Journal Alert Tables of contents 2021 Nr. 5 – Week 41 t/m 46
AR - The Architectural Review A+U Architecture and Urbanism El Croquis Forum Groen Monu Oase Witte Raaf
2 8 12 23 25 30 32 34
Subscribe / unsubscribe Bouwkunst-bibliotheek@ahk.nl Journal Alert Article service! Ask for a copy of an article of your choice and we will send a pdf to you: Bouwkunst-bibliotheek@ahk.nl 22-11-2021
The Architectural Review . ... a'ee ;
"
•
:+·
. . ... . . -. . . ••··. . .,
• at".
'.
•
a·
·+ ,
f r
1
,
«"1
+
.
✓
I
·,
4
' ,J
~·-
.la
-
\si:A 1
-_
«-'p - -
-~
•
-
'
a
aso e
•
i
$,a
-
wee
·e¢ a
$
,"»
:' -·
-
·•
!
t,
·"
.
a
.
•
-
Light
". "».
>,
r
.
(
A\ t
\
6
·T'hoe night slots from $pee materiliw venturies of'trde, migration, olonisnation and the building ud collping • ' of' empires' Don Slater
KEYNOTE
2
Heart of stained glass Darran Anderson
o
Noon crisis in Hong Kong Emily Verla Bovino
62
CITY PORTRAIT
BUILDING
Medellin Jorge Caraballo Cordovez
I Korea's shadows
From pillar to lamp post Edin Heathcote
6o
so
Tho violence of lighting in Khayelitsha Stephanie Briers
71
Mapping sunrays Rae Fior Lowe
36
Bnrveillance society Mona Sloane
74
OUTRAGE
94
42
Byounq 8oo Cho and Sueminn Sage Cho
The hiddon cost of' solar panels Daniel Knott
BUILDING
Islamic religious and cultural centre Ljubljana, Slovenia Bovk Perovié Arhitekti Milos Kosec
I
±.a ?' ,"4»
Right to light Don Slater Bourse de Commerce Paris, France Tadao Ando Architect & Associates Jean-Philippe Hugron
-Be
98
.· . IMENN
30
Stephanie Briers
ar The Architectural Revieu Scouring the globe since 1896 for architecture that challenges and inspires
Subscriptions
architectural-review.com
Online shop
architectural-review.com/subscriptions help@subscribe.architectural-review.com +44 (0)1004 828705 architectural-review.com'shop
Ar chReview @thearchitecturalreview ?thearchitecturalreview
Customer services customerservicesteam@emap.com +44 (0)20 38958 2000
74
Daniel Knott
76
76
88
'TYPOLOGY
BUILDING
18 homes for older people Rixheim, France Lacaton & Vassal Manon Mollard
Greenhouse T'om Wilkinson CASE STUDY
Highgate Bowl London, UK HABA Architects
98
REPUTATIONS
Yayoi Kusama Gloria Sutton
CASE 8TUDY
Office building Oberhausen, Germany Kuehn Malvezzi, Atelier Le Balto and Haas Architekten
102
What we do in the darkroom Lili 'Zarzycki 56
CASE STUDY
Greenhouse Pirque, Chile Max Nunez Arquitectos
506
CASE STUDY
Rooftop Prim Mexico City, Mexico Productora
Editor Manon Mollard Deputy Editor Eleanor Beaumont Assistant Editor Lili 'Zarzycki Editorial Assistant Ellen Peirson Art Director 'Tom Carpenter
Production Editors Rosa Ainley Julia Dawson Picture Editor Emily Post History Editor Tom Wilkinson Contributing Editor Catherine lessor
Editorial Contributors 'Toma Berlanda Ali Karimi Managing Director Nick Stimpson Production Director Paul Moran Commercial Director Frazer Stokes eat. 2924 Head ofMarketing Gill Chalk eat, 9058
Every etfort has been made to identify copyright holders and obtain permission to reproduce images in this issue. Please get in touch with the editorial team should you have any queries. Emails areformatted: firstname.last'name@emap.com +44 (0)90 8958 plus eat.
Erratum In Reputations: E'nric Miralles in AR July August 2021, the drawing C6mo Acotar un Croissant was attributed to Miralles it was drawn by Eva Prats. We apologise to Eva for this error
I
1ch
•
1OW
EIIIITIT"TT7mTTTTTTTII
BEAS ±j /WT ?r an
Calisto
n and
Tree
The book of books
Volume VIII
8
Our mod
ass
'
inextrienh
•
dhihikiihiililiiitt'
le- ad afforestation practices are by no means exempt from this violenee' Sophie Sapp Moore
.\ 26
6
KEYNOTE
7
Sophie Sapp Moore 16
INTERVIEW
Sebastiäolgado Sabrina Syed
Plantationocene
BUILDING
60
BOOKS
Little Island
Violence of planting in Israel-Palestine
New York City, US
Liat Berdugo
Heatherwick Stdio
Elissaeta M Brandon
B66
BOOK
'The wood wide web 9e
Cnltivating the arts
Anna Souter
Ali Karimi 39
Urban lumber Erin Ptalik
32
36
BUILDING
CTIATTIII ITT.TIE.II
Burkina Institute of 'Technology Koudougon, Burkina Faso
Kóré Architecture .Jennifer
T o b o l l
a
and
P h ili
pp
M e
us
e r
[TTTAAIIISIIIII Erin Putalik
46
Bunggabi Brian Martin
ts
Indigenons tree knowledges in Amazonia 4na Maria Durdin Calisto
80
ii
Ms
.
M
k'è
"''l
a
i i
°
92
ar
" s'
•
$.
-
·.' •
?}i
pj ip .
} , " i k;
l'
kkt sz
•.. $ «h s.
ad
l\%%
"
"e..g2se.
£.#
_g · ;< ii , ' ,
",g.
