primary school in the canton of Fribourg.
Dokumentation Documentation 30
Kinderkrippe Palais de l'Alma in Paris (FR)
Daycare Centre Palais de l'Alma in Paris (FR) Atelier Régis Roudil 38
Senior Residence near Bern (CH)
\
· I ·-----
'
Alterswohnsitz bei Bern (CH)
Meier Unger 44
Grundschule Riaz im Kanton Freiburg (CH)
Riaz Primary School near Fribourg (CH) ~'
FAZ architectes 52
Wohnanlage Auenweide bei Wien (AT)
Housing Complex Auenweide near Vienna (AT) à
•
einszueins architektur 60
lnstitut für Bienenkunde in Stuttgart (DE)
Institute for Bee Science in Stuttgart (DE) Lanz Schwager Architekten 68
Strohballenhäuser bei Zürich (CH)
Straw Bale Houses near Zurich (CH) Atelier Schmidt
Technik Technology 80
Bettina Rühm Wärmeschutz aus der Natur
Nature-based Thermal Protection
Inhoudsopgave Vakblad Groen is een uitgave van ELBA\REC, de grootste Nederlandse uitgeverij van vakbladen, congressen, seminars en studiereizen op het Ooievaar kan eer zijn eigen nest bouwen gebied van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling. Dit vakblad biedt professionele en actuele artikelen over het groen voor mensen in de stad en in het landschap. De publicaties in Groen met hun vakmatige toelichtingen in combinatie met verklarend beeldmateriaal houden u alert.
Opgave en vragen over abonnementen Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. +31(0)251-25 79 24 € 0, 10 per minuut Fax +31(0)251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.
Uitgever
Opgave en vragen over abonnementen BE
ELBAIREC, Edgar van Ee kelen
Abonnementen land
Contactgegevens
Ambachten laan 21 Unit 2A 3001 Heverlee Tel. +32 (0)28 08 55 23 Fax +32(0)28 08 70 05 Site: www.bladenbox.be voor abonneren of www.aboland.be voor adreswijzigingen en opzeggingen.
ELBAIREC Paulus Borstraat 41 3812 TA Amersfoort 033-8700 100
www.vakbladgroen.nl Linkedln: bit.ly/VakbladGroen Twitter: @VakbladGroen Redactie: r.vandijk@elba-rec.nl Advertenties: w.louwen@elba-rec.nl
Beëindigen abonnement: Opzeggingen dienen 4 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.
Ooievaar kan weer zijn eigen nest bouwen Het gaat goed met de ooievaar in Nederland; elk jaar neemt het aantal vogels toe. Het gaat zo goed dat het niet meer nodig is om kunstnesten te plaatsen of hoge palen waarop ooievaars een nest kunnen bouwen. De vogels kunnen dat heel goed zelf.
Redactieraad Patrick Ruijzenaars (Ruijzenaar Landscapes), Dinand Ekkel (Aeres Hogeschool), Martin Looije (gemeente Rotterdam), Albert Jan Kerssen (idverde Advies) en Prisca van der Wal (NL Greenlabel)
Redactie Roel van Dijk (hoofdredacteur) en Hans Bouwman (eindredacteur)
Foto cover Ooievaar terug in Nederland Bron: iStock.com
Prijswijzigingen voorbehouden.
Partner
% Uitgever
ELB/?EC media en communicatie
Vormgeving Robert Ellents
Productie Veldhuis Media B.V. in Meppel
Agroforestry kan kwaliteit aan het landschap toevoegen Agroforestry is duidelijk in opmars. Steeds meer boeren planten bomen en struiken op hun bedrijf. De voordelen zijn evident, maar de effecten op het landschap roepen vragen op. Volgens Design Lab Agroforestry voegt agroforestry kwaliteit aan het landschap toe.
8
VAK BLAD GROEN
BeeGrateful wil mensen bewustmaken van belang biodiversiteit 55 procent van de wilde bijensoorten in Nederland wordt momenteel met uitsterven bedreigd. Op dit moment weet een op de drie Nederlanders niet het verschil tussen een honingbij en een wilde bij. Tijd voor verandering vindt BeeGrateful.
Samen werken aan meer biodiversiteit De biodiversiteit heeft hulp nodig en dat kunnen we niet alleen. Om gemeenten en hun burgers op weg te helpen in deze Groen een aantal toepassingen en ondersteunende organisaties voor het meekrijgen van burgers voor vergroeningsacties.
