Coen Pronk - Weer Meer Leven, eindrapport by Amsterdam Academy of Architecture

HERLEVING VAN HET VEERSE

MEER NA EEN STILLE DOOD

Coen Pronk

coen.pronk@hotmail.com

Master landschapsarchitectuur

Academie van Bouwkunst

Amsterdamse hogeschool voor de kunsten

28-08-2023

Commissie:

Jorryt Braaksma (mentor)

Mirte van Laarhoven

Mark van Heukelum

Toegevoegde leden voor het tentamen:

Jana Crepon

Remco van der Togt

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden gemaakt in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.

WEER MEER LEVEN

HERLEVING VAN HET VEERSE

MEER NA EEN STILLE DOOD

SAMENVATTING

De waterkwaliteit in Nederland is ondermaats en voldoet niet aan de richtlijnen. Het water staat onder grote druk. Iedere vierkante meter in Nederland heeft een eigenaar en een functie, het is compleet naar de hand gezet van de mens. Dit resulteert in onnatuurlijke wateren en omstandigheden. Ook het Veerse Meer in Zeeland kent grote problemen met de waterkwaliteit. Er wordt zelfs gesproken over een “Stille dood van het Veerse Meer”.

Op een diepte van drie meter onder het wateroppervlak zijn de eerste symptomen van zuurstofgebrek al zichtbaar. Bij zes meter diepte is er geen sprake meer van een gezond bodemleven. Net als veel andere wateren voldoet het Veerse Meer niet aan de Kaderrichtlijn Water. De biologische kwaliteit wordt beoordeeld als ‘slecht’ en de fysisch-chemische kwaliteit als ‘matig’. Ook de chemische kwaliteit voldoet niet doordat meerdere stoffen niet aan de richtlijnen voldoen. Dat de biologische kwaliteit slecht is komt met name door het zuurstofgebrek dat optreedt in de zomer. Er treedt dan stratifcatie op van het water, waardoor een warme en zuurstofrijke bovenlaag ontstaat en een koude en zuurstofarme onderlaag.

Ook boven water is het leven summier. Ecologisch gezien is het gebied weinig waardevol. De natuur die er aanwezig is zit tegen het meer aan geplakt, in de polders is nauwelijks groen te vinden door de ruimteclaim van de landbouw. Tussen de velden worden zo nu en dan wel leefgebieden voor recreanten aangetroffen. Deze vormen vaak enclaves in het landschap. Ook langs het meer en tegen de dorpsranden zijn veel van deze ontoegankelijke recreatieterreinen te vinden. In de zomer zijn er veel recreanten te vinden op de strandjes en ligt het meer vol met zeilboten en surfers. In de winter is het een verlaten gebied met lege vakantieparken. Door de groei van de recreatieterreinen zijn rafelige randen ontstaan en zijn de dorpen losgekomen van het Veerse Meer. Ook de groei van de polders hebben daar niet aan bijgedragen.

De meeste wateren zijn geclassifceerd als ‘onnatuurlijk’ of ‘sterk veranderd’ door de grote ingrepen die de mens heeft gedaan. Zo ook in de Nederlandse delta. Het gebied waar zoet en zout water elkaar ontmoeten is door toedoen van

de mens volledig gefxeerd. Het gebied kent zogenoemde oudlanden, de eerste poldergebieden en de aangegroeide nieuwlanden. Na de watersnoodramp in 1953 zijn daar de Deltawerken bij gekomen, met als gevolg dat het Veerse Gat werd afgedamd en volledig afgesloten van het zoute water door de Veerse Gatdam en de Zandkreekdam en veranderde in het Veerse Meer. Op dat moment waren de openingen van het Veerse Gat al sterk vernauwd door de aanleg van verschillende polders. De laatste delen rond het Veerse Meer zijn ingepolderd in de negentiende en twintigste eeuw, waaronder de voormalige zeearm de Schenge. De inpolderingen hebben geresulteerd in een ingewikkeld systeem van dijken en gemalen waar het water gestuurd wordt. Door de ligging is er nauwelijks aanvoer van zoet water. Het regenwater dat er valt wordt via gemalen weer uit de polders gepompt. Veel van deze gemalen komen uit op het Veerse Meer, waarna het nauwelijks nog weg kan. Enkel via de Katse Heule, die in 2006 is aangelegd, is nog een verbinding met de zee. In een goed functionerend systeem is de aanvoer van voedselrijk water geen probleem, echter in het Veerse Meer komen te veel voedingsstoffen in het water terecht, waarna een enorme algengroei plaatsvindt. Met name in de zomer, wanneer het opgesloten water in het meer sterk opwarmt. Het zoöplankton die van deze algen leeft doet het ook erg goed. Wanneer deze afsterven zakken ze naar de bodem als organisch materiaal, waar ze afgebroken worden door bacteriën. Hiervoor is zuurstof nodig of bodemleven in de vorm van zoöbenthos. Deze laatste ontbreekt in het Veerse Meer, waardoor veel zuurstof nodig is voor de afbraak van het organisch materiaal. Door de hoge vraag van zuurstof ontstaat een zuurstofarme laag. Er is weinig uitwisseling met de Noordzee of Oosterschelde voor zuurstofrijk water, waardoor de zuurstofarme laag zich steeds verder optrekt. Het gevolg is dat er meer fora en fauna afsterven en de effecten elkaar blijven versterken. Een neerwaartse spiraal is ingezet.

te vangen worden zuiveringspolders tussen de gemalen en het meer gelegd. De ecologie krijgt meer ruimte om de systemen weer in balans te brengen. Er ontstaan nieuwe kansen voor recreatie en landbouw door de zilte omstandigheden. De verschillende landschappen die aanwezig zijn hebben ieder een ander karakter en eigen omstandigheden. Dit vraagt om teelten en die daarbij passen. Zo wordt het landschap meer divers.

De diversiteit van het landschap is te ervaren door de verschillende routes die door het landschap lopen. Bestaande en nieuwe dijken vormen de basis van deze routes, waardoor je je op de rand van twee verschillende landschappen bevindt. De werking van het landschap is beleefbaar door belangrijke punten te markeren. Rondom de zuiveringspolder zijn inlaatpunten te vinden waar het water ieder getij in- of uit stroomt. Bij Kamperland zijn proeftuinen te vinden waar nieuwe producten getest worden, maar waar ook bezoekers de zilte producten kunnen proeven. De nieuwe fora en fauna is op verschillende punten zowel boven als onder water te bekijken. Door de ingrepen om de waterkwaliteit te verbeteren kan het gebied een diversiteit aan nieuwe bezoekers trekken die komen voor verschillende doelen.

7 WEER MEER LEVEN

6 SAMENVATTING 11 INLEIDING 15 PROBLEEM WATERKWALITEIT IN NEDERLAND WATERKWALITEIT VEERSE MEER STRATIFICATIE SITUATIE ONDER WATER 29 LOCATIE SITUATIE BOVEN WATER SOORTEN VAN HET VEERSE MEER 45 OORZAAK MONDING RIJN, MAAS, SCHELDE ROL VAN DE DELTA DYNAMISCHE DELTA GEMAAKT NEDERLAND OPBOUW VAN HET LANDSCHAP COMPLEX WATERSYSTEEM OPHOPING VAN NUTRIËNTEN ONTBREKENDE SCHAKELS IN ECOSYSTEEM 87 OPLOSSING CONCEPT STRATEGIE VERANDERING WATERSYSTEEM VERBETERING ECOLOGIE AANPASSING RECREATIE OMSLAG LANDBOUW 109 ONTWERP GETIJDENGRAFIEK PLANKAART DIJKEN ALS RECREATIESTRUCTUUR ZUIVERINGSPOLDERS ZUIVERENDE RANDEN 166 SLOTWOORD 168 MET DANK AAN 170 BRONVERMELDING

INLEIDING

In de zomer van 2021 kopte Vroege Vogels: “Stille dood van het Veerse Meer” en dat is tevens de titel van het rapport van de Nederlandse Onderwatersport Bond. In dit alarmerende rapport wordt gesproken over een groot gebrek aan zuurstof in het Veerse Meer door een achteruitgang van de waterkwaliteit (Van der Mast en Eg, 2021).