The Architectural Review Scouring the globe since 1896 for architectnre that challenges and inspires architectural-review.com ArchReview @ thearchitectnralreview
€?+hearchitecturalreview
Subscriptions architectural-review.com/subscriptions help@subscribo.architectural-review.com +44 (0)1004 828705 Online shop architectural-review.com/shop Customer services customerservicesteam@emap.com +44 (0)20 3898 2000
ARCHITECTURE AND URBANISM
2021:10
No.613
Feature: Marie-José Van Hee architecten
Publisher: Nobyuki Yoshida Chief Editorial Advisor: Seng Kuan Guest Editor: Hera Van Sande Senior Editor: Ayako Sato
Essay: Undrawing 6 Sam De Vocht
Editor: Sylvia Chen (Singapore)
House HdF
20
House DW
28
Honse 1-C
36
Layout: Satoshi Ando (pickles design) Megumi Kakinma
House Van Hee
Copyeditor: Amy 'Teschner
44
Essay: Food for Thoughts 54 Sylvia Van Peteghem
Editorial Board: Barry Bergdoll Giovanna Borasi Andres Lepik
House V-V
Consultant: Yasuhiro Teramatsu
56
House and Doctor's Practice VA-O
Design: Massimo Vignelli Distributor: Shinkenchiku-sha Co.. Ltd.
House A-B
74
House V-D
84
Housing Lindenlei
94
House and Apartments VG-S Office and Apartment Bailleul Housing Academie
Printed in Japan Published by A+U Publishing Co.. Ltd. Kasumigaseki Building 17E, 3-2-5. Kasnumigaseki. Chiyoda-ku. Tokyo I00-6017. Japan Tel: +81-3-6205-4384 Fax: +81-3-6205-4387 Aoyama House 2-19-14 Minamiaoyama. Minato-knu. Tokyo 107-0062. Japan Tel: +81-3-6455-5597 Fax. +81-3-6455-5583 E-mail: au@japan-architect.co.jp URL: https://au-magazine.com 1ISBN 978-4-9002-1269-5 a+u= Architecture and Urbanism is handled exclusively by Shinkenchiku-sha Co.. Ltd.: Kasumigaseki Building 17F, 3-2-5. Kasumigaseki. Chiyoda-ku. Tokyo 100-6017. Japan Tel: +81-3-6205-4380 Fax: +81-3-6205-4386 E,-mail : ja-business@japan-architect.co.jp Subscription rate for 2021 outside Japan Y42.000 /Airmail - Asia). Y45.000 /Airmail Europe, North America. Oceania. & Middle East). ¥49.000 Airmail - South America & Africa) U.S. Dollars, Euro, and Sterling Pounds equivalent to the above Japanese Yen prices are acceptable. Your remittance should be converted at the current exchange rate when yo remit us.
102 112
122
Housing Eekhoornhof
A+U Publishing Co.. Ltd. 202I
64
128
Housing Beukenhof
134
Housing Donzapark
140
Essay: Spatial Poetry 148 Hera Van Sande ModeNatie - Fashion Museum and Academy
152
Inner-City Central Squares, Bike Parking, and Market Hall
16o
Inner-City Central Squares, Leie Riverbanks, and Brielpoortbrug
-
Front Cover: House Van Hee. Façadefacing the courtyard. Photo by David Grandorge. Back Cover: House A-B. Bedroom on the secondfloor. Photo by Crispijn Van Sas.
166
I•
1 •1•1"' •
I-.u. ~· ;a,siiiiii@ii ~■a;;;
······, ..... JohnstonMarklee
i a.
5.-1-± .a 1
4a
at
uu )#
-
'.. )
7
V
Feature: Johnston Marklee Essay: Generic Specificity -5 Points for an Architecture of Approximation ARCHITECTURE AND URBANISM
Extremes and I-Betweens
2021:11
Sharon Johnston and Mark Lee
0.6lt
I4
UCLA Margo Leavin Graduate Art Studios Rice University VADA
Publisher:
UI, Center for the Arts
34
Nobyuki Yoshida
Green Line Arts enter
40
Chief Editorial Advisor: Seng Kuan
16
24
Super Resin 5akahama Factory Knoll Home Design Shop Dropbox Headquarters
44
50 54
Senior Editor: Ayako Sato
Editor: Sylvia Chen /Singapore)
Layout: Satoshi Ando /pickles design) Megumi Kak inma
Copyeditor: Amy 'Teschner
Collage: Galleries/Exhibitions/Participatory Environments
Menil Drawing Institute
70
Philadelphia Contemporary
78
Hilbert Museum of California Art
Editorial Board: Barry Bergdoll Giovanna Borasi Andres Lepik
Consultant: Yasuhiro Teramatsu
Design: Massimo Vignelli
Distributor: Shinkenchiku-sha Co.. Ltd.
94
Natural History Museum and State Archives Basel Museum of Contemporary Art Los Angeles Pavilion of Six Views
102
108
II0
Collage: Artist Photos 1Io Essays: White on White 1I8 Mauricio Pero and Sofia von Elrichshausen Sculpting Weightlessness Kersten Geers 120 Some Thoughts on Canal House Go Hasegawa 122 Collage: Details 124
Hill Honse
130
Ark House
E34
Sale House
140
anal Honse
126
I44 L50
Casa de Mont
L54
Vault House
IS1N 978-4-9002-1270-1 a+= Architecture and (Urbanism is handled exclusively by Shinkenchiknu-sha Co.. Ltd.: Kasmigaseki Building 17F 3-2-5, Kasumigaseki, Chiyola-ku. Tokyo I00-6017. Japan Tel: +81-3-6205-4380 Fax: +81-3-6205-4386 E-mail : ja-business@japan-architect.co.jp Subscription rate for 2021 outside .Japan Y42,000 /Airmail - Asia), ¥45.000 Airmail Europe, North America. Oceania. & Middle East) ¥49.000 /Airmail - Sonth America & Africa) LU.S.Dollars., Euro, and Sterling Pounds equivalent to the above Japanese Yen prices are acceptable. Yonr remittance should be converted at the current exchange rate when yo remit us.
