BNA Architecten Jaarboek 2018/2019

BNA ARCHITECTEN JAARBOEK 2018/2019

www.architecten.nl

duurzaam ontwikkelen

huisvesten op maat

concept ontwikkelen

Op een realistische wijze uw duurzame huisvesting laten ontstaan, helpen met uw visie, denken in oplossingen. adamasgroep helpt bij het realiseren van uw ambities en geeft uw visie toekomst! Wij kijken met een kritische blik. Zóna Nové Nivy in Bratislava Geregistreerd onder BREEAM Communities Ontwikkelaar: HB Reavis, BREEAM assessor: adamas international

Wat doen wij voor u: Ambitie en visie vorming Huisvestingsadvies Programma's van Eisen BREEAM-NL, BREEAM International, LEED, GPR & Well certiﬁcering Subsidieadvies: MIA / VAMIL, EIA Haalbaarheidsstudies

Bron: HB Reavis

adamasgroep The Curve Meander 901 6825 MH Arnhem +31 (0)26 446 12 22 info@adamasgroep.nl www.adamasgroep.nl

volg ons:

NATUURLIJKE ISOLATIE

DE NIEUWE HOUTVEZELISOLATIE VAN SOPREMA » » » » »

Aangenaam leefcomfort Duurzaam & milieuvriendelijk Geluidsisolerend Diffusie-open & luchtdicht Voor een multifunctionele gebouwschil

SOPREMA BV I Geeuwkade 21 I 8651 AA IJLST Tel: +031 (0)515 533 000 I info@soprema.nl I www.soprema.nl

INNOVATIEF ISOLEREN BIJ NIEUWBOUW Supafil cavity xl

uitvoering uitsluitend door specialist pluimers isolatie Hoge isolatiekwaliteit Geen thermisch verlies Uitvoering weersonafhankelijk Conform Wet Kwaliteitsborging Neem contact met ons op: +31 548 - 516 225 info@pluimers.nl

Wattstraat 11 7461 AB Rijssen (NL)

ARCHITECTEN 2018-2019

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018 s De winnaars, genomineerden en Eervolle Vermelding s Een overzicht van alle inzendingen per categorie

INFORMATIE VOOR OPDRACHTGEVERS s Meerwaarde van het werken met een architectenbureau s Specialiteiten van architecten, zoals circulaire architectuur & bouw s Alle BNA-leden op een rij

ALLES IS MOGELIJK. ALLES IS EENVOUDIG. DIALOCK SLUITSYSTEEM: DE SMARTPHONE-KAMERSLEUTEL. Met Dialock biedt Häfele hoteliers en hun gasten trendsettende technologie. In plaats van het alleen maar overhandigen van een sleutel bij aankomst van uw gasten, de smartphone sleutel maakt aankomst veel geriefelijker. De gast krijgt toegang tot het hotel en zijn kamer via een app. Geen wachtrijen bij de check-in en check-out. Dat maakt gasten gelukkiger. Engineered by Häfele. Voor meer informatie www.hafele.nl

Voorwoord Over de meerwaarde van architectuur #Gebouwdgeluk

TIJDENS DE HUIDIGE DOOR ‘GEBOUWD GELD’ GEDREVEN BOUWWOEDE PLEIT DE BNA GRAAG VOOR ‘GEBOUWD GELUK’. OFTEWEL: MEER AANDACHT VOOR ZACHTE WAARDEN ALS WELZIJN, LEEFBAARHEID EN SOCIALE COHESIE. RIJST DE VRAAG: HOE ZIT HET EIGENLIJK MET DE RELATIE TUSSEN ARCHITECTUUR EN GELUK? HOE TOON JE HET VERBAND AAN TUSSEN EEN BOUWWERK EN HET GELUKSGEVOEL DAT DE GEBRUIKERS ERVAREN? IS GELUK EIGENLIJK WEL MEETBAAR? Architecten durven over het algemeen hun resultaten niet vooruit te claimen, maar pas op basis van gerealiseerd werk op te eisen. Er worden wel pogingen gedaan. Bijvoorbeeld in de discussie over de betekenis van duurzaamheid wordt, in plaats van eenzijdige nadruk op technologische en energiezuinige oplossingen, steeds meer nadruk gelegd op een holistische benadering van het begrip, een relatie met algemeen welbevinden in gebouw en omgeving. Er bestaat inmiddels zelfs een heus certificaat voor met de naam “Well”. Daaronder wordt bijvoorbeeld

verstaan of het klimaat in een gebouw aangenaam is, of we mensen stimuleren om gezond te leven en te bewegen en of een project toegankelijk is en sociaal inclusief bovendien. Overigens leeft dit niet alleen in de bouw. Politicus en coalitiepartner Gert-Jan Segers riep de regering op om op haar beleidsvoornemens altijd een ‘Kim Putters-toets’ (de directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau) los te laten, om na te gaan of het welbevinden van iedereen is meegenomen in het sociale beleid. Zo’n toets zouden we volgens mij heel goed ook op onze gebouwen en ruimtelijke visies kunnen uitvoeren. Bijvoorbeeld om te helpen in de keuze waar en hoe we de komende jaren 700.000 nieuwe woningen gaan bouwen en hoe we moeten omgaan met eindeloos uitdijende bedrijventerreinen met steeds grotere ‘distributiedozen’. Laten we vooral ook niet vergeten dat de bouwindustrie tot de grootste producenten van CO2 ter aarde behoort – in die zin draagt circulair ontwerpen ook bij aan gebouwd geluk. Geluk gaat uiteraard ook over de rol van schoonheid en onze bouwcultuur. Over een bijzonder ontwerpen maakproces, met inspirerende teams. Die leiden tot blije opdrachtgevers en gebruikers en maatschappelijke waardering. Het is de reden waarom de BNA Beste Gebouw van het Jaarprijs ooit in het leven is geroepen, hiermee vieren we het succes van architectuur en laten we zien hoe geslaagde gebouwen eruit kunnen zien. Voor geslaagde voorbeelden van #Gebouwdgeluk hoef je in Nederland niet lang te zoeken; dit jaarboek staat er vol mee. Elk nieuw ontwerp brengt nieuwe uitdagingen en kansen mee. Zo bezien is de claim van geluk een noodzakelijke toets om het belang van goede ontwerpen, van goede architectuur aan de man te blijven brengen. #Gebouwdgeluk is dan dus ook #architectengeluk. Nathalie de Vries BNA-voorzitter

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INNOVATIEF LIFTDESIGN

Grunbach biedt een veelzijdig en vooruitstrevend aanbod op het gebied van liften.

ONZE PRODUCTEN

Wij leveren innovatieve producten van de hoogst haalbare kwaliteit met oog voor design,

• Personenliften

detail en duurzaamheid. Onze liften voldoen altijd aan de laatste trends op het gebied

• Woonhuisliften

van veiligheid, comfort, energiebesparing en efﬁciency. Naast het leveren van een

• Goederenliften

perfect product hechten wij grote waarde aan een prettig en persoonlijk klantencontact.

• Invalidenliften

GRUNBACH LIFTEN Wiekenweg 50a, 3815KL Amersfoort, T 033 888 5510, info@grunbach.com WWW.GRUNBACH.COM

A C C E S S I B I L I T Y T O A H I G H E R L E V E L

Inhoud 1

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018 Winnaar

Volkskrant Publieksprijs

Over de maatschappelijke meerwaarde van gebouwen Categoriewinnaars

Eervolle Vermelding Genomineerden

Fotoverslag prijsuitreiking

Inzendingen Particuliere Woonbeleving Inzendingen Identiteit & Icoonwaarde Inzendingen Stimulerende Omgevingen

82 94 108

Inzendingen Leefbaarheid & Sociale Cohesie 2

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU Meerwaarde van de architect Erkende BNA-bureaus

135

136

137

Particuliere Opdrachtgever Architectenwinkel

120

140

142

Zelf bouwen, met een architect De voorfase 144 Het ontwerpen bouwproces

143

145

Samen werken aan waarde/waardekaarten

147

Gastcolumns

160 Hugo de Clerq - De lenige architect 160 Reimar von Meding - Pleidooi voor toegankelijke gebouwen

162

Interviews Archibot - Hedwig Heinsman 164 Archinet - Pieter Stoutjesdijk 166

Architectenselecties

174

Algemene voorwaarden 3

Technologische innovaties

175

183

Jelle Feringa - Nostalgie & Vitaliteit 187 Mark van der Net - De toekomst van onze steden is virtueel Joost Ector - Smart 190 BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

189

Inhoud 4

CIRCULAIRE ARCHITECTUUR & BOUW 195 Femke Kamp - Aan de slag met circulaire principes 196 Fred Schoorl - Wij gaan circulair, u ook? 199 Katja van Rosmalen - Samen krijg je meer voor elkaar 200

GEBOUWD GELUK 209 Q&A met Fred Schoorl en Onno Dwars over #GebouwdGeluk 210 Ronald Huikeshoven - Over binnenstedelijk ontwikkelen en gebouwd geluk Vincent Bijlo - Voorbij het Syndroom van Halbe 213 Renson van Tilborg - Wanneer is een huis een droomhuis? 214

TRANSFORMATIE EN HERONTWIKKELING

BNA SERVICE VOOR OPDRACHTGEVERS Hulp bij geschillen BNA Onderzoek

212

221

229

230

232

CONTACT MET DE BNA

ARCHITECTENBUREAUS BNA

243

251

Vind een architect

252 Alfabetische ledenlijst 252 BNA-bureaus per provincie 260

adverteerdersindex

colofon

302

305

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE UITSTRALING AAN ALLE KANTEN

RODRUZA

Fotografie: © Thea van den Heuvel /DAPh

‘Het lijkt wel of de gevels leven’ Op het Zeeburgereiland in Amsterdam realiseerde architectenbureau Studioninedots de woontorens Akropolis en De Generaal. Architect Joost Maatkamp vertelt over de totstandkoming van de torens en over de keuzes die het team maakte tijdens het proces. Zoals de keuze voor de gevelstenen. 8

Studioninedots ontwierp twee torens met in totaal 142 huurwoningen. Het team nam de vrijheid om flink gewijzigde bouwvolumes voor te stellen aan de opdrachtgevers, woningbouwcorporatie De Alliantie en Lingotto Ontwikkeling. Die eigenzinnigheid pakte goed uit: beide waren gecharmeerd van het

voorstel en het stedenbouwkundig frame werd aangepast. Joost Maatkamp: “Met ons ontwerp wilden wij het hoekpunt van het nieuw te ontwikkelen gebied, bij de Schellingwouderbrug, accentueren. Niet met een massief blok, zoals het initiële plan voorschreef, maar met twee ranke torens, een hoger dan de ander, met ruimte ertussen. Het hogere blok markeert de hoek van het gebied. Het lagere blok vormt een natuurlijke overgang naar de naastgelegen bebouwing. In het stedenbouwkundig frame was een gebouw met een atriumachtige binnenruimte gedacht. Ons

Rodruza is fabrikant van hoogwaardige architectonische keramische gevelstenen. De ‘living bricks’ laten elke gevel tot leven komen. www.rodruza.nl

tegenvoorstel was een compacte plattegrond met een corridor die de woningen ontsluit. Alle leefruimtes werden aan de gevel gelegd. We hebben een helder schema gehanteerd, met veel glas dat maximaal uitzicht garandeert. Wij vinden het bijzonder dat de mooiste plek van het eiland voor de bewoners van de sociale huurwoningen is. Deze woningen hebben ook nog eens het allermooiste uitzicht.” Typerend voor de torens zijn de ‘setbacks’ die de gebouwen naar boven toe stapsgewijs ranker maken. De setbacks zelf bieden plaats aan terrassen. “Beneden staan de torens stevig op de grond. Daarna neemt per sprong het aantal woningen af, wijzigt de plattegrond van de verdiepingen en verandert het raampatroon in de gevel.”

Voor de gevel kozen opdrachtgevers en architecten voor vier varianten gevelstenen van fabrikant Rodruza: pistache en grijs gesinterde stenen op waalformaat, beide ook in een wasserstrichvariant. “Het kwaliteitsplan schreef een lichte kleur steen voor. We vielen voor het pistache en grijze pallet gevelstenen. De beslissing was snel gemaakt. De sortering

De bouw van de woontorens begon in 2015 en werd in 2017 afgerond. In De Generaal wonen voornamelijk jonge bewoners in het middensegment, de hoge toren wordt bewoond door leden van de humanistische woonvereniging voor 55-plussers Akropolis. Joost Maatkamp: “Die sociale samenhang vinden wij erg mooi. De torens vormen bijna een buurt op zich, met functies voor het hele Zeeburgereiland.”

Studioninedots’ werkveld strekt zich uit van architectuur en interieurs tot stadsontwerp. Het Amsterdamse bureau ontwerpt in Nederland en in Europa hoogstedelijke en kennisintensieve projecten. www.studioninedots.nl

stenen is rijk en heeft een prachtige sintering. Ik vind persoonlijk het spel van licht en donker in de stenen erg mooi, het verschil dat optreedt als de zon wel of juist niet op de gevels staat. Het lijkt wel of de gevel leeft, er zit diepte in. Het beoogde effect konden we goed testen door proefmuurtjes te laten metselen; zo konden we de vorm, kleur en type voeg beoordelen en de sortering effen, gesinterde, gladde en stenen met structuur bepalen. Het resultaat is echt geworden wat we voor ogen hadden. Als ik de gebouwen bekijk ben ik erg tevreden met de uitstraling: het spel van licht en donker, de detaillering en de verschillende situaties die samen een eenheid vormen.”

‘De twee torens hebben interactie met elkaar’ Fotografie: © Thea van den Heuvel /DAPh

In het stedenbouwkundig plan lag de wens vast om de gebouwen alzijdig te maken. Dat betekende een extra uitdaging voor het gevelontwerp: de torens moesten van alle kanten met elkaar kloppen en interactie met elkaar hebben. “De torens zijn familie van elkaar en reageren op elkaar, bijvoorbeeld in het patroon van de balkons en de gevelramen. Twee patronen

alterneren per hoogtesprong en per zijde en dat per toren tegengesteld. Dit levert een rustig beeld dat echter nergens hetzelfde is.”

Gevelconfigurator: breng uw ontwerp tot leven De gevelstenen die zijn gebruikt voor beide torens komen uit de Black & White Shades collectie van Rodruza. Studioninedots koos de gevelstenen in de showroom van STEEN! In Rotterdam. Online kiezen kan ook: Rodruza heeft de online Gevelconfigurator, waarmee architecten hun ideale gevel kunnen samenstellen en uitwerken tot een fotorealistisch ontwerp, inclusief alle technische data. www.rodruza.nl/nl/ ontwerp-uw-ideale-gevel/

MINERALE STEENSTRIPS VAN ALSECCO MÉÉR UITSTRALING MET MINDER GEWICHT

Als er over een gebouw wordt gesproken, gaat het vrijwel altijd over de gevel. Het uiterlijk van de gevel en de techniek die erachter schuilgaat vormen een onlosmakelijk geheel. Met steenstrips kan de traditionele uitstraling van gebouwen op een vernieuwende manier worden beschermd en hersteld. Om u bij de totstandkoming van uw project alle mogelijke vrijheid te bieden, heeft alsecco een ongeëvenaard assortiment steenstrips ontwikkeld.

Alsecco steenstrips worden stuk voor stuk met de hand gemaakt en geven een authentieke baksteenuitstraling. Voor de Nachtegaalstraat in Alphen aan den Rijn werd gekozen voor alsecco steenstrips in combinatie met een alsecco gevelisolatiesysteem, waarbij de hoge isolatiewaarde van het gevelsysteem en het geringe gewicht van de steenstrips doorslaggevend waren.

Appartementen Nachtegaalstraat, Alphen aan den Rijn

ww.alsecco.nl

Jakarta hotel Amsterdam ©SeARCH architecture and urban planning

Station Arnhem - ©UNStudio

Voor elk project een duurzame oplossing CARLISLE® biedt duurzame EPDM afdichtingen voor daken, gevels en gebouwen. Individueel technisch advies en projectbegeleiding. Uw EPDM kennispartner van ontwerp tot realisatie.

Summertime - ©SeARCH architecture and urban planning

Provinciehuis Antwerpen - ©XDGA

WWW.CCM-EUROPE.COM

Pontsteiger - ©Arons en Gelauff Architecten

Goede Doelen Loterijen – ©Benthem Crouwel Architects

WELKOM BIJ BISOTON!

2 Sinds 2013 produceren en leveren wij, vanuit het centraal in Nederland gelegen Ede, prefab betonnen wandpanelen aan zowel landelijk opererende aannemers als aan particulieren. Van de Waddeneilanden tot het zuidelijkste puntje in Limburg, maar ook over de grens zoals naar België en Duitsland. Onze industriële betonpanelen zijn bestemd voor toepassing in met name utilitaire en agrarische werken, variërend van een eenvoudige loods met 20m2 tot distributiecentra met ca. 25.000m2 aan betonpanelen. In onze carrouselfabriek hebben we de beschikking over een eigen betoncentrale en

laboratorium en fabriceren we de benodigde vlakke wapening. Hierdoor is het mogelijk om wekelijks zo’n 6.500m2 aan massieve en/ of isolerende panelen te fabriceren en te leveren aan onze klanten. De verschillende afwerkingen (van onbewerkt grijs tot geheel uitgewassen), de mogelijkheden in isolatiewaarden (tot ca. Rc 5,0), diktes (van 100 tot 390mm) en afmetingen geven veel ruimte om toegepast te worden in de verschillende bouwwerken. Onze adviseurs kunnen u tijdens de engineering van uw project informeren over de vele mogelijkheden van onze panelen. Een-

maal bij ons ingekocht, zal uw ontwerp tot productietekeningen door onze tekenkamer worden uitgewerkt. Nadat de fabricage van de panelen in een semi-geautomatiseerd proces is afgerond en de kwaliteit hiervan intern is gecontroleerd, worden de panelen naar de bouwlocatie getransporteerd en ter verwerking aan de aannemer aangeboden. Mede door de KIWA- en NEN-14001 certiﬁcering die wij mogen voeren, bent u er zeker van dat onze panelen de kwaliteit hebben die gewenst is voor een goed eindresultaat in uw project.

5 1. Logistic-Excellence te Tilburg (Remmers bouwgroep): - ca. 2.300m² isolerende panelen (grijs) 2. Dynamic Logistics te s'-Heerenberg (Rots Bouw): - ca. 1.200m² isolerende panelen (uitgewassen grind/ grijs) ca. 4.500m² brandwand 3. LIDL te Oosterhout (bouwbedrijf vd Ven) - ca. 3.100m² isolerende panelen (grijs) - ca. 18.000m² brandwand - ca. 2.900m² constructief 4. Schrijver te Heino (BAJO bouw) - ca. 600m² isolerende panelen (bisosteen structuur) 5. Logport 1 te Venlo (Wijnen Bouw Someren BV) - ca. 2.300m² isolerende panelen (uitgewassen split)

| Curiestraat 4-6 | 6716 AR Ede www.bisoton.nl | Telefoon: 0318 - 300070

Niko Project Control Met Niko Project Control (NPC), introduceert Niko een unieke project aanpak in Nederland. Door als fabrikant al tijdens de bouwontwikkeling samen te werken met alle betrokken partijen, kunnen wij u helpen het verkoopproces optimaal te laten verlopen. Daarnaast bieden we in deze samenwerking ook verschillende optiepakketten aan met een duidelijke eindprijs voor kopers. Architecten, investeerders, projectontwikkelaars, koperbegeleiders en aannemers kunnen hiermee snel en eenvoudig de juiste informatie aan hun prospect verstrekken. Benieuwd hoe dit voor u kan werken? Maak een vrijblijvende afspraak met een van onze project adviseurs.

Niko Nederland Schorsweg 4 8171 ME VAASSEN sales.nl@niko.eu www.niko.eu

PA-442-03

Tel: +31 880 15 96 00

Toonaangevend in liftontwikkeling ontwerp, kwaliteit & techniek U zoekt een standaard of op maat gemaakte lift?

Axess verzorgt voor u de montage en het onderhoud van

Een lift die ontworpen is met de laatste technieken,

uw liftinstallatie door onze opgeleide vakmensen, die

innovatief is en voldoet aan alle eisen en wettelijke

9&$õJHFHUWL½FHHUG©]LMQ ©2QV©VHUYLFH©WHDP©VWDDW© ©XXU©

normen? Axess maakt deze liften. Twintig jaar

per dag en 7 dagen in de week voor u klaar! Voor een

geleden startte ons bedrijf en sinds die tijd plaatsten

UHFHQW©SURMHFW©KHHIW©$[HVV©HHQ©WUDQVSDUDQWH©FDELQHOLIW©

we meer dan 4500 liften in Nederland voor particu-

PHW©WHOHVFRSLVFKH©VFKXLIGHXUHQ©JHERXZG©LQ©HHQ©*H]RQG-

lieren en bedrijven. We vervullen daarmee een

KHLGVFHQWUXP©LQ©+DUGLQ[YHOGõ*LHVVHQGDP ©$[HVV©ZHUNW©

koppositie in een veeleisende markt.

VDPHQ©PHW©%RXZ&RQQHFW ©0HHU©LQIR ©ZZZ D[HVVOLIWHQ QO

Productinnovatie sinds 1837 GNS Brinkman is specialist en marktleider op het

9RRU©HHQ©OX[H©DSSDUWHPHQWHQFRPSOH[©NUHJHQ©ZLM©KHW©YHU-

gebied van branddeuren en rolluiken. Ons team

]RHN©RP©GH©JHYHO©YDQ©GH©SDUNHHUJDUDJH©LQEUDDN©ZHUHQG©

maakt met enthousiasme de meest uiteenlopende

DI©WH©VOXLWHQ ©'H©QDWXXUOLMNH©YHQWLODWLH©PRHVW©KLHUELM©RSWL-

producten. We adviseren, denken mee, ontwikkelen,

PDDO©]LMQ©HQ©GH©XQLIRUPH©XLWVWUDOLQJ©JHZDDUERUJG ©*16©

produceren, installeren en zorgen voor het onder-

Brinkman verzorgde het rolluik, de loopdeur en vulde

houd. Ook ons service team staat 24 uur per dag en

GH©JHYHORSHQLQJHQ©PHW©YDVWH©GHOHQ©LQ©ELMSDVVHQGH©NOHXU ©

7 dagen in de week voor u klaar!

0HHU©LQIR ©ZZZ JQVEULQNPDQ QO

De Value8 Tech Group ondernemingen werken samen op diverse gebieden om de synergie voordelen tussen de ondernemingen te maximaliseren. Axess, Get-Up Liften, AquaServa, Biobeheer en GNS Brinkman delen een bedrijfslocatie in Zaandam. AquaServa en Biobeheer heeft ook nog een vestiging in Rotterdam. Get-Up is gevestigd in Vaassen.

De BIMobjects bibliotheek van AGC-glas!

Nieuw! BIM-objecten van AGC Glass Europe Om u in het proces van uw bouwproject te begeleiden, biedt AGC Glass Europe u een bibliotheek van beglazing aan in de vorm van BIM-objecten. Binnen de ‘BIMobject® Cloud’ kunt u veel AGC-glasproducten voor gebouwen downloaden: zonwerende beglazing, glas met isolerende coating, gelaagd veiligheidsglas, akoestisch glas en glas voor binnenhuisarchitectuur (gelakt glas, spiegels, etc.). U kunt ons vinden op www.bimobject.com AGC Glass Nederland - T +31 344 67 97 04 - sales.nederland@eu.agc.com - www.agcnederland.nl

Priva, de Lier

KeraTwin ® : hoogwaardig geveldesign en duurzaamheid De keramische gevelsystemen van AGROB BUCHTAL worden wereldwijd door architecten hoog aangeschreven. Dat heeft talloze goede redenen, zoals het brede palet aan aantrekkelijke designs, de uitgebreide ser viceverlening of de kwaliteit ‘Made in Germany’. Een ander overtuigend voordeel is de revolutionaire HT-veredeling (Hydrophilic Tiles). Die geeft de gevelkeramiek van AGROB BUCHTAL bijzondere eigenschappen die het milieu ontzien, onderhoudskosten verminderen en duurzaam bouwen ondersteunen. www.agrob-buchtal.de

Downing Students City Village, Belgrade Plaza, GB-Coventry

ECLAZ ONE: revolutionaire generatie isolatieglas, bron van licht en welzijn +DDOW PD[LPDDO QDWXXUOLMN GDJOLFKW LQ KXLV (VWKHWLVFK QHXWUDDO PHW HHQ ODJH EXLWHQUHµ HFWLH 7RS WKHUPLVFKH LVRODWLH HQ JUDWLV ]RQQH HQHUJLH SGG &/,0$3/86 (&/$= 21( YROGRHW FRPSURPLVORRV DDQ GH KRRJVWH HLVHQ

ZDW HQHUJLH]XLQLJKHLG HQ FRPIRUW EHWUHIW

glassinfo.nl@saint-gobain.com

â&#x20AC;&#x2122;18

BESTE GEBOUW

110 Inzendingen 26 inzendingen Particuliere Woonbeleving 28 inzendingen Identiteit & Icoonwaarde 22 inzendingen Stimulerende Omgevingen 34 inzendingen Leefbaarheid & Sociale cohesie

9 Nominaties 4 Categoriewinnaars 1 Eervolle Vermelding 1 Volkskrant Publieksprijs 1 BNA Beste Gebouw van het Jaar Om het maatschappelijke component van deze competitie te onderstrepen, zijn de inzendingen - net als in voorgaande jaren - ondergebracht in vier categorieën: Identiteit & Icoonwaarde, Particuliere Woonbeleving, Stimulerende Omgevingen en Leefbaarheid & Sociale Cohesie.

Per categorie kon de jury maximaal drie projecten nomineren, waarvan één categoriewinnaar. Daarnaast bestond de mogelijkheid om maximaal drie projecten een Eervolle Vermelding toe te kennen. Uit de genomineerde inzendingen is tot slot het Beste Gebouw van het Jaar gekozen.

De inzendingen zijn op drie onderdelen beoordeeld: de score binnen de categorie; architectonische criteria (stedenbouwkundige inpassing, conceptuele kracht, consistente uitwerking, materialisatie en detaillering) en de samenwerking tussen architect en opdrachtgever in relatie tot de opgave (proces, planning, omgang met budget, communicatie).

Laat je inspireren door de presentatie van de bekroonde projecten op de volgende pagina’s. Daarna volgen alle inzendingen per categorie. Meer over de inzendingen, beeldmateriaal en documentatie vindt u op gebouwvanhetjaar.nl

De architectonische oogst was divers, de juryleden aan elkaar gewaagd, de discussies fel

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

De Jurering Vaarwel crisis, welkom bezinning Bron: Juryrapport BNA Beste Gebouw van het Jaar 2018 DE DERTIENDE EDITIE VAN DE BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR VERKIEZING LEVERDE EEN HELE REEKS INTERESSANTE BATTLES OP: EEN ULTRADUURZAAM PAVILJOEN OP DE AMSTERDAMSE ZUIDAS TEGENOVER EEN SPROOKJESACHTIGE GLAZEN ‘FOLLIE’ OP HET FRIESE LANDGOED VIJVERSBURG, EN HET BAKSTENEN STADSARCHIEF IN DELFT VERSUS HET FUTURISTISCHE DATAPAKHUIS AM4 IN AMSTERDAM. DE ARNHEMSE CONCERTZAAL MUSIS MOEST OPBOKSEN TEGEN HET GELDERSE PROVINCIEHUIS, EN ER WAS EEN DAVID-GOLIATHSTRIJD TUSSEN DE MULTIFUNCTIONELE ACCOMMODATIE IN RENKUM EN DE GIGANTISCHE SPORTCAMPUS IN HET HAAGSE ZUIDERPARK. De architectonische oogst was divers, de juryleden aan elkaar gewaagd, de discussies fel - maar de keuze voor de winnaar uiteindelijk unaniem. De jury, onder voorzitterschap van Louise Vet (directeur van het Nederlandse Instituut voor Ecologie van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen, NIOO-KNAW), kon dit jaar kiezen uit 110 inzendingen. Een bescheiden aantal, afgaand op het aantal bouwkranen dat je momenteel aan het werk. Terwijl er, vooral in de Randstad, weer volop gebouwd wordt, is het effect van de economische crisis die in 2008 toesloeg nog goed merkbaar in de nieuwe oogst; een bouwproject duurt immers al gauw zeven jaar. In de ‘gouden’ periode rond de millenniumwisseling was architectuur in toenemende mate gaan draaien om spectaculaire gebouwen en vastgoed voor speculatie. In die zin bood de crisis een welkom moment voor bezinning en nieuwe denken experimenteerruimte. Doordat de grote ontwikkelaars en corporaties de financiering voor hun projecten niet meer rond kregen, ontstonden kansen voor particulieren en kleine ontwikkelaars, die het op een andere manier aanpakten: bottom-up, in samenwerking met toekomstige gebruikers, en vaak ook zelfbouwend. Hergebruik van materialen en de vele leegstaande gebouwen, sociaal engagement en duurzaamheid werden leidende thema’s, met als overkoepelende vraag: wat kan architectuur bijdragen aan de maatschappij?

ruimten vormgeven en activeren? Hoe kunnen we het containerbegrip duurzaamheid naar een hoger plan brengen, voorbij leuzen als ‘gasvrij’ of ‘energieneutraal’. Hoe kunnen gebouwen bijdragen aan het dagelijks geluk van gebruikers en passanten, hoe maak je een ruimte die over tweehonderd jaar nog steeds fijn is? Ruimtelijke beleving, zeggingskracht en de mogelijkheid om gebouwen door de jaren heen steeds weer aan te passen aan veranderende wensen, zoals dat bijvoorbeeld bij de Amsterdamse grachtengordel is gedaan, zijn minstens zo belangrijk als ‘groene’ technologie.

JURYLEDEN De dertiende editie kent zes deskundige juryleden uit het vak en de samenleving. Louise Vet, directeur van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO) van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en hoogleraar evolutionaire ecologie aan de Wageningen Universiteit, was dit jaar de juryvoorzitter. De jury bestond daarnaast uit Koen van Velsen (Koen van Velsen architecten), Titia Luiten (JHK architecten) en Gijs Baks (Space Encounters), en uit Meindert Smallenbroek (directeur Energie & Omgeving ministerie van Economische Zaken en Klimaat) en Onno Dwars (directeur Ballast Nedam Development). Saint-Gobain Building Glass is hoofdsponsor van BNA Beste Gebouw van het Jaar 2018. Co-sponsoren zijn VMRG keurmerk, Reynaers aluminium, Kingspan Geïsoleerde Panelen en Daas Baksteen. Voor deze editie is de Volkskrant mediapartner.

MAATSCHAPPELIJKE MEERWAARDE Voor de jury blijft maatschappelijke meerwaarde bovenaan de agenda van de architectuur staan, ook nu de economie weer op volle toeren draait en de huizenmarkt alweer oververhit raakt. Op welke manier kunnen gebouwen bijdragen aan het creëren van gemeenschapszin, hoe kunnen ze openbare

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

â&#x20AC;&#x2122;17

BESTE GEBOUW

WINNAAR BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018 HET GELDERS HUIS, ARNHEM Architect Team V Architectuur Opdrachtgever VolkerWessels Integraal B.V Bouwperiode 2015-2017 Fotograaf Jannes Linders

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

â&#x20AC;&#x153;

Een gebouw vol goede keuzes

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

UIT HET JURYRAPPORT Met de renovatie en uitbreiding van het Huis der Provincie, een gesamtkunstwerk in de traditie van de Delftse School, heeft Arnhem meer gekregen dan een monumentaal gebouwensemble: een verbeterd stuk stad. Waar voorheen een parkeerplaats met een kleine opgang was, is nu een verhoogd plein aan de – autovrije - Markt gemaakt, dat tussen de ouden nieuwbouw doorloopt tot aan de achtergelegen rivier, en een grootse entrée vormt. Het gevelritme en de kenmerkende beeldtaal van het rijksmonument (1955, architecten J.J.M. Vegter en H. Brouwer) zijn in een eigentijdse vertaling voortgezet in het ontwerp voor het nieuwe kantoorgedeelte. Oud en nieuw zijn verbonden door het verhoogde plein, en een viertal spectaculaire, spiegelglazen luchtbruggen, die de nieuwe route vanaf de Markt naar de Rijn markeren. Een tweede passage, door de nieuwbouw, sluit aan op de oostwest route door het centrum. 26

Dit project zit vol goede keuzes, vindt de jury, van het lichtgewicht luchtkussendak dat over het binnenhof is gespannen en het messcherp gedetailleerde blauwstalen receptiemeubel dat daarin is geplaatst, tot het idee om het zandlopermotief uit het monument als ornament overal terug te laten keren in de nieuwbouw. De ingetogen nieuwbouw combineert mooi met de virtuoze architectuur van het monument. De oudbouw blijft het formele ontvangstgebouw, in de nieuwbouw is een open kantoorlandschap gemaakt, dat door het overvloedige daglicht en kleurige tapijt – geïnspireerd op de oude wandkleden – voelt als een atelier. Het Gelders Huis is een voorbeeld van hoe je, voortbouwend op, en lerend van het bestaande, tot iets nieuws kunt komen dat gelijkwaardig aan, of in balans met het oude is. Daarom kroont de jury dit gebouw tot categoriewinnaar, en Beste Gebouw van het Jaar. BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

Het provinciehuis is niet alleen een stimulerende omgeving; het is ook een iconisch gebouw, dat bijdraagt aan de leefbaarheid van de stad

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

We zijn in 2015 gevraagd om mee te denken over de daken van Het Gelders Huis. Er waren enkele uitdagingen bij de uitbreiding, zoals een geluidsreductie van 30dB en de mogelijkheid om over 90% van het dakoppervlakte PV-panelen te bevestigen in combinatie met een valbeveiligingssysteem. In samenwerking met Soprema en Rockwool is dit uiteindelijk gelukt. De volgende uitdaging bleek vlak voor de start: in verband met de donkere zonnepanelen wenste men ook dat alle andere zichtdelen donker werden uitgevoerd, zodat men, uitkijkend vanaf de toren van de SintEusebiuskerk, een rustgevend, egaal zwart dak zou zien. Vandaar dat de dakbedekking, de afwateringsgoten, de tegelpaden, Triﬂex-dakranden én de dakveiligheid van Daksafe in antracietkleur is aangebracht. Mocht u binnenkort vanuit de toren van de Sint-Eusebiuskerk naar de John Frostbrug kijken, ervaar dan de rust en schoonheid van dit gebouw van het jaar. Winans Dakwerken……

www.winans.nl

Natuurlijk werkt Van Stokkum mee aan het Groninger Forum! Al meer dan 100 jaar dĂŠ specialist in hoogwaardige projecten in natuursteen.

T 0031 (0)77 351 88 54 / E info@vanstokkum.com / www.vanstokkum.com Volg ons ook op

TROTS OP DE GEVEL VAN HET GELDERS HUIS

Facebook en

STRAK

LICHT

DUURZAAM

Makkelijk vorm te geven materiaal

70% gewichtsreductie door EPS vulling

Materiaalbesparing door slanke uitvoering

Meer informatie? tel: +31 (0) 164 274 275 email: info@microbeton.nl www.microbeton.nl Partner van

Shaping the future of concrete

Voor Ã©lk project een oplossing!

We inspire at www.duco.eu

WINNAAR VOLKSKRANT PUBLIEKSPRIJS SPACE-S, EINDHOVEN Architect Inbo Opdrachtgever Stichting Woonbedrijf SWS.Hhvl Bouwperiode 2015-2017 Fotograaf Rufus de Vries & Jan de Vries

â&#x20AC;&#x153;

Ontkracht het vooroordeel dat de inbreng van vele individuen tot een halfbakken compromis leidt

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

UIT HET JURYRAPPORT Persoonlijker dan het woonhuis wordt architectuur niet, en toch hebben de meeste mensen nauwelijks invloed op de vormgeving van hun leefruimte. In Eindhoven brengt corporatie Woonbedrijf daar verandering in: samen met de toekomstige 400 huurders is op het voormalige Philipsterrein Strijp-S een â&#x20AC;&#x2DC;modern-industrieelâ&#x20AC;&#x2122; sociale woningbouwcomplex ontwikkeld. Via Facebook werd een mix van bewoners geworven - van studenten tot senioren en een groep tieners met een verstandelijke beperking - die mee beslisten over de grootte en indeling van hun woning. Daaronder een aantal casco lofts die naar wens zelf afgebouwd konden worden. Tussen de vier woonblokken zijn gemeenschappelijke dakterrassen gemaakt, op de begane grond is een gezamenlijk buurthuis en logeerappartement. De jury is positief verrast door de gedrevenheid van de opdrachtgever, het vertrouwen en de positieve 34

energie die uit dit project spreekt, en het eindresultaat. Het gebouw biedt een variatie aan woningtypen, waardoor bewoners, naar gelang hun woonwensen vernaderen, kunnen doorverhuizen. De appartementen zijn aangenaam hoog en licht, de collectieve ruimtes vindt de jury voor verbetering vatbaar. Zo zijn de inpandige gangen erg donker, en is er weinig biodiversiteit in de tuinen. Space-S ontkracht het vooroordeel dat de inbreng van vele individuen tot een halfbakken compromis zou leiden. De bakstenen blokken vormen een krachtig stedelijk ensemble, dat niet uitblinkt door architectonische verfijning, maar goed past in de buurt, en levendigheid en betrokkenheid daaraan toevoegt. Met de aanwijzing van Space-S als categoriewinnaar wil de jury corporaties aanmoedigen om deze aanpak te volgen. BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

Levendigheid en betrokkenheid

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

WAARDEN GEBOUWD Wij feliciteren Inbo Architecten, Stam + De Koning, Woonbedrijf en alle andere betrokkenen met de onderscheiding van Space S, Eindhoven als categoriewinnaar in de verkiezing „BNA Beste Gebouw van het Jaar 2018“.

GEVELVAKSTENEN STEENSTRIPS STRAATBAKSTENEN VORMSTENEN

Hagemeister GmbH & Co. KG Klinker fabriek Buxtrup 3 · D-48301 Nottuln Telefoon +49 2502 804-0 info@hagemeister.nl www.hagemeister.nl

Passende dakbedekking Passende dakbedekkingbiedt u service en advies Huijbers dakbedekkingen op maat als het gaat om het leveren en aanbrengen van, isolatie en dakbedekkingen in gemodiﬁceerde dakbanen of kunststofolie. U kunt bij ons terecht voor: bitumineuze dakbedekking, kunststof dakbanen, zinkwerk, bitumineuze shingles. Natuurlijk kunt u ook op onze deskundigheid rekenen als het gaat om andere vormen van dakbedekking. Gaat het u om een pannendak? Wilt u asbest golfplaten laten vervangen? Is er een bijzondere constructie bedacht voor het ontwerp? Huijbers dakbedekkingen gaat uit van oplossingen, niet van beperkingen: dankzij ons uitgebreide netwerk van specialisten, kunt u altijd vertrouwen op een oplossing op maat. Preventie en onderhoud Preventie en onderhoud De inzet en betrokkenheid van Huijbers dakbedekkingen houdt niet op nadat een dak is opgeleverd. Vanzelfsprekend krijgt u 10 jaar garantie op ieder dak dat wij voor u maken. Indien gewenst kunt u kiezen voor projectgarantie. Daarnaast kunt u bij ons terecht voor een meerjarig onderhoudsplan. Zo verzekert u zich van jaarlijkse dakinspectie, waarbij wij uw dak inspecteren, schoonmaken en direct eenvoudige reparaties uitvoeren als dat nodig is. Door ons preventieve onderhoud blijft uw dak in optimale conditie.

Betrouwbare service Betrouwbare service Uw tevredenheid is ons succes. Vakmanschap en betrokkenheid van onze medewerkers zijn daarvoor een eerste vereiste. Daarom werkt Huijbers dakbedekkingen alleen met goed opgeleid personeel. We hebben een scherp oog voor uw project en voor de veiligheid en het welzijn van onze medewerkers. We zijn aangesloten bij Vebidak, dat is onze branchevereniging die nauw betrokken is bij de normen regelgeving. Daarnaast kunt u dag en nacht op ons rekenen, zeven dagen per week, 24 uur per dag! STAM EN DE KONING B.V. & BAZELMANS AVR & HUIJBERS DAKBEDEKKINGEN B.V. HUIJBERS DAKBEDEKKINGEN Huijbers dakbedekkingen heeft in opdracht van aannemersbedrijf Stam en de Koning B.V. de daken van het project Space S voorzien van een dakbedekkingssysteem met dakbegroeiing. We zijn trots dat we een steentje bij hebben kunnen dragen aan het prachtige eindresultaat. Meer weten? Bent u geïnteresseerd in de diensten en producten Meer weten? van Huijbers dakbedekkingen? Neem dan contact met ons op 040-262 25 38 – info@huijbers.eu

Huijbers dakbedekkingen kwaliteit op het hoogste niveau

Optimaal gebruik van stadse m2

Trotse leverancier van het groendaksysteem van Space-S

Nophadrain BV | +31 (0)45 820 0970 | advies@nophadrain.nl | www.nophadrain.nl/space-s 37

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

VAN KLASSIEK TOT POP MET BAARS & BLOEMHOFF’S VARIAKOESTIEK BAARS & BLOEMHOFF

Musis Sacrum Arnhem, fotografie: Bart van Hoek

‘Imposante architectuur en akoestiek in vernieuwd Musis Sacrum Arnhem’ 38

Van klassiek tot pop met Baars & Bloemhoff’s VariAkoestiek Geluid is overal, maar in iedere ruimte is de gewenste akoestiek anders. In de huidige ontwikkelingen, waarbij kantoren en openbare ruimtes meer en meer een open karakter hebben, zijn akoestische oplossingen niet meer weg te denken. Oplossingen die terugkomen in wanden, plafonds, vloeren en zelfs meubels. Zo ook in het vernieuwde Musis Sacrum, dat de prijs voor het BNA gebouw van het jaar 2018 in de categorie Identity & Icon won. Zelfs de stoelen zijn hier voorzien van een akoestisch model! Het door van Dongen-Koschuch ontworpen en door Mertens Bouwbedrijf uitgevoerde project zet een optimale geluidsbeleving duidelijk centraal in dit imposante gebouw. Elke ruimte heeft zijn optimale akoestiek, die wordt bepaald door verschillende factoren. In de ene ruimte moet geluid worden gedragen, in de andere moet het worden getemperd. Maar het is vanzelfsprekend dat de eisen aan de akoestiek nergens strenger zijn dan in een concertzaal. Helemaal wanneer het een grote ruimte betreft, waar iedere avond een andere muziekstijl klinkt. Van klassiek tot pop, de zalen in Musis Sacrum zijn voorzien van flexibele akoestische oplossingen, zodat het geluid altijd zijn beste kleur krijgt en muziek in goede banen wordt geleid. Wanden of attributen zorgen voor opname (absorptie), verstrooiing (diffusie) en weerkaatsing (reflectie) van geluidsgolven, trillingen, wat goed te modelleren is met akoestisch bewerkte plaatmaterialen uit Baars & Bloemhoff’s VariAkoestiek programma. Ze nemen galm weg en verbeteren het geluid ingrijpend. Doordat Baars & Bloemhoff de productie van de maatwerk VariAkoestiek panelen in eigen beheer uitvoert, is het niet gebonden aan één materiaal en kan het perfect afgestemd worden bij de uitstraling van een gebouw of interieur. Als specialist in decoratieve plaat- en dragermaterialen voor de afbouw en interieurbouw, bieden we een ruime keuze aan materialen die akoestisch te bewerken zijn, zoals meer dan 150

verschillende Decospan fineersoorten, ruim 1000 uni-kleuren, Color MDF, ColorVlok of het populaire, duurzame MOSO Bamboe, wat bijdraagt aan een hoge BREEAM score. Met de nieuwe bewerkingen van het product Dukta zijn zelfs golvende, ronde vormen te creëren. Voor de renovatie van Musis Sacrum en de imposante Parkzaal, heeft van Dongen-Koschuch gekozen voor een warm eikenfineer van Decospan in diverse akoestische modellen. Baars & Bloemhoff onderscheidt namelijk 10 verschillende perforatiepatronen of akoestische modellen.

