Journal Alert Tables of contents 2020 Nr. 1 - Week 5 t/m week 35 ____________________________________________________________________________
A+U – Architecture and Urbanism 592 / 598 Agora 2 Arch+ 238 De Architect march / june The Architect Architectural Review 1466 / 1472 Blauwe Kamer 1 / 2 Detail 3 Domus 1044 / 1048 Groen 3 / 6 Nul 20 101 Oase 106 Plan Amsterdam 1 / 2 Rooilijn 1 / 2 Topos 111 Witte Raaf 204 / 206
Subscribe / unsubscribe: library@bwk.ahk.nl Journal Alert
24-8-2020
2 14 16 19 25 27 39 44 47 55 66 68 70 72 75 77
Feature: SuperNormal Architecture in the Netherlands 2010-2020
Architecture and Urbanism 2020:01
No.592
publisher/Editor: Nobuyuki Yoshida Design Consultant: Massimo Vignelli Guest Editor: Kirsten Hannema Senior Editor: Kei Yokoyama Sylvia Chen Editorial Staff: Grace Hong Ryosaku Onodera Ayako Sato Cameron Cortez
International Business Development: Nur Rosmawati Distributor: Co., Ltd.
Front cover: Northfacade of Museum De Lakenhal, designed by Happel Comelisse Verhoeven. Photo by Karin Borghouts. Back cover: Interior view of LocHal Library; designed by CIVIC Architects. Photo by Stijn Bollaert. "A+U Publishing Co., Ltd. 2020 Printed in Japan Published by A+U Publishing Co., Ltd. Kasumigaseki Buildinz 17F 3-2-5 Kasumigaseki, ChiYOd~-ku: Tokyo' 100-6017, Japan Tel: +81-3-6205-4384 Fax: +81-3-6205-4387 Aoyama House 2-19-14 Minamiaoyama. 107-0062, Japan
6
Essay: Reshaping the Polder Bob Witman
20
Co-living Oosterwold 26 bureau SLA, ZakenMaker De Ceuvel 34 Space &Matter The Sixteen-Oak Barn 42 Hilberinkbosch Architects Tij Observatory 50 RAU Architects, RO&AD Architects Deltawerk/ / 56 RAAAF, Atelier de Lyon Essay: Tabula Scripta Jarrfk Ouburg
Layout Design: Satoshi Ando (pickles design)
Shinkenchiku-sha
Introduction: SuperNormal Kirsten Hannema
Minato-ku, Tokyo
Tel: +81-3-6455-5597 Fax: +81-3-6455-5583 E-mail: au@japan-architect.co.jp URL: https:!/au-magazine.com ISBN 978-4-9002-1245_9 a+u = Architecture and Urbanism is handled exclusively . by Shinkenchiku-sha Co., Ltd.: KasUffiigaseki Building 17F, 3-2-5 KasllIlligaseki, Chiyoda-ku Tokyo' 100-6017, Japan ' Tel: +81-3-6205-4380 Fax: +81-3-6205-4386 E-mall . ja-b' . Sub .'. usmess@japan-architect.co.jp ÂĽ42 ~~Ption rate for 2020 outside Japan Eur~ 0 (Ainnall - Asia), ÂĽ45,OOO (Airmail _
62
Beurspassage - Oersoep 68 Robert A.M. Stem Architects (RAMSA), Rijnboutt BlueCity Rotterdam 74 Superuse Studios Deventer City Hall 80 Neutelings Riedijk Architects LocHal Library 88 CIVIC Architects Naturalis Biodiversity Center 98 Neutelings Riedijk Architects Education Center Erasmus MC 106 KAAN Architects Musis Sacrum 114 Frits van Dongen Architects and Planners, Koschuch Architects Museum De Lakenhal 122 Happel Cornelisse Verhoeven Kleiburg De Flat 130 NL Architects, XVW Architecture Essay: After the NAi: Grand Projects in the Netherlands Sergio M. Figueiredo
136
Forum Groningen 142 NL Architects Utrecht Bicycle Parking 148 Ector Hoogstad Architects Delft City Hall and Train Station 154 Mecanoo Public Transport Terminal Breda 162 Koen van Vel zen Architects The Rijksmuseum 170 Cruz y Ortiz Architects An Interview with Floris Alkemade: The Future of the Netherlands 180 Kirsten Hannema
Eastt~4~o;~~ ~erica, Oceania, & Middle Africa)' rmail - South America & U.S.Dollars E erru! al ' uro, and Sterling Pounds quiv ent to the ab J are acceptable Yo ove apanese Yen prices conVerted at ur remIttance should be
th
you remit us. e current exchange rate when
Announcement of the Results: Shinkenchiku Residential Design Competition 2019 - Living in the Future 190
Architecture and Urbanism 2020:02 No.593
Feature: Toshiko Mori
Publisher /Editor: Nobuyuki Yoshida Design Consultant: Massimo Vignelli
Essay: The Inevitable Architecture of Toshiko Mori Fred A. Bernstein
Senior Editor: Kei Yokoyama Sylvia Chen
House in Taghkanic
16
House in Connecticut II
28
Editorial Staff: Grace Hong Ryosaku Onodera Ayako Sato Cameron Cortez
Interview: A Conversation with Sean Kelly 58
Layout Design: Satoshi Ando (pickles design)
House in Ghent
Cloudline and Treeline
40
64
House in Martha's Vineyard
International Business Development: Nur Rosmawati
House in Bedford
76
84
House on Maine Coast
Distributor: Shinkenchiku-sha Co., Ltd.
6
94
House in Suffolk COW1ty Maier Preston House
102
108
Essay: Lessons from the House in Taghkanic, and Other Views on the Hudson River Valley ll6 Edward Eigen Bob Greenberg Selects: Connected by Design Front cover: East view of House on Maine Coast. Photo by Paul Warchol. Back cover: Site o( the Hu.dson River Valley. PhOLO al the time of the field suruey "Cloudline and Treeline" Photo courtesy cf TMA.
qr
Joseph and Anni Albers: Designs for Living Sean Kelly Gallery
130
Center for Maine Contemporary Art Peter Freeman Gallery
<>A+U Publishing Co., Ltd. 2020 Printed in Japan Published by A+U Publishing Co .. Ltd. Kasurnigaseki Building 17F, 3-2-5, Kasumigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017. Japan Tel: +81-3-6205-4384 Fax: +81-3-6205-4387 Aovama House 2-19-14 Mmanuaoyama. Minato-ku, Tokyo 107-0062. Japan Tel: +81-3-6455-5597 Fax +81-3-64.55-5583 E-mail: aU@ljapan-architecl.co.jp CRL: https.z' /au-magazine.com
ISSN 978-4-9002-1247-3 a+u = Architecture and Urbanism is handled exclusively hv Shinkenchiku-sha Co., Ltd.: Kasumlgaseki Building 17F. 3-2-5. Kasumigaseki. Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017. Japan Tel: +81-3-6205-4380 Fax: +81 -3-6205-4386 E-mail: ja-business@japan-arcllitecl.co.jp Subscription rate [or 2020 outside Japan ÂĽ42.000 (Airmail - Asia). '1'45.000 (Airmail Europe. North America. Oceania, & Middle East., ÂĽ49.000 (Airmail - South Amenca & Africa; U.S. Dollars. Euro .. and Sterling Pounds equivalent to the above Japanese Yen prices are acceptable. Your remittance should be converted at the current exchange rate wheu you remit us.
Thread and Fass
124128
134-
14-0
144-
Thread Artists' Residency and Cultural Center. Fass School and Teacher's Residence
277 Mott Street
156
Watson Institute for International and Public Affairs Stephen Robert'62 Hall, Brown University 162 Syracuse Center of Excellence in Environmental Systems 170
and Energy
Essay: Teaching and Practice Adapted from the 2019 AlAI ACSA Topaz Medallion
Acceptance Speech
178
Toshiko Mori
Winning Entries of the Central Glass International Competition 2019 183
Architectural Design
Architecture and Urbanism 2020:03
No.594
Feature: Architecture in Chile - In Search of a New Identity
Publisher/Editor: Nobuyuki Yoshida Design Consultant: Massimo Vignelli
Essay: CHILE #2 - Architecture since 1990 4 Diego Grass
Senior Editor: Kei Yokoyama Sylvia Chen
Sebastian Irarrazaval Casa 2Y
14
Editorial Staff: Grace Hong Ryosaku Onodera Ayako Sato Cameron Cortez
Smiljan Radié 24 House for the Poem of the Right Angle
Layout Design: Satoshi Ando (pickles design)
Pezo von Ellrtchshausen Loba House
International Business Development: Nur Rosmawati
Max Nunez Ghat House
Distributor: Shinkenchiku-sha Co., Ltd.
Smiljan Radié 34 Prism House + Terrace Room 44
52
Guillermo Acuna Isla Lebe
60
Ortuzar Gebauer Architects Palafito del Mar Hotel
72
Cazu Zegers Architects 78 Hotel of the Wind - Tierra Patagonia Hotel
Front cover: Exterior evening vietu of Museum of the Atacama Desert. designed by Coz, Polidura, Volante, Soto. Photo by Sergio Pirrone, Back cover: Interior view of the Class House, designed by MIL,\; Nûiïez. Photo by Roland Halbe, "A+U Publishing Co., Ltd. 2020 Printed in Japan Published by A+U Publishing Co, Ltd. Kasumigaseki Building 17F, 3-2-5, Kasurnigaseki, Chiyoda-ku. Tokyo JOO-6017, Japan Tel: +81-3-6205-4384 Fax +81 -3-6205-4387
Aoyama House 2-19-]4 Mmamiaoyama. Mmato-ku, Tokyo J07-0062. Japan Tel: +81-3-6455-5597 Fax: +81-3-6455-5583 E-mail: au@japan-archileCl.Co.jp CRi: https.z' /au-magazine.com ISBN 978-4-9002-1248-0 u+u : Architecture and Urbanism is handled exclusively by Shinkenchiku-sha Co .. Ltd.: Kasumigaseki Building 17F. 3-2-5, Kasumigaseki, Chiyoda-ku. Tokyo 100-6017, Japan Tel: +81-3-6205-4380 Fax: +81-3-6205-4386 E-mail: ja-business@japan-architeCl.co.jp Suhscnption rate for 2020 outside Japan ¥42,000 (Airmail - Asia), "'4,5.000 (Airmail Europe, North America, Oceania, & Middle East), 0'49,000 (Airmail - South America & Africa) U.S, Dollars, Euro. and Sterling Pounds equivalent to the above Japanese Yell prices are acceptable. Your remittance should be converted at the curren I exchange rate when
you remit us.
Coz, Polidura, Volante, Soto Museum of the Atacama Desert
88
Undurraga Devës Architects Retiro Chapel
96
Emilio Marin, Juan Carlos López Desert Interpretation Center Max Nunez Glass House
104,
110
Undurraga Devés Architects Ruca Dwellings
120
OWAR Architects 124 Housing Complex in Quinta Normal Izquierdo Lehmann Architects Cruz del Sur Building Cristián Fernandez Architects, Lateral Architecture & Design Gabriela Mistral Cultural Center Joaquin Velasco Rubio Dinamarca 399
130
138
146
Cecilia Puga, Paula Velasco, Alberto Moletto Palacio Pereira
154
Computational Discourses
Feature: Computational Discourses
Architecture and Urbanism No.595
2020:04
Publisher/Editor:
Introduction: Generative Architecture: Making a Critical Practice Jenny E. Sabin
Nobuyuki Yoshida
Design Consultant:
8
Massimo Vignelli
Zaha Hadid Architects
Senior Editor: Kei Yokoyama Sylvia Chen
Editorial Staff:
Commentary 10 Morpheus Hotel at City of Dreams One Thousand Museum 32
Grace Hong Ryosaku Onodera Ayako Sato Cameron Cortez
Essay: Parametricism: The Next Decade Patrik Schumacher
12
40
Layout Design: Satoshi Ando (pickles design)
Morphosis
International Business Development:
Commentary 48 Kolon One & Only Tower
50
Nur Rosrnawatt
Distributor: Shinkenchiku-sha
The Living
Co., Ltd.