88
Musenm of Contemporary Art Chicago
Hut House and Cliff Hut
+/ Publishing o.. Lid. 202l Printed in Japan Published by A+U Publishing to.. Ltd. Kasmigaseki Building 17E3-2-5. Kasumigaseki, Chiyoda-knu. Tokvo 100-6017. Japan Tel: +81-3-6205-4384 Fax: +81-3-6205-4387 \oyama House 2-19-14 Minamiaoyama., Minato-ku. Tokyo 107-0062. .Japan Tel: +81-3-6455-5597 Fax: +81-3-6455-558.3 E-mail: au@japan-architect.co.jp URL: https://a-magazine.com
60
Essays: A Small Library, through the Workroom, behind a Glass Door. Lit by a Skylight Anna Neimark 62 Building Character Wonne lekx 64 Speaking to Everyone Emanuel Christ 66 Collage: Exteriors 68
Collages: Physical Models Views
164
Plans
166
162
Essays: Flying Vaults Pier Paolo Tamburelli Vault House Eric Lapierre 170
168
Work of Architecture in Age of Digital Dissemination
Jeannette Kuo Collage: Alphabets and Collages Babcock
172
I74
176
Holly Hunt Los Angeles The Form of Form Room for a Daybed
180
182
186
2017 Chicago Architecture Biennial: Make New History
188
Essays: On the Work of .Johnston Marklee 192 Michael Meredith and Hilary Sample The Architecture that 'True Architects Do
Antón Garcia-Abril and Debora Mesa Drawing the Line Alfredo Thierman
194 196
Front Cover Image of Canal House, collaged with House of Earth designed by Kazuo Shinohara. Photo by Fumio Murasawa for Shokokusha Back Cover: Two-storey-high entry garden of UCLA Margo Leavin Graduate Art Studios. Photo by hwan Baan.
BIOGRAFIA
4
ENTREVISTA AA GION A. CAMINADA
PABELLÓN DE USOS MULTIPLES DE VRIN
18
VRIN MULTI-PURPOSE HALL
BIOGRAPHY
6
STIVA DA MORTS - VELATORIO COMUNAL DE VRIN
30
ST/VA DA MORTS - VRIN COMMUNITY MOURNING PLACE
CoNcEPTOS INTERVIEW WITH GION A. CAMINADA
CASA WALPEN EN BLATTEN BEI NATERS
CONCEPTS
44
WALPEN HOUSE IN BLATTEN BEI NATERS
ROBERT M. VENERI INTERNADO FEMENINO DEL MONASTERIO DE DISENTIS SENSUAL, SIGNIFICATIVA, BELLA
314
64
DISENTIS MONASTERY GIRLS' BOARDING SCHOOL
LA ARQUITECTURA RELEVANTE DE GION CAMINADA SENSUOUS, MEANINGFUL, BEAUTIFUL
CASA BECKEL-KUBLER EN FüRSTENAU BRUCK
GION CAMINADA'S RELEVANT ARCHITECTURE
BECKEL-KUBLER HOUSE IN FüRSTENAUBRUCK
MARTIN TSCHANZ UNA APROXIMACIÓN A LA OBRA DE GION A. CAMINADA
CASA GIRSBERGER EN MUNSTER-GESCHINEN 340
AN APPROACH TO THE WORK OF GION A. CAMINADA
UNA REFLEXIÓN PERSONAL A PERSONAL REFLECTION
96
GIRSBERGER HOUSE IN MÜNSTER-GESCHINEN GRANJA DEL MONASTERIO DE DISENTIS
SILVIA ALONSO DE LOS RIOS
82
118
DISENTIS MONASTERY FARM 356
SENNARIA - FÁERICA DE QUESOS EN DISENTIS
132
SENNARIA - CHEESE FACTORY IN DISENTIS
GION A. CAMINADA EDIFICIO ADMINISTRATIVO DEL
142
MUSEO BALLENBERG AL IRE LIBRE BALLENBERG OPEN-AIR MUSEUM ADMINISTRATION BUILDING TORRE MIRADOR SORE EL DELTA DEL REUSS
16O
LOOKOUT TOWER ON THE REUSS DELTA TEGIA DA VAUT - CABANA DEL BOSQUE EN DOMAT
172
TEGIA DA VAUT - FOREST HUT IN DOMAT GASTHAUS AM BRUNNEN - HOSTER[A EN VALENDAS
186
GASTHAUS AM BRUNNEN- GUESTHOUSE IN VALENDAS TORRE MIRADOR EN EL PARQUE NATURAL DE GOLDAU
208
LOOKOUT TOWER IN THE GOLDAU NATURE PARK PARADA DE AUTOBÓS DE VRIN
228
BUS STOP IN VRIN CASA CAMINADA - HOSTERiA EN FüRSTENAU
232
CASA CAMINADA - GUESTHOUSE IN FÜRSTENAU GASTHAUS HERGISWALD - HOSTER[A EN OBERNAU
1995/2021
BURGGARTA - VIVIENDAS EN VALENDAS
GION
A. CAMINADA
256
GASTHAUS HERGISWALD - GUESTHOUSE IN OBERNAU
BURGGARTA - HOUSING COMPLEX IN VALENDAS
282
Schwimmbäder: Geschichte und aktuelle Beispiele
Sporthallen: gereiht, gestapelt und multifunktional
Swimming Pools: Past and Present
Sports Halls: Side-by-Side, Stacked, Multifunctional
Sportbauten
I
9.2021
Sports Faciliti [
2
lnhalt Contents
9.2021
Editorial 20
Impressum Imprint
88
Projektbeteiligte & Hersteller Project Teams & Suppliers
DETAIL
Bewegung garantiert: Für die Melopee-Schule im Hafen ven Gent verwirklichten Xaveer de Geyter Architects eine vielgeschossige, in ein Stahlskelett eingehängte Sport- und Spielplatzlandschaft. Movement guaranteed: For the Melopee School in the port of Ghent, Xaveer de Geyter Architects created a multi-storey sports and playground landscape suspended in a steel frame.
112 Contributors
6
Magazin Reports 6
Melopee-Schule in Gent: Bewegung im Stahlskelett
Melopee School in Ghent: A Steel Frame Filled with Life 10
22
60 Jahre Detail Matteo Thun- der Geruch von Holz und Äpfeln
60 Years Detail Matteo Thun- The Smell of Wood and Apples 14
research Transparenter Wärmeschutz
Transparent Heat Protection 18
Solar Decathlon Europe 21 /22 Detail Kongress Gebäudehüllen
Detail Congress Building Envelopes
Schwimmen unter dem Hängedach: Das Grandview Heights Aquatic Center im kanadischen Surrey isl eines ven sechs Schwimmbädern, die im Essay vorgestellt werden. Swimming under a suspended roof: The Grandview Heights Aquatic Centre in Surrey, Canada is one of six swimming facilities featured in our essay.