IMPOSANTE ARCHITECTUUR EN AKOESTIEK IN VERNIEUWD MUSIS SACRUM ARNHEM De speelse VariAkoestiek panelen van blank Decospan eikenfineer zijn niet alleen ontworpen vanuit esthetisch oogpunt, maar vervullen juist een belangrijke rol voor de akoestiek in de nieuwste concertzaal van Musis Sacrum Arnhem. De variatie in hoogte en het verspringende ritme van de panelen zorgen ervoor dat het geluid van het podium ook op de achterste rij prachtig klinkt. Omdat het programma van het Musis Sacrum varieert, kan de ruimte hier met akoestische oplossingen op aangepast worden. Zo worden er bij een popconcert extra zwarte panelen aan de wanden gemonteerd die het versterkte geluid perfect

absorberen. Dit bewijst maar weer dat de juiste akoestische oplossing vraagt om maatwerk, flexibiliteit en veel ontwerpvrijheid. Naast de zalen, zijn ook de gangen, sluizen en het horecagedeelte voorzien van VariAkoestiek panelen. Het blank gelakte eikenhout keert daarbij in al deze ruimtes terug, zodat ze samen een eenheid vormen. Wat wel varieert, is de perforatie. Zowel de VariaPerfo als de Variadiffusie/reflectie lijn stelen de show in het vernieuwde Musis Sacrum. VariaPerfo is, zoals de naam al doet vermoeden, een geperforeerd paneel, waarbij verschillende groottes qua diameter mogelijk zijn. Elk paneel heeft zijn eigen perforatiepatroon met een daaraan gekoppelde perforatiegraad en akoestische waarde. Hoe hoger de perforatiegraad, des te hoger de akoestische waarde. Reflectie- en diffusiepanelen verspreiden het geluid en brengen het verder de ruimte in. Bij de renovatie van het Musis Sacrum is dus werkelijk aan alles gedacht. Van een multifunctionele, flexibele inrichting tot aan het beste akoestische design voor iedere ruimte en muziekstijl. Meer weten over dit product? Kijk dan op baars-bloemhoff.nl of neem contact op met één van onze vestigingen voor een persoonlijk advies. www.baars-bloemhoff.nl

Dit zijn de nominaties voor het Beste Gebouw van het Jaar WELK GEBOUW VOLGT STATION BREDA OP ALS BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR? NEGEN PROJECTEN STRIJDEN – NA EEN JURERINGSRONDE DOOR NEDERLAND LANGS 20 GESELECTEERDE GEBOUWEN – OM DE ARCHITECTUURPRIJS DIE DE BRANCHEVERENIGING NEDERLANDSE ARCHITECTENBUREAUS (BNA) UITREIKT AAN ‘HET GEBOUW MET DE MEESTE MEERWAARDE VOOR OPDRACHTGEVERS EN SAMENLEVING’.

Bron: de Volkskrant, door Kirsten Hannema 20 maart 2018 De categorie 'Stimulerende omgevingen' wordt vertegenwoordigd door Het Gelders Huis in Arnhem en paviljoen Circl op de Amsterdamse Zuidas. Onder de noemer 'Leefbaarheid en Sociale Cohesie' nemen de Sportcampus Zuiderpark in Den Haag, het sociale woningbouwcomplex Space-S in Eindhoven en Multifunctioneel Centrum Doelum in Renkum het op tegen elkaar. In de categorie 'Particuliere woonbeleving' is het Superlofts Blok Y in Utrecht genomineerd. De jury, onder voorzitterschap van Louise Vet (directeur van het Nederlandse Instituut voor Ecologie van de Koninklijke Academie van Wetenschappen, NIOOKNAW), kon dit jaar kiezen uit 110 inzendingen. Terwijl er, vooral in de Randstad, weer volop gebouwd wordt, is het effect van de economische crisis nog zichtbaar in de oogst; een bouwproject duurt immers gemiddeld zeven jaar. Door de enorme leegstand en het beleid om te bouwen in bestaand stedelijk gebied, is de focus verlegd van nieuwbouw naar transformatie en herbestemming. Het Gelderse Provinciehuis, concertzaal Musis Sacrum en het Landgoed Vijversburg zijn voorbeelden van een spannende combinatie van restauratie en uitbreiding. Duurzaamheid (het onderwerp van de Internationale Architectuurbiënnale Rotterdam in mei) is een belangrijk thema. Het ultraduurzame paviljoen Circl is grotendeels gemaakt met hergebruikte materialen. Sportcampus Zuiderpark is ontworpen als energieleverend gebouw.

De spektakelarchitectuur die de 'gouden' jaren negentig en nul kenmerkte, werd tien jaar geleden taboe verklaard. Ambacht en vakmanschap kwamen weer centraal te staan. Dat zie je terug in het Stadsarchief en het Multifunctionele Centrum met hun gevels van klassiek metselwerk, gemaakt met oog voor detail. Zelfs de projecten in de categorie iconen zijn ingetogen te noemen en doen hun best zich te voegen naar hun omgeving. De nieuwe Parkzaal van Musis Sacrum heeft groene keramische gevels die aansluiten bij het aangrenzende park en een gigantisch panoramavenster dat open kan en zo het interieur verbindt met de buitenruimte. Het bezoekerspaviljoen op landgoed Vijversburg gaat met zijn glazen gevels op in de omringende natuur. Bij de Sportcampus, gerealiseerd op de locatie van het oude ADO-stadion, zie je een soortgelijke 'camouflagestrategie'; rond het gigantische bouwwerk is een 'lint' van gepolijst staal gedrapeerd, dat afhankelijk van de lichtval van kleur verandert en de omgeving reflecteert. Het woningbouwproject Superlofts is een product van de crisis. Doordat de grote ontwikkelaars de financiering van hun projecten niet meer rondkregen, was de gemeente bij de verkoop van grond aangewezen op (collectieven van) particulieren en kleine ontwikkelaars. Architect Marc Koehler ontwikkelde voor deze nieuwe markt een woonconcept met casco-lofts, die bewoners naar wens kunnen afbouwen.

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

GENOMINEERDEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

Musis Sacrum, Arnhem Architectenbureau: Van Dongen – Koschuch achitects and planners Opdrachtgever: Gemeente Arnhem De grootscheepse verbouwing van Musis Sacrum is op meerdere manieren van betekenis voor Arnhem. De bestaande klassieke concertzaal uit 1847, mettertijd ingekapseld door allerhande uitbreidingen, is in oude glorie hersteld. Daaraan is de multifunctionele Parkzaal toegevoegd, met een karakteristiek houten interieur, door de aanpasbare akoestiek voor elk muziekgenre te gebruiken, en dankzij het gigantische – te openen – panoramaraam ook naar het park te bespelen. Oud en nieuw zijn met elkaar verbonden door de glazen foyer, die als een enorme etalage rond het complex is gedrapeerd. Zo is een verwaarloosd stuk openbare ruimte opnieuw verbonden met de stad.

Bezoekerspaviljoen Park Vijversburg, Tytjerk Architectenbureau: Studio Maks en Junya Ishigami + associates Opdrachtgever: Stichting Op Toutenburg Is het een kunstwerk, een gebouw, een follie? Op Park Vijversburg zijn ze er zelf nog niet over uit wat ze nu precies hebben gekregen. Vast staat dat het glazen bezoekerspaviljoen dat Studio MAKS en Junya Ishigami en associates ontwierpen, als een ‘wandeling in de natuur’, een icoon is dat dit historische landgoed in een klap in de 21e eeuw brengt. Het paviljoen is de kroon op de renovatie van de buitenplaats die de arts Nicolaas Ypij in 1844 liet aanleggen en die na zijn overlijden in gebruik is genomen als wandelpark. Tegenwoordig worden er ook kunstexposities gehouden.

Stadsarchief Delft, Den Hoorn Architectenbureaus: Office Winhov en Gottlieb Paludan Architects Opdrachtgever: Gemeente Delft Hoe maak je van een banale opslagloods een ‘monument van de toekomst'? Dat laten Office Winhov en Gottlieb Paludan Architects zien met het Stadsarchief Delft, een markant punt in de Harnaschpolder in Den Hoorn. De kwaliteit van dit project schuilt met name in de bakstenen gevels, waarvoor de architecten zich lieten inspireren door het werk van de Delftse kunstenaar Jan Schoonhoven. Deze bestaan uit reliëfs van metselwerk, gescheiden door horizontale banden van beton, dat ook gebruikt is om de entreepartij vorm te geven. Hetzelfde motief is doorgezet in de lange multiplex wand van de ontvangsthal annex studiezaal, waarin een kunstwerk van archieffoto’s is opgenomen.

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

Multifunctioneel Centrum Doelum, Renkum Architectenbureaus: NOAHH en Studio Nuy van Noort Opdrachtgever: Gemeente Renkum Architecten NOAHH en Studio Nuy van Noort ontwierpen een ruim opgezet multifunctioneel centrum met stoere bakstenen gevels en brede trappen die dubbelen als tribunes bij de naastgelegen tennisbanen en kunstgrasvelden. Het hoogteverschil in het terrein is benut om het zwembad en de kleedkamers – grote, tamelijk gesloten ruimtes - aan het zicht te onttrekken, wat bijdraagt aan de open uitstraling en menselijke maat van het gebouw.

Space-S, Eindhoven Architectenbureau: Inbo Opdrachtgever: Stichting Woonbedrijf SWS.Hhvl Persoonlijker dan het woonhuis wordt architectuur niet, en toch hebben de meeste mensen nauwelijks invloed op de vormgeving van hun leefruimte. In Eindhoven brengt corporatie Woonbedrijf daar verandering in: samen met de toekomstige 400 huurders is op het voormalige Philipsterrein Strijp-S een ‘modern-industrieel’ sociale woningbouwcomplex ontwikkeld. Via Facebook werd een mix van bewoners geworven - van studenten tot senioren en een groep tieners met een verstandelijke beperking - die mee beslisten over de grootte en indeling van hun woning. Daaronder een aantal casco lofts die naar wens zelf afgebouwd konden worden.

Sportcampus Zuiderpark, Den Haag Architectenbureau: FaulknerBrowns Architects Opdrachtgevers: Gemeente Den Haag, De Haagse Hogeschool, ROC Mondriaan Midden in het Haagse Zuiderpark, op de plek van het voormalige ADO-voetbalstadion, is een gebouw als een reusachtige ufo geland. Dit is de sportcampus Zuiderpark, waar (hogeschool)onderwijs op het gebied van sport gecombineerd wordt met topsport. Met zijn goudkleurige gevels van gepolijst roestvrij staal is dit gebouw een icoon pur sang, dat door de reflecterende eigenschap van het materiaal afhankelijk van de lichtval verandert het van kleur en weerspiegelt het de lucht en bomen - wonderwel in zijn omgeving past.

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

STIMULERENDE OMGEVINGEN

Het Gelders Huis, Arnhem Architect: Team V Architectuur Opdrachtgever: VolkerWessels Integraal B.V.

PARTICULIERE WOONBELEVING

Met de renovatie en uitbreiding van het Huis der Provincie, een gesamtkunstwerk in de traditie van de Delftse School, heeft Arnhem meer gekregen dan een monumentaal gebouwensemble: een verbeterd stuk stad. Waar voorheen een parkeerplaats met een kleine opgang was, is nu een verhoogd plein aan de – autovrije - Markt gemaakt, dat tussen de ouden nieuwbouw doorloopt tot aan de achtergelegen Rijn, en een grootse entrée vormt.

Superlofts Blok Y, Utrecht Architectenbureau: Marc Koehler Architects Opdrachtgevers: Samenwerking St. Blok Y, Bewonersgroep, MKA, VinkBouw

Circl, Amsterdam Architectenbureau: De Architecten Cie Opdrachtgever: ABN AMRO Wat begon als een conventioneel plan voor de uitbreiding van het ABN AMRO-hoofdkantoor op de Amsterdamse Zuidas, waar extra vergaderruimte nodig was, evolueerde dankzij de groeiende duurzaamheidsambitie van de bank tot een hedendaags, semi-publiek paviljoen, dat toont hoe de circulaire economie eruit zou kunnen zien – vandaar de naam Circl. Het gebouw, dat een ontmoetingsplaats moet worden voor bedrijven, overheden en burgers met duurzame plannen, is voor het merendeel opgetrokken uit hout, waarbij de demontabele constructie hergebruik mogelijk maakt.

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

Superlofts Blok Y is een product van de economische crisis die in 2008 uitbrak. Doordat de grote ontwikkelaars de financiering van hun projecten niet meer rond kregen, was de gemeente bij de verkoop van grond aangewezen op (collectieven van) particulieren en kleine ontwikkelaars. Architect Marc Koehler ontwikkelde voor deze nieuwe markt een woonconcept met casco-lofts, die bewoners - al dan niet zelf - naar wens kunnen afbouwen.

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE HET JUISTE LICHTCONCEPT IS ALTIJD MAATWERK LEERKES Concertgebouw Musis Sacrum in Arnhem werd de afgelopen jaren flink onderhanden genomen. Er werd gerenoveerd, gesloopt en nieuw gebouwd. Het vernieuwde gebouw werd vervolgens uitgeroepen tot winnaar in de categorie Identiteit & Icoonwaarde bij de verkiezing tot BNA Beste Gebouw 2018. Het juryrapport roemt onder

andere de sfeer. “En sfeer hangt in belangrijke mate af van de verlichting”, zegt Franc Koelman van Leerkes Elektro en Lichtconcepten.

belangrijk. Dat klinkt allemaal heel logisch, maar het is niet altijd eenvoudig om dat goed uit te voeren.”

Koelman: “Verlichting mag nooit verblindend zijn en moet een natuurlijk effect hebben. Dat streven wij altijd na. Een goede spreiding van je verlichting is ook

MEER DAN DE STANDAARDOPLOSSINGEN De ‘klassieke’ oplossing die je nog veel ziet, is dat er zo veel mogelijk verlichting uit de armaturen in een

‘Verlichting mag nooit verblindend zijn en moet een natuurlijk effect hebben.’ 44

ruimte gehaald wordt, legt de directeur van Leerkes Elektro uit. “Maar dat kan verblindend zijn, of te veel de aandacht trekken. Wij praten daarom eigenlijk nooit over lampen en armaturen, maar over beleving van verlichting. En daarbij proberen wij altijd net iets meer te doen dan de standaardoplossingen.”

WENSENPAKKET Projectleider Tom Leushuis: “De architect sprak in zijn wensenpakket ook niet over armaturen, maar over verlichting. Neem de glazen pui van de nieuwbouw. De wens was om die uit te lichten passend bij de voorstelling van dat moment. Dus de ene keer in het groen, en een andere keer bijvoorbeeld in het rood. Dat hebben wij technisch ingevuld.” Voor een optimale sfeer en uitstraling mochten de armaturen niet zichtbaar zijn. Leerkes Elektro bedacht een lichtlijn met RGBWLED-lampen, geïntegreerd in het beton. Leushuis: “Maatwerk dus, en dat betekent berekenen, een proefopstelling maken en vervolgens een definitief ontwerp maken.”

ALLES IN ÉÉN HAND In de Parkzaal van het concertgebouw is de verlichting weggewerkt in de eiken bekleding. De eis hier was dat de armaturen onzichtbaar zijn en het publiek niet in de lampen kon kijken. Leushuis: “Hier hebben we wat meer power in de led lijn moeten stoppen om het gewenste effect te krijgen.” Leerkes Elektro deed niet alleen de verlichting, maar ook de volledige

elektrotechnische installatie voor Musis Sacrum. En dat is best bijzonder in de installatiewereld, zegt Koelman. “Wij hebben alles in één hand; ontwerp, installatie en de nazorg. Alles wat bedacht wordt, wordt door dezelfde mensen uitgevoerd.”

BELEVING VAN VERLICHTING Koelman: “Goede verlichting heeft ook een positief effect op het welzijn en het functioneren van de mensen in een ruimte. Dat bereiken we bijvoorbeeld met dynamische verlichting, aangepast aan de dag, het tijdstip en de personen in een ruimte.” Leerkes heeft veel klanten in de zorgsector, waar dat aspect belangrijk is, legt Koelman uit. “Maar ook in kantoren proberen we zoveel mogelijk daglicht te creëren met het juiste lichtconcept. Ieder gebouw is anders en moet je een ander lichtconcept voor toepassen. Wat is de fysieke toestand, wat is het gebruik en wat zijn de eisen van de architect en/of gebruiker? Wij verkopen geen lampen en geen armaturen, maar beleving van verlichting.”

ZELF ARMATUREN BEDENKEN EN MAKEN De prijs of het merk van een lamp of armatuur is nooit leidend. Leerkes gaat altijd uit van het resultaat van de verlichting. De volgende stap is het bepalen van de juiste lampen en armaturen. En als die niet standaard op de markt verkrijgbaar zijn, dan ontwikkelt Leerkes die

desgewenst zelf. Leushuis: “Zoals de lichtlijn van 1500 meter voor Musis Sacrum. Hiervoor hebben we zelf de aluminium profielen ontworpen en laten extruderen. Daarin hebben we de LED-lampen aangebracht.” Koelman: “We zitten ook niet vast aan een specifiek merk.”

ONDERHOUDSDIENST Leerkes Elektro en Lichtconcepten werkt voor o.a. bouwbedrijven, zorginstellingen en steeds vaker ook rechtstreeks voor architecten in heel Nederland. Het installatiebedrijf verzorgt ook het onderhoud aan elektrotechnische installaties. Klanten die een storing hebben, kunnen een onderhoudscontract afsluiten. Meldingen kunnen eenvoudig online worden doorgegeven met een speciale app, maar een ‘ouderwets’ telefoontje of mailtje mag ook van Koelman. “Onze 24-uurs dienst staat sowieso paraat.”

LED’S GO! Leerkes valt wel vaker in de prijzen, zoals met een recent opgeleverde parkeergarage in Zwolle. Koelman: “Wat daar bijzonder is? Misschien wel de eenvoud. Soms is het de kunst om het niet te moeilijk te maken. Rust in een gebouw is belangrijk en licht is daarin een belangrijk aspect. Het mag niet verblinden en niet te nadrukkelijk aanwezig zijn. Hier ook, in ons eigen kantoor; bezoekers vinden het heel bijzonder omdat het zo’n rust uitstraalt.” www.leerkes.nl

8 CATEGORIEPRIJS

CATEGORIEWINNAAR IDENTITEIT & ICOONWAARDE MUSIS SACRUM, ARNHEM Architect van Dongen - Koschuch architects and planners Opdrachtgever Gemeente Arnhem Bouwperiode 2015-2017 Fotograaf Bart van Hoek

Wat een geweldige zaal 46

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

UIT HET JURYRAPPORT De grootscheepse verbouwing van Musis Sacrum is op meerdere manieren van betekenis voor Arnhem. De bestaande klassieke concertzaal uit 1847, mettertijd ingekapseld door allerhande uitbreidingen, is in oude glorie hersteld. Daaraan is de multifunctionele Parkzaal toegevoegd, met een karakteristiek houten interieur, door de aanpasbare akoestiek voor elk muziekgenre te gebruiken, en dankzij het gigantische – te openen – panoramaraam ook naar het park te bespelen. Oud en nieuw zijn met elkaar verbonden door de glazen foyer, die als een enorme etalage rond het complex is gedrapeerd. Zo is een verwaarloosd stuk openbare ruimte opnieuw verbonden met de stad. De jury is enthousiast. Wat een geweldige zaal, in maat, in sfeer, met als bonus het venster naar het park – een prachtige vondst. De simpele opzet van het plan spreekt aan: kleedkamers, bergruimtes en BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

installaties zijn slim in de kelder geplaatst, met een patio voor daglicht. Bovengronds bevinden zich de expeditie en de publieke ruimtes, waarbij front- en backstage op vanzelfsprekende wijze van elkaar gescheiden zijn. Een punt van kritiek betreft de diffuse aansluiting tussen oud en nieuw, waar zich de entrée bevindt; hier mist de jury de helderheid en consistentie die de rest van het ontwerp kenmerkt. Een enkel jurylid stoort zich eraan dat het idee van een zaal die los in het gebouw is geplaatst in het backstage gedeelte is losgelaten. Het zijn kanttekeningen bij een project dat een geweldige aanwinst is voor de stad. Musis is een eigentijds antwoord op de monumentaliteit van het verleden, dat een nieuw beeld in de stad brengt, een nieuw geluid laat horen, en waarin een nieuwe energie voelbaar is. 47

8 CATEGORIEPRIJS

CATEGORIEWINNAAR LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE SPACE-S, EINDHOVEN Architect Inbo Opdrachtgever Stichting Woonbedrijf SWS.Hhvl Bouwperiode 2015-2017 Fotograaf Rufus de Vries & Jan de Vries

Persoonlijker wordt het niet 48

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

8 CATEGORIEPRIJS

CATEGORIEWINNAAR PARTICULIERE WOONBELEVING SUPERLOFTS BLOK Y, UTRECHT Architect Marc Koehler Architects Opdrachtgever Samenwerking Stichting Blok Y, MKA, Bewonersgroep, VinkBouw Bouwperiode 2016-2017 Fotograaf Stijn Poelstra

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

“

Nieuwe manier van wonen en stad maken

UIT HET JURYRAPPORT Superlofts Blok Y is een product van de economische crisis die in 2008 uitbrak. Doordat de grote ontwikkelaars de financiering van hun projecten niet meer rond kregen, was de gemeente bij de verkoop van grond aangewezen op (collectieven van) particulieren en kleine ontwikkelaars. Architect Marc Koehler ontwikkelde voor deze nieuwe markt een woonconcept met casco-lofts, die bewoners - al dan niet zelf - naar wens kunnen afbouwen. Met inspraak van de toekomstige bewoners, verenigd in een coöperatie, ontwierp Koehler voor deze locatie in de Utrechtse wijk Veemarkt een kloek blok met dertig appartementen, elk voorzien van een privé-terras of balkon, en een parkeerplaats in de garage op de begane grond. ‘Een fris, stoer glazen gebouw, dat een stevig kader biedt voor de gewenste variatie’, vindt de jury. De BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

grootte en inrichting van de lofts zijn zeer verschillend; er wonen gezinnen en starters, maar ook senioren die hier oud willen worden, en daarom alvast een lift hebben ingebouwd. Elke woning heeft uiteindelijk een andere plattegrond gekregen, vaak met dakopbouw of vide. Knap hoe de architect deze ‘3D-puzzel’ heeft opgelost en de persoonlijke woonwensen ruimtelijk heeft vertaald, zonder de gemeenschappelijkheid uit het oog te verliezen. Voor de collectieve ruimtes is gelukkig ook budget gereserveerd, waarmee een bibliotheek en gezamenlijk dakterras zijn ingericht. Met beperkte middelen is een ambiance gecreëerd, die past bij bewoners. Lof is er tot slot voor het innovatieve bouwproces, dat mogelijkheden opent voor nieuwe manieren van (samen) wonen en stad maken. Superlofts Blok Y is de onbetwiste winnaar in deze categorie. 51

8 CATEGORIEPRIJS

CATEGORIEWINNAAR STIMULERENDE OMGEVINGEN HET GELDERS HUIS, ARNHEM Architect Team V Architectuur Opdrachtgever VolkerWessels Integraal B.V. Bouwperiode 2015-2017 Fotograaf Jannes Linders

Een verbeterd stuk stad

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE WIT BETON: ALS HET ECHT STRALEND WIT MOET ZIJN

AALBORG PORTLAND - VLASSAK BETONBEDRIJF

Vlassak Betonbedrijf leverde een cruciale bijdrage aan het betongrid van Blok Y in Utrecht dat in partnership met Vink Bouw is gerealiseerd. Een rank model met kolommen en balken van wit beton. Mooi dicht, esthetisch, egaal en met een strak patroon dankzij het witte cement van Aalborg Portland. “De kleurechtheid blijft. Ook na jaren kun je

in dezelfde kleur bijbouwen”, zegt Yves Terneu van Aalborg Portland white cement. “Architect Marc Koehler kwam langs in de prefab betonfabriek en was snel overtuigd van de uitstra-ling en de kwaliteit”, zegt Thijs Sonnemans van Vlassak Betonbedrijf. “Wit valt op en geeft een bijzondere uitstraling. Het moest écht wit zijn, zonder kleurverschil, wolken en grindnesten en een natuurlijke uitstraling hebben.” En Koehler had nog een aanvullende eis, zegt Sonnemans. “Hij wilde geen verbindingen zien. In nauwe samenwerking met Vink Bouw is het maximale eruit gehaald.”

WINNAAR Superlofts Blok Y in Utrecht kwam bij de BNA verkiezing tot beste gebouw als winnaar uit de bus in de categorie Particuliere Woonbeleving. Het juryrapport noemt het een ‘fris en stoer gebouw dat een stevig kader biedt voor de gewenste variatie’. Er is ook lof voor het ‘unieke bouwproces’. Architect Marc Koehler ontwikkelde het gebouw samen met de bewoners volgens het open building principe. Bewoners krijgen in dit concept een blanco canvas om zelf hun woning te ontwerpen. Dat zorgt voor een uniek en flexibel complex, waarin geen woning hetzelfde is.

IN DE MODE Wit zit internationaal in de lift in de architectuur en de populariteit zal toenemen, verwacht sales manager Yves Terneu van Aalborg Portland. Het bedrijf is wereldspeler in wit cement: Aalborg White-cement. Aalborg Portland maakt jaarlijks meer dan drie miljoen ton wit cement wereldwijd en is een betrouwbare partner voor de betonindustrie. Yves Terneu: “Het is bekend dat gebouwen in wit beton gemakkelijker verkopen. De uitstraling en de lichtkracht van een wit

productietechnologieën, maken het materiaal bijzonder. Hierdoor is het mogelijk zeer dunne panelen en elementen te vervaardigen gebaseerd op Aalborg White, die toch een hoge sterkte en een uitmuntende duurzaamheid hebben. Yves Terneu: “Bijvoorbeeld voor compacte, sterk isolerende gevelelementen met een laag gewicht per vierkante meter en een significante vermindering van de totale wanddikte, zoals bij Blok Y. Wit beton bevordert overigens, door zijn reflecterende eigenschap het

maken: van dorpel tot gevelplaat. Al het maatwerk voldoet aan kleureisen en detailleringen.” Die kennis en kunde was essentieel voor Blok Y. De kopers moesten hun casco-lofts naar eigen inzicht kunnen afbouwen en dat zorgde voor de nodige hoofdbrekens bij de betonspecialisten. Elk knooppunt was bijvoorbeeld anders. Thijs Sonnemans: “De voegen moesten zo klein mogelijk en bevestigingspunten voor bijvoorbeeld zonnewering mochten vanaf de buitenzijde niet zichtbaar zijn. Tegelijk moet het wel stabiel en constructief zijn en moeten de stelen montagemogelijkheden ingebracht zijn.”

SLIMME OPLOSSINGEN

gebouw zijn enorm. Wit beton is goedkoper dan schilderen en egaler dan grijs beton of beton met kleurstof. De prijs-kwaliteitverhouding is uitstekend. Bovendien is het eenvoudig te reinigen. De keuze voor wit beton is dan ook een architecturale, maar ook een duurzame keuze. Blok Y springt er ook echt uit; het gebouw valt van ver op.”

PUUR WIT De chemie en de puurheid van het witte cement en de superieure mechanische eigenschappen die kunnen worden bereikt in beton dankzij geavanceerde

thermisch comfort van woningen. Bovendien resulteert dit in de zomer in een gevoelige vermindering van ventilatie en koelingsverbruik voor de eigenaars, dus energiebesparing.”

FABRIKANT VAN ESTHETISCH BETON Thijs Sonnemans is projectleider bij Vlassak Betonbedrijf uit Budel. Het bedrijf produceert prefab zichtbetonelementen zoals wanden, balkons, galerijplaten en trappen voor kantoren, woontorens en zorginstellingen. “Het gaat vooral om ‘esthetisch beton’. Niets van wat wij maken is standaard. Onze kracht is dat wij kleine en grote elementen

Er werden verschillende haalbaarheidsstudies uitgevoerd en de grenzen van het haalbare werden opgezocht. En met resultaat, zegt Thijs Sonnemans. “Op de knooppunten bedachten we een slimme oplossing die tegemoet kwam aan de wensen van de architect en van de bewoners en die toch constructief sterk genoeg is.” Op alle vlakken ging Vlassak Betonbedrijf in samenwerking met Vink Bouw tot het uiterste: de afmeting van de voeg, de rankheid van de elementen, de stijfheid, doorbuiging en uitzetting van het beton. Alle parameters moesten kloppen. Om de bouten en moeren in de knooppunten uit het zicht te houden, werd een plaatje bedacht en gemonteerd. “Al met al zit er veel knowhow in de knooppunten.” Thijs Sonnemans: “De architect triggert je om te innoveren. Normaal doe je een centimeter extra en ga je voor het degelijke. Hier hebben we samen iets moois weggezet, vaktechnisch, maar ook letterlijk.” Yves Terneu, tot slot: “De kolommen-balkstructuur aan de voor- en achterzijde maakt de gevel sereen mooi. En de luminositeit die van het gebouw afkomt, is fantastisch.”

EERVOLLE VERMELDING APPARTEMENTENGEBOUW WIBAUTSTRAAT AMSTERDAM Architect Bedaux de Brouwer Architecten Opdrachtgever N.V. De Grachtengordel Bouwperiode 2016-2017 Fotograaf Michel Kievits

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

“

Een stuk Amsterdam is ‘aangeheeld’

UIT HET JURYRAPPORT Dit zevenlaagse appartementengebouw op de hoek van de Wibautstraat en Grensstraat in Amsterdam, door Bedaux de Brouwer architecten vormgegeven als een stedenbouwkundig accent, biedt niet alleen genot aan de bewoners, maar ook aan passanten. Met eenvoudige middelen – baksteen, balkons, ramen – is een herkenbaar punt in de stad gemaakt dat de zijstraat aankondigt en tegelijk de aangrenzende huizen met voortuinen in de luwte van de drukke Wibautstraat brengt. De twee entrees maken er een echte hoek van, de in hoogte verspringende gevelvolumes verbinden het gebouw op vanzelfsprekende wijze met de in hoogte variërende panden in de straat. De diepe raamnegges geven een fraai spel van schaduw en licht, de stalen balkonhekken waarvan de spijlen nét over de betonnen vloerrand BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

steken – zorgen voor een subtiele verfijning in de compositie. Jammer dat aan het interieur veel minder aandacht is besteed; het lijkt alsof de opdracht hier ophield. De entreehal is krap, de afwerking oogt goedkoop. De appartementen zijn prima, met royale buitenruimtes, maar ontstijgen niet het gemiddelde niveau. De jury is onder de indruk van de manier waarop de architecten hier een stuk Amsterdam hebben ‘aangeheeld’. Er is met veel zorg gekeken naar wat past op de plek; dit pand kan alleen hier staan. In deze tijd van globalisering en vervlakking is dat een bijzondere kwaliteit, die de jury (te) weinig ziet. Dit project is een voorbeeld van hoe je ook met woningbouw de stad kunt verrijken, en verdient daarom een Eervolle Vermelding.

daktuin Ontwerpbureau Marseille Buiten huisvest in het historische pand van de Pastoefabriek in Utrecht. Het bureau ontwerpt en realiseert openbare ruimteprojecten in Nederland en daarbuiten. Jeroen Marseille werd in 2015 door CPO Blok Y gevraagd om de daktuin op het parkeerdak te ontwerpen. In nauw overleg met de bewoners werkte hij het ontwerp uit. Vervolgens stelde hij de uitgangspunten op voor de aansluitingen van de openbare ruimte op het gebouw. De daktuin is over de lengte in tweeën gedeeld met betonnen zitelementen die een klein hoogteverschil keren. Ze vormen een mooi geheel met de plantvakken die eromheen krullen. Aan de gevelzijde heeft iedere bewoner ook een privé-buitenruimte. De beplanting zorgt dat deze buitenruimte afgeschermd is van het collectieve deel. De stalen randen in de bamboevloer en rondom de plantvakken maken van deze daktuin één geheel. www.marseillebuiten.nl

dŽŽŶĂĂŶŐĞǀĞŶĚ ŽŶĂĬĂŶŬĞůŝũŬ ŝŶŐĞŶŝĞƵƌƐďƵƌĞĂƵ ŝŶ ĐŽŶƐƚƌƵĐƟĞĂĚǀŝĞƐ www.pietersbouwtechniek.nl

GENOMINEERD STIMULERENDE OMGEVINGEN CIRCL, AMSTERDAM Architect De Architecten Cie Opdrachtgever ABN AMRO Bouwperiode 2015-2017 Fotograaf Ossip van Duivenbode

Stimuleert gedragsverandering 60

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

UIT HET JURYRAPPORT Wat begon als een conventioneel plan voor de uitbreiding van het ABN AMRO-hoofdkantoor op de Amsterdamse Zuidas, waar extra vergaderruimte nodig was, evolueerde dankzij de groeiende duurzaamheidsambitie van de bank tot een hedendaags, semi-publiek paviljoen, dat toont hoe de circulaire economie eruit zou kunnen zien – vandaar de naam Circl. Het gebouw, dat een ontmoetingsplaats moet worden voor bedrijven, overheden en burgers met duurzame plannen, is voor het merendeel opgetrokken uit hout, waarbij de demontabele constructie hergebruik mogelijk maakt. Op het dak ligt gras, de gesloten geveldelen zijn bekleed met zonnepanelen. Oude spijkerbroeken van bankmedewerkers zijn verwerkt tot akoestisch isolatiemateriaal. Over de architectuur zijn de meningen verdeeld. Sommige juryleden vinden de tweedehands BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

binnenkozijnen en onafgewerkte betonnen kelderruimte armoedig ogen. De ‘provisorische’ look is nu in de mode, maar hoe aantrekkelijk vinden we dit over twintig jaar? Zij menen dat het gebouw op deze manier aan zeggingskracht inboet, en duurzaamheid uiteindelijk zijn aantrekkingskracht zal verliezen. Andere juryleden hechten minder waarde aan de imperfecte details, en vinden juist dat de architecten op deze manier de overgang van een wegwerp- naar een circulaire economie inzichtelijk maken. De jury is positief over het statement dat ABN AMRO, als groot internationaal bedrijf, met dit project maakt, ten aanzien van zijn nieuwe, duurzame koers. Het gebouw draagt bij aan kennisvorming rond de circulaire economie, en stimuleert gedragsverandering van medewerkers. De horeca en daktuinen zorgen voor de welkome levendigheid in deze harde, zakelijke omgeving. 61

GENOMINEERD IDENTITEIT & ICOONWAARDE STADSARCHIEF DELFT, DEN HOORN Architect Office Winhov en Gottlieb Paludan Architects Opdrachtgever Gemeente Delft Bouwperiode 2016-2017 Fotograaf Stefan MÃ¼ller

Een aanwinst voor de wijk 62

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

UIT HET JURYRAPPORT Hoe maak je van een banale opslagloods een ‘monument van de toekomst'? Dat laten Office Winhov en Gottlieb Paludan Architects zien met het Stadsarchief Delft, een markant punt in de Harnaschpolder in Den Hoorn. De kwaliteit van dit project schuilt met name in de bakstenen gevels, waarvoor de architecten zich lieten inspireren door het werk van de Delftse kunstenaar Jan Schoonhoven. Deze bestaan uit reliëfs van metselwerk, gescheiden door horizontale banden van beton, dat ook gebruikt is om de entreepartij vorm te geven. Hetzelfde motief is doorgezet in de lange multiplex wand van de ontvangsthal annex studiezaal, waarin een kunstwerk van archieffoto’s is opgenomen. Achter de wand ligt de backoffice, met kantoren, expeditie en de ruimtes waar de archiefBNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

stukken worden behandeld. Op de verdiepingen veilig in het geval van overstroming – bevinden zich de depots met vier kilometer plankruimte. Mocht het archief wegens ruimtegebrek verhuizen, dan kan mede dankzij de royale verdiepingshoogtes gemakkelijk een andere functie in het gebouw worden gerealiseerd. De jury noemt het Stadsarchief een aanwinst (en inspiratiebron) voor deze nieuwbouwwoonwijk, al rijst de vraagt af of zo’n publieke functie niet in het centrum thuishoort. Met beperkte middelen is een stoer en degelijk gebouw gemaakt, waarvan de mooie buitenkant correspondeert met het interieur. De architecten tonen hiermee de onvermoede kwaliteiten die bedrijfshallen in zich dragen.

GENOMINEERD IDENTITEIT & ICOONWAARDE BEZOEKERSPAVILJOEN PARK VIJVERSBURG, TYTJERK Architect Studio Maks en Junya Ishigami + associates Opdrachtgever Stichting Op Toutenburg Bouwperiode 2014-2017 Fotograaf Iwan Baan

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

On-Hollandse ambitie

UIT HET JURYRAPPORT Is het een kunstwerk, een gebouw, een follie? Op Park Vijversburg zijn ze er zelf nog niet over uit wat ze nu precies hebben gekregen. Vast staat dat het glazen bezoekerspaviljoen dat Studio MAKS en Junya Ishigami ontwierpen, als een ‘wandeling in de natuur’, een icoon is dat dit historische landgoed in een klap in de 21e eeuw brengt. Het paviljoen is de kroon op de renovatie van de buitenplaats die de arts Nicolaas Ypij in 1844 liet aanleggen en die na zijn overlijden in gebruik is genomen als wandelpark. Tegenwoordig worden er ook kunstexposities gehouden. Om het groeiende aantal bezoekers te bedienen, zijn twee nieuwe parkdelen aan het terrein BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

toegevoegd, en is de villa gerestaureerd en uitgebreid met het moderne paviljoen. Met zijn betoverende verschijning weet het gebouw publiek te trekken, de verdiepte vloer biedt een verrassend perspectief op de omgeving. De compositie is prachtig, maar de uitwerking ontbeert volgens de jury de precisie die een dergelijk minimalistisch ontwerp vraagt. Juist omdat het ontwerp draait om de (dragende) glazen gevel, stoort het dat enkele glaspanelen niet gekromd, maar recht zijn. Dat neemt niet weg dat de jury onder de indruk is van de ‘on-Hollandse ambitie’ van de jonge architecten, het lef van de opdrachtgever om dit gewaagde ontwerp te realiseren, en van de ruimtelijke ervaring. 65

GENOMINEERD LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE MFC DOELUM, RENKUM Architect NOAHH en Studio Nuy van Noort Opdrachtgever Gemeente Renkum Bouwperiode 2016-2017 Fotograaf Katja Effting

Een betekenisvolle collectieve ruimte 66

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

UIT HET JURYRAPPORT MFC Doelum in Renkum breekt met het cliché van de gemeentelijke sporthal als dichte doos. Architecten NOAHH en Studio Nuy van Noort ontwierpen een ruim opgezet multifunctioneel centrum met stoere bakstenen gevels en brede trappen die dubbelen als tribunes bij de naastgelegen tennisbanen en kunstgrasvelden. Het hoogteverschil in het terrein is benut om het zwembad en de kleedkamers – grote, tamelijk gesloten ruimtes - aan het zicht te onttrekken, wat bijdraagt aan de open uitstraling en menselijke maat van het gebouw. Het interieur is georganiseerd rondom de centrale hal, waarin een multifunctioneel houten meubel is geplaatst, dat doorloopt over alle verdiepingen en helpt om je te oriënteren. Rondom deze ruimte vind je de kinderopvang en het café annex clubhuis, waar dertig dorpsverenigingen – elk vertegenwoordigd in een BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

speciaal ontworpen ‘trofeeënkast’ - gebruik van maken. Op de eerste verdieping is een kleinere sportzaal, een cultuurzaal en de kantoren, het dak is benut voor zonnepanelen die voorzien in (een deel van) de elektriciteit. ‘Opdrachtgever en architect hebben alles uit deze opdracht gehaald’, aldus de jury. Het gebouw heeft geen wow-factor, maar maakt indruk door de manier waarop een groot aantal aan functies, met veel verschillende gebruikers, tot een heldere ruimtelijke structuur ‘gekneed’ zijn, met mooie zichtlijnen en een fris interieur. En het werkt: MFC Doelum heeft zich in korte tijd ontpopt tot een brandpunt, waar allerhande activiteiten worden ondernomen en mensen elkaar ontmoeten. Dit project toont hoe een (kleine) gemeente van een alledaagse maatschappelijke opgave een betekenisvolle collectieve ruimte maakt.

GENOMINEERD LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE SPORTCAMPUS ZUIDERPARK, DEN HAAG Architect FaulknerBrowns Architects Opdrachtgever Gemeente Den Haag, De Haagse Hogeschool, ROC Mondriaan Bouwperiode 2015-2017 Fotograaf Scagliola Brakkee

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

Nodigt uit tot verbinden

UIT HET JURYRAPPORT Midden in het Haagse Zuiderpark, op de plek van het voormalige ADO-voetbalstadion, is een gebouw als een reusachtige ufo geland. Dit is de sportcampus Zuiderpark, waar (hogeschool)onderwijs op het gebied van sport gecombineerd wordt met topsport. Met zijn goudkleurige gevels van gepolijst roestvrij staal is dit gebouw een icoon pur sang, dat door de reflecterende eigenschap van het materiaal afhankelijk van de lichtval verandert het van kleur en weerspiegelt het de lucht en bomen - wonderwel in zijn omgeving past. FaulknerBrowns Architects heeft alle functies ondergebracht onder een enorm rond dak, dat schuin afloopt richting de voorhof die zich naar het park opent. Binnen de cirkelvormige contour van het gebouw zijn de kantoren, onderwijsruimtes, sporthallen en kleedkamers systematisch geordend in BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

een orthogonale plattegrond. Het dak is deels begroeid met sedum, en deels benut voor plaatsing van zonnepanelen. De jury is onder de indruk van het krachtige gevelbeeld, de aansluiting van het gebouw op het park en de aandacht voor duurzaamheid; dankzij de zonnepanelen, een warmtepomp en wko-installatie is het gebouw energieneutraal. Het interieur vindt de jury niet op elk punt geslaagd. De inpandige gangen maken het lastig om je te oriĂŤnteren in het gebouw. In de afwerking wordt de eigenzinnige, poĂŤtische kwaliteit van het exterieur gemist. Bovenal ziet de jury de grote betekenis van dit project voor de (achterstands)wijk waarin het ligt. Sport is bij uitstek een manier om mensen te stimuleren en met elkaar te verbinden; dit is een gebouw dat daartoe uitnodigt. 69

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE WIJZIGEN VAN DE AKOESTISCHE FUNCTIE

ESPERO

Johan Wolters, Technisch Directeur van Espero, vertelt: “Espero is al meer dan een halve eeuw actief in de mobiele wanden industrie. En bij mobiele wanden gaat het in de regel om ruimtescheiding en geluidsisolatie. Dus toen er een project voorbijkwam met een vraag naar wanden en mobiel, was dat voor ons geen enkel punt. Maar, toen bleek dat het niet ging om ruimtescheiding en ook niet om geluidsisolatie, moesten we even omschakelen. En dat kenmerkt eigenlijk dit project: het lijkt bekend, maar het is allemaal anders. Bij Espero hebben we dat opgepakt als een enorme uitdaging. 70

Het bijzondere aspect van deze zaal is het kunnen wijzigen van de akoestische functie. Voor een klassiek concert wil je nagalm hebben, maar bij een popconcert juist niet. Om dit te kunnen realiseren is door Adviesbureau Peutz een recept opgesteld voor een akoestische voorzetwand. Dat wil zeggen: de dichtheid en dikte van absorptiemateriaal was gegeven, openheid van de panelen was gespecificeerd, de afstand t.o.v. de vast wand was bepaald, maar..

De uitdaging die overblijft is: hoe maak je hier vast omlijnde panelen van? De voorzijde van de wandpanelen moest qua oppervlak 30% open zijn. Dat zou je bijvoorbeeld kunnen doen met een geperforeerde plaat. De achterzijde van het paneel heeft een open oppervlak nodig van 70%. Dat is zo ‘open’ dat je je zorgen gaat maken over hoe je de materialen binnen je paneel houdt. Dit heeft geleid tot de volgende opbouw: een geperforeerde plaat aan de voorzijde, een eerste laag absorptiemateriaal en een op zichzelf staande akoestische cassette waarin een deel van de

‘En dat kenmerkt eigelijk dit project: het lijkt bekend maar het is allemaal anders.’ absorberende materialen worden samengehouden en voorzien zijn van een visueel acceptabele afwerking in de vorm van een zwart doek. Een aluminium frame houdt alles bij elkaar. Dit leidde wel tot een paneelsamenstelling waarin het zwaartepunt niet meer symmetrisch ligt en je wilt wel dat de panelen keurig in lood strak verticaal hangen. Dat geeft wat engineeringpuzzles die we niet dagelijks tegenkomen. Daar kwam nog bij dat de panelen vóór de glaswand op dit punt weer afwijken: je wilt van buitenaf wel tegen een duidelijk gedefinieerde wand aankijken. Daarom zijn die panelen aan voor- en achterzijde identiek. Ook bouwkundig moest er op diverse vlakken aansluiting gevonden worden in de uitvoering. Allemaal panelen, in totaal meer dan 300, die ergens opgeruimd moeten worden, maar ook verplaatst en opgesteld. Dat moest aansluiten op de voorgenomen bouwkundige aspecten van de zaal. Hier was het passen en meten: breedte en dikte, samen 300 stuks: het moet er wel in kunnen. Daar is heel wat over heen en weer gepuzzeld: iedere mm is afgewogen, maar altijd met behoud van de akoestische functie. Op meerdere punten speelt in zo’n project dat je zou willen sturen (wat past het beste bij de mogelijkheden die je zelf tot je beschikking hebt), en dat je wilt volgen (waar dat het beste leidt tot het gewenste eindresultaat). Dat is een proces van goede communicatie met hier en daar gebruik van visualisaties van mogelijkheden. Een ander bouwkundige aansluiting moest gevonden worden in de hoeken van de zaal, waar de panelen in een radius worden opgesteld. Je wilt daar niet dat de panelen in die opstelling beschadigd raken, 71

Soms is een gebouw zo bijzonder dat er een speciale oplossing nodig is

wat de reden is dat de geperforeerde plaat daar wat terug ligt. Al deze details leiden er toe dat heel wat panelen hun eigen unieke afmetingen of uitvoerings-details hebben. Hoeveel blijft er dan nog over van een mobiele wand zoals we die bij Espero gewend zijn? Niet zo veel. Van alle verwerkte materialen/ onderdelen was minder dan 10% bekend bij Espero. Verder bestaan de panelen voor 90% uit nieuwe constructie en materialen.