Embodied Computation Lab Hy-Fi
Front Cover: The euoiuuig morphologies of the PolyBri.ck series. from PolyBrick 1.0 to 3.0, with considerations rangingfroni modular wall assemblies, to bone fragments, to DI\'A hydrogels. Cour!.esy QF the Sabin Lab Back Couer: Detail QF üie Morpneus Hotel's free-form. structural exoskeleton. Photo by [van Dupont, courlesy of Zaha Hadui Architects. "f\+lJ Publishing Co., Ltd. 2020 Printed in Japan Published by A+U Publishing Co., Ltd. Kasumigasekî Building 17F, 3-2-5, Kasumigaseki. Chiyoda-ku, Tokyo 100·6017, Japan Tel: +81·3·6205·4384 Fax: +81.3.6205-4387 Aoyama House 2-19·14 Minamiaoyama, Minato-ku, Tokyo 107·0062, Japan Tel: +81·3·6455·5597 Fax +81.3.6455.5583 E-mail: au@japan.architect.co.jp URL: https:!/au.maga7.ine.com
58
66
Institute for Computational Design and Construction (lCD) Commentary 76 BUGA Fiber Pavilion 2019 78 BUGA Wood Pavilion 2019 90 ICD/ITKE Research Pavilion 2016 - 17
102
Essay: Towards a Computational Material Culture in Architecture Achim Menges
112
MARC FORNES/THEVERYMANY Minima I Maxima
120
Jenny Sabin Studio Commentary Ada 128
126
ISBN 978-4.9002.1249.7 a+u = Architecture exclusively
and Urbanism is handled
Neri Oxman and The Mediated Matter Group
by Shinkenchiku_sha Co., Ltd.: Kasumigaseki Building 17F, 3-2.5, Kasuullgaseki, Chiyoda·ku, Tokyo 100·6017, Japan Tel: +81·3·6205A380 Fax: +81.3.6205.4386 E-mail· ja bus! . .' - uSlflesS@Japan-architect.co·JP S ubscnptian fn- n . ¥42 . ra tee 'Ol "019 outside Japan ,000 (A"'mail - Asia) Y45 000 (Airmail E UfO e.No .'" , P¥, orth Arnertca, Oceania & Middle E ast ) 4900 '. ,. Alric~) , 0 (Alrrl1ail - South America & I,
Commentary 138 Silk Pavilion 140 Aguahoja 146 Wanderers 154
-
U.S:Dallars, Euro, arnl Stcrlin<7 Pounds eqUIvalent t ti 0 are ac . 0 ie above Japanese Yen prices Co Ceptable. Your remittance should be vonuverte,ct at the current exchange rate wilen , remit us. 0
Sabin Lab PolyBrick Series
162
Feature: Architecture of Hope :~o years of European Architecture - EU Mies
Architecture and Urbanism 2020:05 No.596 Pu blisherv'kditor:
Award
Essay: I ,SOO lans of rontinuous learning
(\
Ivan Blasi EU Mies Awanl Prtze Winner!'; and Shortlisted Works
Nohuyuki Yoshida
I ORR: 24 Works
Design Consultant:
12
Massimo Vignr-ll!
Borges & lrmäo Bank
Senior Editor: Kei Yokoyama
1 ()90: 20 Works 1 R Stansted AirIJOI't
Sylvia C1~cn 1092: 29 Works
Editorial Staff: Grace Hong Ryosaku Onorlcra Ayako Sato
I ()94 26 Works
,12
Waterloo International Station
Cameron Cnrtcz
1 09ó: 3S Works
Layout Design: Satoshi Anrlo (pickles design)
109R:31
Works
Nul' Rosrnawat i
2001 : 3R Works
Distributor:
Kursaal Centre Co"
4(\
Art Museum of Hregenz
Development:
Shinkonr-hiku-sha
:Jil
French National Library
Business
International
2,1
Muntcipal Sports Stadium of Badalona
Ltd,
200,): 41 Work,
sr, M
Cal' Park and Terminus Hoenheim North 200S: 33 Works 74Netherlands Embassy Berlin 2007: 4,0 Works
sz
MUSAC- Contemporary Art Museum of Castilla y León Front cover: Pnntltein), Renna. Phot.n hl' l'OSI110 mMI/IS£/lUN PI/OTO! nmmlmmages,. Ik/{'k ((llW'-: The Furopean blar. as shown Irv Ihe EU Mies Anmnt svmbol ,nurk . p. 2: English le'(llm~lsl(flPd I~y (;hr;sloplu-'I Slephens, (f')A+IJ l'ubhsluuu Co., Ltd. 2020 Printt-d in Japart Puhlished hy ~\+Il Puhllslung CIl" [.Iel Kasurnigascki I1llildillg 17F. :{-2-S. Kasumignseki.
r.luvoda-ku.
2-19-14
Tllky()
[':-11"11111:
alll?iJ_lrttJ<!
I IR],: hup!':!
Mutatn-ku.
201:l: 40 Works 112 Harpa - Reykjavik Concert Hall and Conference Centre 122
Philharmonic Hall
Fax. +R 1-:1-6205-43fl7
Mmlllt'llflny,tlllil.
107-00m, Japan Tf'l: +Bl-.1-r14S:i-:'jSQ7
1)0
2011 : Ij.S Works 102 Neues Museum
201 S 40 Works
JOO-60f7.Jap/Hl
Tpl: +BI-3-(,20S-,1,,1IH Anyanw I rnll~('
2009: 49 Works
Norwegian National Opera & Ballel
2017: 40 Works 112 DeFlat Kleiburg
Tokvn
Fax: +RI-.l-ó4SS-S')R:~
IHI!'I·llllprLI·II.JP
201 C): 40 Works Transformation
140
of 5:l0 dwellings - Grand Pare Bordeaux
/;.111-ln:l~ail,in(>J·(lm
Essay:
ISBN 97R-4-9002,12SI-O a+u '" An'hilf'I'IIJI'(' f'X('hlf':ivrly
and
Urbanism IS ]Hlnd!pr!
hy Shtnkencluku-sna Co .. Ltd.: Knsum.aas-k:
Huilding
171".
Kasumlgasekt.
Chiynda-ku.
[)OAS Architecture Care? The EU Mies Award in the Era of Capitalocene
Angelika Fitz
:~-2-S, Tokyo
IOO-(JOI7, Japan Tri: +81-:1-(J20!)-~·,1HO Fax: +H 1-,1-r,20S-41R6 E-mail : jil-bllsinrs~r(l.iap<ln-lIn.hllf.(.I.I.().jp
Th!' Art of lnterpretation
Suhsrrrprion I'illf' for 2020 outside Japan Y42.000 (Airmail - t\~if]i. ¥4S.000 (Airmail
Dietrich Neumann
-
Arnerir-a. Oceania. & t\llidrlk 1':asl). Y49,Onn (Alnllail - South America & Afrir,l) ILS.nollar:=;, Euro. an.I Sl.f'rling Pounds f'quivalf'nl In 1111" a!Jnvr Jar;'lr1f~Sf' VNl prif"p.s ;]rp HC(·('ptahlr. Ynur rprnil.tèH!('(! should hp ('Ol1vrrlrd dl lhf' ('III'1'f'11 1 pxcll;mw' nllp when
Essay: 156
Europe. North
yon rf'l11ilIJS.
Selected
Art. Interventions
Japanese Architecture
16,1
(1986-201 B)
170
ISO
in the 70's
Feature: Architecture
"It was the best of times, it was the worst of times ... " hut not the 1970s
Architecture and Urbanism 2020:07
No.598
lutroductlon Essay: "It was th« best. n{'tim.es, it was tlu: worst oftimes. hut uo: L1w 19705 (, lIarry Mallgrave
I'll hlisher/Erl itor: Nnhuyukl Yoshida
T. The Presumed Crisis of Meaning
Design Consultant: Massimo Vtgnell!
While & Cray: 1':lrv"n Modern American Archilecls Peter D, Eisenman and Hohert A, M, Stern
IS
ló
Bye Hrsiclrnr", .John Hedjuk IH / l louse VI. P.. le,' Eisenman 20/ OfCirr for Gunwyn Vontures, Michael Graves 22/ 110m;" in Connecticut, Hobert A, M, Slem 24. / Franklin Court. Robert Venl.uri 26 I Vacation House in Maine, E,lwa1'(1 Larrabee names 281 Douglas House Bichard Meier 30/ Austrian Travel Agency, Main Office, Hans Hollein ~4 / The Museum or Mn,krn Arl , Cunrna, A,'ala lsozakt 36
Guest Editor:
Yasnhiro Tr-ramatsu Senior Editor: Kei Yokoyama Sylvia Chen
Cnmmentary: Archuecturc in 70s .lun Aoki
Erlilorial Staff: Grace Hong
Ayako Sato
n. The Real
Cameron Cort ez Layout Design: Satoshi Anrlo (pick I"" dr-sign) lnternutinnal Bnsinr-ss Development:
NilI' Rosmawati Distr+hutor: Shinkcnr hiku-sha 1.0" Liri.
4·0
Crisis of Urban Theory
Essay Heprmt: Analogical
Archilecllirr
Aldo Bossi
'II
'1·2
Gallaralrsr Iiousing 45. Primary school in Fagnauo 01011a 'I.s, San Cataldo Cellietery in Modena SO. Theater of lite World 54, Alrlo Bossi / Church of thr- Sacra Famiglia. Paolo Pnrtoghesl 58 Essay lleprmt: Architcrtun- aurl Building - Tho reeonstruction of a rolleI'I ive language as demonsiraled in I he project for II((~ Ouar: ier de la Villette l.éon Kriel' 60 'l'ho middle schoo] of Morhio 11Ifp,rinrc. Mario HoUa MI Banco Pinto & Sotto Mayor liB, Bouca llousing Complex 72, Áh'aro Siza Essay Hcprinl: 10 catch a J1mdse moment of flil.lrring image in all ils shades
Álval'o Siza
75
Alexandra Hoad Estate, Nea"e Brown 76/ Sludenl Housing, University of Louvaill, Lucien Kroll 781 Cp,nlrnl Beheer, l'lerman Hert7.berger 80/ Ililisidr Tpn'ac"~ Aparltnenl Pltasp~, Fnmihikn Maki 84 Fmnl
('01)('1":
f /()/~ t/r-'signr-'rf h_y Piano (Inri
HOffers. I)IInln ('of/rlf's_\' q/Pi.rm.n and Hf)gers.
Hadr GO!1Pf: Axnnmne/ '1(' r/rmo;ng Qf f?ffir(' Jnr r;ul1wyn f ()lIfur('s. dp.signpr! I~)' Michael (;1Y1111" .... Im11/1P rn/JrfP,sy (!( Ilu:> arrhil.eel .. IDA+IJ
fluhli!-;hing en .. Ltd.
2020
Printrd in .1(11)<111 [ll!hli!'hr:d hy A+! I Pllhli:;lling en .. Ltd. Kasl11l1iga!'l'ki
Bllildillp:
17F. :1-2-:;.
Ka!'111l1iga~f'ki. Llliyndé1-kll. Tokyo IO(l-6017 . .Jap'lII Tel: +Rl-1-fl20S-41fH· F<lx: +Hl-1-()205-4.~R7 AOyllntil
[Inww
2-19-11~
Mil1i1111i;ln~,1I11(1,
~1 i1lalo-kn. T()k~'n
107 -OOó2 . .lapilIl '1pl: tRI-:~-ó4S;)-S!ic)7 F;I'<: +RI-:~-ó4SS-SSH.l E-tl1:lil: all (Ijapan-ilrdlilccl.m.j[l
UBI.: hltp~:
TIT. The First Stirrings of the Ecology Movement, both Natura1 and Human R7 Sydney Oren, IIouse ,lorn Ul.zon an.1 olhers Munich Frei Olto, Gunter Ilehniseh 90
R8 /OIYlllpiastadion,
Int.erview Hellrint: Queslionnaire 10 Nornlan Fosler
92
IBM rilol IIp,adrp.<arters 94, Willis Faber & n'll1laS 9R, Sainsbury Cenler [or Visual Arls 102, Norman Foster Essay Hel'rinl: 1,1, (Long Life) / tI' (Loose Fit) / LI': (Low Energy) versus Foster lI"yner Banham 106 UOP
ilO, r;~()rges Ponlpidou Culiliral Celllrr
\14. Piano and Bogers
illl-nl<1gaz.irlf',I'mll
Essay Heprinl: Piano + Rogers' Archiler.tural ISBN 97R-'1-9()02·12:;:I-'~ a+1I .= Ar('hilpc'llfrf' :lIld llrh;-lllis1l1 is héll1dh'd f'XcillSiwly h~, SlliJlkrlldliklH;llH Co .. Ltd,' KaslI1l1i{:!iI:-.rki Hiliiding ,17F, ~~-2-S.
KilSlllllip;asf'ki,
r:lliynl!a-kll.