Iedere vierkante meter in Nederland heeft een eigenaar en een functie. Zo is ook natuur een ‘functie’. Daarnaast kan het bestemd zijn voor landbouw, wonen, industrie of recreatie. Deze functies vragen veel van onze grondstoffen en ruimte. Ook het water staat onder grote druk. Nederland staat bekend als waterland, echter is dit niet het schoonste water. We hebben zelfs de minste oppervlaktewateren die voldoen aan de normen die de Europese Unie in 2000 al heeft gesteld (Compendium voor de Leefomgeving, 2020-a). We hebben tot 2027 om de kwaliteit te verbeteren, anders kan de Europese Unie sancties opleggen. Op den duur kan dat leiden tot een ‘stikstof-achtig debacle’ (Hotse Smit, 2021).

Daarnaast heeft de slechte kwaliteit direct grote gevolgen voor de fora en fauna in en om het water. De diversiteit gaat achteruit en soorten verdwijnen. Ecosystemen veranderen en de natuurlijke dynamiek gaat verloren. Ook de drinkwatervoorziening uit oppervlaktewater kan in de toekomst rekenen op fkse problemen (Natuur en Milieu, 2022).

In mijn afstudeerproject zoek ik een oplossing voor het Veerse meer. Daarbij kijk ik niet enkel naar het meer zelf, maar ook naar het landschap er omheen en de systemen die daarbij horen.

Het rapport is ingedeeld in verschillende hoofdstukken, te beginnen met het probleem. Daarin wordt de waterkwaliteit in Nederland in het algemeen kort behandeld en wordt er ingezoomd op het Veerse meer. In het daaropvolgende deel wordt er verder in gegaan op de locatie, het Veerse meer. Daarin worden ook de ruimtelijke aspecten besproken. In het derde deel worden de oorzaken van de verslechterde waterkwaliteit van het Veerse meer uitgediept, gevolgd door de oplossing in het volgende hoofdstuk. Tot slot wordt verbeeld hoe dit nieuwe landschap eruit komt te zien.

13 WEER MEER LEVEN

Foto's: Nederlandse Onderwatersport Bond, Roel van der Mast

PROBLEEM

16 Volkskrant, 18 november 2021

Natuur en Milieu, 7 maart 2019

17 WEER MEER LEVEN PROBLEEM

VPRO Argos, 30 oktober 2021 BNNVARA Vroege Vogels, 11 juli 2021 Bron: Compendium voor de Leefomgeving, 2020 (eigen bewerking)

WATERKWALITEIT IN NEDERLAND

In de kaderrichtlijn water zijn binnenwateren ingedeeld in verschillende typen. Een kanaal heeft andere normen en standaarden als een rivier. Deze typen kunnen in verschillende lidstaten voorkomen. Zo kunnen de eisen voor (delen van) Nederlandse wateren overeenkomen met wateren in andere lidstaten (R. van Halsema, persoonlijke communicatie, 13-05-2022). In Nederland is 98% van ons water geclassifceerd als onnatuurlijk. Hiervoor gelden lagere normen als voor natuurlijke wateren vanwege de verharde oevers voor de scheepvaart. Deze normen zijn

destijds bepaald door Nederland (Mudde & Rensen, 2022). Om de kaderrichtlijn water in Nederland te implementeren is deze vertaald in de Waterwet (Rijksoverheid, z.d.-b). Op basis van historische data en vergelijkingen met andere lidstaten heeft STOWA de KRW vertaald in de Waterwet (R. van Halsema, persoonlijke communicatie, 13-05-2022). Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is verantwoordelijk voor het nationale monitoringsprogramma ten behoeve van de controle van de waterkwaliteit. De provincies

Chemische waterkwaliteit

Voldoet

Voldoet niet

Onbekend

zijn verantwoordelijk voor de monitoring van de kwaliteit van het grondwater (Informatiepunt Leefomgeving, z.d.). De wet- en regelgeving en monitoringsprogramma’s zijn door de NEN omgezet in praktisch inzetbare standaarden en normen (NEN, z.d.).

De waterkwaliteit wordt door verschillende instanties gemonitord. Zowel Rijkswaterstaat als de waterschappen meten de waterkwaliteit volgens de kaderrichtlijn water. Hiervoor wordt in twee categorieën gemeten, chemisch en

ecologisch, die ieder weer zijn onderverdeeld in subcategorieën (Compendium voor de Leefomgeving (CLO), 2020-a).

Rijkswaterstaat meet op 173 locaties de biologische kwaliteit door het aantal algen, bacteriën, vissen en vogels te tellen. Op 170 locaties wordt de chemische kwaliteit beoordeeld door de voedingsstoffen en verontreiniging te meten in het water en op de waterbodem (Rijkswaterstaat, z.d.-a).

Ecologische waterkwaliteit

Matig Goed Ontoereikend Slecht 19 WEER MEER LEVEN PROBLEEM

WATERKWALITEIT VEERSE MEER

Slecht

Waterplanten: slecht

Waterdieren: goed

Helderheid: matig

Voedingsstoffen: slecht

Stikstof: matig (1,36 mg/L)

Fosfor: slecht (1,97 mg/L)

Matig

Waterplanten: goed

Waterdieren: goed

Helderheid: goed

Voedingsstoffen: slecht

Stikstof: goed (0,44 mg/L)

Fosfor: slecht (0,26 mg/L)

Incompleet

Waterplanten: slecht

Waterdieren: -

Helderheid: goed

Voedingsstoffen: -

Stikstof: -

Fosfor: -

Matig

Waterplanten: slecht

Waterdieren: goed

Helderheid: goed

Voedingsstoffen: matig

Stikstof: goed (1,59 mg/L)

Fosfor: matig (0,58 mg/L)

Naast overheidsinstanties zijn er ook andere organisaties die zich bezighouden met de waterkwaliteit in Nederland Natuur & Milieu is daar één van. Zij hebben al verschillende artikelen geschreven omtrent dit thema. In 2019 zijn ze begonnen met een eigen project, het Citizen Science Project ‘Vang de Watermonsters’. Aan de hand van doorzicht, een buisje met water voor de nutriëntenmeting, het aantal waterplanten en de hoeveelheid waterdieren kunnen burgers de waterkwaliteit in hun omgeving meten. Verspreid over Nederland hebben het afgelopen jaar ruim duizend burgers meegedaan (Natuur & Milieu, 2021-a). Op de volgende pagina worden de resultaten van het eigen onderzoek gepresenteerd.

Het project is opgezet om ook in de kleine wateren de kwaliteit te monitoren. De methode lijkt op die van de kaderrichtlijn water. De biologische kwaliteit kan goed gemeten worden vanaf de kant, daar is een versie van gemaakt voor burgers. Deze metingen geven daardoor goede resultaten. De chemische kwaliteit wordt echter niet gemeten. Deze methode van meten is simpelweg te duur om op zo’n grote schaal uit te voeren. Toxische stoffen en zuurstofconcentratie zijn daarmee uitgesloten van de meting (R. van Halsema, persoonlijke communicatie, 13-05-2022). De enige chemische meting die door burgers kan worden volbracht is het meten van de concentratie voedingsstoffen. Hiervoor wordt een buisje gevuld met water en opgestuurd naar het NIOO-KNAW, die de meting uitvoert (Natuur & Milieu, 2021-b).

21 WEER MEER LEVEN PROBLEEM

HELDERHEID

Het water in het Veerse Meer is erg helder, iets wat je niet direct zou verwachten bij een slechte waterkwaliteit. De helderheid verschilt wel per dag, op windige dagen zal de helderheid minder goed zijn. Het feit dat het water over het algemeen zo helder is, is te danken aan het feit dat het water grotendeels stil staat.