Het wordt dan wel duidelijk dat je met een product bezig bent dat geheel nieuw is en afwijkt van wat in je eigen proces past. Bovendien moet er aansluiting zijn tussen dat wat je zelf doet en wat je uitbesteedt aan toeleveranciers. Denk aan de per paneel unieke afwerking (geperforeerde plaat, akoestische cassettes, etc.), die wel heel duidelijk geïdentificeerd moeten zijn vanaf begin tot eind, om per paneel te weten wat bij elkaar hoort. Van de ruim 300 panelen ging

dat uiteindelijk bij slechts één mis: een cassette was te klein bij het paneel. Dat was gelukkig nog wel op te lossen. We kunnen met een zeer tevreden gevoel terug kijken op dit project en hopen in de toekomst steeds weer te worden uitgedaagd op deze manier. Zo blijven we scherp en zo blijven we vernieuwen.” WWW.ESPERO.NL

r u u t c te gn ur i h Arc Desi cultu le a t i Dig m p u e s cha f u M nts hie e arc g i s De A ukltsuur c e l a t Digi m u e s Mu schap t Agen archief Rijks

r u u t c e t i h Arc esign uur D cult e l a t i Dig m u e Mus hap

Ar Di D chit gi e ec ta si tu le gn u r cu M ltu us ur eu ts m ch ch ap ie f

Museumpark Rotterdam

Het Nieuwe Instituut

le gn r cu ltu M ur Ag us Ri ent eum jks sc arc ha p h i rch ef De itec sig tuu ec n r

Digi sign tale cult u Mus Age eum Rijk ntscha sarc p hief Arch itec tu D 73

De jury aan het woord Beste gebouwen zijn het volmaakte compromis Door: Onno Dwars, directeur Ballast Nedam Development en jurylid BNA Beste Gebouw van het Jaar 2018

DIT JAAR HAD IK DE EER OM DEEL UIT TE MAKEN VAN DE ZESKOPPIGE VAKJURY. EEN JURY MET ECHTE ARCHITECTEN, DE AMBTENAAR, DE PROFESSOR EN DE ONTWIKKELAAR. EEN SPANNEND GEZELSCHAP. WAT IS HET BESTE GEBOUW VAN NEDERLAND? GAAT HET DAN OVER DE ARCHITECTONISCHE KWALITEIT, DE EVENWICHTIGE COMPOSITIE MET HAAR OMGEVING OF OVER DE BETEKENIS VAN HET GEBOUW?

dialogen leiden echt tot andere resultaten. Maar architectuur kan ook van maatschappelijk betekenis zijn, zoals gematerialiseerd in het Musis Sacrum in Arnhem. Het beste gebouw wordt meer en meer het vliegwiel van maatschappelijke verandering. Gebouwen gaan de dialoog aan met hun omgeving, zijn een weerspiegeling van de energietransitie, het nieuwe grondstoffendenken, maar bovenal zijn ze van sociale betekenis. Ze verbinden ruimtes en stimuleren ontmoetingen tussen mensen.

Die ene lijn bakstenen die verspringt van een andere (Stadsarchief Delft), de compositie van volumes, een bijna overdreven eenvoud in het ontwerp of juist het krachtige gebaar waarmee een monumentaal gebouw een nieuw toekomst krijgt (Blokhuispoort Leeuwarden, Bezoekerspaviljoen Vijversburg in Tietjerk): allemaal ingrediënten die tot goede architectuur leiden. Maar wanneer leiden ze tot Beste Gebouw van het Jaar?

Sinds onze jureringsronde door Nederland is me één ding duidelijker dan tevoren geworden: architectuur is vandaag de dag een allesomvattende opgave, een die veel verder gaat dan architectuur. Een goed voorbeeld hiervan is Sportcampus Zuiderpark, een opgave die nog niet door alle gebouwen wordt weerspiegeld. Dit soort ‘beste gebouwen’ zijn wat mij betreft dan ook het volmaakte compromis. Dit gezegd hebbend: de zoektocht naar de maximale betekenis – meerwaarde – van het gebouw van het jaar is dan ook nog lang niet afgelopen – ook al hebben we nu een prachtige, terechte winnaar aangewezen.

Liefde voor vernieuwende ontwikkelconcepten bleken echt te leiden tot andere woonvormen, zoals bij de SuperLofts in Utrecht. Was het de dialoog met vele mensen die leidde tot een ander resultaat zoals bij Space- S in Eindhoven? Waren het de initiatiefnemers die voor een ander, ongedacht resultaat zorgden? Of toch de volhardende architect? Één ding was helder,

Bovenal zorgt de Beste Gebouw-verkiezing voor stuiterende juryleden en benadrukken de categorieën de ongekende waarde van architectuur voor onze gebouwde omgeving. Voor mij was dit het ultieme schoolreisje: dwars door Nederland de beste gebouwen bekijken en nieuwe inzichten opdoen. Grootste inzicht? Dat de gebouwde omgeving de basis vormt voor Gebouwd Geluk.

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

Eenheid in verscheidenheid Door: Louise Vet, directeur van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO) van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en hoogleraar evolutionaire ecologie aan de Wageningen Universiteit en voorzitter BNA Beste Gebouw van het Jaar 2018

Het was me een tour de force. Op zoek naar het Beste Gebouw van 2018 met een erudiet juryteam van wijsneuzen die allemaal hun eigen idee hadden over de maatschappelijke meerwaarde van architectuur, het belangrijkste criterium. Hetgeen niet alleen leidde tot felle en fascinerende discussies maar ook tot een verdieping van dit criterium en beter inzicht in de vele mogelijkheden die er zijn voor architecten en opdrachtgevers om maatschappelijk echt iets bij te dragen met hun bouwplannen. Uit ervaring als opdrachtgever van het duurzame laboratorium-kantorencomplex van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) weet ik dat dit alleen gebeurt als er een prima samenwerking is tussen architect, opdrachtgever, bouwer en gebruiker. Ook dat is een tour de force.

stad. Het project zit vol gedurfde keuzes en heeft oog voor de kleinste details. Was er dan helemaal geen kritiek? Jawel, want zelfs bij de winnaar mis ik nog de ecologische inbedding, de aandacht voor het belang van letterlijk groen als klimaatbuffer en als leefruimte voor andere bewoners dan de mens. Biodiversiteit creëren met, op, en rond de gebouwen is overal nog onderbenut, verstening is nog steeds de onwenselijke norm. Het blijft de grote uitdaging voor architecten van de toekomst. Natuur faciliteren is echt geen tour de force. Maar wat niet is kan nog komen. Hopelijk ben ik welkom bij Het Gelders Huis om er eens verder over te praten.

Het streven is natuurlijk naar echte integraliteit waarbij zowel de esthetiek, functionaliteit, verbinding met de omgeving en ecologie/duurzaamheid – energetisch, circulair, letterlijk groen – en ‘geluk’ van de gebruiker samenkomen. De lat lag bij deze verkiezing dus hoog en bovendien had ieder jurylid een eigen prioriteitenlijstje. En dat merkten we tijdens de bezoeken aan de geselecteerde gebouwen. De discussie in de bus startte meestal met de gemiste kansen die we opmerkten bij de verschillende gebouwen. Fraai gebouw maar weinig oog voor omgeving. Duurzaam en functioneel top maar architectonisch arm. Gebruikers gelukkig maar duurzaamheid ho maar. Ik maakte me onderweg – drie dagen in de bus – flink zorgen of we als jury ooit tot een positief en liefst unaniem eindoordeel konden komen. Tegelijkertijd ervaarde ik het als heel positief dat ik zo’n uitgekiende en gemêleerde jury mocht voorzitten en ik weet zeker dat ieder van ons er veel van heeft geleerd. En dan gebeurt er iets… je voelt de opwinding, je ziet bewondering in de ogen, iedereen geniet blijkbaar. Kritische kanttekeningen worden moeilijker, positieve uitlatingen spontaner. Een andere discussie in de bus. We hebben de winnaar!! Unaniem en wel. Het werd Het Gelders Huis in Arnhem. Een prachtig voorbeeld van hoe een gebouw iets kan toevoegen aan de omgeving, hoe ze eerbied voor het oude kan versterken door het te verbinden met nieuw. Het prachtige oude provinciehuis – een Rijksmonument – ondergaat een renaissance in trotse interactie met de

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

FOTOVERSLAG PRIJSUITREIKING De dertiende editie van BNA Beste Gebouw van het Jaar werd dit jaar uitgereikt in de (te renoveren) Bijlmerbajes in Amsterdam. Hier werden de Categoriewinnaars, Eervolle Vermelding, de Volkrant Publieksprijswinnaar en natuurlijk BNA Beste Gebouw van het Jaar 2018 bekendgemaakt. Hieronder een verkorte versie van de prijsuitreiking.

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

Hoe word je het Beste Gebouw van Nederland? Tip: zoek het in verrassing, grote gebaren zijn niet genoeg HET GELDERS HUIS IN ARNHEM, ONTWORPEN DOOR HET AMSTERDAMSE ARCHITECTENBUREAU TEAM V, VOLGT STATION BREDA OP ALS BESTE GEBOUW VAN HET JAAR. DE ARCHITECTUURPRIJS VAN DE BRANCHEVERENIGING NEDERLANDSE ARCHITECTENBUREAUS (BNA) VOOR ‘HET GEBOUW MET DE MEESTE MEERWAARDE VOOR OPDRACHTGEVERS EN SAMENLEVING’ WERD OP 18 MEI UITGEREIKT IN DE (TE RENOVEREN) BIJLMERBAJES IN AMSTERDAM. Bron: de Volkskrant, door Kirsten Hannema 18 mei 2018

Het Gelders Huis is de nieuwe naam voor het gerenoveerde Huis der Provincie, een in 1954 door koningin Juliana geopend Gesamtkunstwerk dat in 2007 werd uitgeroepen tot rijksmonument (een miniatuurversie is te vinden in Madurodam) en dat nu is uitgebreid met een moderne kantoorvleugel. In het monumentale, deels openbare complex zetelt het provinciebestuur en werken 1.200 provinciale ambtenaren. Het in 2017 door koning Willem-Alexander geopende gebouw moest het opnemen tegen acht andere genomineerden: concertzaal Musis Sacrum in Arnhem, het bezoekerspaviljoen Park Vijversburg in Tytjerk, het Stadsarchief in Delft, paviljoen Circl op de Amsterdamse Zuidas, de Sportcampus Zuiderpark in Den Haag, het Multifunctioneel Centrum Doelum in Renkum, Superlofts Blok Y in Utrecht en het sociale woningbouwcomplex Space-S in Eindhoven. Dat laatste project kreeg de publieksprijs, die vorig jaar naar het Stadhuiskwartier in Deventer ging. De jury, onder voorzitterschap van Louise Vet (directeur van het Nederlandse Instituut voor Ecologie van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen, NIOOKNAW), noemt Het Gelders Huis ‘niet alleen een stimulerende omgeving; het is ook een iconisch gebouw, dat bijdraagt aan de leefbaarheid van de stad en – de naam zegt het – een thuisbasis en plek van samenkomst biedt aan de bevolking’. Hoe hebben opdrachtgever en architect dat voor elkaar gekregen? De winst verklaard in vijf delen.

isolatie – maar leidt niet altijd tot meerwaarde, constateert de jury. Soms doet de verbouwing zelfs afbreuk aan de bestaande architectuur. Het Gelders Huis toont ‘hoe je, voortbouwend op, en lerend van het bestaande, tot iets nieuws kunt komen dat in balans met het oude is’. De moderne kantoorvleugel, minimalistisch van snit, sluit in hoogte en gevelcompositie aan bij de omringende panden aan de Markt, en combineert mooi met het oude, rijk gedecoreerde monument. Dat blijft het formele ontvangstgebouw, terwijl in de nieuwbouw een open kantoorlandschap is gemaakt, dat door de hoge plafonds, het royaal aanwezige daglicht en het kleurige tapijt – geïnspireerd op de oude wandkleden – ‘voelt als een atelier’, aldus de jury.

TOON VAKMANSCHAP Het bestaande rijksmonument (1955, architecten J.J.M. Vegter en H. Brouwer) was al prachtig, ‘het bood kansen om te excelleren’, schrijft de jury. ‘Maar die kansen zijn vervolgens ook ten volle benut. Het ontwerp blinkt uit door de precisie en aandacht waarmee het is gemaakt.’ Een voorbeeld is het blauwstalen receptiemeubel-met-trappartij, dat in de ontvangsthal staat: messcherp gedetailleerd, en met een plint die iets terugwijkt, zodat het meubel lijkt te zweven. In de met rubber afgewerkte traptreden (fijn voor de akoestiek) zijn, voortbordurend op het zandlopermotief dat als ornament in het monument is gebruikt, ‘strikjes’ van kunsthars verwerkt. Je proeft het ontwerpplezier.

TRANSFORMEER Hergebruik en transformatie zijn al jaren een belangrijk thema, maar spelen nu een hoofdrol in de architectuurproductie. Een opknapbeurt brengt evidente verbeteringen met zich mee – denk aan 78

DENK DUURZAAM Duurzaamheid is een van de belangrijkste thema’s van dit moment, maar nog geen vanzelfsprekend gegeven, vindt de jury. Vaak blijft het een optelsom BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

van losse maatregelen: dubbel glas hier, een grasdak daar. In Het Gelders Huis is duurzaamheid is een integraal onderdeel van de architectuur. Het project is gerealiseerd als een publiek-private samenwerking, waarbij de bouwer verantwoordelijk is voor het ontwerp, de uitvoering, de financiering, het beheer en onderhoud gedurende de komende twintig jaar. Het idee is dat op deze manier meer over de lange termijn wordt nagedacht, wat tot een beter, duurzamer gebouw leidt. Door de oude binnenplaats te overkappen met een isolerend luchtkussendak, dat wordt gedragen door een lichtgewicht constructie van staven en kabels, is een indrukwekkende ontvangstruimte gecreëerd en wordt tevens het energieverbruik van het complex beperkt. De warmte van het binnenvallende zonlicht wordt via de ventilatie teruggewonnen en in de bodem opgeslagen voor gebruik in de winter. In de staven van de kapconstructie is energiezuinige ledverlichting opgenomen, zonnepanelen zijn onzichtbaar weggewerkt in het schuine dak van de nieuwbouw. De winst is terug te zien in het energielabel, dat de energieprestatie van het gebouw laat zien: van het één na laagste niveau F is het gebouw gepromoveerd naar het twee na hoogste niveau A++.

VERRAS Een jury wil verrast worden. Dat hoeft niet per se met een groot gebaar; de tijd van de megalomane spektakelbouw hebben we met de crisis achter ons BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

gelaten. De verrassing zit vaker in een klein hoekje: een onverwacht doorzicht, een bijzonder materiaal, een op een onvermoede manier gebruikte ruimte. De vier spiegelglazen loopbruggen die de ouden nieuwbouw met elkaar verbinden, bieden zo’n wauw-moment in de stad. Ze markeren de passage vanaf de Markt naar de Rijn en reflecteren de lucht en de zon, waardoor het onderscheid tussen gebouw en omgeving niet meer is te zien. Het gezichtsbedrog brengt je in een prettige staat van verwarring.

SCHEP PUBLIEKE RUIMTE Een gebouw is er niet alleen voor de gebruikers, het vormt ook zijn omgeving. In het Bouwbesluit staan alle technische voorschriften waaraan bouwwerken minimaal moeten voldoen. Zo moet een (nieuw te bouwen) woning over een buitenruimte beschikken en moet een verblijfsruimte tenminste één raam hebben. De jury vindt dat ‘rekenschap ten aanzien van de openbare ruimte’ aan deze voorschriften toegevoegd zou moeten worden, zodat het een vast onderdeel wordt van elke architectuuropdracht. Dit project geeft het goede voorbeeld. Waar voorheen een treurige parkeerplaats en een opgang met slagbomen was, is een verhoogd plein aan de – voortaan autovrije – Markt verschenen. Het loopt tussen de ouden nieuwbouw door naar de rivier de Rijn. Het plein vormt niet alleen een grootse entree, maar is door de ligging op het zuiden ook een aangename verblijfsruimte en dankzij de brede traptreden ook een favoriete skateplek. 79

Het Gelders Huis, blik achter het ontwerp DE PROVINCIE GELDERLAND KRIJGT DOOR DE COMBINATIE VAN RENOVATIE MET NIEUWBOUW EEN DUURZAAM EN EIGENTIJDS ‘HUIS’ MET EEN MONUMENTAAL KARAKTER. HET ONTWERP VAN TEAM V ARCHITECTUUR BENUT DE CULTUURHISTORISCHE WAARDE VAN HET HUIS DER PROVINCIE, EEN GESAMTKUNSTWERK UIT DE JAREN VIJFTIG, EN WEET DE KARAKTERISTIEKE BEELDTAAL VAN HET MONUMENT TE VERTALEN NAAR DE 21STE-EEUW. DE DRIE GEBOUWEN – SABELSPOORT, HUIS DER PROVINCIE EN DE NIEUWBOUW – PRESENTEREN ZICH DAARDOOR ALS ÉÉN ARCHITECTONISCH EN FUNCTIONEEL GEHEEL: HET GELDERS HUIS. Bron: Bouwkwaliteit in de Praktijk

KLIMAATTECHNIEK Bij dit duurzame project (energielabel A+++) is gebruikgemaakt van energiezuinige verlichting en een intelligent klimaatsysteem. Nijburg Klimaattechniek heeft de luchtkanalen geleverd en gemonteerd.

beide gevels zorgt voor een intrigerend lijnenspel; de grens tussen gebouw en brug, oud en nieuw, vervaagt. Alucobond leverde de spiegelende aluminium composiet voor de luchtbruggen en de buitenplafonds.

KUNST LUCHTKUSSENDAK Het ETFE-luchtkussendak meet ca. 1.200 m² en bestaat uit 29 luchtkussens. De luchtkussens zijn gemaakt van twee lagen EFTE-folie met een dikte van 250 μm, die aan de randen luchtdicht aan elkaar zijn gelast. De randen van de luchtkussens zijn gevat in een kader van speciale aluminiumprofielen. Deze kaders worden op de stalen constructie geschroefd.

Met studenten van de ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten is een traject doorlopen om voor de veertien centrale huiskamers op de kantoorvloeren tafels te ontwerpen. Voorwaarde was het hergebruik van dertig eikenhouten ‘donor’ tafels die de provincie over had. Een studente van ArtEZ heeft de omtrekken van alle gemeenten in de provincie Gelderland uit de tafels laten zagen, door elkaar gehusseld en met verschillende soorten verbindingen aan elkaar gezet tot nieuw, grote tafels.

LUCHTBRUGGEN Spiegelende luchtbruggen van glanzend aluminium verbinden de nieuwbouw met het monumentale Huis der Provincie. De reflectie van het rasterpatroon van

Wat Plafond

Waar Kantoren, kantoortuinen, kernen Plafond Toiletten Plafond Inspiratie ruimte Plafond Bordessen Plafond Algemene ruimtes Plafond Kelder Metalstudwanden Gangen en kantoren Metalstudwanden Toiletten Voorzetwanden Kelder Voorzetwanden Openbare ruimten Drukschotten Kantoren

AFBOUW Eissink verzorgde de afbouw van Het Gelders Huis. Het bedrijf installeerde:

Merk Rockfon

Product Krios DZNL 1800 x 600

Siniat Rockfon Eissink Huntr Douglas Knauf Siniat Siniat Knauf Eissink Insulation

Metalstudplafond Mono Acoustic Stof beklede panelen Heartfelt 70 Facet / combi MS125/2-75-2-a MS100/2-50-2-a Facet / combi Stof beklede panelen Sonorex 44 Easymas

Akoestische panelen Naadloos Naadloos / akoestisch Akoestisch Lamellen/stof Houtwolcement / EPS 60 min. brandvertragend Houtwolcement / EPS Akoestisch Akoestisch

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

HOUSE 008, MAASSLUIS Architect JURY! Opdrachtgever Particulier/vertrouwelijk Bouwperiode 06-11-2016 tot 06-07-2017 Fotograaf Leon van Woerkom

EEN VERBORGEN SPA IN HET GROEN, BENTVELD Architect Marco van Zal Architect Opdrachtgever dhr. B. Vos Bouwperiode 01-10-2015 tot 01-04-2017 Fotograaf Stijn Poelstra (Stijnstijl)

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

HUIS M&M FUNEN, AMSTERDAM Architect NEXT architects en Claudia Linders Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 01-06-2013 tot 15-06-2017 Fotograaf Ossip van Duivenbode

ENERGIENEUTRALE ATELIERWONING AAN DE WEGH DER WEEGEN, AMERSFOORT Architect MTB Architecten Opdrachtgever Carry Doorn en John van Dijk Bouwperiode 14-03-2016 tot 02-01-2017 Fotograaf Ruud / Carry Ploeg (interieur)/ Doorn (exterieur)

ODE AAN DE BAKSTEEN, KERKWIJK Architect Personal Architecture Opdrachtgever John van Wijgerden Bouwperiode 01-04-2015 tot 01-12-2017 Fotograaf Ossip van Duivenbode

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

DE WATERFABRIEK, BREDA Architect Havermans : Hielkema architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 01-11-2016 tot 08-12-2017 Fotograaf RenÃ© de Wit

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

HET EILAND GEERTRUIDA, NOOTDORP Architect Architect2GO Opdrachtgever Familie Boerboom Bouwperiode 01-09-2017 tot 13-04-2017 Fotograaf Menno Emmink

SUPERLOFTS BLOK Y, UTRECHT Architect Marc Koehler Architects Opdrachtgever Samenwerking Stichting Blok Y, MKA, Bewonersgroep, VinkBouw Bouwperiode 06-06-2016 tot 03-07-2017 Fotograaf Stijn Poelstra

MARGRY-MEERIS, WAARLE Architect Margry | Arts architecten Opdrachtgever De Meeris VOF Bouwperiode 01-06-2016 tot 12-12-2017 Fotograaf Wouter Margry

LIFE IN THE WOODS, ZEIST Architect MIX Architectuur B.V. Opdrachtgever Synchroon B.V. Bouwperiode 01-04-2015 tot 18-12-2017 Fotograaf Reinier Ubels

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

STROHUIS AAN DE VEST IN DE HISTORISCHE BINNENSTAD VAN DORDRECHT Architect Groeneweg van der Meijden Architecten Opdrachtgever Clarien en Monique van der Wilt Bouwperiode 05-02-2016 tot 23-02-2017 Fotograaf Huib Kooyker

WOONHUIS CULEMBORG PARIJSCH, CULEMBORG Architect Maartje Kaper Architecte BNA Opdrachtgever Fam. Smits Bouwperiode 16-09-2017 tot 15-04-2017 Fotograaf Maartje Kaper

ENERGIENEUTRALE STADSWONING AAN DE MERWEDE, DORDRECHT

RENOVATIE WOONHUIS ROZENDAAL

Architect Groeneweg van der Meijden Architecten Opdrachtgever Theo en Hanneke Bloemsma-Kijlstra Bouwperiode 02-05-2016 tot 06-05-2017 Fotograaf Huib Kooyker

Architect Maartje Kaper Architecte BNA Opdrachtgever Fam. Reijn Bouwperiode 11-02-2016 tot 28-12-2017 Fotograaf Maartje Kaper

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

UITBREIDING VERBINDT BINNEN EN BUITEN, DE ZILK Architect Derksen|windt architecten Opdrachtgever Harold en Marlou Bouwperiode 15-03-2015 tot 03-02-2017 Fotograaf Stijnstijl fotografie

WOONHUIS RIETVELD, DELFT Architect Vakwerk architecten BV Opdrachtgever Paul Ketelaars en Claudia van Leest Bouwperiode 04-01-2016 tot 03-04-2017 Fotograaf Leon van der Velden

VILLA IN DE NOORDZOOM, LELYSTAD

WOONHOEVE DIEMEN

Architect George van Luit Opdrachtgever Familie Rutten-Bulo Bouwperiode 10-10-2016 tot 10-10-2017 Fotograaf George van Luit

Architect Marcel Lok_Architect Opdrachtgever Building4you developments Bouwperiode 03-10-2016 tot 10-11-2017 Fotograaf Luuk Kramer

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

VILLA RR, RIJSSEN

T KULKJE, VLIELAND

Architect Reitsema & partners Opdrachtgever Theo & Stephanie Reitsema Bouwperiode 20-09-2016 tot 13-06-2017 Fotograaf Ronald Tilleman

Architect Borren Staalenhoef Architecten Opdrachtgever Familie Kramer Bouwperiode 05-09-2016 tot 21-07-2017 Fotograaf Pieter Kers

WOONHUIS RIJSBERGEN, AMERONGEN

PRACHTPLEK, BEEK

Architect Griffioen Architecten BV Opdrachtgever K. van Rijsbergen Bouwperiode 01-03-2017 tot 20-12-2017 Fotograaf Lisette van de Pavoordt

Architect Duoplan Doetinchem architecten Opdrachtgever Fam. de Zwart Bouwperiode 15-11-2016 tot 15-08-2017 Fotograaf Elroy Spelbos

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING

VILLA SG21, ROTTERDAM

VILLA HEGELSOM, HEGELSOM

Architect FilliéVerhoeven Architecten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 12-09-2015 tot 20-11-2016 Fotograaf François Verhoeven

Architect ARCHES architecten BNA Opdrachtgever Particuliere opdrachtgevers Bouwperiode 05-01-2014 tot 06-01-2017 Fotograaf Hugo de Jong

BROER & ZUS, HILVERSUM

WOONGEBOUW MARKTMEESTERS, UTRECHT

Architect Architectenburo De Vries & Theunissen Opdrachtgever particulieren Bouwperiode 21-09-2015 tot 09-01-2017 Fotograaf Rene de Vries

Architect JWG Architecten Opdrachtgever Stichting Marktmeesters Bouwperiode 15-02-2015 tot 31-03-2017 Fotograaf Kees Hummel

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE

KUNST- EN MUZIEKSCHOOL MET OMLOPENDE GEVELOPLOSSING HEROAL

Objecttabel Object: Kunst- en Muziekschool Monheim Opdrachtgever: Stad Monheim Planner/architecten: HHS Planer + Architekten, Kassel Gevelbouw: Michael Schlenter en Wilfried Willemsen, TPM GmbH Bouw: 2015

In 2015 werd de Kunst- en Muziekschool Monheim voltooid. Het gebouw bestaat uit twee delen, die dankzij een omlopende glasgevel op een sokkel lijken te zweven. Om te voldoen aan de speciale akoestische eisen, zijn de lesruimtes in trapeziumvorm gebouwd; dit vergde veel op het gebied van meetwerk en constructie. „Om te kunnen voldoen aan deze wensen en de eisen aan de geluidsisolatie tot 45 dB in ingebouwde toestand, zijn verschillende producten uit de portfolio van heroal gebruikt. Wij zijn al jarenlang partners en waarderen de betrouwbare samenwerking“, vertelt Michael Schlenter, directeur van TPM GmbH. Bij alle muziek, kunst en cultuur dringt nauwelijks een toon door naar buiten. Ook het uiterlijk van het gebouw diende te verwijzen naar het doel ervan. Om toetsinstrumenten uit te beelden, werden de smalle ramen in de gevel

net zoals de toetsen van een piano vormgegeven. De materialen die in de gevel zijn gebruikt, doen denken aan andere muziekinstrumenten: het goudkleurige metaal wordt geassocieerd met koperen blaasinstrumenten, het weerbestendige hout met houten instrumenten. Om het bijzondere ontwerp van het architectonisch fraaie gebouw te kunnen realiseren, werd veel belang gehecht aan systeemcompatibiliteit en kleuren. heroal biedt dankzij een eigen interne coatinginstallatie zeer duurzame excellente kleurtintstabiliteit, behoudt van glans en bestandheid tegen weersinvloeden. De lekdorpelelementen van het systeem heroal W 72 konden door de modulaire systeembouwwijze optimaal in de geveloplossing heroal C 50 in stijl-regel-constructie worden geïntegreerd. De verwerkte ramen moesten op de millimeter nauwkeurig worden gemonteerd,

omdat de voorgefabriceerde, deels tot 11 meter lange stalen platen geen tolerantie toestonden. Met het deursysteem heroal D 72 werd een oplossing ingebouwd die ook tegen veelvuldig gebruik bestand is. „In nauw contact met de technische binnendienst kon voldaan worden aan de hoge eisen, het hele proces verliep vlekkeloos. Juist bij de steeds complexer wordende bouwprocessen zijn een optimale service, het nakomen van afspraken en kwaliteit voor ons onontbeerlijk”, aldus Michael Schlenter. Meer informatie op: www.heroal.com

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE

BOUWARCHIEVEN EN -TEKENINGEN DIGITAAL TOEGANKELIJK

KARMAC Digitaliseringsspecialist Karmac Informatie & Innovatie B.V. uit Lelystad digitaliseert al jaren bouwarchieven en tekeningen, in het bijzonder voor (semi)overheidsinstanties, gemeenten en woningbouwverenigingen. Daarbij valt op dat de kwaliteit van bouwarchieven en tekeningen in de praktijk enorm varieert. In bouwarchieven komt Karmac namelijk met grote regelmaat oude blauwdrukken tegen. Een blauwdruk (betekent in figuurlijke zin plan van uitvoering) is een met behulp van cyanotypie gemaakte directe fotografische kopie, in witte lijnen op een blauwe achtergrond, waarbij de achtergrond blauw kleurt door het gebruik van cyanidezouten. Deze blauwdrukken werden in het verleden veelvuldig gebruikt voor de bouw of productie van het getekende en zijn inmiddels vervangen door fotokopieertechnieken en computergesteund ontwerpen (CAD). Blauwdrukken zijn in oude bouwarchieven nog steeds volop aanwezig.

Naast blauwdrukken komt Karmac ook relatief veel tekeningen met dunne potloodlijnen, vouwen en vervaagde stempels en kleuren tegen. Het scannen van tekeningen en/of blauwdrukken, in het bijzonder als de kwaliteit te wensen over laat, is specialistenwerk. Kwetsbare tekeningen en/of tekeningen van mindere kwaliteit worden door Karmac dan ook altijd op specialistische scanners gescand, zogeheten: stationaire scanners. Deze op cameratechnologie gebaseerde stationaire scanners beschikken namelijk over een vacuümtafel. Bij deze scanners wordt de tekening op de vacuümtafel gelegd en is de camera gepositioneerd boven het opnamevlak. De tekening wordt helemaal niet bewogen tijdens het digitaliseren en er is (behalve het contact met de vacuümtafel) verder geen contact met de scanapparatuur. Hiermee wordt voorkomen dat originelen beschadigd raken tijdens het digitaliseringsproces en kan er tevens een hogere scankwaliteit (met onder meer hoge scherpte en maatvastheid) worden bereikt.

Voor Rijkswaterstaat (RWS) heeft Karmac tekeningen van een groot aantal ‘kunstwerken’ gedigitaliseerd. Hierbij ging het om tekeningen van Rijks(water)wegen, bruggen, opritten en viaducten, in eigen jargon van RWS aangeduid als ‘kunstwerken’ of ‘objecten’. Door het digitaliseren van deze gegevens kunnen inspecteurs deze gegevens opzoeken via RWS-intranet, dit scheelt niet alleen tijd, maar vooral ook kosten, zo vertelt projectleider Ane de Boer. Bijzonder aan dit traject was dat Karmac naast fysieke tekeningen ook microfiches met daarop verschillende kunstwerken van Rijkswaterstaat heeft gedigitaliseerd. Een uitgebreide operatie met als uiteindelijke resultaat snellere toegankelijkheid, waardoor er sneller naar een oplossing kan worden gezocht in het geval van een calamiteit. Daarmee is de burger straks geholpen, bijvoorbeeld door iets minder lang en vaak in de files te staan bij reparatie of vervanging. Karmac www.karmac-digitaliseert.nl

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE DUURZAAM LEVEN EN ONDERNEMEN N IS VAN HET GROOTSTE BELANG DAAS BAKSTEEN

!" ! #$ % $ & !

## # $ ( " # ) *'' $ *'' $ & *'' $ *'' $ ' +*'' $ *'' $ , ' *'' $ -*'' $ ) . *'' $ , *'' $ # $ &'+ ' $ ' / ( ! !! 0 $ # $ - 1! $ ( ' 1! $ ' 1! $ ,! ' 1! $ - *'' $

- &) % , ) ,2 2 ,2)3 4%

( '

- ' 6 ' #+ ' 7! 3' 8 ' ! " ' '# $ ! # $ ' ' ! . '8 ) ' # ' 7! "' - ' ! + ' ! "! + ' 6 9 ' ' '

+ & 5 ' 89 - ' - - . "

& 5 ' 89

& 3, )1 2 ( 4% 4, 3 4 44 44 5 : 2 ,

;

44 44 3, & ,23 4 5 : 2 ,

&) % ,

) ,2 2 ,2)3

' < ;

< ;

2 . ' + - -' "' - =

8< ;

& 5< ;

; 2 ( 4% 4, 3 4

> 2 ( 4% 4, 3 4

>??

LICENSED MARKS:

Cradle to Cradle Certified™ Silver THE LICENSED MARKS IDENTIFIED ABOVE MAY BE LICENSED TO:

Daas Baksteen Zeddam BV FOR THE BELOW LISTED CERTIFIED PRODUCTS ASSOCIATED WITH THE NAME:

ClickBrick®

Only the following products are considered Certified Product(s) within the scope of this certification and the associated Trademark License Agreement:

Cradle to Cradle Products Innovation Institute ISSUE DATE

16 April 2018

CERTIFICATION #

3499

EXPIRATION DATE

21 April 2020

Oakwood Clickbrick, Maplewood Clickbrick, Redwood Clickbrick, Pinewood Clickbrick, Ebonywood Clickbrick, Cedarwood Clickbrick, Tilstonwood Clickbrick, Birchwood Clickbrick, Olivewood Clickbrick, Teakwood Clickbrick, Cambridge Clickbrick, Royston Clickbrick, Eton (met Leistructuur) Clickbrick, Harling Clickbrick, Mephis Fuss Clickbrick, Lincoln Fuss Clickbrick, Detroit Fuss Clickbrick, Tucson Fuss Clickbrick, Manchesterwood Binair Clickbrick, Manchester slate Binair Clickbrick

LEAD ASSESSMENT BODY: EPEA GmbH

Certified under Version 3.1 of the Cradle to Cradle Certified™ Product Standard Use of Licensed Marks is subject to terms and conditions of the C2CPII Trademark License Agreement and Trademark Use Guidelines. Cradle to Cradle Certified™ is a certification mark licensed by the Cradle to Cradle Products Innovation Institute

Daas Baksteen, al sinds 1890 producent van bakstenen, gaat er prat op dat het duurzame bedrijfsvoering hoog in het vaandel draagt. Duurzaam leven en ondernemen is van het grootste belang; nu en in de toekomst. Naast een compleet scala aan gevelstenen is daas baksteen ook de uitvinder en fabrikant van het droogstapelsysteem Clickbrick®. Het meest duurzame product voor de buitengevel is niet alleen makkelijk te monteren maar eveneens te demonteren en direct geschikt voor een nieuwe toepassing. Het Daas ClickBrick systeem is C-2-C zilver gecertificeerd en heeft het Material Health certificaat Gold. Het ClickBrick systeem levert grote voordelen op. Er is geen technische vakkennis of specifiek gereedschap nodig. Met de ClickBrick bieden we een steen die met al zijn

opmerkelijke voordelen, in alle opzichten goed is voor toekomstige generaties. Ook het sinds 2010 op de markt zijnde DuecoBrick systeem kenmerkt zich door innovaties op het gebied van duurzaamheid. Alle producten van daas baksteen zijn C2C gecertificeerd en in het bezit van het Material Health certificaat Silver. Naast baksteen voor de gevel is daas baksteen ook actief in de strengpers straatsteenmarkt. De eveneens duurzaam gecertificeerde straatstenen vinden in veel kleuren en formaten de weg in de particuliere en professionele markt. Er wordt doorlopend aan een energiezuinig en milieubewust productieproces gewerkt. Daas baksteen investeert voortdurend in welzijn voor de medewerkers. Bij de aanschaf van

productiemiddelen spelen factoren als laag geluidsniveau, voorkomen van contactgeluiden en ergonomische werkhouding een toonaangevende rol. De opzet van de arbeidsplaatsen zijn ruim en waar mogelijk voorzien van daglicht intreding. Als het om duurzaam ondernemen gaat is stilstand achteruitgang. Vandaar dat we voortdurend zoeken naar nieuwe groene innovatietechnieken. Zo is het EPEAcertificaat (Cradle to Cradle) voor slechts twee jaar geldig. We moeten dus voortdurend blijven scoren.

www.daas.nl

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

HOTEL HOUTHAVENS, AMSTERDAM

BEZOEKERSPAVILJOEN PARK VIJVERSBURG, TIETJERK

Architect ZZDP Architecten Opdrachtgever Heren2 Bouwperiode 04-07-2016 tot 12-22-2017 Fotograaf Bart van Hoek

Architect STUDIO MAKS en junya.ishigami+associates Opdrachtgever Stichting Op Toutenburg Bouwperiode 01-04-2014 tot 05-13-2017 Fotograaf Iwan Baan

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

SPOORBRUG ZUIDHORN, NOORDHORN Architect Arcadis Nederland B.V. Opdrachtgever ProRail, Gemeente Groningen & Rijkswaterstaat Bouwperiode 27-03-2017 tot 09-07-2018 Fotograaf Jan Berends & John Verbruggen

NIEUWE MARKT ZUIDZIJDE DEELPLAN I Architect vector-i architecten Opdrachtgever Gemeente Groningen Bouwperiode 01-02-2016 tot 01-04-2017 Fotograaf Harry Cock

DAFNE SCHIPPERSBRUG EN OBS OOG IN AL, UTRECHT Architect NEXT architects en Rudy Uytenhaak + Partners Architecten i.s.m. Bureau B+B Stedenbouw en Landschapsarchitectuur en ARUP Opdrachtgever Gemeente Utrecht Bouwperiode 01-06-2015 tot 10-05-2017 Fotograaf Jeroen Musch

NIEUWE MARKT ZUIDZIJDE Architect DAAD Architecten BV Opdrachtgever Gemeente Groningen Bouwperiode 05-11-2016 tot 25-01-2017 Fotograaf Harry Cock

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

MUSIS SACRUM, ARNHEM Architect van Dongen - Koschuch architects and planners Opdrachtgever Gemeente Arnhem Bouwperiode 16-10-2015 tot 12-01-2018 Fotograaf Bart van Hoek

PRINS CLAUS CONSERVATORIUM, GRONINGEN Architect BDG Architecten Opdrachtgever Stichting Hanzehogeschool Groningen Bouwperiode 02-01-2016 tot 10-01-2017 Fotograaf Gerard van Beek

SINGER LAREN

UTOPIA GRONINGEN

Architect krft | Oomen Ontwerpt Opdrachtgever Stichting Singer Memorial Foundation Bouwperiode 03-01-2016 tot 07-01-2017 Fotograaf Christian van der Kooy

Architect AAS Groningen Opdrachtgever Rekro Bouw Bouwperiode 06-03-2017 tot 11-09-2017 Fotograaf

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

CENTRAAL STATION EINDHOVEN WADDENBELEVINGSPUNT, DEN OEVER

Architect Arcadis Nederland B.V. Opdrachtgever ProRail Bouwperiode 01-01-2013 tot 12-01-2017 Fotograaf Michiel Kiviets

Architect Knevel Architecten Opdrachtgever Gemeente Hollands Kroon Bouwperiode 01-05-2017 tot 21-12-2017 Fotograaf Leonard Faustle

PASSERELLE, STATION DIEREN

KAASPAKHUIS GOUDA

Architect Onix NL Opdrachtgever ProRail Bouwperiode 03-10-2016 tot 01-08-2017 Fotograaf Gemeente Rheden

Architect Mei architects and planners Opdrachtgever White House Development bv Bouwperiode 04-04-2016 tot 08-04-2017 Fotograaf Ossip van Duivenbode

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

PARKEERGARAGE KATWOLDERPLEIN, ZWOLLE Architect Dok architecten Opdrachtgever Gemeente Zwolle Bouwperiode 01-10-2015 tot 31-01-2017 Fotograaf Arjen Schmitz

HET HOF, ‘S-HERTOGENBOSCH Architect LEVS architecten Opdrachtgever Ontwikkelingsmaatschappij Paleiskwartier BV Bouwperiode 01-11-2015 tot 01-11-2017 Fotograaf LEVS architecten

CREMATORIUM EN UITVAARTCENTRUM DE HOGE BOGHT, VELDHOVEN Architect 0OVÝE¬ ¬4IMMERMANS¬ARCHITECTEN¬s¬INGENIEURS¬BV Opdrachtgever Coöperatie DELA Bouwperiode 01-04-2016 tot 01-01-2017 Fotograaf dhr. Vrensen

STADSKANTOOR EN NS STATION, DELFT Architect Mecanoo architecten Opdrachtgever Ontwikkelingsbedrijf Spoorzone Delft Bouwperiode 02-01-2010 tot 31-3-2017 Fotograaf Machteld Schoep

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

UPCYCLECENTRUM, ALMERE

CORNELIUS HAGA LYCEUM, AMSTERDAM

Architect LKSVDD architecten Opdrachtgever Gemeente Almere Bouwperiode 31-01-2017 tot 13-12-2017 Fotograaf Ronald Tilleman

Architect Mulders vandenBerk Architecten Opdrachtgever Gemeente Amsterdam PMB Bouwperiode 30-04-2017 tot 28-07-2017 Fotograaf Studio de Nooyer

ISLAMITISCH CULTUREEL CENTRUM LANSINGERLAND, BERGSCHENHOEK

STC WAALHAVEN Z.Z. 16, ROTTERDAM

Architect Theo Verburg Architecten Opdrachtgever Moskeevereniging el-Fath in Bergschenhoek Bouwperiode 01-05-2014 tot 01-05-2017 Fotograaf Christiaan de Bruijne

Architect DP6 architectuurstudio Opdrachtgever STC Group, Rotterdam Bouwperiode 26-01-2016 tot 03-07-2017 Fotograaf Ossip van Duivenbode

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

AM4, AMSTERDAM

ZAANDIJKERKERK, ZAANDIJK

Architect Benthem Crouwel Architects Opdrachtgever Equinix Netherlands BV Bouwperiode 11-01-2015 tot 05-07-2017 Fotograaf Jannes Linders

Architect Nunc Architecten BV Opdrachtgever Stadsherstel Amsterdam Bouwperiode 01-09-2016 tot 30-05-2017 Fotograaf Ineke Krijt

STADSARCHIEF DELFT

ZINDER, TIEL

Architect Office Winhov en Gottlieb Paludan Architects Opdrachtgever Gemeente Delft Bouwperiode 01-05-2016 tot 07-09-2017 Fotograaf Stefan MÃ¼ller

Architect De Zwarte Hond Opdrachtgever VolkerWessels Bouw & Vastgoedontwikkeling Midden bv Bouwperiode 14-04-2016 tot 31-07-2017 Fotograaf ScagliolaBrakkee

100

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

GEBOUW ABN-AMRO, GRONINGEN Architect Martini-architekten Opdrachtgever ABN-AMRO BANK NV Bouwperiode 03-01-2017 tot 30-12-2017 Fotograaf Cees Boer

POMPEJUS, HALSTEREN Architect RO&AD Architecten Opdrachtgever Gemeente Bergen op Zoom Bouwperiode 01-02-2017 tot 13-12-2017 Fotograaf Katja Effting

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

101

Leverbaar in 10 zichtzijde variaties

UNILIN BIEDT EEN BREED SCALA AAN ZICHTZIJDES Natuurlijk kunt u altijd kiezen voor een standaard

Voorbeelden zichtzijdes:

afwerking of uw plafond zelf afwerken, maar met deze keuzes aan zichtzijdes krijgt uw ruimte meteen een warmere en sfeervollere uitstraling! Hiermee heeft UNILIN een esthetische oplossing om de leef- of zolderruimte in één handomdraai te isoleren

hemelswit

populier

volige

pompei grijs

én af te werken.

uw ruimte met een sfeervollere uitstraling!