Produkte Products 94
Modulbau für Kliniken und Labore
Modular Construction for Clinics and Laboratories 100 Systembau
System Construction 106 Au~enanlagen
Outdoor Facilities
4
lnhalt Contents
9.2021
r
DETAIL
Sportbauten Sports Facilities
Essay 22
Schwimmbäder - Architektur für Sport und Freizeit im Wasser Swimming Pools - Architecture for Water-based Sports and Recreation Julia Liese
Typologien Typologies 34
72
Im strukturschwachen Norden van Barcelona schufen Anna Noguera und Javier Fernández einen Ort der Begegnung: Ein öffentlicher Stadtgarten umgibt das Sportzentrum.
In a north Barcelona neighbourhood lacking in infrastructure, Anna Noguera and Javier Fernández created a place of encounter: a sports centre surrounded by a public urban garden.
Sportkomplex La Fontaine in Antony (FR)
La Fontaine Sporting Complex in Antony (FR) archi5
+
Tecnova architecture
40 Streetmekka in Viborg (DK) Effekt Architects 46
Sportzentrum bei Tarragona (ES)
Sports Centre near Tarragona (ES) NAM Arquitectura 52
Sporthalle Brombach (DE)
Brombach Sports Hall (DE) Glück
+
Partner
Prozess Process
·I)
Mehr Sportbauten dokumentieren wir in unserem Buch ,,Sportbauten. Freizeit und Bewegung im urbanen Raum", Edition DETAIL, München 2019. Discover more sports architecture in our book "Sports Facilities: Leisure and Movement in Urban Space", Edition DETAIL, Munich 2019. detail.de/shop2021
58
Sportzentrum Schulcampus Überlingen (DE)
Überlingen School Campus Sports Centre (DE) wulf architekten 72
Sport- und Schwimmhalle Turó de la Peira in Barcelona (ES)
Sports and Swimming Hall Turó de la Peira in Barcelona (ES) Anna Noguera, Javier Fernández
Neue Hülle alter Kern: UP! Bürohaus in Berlin
Konzerthalle im Haus Marteau von Peter Haimerl
New Skin, Old Core: UP! Office in Berlin
Concert Hall at Haus Marteau by Peter Haimerl
10.2021
V
Fassaden Facades
2
lnhalt Contents
1
Editorial
28
Impressum Imprint
92
Projektbeteiligte & Hersteller Project Teams & Suppliers
10.2021
DETAIL
132 Contributors
Magazin Reports 4
Konzertsaal im Haus Marteau: Granitsplitter für die Musik Concert Hall in Haus Marteau: Granite Spikes for Music
10
Ordrupgaard-Museum bei Kopenhagen: Gartenkunst aus Edelstahl Ordrupgaard Museum near Copenhagen: Garden Art in Stainless Steel
14
60 Jahre Detail Kunst im Kraftwerk 60 Years of Detail Power Station Art
18
3D-Brücke in Venedig: Bauen wie im Mittelalter 3D-Printed Bridge in Venice: Building Like in the Gothic
22
research Haus aus Papier House Made of Paper
26
Detail Kongress Entwerfen Umhüllen Konstruieren
Für die Biennale in Venedig haben Zaha Hadid Architects und die ETH Zürich eine 3D-gedruckte Brücke geschaffen. Bis zum 21. November ist sie in den Giardini della Marinaressa zu sehen.
For the Venice Biennale, Zaha Hadid Architects and ETH Zurich created a 3D-printed bridge. It can be visited at Giardini della Marinaressa until November 21.
18
62
Produkte Products 98
Energetisch optimierte Glasfassaden
Energy-Optimized Glass Facades 104 Gebäudehüllen
Building Envelopes 126 Bad- und Klimatechnik
Bathroom and Air-Conditioning Technology
Von der Eingangshatte des Nancy and Rich Kinder Building führt der Blick durch raumhohe Glasflächen hinaus ins Grüne. The view from the entrance hall of the Nancy and Rich Kinder Building extends through floor-to-ceiling glass surfaces out into the greenery.
10.2021
3
Fassaden Facades
Doku mentation Documentation 30
David Brownlow Theatre bei Newbury (GB) David Brownlow Theatre near Newbury (GB) Jonathan Tuckey Design 38
Stadtbibliothek in Dornbirn (AT) City Library in Dornbirn (AT) Dietrich Untertrifaller Architekten, Christian Schmoelz Architekt
72
46
Bibliothek Fyyri bei Helsinki (Fl) Library Fyyri near Helsinki (Fl) JKMM Architects 54
Villa L bei München (DE) Villa L near Munich (DE) Pool Leber Architekten und Stadtplaner
62
Nancy and Rich Kinder Building in Houston (US) Steven Holl Architects 72
Provinzverwaltung in Antwerpen (BE) Antwerp Provincial Government Building (BE) Xaveer de Geyter Architects
Technik Technology 82
Sichtbare Erneuerungen: UP! Berlin Visible Renewals: UP! Berlin Daniel Pfanner, Christoph Gengnagel
Nur ein dezenter Glaskubus weist auf das unterirdische Museum von Inbo im ehemaligen NS-lnternierungslager Amersfoort hin. A discreet glass cube is the only sign of the underground museum by lnbo at a former Nazi concentration camp near Amersfoort. detail.de/ 10-2021-inbo
Das Verwaltungsgebäude der Provinz Antwerpen von Xaveer de Geyter Architects überspannt einen filigranen Glaspavillon, in dem auch ein Kongresszentrum untergebracht isl.
The administrative building for the Province of Antwerp by Xaveer de Geyter Architects straddles a filigree glass pavilion, which includes a congress centre.