Utrechts bedrijventerrein vergroent met eigen Green Deal In de Green Deal Lage Weide worden alle duurzaamheidsdoelen voor het grootste bedrijventerrein van de provincie Utrecht bij elkaar gebundeld. De samenwerking tussen bedrijven en vastgoedeigenaren moet concreter worden gemaakt.
Welzijn en gezondheid in een groene leefomgeving Klimaatveranderingen zijn een directe bedreiging voor de kwaliteit van leven, welzijn en gezondheid. Mensen hebben een leefbaar klimaat nodig. Roel Cremer van stichting ClimateMatters houdt een pleidooi voor meer ruimte voor de natuur in de leefomgeving.
En verder: 03 04 06 09 22 24
... hoe beleven recreanten natuur? Natuurbeleving is de basis voor veel vormen van vrijetijdsbesteding en recreatie. Dat is echter niet (meer) vanzelfsprekend. Wat doet de biodiversiteitscrisis met onze beleving van natuur en landschap?
38 46
Woord vooraf Colofon & Inhoudsopgave Actueel Kunst in de openbare ruimte: 11 Rue Simon Crubellier Op zoek naar het verhaal achter de boom Provincie Limburg gaat door met stimuleren van voedselbossen De strijd voor patrijzen in een kolenmijn Opinie: Robbert Uittenbogaard
JAARGANG 79 • OKTOBER/NOVEMBER 2023
§
Urban Fore
:ry
JoLA JOURNAL of LANDSCAPE
1-2023
ARCHITECTURE
4 Editorial
BOOK
REVIEW
Forest in the city, a new paradigm? 8
Outdoor Domesticity: On the Relationships between Trees, Architecture and Inhabitants
Kelly Shannon, Chiara Cavalieri, Cecil Konijnendijk
Urban forests, forest urbanisms and global warming: Developing greener, cooler and more resilient and adaptable cities
104 Green Obsession: Trees towards Cities, Humans towards Forests
14 Margarita Jover
107
Madrid Metropolitan Forest and the water cycle 30 Zeba Amir, Bruno De Meulder
Contested forests: The Van Gujjars' struggle to settle
ONFER
UNDER
HE
SKY
40 Bianca Maria Rinaldi
Botanic nations: The aesthetic of the forest in Chandigarh and Singapore
NCE
REV EW
Urban Forests, Forest Urbanisms and Global Warming 109
THI NKING EYE
54 Vu Thi Phuong Linh
Inhabited flooded forests of the Tonie Sap Lake
Subscription information 111
62 Jorg Sieweke
Deliberate and less intentional urban forests 70 Nicholas Pevzner, Max R. Piana, Richard A. Hallett
Beyond the axe: Interdisciplinary approaches towards an urban silviculture THINKING
EYE
82 Wim Wambecq
Forest Urbanism Frame: A common 'ground' between forest and urbanism 94 Brent Greene, Wendy Walls
Wood for the trees: Design and policymaking of urban forests in Berlin and Melbourne
MacGuffin
The Life of Things
The Letter
1.
LOST LETTERS
2.