Kijk voor ons volledige assortiment op www.unilininsulation.nl

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE VERNIEUWDE MUSIS SACRUM ARNHEM

PEUTZ

Peutz is partner en adviseur op het gebied van akoestiek, lawaaibeheersing, trillingstechniek, bouwfysica, duurzaam bouwen, wind- en milieutechnologie,veiligheid en arbeidsomstandigheden. Binnen deze disciplines werken we dagelijks met veel passie aan innovatie, veiligheid en comfort.

PROJECT MUSIS SACRUM ARNHEM Op 12 januari 2018 werd het vernieuwde Musis Sacrum geopend. Wij

hebben de afgelopen jaren met veel plezier aan dit project gewerkt en zijn zeer content met zowel de intensieve samenwerking met verschillende partijen als met het resultaat. De meest in het oog springende noviteit: de grote te openen pui, is in ons geaccrediteerde akoestisch laboratorium getest op geluidsisolatie. Wij feliciteren het Musis Sacrum en haar betrokkenen met de verkiezing â&#x20AC;&#x2DC;Beste gebouw van het jaarâ&#x20AC;&#x2122; en zijn

dankbaar dat wij hier een waardevolle bijdrage aan hebben mogen leveren. Benieuwd naar wat Peutz voor u kan betekenen? Neem dan contact met ons op, wij helpen u graag. www.peutz.nl

Van Bruchem Staircases combineert authentiek vakmanschap met innovatief design. Dit resulteert in op maat gemaakte kunstwerken die perfect aansluiten bij hun omgeving. Djurre van Bruchem (4e generatie) is de hoofdontwerper van het familiebedrijf en is persoonlijk betrokken bij elk trapproject. Het ontwerpteam van Van Bruchem werkt samen met diverse architecten in binnen- en buitenland.

Design trappen op maat Bijzondere trappen ontwerpen en realiseren is onze missie Van Bruchem Staircases ontwerpt en realiseert sinds 1888 design trappen op maat. Met de nieuwste technieken, zeer uitgebreide vakkennis en 130 jaar ervaring zorgen onze ontwerpers, ambachtslieden en monteurs ervoor dat uw trap of interieurproject tot leven komt. Wij werken samen met architecten en particulieren in binnen- en buitenland.

Kantoor in Alkmaar

TRAP MET LED VERLICHTING / KANTOOR Door de vorm van de leuningen en de LED verlichting doet deze uitdagende trap denken aan een roltrap. De trap is helemaal in lijn ontworpen met de branding en het imago van dit media bureau. Houten lopers met LED lijnen versterken de verbinding die de trap tussen de verdiepingen maakt. Zo loopt de trap op de begane grond linea recta naar de bar. Voor dit project hebben wij ook meubilair op maat gemaakt: 4 hoge tafels, 1 balie, 1 bar en 2 ﬂexwerkplekken.

Restaurant George Marina in Amsterdam

GEORGE MARINA / RESTAURANT Deze trap schittert in het restaurant George Marina in Amsterdam. Alles is gestuukt in beton-look waardoor het ononderbroken doorloopt en één geheel creëert. De stalen treden, in combinatie met de ronde lijnen, zorgen voor een modern en robuust uiterlijk. Het materiaal lijkt op massief beton, maar schijn bedriegt. Deze vorm was onmogelijk te maken in beton zonder de LID bouwmethode. staat voor ‘Limitless in Design’ en is de nieuwste bouwmethode van Van Bruchem Staircases. Als basis een stalen constructie, een speciale vulling en afgewerkt met een harde toplaag in beton-look. Het zorgt ook voor een vloeiende afwerking van de trappen.

Grachtenpand in Amsterdam

INDUSTRIELE TRAP MET KAST / PARTICULIER Functie en vorm gaan hier mooi samen; de stalen trap is onderdeel van de kast en samen creëren zij een industriele en moderne stijl in dit grachtenpand in Amsterdam. Het hout van de traptreden komt terug in de planken in de kast. Voor de afwisseling zijn er ook glazen platen die fungeren als planken verwerkt.

Kom langs in onze showroom voor ons volledige aanbod aan creatieve input, veel verschillende materialen, diverse trapmodellen en al zeggen we het zelf; een bijzonder lekkere kop kofﬁe!

WWW.VBSTAIRCASES.COM

VAN BRUCHEM STAIRCASES | Skoon 80 - f | 1511 HV Oostzaan | 075 - 615 17 98 | info@vbstaircases.com

104

IJSKOUD – DENKT MET ELKE ARCHITECT MEE IN DE MEEST INNOVATIEVE KOELTECHNISCHE OPLOSSINGEN IJskoud is een koeltechnisch bureau met vooruitstrevende digitale systemen en de nieuwste technologische vindingen waarmee zij haar opdrachtgevers helpt bij alle voorkomende koelen klimaattechnische vraagstukken. IJskoud is een adviesbureau met verstand van techniek en hart voor de klant. Persoonlijk contact en ambachtelijk vakmanschap is waar IJskoud in uitblinkt. Maar dan wel in een hypermodern jasje van automatisering en technische innovatie.

De oplossingen van IJskoud variëren van standaard tot superslim, van stekkerklaar tot complex op maat. Ook onderhoudt het bureau dagelijks duizenden installaties bij vele bedrijven en instellingen in de zorg, horeca, catering en het vervoer. Met expertise en professionele service bieden de specialisten van IJskoud klanten continue zekerheid.

Slim in koeltechniek

IJskoud bouwde een koelen koudedepot voor Archief Delft Een nieuwe plek voor waardevol collectiemateriaal Foto’s

Negatieven

Film

Naar de Harnaschpolder Van de

oude binnenstad Gevraagd

Oplossingen

Tech facts

• Koel- en koudedepot

• Lucht been ontvochtigers

• LED verlichting

• Geen kunstlicht/ geen daglicht

• Geconditineerde ruimtes

• Op afstand bedienbaar

• Super gefilterde lucht

• Veel aandacht voor veiligheid

• PLC-besturing

• 24/7 monitoring en storingsdienst

• 24/7 monitoring via smartphone

• Regelbare temperatuur en luchtvochtigheid

• LED-verlichting

• Beveiligd via VPN

• Collectiebehoud

• Computergestuurde en webbased installaties

• 24/7 monitoring en directe actie bij afwijking

24/7

85 jaar

• 85 jaar ervaring en kennis toegepast in één ontwerp • Luchtsluis voor toegang • Sensoren voor toegangsbewaking

Een mooi voorbeeld hiervan is het klimaatsysteem dat IJskoud ontwikkelde voor het nieuwe Gemeentearchief in Delft. Het archief verhuisde van een authentiek pand in de Delftse binnenstad naar een nieuw ontworpen gebouw in de Harnaschpolder. De vereisten voor het klimaatsysteem in het pand waren hoog. Het behouden van de collectie van het Gemeentearchief was het belangrijkste uitgangspunt. Er moest een koelen koudedepot komen zonder kunstlicht en met geﬁlterd daglicht. Bij minimale afwijkingen moest de temperatuur en de luchtvochtigheid direct vanaf afstand geregeld en aangepast kunnen worden. IJskoud bedacht hiervoor een nieuw klimaatsysteem met geconditioneerde ruimtes, veel aandacht voor veiligheid, een 24/7 monitoring en storingsdienst, Led verlichting en webbased installaties. Wij denken graag mee over innovatieve koeltechnische uitdagingen binnen uw ontwerpen. Neem gerust contact met ons op!

Cooled by IJskoud

IJskoud BV | T 020 6939663 | E service@ijskoud.nl | W www.ijskoud.nl 105

FUNCTIE EN ESTHETIEK ONTMOETEN ELKAAR BIJ DUCO’S ZONWERING VAN LAVA TEXTILES Wanneer je door de West-Vlaamse gemeente Wielsbeke rijdt, kun je niet naast het prestigieuze familiebedrijf Lava Textiles kijken. In 2016 werd dit gebouw onderworpen aan een heuse renovatie. En hoe. Het gehele gebouw is een streling voor het oog, maar de ware eyecatcher ervan is de strakke en rechtlijnige structurele zonwering voor de gevel, afkomstig van zonweringspecialist Duco Ventilation & Sun Control. En het mooie is: de buitenzonwering vervult niet alleen een esthetische functie, maar garandeert eveneens een aangenaam binnenklimaat op de werkvloer.

Net als vele andere gebouwen anno 2018 bestaat ook dit bouwwerk uit grote glaspartijen. Gemiddeld brengen we zo’n 90% van onze tijd binnenshuis door. Een licht en luchtig gevoel creeert daarbij een aangename omgeving om in te leven of – in dit geval – om in te werken. De keerzijde van de medaille: een hoger risico op oververhitting. Hierdoor wint het toepassen van buitenzonwering, waarmee je de koellast tot 63% verlaagd, meer en meer aan belang. Duco zorgt voor totaalconcepten met een maximum aan daglicht en een minimum aan zonhitte. Resultaat: een aangenaam, gezond en energiezuinig binnenklimaat. SPECIALE TOEPASSING DUCOSUN CUBIC Een van de belangrijkste pijlers binnen Duco’s totaaloplossingen is buitenzonwering, waarbij functionaliteit en esthetiek onlosmakelijk verbonden zijn. In dit verhaal gaat het om rechthoekige lamellen die verticaal geplaatst zijn. Deze kunnen we betitelen als ‘uniek’, aangezien er sprake is van een speciale onderlinge bevestiging van twee DucoSun Cubic 400 lamellen op elkaar. De ‘samengestelde’ lamellen, die allemaal 800 mm breed zijn, werden in een vast systeem geïnstalleerd en zijn multifunctioneel. Ten eerste zorgen ze ervoor dat de warmte van de zonnestralen efﬁciënt worden opgevangen. Daarnaast verlenen ze een architecturale meerwaarde: de rechthoekige vorm van de lamellen geven het gebouw een strak, rechtlijnig effect. Daarenboven garandeert de zonwering maximale privacy, maar belemmert tezelfdertijd het uitzicht naar buiten niet. Zo zie je maar: een comfortabel en tegelijkertijd lichten luchtrijk binnenklimaat is geen utopie.

We inspire at www.duco.eu 106

Uitbloeiingsarme mortels Geen witte uitslag meer op metselwerk Duurzaam bouwen? Neem mortels met

Stadsarchief Delft, genomineerd als BNA Beste Gebouw van het Jaar 2018, gemetseld met Remix Uitbloeiingsarme Doorstrijkmortel. â&#x20AC;&#x153;Het reliĂŤfrijke metselwerk van de gevel refereert aan het werk van de Delftse kunstenaar Jan Schoonhoven. Tevens kan het worden gezien als een hommage aan boekenkasten waar boeken van verschillend formaat in staan. De gevel straalt een robuuste tijdloosheid uit die uitdrukking geeft aan de belangrijkste functie van het gebouw: het bewaren van het archief.â&#x20AC;?

2 2 2 2 2

www.remix.nl

*) #$&(* #) & $&(* #) &&()*( !"$&(* #) +% $&(* #) &(* #) ,&&( ( , % ) gebieden

2 &&(0 % , % + * " % pakket uitbloeiblokkers 2 '* $ # $ *) #* $'& $ * * $ . &(* # ' * )/)* $5 2 + &" +( 2 , ( ( % )* % ( kleuren en op verzoek in iedere gewenste kleur.

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

SPOEDEISENDE HULP, LEEUWARDEN Architect IAA Architecten Opdrachtgever Medisch Centrum Leeuwarden Bouwperiode 05-09-2016 tot 28-07-2017 Fotograaf Laurens Kuipers

108

AFVALBRENGSTATION, DEN HAAG Architect Wessel van Geffen Architecten Opdrachtgever Gemeente Den Haag Bouwperiode 01-05-2016 tot 02-01-2017 Fotograaf Scagliola Brakkee

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

HOGESCHOOL ROTTERDAM BUSINESS SCHOOL

INTEGRAAL KINDCENTRUM DE BOLLENSTREEK, LISSE

Architect Paul de Ruiter Architects Opdrachtgever Hogeschool Rotterdam Bouwperiode 01-04-2016 tot 01-03-2017 Fotograaf Ossip van Duivebode

Architect Broekbakema Opdrachtgever Aloysius Stichting Bouwperiode 05-01-2016 tot 20-04-2017 Fotograaf Menno Emmink

BEDRIJFSPAND VLAAR TECHNIEK, MEDEMBLIK

ZWEMCENTRUM, ROTTERDAM

Architect ME-2 architecten bna Opdrachtgever Vlaar Techniek B.V. Bouwperiode 01-06-2017 tot 01-12-2017 Fotograaf Yvonne Kuipers

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

Architect Kraaijvanger Architects Opdrachtgever v.o.f. Hart van Zuid (consortium Ballast-Nedam Heijmans) Bouwperiode 01-01-2016 tot 22-12-2017 Fotograaf Ronald Tilleman & Tijmen Kielen

109

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

PROTONENCENTRUM, GRONINGEN

2COLLEGE JOZEFMAVO, TILBURG

Architect AAS Groningen Opdrachtgever UMCG Bouwperiode 01-03-2016 tot 22-01-2018

Architect BDG Architecten Opdrachtgever Ons Middelbaar Onderwijs Bouwperiode 07-01-2016 tot 08-01-2017 Fotograaf Gerard van Beek

BREDE SCHOOL DE ESDOORN, SLEEUWIJK Architect Olivier | No Label Architecten Opdrachtgever Gemeente Werkendam Bouwperiode 04-07-2016 tot 13-10-2017 Fotograaf Maurits van Hout & Janinja Olivier

ATTEMA SATE, GAASTMEER Architect J.O.N.G. architecten Opdrachtgever Attema Sate, Gerard en Margriet Burgers Bouwperiode 16-09-2016 tot 10-11-2017 Fotograaf Thijs Wolzak

110

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

MFC IT WERFLÃ&#x201A;N, ROTTEVALLE

RAILCENTER AMERSFOORT

Architect Onix NL Opdrachtgever Gemeente Smallingerland Bouwperiode 01-03-2016 tot 01-11-2017 Fotograaf Peter de Kan

Architect MIX Architectuur B.V. Opdrachtgever Railcenter Bouwperiode 10-06-2016 tot 08-05-2017 Fotograaf Stijn Poelstra

CIRCL, AMSTERDAM

REVIUS LYCEUM, DOORN

Architect de Architekten Cie. Opdrachtgever ABN AMRO Bouwperiode 10-11-2015 tot 23-08-2017 Fotograaf Ossip van Duivenbode

Architect Spring architecten i.s.m. MoederscheimMoonen Architects Opdrachtgever CVO groep Bouwperiode 19-01-2016 tot 12-01-2017 Fotograaf Luuk Kramer

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

111

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

HET GELDERS HUIS, ARNHEM Architect Team V Architectuur Opdrachtgever VolkerWessels Integraal B.V. Bouwperiode 01-08-2015 tot 01-09-2017 Fotograaf Jannes Linders

SCHOLEN EN GYMZAAL LEIDSCHE RIJN CENTRUM Architect Cita architecten Opdrachtgever KSU (Katholieke Scholenstichting Utrecht Bouwperiode 01-02-2016 tot 09-01-2017 Fotograaf Paul Gerlings

112

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK EUR, ROTTERDAM Architect dvdp, Defesche van den Putte architectuur en stedenbouw Opdrachtgever Erasmus Universiteit Rotterdam, EFB Bouwperiode 01-09-2014 tot 31-05-2017 Fotograaf Roos Aldershoff

MARIUS MEIJBOOMHUIS, AMSTERDAM Architect Arons en Gelauff architecten Opdrachtgever de Aliantie Ontwikkeling B.V. Bouwperiode 01-07-2015 tot 01-02-2017 Fotograaf Luuk Kramer

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

WIEBENGA, GRONINGEN

EPR PARTNER, NIJMEGEN

Architect DP6 architectuurstudio | Bierman Henket architecten Opdrachtgever Hanzehogeschool Groningen Bouwperiode 18-05-2015 tot 31-08-2017 Fotograaf Gerard Van Beek & Joep Jacobs

Architect Wiegerinck Architecten Arnhem B.V. Opdrachtgever Chezz Partners B.V. Bouwperiode 01-09-2016 tot 01-06-2017 Fotograaf William Moore

VAN SPAENDONCK ONDERNEMINGSHUIS, TILBURG

IKC DE GELUKSVOGEL, MAASTRICHT

Architect cepezed Opdrachtgever Van Spaendonck Bouwperiode 01-05-2015 tot 01-05-2017 Fotograaf Lucas Van der Wee

Architect UArchitects Opdrachtgever Mosalira Bouwperiode 01-11-2015 tot 28-02-2017 Fotograaf Daan Dijkmeijer

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

113

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE KAWNEER: NIEUWE NAAM, NIEUWE KANSEN, NIEUWE INNOVATIES KAWNEER

vond plaats dicht bij de Kansas rivier. In de volksmond de ‘Kaw’ rivier genoemd. ‘Neer’ verwijst naar Near, als in dichtbij. Kawneer was geboren.’’

MASTERING SIMPLICITY Kawneer is de bedenker van modulaire façade systemen. We weten alles van aluminium en blijven onze high-end oplossingen voortdurend vereenvoudigen. Zo creëren we het perfecte uitzicht en laten we mensen leven en werken in een comfortabele omgeving. Wij helpen je.

HET SYSTEEM

Nog niet bij iedereen bekend is het feit dat Alcoa Architectuursystemen sinds 2016 Kawneer heet. Het moederbedrijf van het Harderwijkse bedrijf is sinds 1 november 2016 opgesplitst in twee zelfstandige, beursgenoteerde bedrijven: Alcoa Corporation en Arconic. De locatie in Harderwijk valt in deze nieuwe situatie onder Arconic. Tegelijkertijd heeft Alcoa Architectuursystemen de nieuwe naam Kawneer aangenomen. Het doel? Aansluiten bij de wereldwijd sinds 1906 actieve zusterbedrijven met dezelfde naam. En nóg beter aansluiten bij de wensen van de eindgebruiker.

gevelsystemen heeft vestigingen in Europa, Noord-Amerika, Azië en Zuid-Amerika. Kawneer is wereldwijd het merk waaronder moederbedrijf Arconic haar geveloplossingen in de markt zet’’, vertelt Hans Jacobs, General Manager bij het ‘nieuwe’ Kawneer in Harderwijk. ‘’We doen ons voordeel met het wereldwijde kennisnetwerk en de jarenlange ervaring. En als gevolg daarvan profiteren onze eindgebruikers uiteindelijk van nog meer innovatie en hoogwaardige productontwikkeling’’.

‘’De verandering naar Kawneer geeft ons veel nieuwe kansen. Deze wereldleider op het gebied van aluminium ramen, deuren en

Achter bijzondere namen gaan vaak bijzondere verhalen schuil. Zo ook bij Kawneer. Jacobs vertelt: ‘’Stel je de volgende situatie voor. De grondlegger van ons bedrijf, architect en uitvinder Francis J. Plym, bedacht in 1906 het concept voor het eerste veerkrachtige metalen kozijn voor glas. De eerste productie

114

Met Kawneer’s modulaire aluminium systemen voor ramen, deuren en gevels maakt het niet uit wat het uitgangspunt is van uw ontwerp; of dat nu esthetiek is of functionaliteit. Wanneer het esthetiek is kunt u kiezen uit één van de prachtige vormgevingen, variërend van renovatie tot modern.

HET VERHAAL ACHTER DE NAAM KAWNEER

Wanneer het uitgangspunt functionaliteit is, biedt Kawneer alles van inbraak- en brandwerendheid tot Passiefhuis isolatie. Kawneer’s modulaire systeem is zo bedacht dat onafhankelijk van de functionele

eigenschappen, de vormgeving aan de buitenzijde hetzelfde blijft. Zo maken we het u als architect, raamfabrikant of aannemer makkelijk om te doen waar u goed in bent: prachtige gebouwen ontwerpen en bouwen.

PROJECT SOLUTIONS Wanneer er geen oplossing kan worden gevonden binnen de standaard systemen komt Kawneer’s afdeling Project Solutions in beeld. In overleg wordt er dan een innoverende projectoplossing op maat voor uw project ontwikkeld.

MINST DIEPE SYSTEEM MET BESTE ISOLATIEWAARDE IN DE MARKT Een mooi voorbeeld van de hoogwaardige productontwikkeling van Kawneer is het nieuwe, innovatieve Passiefhuis phB gecertificeerde raam- en deursysteem RT 82 HI+: met een inbouwdiepte van slechts 82 mm en een extreem lage Uf-waarde van is het op dit moment het minst diepe systeem met de beste isolatiewaarde in de markt. De RT 82 HI+ is bedoeld voor hoogwaardige, duurzame nieuwbouw van woningen en kantoren, maar is ook toegesneden op het energetisch verduurzamen van de bestaande woningvoorraad. ‘’Een belangrijk aspect bij dit nieuwe systeem is dat het modulair is, waardoor er een nagenoeg oneindige vrijheid in vormgeving ontstaat. Hier is volop vraag naar binnen de genoemde nieuwbouw, maar uiteraard ook in de renovatie-sector. Een voorbeeld: een jaren ’30 stalen profiel kan vervangen worden door de GT 70 S vormgeving of een houten kozijn door een hout-renovatie vormgeving. Allemaal in combinatie met de hoge isolatiewaarde van de RT 82 HI+’’, vertelt Hans Jacobs.

De RT 82 HI+ biedt uitgebreide mogelijkheden voor energiebesparing en vormgeving. Het is nu zelfs mogelijk om de RT 82 HI+ uit te voeren in deuren en stolpramen. Ook anti-paniekdeuren en deuren met een barrièrevrije onderdorpel zijn hierbij inbegrepen, met bovenof zijlichten naar keuze. Alle deuren worden uitgevoerd met de A-line paumelle scharnieren van Kawneer, waarbij Kawneer de enige systeemleverancier is die een zo uitgebreid systeem biedt met zoveel mogelijkheden voor Passiefhuis als de RT 82 HI+. De raamvleugels van de RT 82 HI+ kunnen worden uitgevoerd tot 150 kg.

onderstreept door het recent in Parijs gesloten Klimaatakkoord. Hans Jacobs: ‘’We zijn dan ook trots om te mogen vertellen dat we 2 Cradle to Cradle certificaten hebben

CRADLE TO CRADLE Niet alleen de RT 82 HI+ draagt bij aan energetische verduurzaming en duurzaamheid in het algemeen. Kawneer draagt tevens bij aan een circulaire economie en Cradle to Cradle en hecht veel waarde aan toekomstbestendige producten. Een belangrijke vooruitgang, aangezien in 2030 in Nederland al 50% minder primaire grondstoffen (mineralen, metalen en fossielen) gebruikt moeten worden. Deze en andere maatregelen worden

ontvangen voor de vliesgevels AA 100 Q en AA 100 Q HI+ in respectievelijk Brons en Zilver. Bij Kawneer zien we deze certificering echter niet als einddoel, maar als stap in de richting naar een volledig circulaire economie, waarbij we de kansen voor de toekomstige generaties niet meer verminderen of constant houden, maar juist vergroten. Dat is een doel om trots op te zijn en wat het nastreven waard is.’’

115

FotograďŹ e: Rindert van den Toren Architect: Els Mommersteeg - www.wagemaker.nl

Proliad Led Lighting is de verbinding naar duurzame LED projecten, waarbij optimale lichtbeleving en sterk design voorop staan. We realiseren state of the art LED-projecten voor bedrijven, gemeenten en particulieren. Dat doen we vaak in samenwerking met (licht-)architecten of interieurontwerpers.

Van idee tot turn-key opleveren!

T: +31 (0)85-8769548 E: info@proliad.com W: www.proliad.com

Innovatief met zonne-energie De complete dak oplossingen van SCX Solar met rondom een fraaie, volledig geĂŻntegreerde afwerking zijn een duurzame en kostenbewuste +31 (0)40 744 02 02

kroon op uw ontwerp. Alle mogelijke formaten en uitvoeringen zijn leverbaar.

info@scx-solar.eu

Informeer bij ons naar de talloze mogelijkheden.

www.scx-solar.eu

116

Schlüter®-LIPROTEC Leefruimten vormgeven – met licht en keramiek. Voor de sfeer in een ruimte is het gebruik van licht van doorslaggevende betekenis. Met de moderne lichttechniek kan men ruimten niet alleen verlichten, maar ook creatief en decoratief vormgeven. Of het nu gaat om zacht, ontspannend licht voor rustzones, neutraal licht voor werkplekken of gekleurde sfeerverlichting – met de moderne LED-lichttechniek van Schlüter®-LIPROTEC creëert u op elke plaats het juiste licht.

voor duurzaam bouwen. 3 Lichttechniek Lange levensduur. Efficiënt. 3 Hoogwaardige aluminium profielen. homogeen lichtbeeld dankzij 3 Bijzonder hoogwaardige LED-strips.

3 Op de behoeften afgestemde, volledige sets. LED-strips – geschikt 3 IP-gecertificeerde voor vochtige ruimten. regeling via Bluetooth of 3 Innovatieve radiogestuurd.

Schlüter-Systems KG · BeNeLux Bureau · Schotelven 28 · B-2370 Arendonk · Tel.: +32 14 44 30 80 · Fax: +32 14 44 30 81 · benelux@schlueter.de · www.schlueter-systems.nl

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE

DUURZAME TOTAALOPLOSSINGEN VOOR DE HELE GEBOUWSCHIL KINGSPAN GEÏSOLEERDE PANELEN Kingspan Geïsoleerde Panelen stond vroeger vooral bekend als leverancier van sandwichpanelen. Dat beeld is achterhaald, zegt managing director Benelux Pieter Snelder. “Wij leveren tegenwoordig geavanceerde oplossingen voor de totale gebouwschil.” Zelf-ontwikkelde innovatieve duurzame producten met volledige vrijheid op het gebied van vorm en materiaalkeuze staan daarin centraal. Bij Kingspan ligt bij productontwikkeling de focus op duurzaamheid en dan vooral circulariteit, legt Snelder uit. “Circulariteit is een vorm van duurzaamheid die noopt tot een andere, slimmere manier van bouwen. Met slimme bouwmethoden en intelligente businessmodellen.”

VEERTIG JAAR GARANTIE “Architecten en gebouweigenaren kunnen bij ons terecht voor oplossingen die energie besparen én opwekken. Daar hebben we meerdere producten voor en we bieden een productgarantie tot veertig jaar en nieuwe garanties op water- en luchtdichtheid.” Als gevolg hiervan managet Kingspan ook de serviceen onderhoudsactiviteiten. “Volledig in lijn met de levenslange garanties en als service richting de gebouweigenaar.”

ENERGIEOPWEKKING Kingspan heeft een R&D-afdeling die continu werkt aan nieuwe slimme producten. “We willen graag het maximale eruit halen. Ik denk dat wij al jaren leidend zijn als het gaat om de isolatietechniek. Aangevuld met de kennis van duurzame energietechniek en energieopwekking zorgt dat voor een goede basis voor nieuwe

118

ontwikkelingen. Hierdoor hebben we de laatste jaren enorme stappen kunnen zetten op het gebied van recyclebaarheid.”

project: Rhenus Logistics in Son en Breugel boog: BENCHMARK Recess en Axis foto: DOKVAST

project: Ventura College, USA product: Dri-Design Tapered in geanodiseerd koper foto: Kingspan

DAGLICHTSTUDIE Als voorbeeld noemt Snelder een recent opgeleverd distributiecentrum. Mede dankzij de hoogwaardig geïsoleerde gevel- en daksystemen van Kingspan behaalde het pand de hoogste BREEAM-score. “En een gezondheidscertificaat en dat is nog redelijk uniek in Nederland.” Kingspan adviseerde de architect bij het toepassen van lichtstraten. “Hiervoor deden we een daglichtstudie om de optimale verhouding tussen daglicht en isolatie te bepalen. Doel is om het comfort van de medewerkers in het dc te verhogen.”

DUNNERE PANELEN QuadCore is een recente innovatie op het gebied van hardschuim isolatiemateriaal. De panelen zijn dunner terwijl ze wel beter isoleren, dankzij een slimme celstructuur. “En de brandveiligheid is verbeterd. QuadCore-panelen dragen bij aan het behalen van de duurzaamheidsscore en zijn nog beter voor BREEAM.”

PREFAB PLAT DAK “Een prefab plat dak, dat klinkt niet erg spannend”, zegt Snelder. “Maar het is een onderdeel van het gebouw dat nog steeds erg traditioneel wordt gebouwd; laag voor laag, met veel arbeid en met verschillende partijen. Wij lossen dat op met ons prefab-systeem: productie, kwaliteitscontrole en garantie bij één partij. De eerste grote projecten hiermee lopen nu. Projectontwikkelaars vinden het fijn dat wij gedurende de hele life cycle bij het gebouw betrokken blijven.”

project: Albert Heijn in Sneek dak: X-dek prefab platdak systeem foto: Kingspan

systemen. De ontwerpvrijheid in materiaalkeuze, kwaliteit en vorm is groot. Dri-Design is prima te combineren met de QuadCore-panelen. “Je kunt een scheiding aanbrengen tussen de bouwkundige kern en de esthetische schil. De solide kern gaat dan bijvoorbeeld veertig jaar mee en de Dri-Design schil is eenvoudig te vervangen. Dat is natuurlijk een prima voorbeeld van circulariteit.” Dri-Design wordt op dit moment ongeveer fiftyfifty ingezet bij nieuwbouw en renovatieprojecten. Vanuit gebouweigenaren kwam de opmerking dat gevels vaak snel vuil zijn. “Met Dri-Design lossen we dat op door het water op een slimme manier aan de achterkant af te voeren.”

MARKTBEHOEFTE “Wij ontwikkelen niet in een ivoren toren. We overleggen veel met marktpartijen, waaronder

architecten. We vragen architecten ook om kritisch naar een nieuw product te kijken. En omgekeerd, als een architect een idee heeft, pakken we dat op. Zo is in feite Dri-Design ontstaan, omdat er behoefte was aan een eenvoudiger systeem in plaats van de vele complexe systemen die er nu zijn.”

LUNCH & LEARN SESSIES Kingspan nodigt regelmatig architecten uit voor zogenoemde lunch & learn sessies. Thema’s die de revue passeren zijn bijvoorbeeld brandveiligheid, energiebesparing en circulair bouwen. “Wij vinden het belangrijk om samen op te trekken en kennis te delen aanvullend op de kennis die architecten zelf al hebben. Sinds kort hebben we een denktank met verschillende architecten waarin we samen nadenken over het bouwen van de toekomst.”

Meer informatie Kingspan BV Lingewei 8 4004 LL Tiel

ONTWERPVRIJHEID Een andere noviteit is het circulaire gevelsysteem Dri-Design, een luxe façade lijn die zich tweemaal sneller laat monteren dan vergelijkbare

Bekijk de inspirerende drone-opnames van het distributiecentrum Rhenus Logistics in Son en Breugel

Tel: +31 (0)344 675 250 info@kingspanpanels.nl www.kingspanpanels.nl www.kingspanbenchmark.nl

119

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

RENOVATIE EN NIEUWBOUW MEDISCH SPECTRUM TWENTE, OLDENZAAL Architect IAA Architecten Opdrachtgever Raad van Bestuur Medisch Spectrum Twente Bouwperiode 29-09-2014 tot 30-01-2017

120

SPORTCAMPUS ZUIDERPARK, DEN HAAG Architect FaulknerBrowns Architects Opdrachtgever Gemeente Den Haag, De Haagse Hogeschool, ROC Mondriaan Bouwperiode 01-03-2015 tot 12-06-2017 Fotograaf Scagliola Brakkee

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

VROUWENOPVANG HET KOPLAND, GRONINGEN Architect DE UNIE ARCHITECTEN Opdrachtgever Stichting Nijestee Bouwperiode 07-07-2016 tot 30-11-2017 Fotograaf Wouter Pops en Siese Veenstra

APPARTEMENTENGEBOUW WIBAUTSTRAAT, AMSTERDAM Architect Bedaux de Brouwer Architecten Opdrachtgever N.V. De Grachtengordel Bouwperiode 01-05-2016 tot 11-05-2017 Fotograaf Michel Kievits

DE BOEL, AMSTERDAM

SPACE-S, EINDHOVEN

Architect Hans van Heeswijk architecten Opdrachtgever Vesteda Bouwperiode 01-06-2015 tot 30-09-2017 Fotograaf Ossip van Duivenbode, Dick de Gunst, Anne van Houwelingen

Architect Inbo Opdrachtgever Stichting Woonbedrijf SWS.Hhvl Bouwperiode 01-05-2015 tot 01-06-2017 Fotograaf Rufus de Vries & Jan de Vries

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

121

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

HERBOUW LANGESTRAAT 62-52, ALKMAAR Architect Kerssens de Ruiter Architecten Opdrachtgever B. Waardijk, R. Nordemann, Coltavast BV Bouwperiode 01-09-2015 tot 14-07-2017 Fotograaf Bernard Faber

DE KLEINE RUÏNE, LEIDEN Architect Broekbakema Opdrachtgever VVE ‘De Kleine Ruïne’ Bouwperiode 07-03-2014 tot 04-11-2016 Fotograaf Menno Emmink

GEWORTELD WONEN, RIJSWIJK

MFC DOELUM, RENKUM

Architect Inbo Opdrachtgever Vereniging Geworteld Wonen Bouwperiode 01-08-2016 tot 01-06-2017 Fotograaf Rufus de Vries - Inbo

Architect NOAHH & Studio Nuy van Noort Opdrachtgever Gemeente Renkum Bouwperiode 01-07-2016 tot 01-11-2017 Fotograaf Katja Effting

122

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

CATHARINASTEEG, LEIDEN Architect Rijnboutt Opdrachtgever MRP Development Bouwperiode 12-05-2015 tot 08-06-2017 Fotograaf Kees Hummel

GEZONDHEIDSCENTRUM ’T REINHART, DUIVEN Architect Van der Schoot Architecten Opdrachtgever B. Jongmans, M. Jongmans-De Jong, M. Serrée, F. Mulling Bouwperiode 21-11-2016 tot 29-09-2017

AABE FABRIEK, TILBURG Architect Rijnboutt Opdrachtgever Rialto vastgoedontwikkeling B.V. Bouwperiode 31-10-2013 tot 25-09-2017 Fotograaf Kees Hummel

ST. GERLACH PAVILJOEN & KASTEELHOEVE, VALKENBURG AAN DE GEUL Architect Mecanoo architecten Opdrachtgever Landgoed Corneli II B.V., Valkenburg aan de Geul, Camile Oostwegel Bouwperiode 01-01-2016 tot 01-01-2017 Fotograaf Machteld Schoep

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

123

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

WOONZORGCENTRUM SCHELDEHOF, VLISSINGEN

FOODHALL EN BROUWERIJ MOUT, HILVERSUM

Architect atelier PRO architeken Opdrachtgever WVO Bouwperiode 07-07-2015 tot 01-08-2017 Fotograaf Ronald Tilleman

Architect Zecc Architecten Opdrachtgever Teus Kroon, Jonghe Graef BV Bouwperiode 02-01-2017 tot 31-05-2017 Fotograaf Stijn Poelstra

SPOORZONE BRINKLAAN, BUSSUM

POLYGONALE LOODS, TILBURG

Architect LEVS architecten Opdrachtgever Noordersluis Bouwgroep Bouwperiode 01-09-2015 tot 01-01-2017 Fotograaf LEVS architecten

Architect Zecc Architecten Opdrachtgever BOEI en EVE Bouwperiode 01-12-2016 tot 01-12-2017 Fotograaf Stijn Poelstra & Jan van Eijndhoven

124

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

HOTEL ARENA, AMSTERDAM

WIENER & CO, AMSTERDAM

Architect Team V Architectuur Opdrachtgever Paul Hermanides Bouwperiode 01-06-2015 tot 01-09-2017 Fotograaf Luuk Kramer

Architect Arons en Gelauff architecten Opdrachtgever Heijmans Vastgoed-Terra Ontwikkeling Bouwperiode 01-02-2015 tot 01-06-2017 Fotograaf Luuk Kramer

IR. M.A. BRINKMAN VISSER GEMAAL, ARNHEM

GEMEENTEHUIS EN GEMEENTEKANTOOR WESTLAND, NAALDWIJK

Architect Hoogte Twee Architecten Opdrachtgever Volkshuisvesting Arnhem Bouwperiode 01-09-2016 tot 01-05-2017 Fotograaf Juul Fotografie & Hoogte Twee

Architect cepezed Opdrachtgever consortium De Groene Schakel Bouwperiode 16-05-2016 tot 01-07-2017 Fotograaf Lucas van der Wee

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

125

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

GEZONDHEIDSCENTRUM DE POORT VAN BORNE Architect Reitsema & partners architecten Opdrachtgever Erik Mijnhardt Bouwperiode 01-10-2016 tot 21-12-2017 Fotograaf Ronald Tilleman

IKC HET NOORDERLICHT, DOETINCHEM Architect RoosRos Architecten Opdrachtgever Gemeente Doetinchem Bouwperiode 15-06-2016 tot 23-05-2017 Fotograaf René de Wit

DE BLOKHUISPOORT, LEEUWARDEN

GROENE MIENT, DEN HAAG

Architect TWA Architecten Opdrachtgever BOEi Bouwperiode 01-08-2014 tot 15-12-2017 Fotograaf Gerard van Beek

Architect Architektenkombinatie Bos Hofman ism FilliéVerhoeven Architecten Opdrachtgever CPO Vereniging Groene Mient Bouwperiode 15-02-2016 tot 12-09-2017 Fotograaf François Verhoeven

126

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

CLUBHUIS DZC’68, DOETINCHEM

DE KERK, OOSTELBEERS

Architect Duoplan Doetinchem architecten Opdrachtgever Gemeente Doetinchem - BUHA, Stichting Promotie DZC’68 Bouwperiode 10-10-2016 tot 10-09-2017 Fotograaf Elroy Spelbos

Architect BOUWKUNST architecten Opdrachtgever Stichting Dorpshuis Oostelbeers Bouwperiode 01-10-2016 tot 23-06-2017 Fotograaf Jasper van den Heuvel

CLUBHUIS HC SCHIEDAM

DE VERBINDING, VORCHTEN

Architect Samenwerkingsverband Architéma Architectuurstudio & Thijssen Verheijden Architecture & Management Opdrachtgever Gemeente Schiedam & Hockey Combinatie Schiedam Bouwperiode 11-05-2016 tot 05-01-2017 Fotograaf Ossip van Duijvenbode

Architect DAAD Architecten BV Opdrachtgever Kerkraad Johannes de Doperkerk - Gemeente Heerde Bouwperiode 14-02-2016 tot 31-01-2017 Fotograaf Marianne Berkhoff

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

127

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE

MEERGENERATIE WONEN, NIJMEGEN

DE LANGE AKKER, BERKEL-ENSCHOT

Architect Van Laarhoven Combinatie Architecten BNA bv. Opdrachtgever Talis en individuele kopers Bouwperiode 15-05-2015 tot 01-01-2017

Architect Aerde Borgert Architecten Opdrachtgever Lemmens Beheer BV Bouwperiode 01-02-2018 tot 31-05-2017 Fotograaf Tommy de Lange

WONEN OP EEN EILAND, DELFT

DE DOUANIER, ROOSENDAAL

Architect Ibelings van Tilburg architecten Opdrachtgever Ontwikkelcombinatie Harnaschpolder C.V. (AM en Volker Wessels Vastgoed) Bouwperiode 05-03-2014 tot 06-10-2017 Fotograaf Petra Appelhof & Erica van Holten Nijmegen & Utrecht

Architect Architectenburo De Vries & Theunissen Opdrachtgever Sonneborgh Bouwperiode 02-05-2016 tot 03-07-2017 Fotograaf Madeleine Sars

128

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2018

â&#x20AC;˘ Leading player in the steel construction market â&#x20AC;˘ Excellent in-house design and engineering capacity â&#x20AC;˘ Annual steel production capacity of 60,000 tons OOSTINGH BV Lageweg 36, 2222 AG Katwijk, The Netherlands info@oostingh.nl | www.oostingh.nl

Steenhandel Gelsing en Deppe Backstein-Keramik feliciteren met gepaste trots 2IĆ&#x201C;FH :LQKRY en *RWWOLHE 3DOXGDQ $UFKLWHFWV met de nominatie van Stadsarchief Delft voor %1$ %(67( *(%28: 9$1 +(7 -$$5 .

HET JURYRAPPORT: â&#x20AC;&#x2DC;De kwaliteit van dit project schuilt met name in de bakstenen gevelsâ&#x20AC;&#x2122;

FOTO: STEFAN MĂ&#x153;LLER

www.gelsing-steenhandel.nl | www.deppe-backstein.de 129

Het mooiste

zonnedak

“Het was van belang dat de duurzame energie opwekking esthetisch gezien een toevoeging moest zijn op de buitenwerkplaats, geen aff breuk. Regulier zonnepanelen aanbrengen was daarom geen echte optie, indaksystemen wel. Het BiTile Systeem van Robisol werd uitgekozen om de oplossing te bieden in dit vraagstuk”, weet Richard Bertrand van BeterZon. Als architect wordt je regelmatig geconfronteerd met vraagstukken en regelgeving over duurzame ontwikkeling en innovatie. Die technologische innovaties zijn natuurlijk leuk, maar industriële installaties komen de architectuur van het gebouw niet ten goede. Om die reden heeft Robisol zich gespecialiseerd in mooie toepassingen van zonne-energie. Zonnepanelen in of op het dak zorgen vaak dat het dak wat rommelig oogt. Dit geldt vooral als er om schoorstenen, dakkapellen en dakramen heen moet worden gewerkt en er bijna geen oppervlak overblijft voor de dakpannen. Het is dan veel logischer om te kiezen voor een dakbedekking met geïntegreerde energie opwekking. Dit geeft een veel rustiger beeld en zorgt dat de vormge130

ving weer wordt bepaald door de architect en niet door de installateur. HET MONTAGESYSTEEM Het BiTile montagesysteem vervangt de dakbedekking volledig. Door het toepassen van kleine panelen die in een halfsteensverband worden geplaatst, krijgt het dak

een speelse uitstraling die meer associatie opwekt met leistenen dan met zonnepanelen. Een dak dat niet exact uitkomt op de maatvoering van de zonnepanelen wordt opgevuld met paspanelen waarmee iedere aansluiting kan worden gerealiseerd. De randproﬁelen zorgen voor een fraaie eindafwerking.

“De ontwikkeling van zonnedaken is een proces waarbij steeds meer aspecten worden meegenomen. Bouwkundig hebben we te maken met eisen op het gebied van windbelasting, brandveiligheid, waterdichtheid en integratie. Montage-technisch wil je een systeem waarmee oneffenheden in het dak kunnen worden gecorrigeerd, dat eenvoudig op maat kan worden gemaakt en demontabel is vanuit de goot. Elektrotechnisch wil je een systeem waarbij de zonnepanelen betrouwbaar worden beschermd en goed worden gekoeld voor een hoger rendement en langere levensduur. Met het BiTile Systeem is het gelukt om al deze eisen in één oplossing samen te brengen”, laat Sven Meijerink van Robisol weten. DE ZONNEPANELEN Qua energieproductie zorgen de klein formaat zonnepanelen voor een uitstekend rendement. De hoog rendement PERC cellen hebben een efﬁciency van 17,3%. De panelen zijn een derde van het formaat van een standaard paneel waardoor drie 100Wp BiTile modules zich exact gelijk gedragen als een 300Wp zonnepaneel in standaard formaat. De panelen worden geproduceerd door DMGEC. Dit is ﬁnancieel de gezondste paneelproducent ter wereld en verzorgt de productie van grondstof tot eindfabricaat waarbij strenge kwaliteitscontroles zorgen voor een optimale kwaliteit en levensduur.

BIM READY Om de samenwerking van alle projectpartners in het bouwproces te vereenvoudigen, heeft Robisol een BIM bibliotheek ontwikkeld. De BIM bestanden zijn compatible voor gebruik in Revit. De modellen kunnen op de website van Robisol worden gedownload en kunnen eenvoudig worden geïmporteerd in het 3D ontwerpmodel van het bouwproject. Voor AutoCad gebruikers stelt Robisol een systeemconﬁgurator ter beschikking waarmee detailtekeningen worden samengesteld en aansluitingen op nokvorsten, boeiborden en goten kunnen worden bekeken. Omdat de engineering onderdeel vormt van de projectuitwerking, kan deze detaillering ook bij Robisol worden aangevraagd. MOOI EN BETAALBAAR Omdat zonne-energie voor een breed publiek toegankelijk moet zijn, maakt Robisol haar systemen niet alleen mooi en hoogwaardig, maar ook betaalbaar. “De balans tussen prijs en esthetiek is belangrijk om te zorgen dat ook woonwijken en rijtjeshuizen op een nette manier worden opgeleverd. We willen voorkomen dat mensen niet investeren in zonne-energie omdat zonnepanelen lelijk zijn. Maar een wijk wordt pas mooi als alle daken op een nette manier zijn opgeleverd. Met een mengelmoes van systemen en zonnepanelen, blijft het een rommeltje”, aldus Shilo van Holst van Robisol.