23 WEER MEER LEVEN PROBLEEM

7.5 7.5 7.5 7.5 7.5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 7.5 8.0 8.5 9.0 9.5 10.0 9 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 24 februari 2020 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 50000 45000 40000 35000 395000 400000 1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 1 5 0 15500 16000 16500 17000 17000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 1 mei 2020 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 13 14 15 16 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 1 mei 2020 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 8 8 9 9 10 11 11 2 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 1 mei 2020 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 35000 40000 45000 395000 400000 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 7000 17000 17500 180 12 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 10 augustus 2020 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 20 20 22 24 12 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 10 augustus 2020 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 1 1 2 3 3 3 456 7 8 9 11109 12 12 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 10 augustus 2020 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 35000 40000 45000 395000 400000 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta 13500 13500 14000 14000 14000 14500 14500 15000 15000 15500 1550016000 16500 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 7.0 7.0 7.5 7.5 7.5 7.5 7.5 8.0 8.0 8.0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 2 maart 2020 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 7.5 8.0 8.5 9.0 9.5 10.0 7 8 9 9 10 10 10 11 11 11 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 2 maart 2020 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 35000 40000 45000 395000 400000 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 16500 17000 17500 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 1 uni 2020 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 16 16 16 18 20 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 1 uni 2020 5 7 9 11 13 15 17 19 21 25 1 2 3 34 5 5 6 6 6 7 7 7 8 8 9 9 10 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 1 uni 2020 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 35000 40000 45000 395000 400000 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 17500 18000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −25 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l september 2020 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −25 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC september 2020 5 7 9 11 13 15 17 19 21 25 6 7 8 8 8 8 9 9 9 10 1011 12 13 1514 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −25 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l september 2020 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 35000 40000 45000 395000 400000 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 14000 14500 14500 15000 15000 15500 15500 16000 16000 16500 16500 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 20 april 2020 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 9.0 9.0 9.0 9.5 9.5 9.5 10.0 10.0 10.0 10.5 10.5 11.0 11.0 11.5 11.5 12.0 12.5 12.5 13.0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 20 april 2020 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 7.5 8.0 8.5 9.0 9.5 10.0 9 9 9 10 10 10 10 11 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 20 april 2020 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 35000 40000 45000 395000 400000 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 16500 16500 17000 17000 17000 17500 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 1 uli 2020 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 18 20 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 1 uli 2020 5 7 9 11 13 15 17 19 21 25 43 5 6 6 6 7 7 7 7 8 8 9 10 11 12 13 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 1 uli 2020 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 35000 40000 45000 395000 400000 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 16500 16500 17000 17000 17500 18000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 5 o tober 2020 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 14 14 14 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 5 o tober 2020 5 7 9 11 13 15 17 19 21 25 5 6 6 7 7 7 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 5 o tober 2020 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 400000 1 2 3 4 5 6 7 10 11 12 13 14 15 16 17 VM5 2 4 4 6 6 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 6 7 7 8 8 9 9 10 10 11 11 11 11 12 13 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 22 februari 2021 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 45000 40000 35000 395000 400000 1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 15500 15500 16000 16500 16500 16500 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 1 mei 2021 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 12 14 14 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 1 mei 2021 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 7 7 8 8 9 9 9 10 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 1 mei 2021 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 45000 40000 35000 395000 400000 1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 155 16000 16000 6000 16500 16500 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l augustus 2021 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 16 17 18 19 19 20 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC augustus 2021 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 1 2 3 3 4 4 4 5 5 5 6 6 6 7 7 7 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l augustus 2021 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 45000 40000 35000 395000 400000 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta 14500 15000 15000 15500 15500 16000 16000 16000 16500 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 22 maart 2021 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 6 789 10 10 11 11 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 22 maart 2021 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 45000 40000 35000 395000 400000 1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 16000 16000 16000 160 16500 16500 17000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 1 uni 2021 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 14 16 16 16 16 18 18 18 20 22 22 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 1 uni 2021 5 7 9 11 13 15 17 19 21 25 2 3 3 4 4 5 5 5 6 6 7 7 8 8 9 9 9 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 1 uni 2021 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 45000 40000 35000 395000 400000 1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 16000 16000 16500 17000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −25 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l september 2021 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 19 19 19 19 20 20 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −25 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC september 2021 5 7 9 11 13 15 17 19 21 25 5 5 6 6 7 7 8 9 10 11 11 12 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −25 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l september 2021 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 45000 40000 35000 395000 400000 1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 15500 16000 16000 16500 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 1 april 2021 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 1 april 2021 5 7 9 11 13 15 17 19 25 11 11 11 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 1 april 2021 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 45000 40000 35000 395000 400000 1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 16000 16500 16500 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 12 uli 2021 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 14 16 16 18 18 18 18 20 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 12 uli 2021 5 7 9 11 13 15 17 19 21 25 1 1 1 2 2 2 3 3 4 4 4 5 76 8 9 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 12 uli 2021 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 45000 40000 35000 395000 400000 1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 16000 16000 16500 17000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −25 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 4 o tober 2021 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 15 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −25 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 4 o tober 2021 5 7 9 11 13 15 17 19 21 25 7 7 7 7 7 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −25 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 4 o tober 2021 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 400000 1 2 3 4 5 6 7 10 11 12 13 14 15 16 17 VM5 24

STRATIFICATIE

Met name in de zomer blijken er in delen van het Veerse meer lage zuurstofconcentraties voor te komen, met name in het midden en westelijk deel. In de profelen is te zien hoe een zuurstofarme laag ontstaat in de onderste lagen van het meer. Dit effect treedt voornamelijk in warme zomermaanden op, maar deze temperatuurstratifcatie kan ook van jaar-tot-jaar verschillen. De zuurstofarme laag trekt gedurende de warme zomermaanden verder omhoog richting het oppervlak als gevolg van een verminderde toevoer van zuurstofrijk water naar de waterlaag onder de spronglaag. In mindere mate treedt ook temperatuurstratifcatie op, waardoor een koude, zuurstofarme laag en warme, zuurstofrijkere laag ontstaan (Prins, Buckman, Nolte, 2021).

6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 8 9 10 10 11 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 24 anuari 2022 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 45000 40000 35000 395000 400000 1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 16000 16500 16500 17000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −25 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 1 mei 2022 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 13 13 14 14 14 15 15 15 16 16 17 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −25 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 1 mei 2022 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 6 6 6 7 7 7 8 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −25 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 1 mei 2022 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 45000 40000 35000 395000 400000 1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 17500 17500 18000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 22 augustus 2022 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 22 22 23 23 23 23 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 22 augustus 2022 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 2 2 2 3 3 3 4 4 4 4 5 5 5 5 6 6 6 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 22 augustus 2022 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 45000 40000 35000 395000 400000 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta 14500 14500 15000 15000 15000 15500 16000 16000 16500 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 8 8 8 8 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 21 maart 2022 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 11 11 11 11 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 21 maart 2022 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 45000 40000 35000 395000 400000 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 16500 16500 165 17000 17000 17500 17500 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 2 uni 2022 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 1615 17 17 18 18 19 19 19 20 20 21 21 21 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 2 uni 2022 5 7 9 11 13 15 17 19 25 1 1 2 2 2 2 3 3 3 3 4 4 5 6 7 7 7 8 8 8 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 2 uni 2022 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 45000 40000 35000 395000 400000 1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 18000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 5 september 2022 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 21 21 21 22 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 5 september 2022 5 7 9 11 13 15 17 19 21 25 6 6 6 6 7 7 8 8 9 9 9 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 5 september 2022 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 45000 40000 35000 395000 400000 1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 15000 15500 16000 16500 17000 17000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −25 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 20 april 2022 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 9 9 9 10 10 11 12 13 13 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −25 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 20 april 2022 5 7 9 11 13 15 17 19 23 25 8 9 9 9 10 10 10 10 11 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −25 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 20 april 2022 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 45000 40000 35000 395000 400000 1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 17000 17000 17500 1 2 3 4 5 6 6 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 1 uli 2022 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 16 17 1918 20 20 21 21 22 23 23 1 2 3 4 5 6 6 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 1 uli 2022 5 7 9 11 13 15 17 19 21 25 1 2 3 3 4 4 5 6 7 8 9 10 10 1 2 3 4 5 6 6 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 1 uli 2022 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 45000 40000 35000 395000 400000 2 3 4 5 6 6 9 10 11 12 13 14 15 16 17 VM4 VM5 NM t o w RWS Zee en Delta V E E R S E M E E R 17000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 CL− Chloride mg/l 10 o tober 2022 12000 12500 13000 13500 14000 14500 15000 15500 16000 16500 17000 14 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 Temp Temperatuur oC 10 o tober 2022 5 7 9 11 13 15 17 19 21 25 8 8 8 9 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 −20 −15 −10 −5 0 O2 Zuurstof mg/l 10 o tober 2022 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 400000 1 2 3 4 5 6 7 10 11 12 13 14 15 16 17 VM5 25 WEER MEER LEVEN PROBLEEM

SITUATIE ONDER WATER

-3 m N.A.P. -4 m N.A.P. -5 m N.A.P. -6 m N.A.P. -7 m N.A.P. -8 m N.A.P. -9 m N.A.P. -10 m N.A.P. -11 m N.A.P. -12 m N.A.P. 26