Melhod
Reyner Banham
116
World Tratl,~ (enter, Minol'U Yamasaki 1181 Srars Tower, SOM 120/ Federal Ikservre !lank of Minneapolis, Gunnar Birkerls 1221 Arcos3nLÎ, Paolo Soleri 124
Tokyo
100-(1017 . .Iilpilll 1eL +H 1':1-(,20S-'I.:IHIl
Fa" +H 1-:1-620S-4:IR6
E-ll1nil j<1-hu~ill('ssfiï)jélpnn-:l rehil('('I.ro.jp SlIhS(Tiplion I(lIp for 2020 outside .Japan YtI.2.000 (J\innnil - Asia). ¥(~S.()OO (Airmail Enrnpf'. Nnrtl1 AlTlf'ril'a. n('pal'lia. & ~Iidd]f' Eflfil). Y49,OOn (Airll1i1il - S01l1h Anlf'rica & !\frirllJ lJ.S.nollil1'.'i. Euro. ,md SIf'r1ing Pounds Nfllividrnt In Ihf' :lhnv(' .Iapanr.sp Y"ll priCI'S
!lrr ~c('rpt;lh!('. YOllr rrl11itt.anl'p :o;l1nu!d br {:n!1vt:rlrd al Ihr f'mrrnl cxehnl1W' ratp whrn yntl r('Blit
liS
Appendix, The Vernaculat,
ami the Language of Modernism
127
Gcllry Housp., Frank GeIn')' 128 / l·louse in Ueltara, Kazuo Shinoham BO / easa r;ilardi. Luis Harragáll 133/ Arallgo Hesidenw, John Lautner 1341 Bagsvarrd Church 138, !.an Lis ]4.0. .JOI'll Utzon / Holscher House, Knud Holseh"r 144/ Ile"lI1ark Museum, Archbishopric Museul11, SvelTe Fehn 146/1sl"v Churr.h Inger & .Johannes Exner 149
Thema Nieuwe steden 4 - Nieuwe steden: waar, hoe en waarom? INLEIDING Jorn Koelemaij, Yves Van Leynseele & Marco Bontje
7 - Nieuwe steden in Afrika ESSAY Femke van Noorloos
10 - Bouwen op boerengrond in Mozambique CASUS Murtah Shannon
14 - Satellietsteden in Kenia: tussen mondiale modellen en nationale politiek CASUS Eline Splinter & Yves Van Leynseele
17 - De stedelijke revolutie en de transformatie van autoritair bestuur in Marokko CASUS Koenraad Bogaert
20 - Hoe groot wordt Shenzhen? CASUS Marco Bontje
ARCH+ eitschrift fĂźr Architektur ~Urbanismus
.,."
INHALT
Seite 64
00
TOWARD ARCHITECTURAL ETHNOGRAPHY Momoyo Kaijima
01
EDITORIAL Anh-Linh Ngo
03
EINFÜHRUNG Andreas Kalpakci, Momoyo Kaijima, Laurent Stalder
08
LlNIEN, ZEICHNUNGEN UND DIE BEDINGUNGEN DES MENSCHSEINS Tim Ingold im Gespräch mit Momoyo Kaijima, Andreas Kalpakci und Anh-Linh Ngo
18
30
36
ZIRKULIERENDE REFERENZBODENSTICHPROBEN AUS DEM URWALD AM AMAZONAS Bruno Latour ERFORSCHUNG DES ALLTÄGLlCHEN DIE ÖFFENTLICHEN RÄUME VON VALPARAISO Marie Combette, Clémence Pybaro, Thomas Batzenschlager REVENDICATIONSDIE FORDERUNGEN VON OSWALD ADANDE Alice Hertzog-Fraser
42
CLUB COLOMBIA Jan Rothuizen
46
ARCHITEKTEN ALS ETHNOGRAFEN Ákos Moravánszky
60
ZEICHNEN HEISST ZUHÖREN Suzanne Hall
64
ARCHÄOLOGISCHE DOKUMENTATION ALS ETHNOGRAFIE Wolfgang Müller
70
ZEIT 1M MATERIAL, BEWEGUNG IN LlNIEN ARCHITEKTURZEICHNUNGEN IN DER ARCHÄOLOGIE Lesley McFadyen
76
DIE BESCHREIBENDE TRADITION - EINE KLEINE GESCHICHTE DER ARCHITEKTURETHNOGRAFIE Tom Avermaete
88
12 VIEWS OF VENICE, 2018 Andreas Kalpakci
94
GLASGOW ATLAS Studio Tom Emerson
100 DAS SAMSARA VON HAUS
06
Seite 08
NR.42 IN DER "DIRTY STREET" Drawing Architecture Studio
"DAS NACHDENKEN ÜBER LlNIEN ERWEITERT UNSERE VORSTELLUNG VON DER ZEICHNUNG ALS WERKZEUG DER WELTBEOBACHTUNG." - Momoyo Kaijima
106
148
VERHALTENSFORSCHUNG UND ARCHITEKTURETHNOGRAFIE DIE FORSCHENDE PRAXIS VON ATELIER BOW-WOW
FUKUSHIMA ATLAS VISUALISIERUNG DER UNSICHTBAREN KATASTROPHE Akihito Aoi
r_Q ~..,.,,\"I):il
118
POSTMODERNISM IS ALMOST ALL RIGHT - POLNISCHE ARCHITEKTUR NACH DER SOZIALISTISCHEN GLOBALISIERUNG tukasz Stanek
-.l ~ ~,~
<;"
'"'
I:\(I,,"~
of
'I",.\,~ . .""
-. -'4\
Yoshiharu Tsukamoto
154
",\_\ f,é..)of; ~ 'tI'f"'~~./
ra
Sd-r'
"
IN STATU QUO ARCHITEKTUREN DER AUSHANDLUNG Ifat Finkelman
~";'\~L~~'~~ ",
~"~
JI>I"~""~\4 ~ \\ \\\'\\\\
'\\\1\\\\\\\\\ \\\\\\\\\\\\\
\\\\\\\\
\
)
Ij,
\\\\\\\\
\\
\\1\\ \~\~~\
\1\\ ~\I\
162
GARE DU NORD Larissa Fassler
~"
.
~
'_S;:
126
168
THE ARSENAL OF EXCLUSION & INCLUSION Interboro Partners
140
~:;I"l
k.')...
178 134
~~~~~ ,.,.~
DIE KRAFT DER ALLEGORIE Yuko Hasegawa
WHO BUILDS YOUR ARCHITECTURE? GLOBALE NETZWERKE DES BAUENS Text: Andreas Kalpakci
MY HOMEIS STAIRCASES - 2 Do Ho Suh
"It" 'II ...\<.~~{\
Cf)
Seite 162
ARCH+ features 184
WAJIRO KONS STUDIENSKIZZEN UND DIE JAPANISCHE ARCHITEKTUR DES 20. JAHRHUNDERTS Izumi Kuroishi
VENICE, JAPANESE PAVILION, Bas Princen
2018
208
AUTOR*INNEN
216
IMPRESSUM
COVER GASTREDAKTION: Andreas Kalpakei, Momoyo Kaijima, Laurent Stalder / ETH Zürich
·, ·, ,
,
"'
ARCHITEKTUR ETHNOGRAFIE
W House, 2009/10, von Yukiko Suto © Courtesy
Yukiko Suto und Take Ninagawa,
Foto: Kei Okano
Tokio.
.,
~!~~~--}!_
' I
"" ,,
'"
i..~'
>f'
~
r..K~
1&2 ',i~
j
ARCHITEKTUR ETHNOGRAFIE
ARCHITEKTUR ETHNOGRAFII;
The Samsara of Building NO.42 on Dirty Street, Nr. 2, 2016 von Drawing Architecture Studio
Wege zweier Frauen auf der EinkaufstraBe Marubiru in Tokio, 1930, von Fuku Koike
© Drawing
© Kon
Architecture
Studio
Wajiro Collection.
Kogakuin
ARCH+ TEAM DIESER AUSGABE: Mirko Gatti, Johanna Keek, Melissa Koch, Anh-Linh Ngo, Christine Rüb mit Nora Dünser, Lennard Flörke, Sascha Kellermann
University
07
JAARGANG 51 MAART 2020
de Architect
INHOUD
PROJECTEN
20 INVENTIEF LEVEN AAN HET WATER KOLKAJEN/ROPSTENIN THE ROYAL SEAPORT IN STOCKHOLM (SE] OOOR MANOAWORKS EN AOEPT Stockholm staar de komende tijd voor de opgave tienduizend woningen per jaar te realiseren, zonder daarvoor de stad verder uit te breiden. Het ontwerp van Mandaworks neemt een levendige openbare ruimte als uitgangspunt.
.aJii""'''iiifi
42 WARENHUIS VOL CULTUUR FORUM GRONINGEN OOOR NL ARCHITECTS Op de Nieuwe Markt in Groningen is een cultureel gebouw vol boeken, bioscoopzalen, expositieruimten en horeca gekomen voor ontmoeting en ontspanning.
62 HARDWARE EN SOFTWARE VAN OE STAD TRANSFORMATIEVAN BELVÉOÈRE MAASTRICHT Belvédère Maastricht heeft zich via een geleidelijke en langdurige transformatie ontwikkeld van een voormalig industrieel gebied aan de noordwestkant van de stad tot een bruisende stedelijke omgeving.
84 ATRIUM ALS CAMPUSHART HOOFOKANTOORING IN AMSTERDAM DOOR HOFMANDUJARDIN,BENTHEM CROUWEL ARCHITECTS EN KARRES EN BRANDS In het door Benthem Crouwel Architects ontworpen nieuwe ING-hoofdkantoor was HofmanDujardin verantwoordelijk voor de platforms in de atriums. Deze reduceren de hoogte tot een menselijke schaal en zorgen voor een prettige akoestiek.
102 ELEGANTIE VAN VERDOZING BOLIDT INNOVATION CENTER IN HENDRIK-IDO-AMBACHTDOOR LÜCHINGER ARCHITECTS EN KOSSMANN.DEJONG Het Bolidt Innovation Center opent zich anders dan bij veel bedrijfspanden met een grote glazen gevel naar de straat en de nabijgelegen rivier. De chemie van de kunststofvloerenfabrikant kan binnen ervaren worden.
JAARGANG MAART
INHOUD
de Architect
51
2020
THEMA HOTELS
146
I0
INLEIDING
FOTO-ESSAY
RIVIER ALS LEVENSADER
HET HOTEL IS HET HOTEL NIET MEER
Fotograaf Jaap van den Berg trok de afgelopen
Hotels zijn niet langer hotels, maar worden gemaakt aan de hand
llssel, als onderdeel
van ideeën die op de gebieden
Krimpenerwaard
van werken, wonen en vermaak
zijn opgedaan. In plaats van eenduidige gebouwen toenemende
mate uitbreidingen
jaren langs de Hollandse
van een fotoproject waarbij hij de grenzen
van de
verkent.
zijn het in
van de stad.
136
START-UP
STUDIO ARD HOKSBERGEN Ard Hoksbergen
werkte in combinatie
Veerkracht, een nieuwankerpunt
152
met Studioninedots
in de Amsterdamse
aan basisschool
wijk Slotermeer.
PROJECT
NHOW AMSTERDAM RAl HOTEL DOOR OMA / REINIER DE GRAAF Het ontwerp is een stapeling verwijzing
van driehoekige volumen als
naar het Signaal, de kenmerkende
de RAL Dit zorgt voor een dynamische
168
reclamezuil
van
beleving.
119 PROJECT
s
HOTEL BOAT CO IN AMSTERDAM DOOR KOLLHOFF POLS ARCHITECTEN
s
Met publieke functies en in de schaal zoekt hotel Boat & Co aansluiting
SCOPE
Recensies,
bij de omringende woningbouw.
186
columns, gebouwen
en gebeurtenissen
in het vak
PRODUCT
IMM KEULEN Philippe Starck, Peter van de Water, Yonoh Studio, Studio Roderick Vos, MVT
Design, Gudmundur
Chiara Andreatti,
Ludvik,
David Lopez
Quincoces
197
LANDMARK
HOOFDKANTOOR ZWOLSCHE ALGEMEENE IN NIEUWEGEIN DOOR PETER GERSSEN Dit kantoor uit 1983 is een abstracte vleugels
steken als molenwieken
sculptuur:
uit de vierkante
vier trapeziumvormige kern.
JAARGANG 51 JUNI2020
de Architect
INHOUD
THEMA POST-CORONA
146
12
FOTO-ESSAY
TIJDELIJKE MEGASTAD VAN STOF
ZORG
MODULAIR BOUWEN WINT TERREIN
Fotograaf Iwan Baan bezocht de religieuze massamanifestatie Kumbh Mela in India en trof een megastad gemaakt van bamboestokken, stoften en sari's.
