Een nieuw dorp is pas waarlijk een gemeenschap als zij haar doden bij zich houdt. Han Lammers, Commissaris van de koningin Flevoland
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Inleiding
Ik woon in een dorp zonder begraafplaats. Swifterbant valt onder de gemeente Dronten in Oostelijk Flevoland. Hoewel bij de oprichting van Swifterbant een begraafplaats nodig werd geacht binnen de grenzen van het dorp, is deze nooit gerealiseerd. Wij zijn een gemeenschap zonder plek voor de doden. Een plek om te gedenken en een plek die de geschiedenis van een gemeenschap weerspiegeld. Swifterbant is een dorp waarin je kunt leven, maar niet dood kunt zijn. Het contrast met mijn geboorteland, Tanzania kan niet groter zijn. Als kind ben ik opgegroeid naast een begraafplaats. Een begraafplaats die een onderdeel uitmaakte van dagelijks routes van tussen bestemmingen. Een plek waar dood en leven met elkaar zijn vervlochten. Een plek waar de samenleving voort leeft, ook na de dood.
Dood en openbare ruimte
Grondgedachte van het afstudeerproject is dat het hebben van een eigen begraafplaats het gemeenschapsgevoel voor de bewoners van Swifterbant zal versterken. Met de dood gaat het individuele over in het collectieve, het persoonlijke in de collectieve herinnering. Dit was sterk voelbaar in de tijd dat de doden nog binnen de stadsmuur werden begraven. De verdringing van de dood naar de periferie versterkt het taboe waarmee de dood is omgeven. Natuurbegraafplaatsen en het verstrooien van de as in de natuur zijn tendensen waarbij de doden geheel verdwijnen uit de sociale ruimte. Hiertegenover staat de tendens de begraafplaats juist weer deel te laten uitmaken van de openbare ruimte en het begraven weer deel te laten zijn van het dagelijks leven. Een gemeenschap zonder plek voor de doden is als het ware ontzield van een openbareruimte die de laatste fase van de levensloop van een samenleving voltooid.
Probleemstelling
Als vooronderzoek zijn een aantal begraafplaatsen geanalyseerd op het herdenken van overledenen in relatie tot de openbare ruimte. Uit de analyse zijn ontwerpthema’s gedistilleerd om de ontwerpopgave nader te specificeren. De gekozen plek is een openbaar park in het dropshart. Hoe kan een begraafplaats in een openbaar park worden geïnterageerd. Wat betekent dat voor de verblijfskwaliteit en welke interacties zijn gewenst en welke ongewenst. Naast de begraafplaats zijn ook andere programma onderdelen noodzakelijk. Zoals een aula, een receptie ruimte en een opbaarruimte. In hoeverre zijn deze functies aanwezig in het dorp en wat is de ruimtelijke en sociale relatie tot de begraafplaats.
Opgave
De locatie, park De Greente is een cruciale drager van het oorspronkelijk plan voor Swifterbant en nog steeds het hart van het dorp. Uitgangspunt voor het ontwerp is de bestaande groenstructuur zoveel mogelijk te handhaven en de gebouwen als autonome objecten daarin te situeren in analogie met een beeldentuin. Om versnippering van het groen te voorkomen dienen de paviljoens zo compact mogelijk te zijn. De paviljoens zijn architectonisch familie van elkaar wat vorm, materiaal en constructie betreft, overeenkomend qua tektoniek maar verschillend qua sfeer. Het ontwerp genereet verblijfsplekken in het park waardoor een interactie ontstaat tussen de dood en het dagelijks leven.
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Wie is Jim de Valk
Spelen bij de begraafplaats
Tanzania
Kind naast een begraafplaats
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Mwanza, Victoriameer
Route door de begraafplaats Route van mijn huis door de begraafplaats naar de yachtclub Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Swifterbant
prehistorie op de bodem van de zee maakbare samenleving bang voor de wind
Swifterbant 2 jaar oud. 1965
land van maaidorsers en windmolens 1 op de 12 aardappels, uit Swifterbant De eerste bewoners van Swifterbant, Cees en Jannie de Valk vieren voor de laatste keer een jubileum in het Kombuis.