27 WEER MEER LEVEN PROBLEEM

Foto's: Nederlandse Onderwatersport Bond, Roel van der Mast

LOCATIE

SITUATIE BOVEN WATER

Net als onder water is er ook niet veel leven te vinden boven water. De omgeving rondom het Veerse meer is duidelijk ingedeeld in verschillende functies. Natuur bevindt zich in smalle strookjes langs de randen van het meer. Deze delen hebben weinig kwaliteit, zowel ecologisch als recreatief. Ook in de polders is weinig leven te vinden. De polders vormen grote vlakken die volledig gericht zijn op productie. Landbouw staat op deze vruchtbare gronden op de eerste plaats. Tussen de velden wordt zo nu en dan een recreatieterrein aangetroffen met verblijfsrecreatie. Grote vakantieparken met hekken verrijzen als enclaves in de polder. Deze zijn overigens ook aan het Veerse meer te vinden. Deze ontoegankelijke gebieden vormen barrières in het landschap. Ook liggen er op verschillende plekken kleine strandjes waar gezwommen kan worden of watersporten worden beoefend. In dat opzicht wordt het meer goed gebruikt, in de zomer zijn er talloze zeilboten en surfers op het water te vinden. In de winter is dat heel anders. Je treft voornamelijk verlaten parken en stranden aan, sporadisch nog een surfer die gebruik maakt van de harde wind.

31 WEER MEER LEVEN LOCATIE

33 WEER MEER LEVEN LOCATIE

SOORTEN VAN HET VEERSE MEER

Scholekster Strandgaper Kokkel Penseelkrab Middelste zaagbek Sprot

35 WEER MEER LEVEN LOCATIE

Lepelaar Japanse oester Brilduiker Haring Kluut Mossel

VAN LEVEN MET HET ZOUTE WATER

37 WEER MEER LEVEN LOCATIE

Bron: Zeeuws Archief

38 EN VERBONDEN MET HET WATER

39 WEER MEER LEVEN LOCATIE

Bron: Zeeuws Archief

NAAR ZOETWATER GEORIËNTEERD

Duizendblad - Achillea millefolium Meidoorn - Crataegus monogyna Scherpe boterbloem - Ranunculus acris Egelantier - Rosa rubiginosa Veldesdoorn - Acer campestre Gladde iep - Ulmus minor

Reukloze kamille - Tripleurospermum maritumum Smeerwortel - Symphytum ofcinale

Fluitenkruid - Anthriscus sylvestris

Pijlkruidkers - Lepidium draba

Zeeaster - Tripolium vulgare

Zilverschoon - Potentilla anserina

41 WEER MEER LEVEN LOCATIE

42 EEN LANDSCHAP GERICHT OP PRODUCTIE

43 WEER MEER LEVEN LOCATIE

OORZAAK

MONDING RIJN, MAAS, SCHELDE

Nederland ligt aan de monding van verschillende rivieren die regen- en smeltwater vervoeren uit het achterland. Een groot deel van het noordwest Europese water komt samen in de delta, daar ontmoet het zoete het zoute water. Van nature is dit een hoog dynamisch systeem met invloed van zowel zee als rivier. Een interessant en uniek landschap.

47 WEER MEER LEVEN OORZAAK

De delta is de plek waar zoet en zout water elkaar ontmoeten. Deze unieke omstandigheden leveren ook unieke landschappen op. Binnen Nederland vervullen zowel de Waddenzee als de delta een belangrijke rol in de voedselvoorziening van vogels die op trek zijn. Daarnaast vormt de delta de toegangspoort tot verschillende Europese rivieren voor vissoorten. Via de verschillende mondingen komen vissen in het voorjaar de rivieren op om richting zoet water te trekken.

48 ROL VAN DE DELTA

Ook voor recreatieve doeleinden is de delta in trek. In het ontwikkelschema voor dagrecreatie uit 1958 werd het Grevelingenmeer aangeduid als ‘nieuwe mogelijkheid’ en het Veerse Meer zelfs als gebied ‘voor nationale behoefte’.

49 WEER MEER LEVEN OORZAAK

Bron: Steenhuis, M. & Hooimeijer, F. (2009). Maakbaar Landschap.

DYNAMISCHE DELTA

Bron: Zeeuws Archief, Historisch-Topografsche Atlas Middelburg (HTAM), nr 373

GEMAAKT NEDERLAND

Natuurlijk

Sterk veranderd

Kunstmatig

55 WEER MEER LEVEN OORZAAK

OUD- EN NIEUWLAND

De oudste eilanden van Zeeland werden in de loop van de tijd beschermd door een ringdijk. In eerste instantie waren de Zeeuwse dijken vooral defensief, maar later werden er meer dijken aangelegd om land te winnen. De delta bracht vruchtbare gronden met zich mee. De rijke klei en sliblagen waren geschikt voor de landbouw. Vanaf de middeleeuwen werden delen van de slikken en schorren ingepolderd die tegen het oudland waren aangegroeid (Zeeuwse Ankers, z.d.). Polder voor polder groeide het nieuwland, de oude eilanden kwamen aan elkaar te liggen. De dynamiek in de delta is daardoor voor een groot deel verdwenen. De natuurlijke oevers en hoogteverschillen kwamen achter de dijken. De gronden die onder invloed stonden van de zee verdwenen. Het resultaat is een delta die is vastgelegd door toedoen van de mens.

Oudland Nieuwland 57 WEER MEER LEVEN OORZAAK

DELTAWERKEN

1. Brielse gatdam 2. Brielse Maasdam 3. Maaskantkering 4. Afdamming Botlek 5. Hartelkering 6. Hollandse IJsselkering 7. Haringvlietdam 8. Haringvlietbrug 9. Volkerakdam 10. Brouwersdam 11. Grevelingendam 12. Philipsdam 13. Oosterscheldekering 14. Zeelandbrug 15. Veerse Gatdam 16. Zandkreekdam 17. Oesterdam 18. Markiezaatskade 19. Afdamming Braakman 20. Bathse Spuisluis

Deltawerken

Harde oevers

Zachte oevers

Duinen

Zoet water

Brak water

Zout water

Zandplaten

Schorren

Drooggevallen platen/schorren

In 1953 vond de waternoodramp plaats in Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant. Deze ramp heeft geresulteerd in de Deltawerken. Verschillende dammen werden aangelegd om de zeearmen af te sluiten en het water buiten te houden (Rijkswaterstaat & Unie van Waterschappen, 2019).

Door de aanleg van de dammen, dijken en kanalen is de waterdistributie in Nederland technisch en ingewikkeld. Jaarlijks komt er 110 miljard m3 water het land binnen. Bijna 80% verlaat het land weer en nog geen vijf procent wordt gebruikt door landbouw, industrie en huishoudens. 72,8% van de hoeveelheid water komt binnen via de rivieren en de rest via regenwater. De Rijn is de hoofdaanvoerder van water en heeft een stroomgebied dat delen van zeven verschillende landen beslaat. Ook de Maas en Schelde monden uit in de Nederlandse delta.

Een van de hoofdkranen van Nederland is de Haringvlietdam in Zeeland. Door de dam af te sluiten wordt het water omgeleid via de Nieuwe Waterweg richting de zee.

Het water achter deze dam is daarom zoet, terwijl de andere Zeeuwse wateren brak of zout zijn. Naast hoofdkranen zijn er ook een aantal nevenkranen. Een ingewikkeld systeem van kanalen, dammen, stuwen, sluizen, sloten en gemalen verspreid het water over het land. Hierdoor is er meestal voldoende water voor landbouw en drinkwater. Veel Zeeuwse eilanden zijn afhankelijk van het zoete regenwater dat valt in de polders, doordat ze volledig zijn omringd door zout water (Bosatlas van Nederland Waterland, 2010). Door de aanleg van de deltawerken is de dynamiek in veel gebieden volledig verdwenen. Het Grevelingen- en Veerse meer zijn volledig afgesloten van het zoute water en het getij. De Oosterschelde kent nog wel getij, maar de deltawerken hebben negatieve gevolgen voor dit Nationaal park.