Toekomst van de zorgarchitectuur
156
138 STAD EN CORONA
STUDIO ARCH ITECTU URMAKEN
OP NAAR DE VEERKRACHTIGE STAD De corona-epidemie
172
START-UP
en de rol van stedenbouw in deze processen
Nina Aalbers en ferry in 't Veld werken aan een circulaire en klimaat-adaptieve toekomst van de gebouwde omgeving.
INTERVIEW
INTERVIEW MET RIJKSBOUWMEESTER FLORIS ALKEMADE "Ik vind het ontzettend belangrijk dat archirectuur een eigen verhaal en agenda heeft"
119
SCOPE
Recensies, columns, gebouwen en gebeurtenissen in het vak
190
PRODUCT
GEDROOMD MILAAN Berge Mogensen, Hans j. Wegner, Vincent van Duysen, Alfredo Häberli, Marcel Wanders, Marià Castelló, Michael Anastassiades
197
LANDMARK
DE APENROTS IN UTRECHT DOOR TON ALBERTS Het metselwerk gafhet huis van opdrachtgever Herman de Waal een geheel eigen karakter. Niet alleen de vorm, ook het bouwproces was organisch.
JAARGANG 51 JUNI2020
de Architect
INHOUD
PROJECTEN
24 TOEGANKELIJK VOOR IEOEREEN DE ARCHITECTUUR VAN AVENIOA PAULISTA IN SAD PAULO De architectuur langs de Avenida Paulista in Säo Paulo, Brazilië. ondervangt het gebrek aan publieke ruimte en verweeft gebouwen en straten met behulp van stegen, bellingbanen. trappen en pleinen tot een stedelijk geheel.
44 ONTMOETING TUSSEN OUO EN NIEUW STADHUIS HENGELO DOOR EGM ARCHITECTEN Een nieuwensemble van raadhuis en stadskantoor toont een ontmoeting tussen de beredeneerde architectuur van Berghoef en de bescheiden taal van HiM architecten,
62 TOEKOMSTBESTENDIG STUK STAD STEDENBOUWKUNDIG PLAN MERWEDE IN UTRECHT DOOR BURA URBANISM (VOORHEEN MARCO.BROEKMAN) EN OKRA LANDSCHAPSARCHITECTEN In deze stadswijk in het zuidwesten van Utrecht wordt samen met de gemeente gewerkt aan een gebied waar verdichting. mobiliteit en functiemenging hand in hand gaan.
82 MONUMENTAAL FEESTJE FELIX MERITIS IN AMSTERDAM DOOR 1291NTERIDR ARCHITECTS EN MATH ARCHITECTEN De nieuwe functie van Felix Mer itis aan de Keizersgracht lijkt veelap de allereerste; het gebouw is getransformeerd tot een huis voor kunst, wetenschap. technologie en ondernemerschap.
100 TECHNISCHE OUEESTE NAAR GEZONDHEID UNILEVER FOODS INNOVATION CENTRE IN WAGENINGEN DOOR PAUL DE RUITER ARCHITECTS EN FOKKEMA s PARTNERS ARCHITECTEN Het Unilever Foods Innovation Centre opende afgelopen december. Het door Paul de Ruiter Architects ontworpen gebouw is een ode aan de techniek in vorm en functie. Fokkerria & Partners Architecten ontwierp het interieur.
Design on the Frontline Architecture confronts the coronavirus
4
ARCHITECT,
The Journal
of The
American
Institute
of Architects,
May 2020
Contents Volume 109, number 5. May 2020. On the cover: Sanchit Mehta from the University of Southern California. This page: NewYork-Presbyterian staff with PPE donated by Skidmore, Owings & Merrill.
Tech + Practice 12 24 26 29 31 34 43 52
Technology: Invasive Species as a Hot Commodity Opinion: In Pursuit of an Architecture for Everyone CarbonPositive: Climate and the Coronavirus The Rules: OSHA Regulations and COVID-19 Next Progressives:SomePeople Residential: Butaro Oncology Support Centre, by MASS Design Group Typology: FDNY Rescue Company 2, by Studio Gang Products: Spring 2020 Product Call Highlights
AlAArchitect 121 122 124 128 130
150 The Rules Have Changed
Interior Monologue Architects Are Combating COVID-19With Site Adaptation Design in the Time of COVID-19 Meeting a Challenging Moment for the Design Professions Growing From Adversity
The coronavirus is imposing a new reality, with profound ramifications for the built environment, professional practice, and design education-seemingly every aspect of work and life. Faced with the horrific costs of blood and treasure worldwide, the architecture community has rushed to adapt and provide aid, without ceasing to work toward a healthier, more sustainable future.
Columns 133
The Farnsworth House on Trial by Eric Wills
Editorial 208
Architecture in Unusual Times by Ned Cramer
189 2020 AlA Honors
This year's winners reflect on their careers, the future of the profession, and the challenges posed by the current moment, from climate change to the pandemic. AlA Gold Medal AlA Architecture Firm Award Edward C. Kemper Award AIAlACSA
Topaz Medallion
Whitney M. Young Jr. Award Thomas Jefferson Award for Public Architecture Collaborative
Achievement Awards
Volume 109, number5· May 2020, ARCHITECT'(ISSN '935-7001; USPS ooç-Bêo)is published monthly by Hanley Wood. 1152 rgth Streel NVV, Suite 750. Washington. DC 20005_Copyright 20'20 by Hanley Wood. Opinionsexpressed are those of the authors
OT
persons quoted and not necessarily those of The Amencart lnstitvte of Architects. Reproduction
paid at Washington, DC. and at additional mailing offices, POSTMASTER:Send address changes to
ARCHITECT,P.O.
In
whole or
In
part protubrted without written authorization. All fights reserved, Prrnted in the- USA. Periodicals postage-
Box 3494, Northbrook, IL 60065 Canada Post Registration tt40f.12608/G.S.T number R-120931738.Canadian return
address IMEX, P.O. 80Je .2554~, London. Oh: N6C 6e;; For subscnptior inqcmes. address changes, a-id single-copy sales ($10 In the- U.S.. $15 In Canace. $20 for other countries, payable In advance in U.S. dollars) wnte to AI<CHITECT. P.O. Box 3494 Northbrook, Il 60065 or calf 847.:'::91,5221or toll-free 888.269 8410. REPRINTS: Call or email WnghtsMe-dIB8]7.652.52950rhanleywood@wnghtsmedló.com. DISCLOSURE A~ÇHITECT@;will occasionally wnte about companies
In
which
it!"
parent organization, H?nley WOOd, has an Investment mtsrest. VI/hen It does. the maoazme wili fully disclose that relationship PRIVACYOF MAILING LIST Sometimes we share our subscriber mailing list witt>
reputabit· companies we think vou'f find Interesting, However if you do not wish to be rnctuded. plea Sf- call
~5
af 88&.269.8410
Masculinities
The book of books VolumeV
48
Oaseandre Greenberç
6
OUTRAGE
33
Seminal words uu Zarzycki 8
The gender of genius Hilde Heynen
14
Proportional representation Edtoin Heathcote
18
Monuments to men Dorram Andereon
22
Male delivery Emma Oheatle
26
REPUTATIONS
INTERVIEW
Joel Sanders LUi Zarzycki 36
BOOKS
Binary code Technologies of Gender, 1987, Teresa de Lauretis Stud: Architectures of Masculinity, 1996, Joel Sanders (00) Pornotopia, 2014, Paul B Preciado An Aparlment on Uranus, 2020, Paul B Preciado Pol Esteve 40
EXHlBITIONS
Cameraman J,fasculinities: Liberation through Photography, 2020, Barbican Imran Perretta: the destructors, 2020, Ohisenhale Gallery Edwin Ooomasaru.
Svetlana Kana Radevié
Anna Eats 48
Flights of fancy
311
Cassandre Greenberç 52
TYPOLOGY
Gymnasium Tom Wilkinson
Pol Eateve
146
ar The Architectural Reoiew Scouring the globe for architecture that challenges and inspires since 18116
architectural-Teview.com
SubacrlptiOO8 architectural-review.oomlwhy-aubscribe
helpiá)subscrlhe.architectural-review.oom +44 (0)1604 828705 OtutOfMf" Ie'l"f)ÎCeII
customersemces®architeotural-review.oo " ArchReview @thearchitecturalreview ft thearchitectura.lreview
+44 (0)20 8958 2000 BackÜl8Ue8
architectural-review.oom/sbop
W Awards
108
Thm Wilkinson
MomA GEMMILL PRIZE
MJ LONG PRIZE 611
BUILDING
112
Nioola Rutt, Hawkins\Brown Here East Jay Merrick 74
BffiLDING
120
PORTFOLIO
Francesca Torzo Francesca Torzo Architetto Eleanor Beaumont
BUILDING
128
PORTFOLIO
Simona Della Rocca BDRBureau Daoide Tommaso Ferrando
Tracy Meller, RHSP Centre House LSE Oatherine Sle880r 90
PORTFOLIO
Mariam Kamara Atelier Masömï Mpho Matsipa
Emma Fairhurst, Collective Architecture Calton Hill Mark Oousins 82
14
BffiLDING
138
Alice Hamlin, Mole Architects Marmalade Lane Douglas Murphy
PORTFOLIO
Stefanie Rhodes Gatti Routh Rhodes Jon.Astbu1"!J
JANE DREW PRIZE 104
PROFILE
Yasmeen Lari Helen Thomas ADA LOUISE HUXTABLE PRIZE 108
PROFILE
Beatriz Colomina Tom Wilkinson
JMU,or
Manon Mollard Deputy EdAtfn' Elea.nor Beaumont EdUOrlalAMiltantl Lill Zarzycki
Productwn Ed1torB Julia Dawson Ceoilia Thom BtBWry Ed1tor Tom Wilkinson
Managing Director
OootrllYuttng EdU01'
James Priest ext. S9S3
Nick Stimpson
ProductwnDirector Paul Moran
Oommerctal Director
Elise Limon ArllXreotlw
Catherine êleesor
Marketing
Editorial mrect01'
Tom Carpenter
Paul FInch
Gill Ohalk ext. S058 Georgie Smith ext. 2O(J2
E06'1'II ~ has been made te identifv cO']YfJrlght holder« and obtam permia8ilm to reproduce imagu in thia iBaue. Pteaee get ~n tc'UCh !DUh the editortal team ,houW 'Voo halle any (/'IW1"Ie8. lfJmatla are jormat;ted:
jlr8tname.laatname'ii>emap.com #1 (O)SOt/9ó3pl'IUIext.
Erratum In 'Digging up the past' by Sekuli6, Tomié and Sattler (AR February 2020, p16), we Inoorrectly stated that Atlenz an der Sulm wa.sln Germany. It is In Austria. Apologies to the authors
Tourism
6
Ju.stinien Tribillon
6
16
KEYNOTE
64
Tourist trap Ju.siinien TribiUon 16
Plaine, Marcol Breuer Les Ares, Charlotte Perriand SUI/anne Stacker
WorJdstage T07nà Berlanda
22
Dark tourism Darraai .A nderson
28
Blln.DING
74
The ecotourism hoax
CASH STUDY
86
Archaeologiea of Green Pavilion Studio Anne Holtrop Pearling pathway visitor centre Valllrio Olgiati
so
OASE ATUDY
94
Fà.r from the madding crowd
Matthew Turner
House of Architectural Heritage Leopold Banchini Architeots and Noma Al Sayeh
REPUTATIONS
IN PRACTICE
Alrbnb machine Fala Atelier F'ilipe Magalhàe8 and Lera Samovich
CARID STUDY
60
BUII,DING
Gapado island One 0 One Arehltects Colin Narshall
The rehabilitation ofMubarraq Manon Mollard
Terminal decline Edwin Heathcote
OUTRAGE
MariaSmUk 76
56
REVIsrr
BUILDING
krakani 17tmi standing camp Taylor + Hinds Architects
David Neu.stein 104
Answer on a postcard Edwina.A ttlee
GioPonti Ohiara Spangaro
22
i ~ ~
I
ar The Árclli.teeiural
Rll'IJiew
Subll!l'l'ipttofUI
Scouring the globe since 1890 for architecture that challenges and inspires
arcbitectural-review.oomlwhy-subscribe help6Jsubscribe.architectnml-review.oom
archf.tecturalr7VJ1iiew.com
Outttomer 'Bf'VÛlee oustomerservices6larohitectural-review.oom
+44 (0)1604 8287()1!