algemeen gemeenschap
geen plek voor de doden Swifterbant vanaf Kamperhoekweg: bomen, bos, kerktoren
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Begraafplaats Marknesse
Prehistorie Swifterbantcultuur -PTTF WPOETUFO )FU TLFMFUNBUFSJBBM WBO EF 4XJGUFSCBOUDVM UVVS XPSEU HFLFONFSLU EPPS FFO [FFS HSPPU BBOUBM MPTTF WPOETUFO %F[F [JKO WFSTQSFJE PWFS FFO HSPPU HFCJFE FO XPSEFO POEFS BOEFSF JO OFEFS[FUUJOHTDPOUFYU HFWPOEFO )FU MJKLU JO FFSTUF JOTUBOUJF POXBBSTDIJKOMJKL EBU FFO HSPFQ NFOTFO EJF BBO IFU CJK[FUUFO WBO FFO BBOUBM WBO IVO EPEFO WFFM [PSH CFTUFFEU WBO BOEF SFO EF CPUUFO BDIUFMPPT ASPOE MBBU TMJOHFSFO (SBWFO LVOOFO WFSTUPPSE PG HFSVJNE [JKO PG EF JOIPVE FSWBO WFSQMBBUTU EPPS FSPTJF 5PDI JT IFU BBOUBM EBBSWPPS XFM FSH HSPPU XBBS EPPS FFO CFXVTUF LFV[F BBO IFU GFOPNFFO UFO HSPOETMBH MJKLU UF MJHHFO %F WFMF MPTTF WPOE TUFO EVJEFO EBO PQ CFQBBMEF WPSNFO WBO IFU
FO TOJKTQPSFO JT FDIUFS NPFJMJKL HFCMFLFO JO WFMF PQHSBWJOHTSBQQPSUFO XPSEU OJFU EVJEFMJKL XFMLF WBO EF UXFF IFU CFUSFGU )JFSEPPS XPSEU IFU FSH MBTUJH WFSEFSF VJUTQSBLFO UF EPFO PWFS EF PPS[BBL PG EF DPOUFYU WBO EF TQPSFO *O JF EFS HFWBM LPNFO EF[F OJFU [P GSFRVFOU WPPS EBU FS FFO GVOEBNFOUFMF IBOEFMJOH BBO UFO HSPOE TMBH MJKLU UF MJHHFO
,JOEFSFO )FU UXFFEF EBU PQWBMU JO IFU TLFMFUNBUFSJBBM WBO EF 4XJGUFSCBOUDVMUVVS JT EBU IFU BBO UBM LJOEFSFO FSH MBBH JT JO WFSIPVEJOH UPU EF PWFSJHF MFFGUJKETDBUFHPSJFÌO 7PPSBM JO HSBWFO LPNFO [FFS XFJOJH LJOEFSFO WPPS )FU IPHF BBOUBM LJOEFSFO JO EF MPTTF WPOETUFO MJKLU EJU
HSBGSJUVFFM ;P JT IFU EFOLCBBS EBU NFO EPEFO FFSTU UJKEFMJKL CPWFOHSPOET OFFSMFHEF PN UF POUWMF[FO CJKWPPSCFFME PQ FFO TUFMMBHF PG EBU CFHSBWFO TLFMFUUFO BMT IFU WMFFT FFONBBM WFS HBBO XBT XFFS PQHFHSBWFO XFSEFO %F CPUUFO XFSEFO EBO NPHFMJKL PWFS FFO WFME WFSTQSFJE XFMMJDIU WFSHFMJKLCBBS NFU BT VJUTUSPPJFO PG FSHFOT OFFSHFMFHE 0PL LBO IFU [JKO EBU CJK HF[FUUF EPEFO XFFS PQHFHSBWFO XFSEFO WPPS FFO TFDVOEBJSF CJK[FUUJOH CJKWPPSCFFME CJK FFO MBUFS PWFSMFEFO OBBTU GBNJMJFMJE 7FSTDIJMMFOEF HSBWFO XBBSPOEFS EBU VJU ;PFMFO CJFEFO BBO XJK[JOHFO EBU EF EPEFO FSJO OJFU UFHFMJKL [JKO CJKHF[FU "BOHF[JFO FFO WSJK HSPPU EFFM WBO EF MPTTF CPUUFO VJU TDIFEFMT PG TDIFEFMGSBHNFOUFO CFTUBBU JT FS NJTTDIJFO TQSBLF HFXFFTU WBO FFO HSBGSJUVFFM HFSJDIU PQ IFU IPPGE PG EF TDIFEFM
'JH .FOTFMJKL TLFMFU 4XJGUFSCBOU 4 8BBSTDIJKOMJKL HSBG BSDIJFG (*"
Fascinatie, onderzoek begraafplaatsen
WO1 graven Picardie, Frankrijk
Stolpersteine Observatorium, Swifterbant
Rouwen vanuit de auto Toronto
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Fascinatie, onderzoek begraafplaatsen
Saint Aubin sur Mer
Begin van de middeleeuwen kwamen regels over het verwerven van heiligheid en de hierachie daarin. Toen begon men in en rond de kerk te begraven. Reden was de nabijheid tot de heilige altar, gewijde grond. ongedoopte kinderen en zelfmoordenaars werden buitengesloten.