OVER ROBISOL Robisol B.V. is ontwikkelaar en producent van esthetische oplossingen om zonnepanelen in gebouwen te integreren. Met een goede balans tussen de kosten, duurzaamheid en architectuur zorgt Robisol dat mooie toepassingen van zonne-energie voor een breed publiek toegankelijk zijn. Benieuwd hoe gebouw-geïntegreerde zonne-energie kan worden toegepast in uw project? Neem dan contact op met Robisol: Robisol B.V. V Kiotoweg 40 3047 BG Rotterdam Tel.nr. 010-223 59 53 T info@robisol.com www.robisol.com 131

Het nieuwe VKG Keurmerk voor kunststof kozijnen De zekerheid van kwaliteit én duurzaamheid Kiezen voor kunststof kozijnen voor uw project of woning staat gelijk aan kiezen voor een onderhoudsarm duurzaam kwaliteitsproduct dat in vele verschillende stijlen te integreren is. Geschikt en passend voor alle soorten woningen en projecten, van een moderne loft tot traditionele boerderij of iets daartussenin. De hoge isolatiewaarde en lange levensduur van kunststof kozijnen maken het ook een milieuvriendelijk en prijstechnisch zeer interessante keuze.

Waarborgen van kwaliteit

Esthetische waarde

Als antwoord op de behoefte aan transparantie en kwaliteit in

Door de verregaande productinnovaties van de afgelopen jaren

de bouw ontwikkelde de VKG het VKG Keten Keurmerk. Deze

op het gebied van kunststof kozijnen zijn er momenteel legio

staat voor integrale kwaliteit van kunststof kozijnen, ramen

mogelijkheden en kleuren beschikbaar. Het kunststof kozijn van nu

en deuren. Met het Keten Keurmerk is de totale keten van

heeft een eigen vormgeving die recht doet aan de kwaliteiten van

bedrijven uit de toelevering, de kozijnproductie en de montage

het materiaal. Een goed gekozen kunststof kozijn voegt de juiste

gesloten. Professionals en consumenten hoeven hiermee maar

waarde toe aan het beoogde karakter van het pand. Voor elke

op één keurmerk te letten om te weten dat ze verzekerd zijn van

toepassing en gewenste uitstraling, van traditioneel tot modern,

integrale kwaliteit van kozijnen, montage, service en garantie.

en woon- of gebruikswens, is een passend kozijn beschikbaar.

Duurzaam en recyclebaar

Opleverapp

Kunststof kozijnen vormen niet alleen een duurzame keuze

Met de nieuw geïntroduceerde digitale opleverapp zorgt de

vanwege het onderhoudsvrije en energiebesparende karakter.

VKG voor transparantie en efficiëntie en vergemakkelijkt het

Oude kunststof kozijnen zijn uitermate geschikt voor recyclen.

hele opleveren controleproces voor alle partijen. Bij een

Ze bevatten hoogwaardige materialen, zoals metaal, rubber en

geconstateerde afwijking is de fabrikant middels de opleverapp

PVC. Het recyclen ervan levert weer een schone PVC-korrel op,

in staat snel actie te ondernemen ter vervanging van het kozijn.

die de basis vormt voor nieuwe kunststof kozijnen. De VKG heeft

De betrokken partijen blijven op de hoogte van het herstelproces

een recyclesysteem dat oude kozijnen inzamelt en verwerkt.

en de consument of eindgebruiker ontvangt bij oplevering

Zonder gedoe en kostendekkend. Een duurzaam en circulair

een digitaal opleverdossier. Met de introductie van het Keten

hoogstandje aangezien dit proces tien keer herhaald kan worden

Keurmerk voor integrale kwaliteit en de opleverapp voor een vlot

zonder aan kwaliteit in te leveren. En met een nieuwe generatie

en transparant opleverproces geeft de VKG het antwoord op de

duurzame kunststof kozijnen als resultaat.

behoefte aan transparantie en gewaarborgde kwaliteit voor alle betrokken partijen.

Keurmerk Een keur aan extra zekerheden. Bekijk alle zekerheden van het VKG Keurmerk en de lijst van deelnemende partners op vkgkeurmerk.nl

B.E.G.

The lighting control professionals

vestigingen en agentschappen

Brightness and occupancy dependant light control

Networked systems, scalable to any project size

The right solution for every requirement

B.E.G. Nederland B.V. Tjalk 42 2411 NZ Bodegraven T 0172 476800 info@beg-luxomat.nl beg-luxomat.com/nl

B.E.G. BiRC

2 WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU MEERWAARDE VAN DE ARCHITECT ERKENDE BNA BUREAUS PARTICULIERE OPDRACHTGEVER ARCHITECTENWINKEL ZELF BOUWEN, MET EEN ARCHITECT SAMEN WERKEN AAN WAARDE/WAARDEKAARTEN WAARDE BIJ STIMULERENDE OMGEVINGEN WAARDE BIJ LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE WAARDE BIJ PARTICULIERE WOONBELEVING WAARDE BIJ IDENTITEIT & ICOONWAARDE WAARDE BIJ DUURZAAM & INNOVATIEF WAARDE BIJ SNEL & SLIM

GASTCOLUMNS & INTERVIEWS ALGEMENE VOORWAARDEN ARCHITECTENSELECTIES

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Meerwaarde van de architect

IN NEDERLAND MAG NIET IEDEREEN ZICH ARCHITECT NOEMEN. ALLEEN DIEGENEN DIE ZIJN INGESCHREVEN IN HET ARCHITECTENREGISTER HEBBEN VOLGENS DE WET RECHT OP DE ARCHITECTENTITEL. ZIJ HEBBEN ALLEMAAL EEN ARCHITECTUUROPLEIDING GEVOLGD. WERKEN MET EEN ARCHITECT GEEFT U MEERWAARDE, FUNCTIONEEL EN FINANCIEEL, EN OP ZOVEEL MEER VLAKKEN:

Technische meerwaarde De technische voorzieningen in het object zijn in orde en voldoen aan alle normen.

Maatwerk Een architect vertaalt uw specifieke wensen naar een goed gebouw, waardoor u niet gebonden bent aan standaardoplossingen. Binnen uw budget en de overige randvoorwaarden is vrijwel alles mogelijk.

Maatschappelijke en culturele meerwaarde Bouwen met een architect betekent zorg besteden aan alle aspecten. Hiermee draagt u bij aan de maatschappelijke en culturele waarde van de gebouwde omgeving.

Inspiratiebron Een architect stimuleert de ideevorming en draagt alternatieven aan. Hierdoor vergroot u de kans op een optimaal eindresultaat.

Geldelijke meerwaarde Een architect let overal op. Dat komt de kwaliteit van het gebouw ten goede. Meer kwaliteit betekent een hogere waarde. U investeert dus in een meeropbrengst bij eventuele verkoop. Bovendien weten architecten hoe ze energiezuinig of zelfs energieneutraal moeten bouwen, waardoor u op termijn veel kunt besparen.

Touwtjes in handen Een architect vervult in alle fasen de rol van regisseur. Hij houdt het overzicht en zorgt ervoor dat het complexe proces van (zelf) bouwen voor u als opdrachtgever behapbaar blijft. Rots in de branding Een architect vormt een buffer tussen u en alle andere betrokken partijen zoals aannemers en overheden. Zo betaalt u niet teveel en duren procedures niet langer dan noodzakelijk is. Bovendien controleert de architect of alle andere betrokken partijen hun werk goed en conform afspraak hebben gedaan. Vraagbaak Of het nu om gebruik van bepaalde materialen gaat of om een vergunningsaanvraag: een architect kent alle mogelijkheden en onmogelijkheden. Onaangename verrassingen blijven u bespaard. Functionele meerwaarde U krijgt een gebouw dat alle door u gewenste woon-, werk-, verblijfs- en andere functies in zich verenigt. Esthetische meerwaarde Het uiterlijk van zowel binnen- als buitenkant sluit aan bij wat u mooi vindt of wil uitstralen en zal ook in algemene zin als smaakvol ervaren worden.

136

Meer gebruiksgenot Het dagelijks gebruik van een omgeving waarin u zich prettig voelt, draagt dagelijks bij aan uw welbevinden. Het gebouw dat samen met uw architect tot stand komt, zit als gegoten.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Erkende BNA-bureaus

Alle bureaus die in Architecten 2018/2019 staan vermeld op de bureaulijst zijn door de BNA erkend. Ze zijn lid van de BNA, de enige branchevereniging van architectenbureaus in ons land.

KWALITEITSEISEN Een erkend BNA-bureau voldoet aan een aantal eisen die van belang zijn voor een goede en verantwoorde uitoefening van het beroep. BNA-bureaus vinden titelbescherming immers een noodzakelijke, maar onvoldoende voorwaarde voor de uitoefening van het architectenvak. Architectenbureaus die zijn aangesloten bij de BNA hebben daarom onderling afspraken gemaakt over de wijze waarop ze hun vak willen uitoefenen. Verantwoordelijkheid, integriteit en professionaliteit staan daarbij centraal. Door lid te zijn van de BNA onderschrijven architectenbureaus de kwaliteitseisen en zijn ze verplicht zich daaraan te houden. Het is voor u als opdrachtgever dus een voordeel te kiezen voor een erkend BNA-bureau, of dat nu een eenmanszaak is of een bureau met tientallen werknemers.

BNA-BUREAUKEURMERK De actuele lijst van erkende BNA-bureaus vindt u bij de gele pagina's achterin dit boek en is altijd te raadplegen op www.BNA.nl. U kunt een erkend bureau ook herkennen aan het bureaulogo. Alleen erkende BNA-bureaus mogen het logo voeren. Het is zowel in het Nederlands als in het Engels beschikbaar. Ook mogen erkende bureaus de lettercombinatie BNA in hun naam voeren. Ze beschikken bovendien over een op naam gesteld certificaat dat jaarlijks wordt verstrekt.

BNA ERKEND BUREAU

DE KWALITEITEN VAN EEN ERKEND BNA BUREAU Het erkend BNA-bureau: is deskundig en vakbekwaam voor de opdracht Een erkend BNA-bureau mag alleen een opdracht aanvaarden als het beschikt over voldoende deskundigheid, vakbekwaamheid en bureaucapaciteit - dan wel deze van buitenaf inschakelt- om de opdracht te kunnen uitvoeren. De architecten die bij het architectenbureau werkzaam zijn, zijn ingeschreven in het wettelijke architectenregister. Daarmee voldoen ze aan de opleidingseisen die de Europese Unie aan architecten stelt. heeft een beroepsaansprakelijkheidsverzekering Een erkend BNA-bureau is verplicht verzekerd tegen de risicoâ&#x20AC;&#x2122;s van beroepsaansprakelijkheid. De opdrachtgever kan er hierdoor op vertrouwen dat onverhoopte schade door de verzekering wordt gedekt. Elk jaar moeten de bureaus bij de BNA het nummer van hun verzekeringspolis melden om na te kunnen gaan of de bureaus aan de verzekeringsplicht voldoen. houdt kennis en vaardigheden op peil Ook zorgt het bureau dat de kennis en vaardigheden van architecten en andere medewerkers op peil blijven. De BNA heeft hiervoor de Permanente Beroepsontwikkeling (PBO) ontwikkeld. Onder andere bij de BNA Academie kunnen architecten en medewerkers bij architectenbureaus werken aan hun permanente beroepsontwikkeling. garandeert vertrouwelijkheid Het erkend BNA-bureau behandelt de door de opdrachtgever als vertrouwelijk verstrekte gegevens als zodanig. maakt deugdelijke afspraken Een erkend BNA-bureau mag alleen aan het werk gaan op basis van adequate afspraken met u als opdrachtgever. Het architectenbureau aanvaardt slechts opdrachten op basis van een overeenkomst waarin de wederzijdse rechten en plichten van opdrachtgever en architect deugdelijk zijn vastgelegd. Ook bij ontwerpwedstrijden moeten opdrachtgever en architectenbureau vantevoren weten waar zij aan toe zijn.

137

draagt bij aan kennisontwikkeling Het bureau draagt bij aan collectief onderzoek. BNA Onderzoek entameert studies naar huidige en toekomstige bouwopgaven en de BNA ontwikkelt instrumenten die leden kunnen gebruiken bij de uitoefening van hun vak. toont zijn verbondenheid met het vak Door zijn aansluiting bij de BNA toont een bureau dat het oog heeft voor het collectieve belang en laat hij zijn betrokkenheid bij het beroep zien. Door zijn lidmaatschap draagt het bij aan de ontwikkeling van het vak, de ontwikkeling van instrumenten voor de vakbeoefening, de uitbouw van kennis en vaardigheden en de verbetering van het bouwproces. U profiteert daarvan als opdrachtgever.

GEDRAGSCODE De hierboven genoemde afspraken zijn vastgelegd in de lidmaatschapsverplichtingen en in een gedragscode. Alle leden moeten de BNA Gedragscode verantwoordelijkheid, integriteit & professionaliteit naleven en zijn daarop aanspreekbaar. De architect is gehouden de opdrachtgever deskundig in een vertrouwenspositie als adviseur terzijde te staan. De architect behartigt de belangen van de opdrachtgever naar beste weten en kunnen, in het besef niet alleen verantwoordelijk te zijn jegens de opdrachtgever, maar ook tegenover mens, milieu en samenleving. De gedragscode is hieronder en op BNA.nl/gedragscode te lezen.

BNA GEDRAGSCODE VERANTWOORDELIJKHEID, INTEGRITEIT & PROFESSIONALITEIT De gedragscode verantwoordelijkheid, integriteit & professionaliteit van de Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten BNA, de branchevereniging van architectenbureaus, geeft aan hoe de leden zich bij de uitoefening van hun beroep willen gedragen en hoe ze zich willen opstellen ten opzichte van de samenleving, hun opdrachtgevers, bouwpartners, collega’s en medewerkers.

TOEZICHT Het College van Toezicht oordeelt – desgevraagd – over de wijze waarop de leden van de BNA hun 138

gedragscode

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

beroep uitoefenen en de gedragscode in acht nemen. Het College bestaat uit leden van de BNA. De voorzitter en secretaris zijn onafhankelijke juristen. Tegen uitspraken van het College kan in beroep worden gegaan bij de Raad van Beroep. Voor contactgegevens, zie pagina 230 van deze uitgave.

BEMIDDELING

Bij moeilijkheden tussen opdrachtgever en een bij de BNA aangesloten bureau of architect kan de deken een helpende hand bieden. De dekenen borgen de juiste uitoefening van het architectenberoep. Ze zijn wegwijzers, bemiddelaars en vertrouwenslieden, zowel voor opdrachtgever als architect. Daarbij houden ze altijd de rechten, belangen en plichten van de beroepsgroep voor ogen, waaronder de BNA Gedragscode Verantwoordelijkheid, Integriteit en Professionaliteit. Voor contactgegevens, zie pagina 230 van deze uitgave.

KERNWAARDEN

De gedragscode is gestoeld op drie kernwaarden: Verantwoordelijkheid, Integriteit en Professionaliteit. Verantwoordelijkheid De architect is zich bewust van het publieke belang van zijn functioneren in het maatschappelijk verkeer en van de bijdrage die hij bij de uitoefening van zijn beroep kan leveren aan de ontwikkeling van de ruimtelijke omgeving. Hij weet zich verantwoordelijk voor zijn werkzaamheden en handelt binnen het kader van zijn opdracht met respect voor mens, samenleving en milieu. Zijn zorg geldt zowel de gebouwde en ongebouwde omgeving als de participanten in de processen waarbij hij bij zijn beroepsuitoefening is betrokken. Integriteit De architect oefent zijn beroep uit naar eer en geweten. De architect maakt zich niet schuldig aan oneerlijke concurrentie en respecteert de principes van goed werkgeverschap. Als opdrachtnemer behartigt hij in een vertrouwenspositie onafhankelijk de belangen van de opdrachtgever, zonder zich op onoirbare wijze te laten beïnvloe- den door nevenbelangen. De architect behandelt de in het kader van zijn opdracht verkregen vertrouwelijke informatie als zodanig.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Professionaliteit Bij de uitoefening van zijn beroep handelt de architect competent en vakbekwaam. Hij zorgt ervoor de beschikking te hebben over de voor zijn werkzaamheden benodigde kennis, vaardigheden, financiële en technische middelen. Zijn professionaliteit blijkt ook uit het vermogen om processen adequaat in te richten en aan te sturen en uit een solide bedrijfsvoering. De architect draagt bij aan een goede werkrelatie met collega’s en andere participanten in het bouwproces. Hij zorgt in de relatie met de opdrachtgever voor heldere communicatie en voorlichting.

DE REGELS IN DE PRAKTIJK 1 De architect die een opdracht in strijd acht met zijn verantwoordelijkheden voor mens, samenleving en milieu, vestigt de aandacht van de opdrachtgever hierop en zet zich in om de strijdigheid op te heffen. 2 De architect is transparant over de zakelijke en persoonlijke belangen die op een of andere wijze zijn functioneren zouden kunnen beïnvloeden. 3 De architect bedingt of aanvaardt geen geldelijk belang of enig ander voordeel van derden, noch kent deze toe aan derden bij het verkrijgen, verlenen, aanvaarden of uitvoeren van een opdracht anders dan de met de opdrachtgever overeengekomen beloning. 4 De architect houdt zich op de hoogte van de voor zijn vakgebied relevante ontwikkelingen en zorgt dat zijn kennis en vaardigheden evenals die van zijn medewerkers op het vereiste niveau blijven. 5 De architect zorgt ervoor te beschikken over voldoende deskundigheid, vakbekwaamheid en capaciteit van het bureau, dan wel deze van buitenaf in te schakelen, om de opdracht uit te voeren. 6 De architect aanvaardt opdrachten op basis van voorwaarden waarin de wederzijdse rechten en plichten van opdrachtgever en architect op schrift deugdelijk zijn vastgelegd.

7 Indien een architect wordt gevraagd om de werkzaamheden van een andere architect te herzien of over te nemen dan doet hij dat op zorgvuldige wijze met respect voor het werk van de collega, ook met het oog op de belangen van de opdrachtgever. 8 De architect geeft erkenning aan het aandeel dat medewerkers, adviseurs, collega‘s en anderen in het ontwerp hebben gehad.

NALEVING Deze code geldt voor alle leden van de BNA, zowel bureauleden als persoonlijke leden. Daar waar ‘architect’ staat, moet ook ‘architectenbureau’ worden gelezen. De architect als werkgever informeert de medewerkers over deze code en ziet erop toe dat zij zich hieraan houden. De architect draagt er zorg voor dat deze code wordt nageleefd door alle personen die werkzaam zijn bij of verbonden zijn aan het bureau. De bestuurders zijn daarvoor verantwoordelijk en daarop aanspreekbaar in het kader van de handhaving van deze code.

HANDHAVING Onverminderd de rechten en plichten die voortvloeien uit het lidmaatschap van de BNA houden de leden zich aan de BNA-code integriteit en professionaliteit en de weten regelgeving van het land waarin het beroep wordt uitgeoefend. Op de naleving van deze gedragscode wordt toegezien door het College van Toezicht en de Raad van Beroep. De wijze waarop klachten kunnen worden ingediend en hoe ze worden behandeld is vastgelegd in het procesreglement en het reglement op het College van Toezicht en de Raad van Beroep. Klachten over persoonlijke leden die verbonden zijn aan een bureaulid, worden geacht te zijn gericht tegen het bureaulid. Waar in deze code ‘hij’ is gebruikt, kan ook ‘zij’ worden gelezen. Deze code is vastgesteld door de ledenraad van de Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten BNA op 9 december 2015.

139

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Particulier: voorkom dat zelfbouwwijk attractie wordt LEG ALS GEMEENTE BIJ DE VERKOOP VAN ZELFBOUWKAVELS METEEN VAST AAN WELKE REGELS BOUWPLANNEN MOETEN VOLDOEN. WANT DAT IS DE ENIGE MANIER WAAROP JE KUNT STUREN OP KWALITEIT VAN EEN ZELFBOUWWIJK, EN VOORKOMEN DAT DIE EEN ATTRACTIE WORDT MET EEN ALLEGAARTJE VAN BOUWSTIJLEN ZONDER UITSTRALING. DIE OPROEP DOET PROGRAMMAMANAGER JUTTA HINTERLEITNER VAN DE BRANCHEVERENIGING NEDERLANDSE ARCHITECTENBUREAUS (BNA).

GRACHTENPAND NAAST BOERDERETTE Hinterleitner benadrukt dat ze de vrijheid van zelfbouwers om te bouwen wat ze willen, prima vindt, ‘zeker na een eeuw van volkshuisvesting waarin je als bewoner zelfs de kleur van je eigen voordeur niet mocht kiezen’. “Die vrijheid moet je niet de kop indrukken. Maar waar ik gemeenten voor wil behoeden, is dat er van die wijkjes ontstaan met een allegaartje van bouwstijlen, met naast een grachtenpand een boerderette met een rieten dak of een wit huisje met blauwe kozijnen omdat de eigenaar ervan net op vakantie naar Griekenland is geweest. Want dan wordt zo’n buurtje een soort attractie en niet een eigentijdse uiting van stedenbouw.”

gemeenten hebben het goed op orde, al zijn er dus ook zelfbouwwijkjes waar je als je er komt tegen elkaar zegt ‘moet je nou toch eens kijken’. Dat is dan toch jammer.” Een mooi voorbeeld van een goede aanpak noemt ze de kavelpaspoorten die zelfbouwers in Almere krijgen bij de koop van hun kavel: “In die handleiding kunnen ze meteen precies lezen wat wel en niet mag.”

HOMERUSKWARTIER In 2013 onderzocht de BNA samen met Jacqueline Tellinga, planologe en medebedenkster van het Homeruskwartier in Almere, hoe zelfbouwers in die wijk te werk gingen, wat de voor- en nadelen waren van het inschakelen van een architect of catalogusbouwer, hoe de wijk er uiteindelijk uitzag en hoe tevreden bewoners waren. Hinterleitner noemt de “rijkgeschakeerde wijk” een interessant experiment, waarbij de gemeente het dus ook goed aanpakte. Goed aan die aanpak vindt ze ook het organiseren van een zelfbouwmarkt op het moment van uitgifte van zelfbouwkavels: “Zo geef je als gemeente met name aan architecten een podium om aan een zelfbouwer uit te leggen dat die meer kwaliteit krijgt als hij voor een architect kiest.”

MAATWERK EENHEID IN VERSCHEIDENHEID Stedenbouw houdt in, geeft Hinterleitner aan, dat een wijk een bepaalde samenhang heeft, met ook een kwalitatieve uitstraling: “Eenheid in verscheidenheid, zou je bij zelfbouw kunnen zeggen. Met dus richtlijnen voor zaken als de dakvorm, gevel, aantal bouwlagen en materiaalgebruik. Binnen dat kader kunnen zelfbouwers dan doen wat ze zelf willen, of ze daar nou een architect voor in de arm nemen of een catalogusbouwer. Maar dat past dan in ieder geval binnen dat grotere geheel en bereik je als gemeente ook dat zo’n wijk als woonomgeving in de tijd langer goed blijft en mooi veroudert.”

Het voordeel van het werken met een architect is, zegt ze, dat een zelfbouwer meer maatwerk krijgt, terwijl een woning van een catalogusbouwer wat goedkoper is door het schaalvoordeel. “Maar voor wat meer geld, want zo duur is een architect voor zo’n micro-opdracht niet, krijg je als klant wel een huis gebouwd onder architectuur, met net wat meer uitstraling en dat volgens makelaars straks ook beter verkoopt.” Een nog relatief nieuwe ontwikkeling in dit marktsegment is, legt Hinterleitner uit, dat architecten en aannemers steeds vaker gaan samenwerken en zo ook tot enige standaardisering komen. “Daardoor wordt voor hun de business case interessanter en profiteert de zelfbouwer ook van een schaalvoordeel.”

KAVELPASPOORT Hinterleitner heeft de indruk dat de meeste zelfbouwgemeenten er goed op letten dat bij de uitgifte van zelfbouwkavels de richtlijnen voor zelfbouwers duidelijk zijn en dat dit ook goed is verankerd in het bestemmingsplan. “De meeste 140

HANDIGE LINKS Vind een BNA-architectenbureau: www.bna.nl/vind-een-architect Bezoek een Architectenwinkel: www.architectenwinkel.com

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Superlofts Houthaven: microloft of juist een penthouse Superlofts zijn op maat aanpasbaar voor specifieke bouwgroepen. Bijvoorbeeld stadse gezinnen met kinderen, zzp-ers met kantoor aan huis maar ook senioren die kleiner willen wonen.

Stel je voor: een loftappartement dat je volledig naar je eigen hand zet. Plus de voordelen van collectieve ruimten en voorzieningen, die je samen met je buren bepaalt. Dit kun je nu combineren in een innovatief concept. Superlofts gelooft in de kracht van het collectief en neemt bouwgroepen aan de hand. Interessant voor woningzoekenden die wel een stempel op hun woning willen drukken, maar betaalbaarheid ook belangrijk vinden. En interessant voor professionele partijen, want Superlofts zijn de smaakmakers in bestaande of nieuwe wijken. Superlofts Houthaven kavel 4 is een collectieve woongebouw met lofts van zes meter hoog. Als bewoner bepaal je zelf je eigen indeling, grootte en ontwerp. De kosten voor de afbouw van de loft heb je in eigen hand. Betaalbaar kan door het zelf te doen maar je kunt ook kiezen voor een architect. Bovendien kan je loft door de jaren heen met je mee groeien. Extra kamer nodig? Of juist zin in meer open ruimte als je gezinssamenstelling verandert? Dat kan. Een Superloft kan een microloft zijn maar ook een penthouse. Wie wil kan samen met de buren invloed uitoefenen op collectieve delen van het gebouw en ook op het concept. Actief participeren in de coöperatieve ontwikkeling van een bouwgroep kan, maar instappen in een groep enkel als koper kan ook.

De industriële architectuur biedt maximale flexibiliteit. Denk aan een gezamenlijke daktuin, oplaadpalen of extra zonnepanelen. Superlofts past hiermee naadloos in de maatschappelijke ontwikkeling om meer te delen. Het innovatieve en energiezuinige bouwconcept is goed uitgedacht en aangescherpt met de ervaring van eerdere projecten. Het enthousiasme van de eerste bouwcollectieven en de bijzondere resultaten inspireren telkens weer nieuwe bewoners. Superlofts is dan ook een community platform: elke ontwerpoplossing die bewoners en bouwgroepen bedenken, komt in een digitale ontwerpbibliotheek. Op termijn kunnen nieuwe bewoners deze interieurelementen delen, uitwisselen, aankopen en laten maken. Superlofts is een inzending van het BNA-architectenbureau Marc Koehler Architects in het kader van het BNA Beste Gebouw van het Jaar 2018. Met Superlofts wonnen zij de prijs in de categorie Particuliere Woonbeleving. Kijk ook op gebouwvanhetjaar.nl/entry/superlofts-blok-y/

“

Wie wil kan samen met de buren invloed uitoefenen op collectieve delen van het gebouw en ook op het concept 141

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Architectenwinkel

HOE WORDT HET HUIS WAAR JE ALTIJD VAN DROOMDE WERKELIJKHEID? DE ARCHITECTENWINKEL WEET RAAD. SPECIAAL OM MENSEN MET VRAGEN OVER (VER)BOUWEN TE HELPEN, VERENIGDE EEN AANTAL BNAARCHITECTEN ZICH IN DE ARCHITECTENWINKEL. DE ARCHITECTENWINKEL IS WEKELIJKS OP ZATERDAG GEOPEND OP EEN GROOT AANTAL LOCATIES DOOR HEEL NEDERLAND EN DIT LANDELIJKE NETWERK GROEIT NOG STEEDS.

vergunning, kan bij een architect terecht. Een architect heeft veel kennis in huis over alle stappen van het (ver)bouwproces, maar denkt daarbij ook altijd verder. Hij of zij brengt niet alleen de wensen van nu in kaart, maar ook die van later. ‘Mensen willen altijd het beste uit hun huis halen en zich er vooral thuis voelen. Dat is belangrijk voor de kwaliteit van leven’, vertelt Otten.

GEEN GROOT BUDGET NODIG ‘Voor particulieren is de drempel soms nog hoog om op een architect af te stappen’, vertelt Harvey Otten, een van de oprichters van het initiatief en lid van de BNA. ‘Terwijl ze vaak wel graag willen weten wat een architect precies doet en waarbij hij kan helpen. de architecten bij de Architectenwinkel bieden particulieren een laagdrempelige kennismaking met de toegevoegde waarde van architecten en helpen u de beste keuzes te maken.’

De Architectenwinkel doet goede zaken. Wekelijks komen er nieuwe klanten bij. ‘Je hoeft ook geen groot budget te hebben om een architect in de arm te kunnen nemen.’ Ook voor de architecten zelf is de Architectenwinkel een mooi initiatief. ‘Er zitten vaak uitdagende projecten bij. Daar houden wij van. Ook zelfbouwopgaven worden steeds populairder en voor een plan voor herbestemming van oude panden draaien wij ons hand niet om’, zegt Otten.

ARCHITECT DENKT VERDER Bij de Architectenwinkel weten ze raad met alle vragen waar een klant mee zit, en die vragen gaan echt niet allemaal over het ontwerp. Wie zijn trappen huis wil verplaatsen, minder energie wil verbruiken of met de gemeente spaak loopt bij de aanvraag van een

IN HEEL NEDERLAND Het aantal Architectenwinkels groeit nog steeds. Op tientallen plaatsen in het land kunnen particulieren inmiddels advies inwinnen. Meer informatie vind je op architectenwinkel.com.

Je hoeft geen groot budget te hebben om een architect in de arm te kunnen nemen.

142

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Zelf bouwen met een architect

BEPAAL JE BUDGET Zelfbouw is tegenwoordig voor iedereen toegankelijk en wordt steeds populairder. Jutta Hinterleitner van BNA deed onderzoek naar de opkomst van zelfbouw en heeft de indruk dat de meeste zelfbouw-gemeenten er goed op letten dat bij de uitgifte van zelfbouwkavels de richtlijnen voor zelfbouwers duidelijk zijn. ‘Een mooi voorbeeld van een goede aanpak is de kavelpaspoorten die zelfbouwers in Almere krijgen bij de koop van hun kavel: In die handleiding kunnen ze meteen precies lezen wat wel en niet mag. Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Hilversum en andere steden bieden ze ook al aan. Hopelijk krijgt dit de komende jaren verdere navolging.’

MAATWERK Het voordeel van het werken met een architect is, zegt Hinterleitner, dat een zelfbouwer meer maatwerk krijgt, terwijl een woning van een catalogusbouwer wat goedkoper is door het schaalvoordeel. ‘Maar voor wat meer geld, want zo duur is een architect voor zo’n micro-opdracht niet, krijg je als klant wel een huis gebouwd onder architectuur, met net wat meer uitstraling en dat volgens makelaars straks ook beter verkoopt.’

LAAGDREMPELIG Er zijn steeds meer BNA-architecten die laagdrempelige service aanbieden aan particulieren. Zoals het Rotterdamse JADE, dat sites aanbiedt op basis van bouwthema’s, waaronder Verbouwarchitect. nl en Nieuwbouwarchitect.nl. Volgens Eelco Dekker van JADE hebben particulieren hier behoefte aan. ‘We bieden gratis een eerste adviesgesprek aan, het SchetsGesprek. We rekenen met je mee, leggen een Plan van Aanpak voor en begeleiden het bouwtraject vanaf de eerste dag tot na de oplevering. We laten bovendien zien hoe onze kosten worden terugverdiend. Iemand zei laatst daarover: ‘Nu snap ik eindelijk wat een architect doet.’ Als het moet maken we zelfs een maquette op locatie om opdrachtgevers mee te nemen in het ontstaansproces. Het is onze taak om zo tastbaar te maken wat onze meerwaarde is.’

Houd rekening met de volgende kosten: Ontwerp Prijzen van een architect of ontwerper verschillen onderling. Voor een nieuwbouwontwerp kun je als richtlijn circa 10% van de totale bouwkosten nemen. Grond De prijs van een kavel verschilt per gemeente. Is het nog geen bouwgrond? Houd dan rekening met extra kosten om de grond bouwklaar te maken. Belastingen & leges Je betaalt belasting over de grond die je koopt. De overdrachtsbelasting is 6% en belasting over bouwgrond is 21%. Voor de aanvraag van vergunningen betaal je bouwleges. Dit verschilt per gemeente. Bouwkosten De bouwkosten worden meestal berekend op basis van het bruto vloer oppervlak (BVO). De prijzen per vierkante meter BVO verschillen per type woning. Onder bouwkosten vallen ook de kosten voor de aannemer. Meerwerk Houd altijd rekening met meerwerk en onvoorziene kosten. Wil je toch andere tegels in je badkamer dan je eerder had uitgekozen? Dat kan al meerwerk zijn.

143

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Zelf bouwen met een architect De voorfase

1. DE VOORFASE

1. ORIËNTATIE

– Oriëntatie (wat wilt u precies) – De beslissing om alleen of met anderen een opdracht te verstrekken – De keuze voor een architect

Als u besluit om zelf te gaan bouwen, is het belangrijk om te bepalen wat u wil. Dat kunt u doen door enkele cruciale vragen te beantwoorden, zoals:

2. HET ONTWERP EN BOUWPROCES – Dit bestaat uit negen stappen, van het afstemmen van uw wensen op de randvoorwaarden (beschikbare oppervlakte, bestemmingsplan, budget) via het voor- en definitief ontwerp tot aan de keuze voor de aannemer en de bouw;

3. DE NAZORG – Het oplossen van eventuele losse eindjes, financiële afhandeling, enzovoort. Ook in deze laatste fase staat de architect u bij. Of het nu gaat om de bouw van uw droomhuis, een kantoor, verenigingsgebouw of ander object; de architect zorgt ervoor dat uw gebouw aan het einde van de rit staat als een huis.

“

Als je een huis bouwt, moet je het goed doen. Per slot van rekening ga je er in leven

144

– Wat vindt u mooi? Kijk om u heen, op Pinterest, architectuurblogs en websites voor goede ruimtelijke ideeën en ontdek wat bij u past. – Waar gaat u bouwen? Informeer naar beschikbare kavels bij gemeente, makelaars, projectontwikkelaars, bouwbedrijven en via internet. Houd rekening met aan- of afwezigheid van voorzieningen, bestemmingsplan, enzovoort. Een architect kan u adviseren over de mogelijkheid die een kavel biedt. – Welke functies moet uw huis krijgen? Denk na over wat vindt u belangrijk, wat wilt u in huis doen en wat voor ruimtes heeft u hiervoor nodig? Vergeet ook eventuele gezinsuitbreiding en toekomstige kantoorruimte niet. – Hoe zit het met uw planning en budget? De vier grootste financiële posten zijn de aanschaf van de grond, de bouw van de woning, de inrichting en buitenvoorzieningen. Past dit allemaal binnen uw budget? En wanneer heeft u uw te bouwen huis nodig? Het is in alle gevallen verstandig om op zijn minst een globale planning vast te stellen.

2. ALLEEN BOUWEN OF MET ANDEREN? Zelf bouwen kun je alleen doen, maar ook met anderen. In het laatste geval heet dat collectief opdrachtgeverschap (CPO). U verstrekt dan een opdracht samen met anderen. Dat heeft verschillende voordelen, zoals inkoopvoordeel en het delen van kosten. Het brengt ook een aantal aandachtspunten met zich mee, zoals de vereiste eensgezindheid. Bent u in uw eentje opdrachtgever, dan is er sprake van individueel opdrachtgeverschap. Dat brengt doorgaans hogere kosten met zich mee, maar heeft als voordeel dat u geen rekening hoeft te houden met wensen en meningen van anderen.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Zelf bouwen met een architect Het ontwerp-en bouwproces

3. DE KEUZE VOOR EEN ARCHITECT Bij de keuze voor een architect draait het in de eerste instantie om de vraag of zijn werk u aanspreekt. U kunt dat op straat bewonderen, of via internet. Ook kunt u documentatie bij een of meerdere architecten opvragen. Maar, het is ook van groot belang dat het klikt met de architect. Maak dus eerst vrijblijvend kennis, bijvoorbeeld via de Architectenwinkel. Bereid u goed voor op het eerste gesprek. Bespreek wat de architect voor u kan betekenen en vraag ook referenties op. Informeer ook naar professionaliteitskenmerken: beschikt de architect bijvoorbeeld over een beroepsaansprakelijkheidsverzekering? Handig voor als er iets mis gaat! Architectenbureaus die zijn aangesloten bij de BNA (Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus), hebben al deze kwesties goed geregeld. Bovendien kunnen instanties van de BNA bemiddelen wanneer er in de samenwerking onverhoopt iets misgaat.

Zelf bouwen bestaat vrijwel altijd uit een lang en complex proces. Dat klinkt misschien afschrikwekkend, maar dat hoeft het niet te zijn. Zeker niet als u zich laat bijstaan door een architect. Hij is immers in staat om uw wensen zo optimaal mogelijk te verwezenlijken. Daarnaast neemt hij u veel zorgen uit handen. De samenwerking met een architect kent een aantal fasen, die hier stuk voor stuk kort worden omschreven.

1. BEPALING VAN DE WERKZAAMHEDEN Misschien kunt u de architect al voor het verstrekken van de opdracht een compleet programma van eisen/ wensen overhandigen. Maar misschien kan hij, vanuit zijn expertise, alternatieven aandragen waardoor hij u op andere, betere ideeën brengt. Dit adviestraject kunt u vooraf als aparte opdracht verstrekken (om daarna te kijken of u met de architect verder wil), of opnemen als onderdeel van de hele opdracht. De andere werkzaamheden zijn onder te verdelen in de ontwerpfase, de voorbereiding op de bouw en de begeleiding van de bouw zelf. U kunt een architectenbureau inschakelen voor één, twee of alle fasen. Deze laatste optie heeft vaak een positieve invloed op de kwaliteit van het eindresultaat.

2. HET VERSTREKKEN VAN DE (DEEL) OPDRACHT Zodra het budget vastligt, is de architect er verantwoordelijk voor dat het (bij een gelijkblijvende opdracht) niet overschreden wordt. Neem daarom in de opdracht in elk geval op: – budget (voor álle kosten); – planning; – een globaal programma van eisen (wat gaat er zo ongeveer gebouwd worden); – kwaliteit; – de werkzaamheden van de architect. Overweeg ook om zogenaamde uitstapmomenten in te bouwen. De oplevering van het voorlopig ontwerp leent zich daar goed voor. U krijgt dan voor het eerst te zien wat het gaat worden. Misschien valt het tegen. Dan is het handig om de samenwerking te kunnen beëindigen voordat u het vervolgtraject 145

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

ingaat waarbij grote bedragen gespendeerd gaan worden. Het is dus handig een gefaseerde opdracht te verstrekken, die voor elke fase een honorarium voor de architect bevat en de mogelijkheid om te stoppen.

3. AFSTEMMING WENSEN EN RANDVOORWAARDEN De architect kent de markt en de kosten en zal beoordelen of uw wensen realistisch zijn in relatie tot het budget. Gesprekken hierover monden uit in eerst een globaal - en daarna een definitief programma van eisen. Daarmee gaat de architect aan de slag.

7. DE KEUZE VOOR DE AANNEMER Wie gaat de bouw uitvoeren? De architect kan meerdere, in zijn ogen geschikte aannemers, vragen om een offerte in te dienen. Ook kunt u besluiten één aannemer te benaderen. Bijvoorbeeld op aanbeveling van anderen, of omdat de architect goede ervaringen met hem heeft opgedaan. De architect zal de offerte inhoudelijk beoordelen om te zien of het aansluit op het bestek. Aanbeveling: beoordeel de financiële stabiliteit van de aannemer. Is de aannemer aangesloten bij een garantieregeling (bouwgarant), zodat uw gebouw wordt afgebouwd als de aannemer failliet gaat?

8. DE UITVOERING 4. HET VOORONTWERP (VO) Met tekeningen van de gevel, doorsneden, contouren en wellicht een maquette en een 3D-presentatie wordt in deze fase globaal duidelijk gemaakt hoe het object er uit zal gaan zien. Het VO vermeldt ook de te gebruiken materialen en geeft een globale kostenraming.

5. HET DEFINITIEF ONTWERP (DO) Het DO is geen nieuw ontwerp, maar een uitwerking van het VO waarin alle door u en de architect besproken wijzigingen verwerkt zijn. Hiermee krijgt u dus te zien hoe het object er daadwerkelijk uit gaat zien. Alles heeft nu een definitief karakter. Aan de hand van het DO voert de architect wettelijk verplichte berekeningen uit over onder meer daglichttoetreding, ventilatie en energieprestatie.

6. DE BOUWVOORBEREIDING Met het DO in de hand wordt een omgevingsvergunning bij de gemeente aangevraagd. Een architect beschikt over de expertise en ervaring om discussies met de afdeling Bouwtoezicht op efficiënte wijze aan te gaan. Bovendien heeft een aanvraag al snel een streepje voor bij de toetsers van Bouwtoezicht en Welstand als een architectenbureau het indient. Ook voor hen is het prettig om met iemand te communiceren die weet waar hij het over heeft. Bij de bouwvoorbereiding hoort ook het maken van het bestek (de detailtekeningen). Op basis van dit document zullen aannemers hun offerte uitbrengen. 146

Zodra de bouw van start gaat, kan de architect als directievoerder zijn waarde bewijzen. Hij fungeert als het centrale aanspreekpunt voor de aannemer. Want hoewel alles vastligt, zal iemand toch in de gaten moeten houden of de vele betrokken partijen zich wel aan de afspraken houden. Worden inderdaad de juiste materialen gebruikt? Loopt alles nog steeds volgens planning? Is er niets vergeten? Als expert en ervaringsdeskundige zal niets de architect ontgaan en neemt daarmee deze controletaak uit handen.

9. DE OPLEVERING Na maanden, en vaak jaren, van voorbereiding en hard werken staat uw droom eindelijk overeind. Reden voor een feestje, maar niet voordat alles uitvoerig is gecontroleerd. De praktijk leert dat er vrijwel altijd iets ontbreekt of niet helemaal volgens de afspraken is opgeleverd. De architect voert een inspectie uit en kan gebreken constateren en met de aannemer bespreken hoe het zo snel mogelijk wordt opgelost.

DE NAZORG Na de eerste, voorlopige oplevering kunt u uw huis, kantoor of winkel in gebruik nemen. Het eerste half jaar worden eventuele gebreken nog kosteloos verholpen. Indien deze aan het licht komen, helpt de architect de klachten goed af te handelen. Daarnaast beoordeelt hij de eindafrekening van de aannemer. De architect zorgt er dus tot ver na de oplevering voor dat u optimaal kunt genieten van uw zelf gebouwde object.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Samen werken aan waarde Naar het beste resultaat

WAT ZIJN DE BELANGRIJKSTE WAARDEN VOOR U ALS OPDRACHTGEVER? EN HOE KAN DE ARCHITECT HIERAAN BIJDRAGEN? HIERNA TREFT U IN ZES DOMEINEN VOORBEELDEN VAN DE WAARDEN DIE EEN ARCHITECT KAN TOEVOEGEN AAN UW BOUWPROJECT. DE DOMEINEN SLUITEN AAN BIJ DE CATEGORIEĂ&#x2039;N VAN DE JAARLIJKSE BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR VERKIEZING. DOOR TE LUISTEREN NAAR DE WENSEN VAN DE OPDRACHTGEVER HELPT EEN ARCHITECT BIJ EEN SCHERPE VRAAGARTICULATIE EN ZO HET BESTE EINDRESULTAAT.

ROL VAN DE ARCHITECT U krijgt zicht op hoe de creatieve oplossingen, adviezen, diensten en ervaring van de architect zorgen voor het bereiken van het beoogde eindresultaat en een goed bouwproces. De taak van de architect kan daarbij variĂŤren van initiatief, ontwerp en uitwerking tot en met gebruik, exploitatie en onderhoud. Ook de rol die de architect vervult voor u als opdrachtgever kan verschillen: van strategisch adviseur, ontwikkelaar, bouwer, productontwerper, facilitator tot specialist.

Waardenkaarten, vervaardigd door Alijd van Doorn en de BNA

GEZAMENLIJK EINDWAARDEN FORMULEREN Een goed gesprek over waarden helpt opdrachtgevers en architecten om te komen tot de essentie van een opgave. Deze grondige, inhoudelijke dialoog waarbij je elkaars grenzen -behoedzaam- kunt overschrijden, is nodig om te komen tot het allerbeste resultaat. De onderdeel van de toegevoegde waarde van de architect ligt in het gesprek met u als opdrachtgever over de opgave en de ultieme vertaling daarvan in een ontwerp waarin alle ruimtelijke, technische, duurzaamheids- en financiĂŤle aspecten zijn verwerkt.