"'ArchReview
+44 (0)20 8958 2000
('gJthearohitecturalreview
Backill8'Ue8 archtteotural-revlew.com/shop
OthearchitBcturalreview
The book of books VoimneVI
74
Maria Smith
41
INTEBVlBW
Martin Pa:rr Death B'IIBel/l8, 2019 Small World, 1995 (2018, third edition) '!'he Last.Re8orl, 1986 (2018, sixth edition)
Manon MQ/J,ard 44
BOOKS
Travel agent Guidebooks and atlases
TomKseky DO
BOOK:
104
Secret service H01J,8ekeeping lYy Design: Hotels and Labor, 2016, David Brody FalYrlzio Gallantl.
l!Jdwina Attlee
41
IItUtt.w
ProdtJ«1on &Mew JuHaDaWBoD PIctu'1'e EtMtw BmilyPOBt Il'IetortI EditO'1' Tom Wilkinson
Manon Mollard IWpuIIv JiJdAtor Bleanor Beaumont BàUorlGl~ Lill Zarzyoki EliIe LbnoII
Oontribu#ng Eiûttor Catherine SleIl8Ol'
TOlD Oarpeaier
EdUorlal Dmct01' Paul Finoh
.Art J)(m1fqr
Ma1la(l'Îf'I(/ DWecew
/ikl'f'/l
Nick 8tlmpt!on Product:ltm Director
i~
Paul Moran OQ11l(J1l.61'CiallJi7ectO'T James Prieet 8ICt, :I9/BS Mwrk6f.îng Gill Chalk 6Zt. !lOfi8 Georgie Smith 6%1.1108$
4Ifort lIM btI6n maàIJ to
Copl/'1'4iht holite7a and obtain ~ to 7f!'j)'Tod'uce imagea In tIJk iaInu. PlefllJe {/6f. in touch w1th the edittYrial team ,yhoutd 'V0fJ have G1tII guII'ri68.
Ema418 Me 1000000000000d: for~lasMa7ll6@emap.coom +# (0) 110 $969 plUII e:et.
.
. .
.
lAU 6fJf'S11okf
.,
UDrOTJl
H
A6rluÁillfmt&11 Alcocer a.nd~.Matrte7J,(l, 16
Architecture of quarantme ~GMc£a
99
otl'tUGE
PStJ1'O
.-u:r
LooldaIin(J8 tl1e ~ IAl~
P1tbtic Ilouse
.8
~theooooh
NoI/toIAK~
611
BodydweHitJg lAU Zaf'Z1Jolt:t
67
POlilll(
The IDanity of tiny homes
Jock8el/ 114
GJlAl'BI(J NOVEL
Towud e.nlmlhiteoture
Specious spaces Mill & Jonu
7bmdePaM
81
A joum.ey around myftat 1brR. Wilkmson
36
Deskjob
08
Liriug in the bobble Mt.IfWm Jf9110M
19
00rri401'8 of unoortUnty a~8le8IM
'76
Onteidein BlMmor BfI4'IJIIIIMIl
BlUeJ.Nmun 411
lUIPlJTA'1'Ion
AnniAlbenl ~ 1'roellef'
ar ~.4f11Aite~~
SooariaafillealolRr"'"
tor~tIld~ 1Ild __
~rut,...__.
INHOUD #1/2020
52/
60 I
681
Stadsrivier: item op de bucketlist Hoe steden hun massatoerisme spreiden
Internationale teams verkennen vernieuwende ontwerpideeĂŤn Breien aan een betere wereld
Maike van Stiphout en natuurinclusief ontwerpen 'Laten we biologie en schoonheid verbinden'
DOSSIER 181
Licht op het ondergrondse Gasthoofdredacteuren Petra Blaisse.Jana Crepon en Aura Luz Melis over het belang van bodem en bodemleven 241
Specialisten in stadsontwikkeling ontdekken de ondergrond 'We moeten in de diepte leren denken' 30 I
Gegrepen door de regenworm Petra Blaisse in gesprek met 'wormenman' jeroen Onrust 341
Oogsten uit de duisternis Louise O. Fresco over voedselteelt in ondergrondse ruimten 361
Heeldeboom Adembenemende tekeningen van boomwortels 421
Ontwerpopgave: dooiende permafrost Driegesprek over een klimaatramp van Bijbelse proporties 481
Jong geleerd Ontwerpstudenten ontdekken de wereld onder onzevoeten
â&#x20AC;¢
Academie van Bouwkunst Amll18rdwllsa Moge.chaol voor dl! Kunsten.
Bibliotheek - Niet te leen
...
INHOUD
DE RUBRIEKEN
06/
75/
Eerst dit
De projecten ENKA-Ede
12/ Beeldcolumn
92/ BNSP - Programmamaker - Ruim wonen
tussen Randstad Sander
de
Knegt - Common-denken Bospolder-Tussend
Triodosbank in
en Veluwe
Robbert Bovee over 'onlineparticipatie'
Zeist - Thuisko-
men op eigenzinnig
landgoed
94/ Column Arjan Harbers:
ij ken
90/
Waarom stationspleinen?
NVTL - De Grote Verbouwing en de noodzaak van ontwerpkracht
Woonwijk ENKAinEde:
ruimwonen tussen de Randstaden Veluwe -p.76
INHOUD #2/2020
DE VERHALEN
14/
22/
30/
Kan landart de geschiedenis doen herleven? Speuren naar het verdwenen Poestozersk
'Het moet kloppen tot in het kleinste detail' Interview met architect Dingeman Deijs
De herontdekking van het singelpark Steden ontwikkelen hun binnenstadsgrens tot klimaat- en parkruimte
Precies de mascotte die de bewoners nodig hebben De Bospoldervos in de Rotterdamse wijk Bospolder-Tussendijken - p. 64
DOSSIER EERHERSTEL VOOR DE COMMONS "1-
~ ~
38/
52/62/72/
66/
'Dit zijn wij' Fotoreportage over zelfentwikkelingswijk Oosterwold Almere
'Landschap is meer dan een optelsom van data' Interviews met Arita Baaijens, Socrates Schouten en losse de Voogd
'Ook de medemens is ontwerpmateriaal' Transitieplannen voor achterstandswijk Bospolder-Tussendijken
47/
. Beeld omslag: Bospoldervos van Florentijn Hofman Foto Frank Hanswijk
Stedenbouwen de zoektocht naar 'common ground' Michelle Provoost, WouterVanstiphout en Mike Emmerik strijden tegen de versplintering
56/
'VVD ĂŠn GroenLinks kunnen er wat mee' Ringpark Utrecht is een gedeeld toekomstbeeld
ilität bility~
In halt Contents
4
3.2020
DETAil
Editorial 22
Impressum Imprint
88
Projektbeteiligte & Hersteller Project Teams & Suppliers
112 Contributors
Magazin Reports 6
Stiller Nachbar A Ouiet Neighbour
10
Wohnen in Berlin Living in Berlin
14
Experience in Action!
18
DETAIL research Optimale Lichtausbeute trotz urbaner Dichte Optimal Light Availability despite Urban Density
Produkte Products 94
AuBenanlagen Outdoor Systems
102 Light + Building Special
Ein Glasdach mit einem filigranen Stahltragwerk, das an Baumkronen erinnert, markiert den Eingang der Fahrradparkgarage in Amsterdam.
A glass roof with a slender steel structure evokes the image of trees and marks the entrance to this bicycle parking garage in Amsterdam.
Studierende der Technischen Universität Mßnchen bauen am Buschkrankenhaus in Ngaoubela, einem DesignBuild-Projekt in Kamerun.
Students from the Technical University of Munich work together on the Bush Hospital in Ngaoubela. a DesignBuild project in Cameroon.
32
14
3.2020
5
Mobilität
Mobility
Essay Abschied vom Auto A Farewell to Cars Heiner Monheim
24
Typologie Typology 32
Fahrradgarage in Amsterdam (NL) Bicycle Station in Amsterdam (NL) wUrck architectuur stedenbouw landschap Fahrradstation in Erfurt (DE) Bicycle Station in Erfurt (DE) Osterwold'Schmidt Exp!ander 38
Parkhaus in Zutphen (NL) Parking Complex in Zutphen (NL) MoederscheimMoonen Architects
40
Busbahnhof in Preston (GB) Preston Coach Station (GB) John Puttick Associates 44
17 neue Haltestellen ergänzen das Kopenhagener U-Bahnnetz. Die Stationen basieren auf einem modularen und gleichzeitig variantenreichen System.
72
Südbahnhof in Sierre (CH) South Station Complex in Sierre (CH) Bonnard Woeffray Architectes
50
U-Bahn-Station in Espoo (FI) Underground Station in Espoo (FI) ALA Architects, Esa Piironen Architects 54
Prozess Process Umbau Hauptbahnhof in Rennes (FR) Conversion of Rennes Main Station (FR) Arep, SNCF Gares & Connexions 58
72 Arup
Metro-Ringlinie in Kopenhagen (OK) Metro City Ring in Copenhagen (OK)
Nach ihrer Umstrukturierung wirkt die Hotelanlage Öschberghof wie ein ländliches Gehö!t aus schlichten Satteldachhäusern. Following its redesign, the Öschberghof resort gives the impression of a rural farmstead with its complex of understated gable roof buildings. detail.de/ 3-2020-asw
The Copenhagen Metro system has added 17 new stops. The stations were designed according to a modular system that still allows for variety.
Marzo/March
111111111~lillnl~
9 770012 537009
Cl ~ N
o
--Z
s: ~. Q
~ O
·0
~
::J"'~ I'\) 1'\).
o
~n~il
2020 €10.00 Italy only. Perlodlco
A. €25.00 / B €21.00 / CH CHF 20.00 ca Canton peneCHF-20.00 f 0 €19,90 E €19.95/ F €16.00 /1 c 10.00 / ~ ¥3.300 Nl.€16.50 / P €19,00 / UK £18.99/ USA $19.95
menaued. usc: 03{03/20
PeeteItollane S.p.A. l soecrzïcneJn Abbonamento Postale D.L35312003. (conv.ln Legge27/02[2004 n f'rt!COIO1, Comma 1, DOB·Mllono
1IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIi
9 770012 537009
»
"C
::t
1I Iilillilii
-
I
MAART 03 â&#x20AC;¢ 2020
JAARGANG
76
Inhoudsopgave Foto cover Steenbreekactie in Oss Beeld: gemeente Oss
Vormgeving Kilian Idsinga
Productie Vellendrukkerij BDU Barneveld, Barneveld
Opgave en vragen over abonnementen
Vakblad Groen #032020 Vakblad Groen is een uitgave van Elba-Rec, de grootste Nederlandse uitgeverij van vakbladen, congressen, seminars en studiereizen op het gebied van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling. Dit vakblad biedt professionele en actuele artikelen over het groen voor mensen in de stad en in het landschap. De publicaties in Groen met hun vakmatige toelichtingen in combinatie met verklarend beeldmateriaal houden u alert.
Uitgever Elba-Rec, Edgar van Eekelen
Contactgegevens Elba-Rec Paulus Borstraat 41 3812 TA Amersfoort 033-8700 100
www.vakbladgroen.nl Li n kedl n: bit.lylVa kbladGroen Twitter: @VakbladGroen Redactie: r.vandijk@elba-rec.nl Advertenties: w.louwen@elba-rec.nl
Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. +31 (0)251 - 257924 € 0,10 per minuut Fax +31(0)251-310405 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.
Abonnementenland Ambachtenlaan 21 Unit 2A 3001 Heverlee Tel. +32 (0)28 08 55 23 Fax +32 (0)28 08 70 05 Site: www.bladenbox.bevoor abonneren of www.aboland.be voor adreswijzigingen en opzeggingen.
Beëindigen abonnement: Opzeggingen dienen 4 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Prijswijzigingen voorbehouden.
Partner
Redactie Roei van Dijk (hoofdredacteur)en Hans Bouwman (eindredacteur)
VAKBLAD GROEN
'Het winnen van de Steenbreektrofee heeft veel positiefs teweeggebracht' Het project "Realisatie van het Dorpshart" van het dorp Spijk in de gemeente Zevenaar won de Steenbreektrofee 2019. De jury was aangenaam verrast door de samenwerking met allerlei partijen om zo gezamenlijk te komen tot een aantrekkelijke kern waar rekening is gehouden met klimaatadaptatie én waar veel aandacht is besteed aan biodiversiteit.
Vijfjaar Steenbreek in Eindhoven ~
Uitgever
ELB,L\~EC media en communicatie
®
Voor Brabants gedeputeerde Erik van Merrienboer was er geen enkele twijfel dat Brabant zich zou aansluiten bij Stichting Steenbreek; de activiteiten van Steenbreek sluiten volgens hem uitstekend aan bij de wijze waarop Noord- Brabant de burgers wil betrekken bij de grote maatschappelijke opgaven die de komendejaren spelen.