Digital geplantes Passivhaus: Deichman-Bibliothek in Oslo
BIM in der Bestandssanierung: Gare Maritime in Brüssel
Digitally Designed Passive House: Deichman Library in Oslo
BIM for Building Renovations: Gare Maritime in Brussels
Digitale
Digita
11.2021
4
11.2021
lnhalt Contents
DETAIL
Editorial 28
Impressum Imprint
110 Projektbeteiligte & Hersteller Project Teams & Suppliers 144 Contributors
Magazin Reports
08
Kunst und historischer lndustriecharme: Der Erweiterungsbau des Museums Küppersmühle in Duisburg van Herzog & de Meuron isl endlich eröffnet.
Art with historic industrial charm: Herzog & de Meuron's extension of Museum Küppersmühle in Duisburg has finally opened.
8
Museum Küppersmühle in Duisburg: Ähnlich und doch anders Museum Küppersmühle in Duisburg Similar and Yet Different
12
Ikea-Neubau in Wien: Schöner einkaufen in der City New Ikea Building in Vienna: Greener Shopping in the City
16
60 Jahre Detail: Commerzbank-Hochhaus in Frankfurt 60 Years Detail: Commerzbank Tower in Frankfurt
22
Research Effiziente Wiederverwertung van Baustoffen Efficient Reuse of Construction Materials
26
Detail Kongress Digitale Planung in der Architektur
Produkte Products 113 Detail Product Award: die Nominierten Detail Product Award: the Nominees 122 Tools für die digitale Planung und Baustellenkoordination Tools for Digital Design and Construction Management 126 Digitale Planung, BIM Digital Design, BIM Dem Klima angepasst und mil lokalen Arbeitskräften gebaut: das Krankenhaus im senegalesischen Tambacounda van Manuel Herz Architects
Tailored to the climate and built with local labour: Hospital in Tambacounda, Senegal, by Manuel Herz Architects
134 Ökologisch bauen Green Building Products
detail.de/ 11-2021-manuelherz
138 Bauphysik Building Physics
6
lnhalt Contents
11.2021
Digitale Prozesse
DETAIL
32
Digital Processes Bei der Planung des Casals Forums in Kronberg von Staab Architekten greifen digitale Planung und Fertigung direkt ineinander - vor allem bei der Dachkonstruktion. For the Casals Forum in Kronberg by Staab Architekten, digital planning and implementation went hand in hand, especially for the roof construction.
38
Neues Wahrzeichen am Oslofjord: Bei der Planung der Deichman-Bibliothek setzten Lundhagem und Atelier Oslo konsequent auf BIM. New landmark on the Oslofjord: Lundhagem and Atelier Oslo consistently used BIM throughout the planning of the Deichman Library.
Essay 32
Auf dem Weg in eine informierte Architektur
Dokumentation Documentation
72
38
Dürig, lttenBrechbühl
Towards an Informed Architecture Marco Hemmerling
Deichman-Bibliothek in Oslo (NO)
Studentenwohnheim Vortex bei Lausanne (CH) Student Housing
Vortex Near Lausanne (CH)
Deichman Library in Oslo (NO) Lundhagem, Atelier Oslo
86
56
Urban Environment House in Helsinki (Fl) Lahdelma & Mahlamäki Architects
Gare Maritime in Brüssel (BE) Gare Maritime in Brussels (BE)
Neutelings Riedijk, JOMA Jan de Moffarts Architecten, Bureau Bowtechniek
98
Bau- und Umweltamt in Helsinki (Fl)
llse-Wallentin-Haus in Wien (AT)
Ilse Wallentin House in Vienna (AT) SWAP Architektur, Delta Projektconsult
de koterij Forum No. 6, AetA, September 2021
parkeerplaats langs stam en boomkruin raat in de schaduw staat een gebouw waar de kleinsten spelenderwijs elkaar se ouders in tussenruimten ontmoeten uitende wind behalve in de zomer dan een bries door omstreden spijlen mikt op het startpunt enhoven in licht overlopen schakende erevenaars langs de regenpijp vieren g op balkon en trap tussen verpozing
T 0 -y
C 3
z 0
0 I
t::I
.- +ot het eindpunt dus snel r binnen de warmte of koelte rlijker voorbeelden van groen
(D
OKTOBER• 2021
JAARGANG 77
Inhoudsopgave Vakblad Groen is een uitgave van ELBAIREC, de grootste Nederlandse uitgeverij van vakbladen, congressen, semiWarde enfetie i [men levennars en studiereistets mer"E , zen op het gebied van ruimtelijke ordening en geVakblad Groen biedsontwikkeling. Dit vakblad biedt #09 2021 professionele en actuele artikelen over het groen voor mensen in de stad en in het landschap. De publicaties in Groen met hun vakmatige toelichtingen in combinatie met verklarend beeldmateriaal houden u alert. ey
Uitgever ELBAIREC, Edgar van Eekelen
Contactgegevens ELBAIREC Paulus Borstraat 41 3812 TA Amersfoort 033-8700 100
www.vakbladgroen.nl Linkedln: bit.ly/VakbladGroen Twitter: @VakbladGroen Redactie: r.vandijk@elba-rec.nl Advertenties: w.louwen@elba-rec.nl
Redactieraad Patrick Ruijzenaars (Ruijzenaar Landscapes), Dinand Ekkel (Aeres Hogeschool), Martin Looije (gemeente Rotterdam), Albert Jan Kerssen (idverde Advies) en Rosa van Werven (NL Green label)
Redactie Roel van Dijk (hoofdredacteur) en Hans Bouwman (eindredacteur)
Foto cover Beeld: Unsplash
Vormgeving Kilian ldsinga
Productie Vellendrukkerij BDU Barneveld, Barneveld
8
VAKBLAD GROEN
Opgave en vragen over abonnementen Abonnementen land Postbus 20 1910AA4 Uitgeest Tel. +31(0)251-25 79 24 €0,10 per minuut Fax +31(0)251-310405 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.
Opgave en vragen over abonnementen BE Abonnementenland Ambachtenlaan 21 Unit 2A 3001 Heverlee Tel. +32 (0)28 08 55 23 Fax +32 (0)28 08 70 05 Site: www.bladenbox.be voor abonneren of www.aboland.be voor adreswijzigingen en opzeggingen.