59 WEER MEER LEVEN OORZAAK

Bron: Nederlands fotomuseum Bron: De Oranjes Bron: Rijkswaterstaat Bron: Rijkswaterstaat

61 WEER MEER LEVEN OORZAAK

Bron: Rijkswaterstaat Bron: Rijkswaterstaat Bron: Rijkswaterstaat Bron: Rijkswaterstaat

MENSELIJKE SPOREN

63 WEER MEER LEVEN OORZAAK

65 WEER MEER LEVEN OORZAAK

1300-1421 1422-1532 1533-1648 1649-1808 1809-1953 >1953 <1300 66 OPBOUW VAN HET LANDSCHAP

67 WEER MEER LEVEN OORZAAK

Hagen en boomgaarden op het oudland Bomenrijen op het nieuwland Overblijfsel van de Schenge in het nieuwste land

68 < 1300 1300 - 1648 1649 - 1808

De eilanden Walcheren, Noord-Beveland, Zuid-Beveland en Wolphaartsdijk zijn bijna volledig aan elkaar gegroeid. Enkel Noord-Beveland wordt nog gescheiden van de overige eilanden door het Veerse meer. Met name vanuit Walcheren en Zuid-Beveland zijn vele nieuwlanden ingepolderd. Dit zijn weidse en open polders met een rechtlijnige structuur. De laatste inpolderingen vonden plaats in de laatste helft van de vorige eeuw. Er werden nog enkele polders rond het Veerse meer gerealiseerd, maar ook werden de Schenge en het Vlacke ingepolderd. Het Vlacke was de zeearm die Walcheren en Zuid-Beveland van elkaar scheidde. De Schenge stond in verbinding met het Veerse Gat en de Oosterschelde en vormde de scheiding tussen Wolphaartsdijk en Zuid-Beveland. Met name in deze laatste polders is de verkaveling erg ruim opgezet. Ook zijn er nog restanten van de oude Schenge zichtbaar in de polders. Dit zijn natuurlijke laaggelegen delen die deels ongeschikt zijn voor de landbouw. Door de inpolderingen rond het Veerse meer is de ruimte rond het meer verdwenen. De natuurlijke oevers met slikken en schorren is verdwenen. Wat overbleef van het Veerse meer is voornamelijk een bedijkte geul met weinig dynamiek.

69 WEER MEER LEVEN OORZAAK

Het resultaat van de inpolderingen is de diversiteit in hoogteverschillen. Het oudland klinkt in en de oude kreken worden zichtbaar in de vorm van getij inversieruggen. De gebieden daar tussenin zijn de poelvlaktes, deze liggen grotendeels onder NAP. De opgeslibde schorren die tegen de dijken aangroeiden werden ingepolderd. Deze lagen dus hoger dan het oudland en liggen ongeveer een meter boven NAP. De volgende polder kwam weer iets hoger liggen tot er een getrapt landschap ontstond, met in het midden de laagste delen. De hoogste delen zijn de laatste ingepolderde delen, zoals de Schenge. Deze liggen ruim een meter boven NAP.

0 NAP tot +1 NAP Boven +1 NAP -2 NAP tot 0 NAP 70 HOOGTES

> 1808

71 WEER MEER LEVEN OORZAAK

Met name het oudland kent vele landschapselementen. De getij inversieruggen zijn zichtbaar door het gebruik van de karakteristieke Zeeuwse hagen. Gemengde hagen die langs wegen en erfgrenzen staan. De poelvlaktes daarentegen hebben een meer open karakter. De meeste kreken zijn verdwenen en vaak slechts nog zichtbaar als een sloot. In sommige gevallen worden kreken weer teruggehaald, zoals bij Veere. Ook zijn er nog vliedbergen te vinden. Een oude Zeeuwse vorm van een terp, die bij vloed boven het water uitkwam.

Het nieuwland kent weinig elementen, dit is vooral een grote vlakte. De dijken vormen elementen die de polder doorsnijden door de bomenrijen die soms worden toegepast. Langs erven staat soms wat beplanting, vaak aan randen van de polder, waardoor het open karakter behouden blijft.

Kreekbedding

Kreekrug

Poelvlakte

Getijvlakte

INVLOED VAN DE ZEE

OVERBLIJFSELEN

Hagen langs de wegen op de kreekruggen

73 WEER MEER LEVEN OORZAAK

Aangelegde kreek op kreekrug bij Veere Vliedberg bij Gapinge

TOENEMENDE DROOGTE

De (schier)eilanden van de delta zijn omringd door zout water. De aanvoer van zoet water is dus nauwelijks mogelijk. Het gebied is volledig afhankelijk van het regenwater dat er valt voor de landbouw. Met name de fruitteelt is hiervan sterk afhankelijk. Door de verminderde neerslag in de toekomst en de toename van de verdamping door hogere temperaturen zal de grondwaterstand dalen. Dit kan de komende jaren leiden tot opbrengstverliezen. Mogelijk zelfs tot 40% opbrengstverlies in 2050.

20% opbrengstverlies

30% opbrengstverlies

40% opbrengstverlies

75 WEER MEER LEVEN OORZAAK

VERZILTING VAN DE ONDERGROND

Door de daling van de grondwaterstand als gevolg van de droogte neemt de verzilting toe. Versterkt door zeespiegelstijging krijgt het zoute water steeds meer de kans om door te dringen tot de oppervlakte. Momenteel bevindt het zoute water zich al aan de oppervlakte en zijn sommige Zeeuwse sloten al brak of zout, maar in de toekomst zal dit effect toenemen. Dit leidt tot grotere problemen voor zoetwater afhankelijke teelten, zoals de fruitteelt en akkerbouw.

3-6

meter onder maaiveld 0-3 meter onder maaiveld 6-10 meter onder maaiveld

77 WEER MEER LEVEN OORZAAK

78 COMPLEX

WATERSYSTEEM

79 WEER MEER LEVEN OORZAAK

Gemaal Oosterland bij Wolphaartsdijk Gemaal Muidenweg bij Oud-Sabbinge Gemaal Jacoba bij Kamperland

OPHOPING VAN NUTRIËNTEN

1. Nutriënteninput

Via de gemalen van omliggende polders wordt nutriëntenrijk water (N, P, Si) op het meer geloosd.

3. Sliblaag

De ophoping van nutriënten resulteert in een sliblaag in de diepste delen van het Veerse meer. Voor de afbraak daarvan is zuurstof nodig. Dit proces wordt op de volgende pagina beschreven.

2. Nauwelijks aanvoer van vers water

Door de afdammingen komt er nauwelijks nog vers water uit omliggende wateren het meer binnen. Enkel de Katse Heule vormt een verbinding met de Oosterschelde. De nutriënten zitten opgesloten in het Veerse meer.

4. Weinig beweging

Het water staat grotendeels stil waardoor de zuurstofarme onderlaag en zuurstofrijke bovenlaag niet mengen.

81 WEER MEER LEVEN OORZAAK

ONTBREKENDE SCHAKELS IN ECOSYSTEEM

GEZOND ECOSYSTEEM

Algen

Zoöplankton

Zoöbenthos

Bacteriën

Organisch materiaal

Vissen

Bodemvissen

Eenden Opruimers

Vogels

Bruinvissen

Zeehonden

Voedingsstofen (N, P, Si)

Vogels

Zoöplankton

Zoöbenthos

Organisch materiaal

Vissen

Bodemvissen

Bruinvissen Zeehonden

Eenden

Opruimers

83 WEER MEER LEVEN OORZAAK

(N, P, Si)

Algen Voedingsstofen

Bacteriën

ECOSYSTEEM VEERSE MEER

OORZAKEN VERSTERKEN ELKAAR

1. nutriënteninput uit polders

2. algengroei en macrofauna

3. afstervende delen zakken naar bodem, laagje organisch materiaal op bodem

4. zuurstofvraag voor afbraak organisch materiaal

5. geen aanvoer vers water, onvoldoende zuurstof aanwezig, zuurstofarme laag komt hoger

6. planten sterven af, dieren verdwijnen

A. vermindering neerslag

B. toename verdamping

C. verzilting vanuit ondergrond

Door menselijk handelen in het verleden zijn de omstandigheden ontstaan van het heden. Het feit dat het meer is afgesloten en er volop nutriënten worden geloosd resulteert in de zuurstofarme omstandigheden. De nutriënten worden daarnaast geconcentreerd door een afname van de neerslag. Door een stijging van de temperatuur warmt het water verder op. Door de zuurstofarme omstandigheden is het bodemleven verdwenen, terwijl die juist belangrijk is voor de afbraak van het organisch materiaal. Een neerwaartse spiraal is ingezet, maar het tij kan nu nog gekeerd worden.