Opgave en vragen over abonnementen BE
Redactieraad Patrick Ruijzenaars (Ruijzenaar Landscapes), Dinand Ekkel (Aeres Hogeschool), Martin Looije (gemeente Rotterdam) en David van Uden (BTLAdvies).
'Klimaatverandering vraagt gewoon om actie'
In januari vierde Stichting Steenbreek haar vijfjarig bestaan. Een van de betrokken gemeenten van het eerste uur is Eindhoven. Wat is er in deze vijfjaar in de gemeente gedaan rondom Steenbreek in de openbare en private ruimte?Vakblad Groen maakt de balans op.
@ 20
Groen verbindt multifunctioneel plein Hengelo Het Industrieplein in Hengelo, aan de achterzijde van het centraal station, werd afgelopenjaar grondig gerenoveerd en omgetoverd tot een klimaatadaptief plein met een divers functiegebruik en veel groen.
Hoe is het met de verstening in mijn gemeente gesteld? Cobra Groeninzicht heeft alle honderd miljoen bomen in Nederland inzichtelijk gemaakt. 'Alsje kunt inzien wat groen is en ook weet waar het staat, weet je ook waar de omgeving is versteend.'
Natuurlijke en kleurrijke beplanting verhoogt belevingswaarde bewoners Bronbeek Het Rijksvastgoedbedrijf, het vastgoedbedrijfvan en voor de Rijksoverheid, besloot een aantaljaren geleden het Landgoed Bronbeek in Arnhem grondig op te knappen en meer variatie aan te brengen in de beplanting.
Enverder:
Euvelgunne wordt showcase voor klimaatadaptief bedrijventerrein Bedrijventerrein Euvelgunne ten oosten van de stad Groningen moet een voorbeeld worden van een modern klimaatadaptief en biodivers industrieterrein.
p.03 Hoofdredactioneel p. 04 Colofon & inhoud p. 06 Actueel p. 18 Sociale impact van groenparticipatie p. 28 Spread p. 30 Verplaatsbare pop-uptuin p. 40 Lessen in natuurinclusieve maatregelen p. 48 Spelenderwijs leren over grijs, groen en blauw p. 52 Belevingscentrum Venray laat bezoeker groene oplossingen ervaren
JAARGANG 76 â&#x20AC;˘ MAART 2020 â&#x20AC;˘ NUMMER 03
@
JUNI 05 â&#x20AC;¢ 2020
JAARGANG
76
Inhoudsopgave Foto cover Platanen Crayensteynstraat, Beeld: BTL
Dordrecht
Vormgeving Kilian Idsinga
Productie Vellendrukkerij BDU Barneveld, Barneveld
Opgave en vragen over abonnementen
Vakblad Groen #052020 Vakblad Groen is een uitgave van Elba-Rec, de grootste Nederlandse uitgeverij van vakbladen, congressen, seminars en studiereizen op het gebied van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling. Dit vakblad biedt professionele en actuele artikelen over het groen voor mensen in de stad en in het landschap. De publicaties in Groen met hun vakmatige toelichtingen in combinatie met verklarend beeldmateriaal houden u alert.
Uitgever Elba-Rec, Edgar van Eekelen
Contactgegevens Elba-Ret Pau lus Borstraat 41 3812 TA Amersfoort 033·8700 100
www.vakbladgroen.nl Linkedin: bit.lyNakbladGroen Twitter: @VakbladGroen Redactie: r.vandijk@elba·rec.nl Advertenties: w.louwen@elba·rec.nl
Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. +31 (0)251 - 257924 € 0,10 per minuut Fax +31(0)251-310405 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.
Minder "bomen" over bomen dankzij i-Tree Eco Hoe maakje afwegingen over groene herinrichting als de objectieve waarde van bomen ontbreekt? Het antwoord: i-Tree Eco. BTL Bomendienst en de gemeente Dordrecht zetten het softwaremodel in om de objectieve waarde en groene baten van bomen te kunnen vaststellen. 'i-Tree Eco geeft de feitelijke onderbouwing die beleidsmakers en burgers nodig hebben in het gesprek over toekomstbestendig beheer en beleid.'
Opgave en vragen over abonnementen BE Abonnementenland Ambachtenlaan 21 Unit 2A 3001 Heverlee Tel. +32 (0)28 08 55 23 Fax +32 (0)28 08 70 05 Site: www.bladenbox.be voor abonneren of www.aboland.be voor adreswijzigingen en opzeggingen.
Beëindigen abonnement: Opzeggingen dienen 4 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Prijswijzigingen voorbehouden.
Limburg wil per inwoner een boom planten Vlak voor de Statenverkiezingen van 2019 kwam het CDA in Limburg met het plan om 1,1 miljoen bomen te planten: voor elke Limburger één. Dit mondde uit in een provinciale ambitie en het plan draait sinds september op volle toeren.
Partner Redactieraad Patrick Ruijzenaars (Ruijzenaar landscapes), Dinand Ekkel (Aeres Hogeschool), Martin Looije (gemeente Rot· terdam) en David van Uden (BTLAdvies).
Redactie Roei van Dijk (hoofdredacteur) en Hans Bouwman (eindredacteur)
De groenexpert is broodnodig om de Omgevingswet tot een succes te maken ~
Uitgever
ELBj.\~EC media en communicatie
§
VAKBLAD GROEN
De Omgevingswet is onlangs tot nader order uitgesteld. Dit biedt voor veel ambtenaren extra kansen om hun plek als verbeteraar van de leefomgeving te pakken. Voor groenexperts, groenbeheerders en regisseurs openbare ruimte liggen er namelijk grote kansen om bij te dragen aan het succes van de grootste wetswijziging sinds 1848.
Van praten naar doen, van grijs naar
groen Gemeenten kunnen sneller verduurzamen, mits ze bereid zijn om te leren van valkuilen uit het verleden en leren denken vanuit het doel in plaats vanuit het proces.
Samenwerken met verschillende domeinen overstijgt het inhoudelijke doel Op initiatiefvan het lectoraat Groene en Vitale Stad van Aeres Hogeschool in Almere is in 2018 het onderzoek "De groene en gezonde wijk" gestart in Den Haag, Zoetermeer en Heiloo. Het doel van dit onderzoek is om te kijken hoe een groene, gezonde wijk eruitziet. Het onderzoeksproject leverde daarnaast ook andere verrassende voordelen op.
Landelijk protocolomgaan Aziatische duizendknopen Aequator Groen & Ruimte, Stichting Probos en Geofoxx milieu expertise hebben een landelijk protocolontwikkeld met handreikingen voor beheersing en voorkomen van verspreiding van Aziatische duizendknopen.
Enverder 03 Hoofdredactioneel 04 Colofon & Inhoudsopgave P. 06 Actueel p. 09 Kunst in de openbare ruimte p. 24 12.000 nieuwe meidoorns in de Maasheggen p. 30 AppeltjesmarktAmsterdam verkeersveiliger en groener P. 36 Verhaal achter de boom P. 38 Blog:Er is niemand in de stad p. 44 Bomen om blij van te worden p. 46 Opinie Sjon Heijenga
p. p.
Een natuurlijkere toekomst voor Nederland in 2120 Ons land staat voor grote uitdagingen, zoals een aanzienlijke woningopgave, de energietransitie, behoud van biodiversiteit en een passend antwoord bieden aan klimaatverandering. Samen zullen deze uitdagingen bepalend zijn voor de ruimtelijke inrichtingvan Nederland en de keuzen die we daarin gezamenlijk en in samenhang maken.
JAARGANG 76 â&#x20AC;˘ JUNI 2020
â&#x20AC;˘ NUMMER 05
@
JULI 06 â&#x20AC;¢ 2020
JAARGANG 76
Inhoudsopgave Foto cover Monumentale platanen bij de oude rechtbank in Utrecht Beeld: Aart de Veer
~.,Ii!' ,~.K
Vormgeving Kilian Idsinga
Productie Vellendrukkerij BDU Barneveld, Barneveld
Opgave en vragen over abonnementen
Vakblad Groen #062020 Vakblad Groen is een uitgave van Elba-Rec, de grootste Nederlandse uitgeverij van vakbladen, congressen, seminars en studiereizen op het gebied van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling. Dit vakblad biedt professionele en actuele artikelen over het groen voor mensen in de stad en in het landschap. De publicaties in Groen met hun vakmatige toelichtingen in combinatie met verklarend beeldmateriaal houden u alert.
Uitgever Elba-Rec, Edgar van Eekelen
Contactgegevens Elba-Rec Paulus Borstraat 41 3812 TAAmersfoort 033-8700100
www.vakbladgroen.nl Linkedin: bit.lylVakbladGroen Twitter: @VakbladGroen Redactie: r.vandijk@elba-rec.nl Advertenties: w.louwen@elba-rec.nl
Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. +31 (0)251 - 25 79 24 â&#x201A;Ź 0,10 per minuut Fax +31(0)251-310405 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.
Van protestbeweging naar kennisinstituut De Bomenstichting bestaat ditjaar 50 jaar en dat wordt eenjaar lang gevierd. Onder meer met een bomenreis naar Engeland, een expositie over bomen in de Nederlandse schilderkunst en een symposium. Het begon allemaal met de dreigende kap van de "duizendjarige linde van Achterberg".
Opgave en vragen over abonnementen BE Abonnementenland Ambachtenlaan 21 Unit 2A 3001 Heverlee Tel. +32 (0)28 08 55 23 Fax +32 (0)28 08 70 05 Site: www.bladenbox.be voor abonneren of www.aboland.be voor adreswijzigingen en opzeggingen.
BeĂŤindigen abonnement: Opzeggingen dienen 4 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Prijswijzigingen voorbehouden.
Partner Redactieraad Patrick Ruijzenaars (Ruijzenaar landscapes), Dinand Ekkel (Aeres Hogeschool), Martin looije (gemeente Rotterdam) en David van Uden (BTlAdvies).
Redactie Roei van Dijk (hoofdredacteur) en Hans Bouwman (eindredacteur)
Gemeente Rheden gaat minder vaak de gazons maaien. ~
Uitgever
ELB,L\~EC media en communicatie
8
VAKBLAD GROEN
Niet uit bezuinigingsoverwegingen, maar om de biodiversiteit te verhogen. Door minder te maaien ontstaat een grotere variatie aan bloemen, kruiden, bijen en vlinders. De Gelderse gemeente is allanger actief met groene maatregelen en acties. Voor ditjaar staat een beleidsnota over biodiversiteit op de planning.
Wat brengen investeringen in de leefomgeving op? Een park, een ontmoetingsruimte of een speelplek. Het zijn ingrepen die de fysieke leefomgeving aantrekkelijker maken, maar waarvan de kosten een bottleneck kunnen vormen. Terwijl de kostenbesparingen van stedenbouwkundige ingrepen op het welzijn en de gezondheid naar verwachting zeer substantieel zijn.
Dit artikel gaat over de historische ontwikkeling van het Edenpark en in het bijzonder over het ontwerp van Jan Vallen uit het begin van de jaren zestig van de vorige eeuw. In de waardenstelling komt tot uiting hoe interessant dit park is met cultuur-historische geschiedenis van Brunssum.
Ruimte voor insecten van levensbelang In 2017 is een geruchtmakend onderzoek gepubliceerd. Daaruit bleek dat in Duitsland het aantal vliegende insecten in zevenentwintigjaar met ruim 75% is afgenomen. Hoe het met insecten in het water gaat, is minder goed bekend. We nemen de ontwikkelingen door aan de hand van de libellen.
Groenere schoolpleinen in Amsterdam dankzij 'Schoolpleiniepen' De schoolpleinen op basisscholen in Amsterdam zijn dit j aar een stuk groener. Dat komt door het project Schoolpleiniepen, een groen initiatiefwaarmee de gemeente een positieve impuls wil geven aan het aantal bomen op schoolpleinen in de hoofdstad.
P. 03 Hoofdredactioneel P. 04 Colofon & Inhoudsopgave P. 06 Actueel p. 09 Kunst in de openbare ruimte p. 23 Opinie: David van Uden P. 24 Spread: Stoepplantjes P. 30 Welzijnversterkend groen in de stad: hoe doeje dat? p. 35 Opinie: Henry Kuppen p. 38 Verhaal achter de boom
JAARGANG 76 â&#x20AC;˘ JULI 2020
â&#x20AC;˘ NUMMER 06
@
Redefining a Radical Social Market Economy - Interview
with Jรถrn Walter
The Architecture of the People's Housing Plan
Normal City Urbanism for All Can Affordability
Be Flexible?