N
Heiligeplek op een kruispunt
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Fascinatie, onderzoek begraafplaatsen
N
Begraafplaats de nieuwe ooster In 18e eeuw werd hygiene belangrijker dan religie, seculiere staat belangrijker dan de geestelijke macht. Sinds 1829 worden nieuwe begraafplaatsen in de regel buiten de bebouwde kom aangelegd. Begraafplaatsen die later door bebouwing zijn omsloten zijn uitgegroeid tot belangrijke openbare plekken door het groen, de rust en de natuurwaarde.
Buitenplaats wordt begraafplaats
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Fascinatie, onderzoek begraafplaatsen Kruispunt van vaarten Windsingel
Woonkern Industrie Kruispunt van wegen Begraafplaats
Opbouw Flevolands dorp. Bant, Noordoostpolder
Begraafplaats verstopt in de windsingel Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Fascinatie, onderzoek begraafplaatsen
Begraafplaats Bant
Begraafplaats Creil
Begraafplaats Ens
Begraafplaats Marknesse Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Fascinatie, onderzoek begraafplaatsen
Almerehaven
Begraafplaats, Almerehaven openbare route langs grafkamers
Openbare route langs de grafkamers
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Fascinatie, onderzoek begraafplaatsen
Joodse begraafplaats, Elburg
Elburg
Grafkamer in openbaar park Joodse begraafplaats, Elburg Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Fascinatie, onderzoek begraafplaatsen
Vissersmonument Urk Monument ter nagedachtenis aan Urkers die zijn vergaan op zee. Geen stoffelijk overschot, geen hek, omheining i.t.t. andere begraafplaatsen op Urk. mooi uitkijk over het IJsselmeer
interactie tussen dood en leven in publieke ruimte Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Fascinatie, onderzoek begraafplaatsen
interactie tussen dood en leven in publieke ruimte Heiligeplek op een kruispunt
Grafkamer in openbaar park
Openbare route langs de grafkamers Begraafplaats verstopt in de windsingel
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Een begraafplaats in Swifterbant. Waar?
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Swifterbant, Z I J P Om Swifterbant te begrijpen, moet je begrijpen waarom de IJsselmeerpolders zijn drooggelegd. De IJsselmeerpolders/ Zuiderzeewerken zijn met twee doelen gerealiseerd. 1. Einde maken aan watersnoodrampen. 2 Voedsel onafhankelijkheid van Nederland.
Boeren in de Z I J P
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Swifterbant, Z I J P
1942
1957
1968 Drie polders, volgorde drooglegging
Gemeente Dronten
Ontsluiting
Begraafplaatsen
2 dorpen zonder begraafplaats
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Swifterbant, Z I J P
Besloten ruimte in open ruimte Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Swifterbant, groei 1960-1964
2014-2030
park de Greente
1965-1969
1970-1990
Van 2000 naar 6500 inwoners.
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Swifterbant, bestemmingen
sport
kerk winkels school
park school
dorpshuis volkstuinen
school
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Swifterbant, gemeenschapsplekken
Het Combuis woonkamer van het dorp is gesloopt.
De Hoeksteen. Samen op weg kerk. Kerken willen kleiner gebouw met algemene functie De Steiger. Huidig dorpshuis. Huisvest dezelfde functies als de Hoeksteen. plus Sport accomodatie
Gemeenschapsplekken functioneren niet
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Swifterbant, gemeenschapsplekken
Het Combuis (gesloopt)
De Hoeksteen
De Steiger (functioneert niet goed)
Programma onderdelen die nodig zijn voor een begraafplaats, zoals ceremoniezaal, opbaarruimte, ruimte voor een condoleance, zijn al aanwezig in het dorp. - Ze liggen verspreid over meerdere plekken in het dorp, rondom deze gebouwen is niet een goede verblijfskwaliteit. - De gezamenlijke oppervlakte is te groot waardoor ze niet optimaal kunnen functioneren. - Ze zijn of gesloopt, worden gesloopt of functioneren niet. Mijn voorstel is om deze programma onderdelen te concentreren in het dorpshart en een goede openbare verblijfskwaliteit te creĂŤren.
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Swifterbant, dorpshart
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Swifterbant, gemeenschapsplekken
opbaarruimte aula feestzaal spelen begraafplaats spelen cafe soos sport
Gemeenschapsplekken concentreren in het dorpshart
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Begraafplaats, opgave
Huidige situatie Dorpen in Flevoland. Dood gescheiden van Leven.