85 WEER MEER LEVEN OORZAAK

OPLOSSING

WATER = LEIDEND

De neerwaartse spiraal kan doorbroken worden door het Veerse Meer opnieuw te verbinden met de omliggende wateren. De zilte omstandigheden worden omarmd en zuurstofrijk water kan het meer bereiken. Daarnaast komt het water in beweging, wat belangrijk is voor de menging van de waterlagen. Om het voedselrijke polderwater af te vangen worden zuiveringspolders tussen de gemalen en het meer gelegd. De ecologie krijgt meer ruimte om de systemen weer in balans te brengen. Er ontstaan nieuwe kansen voor recreatie en landbouw door de zilte omstandigheden.

88 CONCEPT

ECOLOGIE HERSTELD

RECREATIE ALS VERDIENMODEL

89 WEER MEER LEVEN OPLOSSING

ZILTE TEELTEN

STRATEGIE

LANDSCHAP VORMT DE BASIS

Droogte en verzilting

De mate van droogte en verzilting bepaalt ook mede de producten. Daarnaast komt een groot deel van het landschap weer onder invloed te staan van het getij, wat geheel nieuwe mogelijkheden biedt.

Grondsoort

De grondsoort bepaalt welke gewassen en producten er geteeld kunnen worden. Op de lagere kleigronden groeien andere gewassen dan op de zandige of zavelachtige bodems.

Eenheden

Het huidige oudland blijft behouden, wel zijn er lokale verschillen in wat er geteeld kan worden. Ook het nieuwland blijft grotendeels behouden. Daar worden echter wel zuiveringspolders toegevoegd tussen de landbouwgebieden en het Veerse meer. De nieuwste landen vormen de zuiverende randen rond het meer. Deze polders worden als het ware teruggegeven aan het Veerse meer en vormen het natuurlijk gradiënt.

Dijken als basis

De huidige structuur van dijken vormt de basis van het nieuwe zilte landschap.

93 WEER MEER LEVEN OPLOSSING

VERANDERING WATERSYSTEEM

Voor een gezond meer is het belangrijk dat het watersysteem veranderd. Allereerst wordt het getij weer toegelaten op het Veerse meer. Zowel de Veerse Gatdam als de Zandkreekdam worden geopend, waardoor een natuurlijk getijsysteem ontstaat.

Daarnaast wordt het water dat nu uit de diepste delen omhoog wordt gepompt en in het Veerse meer terecht komt opgevangen in de zuiveringspolders. Op een aantal punten waar zich nu grote gemalen bevinden worden deze polders omgevormd tot een nieuw landschapstype waar nutriënten uit het water worden gehaald. Het polderwater komt eerst in de algenkwekerij terecht. Hier worden de nutriënten in grote bakken omgezet in algen. Omdat in de wintermaanden meer neerslag valt kan er water worden opgeslagen in het bassin. Wanneer de algenkwekerij vol is stroomt dit gebied vanzelf vol. Wanneer het water uit de algenkwekerij de rest van de polder in stroomt zijn de meeste nutriënten omgezet in algen. Dit water wordt in de polder gemengd met zout water, dat bij ieder getij de polder in stroomt. De algen worden door de oesters opgenomen in de oesterkwekerij in het laagste deel van de polder. De overige nutriënten die niet zijn omgezet in algen worden door slijkgrasvegetatie op de schorren in de hogere delen opgenomen. Bij eb verlaat het water de polder via een andere kant.

Tot slot worden de nieuwste landen teruggegeven aan het meer, waardoor de natuurlijke gradiënten tussen het water en het land weer worden hersteld. Dit gebied staat onder invloed van het getij. De fora en fauna wordt weer in balans gebracht en het gezonde ecosysteem draagt bij aan een betere waterkwaliteit.

95 WEER MEER LEVEN OPLOSSING

Huidige situatie

Toekomstige

situatie

1. voedselrijk water uit de polder

2. transport naar algenkwekerij

2a. bij hoge debieten opslag in basin

2b. transport naar algenkwekerij

2c. bij vol basin overloop naar polder

3. algenrijk water in oesterkwekerij

4. aanvoer van zout water uit Veerse Meer

5. overige voedingsstofen worden geflterd door slijkgras

6. schoon water komt in het Veerse Meer terecht

97 WEER MEER LEVEN OPLOSSING

VERBETERING ECOLOGIE

De zuiveringspolders en de zuiverende randen vormen belangrijke gebieden voor verschillende fora en fauna. Veel vogelsoorten zullen hier voedsel kunnen vinden. Belangrijker nog is het herstel van de ecosystemen, zowel onder als boven water. Door de opening van het meer kan het belangrijke bodemleven weer worden hersteld. Daarnaast kunnen andere vissoorten en misschien zelfs wel zeehonden en bruinvissen het Veerse meer weer bereiken. Een gezond ecosysteem houdt zichzelf in balans en kan het slibprobleem en de zuurstofoze omstandigheden oplossen. Hier dragen met name de zuiverende randen aan bij.

99 WEER MEER LEVEN OPLOSSING

AANPASSING RECREATIE

Oudland (dorpsranden)

gesloten landschap zeeuwse hagen en bomen

Zuiveringspolder

verhoogde woningen mogelijkheid om de schorren te betreden

Nieuwland (dorpsranden)

meer open landschap met enige regelmaat groene

Zuiverende randen

verhoogde woningen weids en open

100

De nieuwe zilte omstandigheden bieden ook kansen voor recreatie. Een nieuw systeem van paden en routes draagt bij aan de bereikbaarheid en beleving van het nieuwe landschap. Daarnaast kan de tendens van grootschalige vakantieparken met hoge hekken doorbroken worden. Een betere verbinding met het landschap kan gerealiseerd worden. Zo kun je de beleving vergroten door verblijfsrecreatie te koppelen aan het getij. Daarnaast kunnen de dorpsranden kwalitatief verbeterd worden door de verblijfsrecreatie op een passende manier te integreren in het landschap.

De dorpen rond het Veerse meer vormen belangrijke knooppunten op de routes. Vanuit hier is het hele landschap bereikbaar, maar is er ook de mogelijkheid om het meer over te steken door middel van een veerverbinding. (dorpsranden)

met bomenrijen groene elementen randen

langs het water

101 WEER MEER LEVEN OPLOSSING

RECREATIEKNOOPPUNT VEERE

102

103 WEER MEER LEVEN OPLOSSING

OMSLAG LANDBOUW

Oudland

104

Op de verschillende gronden worden gewassen geteeld die passen bij de omstandigheden. De zoute omstandigheden worden omarmd. Dat betekent dat er gebieden zullen zijn met meer of minder zilte omstandigheden. Zo hebben de kreekruggen in het oudland minder zilte omstandigheden, wat resulteert in een ander type gewas. Lagere gebieden in het nieuwland zullen juist meer zilte omstandigheden kennen. De omslag naar teelten die passen bij de omstandigheden resulteert ook in een verminderd gebruik van nutriënten in de vorm van stikstof. Zo volstaat voor zeekool en strandbiet een stikstofgift van 70 kg N/ha (Van Rijsselberghe, De Vries & Kieft, 2015). Dat staat in schril contrast met de huidige hoeveelheid van gemiddeld 225 kg N/ha voor een gemiddeld akkerbouwbedrijf in Nederland, op de kleigronden zelfs 236 kg N/ha (Agrimatie, 2022).

In de zuiveringspolder worden de nutriënten omgezet, zodat ze opgenomen worden door oesters. Ook andere teelten kunnen plaatsvinden in de zuiveringspolder, denk bijvoorbeeld aan zeekraal. Dezelfde gewassen groeien ook in de zuiverende randen.

De teelt van zeewier in het Veerse Meer kan nog extra nutriënten afvangen. Samen met de andere gewassen vormt dit een divers beeld aan gewassen. Van graan en aardappel tot schelpdieren en zilt groenten. Dit maakt de landbouw bestendiger voor de toekomst en draagt bij aan een gezonder meer.