The Good Fight - Interview with Anne Mie Depuydt
by Bernd Upmeyer
Page
4 -
11
by Sasha Plotnikova Page 12 - 17
by Christopher de Vries Page 18 - 25 by Richard Florida Page 26 - 29 by Savia Palate
Page 30 - 35
by Bernd Upmeyer Page 36 - 43
Fair Game
by Ellen Donnelly and Marc Maxey Page 44 - 48
Affordable Housing in New York Cologne, Open City
by David Schalliol Page 49 - 56 by Steffan Robel Page 57 - 61
Benign Neglect
Affordable Access: the Economic Impacts of Makerspaces City
in the Making
For the Right to Occupy and Hold Ground
The Problem Is the Solution
by Fani Kostourou, Cecily Chua, and Elahe Karimnia Page 62 - 69
by Nate Bicak Page 70 - 75 by Matthias
Lamberts,
Ken
Vervaet,
Jeroen Stevens,
and Bruno De Meulder
Page 76 - 83
by Ana Paula Pimentel Walker,Maria Arquero de Alarcรณn, Luciana Nico/au Ferrara, and Benedito Roberto Barbosa Page 84 _ 89
Squatting in London
by Tanzil Shafique Page 90 - 96 by Will Hartley Page 97 - 104
Kiosk Culture
by OK Osseo-Asare Page 105 - 109
A Home for Housing
by Jonathan Tate Page 110 - 115
Affording Tightness The Distributed Cooperative
by John Doyle and Graham Crist
Page 116 - 121
by Scott Lloyd, Alexis Kalagas, and Nemanja Zimonjic Page 122 - 126
NULPIIl
NR 102 MAART2020
Dossier: Seniorenhuisvesting
nieuwe stijl
NUL20 is een platform voor lnjormotie en opinievorming over woonbeleid en stedelijke ontwikkeling in de regio Amsterdam. Het platform bestaat uit het tijdschrift (4x per jaar), een digitale nieuwsbrief, een website met actuele nieuwsverslaggeving en (medewerking aan) debatprogamma's In Pakhuis de Zwijger.). NUL20 wordt mogelijk gemaakt door bijdragen van de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties (AFWCI, de gemeente Amsterdam (Wonen, Grond & Ontwikkeling), de Metropoolregio Amsterdam en 'WOON. Het tijdschrift wordt kosteloos toegezonden aan beleidsmakers, projectleiders, bewonersvertegenwoordigers, politici en andere betrokkenen bij het woonbeleid in de regio Amsterdam.
Resultaten WiA en WiMRA 2019 Alle artikelen uit alle jaargangen van NUL20 zijn online beschikbaar via onze site nul20.nl. De nummers zijn bovendien in pdf-formaat te downloaden. ABONNEE ADMINISTRATIE Bij voorkeur via onze website www.nuI20.nl . of via mail abo@nuI20.nl ;OOmREOi\l "E._iR: Fred van der Molen (fred@nuI20.nl) ~E;. 020-693.7004
.a..£O,3 ...... ....
.
,
• ,
... u
:~:.:~~
Meeste Amsterdammers geeft hun buurt dikke voldoende
Dure huursector groeit als kool
Aandeel betaalbare woningen in MRA blijft dolen
flMiL.
redoctie@nuI20.nl ADRES
Mr. Arntzeniusweg 20 1098 GP Amsterdam PEOAC:iE Bert Pots Joco Boer Janna van Veen Johan van der Tol (eindredactie) Joost Zonneveld kFD~\i_ rIEf,:AÄ:J André Buvs (Riga) Lauro Uittenboogaard (RVE Grond en Ontwikkeling) Jeannette Kuipers (RVE Wonen, Amsterdam) Ingrid Houtepen ('WOON) Lisan Wilkens (MRA) Berthilde Lammertink (AFWC) FDTiJGki),;:-IE Nica Boink VOR'ViGf:Vi~'C
Pieter Lesage .~['\ t.'7T£;_Jr'E5 zie info op www.nuI20.nl Vellendrukkerij BOU Barneveld
NI
NUL~11l MAART 2020
~
El
4
DOSSIER SENIORENHUISVESTING NIEUWE STilL SENIOREN~ 4 Plek gezocht voor 'Knarrenhoven' iii c:: LIJ 9 Bouw seniorenwoningen leidt tot doorstroming m S ~ 10 LIFE: samen zelfstandig ouder worden ~ LIJ :2 12 Hoe MVra op 4,5 hoog toch een traplift kreeg zSTlIL Cl 13 De Nieuwe Kern 14 Flexwoningen moeten ergste woningnood bestrijden 16 Déjà vu: de Ilmeerverbinding 17 WiA 2019: Amsterdammers geven hun buurt dikke voldoende 22 BOUW - BERICHTEN OVER NIEUWBOUW 24 Wonen boven Winkels 26 Hoe gaat het met Holland Park? 30 Zaanstad: eigen koopstarters eerst 32 Dure huursector wordt snel groter in Amsterdam (WiA 2019) 34 Aanbod betaalbare woningen blijft dalen (WiMRA 2019) 36 LOPENDE ZAKEN 38 INTERVIEW Rogier van der Laan (Woningbedrijf Velsen) 40 REKENKAMER Bouwproductie in de regio Amsterdam 42 DE LEESKAMER 44 WOONBAROMETER Hoe leefbaar is Amsterdam?
Journal for Architecture ~ 'bi~s~hr:~ov:or architectuur n
I
--n tf11I'\J
1"'\ ~ I.U
OlOCO ::J ::J
C
CL> C
~C;>-c
:~ 0
·C Cl) ...
(JC
(/)0 -. CL> .'
CD () OJ :::r () , I .....
c ooCD C CD ~ 0 Cl) ::J. -c CD
=!.!; ..........
U
CI).c
'I
U .'
~
CI):C
'.
-CO ...
~I'»'ICO Cl)
ca
C U C
CI) ...
I,
Ol
.cl ,
. 0>.
:::r
ca
~<CI:
a s ,ICO ,
I
,
Hans Teerds, Christoph Grafe, Catherine Koekoek
Ken De Cooman
1 Table Settings Reflections on Architecture with Hannah Arendt 2 Tafelschikkingen Reflecties op architectuur met Hannah Arendt
79 78
Work in Action Actief werk
Mary Duggan
87 86
Oscillating Thoughts Oscillerende gedachten
Hans Teerds, Christoph Grafe, Catherine Koekoek
Anne Geenen
15 Four Themes for Architecture in The Writings of Hannah Arendt 14 Vier thema's voor architectuur in het werk van Hannah Arendt
93 92
The Stones of the Land De stenen van het land
Hannah Knoop
97 Beyond a Game of Tetris Cecilia Sjöholm Thoughts on Labour, Work and 29 Arendt in the City Action in Architecture The Architecture of Political Life 96 Meer dan een spelletjeTetris 28 Arendt in de stad Gedachten over arbeid, werk en De architectuur van het politieke leven handelen in de architectuur Patchen Markell
Ard de Vries, Donna van Milligen Bielke
41
105 Back of House 104 De Achterkant
42
Political Tectonics Politieke tektoniek
Pier Vittorio Aureli
Pauline Fockedey, Christoph Grafe, Véronique Patteeuw
55 Architecture beyond Creation 54 Architectuur voorbij de schepping
111 Paris, 10 September 2019 A Conversation with Patrick Bouchain and Nicola Delon 110 Parijs, 10 september 2019 Een gesprek met Patrick Bouchain en Nicola Delon
George Baird
63 World-building Arendt's Writings as Challenge 62 Bouwen aan de wereld Arendt's werk als uitdaging
122 Biographies/ Biografieën 125 Credits/ Colofon cover Abstracts/ Samenvattingen
Jeffrey Bolhuis, Tara Kennedy
73 On Marketplaces and an Architecture of the Common 72 Over marktplaatsen en de architectuur van het publieke _domein____.,~<I(~lnll, _______...6 ~
)( )( )(
Groei als troef
Urban Design, Work in Progress
01120 with English captions and sum
Stadsontwerp, werk in wording
De toekomst van de verdichte stad
Groen in de verdichtende
stad
0212020 with English captions and summary
an mster eplanting in de stad: van behang naar iotoop
Dak, gevel en tuin, belangrijke schakels in een klimaatbestendige stad
Green space in a densifying city
Botermarkt, boterberg, boterbloem
Rooilijn
Jg. 53/ Nr. 1 /2020
Academie van Bouwkunst
Antsterdamse Hogeschool voor de Kunsten
Bibliotheek - Niet te leen
www.rooilijn.nl
P.1
J-g. :)JTN'r. ZTZlJZU'----~=w=w~.r=o~ofrrrrrn[I----------------.P.,. ...7 .. 7-------~-----.
Academie van Bouwkunst
Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten
Bibliotheek - Niet te leen
Rooilijn
Q) OJ E c ." c ro OJ OJ > E E c til 0 .~ ~
Q)
E~3
E::>
::> OJ
ti
C
'!'!
0
~
ro u c: 'til c .~
D
4::
Jg.53
Nr.2/2020
VerDuS
Verbinden van Duurzame Steden
InBeeld: Rooilijn gaat online
P.164
Contents
•
o
THE BIG PICTURE Page 8
CURATED
PRODUCTS
Page 102
OPINION Page io
REFERENCE
TALENT VS. MASTERMIND Page 12
EDITOR'S PICK Page 108
Page IOó
METROPOLIS EXPLAINED Page 14
PIER 55 - LITTLE ISLAND AT MANHATTAN'S HUDSON RIVER PARK
PageJO
DYING WATERS Photo series Fading Flamingos: The unnoticed vanishing of 1 .ake Urmia in northwestern Tran Page 18
•
"WATER IS THE DRIVER OF CHANGE" Henk Ovink about the potential of water to improve society's life in terms of health, economy and equality Page 24
•
ISLAND
WATERS AND CLIMATE CHANGE Why climate change only tells part, but not all, of the water story of islands
Paxe ÓÓ AFRICAN WATERS The German photographer Florian Wagner travelled through ten African countries on the search for water Page 72
LITTLE ISLAND New York City's latest addition to the transformation of its waterfront: Little Island at Pier 55 Page 30
AQUATIC KINGDOM Preserving a precious aquatic ecosystem: lberä Wetlands in Argentina Page 78
AWAKENING A LIFELINE The redevelopment and beautification of Shanghai's riverbanks - Huangpu River Page 38
WATERLESS WORLD Learning from Sciene Fiction: how to deal with water scarcity without relinquishing one's identiy I'age 8ó
WATER AS A LEVERAGE TO REDESIGN The Waterplan of Antwerp: Planning for three water cities to cope with climate change Page 44
A DIFFERENT VENICE Searching for a comprehensive design strategy to preserve the Northern Lagoon in Venice PaRe 88
RETROFITTING URBAN LANDSCAPES How 1'0 deal with Chicago's paradoxical relationship with water Page 50
LANDSCAPING A STONY INTRUDER Dams and landscapes and their role in the field of hydraulic structures Page 94
WATER: FACTS & FIGURES Illustration by Mélanie Carre Page 56
CONTRIBUTORS
TOWARDS A NEW VERNACULAR Learning from LO- TEK: Julia Watson's design approach values indigenous philosophies Page 58
006 - topo: s ISSUE! 11
BACKFLIP Page 110 ESCAPE
PLAN
Page 112 EDGE
CITY
Page 114 IMPRINT Page 113
Page Ion
REDEVELOPING A WATERFRONT HUANGPU RIVER, SHANGHAI Page 38
204
DEWITTE
maart-april2020 jaargang 34
1Berthe Morisot Kritiek en complimenten
10 Kim Gorus
18 Pascal Gielen
Ariane Loze. Les mots font mal
r; Christoplw Van Gerrewey
11St.efaan Vervaart
Buren. Kijken kijken kijken
Elias Cafmeyer, Slim naar Antwerpen
Laten we proberen onze fundamentele ambiguïteit te aanvaarden. Over de kwestie 'identiteitspolitlek'
7 Laura Herman Ingel Vaikla. Op de grens tussen twee werelden
11 Koen SeIs
Zl Marc Krenting
Daan Gielis. Tears, stupid tears
Snuisterstljl
8 Daniël ROllers
17 Ellis Mad
Neo Matloga. Verknipt geluk
Over het biechten
P70621h
www.dewitteraaf.be redactie& admlnlstmUe:DWR!I'\VRvzw Postbus1428-1000Rru~ll 32(0)2 223.14.50 -emaU Info@dewilleraaf.be vierendertigsteJaargang -ISSN 0774-8 't23 verschnru tweemeandeluks-.14.000 ex. afglfteknntoorBrusselX toegelaten gesloten verpakkingBrum X 3/] 87
t.:
&
27-48