Beëindigen abonnement:
Waarde en functie van bomen leven steeds meer Bomen zijn mooi en nuttig, maar voor velen houdt dat op bij overlast: schaduw, bladval, worteldruk en overhangende takken. Veel gemeenten hebben tegenwoordig een goed overlastbeleid. Een goede communicatie richting burgers is echter essentieel.
Opzeggingen dienen 4 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Prijswijzigingen voorbehouden.
Partner
% Uitje'Ver
ELBE?EC media en communicatie
lp
Leids Singelpark omarmt de binnenstad
Met de aanleg, verbetering en verbinding van groenstructuren aan de binnenkant van de singels heeft Leiden een uniek groen speel- en wandelgebied gekregen rondom de oude binnenstad. Het Singelpark is het 'langste park van Nederland'.
De lappendeken van het landschapsbeleid
Stedelijke opgaven en groen In het tweede artikel in de serie over waarden van groen en blauw in de stad, aandacht voor een aantal stedelijke opgaven als klimaatverandering, woningbouw, gezondheid en mobiliteit, en de relatie met het stedelijk groen.
Elke provincie definieert de term landschap anders. Het landschapsbeleid krijgt ook overal weer op een andere manier vorm. Er is dringend behoefte aan een integraal sturende rol van het Rijk, complementair aan de rol van de provincies.
'Het heeft iets magisch, zo'n oeroude boom' Jan van Zanen heeft in zijn eerste jaar als burgemeester van Den Haag veel van de residentie gezien. Hij maakt er geen geheim van te houden van de natuur en wandelt en fietst veel. Zijn favoriete plek: de witte paardenkastanje op de Koekamp.
En verder:
Abseilende hoveniers onderhouden bos op 70 meter hoogte Eindhoven heeft er een bos bij. Maar liefst 70 meter hoog, bestaande uit 135 bomen en ruim 9000 planten. Onderhouden door abseilende hoveniers en gebouwd voor 125 sociale huurwoningen. Ontworpen door Stefano Boeri van het 'Bosco Verticale'.
P. 03 Woord vooraf P. 04 Colofon & Inhoudsopgave P. 06 Actueel P. 09 Kunst in de openbare ruimte P. 20 Sociale huur pas sociaal als er buiten plek is voor ontmoeting P. 24 Spread: 10 miljoen bomen voor het klimaat P. 35 Opinie: Caspar Verwer P. 36 Op zoek naar het verhaal achter de boom P. 46 Opinie: Lars Tamboer
JAARGANG 77 • OKTOBER 2021 • NUMMER 09
@
NOVEM BER• 2021
Voorzitter Veldstra kijkt vooruitmet Steenbreek
"a
"y,
-
Jelle Hannema van Vitens over de watertransitie
fl
viel
r .. , » ..
èw
M
is.gi
gmen maken wij di uvelgunne klimaatbesten''9
p
end.ll
el,
+r,
e''
R. I2i,
Eg@eE; $.
..w.·-
SPECIALE EDITIE VAN STICHTING STEENBREEK
Cultuurplein in Horst heeft een groen gezicht gekregen Het gebied rond het culturele centrum 't Gasthoês in Horst heeft in de afgelopen jaren een compleet nieuwe aanblik gekregen. Uitgangspunt van de klankbordgroep was dat het allemaal veel groener moest worden.
'Veel problemen zijn man-made, die kunnen we niet terugdraaien' In 2050 is Nederland klimaatneutraal, is de ambitie. Dat is een niet mis se opgave voor overheden, inwoners, bedrijven en het maatschappelijk middenveld. Een gesprek met de Gelderse gedeputeerde Peter Kerris.
Groen is geen sluitstuk mee in de bebouwde omgeving Steeds meer gemeenten stellen bij bouwprojecten klimaatadaptieve eisen zoals dak- en gevelgroen en waterretentie. We zijn op de goede weg, maar er is ook nog veel te winnen, vinden twee specialisten op het gebied van daken gevelgroen.
Klimaatbestendige inrichting zet Oss en Alkmaar groen op de kaart
'Toekomstbestendige keuzes zijn niet vrijblijvend'
Almere wil groenste stad van Nederland worden
'Van het nieuwe kabinet vragen we water sturend te laten zijn bij ruimtelijke plannen. Niet alleen als papieren uitgangspunt, maar juist ook als afdwingbare regels', zegt Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen.
De Floriade keert na 10 tien jaar weer terug in Nederland. Op 14 april 2022 is de wereldtuinbouwtentoonstelling in Almere. Stichting Steenbreek ging op bezoek bij de opbouwwerkzaamheden.
'Waarderingssysteem maakt meerwaarde gezonde bodem duidelijk' Albert Vliegenthart, ecoloog en namens De Vlinderstichting betrokken bij Onder het Maaiveld, over de waarde van een waarderingssysteem voor de bodem. 'We zijn nu sets van referentiedata aan het maken.'
Steeds meer gemeenten voelen de urgentie om een gezonde leefomgeving te creëren. Zo zetten de gemeenten Oss en Alkmaar in op het realiseren van geveltuinen en klimaatadaptieve maatregelen voor de openbare ruimte.
En verder: P. 03 Woord vooraf P. 04 Colofon & Inhoudsopgave P. 06 Actueel P. 10 Twee winnaars van de Steenbreektrofee 2021 P. 25 De opmars van klimaatbestendig inrichten P. 28 'Nieuwbouwprojecten doen te weinig aan klimaatbestendige tuinen' P. 30 Spread: Plantenuitdeelactie in centrum van Arnhem P. 39 Steenbreek-consulent Tetteroo motiveert ambtenaren en tuinbezitters P. 44 Eddy Schabbink (IPC Groene Ruimte) over hoogwaardige biodiversiteit P. 46 Met lopen kom je verder P. 54 Gevarieerd programma als aanzet om bedrijventerreinen te vergroenen P. 56 Uniek schoolplein bij Mienskipsskoalle De Legeaën P. 58 Opinie: Désirée Brummans
JAARGANG 77 • NOVEMBER 2021 • NUMMER 10
@
•"'.._
Au -.,, \
.
'
t
:,
~-~
ii
TA
.
a
hé
F%
I'
¥,
~
f}
j
•, ,
¥
·. I
. ..
• -,
, '
»
.