105 WEER MEER LEVEN OPLOSSING

Nieuwland

Zuiveringspolder Veerse

106

Zuiverende rand (schorren)

107 WEER MEER LEVEN OPLOSSING Veerse Meer

ONTWERP

110 GETIJDENGRAFIEK

111 WEER MEER LEVEN ONTWERP

PLANKAART

114 GETIJDENGEBIED Eb

115 WEER MEER LEVEN ONTWERP

116

Vloed

117 WEER MEER LEVEN ONTWERP

DIJKEN ALS RECREATIESTRUCTUUR

118

Dijkring

Nieuwe dijken

Slaperdijken

119 WEER MEER LEVEN ONTWERP

DIJKTYPEN

Schelpasfalt met gebroken oesterschelpen

Middenberm

Bloemrijk dijktalud met o.a. lamsoor en duizendblad

Toegankelijk voor fetsers en lokaal (vracht)verkeer

Dijkring

Schelpasfalt met gebroken oesterschelpen

Voetpad met gemengde gebroken schelpen

Bloemrijk dijktalud met o.a. lamsoor en duizendblad

Toegankelijk voor voetgangers en fetsers

Nieuwe dijk

120

Slaperdijk

Gewone asfaltverharding

Middenstrook van schelpasfalt met gebroken oesterschelpen

Bloemrijk dijktalud met o.a. lamsoor en duizendblad

Toegankelijk voor lokaal verkeer, fetsers en voetgangers

Opening in slaperdijk

Rooster boven opening voor hoogtebeleving

121 WEER MEER LEVEN ONTWERP

122 ZUIVERINGSPOLDERS

Zuiveringspolder

Algenkwekerij

Basin

123 WEER MEER LEVEN ONTWERP

INGEREDIËNTEN ZUIVERINGSPOLDER

De zuiveringspolder is opgebouwd met meerdere onderdelen. In het basin wordt een teveel aan polderwater tijdelijk opgeslagen, met name in wintermaanden bij hoge neerslagpieken. Vervolgens gaat het water door de algenkwekerij waar nutriënten worden omgezet in algen. Deze algen worden uit het water geflterd door de oesters in de teeltstroken. Nutriënten die niet door de algenkwekerij zijn omgezet in algen worden door de slijkgrasvegetatie op de schorren alsnog uit het water opgenomen.

Basin

Oesterteelt

124

Algenkwekerij

Schorren

125 WEER MEER LEVEN ONTWERP

GETIJDEN IN ZUIVERINGSPOLDER

126

127 WEER MEER LEVEN ONTWERP

ONTWIKKELING DOOR DE JAREN HEEN

De zuiveringspolder is gebasseerd op het onderliggende landschap. De verkaveling wordt gemarkeerd met houten palen. De getijden en landschappelijke processen zullen hier een nieuw landschap op vormen. De rechtlijnige structuur zal in de loop der jaren anders vormgegeven zijn. Deze samenkomst van de menselijke en natuurlijke laag vormt de basis van het nieuwe landschap.

128

Huidig

129 WEER MEER LEVEN ONTWERP Toekomst

130 ONDERGROND

Watersysteem

In het huidige watersysteem voert een stelsel van sloten het regenwater af richting gemaal Jacoba bij Kamperland. Dit is een gemaal met een peilgebied dat meerdere polders beslaat. Water dat hier wordt uitgemalen komt via de haven van Kamperland direct in het Veerse Meer terecht.

Bodem

De bodem bestaat uit verschillende klei en zavel soorten. Door de invloed van de zee zijn er fjne tot matig fjne deeltjes afgezet die de ondergrond van de huidige polder hebben gevormd. Na de inpoldering waren dit geschikte gronden voor akkerbouw.

Hoogteligging

Door de aangroei van slikken en schorren tegen de oude dijk aan is een gradiënt in de polder te vinden. Aan de kant van het Veerse Meer bevindt zich het laagste deel, richting de oude dijk loopt het maaiveld steeds verder op. De diepste delen van de polder liggen op +0,90m NAP, terwijl de hoogste delen op +1,50m NAP liggen.

131 WEER MEER LEVEN ONTWERP

Pagina 134-135

A 134

GEMAAL EN INLAAT POLDERWATER

A' 135 WEER MEER LEVEN ONTWERP

A 136

Op het punt waar het polderwater de zuiveringspolder in wordt gepompt, komen verschillende dijken bij elkaar. Dit vormt een knooppunt tussen de dorpen in. Een punt om even te stoppen, om je heen te kijken en de verschillende landschappen te bewonderen. Vanaf het uitkijkpunt, dat gelijk ligt aan de dijkkruin, kun je zowel het nieuwland, als het bassin en de algenkwekerij zien. In de winter kan het basin vol staan met water. Het verhoogde pad leidt je door het basin heen zonder natte voeten.

A' 137 WEER MEER LEVEN ONTWERP

INLAAT ZOUT WATER

Langs de ringdijk liggen ter hoogte van de zuiveringspolders verschillende inlaten. Bij vloed stroomt hier het water naar binnen. Op andere punten wordt het water bij eb er uit gelaten. Dit zijn gedurende de dag interessante punten. Twee keer per dag gaat er zowel water in, als uit de zuiveringspolder. Hier kan even van de ringdijk afgestapt worden en vanaf een lager punt de in- en uitstroom van water bekeken worden.

Trap van de dijk af, richting secundaire route Secundaire route voor voetgangers dicht Bij vloed wordt er

138

dicht over het inkomende water water binnengelaten, bij eb stroomt het water via de andere kant uit de zuiveringspolder

Doorgaande route over de inlaat

139 WEER MEER LEVEN ONTWERP

UITZICHT OP DE ZUIVERINGSPOLDER

Door het aanbrengen van nieuwe dijken is ook het midden van de zuiveringspolder goed bereikbaar. Het uitzichtpunt dat hier ligt biedt uitzicht over de zuiveringspolder. Hier is goed te zien hoe de zuiveringspolder werkt. Op verschillende dagdelen is een ander uitzicht te beleven. Bij vloed is voornamelijk een grote hoeveelheid water zichtbaar, maar bij eb komt het onderliggende landschap tevoorschijn. De houten palen vormen het grid op basis van de huidige verkaveling, maar ook de fundering van het uitzichtpunt.

140

Houten vlonder richting Verhoogde houten vogelkijkhut

vogelkijkhut

richting kijkhut

Hoge palen rond kijkhut vormen fundering

Palenstructuur van de zuiveringspolders

141 WEER MEER LEVEN ONTWERP

ZUIVERINGSPOLDER BIJ VLOED

ZUIVERINGSPOLDER BIJ EB

ZUIVERENDE RANDEN

146

Zuiverende randen

147 WEER MEER LEVEN ONTWERP

NIEUWE OVERGANGEN

Haringvreter huidig

148

Haringvreter toekomst

149 WEER MEER LEVEN ONTWERP

Middelplaten huidig

150

Middelplaten toekomst

151 WEER MEER LEVEN ONTWERP

152 ONDERGROND

Watersysteem

De Zuivlietpolder is één van de weinige polders die aan de noordzijde van het voormalige eiland Wolphaartsdijk is aangelegd. Het is een kleine polder met weinig sloten. Deze omsluiten de polder en voeren het water af richting het oudland, het voormalige eiland. Daar wordt het via het gemaal Oosterland via de havens van Wolphaartsdijk richting het Veerse Meer gepompt.

Bodem

In de gehele polder wordt enkel lichte klei aangetroffen. Deze klei is door de getijden afgezet tegen de oude dijk.

Hoogteligging

De polder kent grote hoogteverschillen door een oude geul die tegen het oudland aan ligt. Deze geul is op de diepste delen -0,50m NAP, terwijl de hoogste delen op +1,40m NAP liggen.

153 WEER MEER LEVEN ONTWERP

VERBINDING MET HET WATER

Aan het water ligt een uitzichtpunt dat zich deels onder water bevindt. Van hieruit is zowel bij eb als bij vloed het onderwaterleven te bekijken. Daarnaast is bij eb ook het leven boven water te zien. Hier kunnen alle onderdelen van een gezond ecosysteem bewonderd worden.

Binnenkant bekleed met hout Zichtpunt met beton onder vloedlijn, hout boven vloedlijn

Helling richting

156

richting het water

Palenstructuur van de zuiverende randen

Zwevend vlonderpad van hout

157 WEER MEER LEVEN ONTWERP

158

159 WEER MEER LEVEN ONTWERP

BELEVING VAN DE GETIJDEN

Langs de ringdijk zijn plekken te vinden om de getijden te beleven. Zo kan er via de trap een bank worden bereikt, maar enkel bij eb. Bij vloed staat de bank grotendeels onder water. Dit deel is gemaakt van schanskorven gevuld met oesterschelpen, hier kunnen nieuwe oesters en mosselen tegenaan groeien. Zo wordt een nieuwe oesterbank gevormd die het leven van zowel onder als boven water dichter bij de bezoeker brengt.