BOLD FACES
%%$ 9 LABYRINTH OF SCRIPTS The Palace of Typographic Masonry archives alphabets from all over the world
89 A DARN GOOD IDEA Jess Baines describes how feminist printshops helped women's lib
19 TYPESET IN CHURCHWARD NEWSTYPE The handwritten letters of Joseph Churchward delight graphic designer David Bennewith
SLOGANS STATEMENTS SAYINGS T-shirts you can't not read by Johannes Reponen
97
102
27 SUBTLE FORCES IN EVERYDAY RESISTANCE Rasha Dakkak chronicles Lam, Nuqta and Fatha
ON HANDS AS LETTERS Sam Dolbear reads hands painted by Martin Wong 109 BODY TALK How humans perform letters by Emily King
32 A DYING ART Natalie Kitroeff and Jordi Ruis Cirera lament the disappearance of art on Mexican food stalls 41
112
DRIP DRAWINGS Lou Buche writes words using unexpected streams
INTERVALS Concrete poetry by designer Alex Balgiu
121 THE WRITING ON THE WALL Marcus Barnes on embracing graffiti
48 MODERN GESTURES Eliot Haworth, Lou Lou van Staaveren and Guus Kaandorp on the communication of hand gestures
125
UNRULY TYPES Tasheka Arceneaux-Sutton on community and typography in the work of Lloyd McNeill and Lou Stovall
57 NOW IS FINE Short story by Daphne Huisden, drawings by Inna Kochkina
129
CHANGE! NOW! The culture of protest letters by Silas Munro
63 INTERROBANG Keith Houston rediscovers the interrobang
3. 67 ERROR-FREE WRITING, AT LEASG MOST OF THE TIMR The erratic ways of autocorrect by Offshore Studio 73
REPAIRING THE WORLD Ginevra Petrozzi sends a letter to Pierre Richard
» NEW TYPE
137
THE LANGUAGE OF THINGS Photographer Uta Eisenreich captures a language of enigmatic compositions 145
83 SCRABBLE SAGA Mariètte Wijne and Aurélien Uberti chart the history of their favourite letter game
WET SPELLS Forecasting climate change with Benjamin McMillan and Femke Herregraven
Vulnerable City Free Floating Fascism and Religious Revanchism is The New Neoliberalism
t
Social by Definition - Interview with Sharon Zukin
l
Density, Equity, and Epidemics in New York City
1
Do Nothing for as Long as Possible The Life Within Buildings: Towards a New Housing Policy
Unforgetting the Public City New Rights, New Needs, New Rules
l
Spatial Reappropriation through Transformative Practices
I
New I Am
Post-Public Space Technology as Medium to Rethink Spatiality
t
From the Global Village to the Global Home
'
2091: The Ministry of Privacy The Strange Bedfellows of Contemporary Urbanism
1
San Francisco: From "Ghost Town" to a New Social City?
I
Between the City and the Family - Interview with Izaskun Chinchilla
E
The Opportunity for Joyful Cities The Municipal Services Buildings of Hong Kong
1
Navigating the Work Morphology Shift: A New Perspective on Social Urbanism
t
by Maria Reitano 4 - 9 by Mark Gottdiener 10- 12
by Bernd Upmeyer 13 - 20 by Richard Plunz and Andrés Álvarez-Dávila
21 - 23
by Tatjana Schneider 24 - 29 by Christoffer Juesélius and Helen Runting 30 - 37
by Constanze Wolfgring 38 - 43 by Nuria Ribas Costa 44 - 49 by Valentina Rizzi 50 - 56
by Bharat Sikka 57 - 64
by Francisco Silva 65 - 67 by Tatjana Crossley 68 - 73 by Serafina Amoroso 74 - 80
by Maxime Matthys 81 - 88 by Brian Holland
89-
95
by Agnes Katharina Müller 96 - 100 by Bernd Upmeyer
101
- 108
by Paul Kalbfleisch 109 - 115 by Ying Zhou
116- 122
by Mingming Zhao 123- 127
Sturen opbetaalbare woningen ' HET SUCCES VAN HAARLEM
Vaker woningdelen ._, _verlichtwoningnood ?2EVEN OPLOSSINGEN_
Inhoud Bouwprogrammering
THEMA STERKE STEDEN
Volkshuisvesting
Leefomgeving
EI1I7AI37 14
66
Betaalbare huurwoningen
EN VERDER
Afname woningnood
Laat corporaties
04
Woningdelen verdient
middenhuur bouwen
Hoofdredactioneel Sterke steden
extra stimulans 76
22
32
Frankrijk als lichtend
Volwassen woningmarkten in de sociale huursector in Europa
voorbeeld
Voordelen en uitdagingen
Optoppen van appartementen
Natuurinclusief ontwikkelen
84
Housing First in Nederland
Betere natuur voor
Duurzame huisvesting
gezonde steden
daklozen
38
Groene burgers
64
Benut waardestijging grond
III;IIA1