'
·y
¥•
,i\ '1
'],ft
°
.@}' ,• I
I
Protest Urbanism Learning from Protests - Interview with Habel 0, Wilson / Bernd l
pee»
Be Water: Protests in Liquid Public Space by Jeffrey Hou Ambiguous Standards of Protest by Cansu Cürgen and Avsar Gurp1nar The Archive of Public Protests /n PI
Toppling Monuments: Moments of Monumentality by Ben Parry The Empty Plaza: A Socio-spatial Post-occupancy Evaluation by Dillon Webster The Different Scales of Solidarity h E let Khaos
Three Squares on a Line: Istiklal Avenue and Its Transition from State to Citizen by Liana Kuyumcuyan The Magic of Squatting- Interview with Hans Pruijt by Bernd Upmeyer Protest Repellant I rbanism by urul E:reen Arlan TO-BE' Urbanism by Becky Luk and Ching Kan Revolution Now!
b
yr1
an
Contested Urban Identities: Branding and Antagonism in the City of Porto by Ana Miriam Rebelo and Heitor
Alvelos
Houper1
We A! What We Are: Chicago and the Paradox of Protests Objects an spaces of Dissidence by Mario Matamoros From Barrio Bolanos (back) to Comuna Bolanos Pamba by Sebastian Oviedo, deroen Stevens, and Viviana d'Auria
Learning from Protests - Interview with Mabel O. Wilson
by Bernd Upmeyer 4-11
Be Water: Protests in Liquid Public Space
by Jeffrey Hou 12 - 17 by Cansu Cürgen and Avar Gürp1nar
Ambiguous Standards of Protest
The Archive of Public Protests
by APP 25 - 32
Toppling Monuments: Moments of Monumentality
by Ben Parry 33-37
Not Set in Stone
by Maddy Weavers 3 8-43
The Empty Plaza: A Socio-spatial Post-occupancy Evaluation
by Dillon Webster 44- 49
The Different Scales of Solidarity
by Ece Yetim 50 - 56 by Ulrich Lebeuf
Khaos
18- 24
Three Squares on a Line: lstiklal Avenue and Its Transition from State to Citizen
by Liana Kuyumcuyan 65- 69
The Magic of Squatting - Interview with Hans Pruijt
by Bernd Upmeyer
57 - 64
70- 77
Protest Repellant Urbanism
by Nurul Azreen Azlan 78 - 81
'TO-BE' Urbanism
by Becky Luk and Ching Kan 82 - 88
Revolution Now! Contested Urban Identities: Branding and Antagonism in the City of Porto
"The Street Is Ours": Feminine Urban Reclamation We Are What We Are: Chicago and the Paradox of Protests
Objects and Spaces of Dissidence From Barrio Bolanos (back) to Comuna Bolanos Pamba
by Bing Guan by Ana Miriam Rebelo and Heitor Alvelos
89 - 96
97- 101
by Cécile Haupert 102 - 107 by Aaron Kalfen and Benjamin van Loon
108- 113
by Mario Matamoros 114- 119 by Sebastián Oviedo, Jeroen Stevens, and Viviana d'Auria
120 - 126
• •
•
p
•
•
•
•
•
•
•
4
0
•
•
•
Tom Avermaete, Christoph Grafe, Véronique Patteeuw & Hans Teerds
1 2
Modernities Moderniteiten
¢
., • Tom Avermaete & Christoph Grafe g
11
•
A History of Multiple Modernities: Architecture Culture and Its Conceptions of 'the Modern' 12Een geschiedenisvan velemoderniteiten: Architectuurcultuur en denkbeelden over 'het moderne' Véronique Patteeuw
%
33 • Unravelling Modernity 34 Moderniteit ontrafeld
%
•
•
•
•
•
•
•
•
4
4»
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bovenbouw Architectuur
66" A Conversation with Dirk Somers 66 Een gesprek met Dirk Somers
•
Francesca Tor zo
88 88
A Conversation with Francesca Torzo Een gesprek met Francesca Torzo Bruther
106 A Conversation with Stéphanie Bru & Alexandre Theriot 106 Een gesprek met Stéphanie Bru & Alexandre Theriot e
•
Caruso St John Architects
123 AA Conversation with Adam Caruso 123 Een gesprek met Adam Caruso
•
Bel Sozietät für Architektur
142 A Conversation with Anne-JulchenBernhardt & Jörgteeser 142 Een gesprek met Anne-Juichen Bernhardt & Jörg Leeser
• •
•
•
Credits/ Colofon $3 Biographies/ Biografien Abstracts/ Samenvattingen
•
•
•
e
•
e
•
•
•
o
•
I
•
•
•
•
$
•
•
0o
•~ o 0
t
o 6
0
•
•
•
•
•
•
•
0o 0
à.