VOORBEELDEN IN ZES DOMEINEN Stimulerende omgevingenÂ

Particuliere woonbeleving

Waarde creĂŤren door integrale

Waarde creĂŤren door het

oplossingen voor het verbeteren

vergroten van woongenot en

van prestaties van gehuisveste

vorm geven aan persoonlijke

functies zoals leerprestaties,

woonwensen.

Duurzaam en innovatief Waarde creĂŤren door vernieuwende projecten voor het verbeteren van de de milieuimpact van de gebouwde omgeving tijdens de hele levenscyclus.

genezing of werkprestaties. Identiteit en icoonwaardeÂ Leefbaarheid en sociale cohesieÂ

Waarde creĂŤren door het

Waarde creĂŤren door ruimtelijke

versterken van het imago van

oplossingen die de leefbaarheid cq

een organisatie en/of van een

sociale cohesie in een buurt, wijk of

SPECIĂ&#x161;EKE LOCATIE

Snel en slim Waarde creĂŤren door effectieve oplossingen en standaardproducten voor praktische huisvestings- en verbeteringsvraagstukken.

stad versterken.

147

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Stimulerende omgevingen Waarde creĂŤren door integrale oplossingen voor het (..?12 0?2K?2; 1<<? 6;A24?.92 <=9<@@6;42; G<1.A verbeteren van prestaties van gehuisveste functies 12 =?2@A.A62@ C.; 425B6@C2@A2 3B;0A62@ G<.9@ zoals leerprestaties, genezing of werkprestaties. 922?=?2@A.A62@ 42;2G6;4 <3 D2?8=?2@A.A62@ D<?12; verbeterd.

VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN Íť Gebaseerd Hogeschoolop Rotterdam Business School door Paul dedoor Ruiter Architects ÍťI .:=B@ $ 6;15<C2; 1<<? 16212?2;16??6E de BNA Waardenkaarten, vervaardigd Alijd van Doorn Íť en IKCde DeBNA Geluksvogel (Maastricht) door UArchitects I (# 62BD2426; 1<<? 02=2G21 Íť Van Spaendonck Ondernemingshuis (Tilburg) door cepezed I B@2B:8D.?A62? 2; <@05 1<<? 62?:.; 2;82A .?056A20A2;

I ?<<A 96::2;1..9 ?;52: 1<<? <2; C.; '29@2;

(.A 1?..4A 22; .?056A20A /67 ..; 12 <=1?.05A

Stimuleren van in novatie

heid varsn vredeneb te e n re te e Verb ewerkers en g ruik med ndering Cultuurvera

Kostenreductie

Verhodguecntiviteit arbeidspro

H 2 .?056A20A2; :<2A2; 52A 42D2A2; G67; C.; 12 @.:2;92C6;4 25<9=2; 1<<? 12 0?6@6@ 6@ 12 C?67/967C2;15261 verdwenen. Je hebt het kunstenaarschap van de architect plus de performance nodig. Je hebt hun integrale blik nodig om te bepalen hoe iets optimaal bruikbaar is.â&#x20AC;?

.?7<926; '2?@A22412; ?0.16@ 6; . </<BD <8A</2?

â&#x20AC;&#x153;Combineren betekent het samenbrengen van maatschappelijke functies. Denk aan een bibliotheek in een @05<<9 <3 22; G<?46;@A2996;4 162 G67; 162;@A2; C2?922;A 6; D<;6;42; 62 6;@A2996;4 5223A G293 422; C2?=92245B6@ :22? ;<164 .A 1?B8A 12 8<@A2; C<<? 12 G<?4 %2429678 ;22:A 12 8D.96A26A A<2 <:1.A :2;@2; 6; 5B; 2642; D<<;<:42C6;4 /2A2? 42;2G2; 1.; 6; 22; C2?=92245B6@ .A 6@ 0<:/6;2?2; A242; minder kosten en met meer resultaat.â&#x20AC;?

&6A 9.BD5<3 2 .

$.:2; $.:2; $;2992? $96::2? ;;<C2?2; 6; 12 /<BD

148

Flexib iliteit

I !;AD2?=2; C.; ;62BD2 0<:/6;.A62@ van functies die leiden tot kruisbestuiving en innovatie. I $A6:B92?2; C.; @<06.92 6;A2?.0A62 42;2G6;4 2; 21B0.A62 I !;AD688292; 2; 6:=92:2;A2?2; C.; ;62BD2 0<;02=A2; /C 2.96;4 Environment die de tevredenheid onder gebruikers vergroten. I ?2K?2; C.; 12 <:42C6;4 C.; 12 toekomst: aantrekkelijke gebouwen en 42/6212; D..?:2;@2; D6992; C2?/967C2; D..? A<2?6@A2; /21?67C2; 2; /2D<;2?@ G605 A5B6@ C<292; I <L?16;2?2; C.; 42/?B682?@ <C2?92442; 0<12@64; :2A 42/?B682?@ 2; andere participanten.

I Visieontwikkeling en implementatie C.; 6;;<C.A62C2 D2?8=9286;?605A6;4 2A 62BD2 (2?82; 162 0B9ABB?C2?.;12?6;4 stimuleert. I C612;02 /.@21 12@64; A2; /25<2C2 van het verbeteren van de prestaties van de gehuisveste functies. I 92E6/696A26A 2; 8<@A2;?21B0A62 alternatieven ontwikkelen voor C<9921642 ;62BD/<BD I ;2?462GB6;64 /<BD2; <;AD688292; C.; 82BG2:<429678 5212; <= /.@6@ C.; 632 F092 <@A ;.9F@6@

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Leefbaarheid en sociale cohesie (..?12 0?2K?2; 1<<? ?B6:A296782 <=9<@@6;42; 162 12 9223/..?5261 0> @<06.92 0<52@62 6; 22; /BB?A D678 <3 @A.1 C2?@A2?82;

VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN Í»

Appartementengebouw Wibautstraat (Amsterdam) door Bedeaux de Brouwer Architecten I 2?872 926; (2A@6;42 1<<? 2992 12 <;4 .?056A28A2; Catharinasteeg (Leiden) door Rijnboutt I 2 .992; :@A2?1.: 1<<? ?056A20A2;/B?2.B C.; $A64A

Í»

HotelI Arena (Amsterdam) door Team V Architectuur <<?12?=.?8/.1 :@A2?1.: 1<<? ?056A20A2; 62

Í»

I ;2?4625B6@ <?1?205A 1<<? %2; ?.@(2@A6;4. I <//29:.;A2??26; 67:242; 1<<? .?056A20A2;/B?2.B .?962@ #<5:2?

$<06.9

216.

$=6; <O C<<? D678

2; /BB?A B@6;2@@ .@2

2?; <8..9 <;1

2:2?@05.= F B6916;4 <::B;6A

8296;4 !?4.;6@052 <;AD68

(.A 1?..4A 22; .?056A20A /67 ..; 12 <=1?.05A

I 2; D<<; 2; 9223<:42C6;4 <;AD2?=2; 162 /671?..4A ..; 12 42G<;15261 C.; 12 :2;@2; 2; G<?4A C<<? ..;42;.:2 D6782; D..? :2;@2; 4?..4 D6992; D<;2; I .82; C.; <;AD2?=2; :2A 42C<29 C<<? 12 @<:@ 8D2A@/.?2 ?29.A62 AB@@2; 12 A2 5B6@C2@A2; <?4.;6@.A62 2; 12 <:42C6;4 I O20A623 6;G2AA2; C.; .?056A20A<;6@052 :611292; G<1.A <<8 /67 /2=2?8A2 /B142AA2; 12 5<<4@A 5..9/.?2 8D.96A26A D<?1A 42?2.96@22?1 I ;G2AA2; C.; <;AD2?=2;1 <;12?G<28 <: ?B6:A29678 :..A@05.==296782 <=9<@@6;42; C<<? ;62BD2 <=4.C2; G<.9@ 8?6:= 2; 9224@A.;1 A2 <;AD688292;

H ; 12 5B61642 =?.8A678 6@ 52A C2?/6;12;1 2; .;.9FA6@05 C2?:<42; C.; .?056A20A2; 2; 12 :.A2 D..?6; G67 6; @A..A G67; 22; 5<<4D..?1642 A<A..9<=9<@@6;4 A2 <;AD2?=2; C<<? 52A C?..4@AB8 C..8 .9 12 1<<?@9.442C2;12 3.0A<? C<<? @B002@ J

.?922; 2?:.;@ %& 293A 6; 12 ?056A20A

67 ?<D13B;16;4 D<?1A 22; =?<=<@6A62 1<<? :61129 C.; 22; 4?<A2 4?<2= :2;@2; 12 0?<D1 42N;.;062?1 ?<D13B;16;4 8.; 162;2; .9@ 2;642 N;.;062?6;4@C<?: :..? 8.; <<8 <;12?1229 G67; C.; 22; N;.;062?6;4@:6E + , ?<D13B;16;4 /621A C62? C2?@056992;12 N;.;062?6;4@:<4296785212; 92;6;42; ..;1292;B6A463A2 C<<?C2?8<<= C.; =?<1B0A2; <3 162;@A2; 2; 1<;.A62@

I BB?G..: <;AD2?=2; G<;12? @A2882? <<? :61129 C.; .?056A20ABB? C<<?8<:2; 1.A 8<@A/.?2 6;@A.99.A62@ ;<164 G67; I '2?/22916;4@8?.05A 6;G2AA2; <: :2;@2; D2;@2; 2; /29.;42; :2A 298..? A2 C2?/6;12; I ;G605A 42C2; 6; 12 5..9/..?5261 C.; 12 =9.;;2; D.;;22? 4292A D<?1A <= 12 A205;6@052 2; N;.;06K92 ?.;1C<<?D..?12; I <L?16;2?2; C.; =.?A606=.A62C2 /<AA<: B= <;AD2?= =?<02@@2; :2A 9<8.92 @A.825<912?@

?<; DDD 3B;1D67G2? ;9

149

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

".?A60B962?2 D<<;/292C6;4 '!!# "#! % VOORBEELDPROJECTEN

(..?12 0?2K?2; 1<<? C2?4?<A2; C.; D<<;42;<A 2; C<?: 42C2; ..; =2?@<<;96782 D<<;D2;@2;

ÍťI <B@2 6; <B@2 (.@@2;..? 9</.9 ?056A20A@ Villa SG21 (Rotterdam) door FilliĂŠ Verhoeven Architecten ÍťI ?<BD5B6@ !6@A2?D678 1<<? 21.BE 12 ?<BD2? ?056A20A2; De Waterfabriek (Breda) door Havermans: Hielkema Architecten ÍťI (<<;5B6@ % 2C2;A2? <<4A2 %D22 ?056A20A2; ÇłĆ&#x161; <ĆľĹŻĹŹĹŠÄ&#x17E; ÍžsĹŻĹ?Ä&#x17E;ĹŻÄ&#x201A;ĹśÄ&#x161;Íż Ä&#x161;Ĺ˝Ĺ˝Ć&#x152; Ĺ˝Ć&#x152;Ć&#x152;Ä&#x17E;Ĺś ^Ć&#x161;Ä&#x201A;Ä&#x201A;ĹŻÄ&#x17E;ĹśĹ&#x161;Ĺ˝Ä&#x17E;Ä¨ Ć&#x152;Ä?Ĺ&#x161;Ĺ?Ć&#x161;Ä&#x17E;Ä?Ć&#x161;Ä&#x17E;Ĺś

I *<:2?5B6@ %2E29 2;A52: ?<BD29 ?056A20A@ I $B=2?9<3A@ :@A2?1.: 1<<? .?0 <2592? ?056A20A@

Droomhuis

e Persnodoanclihjkt aa

Wat draagt een architect bij aan de opdracht?

Bin

Verras send

t proces Transparan l neeen o i t c Funntwerp o

H 2; 1B61296782 8?.05A C.; .?056A20A2; 6@ 5B; 82;;6@ C.; /<BD8B;1642 G.82; 6;;2; 22; "! 6@ 52A @A2?8 .9@ 12 .?056A20A 5229 42?6;4 22; 2642; :2;6;4 6;/?2;4A :..? D29 =?<32@@6<;229 6@ ; G282?2 G6; 6@ G67; ?<9 :6@@0562; 22?12? .1C6@2?2;1 .9@ <;AD2?=2;1 J

#</2?A .; <<F@2; "! 9.?2;@A?..A 6; 12 ?056A20A .=?69

67 0< 0?2.A62 :2A A<28<:@A642 /2D<;2?@ 6@ 52A C.; /29.;4 1.A .?056A20A2; /2@2O2; 1.A 12 D2;@2; C.; 12 =<A2;A6K92 8<=2?@ 02;A?..9 @A..; .A C2?26@A 6;92C6;4@C2?:<42; 2; 22; G282?2 /2@052612;5261 A2; <=G605A2 C.; 52A 2642; 24< 2; 12 2642; @:..8 ?056A20A2; 162 6; @A..A G67; <: ;..@A 12 C<<?.3 /2;<2:12 26@2; <<8 12 9.A2;A2 /25<23A2; @B002@C<9 A2 C2?A.92; 6; =?<1B0A2; 52//2; 22; 4?<A2 A<242C<2412 D..?12 J

)C<;;2 C.; 62?9< 9.BD5<21 6; 12 ?056A20A 7B;6

150

Voor particuliere klanten: I #2.96@2?2; C.; 22; 5<42 89.;AD..?12 1<<? 52A <;AD2?=2; C.; 22; <= :..A gesneden woonoplossing die de 612;A6A26A C.; 12 /2D<;2?@ C2?@A2?8A 2; gelukkig maakt. I <42 8D.96A26A 162;@AC2?92;6;4 =2?@<<;96782 ..;1.05A 9.;A C.; 6122 A<A 2; :2A <=92C2?6;4 <;AG<?42; 6; 52A 5292 =?<02@ C.; <;AD2?= C2?4B;;6;42; 6;8<<= 2; /<BD coĂśrdinatie met als belofte binnen tijd 2; /B142A <=92C2?2; t -BOHFUFSNJKO WJTJF PWFS EF I .;42A2?:67; C6@62 <C2? 12 BBOQBTCBBSIFJE FO WFSLPPQCBBSIFJE ..;=.@/..?5261 2; C2?8<<= /..?5261 XBBSEFPOUXJLLFMJOH WBO EF XPOJOH D..?12<;AD688296;4 C.; 12 D<;6;4 #JK CFTUBBOEF XPOJOHFO WBSJBOUFO 67 /2@A..;12 D<;6;42; C.?6.;A2; POUXJLLFMFO WPPS WFSCPVXFO WFSTVT <;AD688292; C<<? C2?/<BD2; C2?@B@ OJFVXCPVX PN [P UF IFMQFO CJK IFU ;62BD/<BD <: G< A2 529=2; /67 52A NBLFO WBO FFO LFV[F WPPS IFU FFO PG :.82; C.; 22; 82BG2 C<<? 52A 22; <3 IFU BOEFS het ander. Voor ontwikkelende klanten: I 9@ 0< 0?2.A<? C.; 12 <;AD68829..? C2?4?<A2; C.; 12 :.?8AD..?12 C<<? potentiĂŤle kopers of huurders. I #2.96@2?2; C.; 22; 5<42 89.;AD..?12 door participatief ontwerpproces met potentiĂŤle kopers. I '2?/2A2?2; C.; 12 B6A@A?.96;4 2; 3B;0A6<;.96A26A C.; /2@A..;12 D<<; 42/<BD2; <: 22; ;62BD 5BB?12?@ <3 koperssegment aan te boren. I ;@=292; <= ;62BD2 D<<;/25<23A2; en leefstijlen.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Identiteit en icoonwaarde (..?12 0?2K?2; 1<<? 52A C2?@A2?82; C.; 52A 6:.42 C.; 22; <?4.;6@.A62 2; <3 C.; 22; @=206N282 9<0.A62

VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN Í»

Parkeergarage Katwolderplein (Zwolle) door Dok Architecten I !;12?4?<;1@2 ".?822?4.?.42 .AD678 ..; G22 1<<? #<F.9 .@8<;6;4 '

Í»

Zinder (Tiel) door De Zwarte Hond I %2;;6@09B/ /B?4 :@A2?1.: 1<<? '# '

Í»

AM4 (Amsterdam) door Benthem Crouwel Architects I 0 <;.91 @ <<9@6;429 #<AA2?1.: 1<<? 26 .?056A20A@ .;1 =9.;;2?@ I ..@:.82?67 12 %671 (2@A/22:@A2? 1<<? .@A6..; <;42?6B@ .?056A20A2; I .?8A5.9 #<AA2?1.: 1<<? '# '

(.A 1?..4A 22; .?056A20A /67 ..; 12 <=1?.05A

F20.A052?

$.:2;D2?

$A.AB@

82;

; '2?;62BD2

<::2?06229

B9AaBr?d2e92 wa

H'<<? /<BD=?<720A2; C.; 12 42:22;A2 C6;1 68 1.A .?056A20A2; /2@23 :<2A2; 52//2; C.; 12 =<96A6282 0<;A2EA D..?6; G67 D2?82; 1.A G67 ?282;6;4 5<B12; :2A 52A @A2129678 /29.;4 C.; 42/<BD2; 2; 1.A G67 ?2@=20A :<2A2; 52//2; C<<? 52A 326A 1.A 52A 22; :..A@05.==296782 6;C2@A2?6;4 6@ H 2 .?056A20A :<2A G605 /28D.:2; 6; 52A 8B;;2; =?2@2;A2?2; C.; 52A <;AD2?= 6; 16C2?@2 4?2:6. G<.9@ D29@A.;1 :<;B:2;A2;G<?4 /67 22; @ABB?4?<2= :2A <=1?.05A42C2?@ 2; <= 22; /2D<;2?@/6722;8<:@A

#<;.91 C.; (.?:2?1.: "?<720A:.;.42:2;A/B?2.B :@A2?1.: 6; 12 ?056A20A 7.;B.?6

2 6;G2A C.; .?056A20ABB? 2; ?B6:A29678 <;AD2?= 1?..4A /67 ..; 52A 0?2K?2; C.; :..A@05.==296782 2; 20<;<:6@052 :22?D..?12 1<<? 12 C<?:42C6;4 C.; ?B6:A296782 <;AD688296;42; :2A A<28<:@AD..?12 2; M2E6/696A26A !;AD2?=2?@ 8B;;2; :..A@05.==296782 :22?D..?12 0?2K?2; 162 C2?12? ?268A 1.; 52A ..;A?28829678 2; 3B;0A6<;229 <;AD2?=2; C.; 12 3F@6282 6;4?22= G293 <21 <;AD2?= 8.; /671?.42; ..; 12 @.:2;5.;4 1BB?G..:5261 2; 52A C2?162;C2?:<42; C.; 12 @.:2;92C6;4

I !=/?2;4@A2; 42;2?2?2; 1<<? 52A 0?2K?2; C.; 22; 60<<; :2A ..;GB642;12 D2?86;4 <= 0<;@B:2;A2; A<2?6@A2; 89.;A2; /2G<282?@ I ?056A20ABB? .9@ :.?82A6;46;@A?B:2;A ?212?2 /282;15261 C.; 52A /21?673 1<?= <3 @A.1 0?2K?2; I &6A1?B882; C.; 2; ?2M20A2?2; <= :..A@05.==296782 D..?12; 2; D2;@2; G26A426@A I ;G2AA2; C.; 0<;02=AB292 8?.05A t *O[FUUFO WBO DPODFQUVFMF LSBDIU =?.4:.A6@:2 M2E6/696A26A 6;;<C.A62 QSBHNBUJTNF Ã¸FYJCJMJUFJU JOOPWBUJF C.8:.;@05.= 2; @=229@5261 162 82;WBLNBOTDIBQ FO TQFFMTIFJE EJF :2?82;1 6@ C<<? 12 :<12?;2 212?LFONFSLFOE JT WPPS EF NPEFSOF 9.;1@2 .?056A20ABB?A?.16A62 /FEFSMBOETF BSDIJUFDUVVSUSBEJUJF I ?2K?2; C.; 12 <:42C6;4 C.; 12 A<28<:@A ..;A?288296782 42/<BD2; 2; 42/6212; D..? :2;@2; D6992; C2?/967C2; D..? A<2?6@A2; /21?67C2; 2; /2D<;2?@ G605 A5B6@ C<292; I 2; /?221 =B/9628 6;@=6?2?2; :2A 22; C2?;62BD2;12 .?056A20ABB? :2A 22; 5<42 0B9AB?292 D..?12 I 67 0<::2?06K92 =?<720A2; 6@ :22A/.?2 1BB?G..:5261 ?.;1C<<?D..?129678 %<242C<2412 D..?12 6; 52A 0?2K?2; C.; 22; 6;A24?..9 1BB?G..: /<BD0<;02=A 1.A A<A 12 C2?/22916;4 @=?228A :..? <<8 5..9/..? 6@

&6A 0A62.42;1. ?056A20ABB? 2; #B6:A29678 !;AD2?=

(2?82; ..; <;AD2?=8?.05A

151

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Duurzaam en innovatief Waarde creÃ«ren door vernieuwende (..?12 0?2K?2; 1<<? 52A <;AD2?=2; C.; projecten voor het verbeteren van de C2?;62BD2;12 =?<720A2; 2; G< 12 milieu-impact van de gebouwde omgeving :6962B 6:=.0A C.; 12 42/<BD12 <:42C6;4 tijdens de hele levenscyclus. A6712;@ 12 5292 92C2;@0F09B@ A2 C2?/2A2?2;

VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN Í» Í» Í»

Circl (Amsterdam) door de Architekten Cie. I (# (.A2?0F092 #2@2.?05 ;@A6ABA2 62BD2426; 1<<? 02=2G21 Energieneutrale atelierwoning aan de Wegh der Weegen (Amersfoort) door MTB Architecten I '699. <4295<3 .:=2?9.;1 1<<? ?056A20A2;/B?2.B ".B9 12 #B6A2? CentraalI <B@2 6; <B@2 (.@@2;..? 1<<? 9</.9 ?056A20A@ Station Eindhoven door Arcadis Nederland B.V.

(.A 1?..4A 22; .?056A20A /67 ..; 12 <=1?.05A

BB?G..: 60<<;

2 .?A $A.A2 <3 A5 A229 E=2?6:2;

$A<?FA2996;4 6;;2; /B142A

96;.6? B9A616@06=

I <L?16;2?2; C.; 12 6;A24?.A62 C.; /<BD8B;1642 2; A205;6@052 82;;6@ 6; 52A <;AD2?==?<02@ I '<<?B6A4.;4 ..;D.882?2; 62BD2 :<4296785212; /6212; I ;@=6?2?2; 2; C2??.@@2; :2A ;62BD2 6122K; 2; 0<;02=A2; 162 12 :2;@ 02;A?..9 @A2992; 6; 22; 1BB?G.:2 D<<; <3 D2?8<:42C6;4 I BB?G.:2 82BG2:<4296785212; 6;G605A29678 :.82; <<8 6; ?29.A62 A<A A2?B4C2?162;A6712; 2; C2?@056992; 6; 1BB?G..:5261@D6;@A I ;/?2;42; C.; 2E=2?A6@2 A2; ..;G62; C.; 1BB?G..:5261@9.AA2; ?22; .90 #

8 C2?D.05A 1.A 12 .?056A20A 12 C2?.;AD<<?1296785261 ;22:A <: 22; 42/<BD A2 <;AD2?=2; 1.A <<8 6; 12 A671 1BB?G..:5261@D..?12 5223A 2; 2? 1B@ <C2? C673A64 7..? ;<4 @A221@ @A..A J

(.9A2? 12 #678 $64:.E 6; 12 .?056A20A 7.;B.?6

(.A :67 /2A?23A 6@ 52A /67 12 1BB?G..:5261@<=4.C2 12 B6A1.46;4 C<<? .?056A20A2; <: G<?4CB9164 A2 .05A2?5.92; D.A 205A /29.;4?678 6@ C<<? 12 42/?B682? 2; 12 /?B4 A2 @9..; AB@@2; 162 /25<23A2; 2; 12 1BB?G..:5261@6;4?2=2; .A C2?26@A 82;;6@ 2; 0?2.A6C6A26A $.:2;D2?82; :2A =.?A672; 162 2EA?. 82;;6@ /67 8B;;2; 1?.42; G<.9@ B6A 12 421?.4@D2A2;@05.==2; 8.; 529=2; <: A<A ;62BD2 6122; A2 8<:2;

;82 C.; .9 F2;?<12 B@6;2@@ &;6C2?@6A26A 6; 12 ?056A20A :..?A

152

I 2;;6@ 2; 8B;12 C.; 1BB?G.:2 <;AD2?=@A?.A2462K; I 0A623 :22/<BD2; ..; 12 1BB?G.:2 /B@6;2@@ 0.@2 1<<? 52A 6;/?2;42; C.; 82;;6@ 2; 8B;12 A2; ..;G62; C.; 1BB?G.:2 .9A2?;.A62C2; G<.9@ 06?0B9.6?2 20<;<:62 2; $ ! @ I 2;@2; D2;@2; 2; /29.;42; :2A 298..? C2?/6;12; 2; 0<;3?<;A2?2; :2A :..A@05.==296782 26@2; C.; 1BB?G..:5261 2; 5..9/..?5261

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Snel en slim VOORBEELDPROJECTEN VOORBEELDPROJECTEN

Waarde creÃ«ren door effectieve oplossingen en (..?12 0?2K?2; 1<<? 2O20A62C2 <=9<@@6;42; 2; standaardproducten voor praktische huisvestings@A.;1..?1=?<1B0A2; A2 /6212; C<<? =?.8A6@052 en verbeteringsvraagstukken. 5B6@C2@A6;4@ 2; C2?/2A2?6;4@C?..4@AB882;

Í»

Superlofts Blok Y (Utrecht) door Marc Koehler Architects I .;2;M.A #<AA2?1.: 1<<? 12 *D.?A2 <;1

Í»

House 008 (Maassluis) door JURY! I -! 1<<? <<1D<?8@ ?056A20AB?2

Í»

De Lange Akker (Berkel-Enschot) door Aerde Borgert Architecten I - .8 <;12? 12 G<; 1<<? 1 ?056A20ABB?

(.A 1?..4A 22; .?056A20A /67 ..; 12 <=1?.05A

2/?B682? 02;A?.. 9

B;0A6 <

92 ?6;4 $<06. 2A2 / ? 2 D<;6;4C AD2?= "?<1B0A<;

;229

<218<<=

'2?1BB?G.:2;

2 A<242C<2412 D..?12 C.; 12 .?056A20A G6A :2A ;.:2 6; 12 2@A52A6@052 8.;A 2; 6; 12 C2?A.96;4 C.; 12 89.;AD2;@ .;;2:2?@ G67; @A2?8 <=9<@@6;4@42?605A ?056A20A2; G<B12; 22; 4<212 ?<9 8B;;2; C2?CB992; 6; 52A 8?6A6@05 /2C?.42; 2; B6AD2?82; C.; 12 89.;AD2;@ 2; 12G2 C2?C<942;@ 1<<?42C2; ..; 12 B6AC<2?2;12 =.?A672; %6712;@ 12 B6AD2?86;4 2; B6AC<2?6;4 8.; 12 .?056A20A C2?C<942;@ A<2A@2;1 <=A?212;

(69/2?A .; 12 #6112? B?. '2?:22? 6; 12 ?056A20A :..?A

I '2?A.92; C.; 42/?B682?@D2;@2; 6; 0?2.A62C2 2; /2A..9/.?2 ?B6:A296782 2; /<BD8B;1642 <=9<@@6;42; I ?2K?2; C.; 22; 9223<:42C6;4 162 D..?12?6;4 B6A@=?228A C<<? 5..? 42/?B682?@ D..?1<<? 22; =<@6A623 @<06..9 896:..A <;A@A..A I .;A<<;/..? 2O20A623 6;G2AA2; C.; .?056A20A<;6@052 :611292; <: :2A /2=2?8A2 :611292; :.E6:..9 ?2@B9A..A A2 /25.92; I '2?/2A2?2; C.; 12 42/?B68@8D.96A26A C.; /2@A..;12 =9.AA24?<;12; 1<<? :61129 C.; 22;C<B1642 6;4?2=2; I '<2?2; C.; <C2?924 :2A 12 /2D<;2?@ <: 12 42/?B682?@ D2;@2; A2 8B;;2; .?A60B92?2; I ;C2;A.?6@2?2; C.; :..A@05.==296782 C?..4@AB882; 2; :<4296782 <=9<@@6; 42; C6. 22; <;AD2?=2;12 <=9<@@6;4@ 42?605A2 /2;.12?6;4

2 0<?=<?.A62@ C.; 12 42.;.9F@22?12 =?<720A2; G62; 6; ?2;<C.A62@ ;62A .9922; 22; :61129 <: 12 /2@A..;12 D..?12 C.; 5B; /2G6A 6; @A.;1 A2 5<B12; :..? <<8 .9@ :<4296785261 <: ;62BD2 D..?12 A2 0?2K?2; 1<<? 52A <=D..?12?2; C.; 12 B6A @A?.96;4 2; 52A 425292 :..6C291 !=:2?829678 6@ 1.A 12 2@A52A628 C.; 22; ?2;<C.A62 .;12?@ 1.; :2;642 .31296;4 C<<? <;12?5<B1 2; /2522? 9678A A2 429<C2; D29 12429678 22; /29.;4?6782 /2D<;2?@D2;@ 6@

&6A H 2; AD2212 92C2; C<<? 12 =<?A628M.A 6112;;6C2.B?2;<C.A62 .9@ 8.;@J 1<<? .??6AG:.;; .?056A20A2; 2; 5= .?056A20A2;

153

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE

SLIM ISOLEREN IN NIEUWBOUW

ISOLATIEBEDRIJF PLUIMERS B.V.

In de nieuwbouwsector is energiebesparing een steeds grotere rol gaan spelen. Pluimers Isolatie neemt het isolatiewerk van de metselaar over. Dat heeft veel voordelen: het is sneller, goedkoper en schoner. In Alphen aan den Rijn voerde Pluimers met Knauf Insulation een pilot uit voor Dura Vermeer. Daar isoleerde Pluimers 22 nieuwbouwwoningen met Supafil Cavity XL, de nieuwste trend voor isolatie in de nieuwbouw. En de pilot? Die is geslaagd: er is geen warmtelek te bekennen!

Cavity Wall, de standaard in naisolatiematerialen. In totaal zijn ruim 200.000 bestaande woningen in Nederland met Supafil Cavity Wall geïsoleerd.

MAATWERK IN ISOLATIE

In de traditionele bouw plaatst de metselaar isolatie tegen het binnenspouwblad. Daarna metselt hij het buitenspouwblad op. Metselaars geven aan dat ze het isoleren niet als het leukste onderdeel van hun werk ervaren. Bovendien is isoleren een specialiteit die niet iedereen beheerst. Een goede vulling van de spouw is essentieel voor een stabiele isolatiewaarde. Voor de nieuwbouwsector heeft Knauf Insulation daarom een speciaal product ontwikkeld: Supafil Cavity XL. Hiermee wordt de spouw van binnenuit geïsoleerd. “Het grote voordeel is de tijdbesparing op de bouw”, zegt Herald van Zijl,

In een gemiddelde woning is spouwmuurisolatie verantwoordelijk voor circa dertig procent van de besparing op stookkosten. Daarom focust Pluimers ook op spouwmuurisolatie voor nieuwbouw. Dit doet het isolatiebedrijf samen met leverancier Knauf Insulation.

KNAUF SUPAFIL XL Pluimers Isolatie heeft een breed assortiment. Zo zorgen ze ervoor dat elke klant een passend advies krijgt. Pluimers zit niet vast aan een of twee producten. Voor elke situatie kan een ander product het beste zijn. De maatregelen die Pluimers uitvoert zijn spouw-, vloeren dakisolatie, isolatieglas en impregneren van gevels. De meest toegepaste maatregel is spouwmuurisolatie. Dat levert voor de eindgebruiker de grootste besparing op. Isoleren van bestaande spouwmuren doet Pluimers het liefst met Knauf Supafil

‘We kunnen bewijzen dat ze zeer goed zijn geïsoleerd: je komt geen lek tegen.’ 154

verkoper bij Knauf Insulation. “Er is een tekort aan metselaars. Zij zouden de focus op het metselwerk moeten kunnen houden, maar metselaars moeten over het algemeen ook isoleren. En dat is een klus waar ze vaak een hekel aan hebben.” De structuur van Supafil Cavity XL lijkt erg veel op die van Supafil Cavity Wall. De toevoeging XL geeft aan dat het materiaal geschikt is voor grotere spouwbreedtes. Dat is nodig voor de hogere isolatiewaarden die tegenwoordig gevraagd worden. “Er kan tot 250 mm worden overbrugd”, vertelt Van Zijl. In het Verenigd Koninkrijk zijn inmiddels ruim 65.000 nieuwbouwwoningen geïsoleerd met Supafil Cavity XL. Voor de Nederlandse bouwwijze heeft Knauf Insulation het nieuwe product uitgebreid getest. De vezelstructuur van Supafil Cavity XL geeft een optimale verdeling in de spouw. Het product is waterafstotend door de behandeling met siliconen. Doordat Supafil Cavity XL van binnenuit wordt aangebracht is de uitvoering weersonafhankelijk. Hierdoor loopt de aannemer geen risico dat de werkzaamheden

uitlopen. Een ander logistiek voordeel voor de aannemer is opslag. Er hoeven geen grote hoeveelheden isolatie- en verpakkingsmateriaal op de bouwplaats gestald te worden. Supafil Cavity XL doet het goed op het gebied van duurzaamheid. Tot 80% van het product bestaat uit gerecycled materiaal. Dat is een groot aandeel, vergeleken met andere isolatiematerialen. Supafil Cavity XL bevat bovendien geen kunstmatige kleurstoffen en chemicaliën. Deze factoren zorgen ervoor dat het product goed scoort in meetinstrumenten voor duurzaamheid als BREAAM en LEED.

PILOTPROJECT ALPHEN AAN DEN RIJN “Ik denk dat er momenteel geen huis in Alphen aan den Rijn en omgeving staat dat beter is geïsoleerd dan deze nieuwbouwwoningen”, zegt Johan van Bokhoven, hoofduitvoerder bij Dura Vermeer Bouw Zuid West. Hij doelt hierbij op de 22 nieuwbouwwoningen aan de Karmelietenlaan in Alphen aan den

Rijn. De huizen zijn onderdeel van villapark Burggooi, vlakbij museumpark Archeon. “Knauf Insulation heeft Dura Vermeer benaderd met de vraag of we samen een pilot konden doen”, zegt hoofd productie Bart van Dijk van Dura Vermeer Bouw Zuid West. “Deze innovatieve manier van isoleren bij nieuwbouwhuizen is nieuw in Nederland. We wilden graag meewerken, omdat het een veelbelovende én efficiënte methode van isoleren is. De thermische prestaties zijn erg hoog, warmtebeelden wijzen dat uit. Dat is het belangrijkste. Je kunt bovendien sneller bouwen en verder scheelt het een boel bouwafval. En onze metselaars zijn blij, want bij deze methode kunnen ze zich focussen op wat ze het leukste vinden én waar ze gewoon goed in zijn: metselen.” Met de introductie van Supafil Cavity XL speelt Knauf Insulation al vroeg in op de Wet Kwaliteitsborging voor het bouwen, die waarschijnlijk in 2019 van kracht

wordt. Volgens deze wet moeten partijen in de bouw voortaan bij oplevering kunnen aantonen dat aan alle voorschriften is voldaan. Van Dijk ziet het positief in: “De pilot in Alphen aan den Rijn is wat dat betreft geslaagd. We kunnen nog niet bewijzen dat de energierekening van deze woningen veel lager is dan gemiddeld, simpelweg omdat ze nog niet zijn bewoond. Maar met een warmtebeeldcamera kunnen we wel bewijzen dat ze zeer goed zijn geïsoleerd: je komt geen lek tegen.”

NAADLOZE ISOLATIE IS DE BESTE ISOLATIE Dat is de belofte van Pluimers Isolatie: naadloos isoleren. Supafil Cavity XL is daarom een goede aanvulling op het assortiment van Pluimers. Wilt u meer weten? Kijk dan op onze website www.pluimers.nl of bel ons op 0548-516225 voor gratis advies.

WARMTEWEERSTAND Breedte spouw (mm)

Rc waarde m² K/W 1

154

4,5

171

5,0

207

6,0

1Uitgangspunt

Rc berekening

1 100 mm kalkzandsteen (binnenspouwblad) 2 4 stuks 4 mm RVS spouwankers 3 SUPAFIL Cavity XL volledige vulling (lucht)spouw 4 100 mm baksteen (buitenspouwblad)

155

OPENBARE RUIMTES TRANSFORMEREN

Den Haag Centraal Nederland

a3 CeramicSteel • Duurzaam met weinig onderhoud • Emailprint digitaal • Reeds 185 miljoen m2 wereldwijd geplaatst

Voor meer informatie bezoek: www.polyvision.com of www.uittenbosch.nl

156

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE

DE MK-MARK ALLESBEHALVE EEN STANDAARD DEUR

MK DOORS

DE PERFECTE FIT Naast duurzaamheid speelde de integratie van de deur ook een rol. “Wij zien vaak dat met name de renovatiemarkt behoefte heeft aan producten die naadloos passen in bestaande kozijnen, zodat verdere aanpassingen of vervanging niet nodig zijn. Dit zorgt voor een enorme kostenbesparing”, aldus Kooijman.

BINNENKORT BESCHIKBAAR

MK Doors zet met de MK-Mark een nieuwe standaard voor deuren. Mark Kooijman, eigenaar van MK Doors, is trots op het product dat hij dit jaar presenteerde. “Toen we in de ontwikkelingsfase zaten, was het uitgangspunt om een deur te creëren die verder gaat dan het bouwbesluit”, zegt Kooijman. “Eén die een wind- en waterdichtheid bereikt boven verwachting, die op het gebied van duurzaamheid voorloopt en past binnen ieder standaard ontwerp.”

OPGEWASSEN TEGEN ALLE (WEERS)OMSTANDIGHEDEN Waar 600 pascal de standaard is voor wind- en waterdichtheid, legt de MK-Mark de lat hoog met 1200 pascal. Tezamen met de eigen ontworpen onderdorpel, de MK-Promax, is de deur bestand tegen iedere orkaanstorm en overstromingen van een meter hoogte. Ook van binnen is de

MK-Mark uniek. Mede door de 100% circulaire isolatieplaat en de unieke deuropbouw heeft de deur zeer goede thermische, akoestische en brandwerende eigenschappen.

De MK-Mark is vanaf begin volgend jaar leverbaar. “Wij kijken uit naar het moment dat de deuren officieel van de band komen rollen. Natuurlijk hopen we dat de ontwikkelaars, die verder willen gaan dan de ambities van het bouwbesluit, dat ook doen”, concludeert Kooijman. Meer informatie over MK Doors en de MK-Mark is te vinden op www.mkdoors.nl.

CRADLE TO CRADLE GECERTIFICEERD Anno 2018 is duurzaamheid een must in de bouw. Het ideale huis heeft een laag energieverbruik en belast het milieu zo min mogelijk. MK Doors speelt hierop in door de deur op te bouwen uit duurzame grondstoffen. Tijdens de Building Holland beurs in april heeft het bedrijf officieel de Cradle to Cradle certificering in ontvangst genomen. Producten die volledig recyclebaar zijn, kunnen in aanmerking komen voor deze certificering. “Wij hebben binnen korte termijn alles in gang gezet om de certificering in ons bezit te krijgen. Dat dit is gelukt, is voor ons een mijlpaal”, vertelt Kooijman.

157

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE UNIEKE OPLOSSINGEN VOOR HOUTSKELETBOUW

SINIAT EN PROMAT

Het aandeel houtskeletbouw in de bouwsector neemt toe in vrijwel alle Europese landen. Ook in Nederland is deze bouwmethode in opmars. De redenen zijn talrijk en uiteenlopend voor de diverse bouwpartners. Voor architecten zijn een grote vrijheid in architectuur én in materiaalkeuze van de buitenbekleding slechts twee argumenten die hen steeds vaker voor houtskeletbouw doen kiezen. De snelle bouwmethode vraagt om systeemoplossingen die voldoen aan eisen inzake akoestiek, energieprestatie, stabiliteit, thermische isolatie, 158

enzovoort. Dé partner bij uitstek die dergelijke oplossingen aanreikt is Etex Building Performance. De onderneming omvat de merken Siniat en Promat. Siniat is toonaangevende fabrikant van gipsplaatoplossingen voor binnen- en buitentoepassing, terwijl Promat reeds jaren dé specialist is in bouwkundige brandpreventie. Samen bundelen zij hun krachten en expertise/kennis om te bouwen aan duurzame (prefab)totaaloplossingen in houtskeletbouw.

DIVERSE TROEVEN VAN HOUTSKELETBOUW Duurzaamheid Voornamelijk de mogelijkheden tot hergebruik en recycling en de lage CO2 impact door de gebruikte materialen, maar zeker ook de hoge energie-efficiëntie van het gebouw in gebruik, maakt van houtskeletbouw een duurzame bouwmethode. Ontwerpvrijheid Kenmerkend voor houtskeletbouw is tevens de grote vrijheid in architectonische vormgeving. Doordat een

houten structuur lichter is dan een traditionele, steenachtige structuur is het resultaat een meer gevarieerde architectuur, en dit voor hetzelfde budget. De afwezigheid van het risico op koudebruggen vereenvoudigt daarbij het ontwerp. Houtskeletbouw geeft een grote vrijheid in de materiaalkeuze van de buitenbekleding (houten planken of latten, baksteen, aluminium of andere typen beplating). Snelle bouwmethode Bij houtskeletbouw wordt meestal gewerkt met geprefabriceerde constructies. De prefabricage wordt uitgevoerd in de werkplaats onder gecontroleerde omstandigheden. Het bouwproces wordt daardoor niet vertraagd door weersomstandigheden, zoals regen of vorst. Bovendien is houtskeletbouw een droge bouwmethode. Dit betekent dat afbouwers direct aan de afwerking kunnen beginnen. Hogere energie-efficiĂŤntie Houtskeletbouw haalt op eenvoudige wijze isolatiewaarden die andere constructiemethodes slechts bereiken door de toepassing van speciale technieken. Houtskeletbouw is dan ook de uitgelezen methode voor de realisatie van passiefhuis- en lage-energiewoningen.

Prijs en waarde Door de lichte bouwmethode kan in funderingskosten aanzienlijk worden bespaard. Indien mogelijk worden maatvoeringen zoveel mogelijk afgestemd op handelsmaten. Om kosten te drukken kunnen dan prefabsystemen worden toegepast. Vaak wordt het binnenspouwblad bekleed met een plaat die naast de stabiliteit ook de afwerking verzorgt. In vergelijking met traditionele massieve wanden kan de wanddikte van een houtskeletbouw kleiner worden gehouden voor eenzelfde isolatiewaarde. Daardoor is de nuttige leefruimte groter. Akoestiek Houtskeletbouwsystemen werden dusdanig ontwikkeld dat zij perfect kunnen voldoen aan de akoestische eisen. Zelfs geveldelen kunnen zodanig ontworpen worden dat het zware diepe geluid, bijvoorbeeld van een vertrekkende stadsbus er niet meer doorheen komt. Brandveilig De houtskeletconstructie wordt meestal bekleed met brandvertragende materialen, waardoor de brandweerstand van de constructie aanzienlijk wordt verhoogd en probleemloos wordt voldaan aan alle relevante eisen en wetten.

SINIAT EN PROMAT IN DE HOUTSKELETBOUW De kennis en ervaringen van de reeds lang bestaande en aparte toepassingen in vezelcement-, gips-, en calciumsilicaatplaten, worden nu toegepast in nieuwe en innovatieve houtskeletbouwconcepten. Zowel Siniat als Promat bieden hiermee een antwoord op het multidisciplinaire bouwtechnische vraagstuk, alsook systeemgaranties op de prestaties van de bouwdelen van houtskeletbouw. De droogbouwoplossingen en â&#x20AC;&#x201C;concepten bieden architecten en opdrachtgevers beslissende voordelen. Afhankelijk van concept en ontwerp, kan houtskeletbouw op budgettair vlak de kosten aanzienlijk reduceren in vergelijking met de traditionele bouw. Naast de nieuwbouwprojecten waarin de Siniat- en Promatskeletbouwoplossingen werden toegepast, zijn ook reeds een heel aantal renovatie-, herontwikkelings-, en herbestemmingsprojecten uitgevoerd.