Historische stap in denken over grondwaarde
Column 'Perfect storm' als kans
74
Column 'Friends come with a price'
90 44
Beeldessay
Recensie Frits Palmboom Ruimtelijke Kwaliteit bij Fabrieksmatige
06
Maak van bestaande stad een betere stad
Woningbouw
Interview Wouter
54
Sturen op betaalbare woningen
Veldhuis
Het succes van Haarlem
(GIA3 De stad. Foto Bert Pots
I
CONTENT
PROJECT 6 >
BISPEBJERG KIRKEGARD
An intimate green living room for the neighbourhood FOCUS 18 >
LIGHTING WITH DARKNESS
A new way of thinking DESIGNER'S THOUGHTS 20 >
HEIDI VOGELS
Her motives, examples and sources of inspiration ~
MOVING PICTURE 28 >
FUTURE CITIES
Autonomous supply chains and the reuse of ruins PROJECT I INTERVIEW 30 >
THE SELIMIYE MOSQUE
Historic structures in a sophisticated contemporary design 40 > Cover A Khasi double decker root bridge from the book
Lo-TEK, design by radical indigenism. Photo Pete Oxford
Questions for Benil Serbes PODCAST I PROJECTS
42 >
JULIA WATSON
Lo-TEK / design by radical indigenism
3
p.33 Wishing for the stars-
Nightscapes
Introduction by Daphne de Bruijn
-
Anode to Darkness
'Iampassionate about the globalissue oflightpollution because Itruly believe that it bringspeople together as humans on oneplanet, under one sky. Looking up at the stars, we realize that we are allhurtling through space on this spaceship Earth, and we are not onlypassengers, but cremembers tasked with working together to ensure we make it to our destination'
p.46 'Providing access to the awe and wonder ofthe night sky'
Bettymaya Foot ofDarkSky International
Bettymaya Foott \
J
p. 14
Stargazing
L
Photos by Bettymaya Foott and Anne Morley
v , t
p.50
1: id
'e4 }j$7%.
M
±,M, 3
'
,
, #.s r @
}J;,•. if(:.••
Damaging the ecosystem
Essay by Aileen Hallie
p. 106 Sometimes it feels we're on the brink ofa new era' Portrait of Perry Maas, public space and lighting designer at Strootman
p.62 'Embracing the darkness' Portrait ofPernille Bech-Larsen, lighting designer at SLA
Naturalphenonomens have always fascinatedme. As does the way nature can makeyoufeelsmall' Pernille s notebook onp.76
p.140 Innovative ways to approach lighting design Reviews by Harry Harsema, Daphne de Bruijn, Nards Sastre
, I#
p.82 'We need to rediscover the pleasure ofnight and darkness' Portrait ofRoger Narboni, lighting designer at Concepto
p.122 New times, new practice Report by Harry Harsema
p.162 More to read and moretosee ...
3 ::""
\
-
-a '
\....... n«
226
DEWITTE Ruth Bernard Yeazell, Hal Foster, Liska Brams, Paul Willemsen, Stefaan Vervoort, Daniél Rovers, Dagmar Teurelincx, Rudi Laermans, Eléa De Winter, Marc Holthof, Paul Vermeulen, Herman van Bergeijk, Alexandra Sonnemans, Nina de Vroome, Karen Van Godtsenhoven, Laura Herman over boeken van of over Johannes Vermeer, René Magritte, Nan Goldin, polaroids uit Amsterdam, llrnst van Alphen, Jurrlaan Benschop, Camie! van Winkel, Jeroen Peeters, Albert Baronian en Ronny Van de Velde, Frans Masereel Centrum, Kunsthal Rotterdam en Pastoor van Arskerk Den Haag, Frits Peutz, vrouwen In de architectuur, Hanne Hagenaars, radicale mode-oefeningen en queer cureren
Boeken (2) Als ik een boek open, biedt het mijn ogen twee heel verschillende manieren om geïnteresseerd te raken. Het boek biedt het alternatief van twee toepassingen van hun functie. Het kan suggereren een regelmatige beweging te ondergaan die zich communiceert en zich voortzet langs een lijn van woord tot woord, herboren wordt op de volgende regel, na een sprong die van geen tel is, en waarvan de voortgang een hoeveelheid opeenvolgende mentale reacties veroorzaakt met als gemeenschappelijk effect de vernietiging, op elk moment, van de visuele perceptie van tekens, om dat effect te vervangen door herinneringen en combinaties van herinneringen. Elk van deze effecten is de eerste term van een mogelijk oneindige ontwikkeling. Dat ls Lectuur. Een symbool ervan zou een vlam kunnen zijn die zich verspreidt, een draad die van begin tot einde brandt, met af en toe