Erfenis christelijke cultuur. Dood op een heilige plek in de samenleving
cafe
Begraafplaats Swifterbant. Begraven in een openbaar park.
Dood onderdeel van het dagelijks leven
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Park de Greente
Oorsprongkelijk ontwer p: Van Mourik N
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Park de Greente
Bushalte
Bibliotheek
Toren
Bestaande situatie N
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Park de Greente
Bestaande situatie
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Park de Greente
Park de Greente Bestaande situatie bomen
bestaande situatie bomen
N
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Park de Greente
Oorsprongkelijke Eiken
Later geplante bomen Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
onie
Uitvaart, verloop en programma
opbaren
condoleance / ceremonie
LELYSTAD opbaren
begrafenis
receptie
28dagen
condoleance / ceremonie
crematie
Multifunctioneel
opbaren
LELYSTAD opbaren
begrafenis
begrafenis
28dagen
condoleance / ceremonie
crematie
Specifiek
zaal min. 200 plaatsen kantoor gaderobe, tioletten gemeenschapsruiimte
condoleance / ceremonie
receptie
keuken bijzetten bar berging opbaren cafe/ restaurant
receptie
bijzetten
familiekamer wasruimte pantry opbaarplek
opbaren
receptie
condoleance / ceremonie
begrafenis
receptie
ca 300 graven LELYSTAD 28dagen
receptie
condoleance / ceremonie
LELYSTAD
300 urnen bestemmingen condoleance / ceremonie crematie strooivijver herinneringswand
opbaren
begrafenis
bijzetten
receptie
28dagen
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014 opbaren
bijzetten
receptie
crematie
condoleance / ceremonie
bijzetten
receptie
Ontwerp park Doorgaande routes
Toestroom bezoekers
Zichtassen
Zichtvakken
Routes
Spelen
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Parkeer plaatsen Ontwerp park
Verbreding
Doorgaande routes
Toestroom bezoekers
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Ontwerp park
Zichtassen
zichtvakken
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Ontwerp park
Pad
Spelen
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Ontwerp park
Aula
Skatebaan
Opbaarruimte
Bushalte
Cafe Toren
Speeltuintjes Grafkamer
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Ontwerp park
opbaren
condoleance / ceremonie
LELYSTAD opbaren
crematie
begrafenis
receptie
28dagen
condoleance / ceremonie
bijzetten
receptie
Opbaarruimte
Speeltuintjes Positie opbaarruimte in het park
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Opbaarruimte aanzicht
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Opbaarruimte langsdoorsnede
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
5. 4.
3. 2. 1.
Opbaarruimte 1. Hof 2. Entree onder luifel 3. Familiekamer 4. Wasruimte 5. Afscheidsruimte
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Impressie kijkend naar de grafkamer Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
opbaren
condoleance / ceremonie
LELYSTAD opbaren
crematie
begrafenis
receptie
28dagen
condoleance / ceremonie
bijzetten
receptie
Positie opbaarruimte in het park
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
5.
2.
3.
1. 4.
5.
6. 7.
Aula 1. Entree 2. Garderobe 3. Familiekamer 4. Kantoor 5. Berging 6. kapel 7. Zaal
N Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Aula dwarsdoorsnede, entree
Aula entree Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Aula dwarsdoorsnede, kapel
Aula parkzijde Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Aula langsdoorsnede
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
opbaren
condoleance / ceremonie
LELYSTAD opbaren
crematie
begrafenis
receptie
28dagen
condoleance / ceremonie
bijzetten
receptie
Impressie kijkend vanaf opbaarruimte naar plein
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Grafkamer vanaf dwarsstraat Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
1.
2.
Grafkamer 1. Herinneringswand 2. Strooivijver 3. Grafveld 4. Urnenwand
3.
4.
N
Grafkamer plattegrond Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Grafkamer dwarsdoorsnede
Grafkamer strooivijver Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Grafkamer vanaf skatebaan Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
opbaren
condoleance / ceremonie
LELYSTAD opbaren
crematie
begrafenis
receptie
28dagen
condoleance / ceremonie
bijzetten
receptie
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
1.
4. 2.
3.
5.
Cafe 1. Cafe 2. Verkeersruimte 3. Keuken 4. Berging 5. Buiten berging 7. Aparte ruimte
N
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Cafe straatzijde Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Cafe parkzijde
Cafe dwarsdoorsnede
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014
Impressie cafe en aula, kijkend vanaf kerktoren
Begraafplaats Swifterbant Jim de Valk Afstudeerproject Academie van Bouwkunst 2014