Meer informatie: www.modulair-bouwen.com

159

GASTCOLUMN

De lenige architect HUGO DE CLERQ IS ÉÉN VAN DE OPRICHTERS VAN FARO ARCHITECTEN EN HEEFT NAAST ZIJN WERK BIJ FARO EEN GROOT AANTAL NEVENFUNCTIES VERVULD, IN HET ARCHITECTUURONDERWIJS IN BINNEN– EN BUITENLAND, IN DE REISWERELD EN IN DE BESTUURLIJKE WERELD.

De woningbouwopgave in Nederland is nog steeds erg groot. Of beter gezegd: opnieuw. Na een stevige neergang in de laatste economische crisis komt de productietrein weer opgang. Hoe gaan wij als architecten hier mee om? Een gewetensvraag. Het ontwerpen van een woning is immers, van alle opgaven die wij doen, datgene dat de mensen het meest direct raakt. Hun dagelijkse omgeving wordt door ons bepaald. In zo’n 50 % van de gevallen betreft het ook de belangrijkste financiële stap in hun leven. Een eervolle opgave en een grote verantwoordelijkheid dus. Houd je plan maar eens overeind in de regelgevende randvoorwaarden, budgettaire tegenvallers of boze burgers. Methodes om hier mee om te gaan? Er is geen eenduidig recept. Ik heb gemerkt dat er in de woningbouw veel krachten zijn die richting het gewone wijzen. Een afwijkende meterkast komt niet langs de nuts, een karakteristieke luifel wordt te duur bevonden, een mooi hoog gebouw werpt schaduw bij de buren, het heeft allemaal invloed op het eindresultaat. Fact of life, geen ontkomen aan, je bouwt immers voor gewone mensen dus je dient er rekening mee te houden.

160

De Nederlandse woningbouw behoort zonder enige twijfel tot de beste ter wereld. We zijn in staat om prachtige straten en complexen te bouwen, dat heeft de geschiedenis bewezen, door de verschillende tijden heen. En dat bewijzen we ook nu nog. De marges zijn niet groot, toch is de gemiddelde kwaliteit hoog. Ga maar kijken in onze nieuwe wijken. Ook in deze tijd zijn we in staat om mooie en prettige woonmilieus te maken. Op het niveau van de woning zelf dreigt in elke tijd, crisis of niet, de veiligheid van het gewone. Onder het motto “Sober en Doelmatig” en “Dat wil de klant nou

GASTCOLUMN

“

Ons vak is te belangrijk voor mensen om het niet te doen

eenmaal” wordt het bijzondere geschuwd. In de crisis was er de verlammende angst van verkoopstagnatie, nu zijn er de te snel stijgende bouwkosten, het duwt alles richting het overbekende en voor je het weet viert de eenheidsworst hoogtij. Maar elke tijd kent zijn eigen specifieke kenmerken, de kunst is om als architect de top van de golf te pakken. Nu de markt weer goed is kan er ook wat meer op het gebied van bijvoorbeeld woningtypologie. Ook duurzaamheid, eindelijk doorgedrongen en flink groeiend, is een belangrijke drijfveer voor vernieuwing.

Voor heel veel mensen gaan we de komende jaren hun woning ontwerpen. En dat moeten we goed doen, met alles wat ons vak te bieden heeft. De eerste troef ligt volgens mij op het grensvlak van stedenbouw en architectuur. Stads verkavelen met

stadse types in de stad, dorps in de dorpen, en suburbaan moet echt suburbaan worden. Maak karaktervolle buurten en je hebt al de helft gewonnen. Maar ook de huishoudens veranderen, dus er zijn nieuwe types gekomen: Studio’s, loftwoningen, meer-generatie-huizen, CPO’s, zorgwoningen, etc., ze zijn inmiddels gemeengoed maar nog lang niet uitontwikkeld. Tevens zullen nieuwe energietechnieken hun stempel gaan drukken op de woningbouw. Wat dacht je van de zoiets simpels als mooie integratie van PV-cellen? Volop ontwikkeling, genoeg te doen voor ons. In deze hoogconjunctuur verschuift de ruimte voor ons architecten. Pak die ruimte , zou ik zeggen, al is die soms mondjesmaat. Pak hem terug en wees de vakman die nodig is. Ons vak is te belangrijk voor mensen om het niet te doen.

161

GASTCOLUMN

Pleidooi voor toegankelijke gebouwen Reimar von Meding is alemeen directeur, architect, partner bij KAW Architecten

Wij kunnen ons nu niet meer voorstellen hoe het was toen iedereen nog rookte in de kroeg. Als wij ons best doen zullen onze kinderen ons vragen waarom er ooit gebouwen waren, waar mensen met een handicap niet konden komen. Nederland heeft het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap bijna twee jaar geleden geratificeerd. Het verdrag gaat discriminatie tegen en stimuleert het bieden van kansen. Iedereen moet gebruik kunnen maken van de gebouwde omgeving. Toegankelijkheid is een basisrecht geworden dat verder gaat dan idealisme. Door de wetgeving rond het leven met zorg en hulp is het een urgentie geworden: mensen met een hulpvraag moeten steeds meer in een niet specifiek op zorg afgestemde omgeving kunnen wonen en werken. Waar begint en waar eindigt wonen met een hulpvraag? Streng genomen zijn we allemaal afhankelijk van anderen. Wij beschouwen dit zelfs als een graadmeter voor groeiende welvaart: Niemand geeft zijn kinderen nog zelf les, niemand bakt meer brood, niemand bouwt een fiets zelf. Gebouwen zijn in de loop der eeuwen veranderd van beschermende structuren naar faciliterende omgevingen. Ze zijn naast dak boven het hoofd ook energieleverancier en informatiedrager, kunnen water bufferen en dienen als grondstoffendepot. Gebouwen spelen ook een hoofdrol bij het faciliteren van toegankelijkheid. Niet alleen voor een steeds meer welvarende maatschappij, maar ook voor mensen die voor de rest van hun leven afhankelijk zijn van hulp.

Toegankelijkheid is een basisrecht 162

GASTCOLUMN

“

Veel rolstoelen blijven steken voor drempels die ontworpen zijn volgens “toegankelijkheidseisen”

Wanneer is een gebouw “toegankelijk”? Een trap kan een probleem zijn voor mensen die slecht ter been zijn. Veel rolstoelen blijven zelfs steken voor drempels die ontworpen zijn volgens “toegankelijkheidseisen”. Maar wat dacht je van oriëntatie bij zintuiglijke beperking? Hoeveel aandacht wordt er vanuit dit perspectief werkelijk besteed aan akoestiek, licht, kleur en geur? Of aan een leven met angsten? Met allergieën? Of buiten dit alles de bereikbaarheid voor mensen met een smalle beurs? Helaas is een leven met zorg en hulp meestal ook financieel beperkt. Zorg kost geld en mensen met een handicap hebben minder kansen op de arbeidsmarkt. Daarmee gaat de discussie over toegankelijkheid in de kern ook over exclusiviteit.

Een belangrijke ontwerpopgave Dé oplossing voor hét toegankelijke gebouw bestaat niet. Daarom is één van de doelen van het VN-verdrag de sensibilisering voor dit vraagstuk. Wij kunnen vanaf nu werk maken van fantastische, nieuwe concepten. Maar de meeste gebouwen waar toegankelijkheid in de toekomst een rol speelt bestaan al. Het gaat om een complexe opgave waar bestaande constructies, stedenbouwkundige samenhang, cultuurhistorische waarde en huidige gebruikers samenkomen met nieuwe inzichten en techniek. Een belangrijke ontwerpopgave.

163

INTERVIEW

Twee prikkelende toekomstscenario’s DE BNA HEEFT 4 PRIKKELENDE TOEKOMSTSCENARIO’S ONTWIKKELD VOOR ARCHITECTENBUREAUS IN 2030, WAARBIJ DE KEUZE HOE TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN IN TE ZETTEN EN DE KEUZE OM WEL OF NIET VAST TE HOUDEN AAN AUTEURSRECHT CENTRAAL STAAN. DEZE SCENARIO’S ZIJN GEEN VOORSPELLINGEN, MAAR BESCHRIJVEN MOGELIJKE TOEKOMSTEN DIE KUNNEN HELPEN OM NU POSITIE TE KIEZEN. IN DIT JAARBOEK WORDEN 2 VAN DEZE SCENARIO’S BESCHREVEN.

ArchiBot Het Amsterdamse bureau DUS is een voorbeeld van het scenario ArchiBot, waarin het loslaten van auteursrecht en innovatie centraal staan. In samenwerking met andere ontwerpers, onderzoekers en bedrijven wordt in een open source omgeving gewerkt aan software waarmee je gepersonaliseerde gebouwen kunt ontwerpen en robots aangestuurd worden die deze gebouwen maken – zonder menselijke tussenkomst. De architect richt zich op de begeleiding van dit proces, het maken van ‘ambachtelijke’ ontwerpen met creatief vakmanschap en marketing.

waarom werken we nog met hamers? Alles is gedigitaliseerd: het inmeten van gebouwen, tekenen, berekenen; waarom het maken niet ook?’

EUREKA-MOMENT Het eureka-moment kwam met de komst van een 3D-printer op kantoor, en de opkomst van Facebook. ‘Ineens zagen we de mogelijkheid om het werken met communities en ons streven naar zelfbouw digitaal te koppelen. Toen zijn we gaan kijken naar een grote 3D-printer, maar die was er niet.’ De architecten besloten hem zelf te bouwen, en in 2013 was de zogenoemde Kamermaker klaar: een 3D-printer die complete ruimtes kan produceren. Maar een kant-enklaar gebouw uitdraaien was toch iets ingewikkelder dan gedacht. ‘We zijn er naief ingestapt’, erkent Heinsman. ‘Ik denk dat dat goed is geweest; anders waren we er waarschijnlijk niet aan begonnen.’ Vermeulen: ‘Grote bedrijven zijn minder wendbaar, wat innoveren lastig maakt. Wij kunnen snel van concept naar prototype

VAN ANALOOG NAAR DIGITAAL ‘Achteraf gezien is het een logisch verhaal’, zegt Heinsman over de totstandkoming van het project. ‘Hans Vermeulen, Martine de Wit en ik zijn in 2004 ons bureau begonnen vanuit een visie waarin doen, engagement en zelfbouwen centraal stonden. We hebben een geschiedenis van tijdelijke gebouwen en grote stedelijke vernieuwingsprojecten.’ Enerzijds werkte het bureau, in samenwerking met lokale gemeenschappen, aan de transformatie van woonbuurten, anderzijds bouwde het kleine, tijdelijke installaties voor musea en festivals – denk aan de Bucky bar van paraplu’s en de Gecekondu, een huisje gemaakt van boodschappentassen. Fotegenieke follies waarmee ze veel media-aandacht kregen en de buurt wisten te mobiliseren. Dat ze de laatste generatie zijn die het analoge tijdperk nog heeft megemaakt, speelt mee in de drang tot innovatie. ‘Toen we studeerden in Delft, was e-mail net nieuw, toen we eenmaal werkten realiseerden we ons: we zijn in een, nieuw digitaal tijdperk beland. Vermeulen: We vroegen ons af: 164

Hedwig Heinsman, DUS Architects

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

werken. Zo hebben we voor bouwbedrijf De Meeuw 3D-geprinte gevelelementen ontwikkeld. Met chemieconcern Henkel uit Duitsland hebben we een biobased plastic voor 3D-printen ontwikkeld. Voor een transformatie project op Schiphol produceren we nu nieuwe 3D-geprinte vloeren.’

NIEUWE PRODUCTIEKETEN De zijpaden die DUS met verschillende partners insloeg, gaven een sneeuwbaleffect dat uitmondde in het project voor het 3D-grachtenpand. ‘Het is een onderzoeksproject naar de mogelijkheden van de techniek van 3D-printen voor de bouwsector. We ontwikkelen een nieuwe productieketen, waarmee we de bouw willen veranderen. Het uiteindelijke doel is om gebruikers toegang geven tot de productie, en zo design bij grote groepen mensen te brengen. Nu ben je als consument afhankelijk van het aanbod van bouwbedrijven en ontwikkelaars. Architecten zijn bij slechts 5% van alle bouwprojecten betrokken; er is nog een wereld te winnen.’ Dat DUS het auteursrecht al 3D-printend loslaat, betekent volgens Heinsman niet dat hun creatieve rol uitgespeeld is. ‘De software ontwerpt niet zelf, maar biedt consumenten keuzeopties. Je kunt het ontwerpen aanpassen aan bepaalde randvoorwaarden, en een persoonlijke toets aanbrengen. Maar wij bieden de ontwerpen maakkennis, wij ontwikkelen die software, en hebben daar ook wel een aantal patenten voor aangevraagd.’

ONLINE ARCHITECTUUR BESTELLEN Het proces houden de architecten bewust open. Het bureau werkt samen met andere partijen, en er worden regelmatig rondleidingen gegeven op de bouwplaats. ‘Het ontvangen van mensen werkt als acquisitie, en we merken dat wij door kennis te delen ook veel nieuwe input terugkrijgen. De Kamermaker was nooit zo’n succes geweest als we hem achter gesloten deuren hadden gebouwd.’ Inmiddels kloppen steeds vaker bedrijven - ook architecten - aan die een 3D-geprint product of project willen. ‘Supertof, maar ergens voelde het ook gek om voor andere architecten aan de slag te gaan. Daarom gaan we dat in een nieuw platform faciliteren, Aectual, (Architecture, Engineering, Construction), dat we tijdens Dutch Design Week lanceerden met ons eerste product, een 3D-geprinte vloer. We zijn heel blij met architect Jelle Feringa die het MT versterkt als partner. Hij heeft veel ervaring met 3D-printen en robottechnologie, en produceerde onder meer voor Zaha Hadid. Van twee 3D-printers en twee robots willen we het komende jaar doorgroeien naar een robotpark.’ Over tien jaar kan iedereen via Aectual online een 3D-geprinte trap of uitbouw bestellen, daar is Heinsman van overtuigd. ‘Maar we blijven ook ‘unieke, mooie dingen’ maken voor klanten die daar om vragen, en ervoor willen betalen. Avant-gardistische architectuur, die we kunnen opschalen via het digitale platform. Het beste van twee werelden.’ 165

INTERVIEW

ArchiNet In het scenario ArchiNet staan het loslaten van auteursrecht en automatisering centraal. Computergestuurde robots, freesmachines en 3D-printers zorgen voor een fundamentele omkering in de bouw. Initiatieven als WikiHouse en Paperhouses willen de massa zelf laten produceren, door mensen via internet wereldwijd hun ontwerpen met elkaar te laten delen. Ontwerpers zijn onderdeel van deze creative commons. Architect Pieter Stoutjesdijk van TheNewMakers vertelt over zijn droom om ‘een Appstore voor de bouw’. Stel je voor dat er een Appstore voor de bouw bestond, waar consumenten en bouwproducenten elkaar konden treffen. Een online platform dat je net zo makkelijk op zet als een website met het softwareprogramma Wordpress, waar je bouwmodules kunt bestellen die je als lego – mooi, sterk, betaalbaar - in en uit elkaar kunt klikken, en die geproduceerd worden met de efficiëntie van IKEA, van bosaanplant tot eindproduct. Zodat een comfortabel, duurzaam, en volledig op maat gemaakt huis binnen ieders bereik zou komen.

en de zogenoemde Comfort Cabins (sanitaire inbouwpakketten) die Stoutjesdijk ontwikkelde. Afgelopen zomer werd het eerste bouwwerk opgeleverd: een paviljoen dat hij met hulp van de TU realiseerde. Het witte huisje wordt nu door de faculteit Bouwkunde gebruikt als onderzoeksruimte.

OPSCHUDDEN Architectonisch is het niet revolutionair. ‘Het budget was maar 30.000 euro, daarvoor kun je niet iets heel wilds maken’, zegt Stoutjesijk. ‘Ik ben vooral trots op het proces erachter: het is een 100% computergestuurd gebouw met meegefreesde verbindingen, dat je met twee man in elkaar zet.’ Hij pakt de maquette erbij en licht een element uit. ‘Kijk, het zijn letterlijk Legostenen: holle dozen waarin alle isolatie en installatie, dampremmende folies en rubber afdichtprofielen verwerkt zijn. Je klikt ze zo vast op de vloer, en omdat ze nog geen vijftig kilo wegen is een bouwkraan niet nodig.’

STAP VOOR STAP Dit is de droom van architect Pieter Stoutjesdijk, die hij met zijn bureau TheNewMakers werkelijkheid wil laten worden. Niet in een keer natuurlijk, ‘we gaan er stap voor stap naar toe werken.’ Een paar mooie sprongen zijn al gemaakt. In 2013 studeerde hij af aan de TU Delft met een project voor een noodwoning voor slachtoffers van de aardbeving in Haïtie, die door een computergestuurde freesmachine gefreesd kan worden en met twee mensen in elkaar gezet. Hij besloot het idee verder te ontwikkelen, en startte zijn eigen bureau. ‘Toen ik mijn eerste freesmachine had afgerekend was ik platzak. Geld voor advies had ik niet; ik heb mezelf alles over msdos en elektrotechniek geleerd. Het voordeel is dat al die kennis nu in huis is.’ Inmiddels telt TheNewMakers elf medewerkers en is het bureau verhuisd naar een voormalige garage op het TNO-terrein achter de TU. In de productiehal annex kantoor zijn twee CNC-machines vol in bedrijf. Ze frezen houten platen voor de meubellijn Fabrikoos 166

Peter Stoutjesdijk, TheNewMakers

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Stoutjesdijk combineert commerciële projecten, zoals een interieur voor een bibliotheek, met onderzoek naar ‘fundamentele dingen’. Hij wil de conservatieve bouwsector opschudden. ‘Door de vele schakels tussen architecten en (onder)aannemers gaat er veel mis op de bouwplaats, wat veel extra tijd en geld kost. Bouwen gaat nog erg primitief, als je het vergelijkt met andere branches, die digitaal produceren. En daar waar je auto’s en gympen tegenwoordig kunt customizen, heeft de klant op de huizenmarkt weinig te kiezen.’

ontwerp, dat mis ik in het ArchiNet-profiel. Het doel van open source is dat innovatie zich ongeremd kan ontwikkelen, door veel partijen bij te laten dragen – niet gratis ontwerpen voor de producent. Het hoeft ook niet gratis te zijn om goed te verkopen; kijk naar succesvolle diensten als Spotify en Netflix. Wel denk ik dat de prijs in de architectuur omlaag kan. Nu maken we doorgaans specifieke gebouwen, met mass customization een aantal serieproducten.’

DISRUPTIE ONTWERPEN, ENGINEERING EN MAKEN Stoutjesdijk brengt het ontwerpen, engineeren en maken bij elkaar in zijn bedrijf. ‘Letterlijk’, wijst hij op de open ruimte. ‘Alle kennis die we opdoen met onze projecten – bij het paviljoen hebben we tweehonderd punten ontdekt om nog op te lossen – verwerken we in ons volgende project: zo willen we toewerken naar een faalkostenvrij systeem.’ Hoewel hij zich herkent in het ArchiNet-scenario, wil hij een kanttekening plaatsen bij het idee dat hij al zijn kennis in the cloud gooit. ‘Dat is wat kort door de bocht. Er zitten een heleboel grijswaarden tussen open en closed source’, legt hij uit. ‘Wij zitten op dit moment ergens daartussen. Je moet ook wel een verdienmodel hebben en iets krijgen voor een goed

De gedroomde ‘Appstore’ is inmiddels in de maak. ‘We werken aan een betaversie, om de mogelijkheden te verkennen. Superleuk: digitaal met Lego spelen en je bouwsels online delen met wereld. Naarmate het aantal productieplaatsen groeit, zullen we dat gedeelte gaan uitbesteden. En door het platform ook open te stellen voor anderen, nemen de groeimogelijkheden exponentieel toe. Nu zijn het meubels en kleine bouwerken, maar dat kan ook een heel huis worden. Het mooie van dit modulaire systeem is bovendien de hoge restwaarde. De producten zijn herbruikbaar en gaan zeker honderd jaar mee. Zodoende zou je ze ook kunnen huren, waardoor je veel minder hypotheek hoeft te betalen. Totale disruptie, op elk vlak: de economie, technisch, in bouwtijd - dat hopen we de komende tien jaar voor elkaar te krijgen.’ 167

VEEL MEER DAN EEN RAAM Nieuw de vouwwand met hout of hout / aluminium proﬁel

RUIMTES OPENEN MET GLAZEN VOUWWANDEN Flexibel, veelzijdig, optimaal te combineren: de glazen vouwwanden overtuigen met barrièrevrijheid, beste isolatie en variabel design. Van aluminium, hout of een combinatie van beiden: glazen vouwwanden van Solarlux bieden een oplossing voor elk project.

solarlux.nl 168

stoebich.nl

Fibershield®-S

Stöbich Fire Protection Pionier en wereldmarktleider in de bouwkundige brandbeveiliging

Uniek design, geen geleiders of kolommen noodzakelijk

Rechthoek of polygoonvormig uitvoerbaar

Door Efectis EI60(2) beoordeeld

Standaard Gravity Fail Safe (zelfsluitend op zwaartekracht)

Vrijwel onzichtbare brandscheiding door volledige integratie in plafond

SLIMMER ISOLEREN? Voldoe vanaf nu gemakkelijk aan de strengste eisen ten aanzien van energieprestaties binnen het bouwbesluit

25mm

0,007 W/m.K

www.iqviprevolution.nl Dunner, beter en daardoor slimmer isoleren! Hoogwaardige iQ vip [R]evolution®

Rc 3,5 m2 K/W

Traditioneel isolatiemateriaal

PUR 88mm

iQ vip [R]evolution® 25mm

de revolutie in de bouw

169

MARKT VISIE DESIGNDEUREN VAN STAAL

DE ROOY METAALDESIGN

Rietveld taatsdeuren met Osiris Hertman handgreep in een stijlvolle woning

170

DE LEVERANCIER

De Rooy Metaaldesign www.stalen-binnendeuren.nl info@derooymetaaldesign.nl Tel: (0318) 573231

Stalen binnendeuren worden steeds vaker gezien als een echt stijlelement in een woning. Ook versterken stalen binnendeuren de indeling en het ontwerp van een gebouw. De Rooy Metaaldesign is de grondlegger van de stalen binnendeuren, die inmiddels in vele woningen, villa’s, kantoren en hotels te bewonderen zijn. Voor De Rooy Metaaldesign kent creativiteit geen grenzen. Een maatwerk of een standaard deur? Bij dit familiebedrijf uit Ederveen kan iedereen met al zijn wensen terecht. Stalen binnendeuren zijn een prachtige aanvulling op het ontwerp van een huis of kantoor. Door te kiezen voor de juiste vlakverdeling, komen alle ruimtes in een gebouw perfect tot zijn recht. Met stalen binnendeuren kan er een mooie lichtinval gecreëerd worden, die de stijl en het ontwerp van het huis versterken. Zo heeft het aantal vlakken een groot effect. De Rooy Metaaldesign heeft speciaal voor de acht populairste modellen een standaardverdeling gemaakt. Voor de namen van deze modellen zijn zij geïnspireerd door architecten die bekend zijn van de Moderne Bouwkunst, zoals Rietveld, Dudok en Taut. Naast de standaard vlakverdelingen, kan De Rooy Metaaldesign ook maatwerk leveren. Met bijvoorbeeld asymmetrische vlakverdelingen of diagonale lijnen. Architecten en ontwerpers kunnen daarom met al hun inspirerende en opvallende ideeën bij De Rooy Metaaldesign

Maatwerk schuifdeur in Nijkerk

‘Vakmanschap en creativiteit’ terecht. Deze originaliteit is bijvoorbeeld terug te zien in deze unieke schuifdeur. Het ontwerp van de deuren is geïnspireerd door het lijnenspel van Mondriaan. Het resultaat is een unieke deur, die ook nog eens fungeert als kunstwerk. Een echte eyecatcher in iedere woning.

Benieuwd naar de mogelijkheden? In de showroom in Ederveen kunt u diverse modellen van de inspirerende stalen binnendeuren bezichtigen. Met trots toont De Rooy Metaaldesign hier hun passie voor staal.

171

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE SPANNENDE GEVELS DIE TECHNISCH EN FINANCIEEL KLOPPEN BLITTA

je samen in het bouwteam de gewenste gevel. Die interactie met architect en aannemer is belangrijk voor het beste resultaat. Op die manier kunnen wij ook zekerheid geven dat het lukt.”

GEVELREVITALISERING De kennis en de systematiek van Blitta leent zich ook uitstekend om oude (kantoor)panden van een tweede leven te voorzien. Schaminée: “Met maximaal hergebruik een gebouw weer state-of-theart maken.” Een gebouw kan daarbij soms gewoon in gebruik blijven, doordat er met prefab gevelconstructies wordt gewerkt. De werkzaamheden binnen zijn daardoor beperkt. Een gevelrenovatie is ook een uitgelezen moment om nieuwe technische functies toe te voegen. “Denk daarbij aan klimaatbeheersing, brandwering, energieopwekking, zonwering of het regelen van de lichtinval.” Geen gevel is hetzelfde in de wereld van Blitta, totaalleverancier van gevelconstructies. Directeur Henk Schaminée: “Je moet in staat zijn om wat de architect bedenkt, te respecteren. In vorm en in materiaal.” Dat dit prima lukt, blijkt bijvoorbeeld uit deze projecten: het gebouw van DUO Groningen en het Poortgebouw bij Hoog Catharijne. “Voor DUO ontwikkelden we de complete buitenschil, inclusief voorzieningen voor eventuele toekomstige bestemmingen.” Het Poortgebouw heeft een hele aparte buitenkant, vooral aan de kopse kant met een 3D-gevormde blob-gevel. “Er zit geen identiek vlak in. Alles is speciaal bedacht en gemaakt. Dat geldt eigenlijk voor veel van onze projecten. Maar het Poortgebouw is technisch inhoudelijk echt een 172

huzarenstukje geweest.” Naast deze ambitieuze projecten bedient Blitta ook de markt van utilitaire woningbouw.

TECHNISCH EN FINANCIEEL KLOPPEND “De kennis van onze mensen is onze belangrijkste bron”, zegt Schaminée. “Zij moeten in staat zijn om telkens opnieuw de goede oplossing te bedenken en die technisch en financieel in een kloppend product neer te zetten. En dat transformeren naar een product dat liefst geïndustrialiseerd gebouwd kan worden. Want dan heb je controle op de kwaliteit en de arbeidsomstandigheden.”

ADVIES Het komt regelmatig voor dat architecten aankloppen voor advies, zegt Schaminée. “Dan ontwikkel

NIEUWE INZICHTEN EN DENKWIJZEN De visie van Blitta om opdrachtgevers complete, integrale geveloplossingen te bieden ontstond een kleine twintig jaar geleden, toen Schaminée samen met Peter Hanen de dagelijkse leiding kreeg over het bedrijf. Hanen gaat na de zomer met pensioen. Schaminée: “Ik heb ervoor gekozen om zijn taken en verantwoordelijkheden te herverdelen en een nieuw managementteam in te stellen. In het nieuwe team gaan we samen met de jeugd richting toekomst. Dat vind ik belangrijk in een markt die zich constant vernieuwt en waarin de jeugd nieuwe inzichten en denkwijzen kan inbrengen. Ik geloof in de samenwerking tussen ‘oud en nieuw’. Samen geven wij gestalte aan onze slogan: ‘The beauty of innovation’.”

ONTDEK DE NIEUWSTE INNOVATIES VAN TRESPA

BESTEL GRATIS STALEN OP TRESPA.COM

NIEUW TRESPA® METEON® LUMEN DIFFUSE

Extreem mat uiterlijk

TRESPA® METEON®

DROMEN REALISEREN Met meer dan 55 jaar ervaring wordt Trespa internationaal erkend als een van de belangrijkste ontwikkelaars van hoogwaardige platen voor gevelbekleding. Onze nieuwste innovaties op het gebied van afwerking en ontwerp bieden prikkelende nieuwe mogelijkheden om gebruik te maken van context, vorm, licht en kleur en zijn het resultaat van ons constante streven naar innovatie. Welke producten en combinaties zullen u inspireren en uw ideeën tot leven brengen?

VERKOOP NEDERLAND

Tel: +31 (0) 495 458 850 Info.Nederland@Trespa.com

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Architectenselecties

U WILT EEN GESCHIKT ARCHITECTENBUREAU SELECTEREN VOOR UW OPDRACHT. DAT KAN OP VELE MANIEREN. MEESTAL KUNT U HET BUREAU, DAN WEL DE BUREAUS, VAN UW VOORKEUR DIRECT BENADEREN OM EEN OFFERTE UIT TE BRENGEN. DE MANIER WAAROP U UW KEUZE MAAKT IS IN PRINCIPE VORMVRIJ. PUBLIEKE OPDRACHTGEVERS MOETEN STRIKTE AANBESTEDINGSREGELS NALEVEN WANNEER ZIJ MEERDERE BUREAUS UITNODIGEN. DIEZELFDE REGELS SCHRIJVEN VOOR DAT EEN OVERHEIDSOPDRACHT (EUROPEES) AANBESTEED MOET WORDEN WANNEER DE OPDRACHTWAARDE DE TOEPASSELIJKE EUROPESE DREMPELWAARDE (IN DE MEESTE GEVALLEN € 221.000) OVERSCHRIJDT. ZORG DAAROM DAT U GOED GEÏNFORMEERD BENT. WAAR KAN IK GESCHIKTE ARCHITECTEN VINDEN EN WELKE REGELS ZIJN VAN TOEPASSING OP MIJN ARCHITECTENSELECTIE? .

BNA-ARCHITECTENBUREAUS BNA-leden voeren het BNA Keurmerk. Ze zijn verplicht verzekerd, werken conform de Gedragscode Verantwoordelijkheid Integriteit en Professionaliteit en zijn daar ook op aanspreekbaar. Daarover leest u meer op pagina 138. Alle BNA-architectenbureaus vindt u op BNA.nl. Daar kunt u zoeken op naam, regio en categorie.

MANIFEST BETER AANBESTEDEN Het aanbesteden van architectendiensten staat te boek als ingewikkeld, ondoorzichtig, tijdrovend en kostbaar. Daarom ontwikkelde de BNA met Architectuur Lokaal, Bouwregienet en VN-constructeurs het Manifest Beter Aanbesteden. Dit manifest beschrijft aan de hand van een twintigtal handzame tips hoe u als opdrachtgever uw aanbesteding overzichtelijk, effectief en proportioneel kunt inrichten. U vindt het manifest op BNA.nl.

174

KOMPAS LIGHT KOMPAS light is een handige online tool die onervaren opdrachtgevers stapsgewijs ondersteunt bij het opstellen van een evenwichtige aanbestedingsleidraad. KOMPAS light is ontwikkeld door Architectuur Lokaal. Het KOMPAS is ontwikkeld met medewerking van en wordt ondersteund door tal van organisaties van opdrachtgevers, adviseurs en architecten, waaronder de BNA. U vindt KOMPAS light op ontwerpwedstrijden.nl

RICHTLIJN GEZONDE ARCHITECTENSELECTIES Een hardnekkig knelpunt bij aanbestedingen zijn de oplopende kosten. Dat blijkt uit tal van rapporten en onderzoeken die afgelopen jaren gepubliceerd zijn. De BNA heeft samen met Architectuur Lokaal en ICSadviseurs een praktische handreiking ontwikkeld, de Richtlijn Gezonde Architectenselecties, om opdrachtgevers te helpen om tot de juiste uitvraag te komen en de kosten van alle betrokkenen in balans te brengen. Deze handreiking wordt onderschreven door meerdere opdrachtgevers, waaronder het Rijksvastgoedbedrijf.

WERKEN MET EEN ARCHITECTENBUREAU

Algemene voorwaarden

Het is verstandig om de afspraken met uw architect vast te leggen in een contract, zodat u weet waar u aan toe bent. Met het oog op eenduidigheid en rechtszekerheid heeft de BNA twee handzame sets algemene voorwaarden ontwikkeld die toegesneden zijn op de architectensector: De Nieuwe Regeling (DNR) en de Consumentenregeling (CR).

DE NIEUWE REGELING (DNR) Deze algemene voorwaarden leggen duidelijk de rechten en plichten van de architect en de opdrachtgever vast en voorzien in duidelijke spelregels voor de uitvoering van de opdracht. De voorwaarden worden vergezeld door een handzame modelbasisopdracht in word-format waarin u de specifieke kenmerken van de opdracht vastlegt en de Standaardtaakbeschrijving (STB) waarmee u kunt specificeren welke taken de architect voor uw project moet verrichten. De DNR is evenwichtig samengesteld en doet recht aan de belangen van opdrachtgever en architect. De beroepsaansprakelijkheidsverzekering van uw architect is afgestemd op de DNR.

CONSUMENTENREGELING (CR) Speciaal voor consumenten ontwikkelde de BNA vereenvoudigde, toegankelijke voorwaarden: de Consumentenregeling (CR). Ook deze voorwaarden voorzien in een heldere beschrijving van rechten, plichten en spelregels en een handzame modelbasisopdracht om de specifieke kenmerken van de opdracht vast te leggen. Let op: voor uitgebreide consumentenopdrachten kan het wenselijk zijn om de DNR toe te passen. Uw architect zal altijd met zijn verzekeraar afstemmen of de CR geschikt is voor uw opdracht, of dat er beter op basis van de DNR kan worden gecontracteerd.

HOE KOM IK AAN DE DNR EN DE CR? De DNR en de CR zijn te vinden op bna.nl/contracteren

175

Alprokon helpt mensen uit de brand Bijna wekelijks worden we geconfronteerd met nieuws over brand. Niet iedereen staat er bij stil, maar de schade door rook is vaak erger dan door brand. In het voorjaar van 2019 zullen in het nieuwe Besluit Bouwwerken Leefomgeving (BBL) de eisen aangescherpt worden voor koude en warme rook. Een belangrijke ontwikkeling die Alprokon Aluminium van harte onderschrijft. Richard Snel is sinds september 2017 adjunct-directeur bij Alprokon en laat zich dagelijks inspireren door het arbeidsethos van zijn collega’s. “Mensen veilig houden in een noodsituatie, het is een opdracht die we met trots vervullen.”

Rook versus brand Voor mensenlevens is de grootste bedreiging van een brand niet zozeer de vlammen, maar de rook en hete (rook)gassen. Rookvergiftiging is dan ook de oorzaak van de meeste doden bij een brand. Ook wanneer de brandweer in staat is om mensen levend uit een brandend huis te halen, kunnen ze onderweg naar een ziekenhuis alsnog aan de rookvergiftiging overlijden. “Rook heeft ook de eigenschap om als een gordijn te blijven hangen, waardoor de mensen gedesoriënteerd raken en de nood-

BRANDPROEF (12-03-2018)

uitgang niet kunnen vinden. Rookwerend afdichten van deuren is dus cruciaal voor de veiligheid.”

Nieuwe eisen In het nieuwe Besluit Bouwwerken Leefomgeving (BBL), dat in het voorjaar van 2019 van kracht wordt, zijn de eisen aangescherpt voor rookwerendheid van “gevelopeningen”, voor zowel koude als warme rook. Het BBL bevat, in tegenstelling tot het huidige Bouwbesluit voor nieuwbouw, eisen aan ‘echte’ rookwerendheid. Op hoofdlijnen zijn er drie categorieën: t Sa voor rookwerendheid bij 20°C (omgevingstemperatuur/” ambient”); t S200 voor rookwerendheid bij 200°C; t 0 indien er geen rookkwaliﬁcatie is.

“Bij Alprokon hebben we inmiddels ruim 2,5 miljoen deurnaalden verkocht. Mede door materiaalkennis, testen, evalueren en goede resultaten te boeken, hebben we met succes inbraakwerende- en brandwerende deurnaalden beschikbaar gemaakt voor de woningen utiliteitsbouw. Met de nieuwe BBL komt er in 2019 een nieuwe dimensie bij door rookwerende deurnaalden. Je kunt stellen dat de veiligheidseisen naar een hoger niveau worden getild. Bij Alprokon hebben we deze toepassing tot een deurhoogte van maar liefst 3.00 meter succesvol getest. Daarmee zijn we klaar voor de toekomstige eis.”

Aan de ontwerptafel De deurnaaldenfabrikant uit Barendrecht zou het liefst al bij het ontwerpproces aan de tafel zitten bij

het bouwteam. Snel: “Ons product wordt via de ijzerwarenvakhandel aan aannemers geleverd. Opdrachtgevers doen pas een beroep op ons in de realisatiefase van bouwprojecten. Wij willen al eerder in de ontwerpen programmafase bij de architect aan tafel zitten. Juist om de functionaliteit van ons product te beschrijven, niet het product zelf. Afgelopen jaren hebben we een enorme expertise opgebouwd over brandveiligheid en kunnen we architecten waardevolle adviezen geven bij het ontwerpproces. We maken het bouwobject aantoonbaar veiliger. Wanneer je halverwege het bouwproces instapt, zijn gedane keuzes soms moeilijk terug te draaien. Van timmerfabriek tot aannemer; alle spelers moeten hun verantwoordelijkheid nemen. De bewoner loopt anders gevaar en risico. Dat moeten we met elkaar voorkomen.”

Brandproef Bij het toetsen op brandwerendheid zijn de vluchtveiligheid en brandbeperking belangrijke pijlers. Deuren spelen een sleutelrol bij gedegen compartimentering van een complex. De ruimte tussen en rondom brandwerende dubbele deuren moet tijdens brandomstandigheden eﬃciënt worden afgedicht. Compartimentering levert veel op; tijdwinst om veilig het pand te verlaten en de

ROOKPROEF (06-07-2018)

gelegenheid om te blussen. Door een brand in een zo vroeg mogelijk stadium te beteugelen, kan schade worden beperkt. Voor zowel nieuwbouw als renovatie is het zaak om over de juiste deurnaalden te beschikken. “Recent hebben we nog een brandproef met succes afgerond, dit keer met dubbele deuren van 270 mm hoog, met maximaal en minimaal glas, gehangen in een stalen kozijn met zijlicht. Deze combinatie is redelijk uniek te noemen. Natuurlijk kunnen we het onderbouwen met rapporten.”

Aluminium Alprokon bouwt aan veiligheid met tal van producten en wil zich graag proﬁleren als vraagbaak. “Uitgaande van het gebruikte materiaal dan eten, drinken, slapen en ademen wij aluminium. Met onze eindproducten maken we uiteindelijk de wereld een beetje veiliger. Of het nu gaat om rookwerende deurnaalden of valbeveiliging, iedereen kan een beroep doen op onze kennis en kunde. Niet op een eiland zittend, maar in samenwerking met alle marktpartijen. Dat is iets waar we als bedrijf voor staan en daar zijn we trots op”, zegt Richard Snel van Alprokon Aluminium tot besluit.

www.alprokon.com

SOULWOOD HOUTEN GEVELBEKLEDING MET 15 JAAR GARANTIE De Groene Mient Den Haag

Ons standaard SoulWood assortiment bestaat uit:

Nieuwbouwproject Schoolgebouw KPO SBO De Sponder en SO De Fakkel te Roosendaal

ลข

SoulWood Premium,

ลข

SoulWood Modi,

ลข

SoulWood Modi Select,

SoulWood is standaard leverbaar in diverse uitvoeringen: Rabat: Zweeds rabat: Rhombus:

Telefoonnummer: 015-763 31 00 Email: info@SoulWood.nl Website: www.SoulWood.nl

178

DYNAMIC BONDING SYSTEMS

Totaalaanbieder in lijmoplossingen Het lijmen van gevelbeplating neemt een hoge vlucht. Neem bijvoorbeeld de verbouwing van Thialf. Dynamic Bonding Systems werkte mee aan dit prachtige project. “Bij de Thialf renovatie werd gekozen voor structureel gelijmde composietpanelen op SAB-carriers. Er werden in totaal zo’n 10.000 composiet gevelpanelen van Alucoil verlijmd met Dynamic Bond,” vertelt technisch directeur Peter Poot. “Voor ieder afzonderlijk gevelelement bepaalden we vooraf het aantal vereiste lijmrillen. Het resultaat is een uniek en opvallend ijskristallenpatroon.” De totaalaanbieder van lijmoplossingen verlijmt naast composietpanelen vele andere gevelmaterialen, zoals hpl, vezelcement, natuursteen, keramiek, glas en steenstrips. Inmiddels heeft Dynamic Bonding Systems, naast haar eigen werkgebied in Nederland, in meer dan 38 landen haar distributeurs. Een eigen engineeringsafdeling, totale projectbegeleiding en een unieke dubbele projectgarantie zijn onlosmakelijk aan Dynamic Bonding Systems verbonden. “De combinatie van kwaliteit, service, innovatie en 30 jaar ervaring maakt ons tot een belangrijke speler met een core business in gevelplaatverlijming,” zegt algemeen directeur Theo Steenvoorden namens Dynamic Bonding Systems. “Het verlijmen van steenstrips, glas en vele andere industriële toepassingen heeft een dusdanige vlucht genomen, dat we met recht de totaalaanbieder in lijmoplossingen voor de bouw en industrie genoemd mogen worden. Naast het reguliere assortiment met Dynamic Bond, Dynamic Stone en Dynamic Bond HIT, beschikt Dynamic Bonding Systems over Dynamic Bond 2.5 en 4.5: extreme verlijmingen waarbij een hoge elasticiteit van de lijm vereist is.

Duurzame steenstripverlijming Met de Zwitserse kwaliteiten worden al meer dan 24 jaar hpl- en vezelcementbeplating, natuursteen, keramiek en glas verlijmd. Gezien de eenvoud van verwerking – directe verlijming op een isolatie- of steunplaat – was het een logische stap om deze innovatie verder vorm te geven. Dynamic Bonding Systems heeft de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in duurzaamheidstesten bij het onafhankelijke testinstituut SHR om een goed inzicht te

Thialf Heerenveen Dynamic Bond

krijgen in de mogelijkheden en onmogelijkheden van steenstripverlijming. Voor steenstripverlijming wordt zowel Dynamic Bond/HIT, als Dynamic Sprayable gebruikt. Dynamic Bond/ HIT (bevestiging door middel van lijmrillen) kent een bijzonder hoge aanvangssterkte, waardoor snel verticaal, horizontaal of op plafonds gelijmd kan worden. Dynamic Sprayable wordt als volvlaksverlijming toegepast en kent eigenlijk geen enkele beperking in het gebruik van materialen.

KOMO Het KOMO-attest met productcertificaat is een technische onderbouwing, voortgevloeid uit laboratoriumtesten van externe instanties. Dynamic Bonding Systems beschikt inmiddels over een tweetal certificaten met 45 verschillende gevelplaten.

UNIEKE KOMO- DE EER GECERTIFIC IDER B Y MS-H POLYMEEREN M LIJMSYSTE ERS IM R HECHTP DIG! OVERBO

DYNAMIC BOND

DYNAMIC BOND HIT

DYNAMIC SPRAYABLE

DYNAMIC BOND 2.5

DYNAMIC STONE 2.5

DYNAMIC BOND 4.5

HPL, VEZELCEMENT, METALEN EN GLAS

STEENSTRIPS VERTICAAL EN HORIZONTAAL

VOLVLAKS VERLIJMINGEN

CONSTRUCTIEVE GLASVERLIJMINGEN

NATUURSTEEN, COMPOSIET EN KERAMIEK

EXTREME VERLIJMINGEN

Dynamic Bonding Systems B.V. • P.O. Box 190 • 5250 AD Vlijmen • Tel.:088-6230800 E-mail: sales@dynamicbondingsystems.com • Website: www.dynamicbondingsystems.com

179

MARKT VISIE VLAK VS. SCULPTURAAL, EEN RENOVATIE MET TWEE GEZICHTEN STADHUIS ZOETERMEER ALUCOBOND

Project naam: Materiaal: Gebouw eigenaar: Architect: Gevelaannemer: Oplevering: Copyright foto’s:

180

Stadhuis Zoetermeer ALUCOBOND® PLUS, Special Metallic Gold (custom color) Gemeente Zoetermeer Common Affairs, Amsterdam WVH gevelprojecten, Oirschot 2018 Facade 360 / 3A Composites

DE LEVERANCIER

TRANSFORMATIE EN RENOVATIE STADHUIS ZOETERMEER Voor een tweede leven van het stadhuis heeft de gemeente Zoetermeer het Amsterdamse architectenbureau Common Affairs de opdracht gegeven voor een volledige transformatie en renovatie van het gebouw. Het gebouw was in slechte technische staat en voldeed al lang niet meer aan de technische eisen van deze tijd. Onder andere de isolerende schil was aan vervanging en verbetering toe. Daarnaast was het aanzicht van het gebouw gedateerd en ook daar wilde de gemeente een flinke opfrisbeurt. De architect heeft er voor gekozen om het gebouw twee gezichten te geven, de achterzijde is vrij gesloten en vlak, zoals dat ook in de oorspronkelijke toestand het geval was. De pleinzijde heeft de grootste verandering ondergaan, hier is namelijk het oorspronkelijke gesloten karakter compleet getransformeerd naar een transparante glasgevel met 3D gevormde sculpturale kaders. De architect heeft gezocht naar een materiaal waarmee zowel deze zeer vlakke achtergevel als de sculpturale 3D gevel uitgevoerd kon worden. Alucobond heeft de eigenschappen wanneer het via CNC gestuurde machines bewerkt wordt, er een scala aan mogelijkheden ontstaat voor zowel vlakke als 3D gevormde gevels. Voor het stadhuis in Zoetermeer was het belangrijk dat voor- en

achterzijde in hetzelfde materiaal en kleur werden uitgevoerd. Er is hier gebruik gemaakt van een speciaal vervaardigde projectkleur, gekozen door de architect en gemeente. Het metallic gold is een verwijzing naar de zandkleur van de oorspronkelijke gevel en de gebouwen in de omgeving. Het effect van deze metallic coating is dat de gevel onder invloed van de zon en de kijkhoek een andere verschijningsvorm heeft. Deze dynamiek en het spel tussen licht, lucht en schaduw is precies wat de architect voor ogen had. Door te werken met een Premium partner van Alucobond, is de kwaliteit die op voorhand door de technisch adviseurs van Alucobond wordt besproken met de architect, achteraf ook te waarborgen. Alucobond werkt onder andere met gespecialiseerde gevelbouwers die in het eigen trainingscentrum worden getraind en bijgeschoold enerzijds om up to date te blijven en anderzijds om nieuwe medewerkers bij te scholen, hiermee zorgt 3A Composites ervoor dat de gevel in de best mogelijke technische vorm uitgevoerd wordt.

tot mat, en van een reliëf tot een gladde afwerking. ALUCOBOND® voor geventileerde gevelbekledingssystemen combineert de aspecten van energieefficiënt bouwen, kosten-efficiency en architectonische kwaliteit. De constructietechniek met gevelpanelen is geschikt voor nieuwbouw- en renovatieprojecten alsook voor dakconstructies en interieurtoepassingen. ALUCOBOND® is onderdeel van 3A Composites GmbH, vooral bekend van lichtgewicht composiet materialen voor, bouw, reclame en industrie toepassingen.