kleine ontploffingen en schitteringen. Deze opeenvolgende en lineaire modus vereist een helder zicht en het behoud van een helder zicht - een essentiéle voorwaarde voor de productie van elementaire handelingen van de hersenen die reageren op de opwinding van het schrijven met virtuele of echte geluiden, met betekenissen. De leesbaarheid van een tekst is de mogelijkheid van dere tekst om toegelgend te worden door een duidelijk zicht. Verwijzend naar het bovenstaande zouden we kunnen zeggen dat leesbaarheid de kwaliteit is van een tekst om de eigen consumptie te voorzien en te vergemakkelijken, net als de vernietiging door de geest, de transsubstantiatie in gebeurtenissen van de geest. Maar naast en los van de lectuur zeil', ls en blijft het aspect van het geheel van al het geschrevene bestaan. Een pagina is een beeld. Het geeft een totaalindruk, presenteert een blok of een systeem van blokken en lagen, van stukken wit en zwart, een stukje figuur en Intensiteit, mln of meer geslaagd. Deze tweede manier van kijken, niet langer opeenvolgend en lineair en progressief zoals de lectuur, maar onmiddellijk en gelijktijdig, maakt het mogelijk om de typografie dichter bij de architectuur te brengen, net zoals de lectuur voordien aan melodische muziek had kunnen doen deuken en aan alle kunsten die de tijd omarmen. Op die manier bevat het boek, aan de ene kant, wat de beweging stimuleert en begeleidt vanuit het standpunt van een helder zicht - een beweging die intellectuele en onderbroken effecten voortbrengt en die zich stap voor stap langs een lijn in ideeën integreert; aan de andere kant is het boek een object, een geheel van stationaire indrukken, begiftigd met onmiddellijke, onconventionele eigenschappen, die onze zintuigen kunnen behagen of mishagen. Deze twee manieren van kijken zijn onafhankelijk van elkaar. De bekeken tekst, de gelezen tekst: het zijn totaalverschillende dingen, omdat de ene besteding van aandacht de andere uitsluit. Er zijn heel mooie boeken die zich niet verbinden tot lectuur, prachtige massa's puur wart op een heel puur veld, maar deze volheid en dit contactvermogen (verkregen ten koste van de interlinie), die heel gewild lijken in Engeland en Duitsland, waar men aansluiting probeert te vinden bij bepaalde modellen ult de vijftiende en zestiende eeuw, kunnen niet anders dan wegen op de lezer en een beetje archaisch overkomen. De moderne literatuur kan zich niet huisvesten in deze compacte wormen, die van de karakters lijken te barsten. Er zijn daarentegen zeer leesbare boeken, goed ngewerkt, die zonder gratie zijn gemaakt, eloos voor het oog of zelfs ronduit lelijk.
P706236
november - december 2023 jaargang 38 31 Christophe Van Gerrewey Kleine geschiedenis van de boekbespreking
www.dewitteraaf.be edactie k& ad intstr a tue : W R/TW R vaw Post bus 1428-- I000 Brusse l I t.: 32(0)2 223.14.50- email info@ de w itteraaf. be achtendertigste jaar ang - LsS N 0774-852 versc hijnt twee maandel ijks- 14.00 0 ex. afgifte k antoo r Antwerpen K-
& 3s-56
Vanwege deze onafhankelijkheid in de eigenschappen die een boek kan bezitten, ls het aan het drukken toegestaan een kunst te zijn. Als het drukwerk enkel wil beantwoorden aan de simpele nood tot lezen, dan heeft het geen nood aan kunstenaars, want de eisen van de leesbaarheid kunnen precies gedefinieerd worden en er kan met even gedefinieerde en uniforme middelen aan worden voldaan. Ervaring en analyse zullen volstaan om te bepalen wat er nodig is voor de letterzetter, de vormgever en de tekenaar om een duidelijke en zuivere tekst te verkrijgen. Maar zodra de drukker zich bewust wordt van de complexiteit van zijn werk, voelt hij onuiddellijk de plicht om kunstenaar te zijn, want het ls het kenmerk van de kunstenaar om te kiezen, en het kiezen wordt bepaald door het aantal mogelijkheden. Alles wat ruimte laat voor onzekerheid vraagt om een kunstenaar, hoewel die niet altijd de ruimte krijgt. De kunstenaar-drukker wordt geconfronteerd met zijn taak