O J
V
•
•
8
•
•
•
•
•
•
•
214
DE WITTE 2 Ernst Bloch 'Kinderen worden alleen geboren, maar steeds met elkaar groot' 6 Basje Boer De luchten van Joanna Hogg 8 Thibault Desmet Alleen nog de ruimte: verhalen van Wim Cuyvers 1o Nadia de Vries Eeuwig verbonden: Unica Zürn en Hans Bellmer
Alleingang ( 1) In 2020. het jaar van de zelfisolatie. wordt een schrijver door een tijdschrift gevraagd mee te werken aan een artistiek onderzoeksproject met als onderwerp eenzaamheid. Hij zegt een essay van plusminus tweeduizend woorden toe. en nadat de subsidie is toegekend, gaat het razendsnel: de deadline is binnen enkele maanden. Hij levert zijn tekst op tijd in, net als twee andere essayisten. terwijl een beeldend kunstenaar een installatie op locatie maakt. Het contact verloopt via enkele bondige e-mails, zelfs 7..oom komt er niet aan te pas. Tijdens het samenwerken wordt er geen enkele blik gewisseld. geen enkel woord uitgesproken. Een latere afspraak tussen de auteur en de kunstenaar wordt niet in de agenda genoteerd en loopt spaak. Wel ontvangt de schrijver naast het afgesproken honorarium- een tijdelijk wachtwoord zodat hij alle teksten na kan lezen achter de betaalmur. In A History of Solitude (2020) beschrijft David Vincent het ontstaan van de term solitude in de achttiende eeuw. Waar eenzaamheid in de Verlichting als een gevaar werd gezien, of een religieuze aberratie (leven in afzondering en stilte), beschouwden de romantici haar als een zegen: als middel om tot jezelf te komen en een diepe vrijheid te ervaren. Alleen zijn werd een na te jagen privilege. Fay Bound Alberti verbindt in A Biography of Loneliness (2019) de opkomst van eenzaamheid als probleem met de toenemende secularisatie: zolang er een God was om je lot te wenden, kon je nooit volstrekt alleen zijn. Langdurige eenzaamheid heeft ernstige. ook fysieke gevolgen. Maar de oplossingen die worden aangereikt - losse gemeenschapsprojecten, in Engeland een heuse minister van eenzaamheid zijn symboolpolitiek, zolang ondertnssen doodleuk openbare bibliotheken en busverbindingen vanwege bezuinigingen worden opgeheven. Olivia Laings veelgeprezen The Lonely City. in het Nederlands verschenen als De eenzame stad, verhaalt over een aantal solitaire New Yorkse kunstenaars, onder wie Andy Warhol. Valerie Solanas en David Wojnarowicz. Laing blikt terug op de periode waarin ze in New York
november-december 202l jaargang 36
rede tie # adilritrtie. Drn Po«t hus 142#- 100o russet I t.: 320)2 22.14.50-ml info@dewintert.he vilenertistre faargent - 1$sN 0774.8521 werehhjnt tweemandeder 14.poe. fgihekantoor Brussel t torrelaten gesloten verpakking Hrurelt 3/17
23-48
woonde. ongelukkig en alleen. Ze verhuisde naar de stad om bij haar geliefde te zijn. maar die relatie liep op de klippen, waarna ze de enige band verloor die betekenis gaf aan haar komst. Zoals het een eigentijdse essayist betaamt. meet ze haar leed breed uit in een poging het leven van anderen te begrijpen. Ze wringt zichzelf tnssen de alleenstaande kunstenaars in en maakt zo hun én haar eenzaamheid alsnog productief. Het is een eenzame ervaring als er nadrukkelijk naar je medelijden wordt gesolliciteerd. Mag je nog wel alleen (willen) zijn? Is het toegestaan om louter in je eentje kunst te maken? Of is dat een positie die per definitie, en paradoxaal genoeg. suspect is in een verwoestende neoliberale concurrentiemaatschappij? Wie alleen werkt laat alleszins de kans liggen om ook een ander aan het werk te zetten, en onttrekt zich aan de controle van peers. Op de aankomende, vijftiende aflevering van Documenta in Kassel zal volgend jaar bijna enkel werk van collectieven worden getoond. Het curatorenensemble Ruangrupa gebruikt de humbung. een Indonesische rijstschuur, een voorbeeld voor collectieve voedselvoorziening, als titel en werkmetafoor. Jan von Brevern tekende in Triple Ampersand op dat die schuur een koloniale uitvinding van de Nederlanders was, om de armoede op het platteland te minderen. In het huidige Indonesië zouden de schuren bezit van de elite zijn. En is een schuur niet per definitie een bonwwerk waaraan je zou willen ontsnappen? Of waar je onmiddellijk muurtjes in zou willen metselen. om zo ten minste een kamer voor jezelf te hebben? De keuze om alleen te zijn. alleen werk te maken, ondanks of juist vanwege de angst voor eenzaamheid daar gaan deze nummers getiteld Alleingang over. De inleidende, theoretiserende tekst stamt uit het in 1947 gereedgekomen Das Prizip Hoffnung. het magnum opus van Ernst Bloch. In zijn karakteristieke, supersynthetiserende stijl voert hij bet begrip eenzaamheid terug tot de Oudheid. en onderscheidt een gedwongen variant ('verlatenheid') versus de vrijwillige keuze. in dienst van zelfontplooiing. Als communist waardeert bij monastieke ruimtes, want zonder komt 'de gelukkigst gesocialiseerde mens niet tot zichzelf'. En bij voegt daaraan toe: 'Bleven dit soort ressources en terugtrekoorden onbewoond, dan zon de gemeenschap bijna even leeg worden als eenzaamheid zonder gemeenschap blind wordt.' Daarna volgen drie essays over het werk van kunstenaars die een eigen pad in hun werkge-
P7066236
www.dewitteraaf.be
13 Mary Wollstonecraft 'Is de man dus niet de tiran van de schepping?' 18 Jonas Mekas New Vork
&
BelgièBelgique PR BRISSPL. X 3/2964
bieden baanden - zonder samenwerking taboe te verklaren. integendeel. Basje Boer ontleedt bet (biografische) werk van regisseur Joanna Hogg. die in haar filmische oeuvre, dat inzoomt op de randen van het gemeenschappelijke, telkens weer de vraag stelt: 'Hoe kun je met iemand samen zijn? En wat zegt je samenzijn over wie jij bent?' Thibault Desmet analyseert bet werk van architect en schrijver Wim Cuyvers, die in zijn ontwerpen en teksten oog heeft voor de 'noodlottigheid)van het individu', zonder safe spaces te willen scheppen- Cuyvers is radicaler: elk vooropgesteld wij-gevoel lijkt te ontbreken. Nadia de Vries brengt het oeuvre van Unica Zürn in kaart, dat hecht verbonden is met dat van Hans Bellmer. en er toch ook los van moet worden beschouwd: een kunstenaarsoeuvre dient telkens opnieuw te worden bevrijd van het dwingende kader van de {eigen) biografie. Het nummer sluit af met twee getuigenissen van alleenreizenden: een Engelse Verlicbtingsdenker op handelsmissie in Scandinavië in 1795-- Mary Wollstonecraft - verlangend naar het gezelschap van haar ex-geliefde. En, ten slotte. een ontheemde jonge kunstenaar- Jonas Mekas die zowel op de arbeidsvloer als in zijn eigen woning bijna wegkwijnt van eenzaamheid. in New York, in de jaren 1949 en 1950. Daniël Rovers
Afbeelding: Lotte Laserstein, Abend über Potsdam, 1930, Nationalgalerie. Berlijn