Schanskorf

160

Cor-tenstalen met oesterschelpen en Schelpenasfalt met gemengde schelpen

en houten zitvlak

Cor-tenstalen trap

Palenstructuur van de zuiverende randen

161 WEER MEER LEVEN ONTWERP

ZUIVERENDE RAND BIJ VLOED

ZUIVERENDE RAND BIJ EB

Het Veerse meer gaat weer leven. Door integraal te kijken naar de problemen en de oplossingen die er liggen wordt een landschap gecreëerd waar water, ecologie, recreatie en landbouw samenwerken om een functionerend landschap te realiseren met perspectief voor mens, dier en milieu. Een gezond meer heeft namelijk invloed op al deze thema’s. Daarom wordt de waterkwaliteit van het Veerse meer ingezet als motor voor een integrale gebiedsontwikkeling waar iedereen van profteert.

Het nieuwe landschap wordt interessant om te bezoeken, verblijven, recreëren, maar ook gewassen te verbouwen en voedsel te telen. Het is een landschap voor mens en dier. Deze integrale benadering staat haaks op het gedachtegoed van een ‘maakbaar Nederland’ uit de vorige eeuw. Dit heeft geresulteerd in de delta zoals we die nu kennen. Alles heeft daar zijn eigen plek, de dynamiek is verdwenen. Ten gevolge hiervan is ook het Veerse meer ontstaan, een afgesloten zoutwater meer. Door deze omstandigheden zijn de problemen ontstaan zoals we die vandaag de dag kennen en dit zal in de toekomst alleen maar toenemen.

Daarom is het nu tijd om wat te doen. Dit betekent niet dat dit gehele plan volgend jaar uitgevoerd moeten worden, maar samen met lokale partijen kan een plan worden gemaakt om dit gebied op de kaart te zetten. Een gebied dat de Zeeuwse identiteit echt kan uitdragen. Er wordt geleefd mét de zee. Dit vraagt natuurlijk om een hoop tijd en investering, maar dat is het volledig waard. Door op dezelfde voet door te gaan zullen kosten in de toekomst juist toenemen voor lokale bewoners en maatschappij.

Het is dus van belang om ook hier de integraliteit op te zoeken. Gezamenlijk kan de handschoen worden opgepakt voor meer leven!

167 WEER MEER LEVEN

SLOTWOORD

MET DANK AAN

Commissieleden:

Jorryt Braaksma (mentor)

Mirte van Laarhoven

Mark van Heukelum

Toegevoegde examinatoren:

Jana Crepon

Remco van der Togt

Experts:

Jeroen Wijsman (WUR)

Roel van der Mast (Nederlandse Onderwatersport Bond)

Rosan van Halsema (Natuur en Milieu)

Anonieme bron 1

Anonieme bron 2

Academie van Bouwkunst

(ex-)collega's fux, Smartland & IMOSS

Stichting NHBos

Speciale dank aan:

Het geduld en de hulp in de afgelopen vier jaar van Naomi Pronk - van Leeuwen. Dit hoofdstuk is nu echt afgesloten. De feedback en de tips van Rex van Beijsterveld en Laura Kragten gedurende het project. En natuurlijk Inge Kersten, voor de vele uren brainstorms en feedback.

169 WEER MEER LEVEN

BRONVERMELDING

Aan de Brugh, J. (2022, 18 maart). Nederland riskeert watercrisis in 2027. NRC. https://www.nrc.nl/nieuws/2022/03/18/schoon-water-is-in-nederland-nogver-weg-a4102847

Agrimatie. (2022, 22 december). Update van resultaten akkerbouwbedrijven. Geraadpleegd op 8 april 2023, van https://agrimatie.nl/NieuwsDetail. aspx?subpubID=2232&itemid=7858

Barends, S., Baas, H. G., De Harde, M. J., Renes, J., Rutte, R., Stol, T., Van Triest, J. C., De Vries, R. J., & Van Woudenberg, F. J. (2010). Het Nederlandse landschap (tiende herziene druk). Matrijs.

Bosatlas van Nederland Waterland. (2010). Noordhoff.

Compendium voor de Leefomgeving. (2020, 30 juli-a). Waterkwaliteit KRW, 2019. Geraadpleegd op 15 april 2022, van https://www.clo.nl/indicatoren/ nl1438-kwaliteit-oppervlaktewater-krw

Hotse Smit, P. (2021, November 18). Waterkwaliteit vrijwel overal in Nederland ondermaats: nieuw ‘stikstofachtig debacle’ dreigt. Volkskrant. Geraadpleegd op 25 februari 2022, van https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/ waterkwaliteit-vrijwel-overal-in-nederland-ondermaats-nieuw-stikstofachtig-debacle-dreigt~bc5fbbf3/

Informatiepunt Leefomgeving. (z.d.). Monitoringsprogramma KRW. Geraadpleegd op 25 maart 2022, van https://iplo.nl/thema/water/oppervlaktewater/kaderrichtlijn-water/monitoringsprogramma-krw/

Mudde, T., & Rensen, F. (2022, 3 juni). De waterkwaliteit in Nederland staat onder aan de Europese ranglijst – is het echt zó erg? Volkskrant. Geraadpleegd op 4 juni 2022, van https://www.volkskrant.nl/wetenschap/de-waterkwaliteitin-nederland-staat-onder-aan-de-europese-ranglijst-is-het-echt-zo-erg~be75ea1b/

Natuur & Milieu. (2021, november). Vang de watermonsters: methode en maatlat. Geraadpleegd op 8 april 2022, van https://www.natuurenmilieu. nl/themas/voedsel/projecten-voedsel/waterkwaliteit-biodiversiteit/ watermonsters/

Natuur & Milieu. (2021, November-b). Methode en maatlat. Geraadpleegd op 10 juni, 2022, van https://watermonsters-production.s3-eu-west-1.amazonaws. com/Vang-de-Watermonsters-methode-en-maatlat-2021.pdf

170

Natuur en Milieu. (2022, 19 januari). Oorzaken van watervervuiling. Geraadpleegd op 15 april 2022, van https://www.natuurenmilieu.nl/themas/ voedsel/projecten-voedsel/waterkwaliteit-biodiversiteit/wat-kan-jij-doen/ oorzaken-van-watervervuiling/

NEN. (z.d.). Waterkwaliteit. Geraadpleegd op 25 maart 2022, van https://www. nen.nl/milieu/waterkwaliteit

Prins, T., Buckman, L. & Nolte, A. (2021, 14 juli). Systeemanalyse en werkplan waterkwaliteitsmodel Veerse Meer.

Rijksoverheid. (z.d.-a). Waterbeheer in Nederland. Geraadpleegd op 25 februari 2022, van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/water/waterbeheer-in-nederland

Rijksoverheid. (z.d.-b). Waterkwaliteit. Geraadpleegd op 25 maart 2022, van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/water/waterkwaliteit

Rijkswaterstaat & Unie van Waterschappen. (2019, April). Watermanagement in Nederland.

Van der Mast, E. & Eg, G. (2021, 22 maart). Stille dood van het Veerse Meer. Nederlandse Onderwatersportbond. Geraadpleegd op 25 februari, 2022 van https://onderwatersport.org/wp-content/uploads/2021/03/20210322_ Zuurstofoos-Veerse-Meer.pdf

Van Rijsselberghe, M., De Vos, A. & Kieft, R. (2015). Zilt Perspectief.

Velthof, G., & Groenendijk, P. (2021). Landbouw en waterkwaliteit. (Rapport / Wageningen Environmental Research; No. 3070). Wageningen Environmental Research. https://doi.org/10.18174/543893

Zeeuwse Ankers. (z.d.). Het Zeeuwse Polderlandschap. Geraadpleegd op 7 april 2023. https://www.zeeuwseankers.nl/verhaal/het-zeeuwse-polderlandschap

171 WEER MEER LEVEN

Coen Pronk

coen.pronk@hotmail.com

Master landschapsarchitectuur

Academie van Bouwkunst

Amsterdamse hogeschool voor de kunsten

28-08-2023

Tekeningen/afbeeldingen/foto's: Coen Pronk (tenzij anders vermeld)

Tekst: Coen Pronk

172

173 WEER MEER LEVEN

WEER MEER LEVEN