in de complexe situatie van de architect die zich zorgen maakt over de overeenstemming tussen de geschiktheid van zijn constructie de uitstraling ervan. Het is het lot van de dichter zelf om te strijden tussen vorm en Inhoud, tussen zijn ontwerpen en de taal. In alle kunsten - en het is daarom dat het kunsten zijn - kan de noodzaak die een gelukkig volbracht werk moet suggereren alleen maar voortkomen uit willekeur. De rangschikking en de finale harmonie van de onafhankelijke eigenschappen die moeten worden samengebracht, worden nooit verkregen door een recept of een automatisme, maar door een mirakel of gewoon door een inspanning: door mirakels en door gecombineerde vrijwillige inspanningen. Een boek is materieel perfect als het prettig is oma te lezen en heerlijk om over na te denken: wanneer uiteindelijk de overgang van de lectuur naar de contemplatie, en de wederzijdse overgang van de contemplatie naar de lectuur, heel gemakkelijk zijn en overeenkomen met onmerkbare veranderingen in de visuele accommodatie. Dan zijn zwart en wit rustpunten voor elkaar, circuleert het oog moeiteloos in een goedgeregeld domein, waardeert het geheel en de details ervan, en voelt de ideale omstandigheden waarin het kan functioneren. Dit Ideaal kan alleen worden bereikt door een samenwerking tussen de letterzetter en de drukker. Uiteindelijk moet alle vorm voortvloeien uit het karakter. Dat moet niet gecreeerd worden vanuit een pure fantasie. De figuur, de volheden en fijnheden moeten afhankelijk zijn van de grootte. Ik sta mezelf toe te denken dat het een vergissing is om dezelfde figuren op verschillende schalen te reproduceren. De lunst van het drukken is rijk aan subtiele moeilijkheden, aan subtiliteiten die voor de meeste mensen onmerkbaar zijn. Niemand heeft er tot nu toe echter aan gedacht de meesters van deze kunst te verwijten dat ze onverdroten werken om slechts een bijna onmerkbare elite tevreden te stellen. Waar veel mensen bepaalde auteurs verwijten dat ze het vertikken om voor iedereen te schrijven, daar laten ze kunstenaars van een andere soort met alle gemak met rust. [...) Samenvattend: een mooi boek ls bovenal een perfecte leesmachine, waarvan de voorwaarden vrij nauwkeurig kunnen worden gedefinieerd door de wetten en de methodes van de fysiologische optica; en het is tegelijkertijd een kunstobject, een ding, dat echter een persoonlijkheid heeft die gemerkt ls door een bepaalde gedachte, die de nobele bedoeling van een gelukkige en vrijwillige orde suggereert. Het valt op te merken dat het typografische werk improvisatie uitsluit; het is de vrucht van pogingen die verdwijnen, het object van een kunst die slechts voltooide werken overhoudt, die
en
René Magritte, La Lectrice soumise, 1928, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van Belgié, Brussel
probeersels en schetsen verwerpt, en die geen enkele Intermediaire staat kent tussen zijn en niet-zijn. Het leert ons op die manier een grote en bedreigende les. De geest van de schrijver kijkt naar zichzelf in de spiegel die het drukwerk hem voorhoudt. Als het papier en de inkt geschikt zijn, als de letter mooi oogt, als de compositie zorgvuldig is, de uitlijning voortreffelijk geproportioneerd, het vel goed gedrukt, dan doorvoelt de auteur opnieuw de eigen taal en stijl. Er doet zich schaamte en trots voor. De auteur ziet zich beloond met eerbewijzen die misschien niet eens terecht zijn. Hij denkt dat hij een stem boort die veel helderder en krachtiger Is dan de zijne, een onberispelijk zuivere stem die zijn uitspraken articuleert en al zijn woorden gevaarlijk losmaakt. Alles wat hij schreef dat zwak, saai, willekeurig en onelegant was, spreekt nu te duidelijk en te luid. Het is een zeer waardevol en zeer bedreigend oordeel om prachtig gedrukt te worden. Paul Valéry
Vertaling uit het Frans: Christophe Van Gerrewey Deze tekst verscheen eerder onder de titel Les deux vertus d'un livre' in: Arts et Métiers Graphiques Paris, r. 1, 1927, pp. 3-8.
j