Jonge kunstenaars (2) Hoe zullen toekomstige generaties op onze tijd terugkilken? In de roman AgentH, begin dit Jaar verschenen, schrllft WOllam Gibson over de tweeëntwintigste eeuw: bilna alle organiscbe leven is uitgestorven, en de Iucht moet onopboudelljk scboon worden gescbraapt. Dank_II een mysterieuze SBr'Ver in China Is bet mogelijk om elektroniscb contact te leggen met bet verleden. 'Moeil11k te geloven dat se niet onopboudelljk gelukkig waren, als Je ziet wat ze nog allemaal hadden,' zo zegt iemand uit de toekomst over mensen in het verleden over ODS. 'Tijgers, biJvoor" beeld.' In bet licht van wat nu DOg voorhanden is, maar zal of kan verdwijnen, leven we vandaag in bet paradijs. MI.schien _lin ook kunstenaars, en jonge kunstenaars iD bet bil_onder, zoals tilgers, die wil als vatwelf8prekend beschouwen, maar waar de toekomst ons om zal benijden. In die optiek bevat dit nummer van De Witte Raaf \u)yt.e d.os\ssen se\uk. in de vorm van zes teksten over het werk van jonge kunstenaars. geboren rond J 990, en werkend in de Lage Landen .iDd. ongeveer 2008: Het Dummer opent met brieven van een [onge kunstenaar uit de negentiende eeuw: Berthe Morisot, die in ] 865 door haar zus Edma werd gepeetretteerd, staand voor het schOderdoek. In 1869 trouwt Ildma, en met pijn in bet bart zegt ze haar kunsteeaarsbestaan vaarwel. Berthe zet door. ook wanneer ze In 1874trouwt met de broer van Édouard Manet. Jong ziln en kunstenaar ZijD, zo tonen deze brieffragmenten, Is niet veel anders dan jong zijn tout court - alleen krijgt de jeugd, en de maatschappelijke druk die ze ervaart, op een andere, blijvende en publieke manier vorm. Het nummer besluit met drie essays. Enis Maci, geboren in Duitsland in] 993, scbrilft over biechten - een oplucbtend privOege waar we vorige eeuwen om kunnen benijden. Marc Kregtlng gaat na boe jonge schrijvers vandaag in het Nederlandse taalgebied essayeren. en met elkaar en hun lezers commoniceren. En Pascal Gleien schrijft over identlteltspolitiek, en geeft voorbeelden over hoe kunst ertoe kan aanzetten om - in de woor~ den van Simone de Beauvoir - 'onze fundamentele amp biguïteit te aanvaarden', Ambiguïteit en onvoorspelbaarbeld: bet zijn sleuteltermen voor jonge kunst, net als voor de tijger die In een nagelaten fragment van Kafka bij een beroemde dierentemmer wordt gebracht - om dan. superieur en on .. aangedaan. te geeuwen, en onmiddellijk op eigen kracbt In slaap te vallen. Christophe Van Gerrewey Buren. Confusion of Tongues,
2017
~-~=- -----.------_.------------._----------------~--------~--._~~~
205
DE WITTE 2 Mattllias Somere Gevangen in een eeuwig heden. Over Kapitaal ell ideolollie van Thomas Piketty 6 SPill de Maagt (, 111grid Rol"y"s 'De meest onrechtvaardige belasting er bestaat'. Over erfbelasting
die
mei-juni 2020 jaargang 35
10 Daniël ROIle,'s Toptarieven. Over Mr Five Per Cent. The Many Lives of Calouste Gulbenkian van [onathan Conlin 12 Mam'lell Hell Plaagpachten. Over belastingheffing 'Gouden Eeuw'
in de
8 Jordall H. Carvpr Kunstopslag
16 Laura HermaH Het bruisende platteland. Countryside. The Pul.ure in het Guggenheim New York
&
en fiscale fraude
19-36
P706236
www.dewitteraaf.be redacue & administratie:DWRtrWRvzw Postbus 1428-1000RrU)Il;ell I.: U(O)2123.14.50-enlRillnfo@dewittcraaf.be vlcrendertl~~te Jaargang-ISSN 0774-8523 veeschllnt tweemnandehlks-c Iû.ûrlû ex, afgiftekantoor grnssel X toegelaten gesloten oerpakking Brussel X V18 7
Hans Haacke. Trickle Up, 1992 Op het kussen een geborduurd fragment uil de State of the TInion van George H. W. Bush in 1992 over afschaffing van de cermogenswinstbelastlng: 'Those of you who say, 'Oh no. someone who's comfortable may benefit from that: you kind of remind me of the old deflnttton the Puriran. who couldn't sleep at night worrying that somehow someone somewhere was out having a good time,'
or
Belastingen DANIËL
ROVERS
Het kost onvoorstelbaar veel geld om mensen binnen te houden, Winkels blijven leeg of gesloten, caféstoelen onbezet. musea kunnen alleen hun gevels tonen. Van de ene dag op de andere heerst stilte in plaats van bedrijvigheid. De cultuursector verkeert in zwaar weer. Het heeft even geduurd voor de eerste steunmaatregelen er kwamen. terwijl het draagvlak voorlopig groot lijkt. Zelfs 37 procent van De Telegra~r-le7.ers vond dat er nu méér geld voor cultuur uitgetrokken mocht worden. Woede was er over internationale ondernemingen die louter oog had-
den voor aandeelhouders.
en vervolgens
hun hand ophielden bij de overheid. Dat grootbedrijven erin slagen zo weinig mogelijk belasting te betalen, is voor velen tot daaraan toe. maar moesten belastingbetalers die belastingvlucht ook oog met miljarden gaan belonen? Er zal veelover belastingen gesproken worden de komende tijd, en datis een vervelend onderwerp. Niemand vult met plezier 7.ijn aangifteformulieren in. Zelfs specialisten hebben geen geruststellende boodschap. Tn de bundel Olltwup voor ee" hetm'helastillgstelsel (2019) hekelden samenstellers Sybren Cnossen en Bas Jacobs het gebrek "an transparantie van het Nederlaudse fiscale systeem, Ze noemden het. met boekhoudkundige directheid, een 'jungle, waarin belasting beta len vooral een last is voor dommen en armen. aangezien 7.ij het spoor eerder bijster raken'. Het lijkt onmogelijk om toegankelijk en levendig over belastingen te schrijven. Achter
het jargon, dat soms bedoeld lijkt om de status quo in stand te houden, gaat een wereld van scheve verhoudingen schuil: waarom wordt pensioenopbouw weinig belast, waardoor er minder geld overblijft voor onderwijs? Waarom verschilt de vennootschapsbelasting per Europees land, waardoor multinationals winsten kunnen verschuiven, en kleinbedrijven niet? Waarom duurt het 7.0 lang om over een (bescheiden) C02-beffing na te denken, terwijl (peperdure) elektrische auto's gesubsidieerd worden? Waarom is er wel BTW op boeken en theatervoorstellingen. en niet op financiële transacties, wat veel meer geld in het laatje zou brengen? Daarnaast is er het alomtegenwoordige en niet altijn perf'P onterechte=wantrouwen ten opzichte van bureaucratieën. Schrijnend waren in Nederland de verbalen van belastingbetalers die abusievelijk beschuldigd werden van fraude met zorgbudgetten. vervolgens op nul begrip konden rekenen en door hun eigen overheid werden geniineerd. En dat terwijl de belastingdienst actief samenwerkt met multinationals en rocksterren, die via een Nederlandse brievenbusvestiging winsten wegsluizen. Nederland een belastingparadijs? Niet voor de burgers die hardhandig aan hun belastingplicht worden herinnerd, Toch is het belangrijk erop te wijzen dat dit alles teruggaat op financteel beleid, nitgestippeld door politici die kiezers verleiden met het idee dat minder overheid tot een eerlijkere wereld leidt. De belastingdienst. mag vervolgens de zonden op zich laden: het zijn altijd weer 'de rigide ambtenaren' die het hebben gedaan. David Poster Wallace heeft prachtige passages gewijd aan belastingambtenaren in
zijn posturne roman De bleke kOlling. Dat boek speelt zich af in de jaren tachtig. toen 'rebel' Rooald Reagan de strijd aanbond met de overheid waarvan hij zelf deel uitmaakte. en pleitte voor minder bemoeizucht en lagere belastingtarieven. Ondertussen werd het defensiebudget de hoogte in gejaagd. Hoe viel dat vol te houden? De belastingdienst ging steeds meer functioneren als winstgericbt bedrijf. Wallace suggereert dat deze voodoo eC01lOmics alleen kunnen werken met hulp van paranormaal begaafde belastinginspecteurs. Dit nummer gaat over belastingen, over de knnst van de juiste verhoudingen. over familierelaties, geweld, verlangen. magie en bezit. Matthias Somers bespreekt Kapitaal en ideologie van stereconoom Thomas Pikeüy Piketly heeft belastingen de 'belangrijkste politiek-filosofische kwestie' genoemd, en gesuggereerd dat de staatsschuld. die nu geleend wordt van de allerrijksten op deze wereld. directer afgebouwd kan worden door een mondiale belasting op kapitaal in te voeren. Somers analyseert de historische analyse van Piketty, die laat zien hoe de verabsolutering ven eigendomsrechten kapitaalkrachtigen beschermt tegen maatschappelijke eisen tot herverdeling. Toch blijkt dat Piketty zich nog steeds binnen het denkkader van de besproken ideologie ophoudt: de wereld is en blijft een markt. zij hetdat die aan iedereen gelijke kansen zou moeten bieden. Over bezit, en de mogelijkheid dat bezit door te geveo aan je kinderen, schrijven Sem de Maagt en Ingrid Robeyns. Is een erfenis werkelijk als een prachtige stem die je toevallig van je vader meekrijgt, en waar je in alle vrijheid van moet kunnen genie-
ten, zoals Milton Priedman argumenteerde? Jordan H. Carver laat door middel van een interview zien hoe steeds vaker kostbare kunstwerken in zogenaamde vrijhavens worden gestald. Zo ontwijken rijke kunstverzamelaars helastingen en raakt de oude rol van de mecenas die publieke musea ondersteunt in de verdrukking. Daniël Rovers voert mecenas en oliemagnaat Calonste Gulbenkian ten tonele. die er zo op gebrand was géén belastingen te betalen dat hij in de handen werd gedreven van een dictatnriaal regime. De biografie van Gulbenkian en zijn verzameling toont dat edenissen zeker ook een manter zijn om macht uit te oefenen, zoals De Maagt en Robeyns betogen. Maarten Hell schrijft - aan Je hand val) een cts van Rombrandt - over de belastingdruk op Jan met de pet in de zeventiende eeuw. Waar de gewone man via genoten glazen bier en wijn een flinke duit belasting betaalde. bleven de allerrijksten gevrijwaard van heffingen op hun behaalde winsten. Wie in opstand kwam, mocht op de knoet, de galg of verbanning naar Suriname rekenen. Het nummer wordt afgesloten metLaura Hermans bespreking van de tentoonstelling Countryside, The Future van Rem Koolhaas en AMO in New York. Daar bleef de politiek-fiscale kant van het platteland onderbelicht. Het verzet van de Gele Hesjes is bijvoorbeeld direct terug te voeren tot fiscaal beleid. Wie kan een stijging van de brandstofaccijns verdedigen, boe noodzakelijk ook. terwijl de topverrnogensbelasting daalt? En waarom schieten hotels als paddenstoelen uit de grond in Amsterdam, terwijl dorpsbibliotheken in Friesland moeten slniten?
206
DE WITTE 2 Maartjc Wortel Sportdagboek 2019-2020
7 Mark Grei] Tegen lichaamsbeweging
12 Daniël Rovers Helend bewegen
4 Roland Barthes
10 Christophe Van Gerrewey Stretchoefeningen
14 Wende/ien vall WeUe-Villk Het menselijk lichaam is door God geschapen
Wat is sport?
Ptovenefabl.
juli-augustus 2020 jaargang 35 19 TOllnus Oost.rl1OJJ Tubes of Future Histories
www.dewitteraaf.be 1.:
&
21-40
illustratie voor 'U futuro dell'abttare'. EJle Decor ltalia. nr. 6, 2020
Pï0623ó
rn;laellc & udmlnl!;lrullo:: DWR.I1'\VR ''XV>' PnsthusI428-I0008nl~1 32{O)1123.14.s0 -cmalll"rn@dewjtl~'TUIlr.bc \'It.'l'Cndenlgstciaurgung-ISSN0ï74-8523 vcrsehllnltl\1XfIlillilldclllb_13.000cx. ufglflekllnlOOrDnlS'óe1X tocgclolCl'lgcslotml'1:flNlkklngBrusselX3/187