OVER ALUCOBOND Alucobond is een lichtgewicht Aluminium composiet gevelpaneel wat veelal wordt toegepast in combinatie met geventileerde gevels. Het gevelmateriaal blinkt uit met zijn uitstekende producteigenschappen zoals ultieme vlakheid, een flexibele vervormbaarheid en een ruime keuze aan kleuren in diverse glansgraden van hoogglans

3A Composites GmbH Architecture & Display Europe Nederland: Jeffrey Mulder, technical salesmanager Mob: +316 248 241 96 jeffrey.mulder@3AComposites.com www.alucobond.com

181

Schindler Digital Plan De snelle en directe manier om uw KHES DM SD BNMÆFTQDQDM DM SD HMSDFQDQDM in uw plannen. Schindler Digital Plan is het ontwerpportaal waar u toegang heeft tot de meest relevante Schindler product-en ontwerpgegevens om u bij het ontwerpproces bij te staan. U geeft de kernspeciﬁcaties van uw project in en Schindler Digital Plan wijst u haar productaanbevelingen en alternatieven voor uw ontwerp aan. In slechts enkele clicks, wordt u niet enkel de meest geschikte oplossing aanbevolen, u ontvangt bovendien uitgebreide productspeciﬁcaties en zelfs een gedetailleerde aanzichttekening. Desgewenst, kunt u deze planningsgegevens direct downloaden in DWG of PDF-formaat en rechtstreeks in uw ontwerp importeren. Schindler Digital Plan is steeds up to date, zo kunt u in alle vertrouwen ontwerpen. Schindler Digital Plan https://digitalplan.schindler.com

182

www.schindler.nl

3 TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE BRANDWERENDHEID OP MAAT

Johan Bijvank

“Het brandwerend bekleden van draagconstructies van hout, staal of beton kan vaak veel efficiënter. Er is echter weinig kennis van de huidige ontwikkelingen op dit gebied”, zegt Johan Bijvank, Product Manager bij Promat. Hij constateert dat ontwerpers steeds vaker draagconstructies in het zicht willen houden, om de beleving te verhogen. Daarnaast verrijzen er de laatste jaren steeds meer hoogbouwprojecten met een draagconstructie van hout. Wat betekenen deze ontwikkelingen voor de brandwerende voorzieningen? Johan Bijvank, Product Manager bij Promat: “Binnen Promat is er steeds meer aandacht voor fire-safety engineering. Daarbij kijken we naar

184

Foto: Rob ter Bekke

ETEX BUILDING PERFORMANCE

het totale plaatje en niet alleen het product. Er zijn zeer veel factoren van invloed op de gewenste brandwerendheid: materialen, constructie, gebruik van een gebouw, vluchtgedrag en vluchtroutes, gebouwontwerp, enzovoort.” Ontwerpers zoeken steeds vaker de grenzen op van constructieve mogelijkheden. Een trend is om daarbij de draagconstructie zoveel mogelijk in het zicht te houden. En die draagconstructie moet zo slank mogelijk zijn. Het leidt tot fraaie architectonische hoogstandjes, waarbij gebruikers, bezoekers en passanten een indruk krijgen van de krachtenwerking in een gebouw.

Schijnbaar moeiteloos uitkragende bouwdelen, voorover hellende gevels, grote, kolomvrije overspanningen; het kan allemaal. De voortschrijdende kennis en techniek leiden tot meer uitdagende ontwikkelingen, zoals hoogbouw in hout. Eind 2018 wordt het 84 meter hoge HoHo Wien opgeleverd. De hoogste toren van dit complex heeft 24 verdiepingen en bestaat voor 74% uit hout. Betonnen trappenhuizen/liftschachten in het midden verzorgen de algehele stabiliteit. In Vancouver is een 53 meter hoog en achttien verdieping tellend houten studentencomplex gebouwd. In mei 2018 wordt de laatste hand gelegd aan de ‘Mjøstårnet’ in Stockholm (Zweden). Dit gebouw is meer dan 80 meter hoog, heeft achttien verdiepingen en biedt onderdak aan appartementen, kantoren, restaurants, een hotel en twee zwembaden. En in Nederland? Ook hier gaan we met hout de hoogte in. Op 31 mei 2018 opent het tien verdiepingen tellende Hotel Jakarta in Amsterdam, dat isopgetrokken uit Cross Laminated Timber (CLT). In de hoofdstad komt ook de houten woontoren ‘HAUT’ van 73 meter. Het appartementengebouw wordt gerealiseerd aan de Amstel en moet in 2019 worden opgeleverd. Kortom: de uitdagingen in hout en staal worden steeds groter en daarmee ook de aandacht voor brandveiligheid van gebouwen.

STAAL Staal is een aantrekkelijk bouwmateriaal voor draagconstructies. Het is flexibel, slank en snel te monteren. Het smeltpunt van staal ligt ongeveer bij 1700°C. Maar dat is een temperatuur die bij een brand nooit bereikt wordt. Dus kunnen we staal onbeschermd toepassen? Nee, want

Staalconstructie die straks uit het zicht verdwijnt is voorzien van brandwerende spuitpleister op basis van Vermiculiet en Portland-cement. De kolommen zijn voorzien van brandwerende verf.

staal verliest bij verhitting namelijk sterkte. De mechanische eigenschappen verminderen dan aanzienlijk. Bij temperaturen van 400° C tot 700°C vermindert de effectieve vloeigrens van constructief staal aanzienlijk. Een belaste staalconstructie zal dus bij brand op een zeker moment de belasting niet meer kunnen dragen en zal bezwijken. De temperatuur waarbij dit gebeurt noemt men de kritieke staaltemperatuur. Bij een lagere belasting ligt deze temperatuur hoger. Ook de toepassing van het profiel (kolom of ligger) heeft invloed op de kritieke staaltemperatuur. In de praktijk wordt bij belaste kolommen en liggers een kritieke staaltemperatuur aangehouden van respectievelijk 530°C en 575°C. “Met de beproevingsmethoden in de huidige van toepassing zijnde Eurocode 3, is de benodigde bekledingsdikte voor een bepaalde tijd te bepalen. Dat kan heel handig met de Promat Steel Calculator (Zie kadertekst, red.) of anders met tabellen”, legt Bijvank uit. “Bij het bepalen van de bekledingsdikte moet eerst het type profiel worden bepaald: bijvoorbeeld HE-A, HE-B of IPE. Dan wordt de toepassing bepaald: kolom of ligger. Aan hoeveel zijden wordt het profiel bekleed: aan drie of vier zijden? Vervolgens is met de tabel of calculator de dikte van de bekleding te bepalen op basis van de vereiste brandwerendheid en kritieke staaltemperatuur.”

Uiteraard moet ook voorkomen worden dat de brandwerende bekleding wegvalt. “Hiervoor zijn speciale constructies uitgedacht, die bij Efectis zijn onderzocht”, zegt Bijvank. Een andere optie is brandwerende watergedragen en vezelvrije verf die opschuimt bij brand. Deze is geschikt voor H- en I- balken en ronde en rechthoekige gesloten profielen. “Deze verf levert brandwerendheden van 60 tot zelfs 120 minuten, afhankelijk van het type verf, constructiedetails en kritieke staaltemperatuur. De laatste optie is een brandwerende spuitpleister die brandwerendheden oplevert van 30 tot zelfs 240 minuten. Deze brandwerende spuitpleister is op basis van Vermiculiet en Portland-cement. Uiteraard wordt dit product alleen door gespecialiseerde bedrijven aangebracht.”

HOUT De brandwerendheid van een houten draagconstructie is vooral afhankelijk van de afmetingen van de doorsneden. De lage warmtegeleiding van hout is gunstig. Hierdoor kan een houten scheidingsconstructie – zoals een vloer, wand of deur – gedurende enige tijd aan het criterium van thermische isolatie voldoen. Een laag niet-verkoold hout van circa 5 mm is in staat om de hoge brandtemperatuur te reduceren tot een temperatuur van circa 100°C. Een nadeel is het kromtrekken van hout bij brand.

Daar hebben vooral naar het vuur draaiende deuren last van. De inbrandsnelheid van hout is afhankelijk van de volumieke massa. Vurenhout brandt in met een snelheid van circa 40 mm per uur. Hardhout heeft een grotere volumieke massa. Hier is de inbrandsnelheid circa 30 mm per uur. “Bij een dragende houtconstructie kun } je dus de brandwerendheid op het gewenste niveau brengen door meer hout te gebruiken. Dat kan door de doorsnede te vergroten. Na de vereiste brandduur moet de gave kern dus de belasting nog kunnen dragen”, vertelt Bijvank. “In plaats van de doorsnede te vergroten, kan het houten constructiedeel ook brandwerend worden bekleed. Tijdens een brand draagt deze brandwerende bekleding niet bij aan de vuurbelasting. Bijkomend voordeel is dat bij herstel na een brand, men zich kan beperken tot het vervangen van de brandwerende bekleding. Een andere optie is impregneren met een brandvertragend middel met een brandvertraging van 10 tot 20 minuten. Dat lijkt niet veel, maar je kunt hierdoor de ‘extra’ doorsnede van een houten draagconstructie die in het zicht ligt, toch verminderen.

ROOKWERENDHEID Naar verwachting treedt op zijn vroegst in 2019 het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl), de opvolger van het huidige 185

Staalconstructie met brandwerende bekleding.

Bouwbesluit, in werking. Het Bbl bevat onder meer nieuwe regels voor de weerstand tegen rookdoorgang, in de volksmond rookwerendheid genoemd. Er moet opnieuw getest worden en de ‘anderhalfkeer-regel’ wordt afgeschaft. Wat betekent dit in de praktijk? Momenteel wordt de rookwerendheid van diverse constructieonderdelen bepaald volgens de regels en testnormen die zijn vastgelegd in de NEN 6075 ‘Bepaling van de weerstand tegen rookdoorgang tussen ruimten’. Deze norm biedt twee bepalingsmethoden: de één is gebaseerd op brandwerendheid en de ander op rookdoorlatendheid. In de bepalingsmethode op brandwerendheid staat: ‘Bepaal de brandwerendheid van het constructieonderdeel volgens hoofdstuk 4 van NEN 6069, slechts uitgaande van het criterium van vlamdichtheid E. De rookwerendheid van het constructieonderdeel in een bepaalde richting wordt gelijkgesteld aan anderhalf maal de brandwerendheid van dit constructieonderdeel in dezelfde richting.’ Bijvank hierover: “Rook komt sneller door een constructie dan vuur. Bij brand ontstaat overdruk in een ruimte, waardoor rook door alle kieren en gaten wordt geperst. Daarom wordt de eis aan de rookwerendheid van een constructie 50 procent hoger gesteld. Uit het voorafgaande blijkt dat de rookwerendheid wordt uitgedrukt in tijd. Als een constructieonderdeel een brandwerendheid heeft van 60 minuten, wordt de rookwerendheid daarvan gelijk gesteld aan anderhalf keer die brandwerendheid: dus 90 minuten. Deze ‘anderhalf-keer-regel’ 186

Een brandwerende doorvoer moet ook een goede rookwerendheid bezitten.

wordt in het Bbl losgelaten. Daarbij moet de daadwerkelijke rook-/luchtdoorlatendheid worden bepaald aan de hand van EN-testnormen, zoals de EN1634-3. Dat speelt vooral bij brandwerende doorvoeren, die we ook leveren. Een brandwerende doorvoer voorzien we daarom tegenwoordig van een extra steenwol rugvulling, die we afkitten.”

BOUWPROCES Brandwerende bekledingen voor draagconstructies moeten volgens Bijvank zo vroeg mogelijk in het bouwproces worden aangebracht: “Hoe later in het proces, hoe lastiger het wordt door alle aanwezige installaties, binnenwanden, plafonds, enzovoort. Onze brandwerende plaatmaterialen zijn waterbestendig, dus waterdicht hoeft het gebouw dan nog niet te zijn. Maar als je werkt met gipsplaten of steenwolachtige producten, dan moet je oppassen met vocht. Dit vraag dus een goede planning.” Het aanbrengen van brandwerende verf moet daarnaast door specialisten gebeuren. “Er moet een minimale laagdikte worden bereikt, anders haal je de voorgeschreven brandwerendheid niet. Dat betekent dat de laagdikte na afloop ook gecontroleerd moet worden. Ik kom nog regelmatig projecten tegen dat men denkt: ik zie het staal niet meer, dus de verf zit er goed op. Maar als je dan de laagdikte meet, merk je dat die plaatselijk veel te gering is.” Binnen Promat is er volgens Bijvank steeds meer aandacht voor firesafety engineering: “Daarbij kijken we naar het totale plaatje en niet alleen het product. Er zijn zeer veel factoren van invloed op de gewenste brandwerendheid: materialen,

constructie, gebruik van een gebouw, vluchtgedrag en vluchtroutes, gebouwontwerp, enzovoort. Vooral het vluchtgedrag is een onvoorspelbare factor. Als mensen rook ruiken, slaan ze direct op de vlucht. Soms in blinde paniek zonder enig zicht op de hulpvraag van anderen en soms ook nog de verkeerde kant op. Maar bij een brandalarm gaan mensen eerst hun laatste mailtje versturen en staan dan rustig op. Met dit soort scenario’s moet je ook rekening houden. Door alle faalrisico’s in een soort foutenboom te plaatsen kom je tot optimale, integrale oplossingen.”

STEEL CALCULATOR Stalen profielen zijn er in alle soorten en afmetingen. Zonder bijkomende bescherming hebben dragende profielen een brandweerstand van slechts vijftien minuten. Ze moeten hun dragende functie lang genoeg uitoefenen om de bewoners en/of gebruikers van een gebouw een uitgang te vrijwaren naar veiligheid. Promat biedt, via zijn website, een digitale tool aan die al deze berekeningen voor u maakt: de Promat Steel Calculator. Dit is een online tool om de noodzakelijke (verplichte) brandbescherming te berekenen van stalen draagstructuren. Aan de hand van enkele criteria, die specifiek zijn voor uw project, kunt u de dikte berekenen van brandwerende platen, brandwerende verven en brandwerende spuitmortel van Promat. De vereiste plaatsingsdiktes, toepassingen, enzovoort, worden in een kant-en-klaar document aangeleverd, dat u via e-mail kan versturen.

TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN

Nostalgie & Vitaliteit

Jelle Feringa is mede-oprichter van EZCT Architecture and Design Research, en CTO van Odico.

FRANK LLOYD WRIGHT STELDE IN ZIJN “AN AUTOBIOGRAPHY”: “IF I WAS TO REALIZE NEW BUILDINGS I SHOULD HAVE TO HAVE NEW TECHNIQUE. I SHOULD HAVE TO SO DESIGN BUILDINGS THAT THEY WOULD NOT ONLY BE APPROPRIATE TO MATERIALS BUT DESIGN THEM SO THE MACHINE THAT WOULD HAVE TO MAKE THEM COULD MAKE THEM SURPASSINGLY WELL.” Ik las Wright’s boek een week nadat ik een experiment met een zelfontwikkelde robotische diamant draadzaag ternauwernood tot een goed einde had weten te brengen. Wright’s citaat steunde me in mijn ambitie om niet klakkeloos te experimenteren maar om serieus na te gaan welke autonomie je kunt ontlenen aan nieuwe antwoorden op oude vragen. Daarnaast doet het citaat onvermijdelijk aan Brunelleschi denken. Aan de hijskraan waarmee hij de Duomo bouwde, zijn Badalone (’s werelds eerste patent) waarmee hij marmer over de Arno probeerde te vervoeren. Brunelleschi en een technologisch monopolie, de Peter Thiel van zijn tijd. Charles Eames framede moderniteit als “the best for the least for the most”, in strikt kwantitatieve en kwalitatieve begrippen. Stel dat dat zo is, is de roep naar vakmanschap en ambacht dan een roep om “the worst for the least for the most?”

prodigal devices

Hebben we met industriële robots de “prodigal devices” van de 21e eeuw in het vizier?

Mechanisering van de landbouw plaveide de weg voor de totstandkoming van moderniteit. Rond 1870, werkte 70–80% van de Amerikaanse bevolking in de landbouw, in 2008 is dat nog geen 2%. Mechanisering als het fundament van moderniteit. Is met robotisering iets vergelijkbaars aan de hand? En welk in fundament voorziet het dan? Welke plaats neemt robotisering in, in het slijten van het idee ambacht en valse sentimentaliteit? Sluiten kwantiteit en kwaliteit elkaar steeds minder uit? Claude Nicolas Ledoux stelt: “It is for the architect to oversee the principle; he can activate the resources of industry, husband its products and avoid costly upkeep; he can augment the treasury by means of the prodigal devices of art.” In het verlengde hiervan: zijn industriële robots de “prodigal devices” van de 21e eeuw?

187

TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN

Van tekening naar data Een data-georiënteerd proces biedt nieuwe mogelijkheden voor de architect als regisseur van de informatiestroom

MET DE TRANSITIE VAN CAD TEKENINGEN NAAR SLIMME BOUWWERK INFORMATIE MODELLEN (BIM) LIJKT DE DIGITALISERING VAN HET BOUWPROCES DEFINITIEF DOOR TE BREKEN. IN DE BOUWSECTOR MOET JE DE MENSEN DIE NOG NOOIT VAN BIM GEHOORD HEBBEN INMIDDELS MET EEN VERGROOTGLAS ZOEKEN. VRAAG ECHTER WAT DIGITALISERING IN HET DAGELIJKSE LEVEN BETEKENT DAN ZIJN DE ANTWOORDEN MINDER EENDUIDIG. DE B VAN BOUWWERK ROEPT IN DE BOUWSECTOR OVER HET ALGEMEEN WEINIG VRAGEN OP EN OOK OVER DE I VAN INFORMATIE ZIJN DE MEESTE HET EENS. HET IS MET NAME DE M DIE VOOR VERWARRING ZORGT. STAAT HET NU VOOR MODEL, MODELLEREN OF TOCH MANAGEMENT? IN HET KIELZOG VAN DEZE VERWARRING VOLGT EEN OEVERLOZE DISCUSSIE OVER (OPEN) STANDAARDEN, OBJECTENBIBLIOTHEKEN EN SAMENWERKINGSPROTOCOLLEN.

VAN DATA NAAR INFORMATIE Waar de strijd om de standaard in alle openbaarheid plaatsvindt voltrekt de ware revolutie zich achter de schermen. Met de digitalisering van de werkzaamheden verschuift langzaam maar zeker de focus van een document-georiënteerd proces naar een data-georiënteerd proces. De potentie van deze verschuiving lijkt echter nog niet helemaal door te dringen. Het biedt de mogelijkheid om vraag en aanbod van informatie direct op elkaar aan te sluiten. Een absolute noodzaak gezien de opkomst van robots, CNC machines en 3D-printers naar de bouwplaats. Ik ben nog geen robot tegen gekomen die chocolade kan maken van een geometrisch kloppende bouwwerk informatie modellen op LOD 500. Een model met gigabytes aan data bevat mogelijk enkele kilobytes aan relevante informatie.

DE ROL VAN DE (INFORMATIE)ARCHITECT Een data-georiënteerd proces biedt nieuwe mogelijkheden voor de architect als regisseur van de informatiestroom. Al vanaf het ontstaan van het

188

Gijs Joosen, Architect, Computational Design Specialist bij Royal HaskoningDHV

eerste conceptuele idee worden verbanden gelegd: de relatie tussen de context en de opgave, de vertaling van programma naar ruimte, de relatie tussen wensen en budget, alles heeft invloed op elkaar en wordt samengebracht in het ontwerpproces. Daarbij gaat het er niet om dát zaken met elkaar in verband staan, maar hóe ze met elkaar in verband staan. Juist daar ligt de rol voor de architect. De architect is bij uitstek degene met de ambitie en visie om de verschillende onderdelen van het proces samen te brengen tot een geheel dat groter is dan de som der delen. Een taak die overigens los staat van het gebruikte gereedschap. Het leggen van verbanden en relaties is niet voorbehouden aan een softwarepakket. Uiteindelijk gaat het om de systematische samenhang tussen de verschillende databronnen. Het komen tot de essentie van de informatiestroom en daarmee de essentie van het ontwerpproces. Alleen door data in een zinvolle context te plaatsen wordt het informatie.

TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN

De toekomst van onze steden is virtueel

De digitale revolutie gaat ervan uit het leven te kunnen vatten in data en het met algoritmes constant te innoveren. Het maakt eigenlijk weinig uit of deze aanname juist is: het heeft een onmiskenbare impact op de wereld en die zal alleen maar toenemen. Of zoals Silicon Valley-innovator Marc Andreessen schreef: “Software is eating the world”. Mensen op straat – buigend over hun smartphones – bevinden zich meer in een virtuele wereld dan in de ruimte die we ooit publiek noemden. Veel typisch stedelijke activiteiten – communicatie, commercie, amusement, ontmoeting – vinden nu grotendeels plaats online, op een hele nieuwe manier en op een ongekende schaal en met enorme impact op onze steden. Hoe digitale platforms onzichtbaar al een enorme impact hebben op de toekomst van onze steden laat Airbnb zien. Niet veel meer dan een website waarop data rondom vraag en aanbod van tijdelijke woonruimte wordt samenbracht, is in enkele jaren verworden tot een ongekende stedelijke kracht, met grote effecten op de sociale cohesie en betaalbaarheid van wonen in alle grote steden ter wereld. Airbnb brengt met data een dimensie van de stad in kaart, organiseert zo een nieuwe markt en realiseert zo een geheel nieuwe stedelijkheid. Dit is wat technologie doet; het brengt het beschrijven en veranderen – de bestaande stad en die van het toekomst heel dichtbij. Het geeft ons ook de gelegenheid om stedenbouw geheel te herdenken en het beheren en plannen in de virtuele dimensie is daarbij essentieel.

Zo droom ik van een open virtuele stad, die met sensoren, the internet of things en big data inzicht verschaft in het dagelijks functioneren van de huidige stad met haar enorme maatschappelijke diversiteit en fluïditeit. Om vervolgens met een people-centered benadering samen met communities vorm te geven aan de stad van de toekomst en deze uiteindelijk met parametrisch ontwerp en mass-customization als betaalbare architectuur te realiseren. Open virtuele steden bieden veel meer mogelijkheden om innovatieve stedelijke cultuur te realiseren dan het ouderwetse (maar evengoed virtuele) plan in de handen van enkele politici, ontwikkelaars en architecten. Maar dat betekent niet dat politici, ontwikkelaars en architecten overbodig worden. Het plannen van de toekomst heeft hen hard nodig. Mark van der Net, Architect - Stedenbouwkundige Programmeur bij OSCity

189

TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN

Smart

WAT ER SMART IS AAN ONZE SMARTPHONES WETEN WE ALLEMAAL, MISSCHIEN ZONDER HET TOE TE WILLEN GEVEN. IN RUIL VOOR WAT HANDIGE APPS VERTELLEN WE DE EIGENAREN VAN DE SOFTWARE VOORTDUREND WAT WE DOEN, WAAR WE ZIJN, WAT WE KOPEN, WAT WE ZIEN, WAT WE LEZEN, WIE WE KENNEN, WAT WE ETEN, WAT WE ZEGGEN, WAT WE VINDEN, EN GA ZO MAAR DOOR. Wat er met die informatie precies gebeurt, wat er verzameld wordt, hoe gedetailleerd, door wie eigenlijk en waar het voor gebruikt wordt, daar hebben we – in weerwil van onze ongetwijfeld goedbedoelde privacywetgeving – weinig zicht op. Wat we wél weten: dat er astronomische bedragen mee gemoeid zijn. Nu worden in hoog tempo onze gebouwen en steden smart, voorzien van sensoren en intelligente systemen die ons als gebruikers online aan zich verbinden. Natuurlijk, ook ik ben gevoelig voor gebruiksgemak en comfort, voor meer efficiency en de veel duurzamere manier van leven waar ze ons bij kunnen helpen. Waar ik meer moeite mee zou hebben is als we zouden toestaan dat we straks eenzelfde soort Faustiaans verbond moeten sluiten met de gebouwen waar we in wonen en werken als dat waarin we met onze devices inmiddels onverbiddelijk verzeild zijn geraakt. Want offline functioneren in de wereld van vandaag is simpelweg geen serieuze optie meer. Hoe langer ik erover nadenk hoe minder ik begrijp waarom we zo makkelijk onze ziel en zaligheid weggeven voor futiele tegenprestaties. Siri kijkt en luistert namens Apple met alles mee, maar blijft als assistent tamelijk dom. Een stofzuigrobot mag tijdens zijn werk een complete 3D-scan van ons hele huis doorsturen aan z’n werkelijke baasje. Stemgestuurde speakers laten we alles registreren wat er in ons huis te horen valt. Om een vergaderruimte te reserveren geven we toegang tot onze volledige agenda, mail en de gegevens van al onze contactpersonen. Ik kan me vergissen, maar dit is voor ons als consumenten en burgers toch gewoon een bad deal? In NRC stond een boeiend artikel over de wijze waarop de Chinese overheid cameratoezicht en gezichtsherkenning inzet om de bevolking voortdurend te monitoren. Onwenselijk gedrag leidt uiteindelijk tot het in mindering brengen van de punten die je nodig hebt om aanspraak te kunnen maken op sociale voorzieningen. Tja, China, kun je denken. Maar hoe stabiel zijn onze westerse democratieën? Kan ons niet overkomen wat er in de VS is gebeurd; een xenofobe, opruiende en bewust 190

Joost Ector, architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten en oud-bestuurslid van de BNA. Deze column schreef hij voor Architectenweb. destabiliserende overheid – misschien zelfs door de eigen aardsvijand in het zadel geholpen – die vooral de belangen van de top van het bedrijfsleven dient? Wie dit twee jaar terug had voorspeld was voor gek verklaard, maar zo snel kan het blijkbaar gaan. Naar verluidt koestert overigens ook Mark Zuckerberg presidentiële aspiraties. De waarde van architectuur laat zich goed uitleggen naar analogie van de piramide van Maslov. U weet: daarin zijn de basale menselijke behoeften gerangschikt, beginnend met fysiologische en eindigend met intellectuele, waarbij elke hogere trap pas relevant wordt wanneer in de lager geordende behoeften is voorzien. Veiligheid is de op een na onderste en misschien niet toevallig de op een na oudste bestaansgrond van architectuur. Gebouwen beschermen ons in eerste plaats tegen de elementen, maar direct daarna tegen vijandige dieren en dito soortgenoten. De zekerheid van gebouwen waarin we ons veilig en onbespied weten is essentieel en zou ons heel wat waard moeten zijn, lijkt me. Waarom de weerstand tegen de ondermijning van ons mensenrecht op privacy zo marginaal blijft is een mysterie. Misschien omdat het gevaar de meeste mensen onafwendbaar lijkt, of het probleem te groot en onoverwinnelijk. Of omdat struisvogelpolitiek gewoon makkelijker is? We zullen moeten kiezen. Laten we onze gebouwen onder het mom van innovatie klakkeloos voor het karretje spannen van de ondoorzichtige internationale informatiehandel? Wat mij betreft niet. Laten we de handschoen oppakken en doen wat goed is en pas echt innovatief zou zijn: het ontwikkelen van verantwoordelijke technologie die ons helpt om gebouwen daadwerkelijk comfortabeler, economischer, duurzamer te maken, terwijl ze loyaal en écht veilig aan onze kant blijven staan. Dan hoeven we over een paar jaar niet te wensen dat architectuur gewoon betrouwbaar, dom en onschuldig was gebleven.

TIMELESS GLAS VOOR DOUCHEWANDEN > Behoudt zijn glans > Eenvoudig schoon te maken > Corrosiewerend

Meer info? glassinfo.nl@saint-gobain.com

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE

KWALITEITSBORGING? DA’S WERK VOOR PROFESSIONALS

ADAMASGROEP

Begeleiding van bouwproces anno 2018 veeleisend vakgebied Het vergt in de ontwerpfase een flinke dosis verbeeldingskracht, vakkennis en ervaring om te weten wat écht nodig is in, aan en op een nieuw gebouw. Tijdens de feitelijke realisatie is kennis van bouwprocessen en overredingskracht onontbeerlijk. Na oplevering vergt het vasthoudendheid om eventuele gebreken alsnog opgelost te krijgen. Al deze potentiele bronnen van ellende zijn grotendeels uit te besteden. Aan een onafhankelijke en ervaren ‘commissioning manager’, zeg maar ‘kwaliteitsborger’. Gebouwen worden almaar intelligenter, de in en aan een gebouw verbonden systemen veelomvattender en gebruikerseisen complexer. Voorafgaand aan de bouw beloven ontwerper, ontwikkelaar, aannemer en eindgebruiker zichzelf en elkaar gouden bergen. Het nieuwe pand zal de gebruiker, zijn mensen en zijn processen vanaf dag één omsluiten als een passende jas. “Wacht maar, u zult het zien, heb vertrouwen.” Zowel de architect als de eindgebruiker werken vooraf oprecht en naar beste kunnen aan de meest praktische indeling en aan duurzaamheid die decennia mee kan. Intussen houden ze nauwgezet aanschaf- en onderhoudskosten in de gaten opdat deze niet uit de hand lopen. Met kosten voor het al in de eerste drie jaar na oplevering moeten aanpassen van het gebouw wordt zelden rekening gehouden. Toch zijn dergelijke kosten niet denkbeeldig. Tenzij u als opdrachtgever zich tijdig laat begeleiden door iemand die zich bekwaamde in het feitelijke bouwproces, van ontwerp tot en met realisatie. Iemand die leerde van de fouten van

192

anderen opdat u ze niet nogmaals hoeft te maken. Iemand die weet hoe hij bij kan sturen zonder het proces te frustreren.

VERMIJDBAAR In de praktijk worden vele vermijdbare (denk)fouten gemaakt bij het ontwerpen, aanbesteden en bouwen van nieuwe objecten. Alleen al de gebouwgebonden systemen (en de wettelijke eisen aan hun aanleg, ingebruikstelling en onderhoud) vernieuwen en compliceren zichzelf doorlopend. Voor wie het zijn vak niet is, is het welhaast ondoenlijk op de hoogte te blijven. Er wordt wel gedaan alsof het in de huidige tijd een eitje is om technologisch ‘bij’ te blijven. Vaak wordt dan verwezen naar de smartphones die we allemaal in onze zak hebben en die van alles en nog wat besturen. Technologische hoogstandjes, ja. Maar bedenk dat die devices en hun

besturingssystemen zich aanpassen terwijl ze in gebruik zijn. Ze kunnen zichzelf, vrijwel zonder tussenkomst van de gebruiker, nog jaren na aanschaf updaten. Die luxe bieden eenmaal en in principe eenmalig aangelegde gebouwen en hun systemen veel minder. De kunst is derhalve te bezinnen eer ge begint. Als het pakket van eisen en het daaruit voortvloeiende ontwerp van het nieuwe pand en zijn systemen klaar líjken, zíjn ze dat nog niet. Een commissioning manager stelt specifieke vragen (en helpt bij het vinden van de antwoorden erop) en bewijst hierdoor zijn meerwaarde. Waar is het gebouw ook alweer voor bedoeld? Welke processen herbergt het? Wie gaan het gebruiken en hoe? Wat zien en ervaren ze op welk moment van de dag? Welke route volgen welke goederen? Hoe vaak moeten mensen waar in het gebouw zijn? Waar

WƌŽũĞĐƚƉƌŽĐĞƐ ĞŶ ĨĂƐĞƉƌŽĚƵĐƚĞŶ Regeneratie / flexibiliteit

Behouden

Afstoten

Renoveren

Slopen

Masterplan

kwaliteitstoets bestaand vastgoed Beheer & Exploitatie

Visie & ambitie Programma van uitgangspunten

Integraal PvE uit deel PvE’s

Meerdere parallelle of seriële ontwerpen

Onderhoudskosten

KDD/^^/KE/E'

Lijn organisatie

Validatie Plan

Project organisatie

Ingebruikname Programma van Eisen

Huur-/ Koopcontract

Verificatie

Basisontwerp

Oplevering & test

Voorlopig en definitief ontwerp

Meerdere parallelle of seriële uitwerkingen en realisaties Let op het verschil tussen: Inzet- t.o.v. Resultaatverantwoordelijkheid!

vindt welk proces plaats onder welke omstandigheden? Functioneert het dan ook zoals het was bedoeld? En is dat dan inderdaad de handigste positie voor een raam, laad- en losplaats, luchtschacht, zonnepanelen, liftinstallatie, camera, slagboom, etc.?

LASTPAK Gun uzelf een sociaal vaardige maar vasthoudende criticaster in uw offerteteam. Iemand die de noodzakelijke maar soms vervelende vragen durft te stellen – ook aan u. Die vastberaden drogredeneringen in twijfel kan trekken. Die nerveus wordt van ongefundeerde beweringen over hoe bepaalde voorgestelde oplossingen ‘logisch’ zijn. Die bij de beoogde leverancier nog eens doorvraagt over, zeg, capaciteit van de luchtbehandelingsinstallatie, bij de installateur over de opbouw van de installaties, bij de brandweer over de billijkheid van eisen. Iemand die de architect durft uit te dagen door nóg eens hardop na te denken over diens keuzes. Het uiteindelijke ontwerp wordt er doordachter en beter van. Fouten worden vermeden voor ze onomkeerbaar zijn. Niet zelden wordt in de ontwerpfase deze aanpak al meermaals terugverdiend.

Technisch ontwerp Techn. Ontwerp en Bestek

Overdrachtsdocument Uitvoering & Nazorg Techn. uitwerking en Realisatie

Design & Construct (resultaatverplichting)

Total Engineering (inzetverplichting) Engineering & Build (resultaatverplichting)

Beslismoment

Een professional helpt u ongeschonden door het doolhof van ontwerp en realisatie.

INGRIJPEN Ook tijdens de bouw is iemand die acuut en adequaat ingrijpt als iets uit het spoor dreigt te lopen nodig. In die fase zijn belangen groot en is de druk hoog; een corrigerende ingreep of aanvullend overleg kosten ter plekke tijd en dus geld. De bouwer wil uiteraard verder. Dan vergt uit ervaring toch even voet bij stuk te houden en door te vragen over of de gekozen oplossing zal blijken te werken zoals was beoogd. Het loont, want al wat tijdens de bouw niet meteen goed gebeurt moet straks nog eens opnieuw. Tegen hogere kosten die zich niet altijd laten verhalen op de in uw ogen voor de fouten verantwoordelijke partijen. Móchten er na oplevering alsnog onvolkomenheden blijken, dan weet een commissioning manager deze snel en gericht op te (laten) lossen. Bedenk eens wat dat alles scheelt in geld, onderhoud, maar niet te vergeten ook in gebruikersplezier, gemak en gemoedsrust. Er gaan vandaag de dag stemmen op om het inzetten van een onafhankelijke commissioning manager verplicht te stellen. Deze zou dan onder meer, namens ‘het bevoegd gezag’, mee moeten kijken of aan alle wettelijke eisen, voorschriften

en wat dies meer zij wordt voldaan. Adamasgroep laat zich liever inhuren om haar meerwaarde dan vanwege een verplichting.

BREEAM: HET BEWIJS VAN DUURZAAMHEID Wil nieuwbouw BREEAMcertificaten verdienen, dan dient sowieso van meet af aan een gediplomeerde beoordelaar mee te kijken. Het is één van de voorwaarden van BREEAM. De onafhankelijke kracht ziet secuur toe op het voldoen aan alle eisen van duurzaamheid, behorend bij en leidend tot de gewenste certificering. Dan weet u zeker dat uw gebouw tot in lengte van jaren duurzaam te exploiteren zal zijn.

ADAMASGROEP Bij Adamasgroep kunt u terecht voor zowel commissioning management als voor onafhankelijk BREEAMadvies en -certificering. Beter dan met een BREEAM-certificaat kunt u niet duidelijk maken dat u uw rol in het beschermen van het milieu werkelijk serieus neemt. www.adamasgroep.nl

193

commissioning

Project Commissioning NL

Het gegarandeerd borgen van een optimale werking onder alle gebruikscondities van de installaties. Vanaf het ontwerptraject, de engineering en de uitvoering, tot en met de gebruiksfase. De adamasgroep verzorgt voor u het gehele traject van

LICENSED ASSESSOR COMPANY

kwaliteitsborging, van de gebouwgebonden installaties tot en met alle bouwkundige aspecten.

adamasgroep The Curve, Meander 901 6825 MH Arnhem

+31 (0)26 446 12 22 info@adamasgroep.nl www.adamasgroep.nl

volg ons:

4 CIRCULAIRE ARCHITECTUUR & BOUW

CIRCULAIRE ARCHITECTUUR & BOUW

Aan de slag met circulaire principes Femke Kamp over de bewuste keuzes bij Rijnboutt

FEMKE KAMP HEEFT ALS SPECIALITEIT DE INTEGRATIE VAN DUURZAAMHEID IN HET ONTWERP. TIJDENS HAAR WERK BIJ VASTGOED & CAMPUS VAN DE UNIVERSITEIT UTRECHT HEEFT ZE DE DUURZAAMHEIDSVISIE VAN DE UNIVERSITEIT GEÏMPLEMENTEERD, ONDER ANDERE DOOR VERDUURZAMING VAN DE BESTAANDE GEBOUWENVOORRAAD SLIM TE KOPPELEN MET REGULIER ONDERHOUD EN ONTWIKKELPROJECTEN. SINDS MEI VORIG JAAR ZET ZE HAAR KENNIS EN ERVARING VOOR RIJNBOUTT IN OM DUURZAAMHEID INTEGRAAL ONDERDEEL VAN HET WERK TE LATEN ZIJN.

Wat betekent duurzaamheid eigenlijk voor jullie? FK: Duurzaamheid benaderen wij vanuit de definitie People, Planet, Profit met als doel dat toekomstige generaties in dezelfde behoeften kunnen voorzien als onze huidige generatie. Als je dat vertaald naar de gebouwde omgeving betekent het dat wij ons verantwoordelijk voelen voor het creëren van een hoogwaardige en gezonde leefomgeving voor onze huidige en toekomstige generaties. Circulair ontwerpen sluit aan op onze missie na te denken over de toekomst: we toetsen ons ontwerp op veroudering, verandering (functie, klimaat), beheer en onderhoud en tijdloosheid. Daarnaast streven we naar hoogwaardige, lees kwalitatief goede en gezonde gebouwen. Ook dat is onderdeel van circulariteit. Is circulariteit voor jullie dan iets anders dan duurzaamheid? FK: Circulair gaat over meer dan hergebruik en materialen, een belangrijk aspect is ook levensduurverlenging en flexibiliteit, zodat sloop en nieuwbouw wordt voorkomen. Circulair betekent niks anders dan de kring rondkrijgen. Als je kijkt naar materialen praat je over circulair als de technische of de biologische kring gesloten is. De processen en transport die nodig zijn voor het rond krijgen van de cirkel moeten ook duurzaam zijn: hernieuwbare energie, geen uitstoot van gevaarlijke stoffen, afval, geen uitputting van grond, uitbuiting van mensen, betaalbaar enzovoort. Wil je het goed doen, dan komt daar dus heel wat bij kijken, maar het idee werkt wel en stap voor stap kan je het ontwerp, het proces of de borging verbeteren. Nadenken over andere contractvormen, eigenaarschap en waardering horen hier ook bij.

Femke Kamp, senior ontwerper duurzaamheid bij Rijnboutt

196

Je noemt nadenken als belangrijk element, hoe zien we dat bij jullie terug? FK: Dat zit hem vooral in bewustzijn. Kwaliteit zit niet alleen in het materiaal. Ruimtelijke, ecologische, sociale en economische kwaliteiten moeten in balans zijn om een lange levensduur en optimaal, duurzaam gebruik mogelijk te maken. Dit geeft niet direct antwoord op hoe je dat nu doet, maar het gaat wel over verantwoordelijkheid. We moeten veel bewuster keuzes maken willen we de toekomstige generatie

CIRCULAIRE ARCHITECTUUR & BOUW

â&#x20AC;&#x153;

Circulair ontwerpen als principe biedt houvast om zowel voor de huidige als voor toekomstige generaties een goede gezonde gebouwde omgeving te creĂŤren

niet met een probleem opzadelen. Dat maakt ons vak misschien ingewikkelder, maar dat zien we als een uitdaging! Het dwingt ons om meer samenwerking te zoeken en het dwingt het hele bedrijfsleven om meer kennis te delen. Tot slot, welke invloed heeft dat dan op jullie ontwerpproces? FK: Circulair ontwerpen betekent voor ons niet dat we nu opeens andere gebouwen ontwerpen. Het betekent dat we nog beter ons best moeten, willen en gaan doen voor een duurzame samenleving. Door de aandacht voor de circulaire economie komen er steeds meer bedrijven en producten die het circulaire proces zeer ver hebben doorgevoerd. Daar maken wij als ontwerpers gebruik van om zo het niveau van duurzaamheid steeds hoger krijgen. Dat betekent ook dat we steeds bewustere keuzes maken en dat we door middel van ketensamenwerking andere partijen uitdagen om circulair (of gewoon duurzaam) mee te denken en te doen.

197

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE

ONZE SCHUIFDEUREN PASSEN BIJ CIRCULAIR BOUWEN

BESTFIX - SCHUIFDEURSYSTEMEN

Oké, het moet toch maar eens gezegd worden....Bouwend Nederland is een tikje traditioneel. Dat geldt zeker voor wat betreft de keuze van een deur.... de meeste architecten tekenen standaard traditionele draaiende binnendeuren in. We leven met veel mensen in een klein landje en vierkante meters zijn belangrijk. Een schuifdeur bespaart een hoop ruimte, zeker als deze in de muur verdwijnt. Neem daar nog het aspect ‘levensloop-bestendig’ bij en de keuze voor een schuifdeur blijkt dan veel logischer. Best-Fix is importeur van het Italiaanse merk Ermetika en levert kant-en-klare schuifdeursystemen die in de wand worden gebouwd. De complete frames zijn al geschikt voor een afgewerkte wand van 10 cm. Er is keuze uit systemen met een gladde afwerking of, wat traditioneler, met een extra deurpost en architraaf. Geschikt voor metal stud wanden, of massieve (gyproc)muren, alle inbouwsystemen zijn eenvoudig in te bouwen. Of het nu gaat om één enkel systeem of een paar honderd, van 60 cm tot 480 cm breed en van 2 meter tot 3 meter hoog, daag ons uit, wij denken graag met u mee. Bij BestFix-Schuifdeursystemen denken we erg na over circulair bouwen. Hoewel er nog een hoop te verbeteren valt, durven wij te zeggen dat onze schuifdeursystemen nu al passen bij ‘circulair bouwen’. Bij ons ben je niet verplicht een deurpaneel bij een systeem te kopen. Zo kan er bijvoorbeeld gebruik gemaakt worden van bestaande (stompe) deuren, een mooie manier van hergebruiken. 198

Wordt er bij renovatie (of zelfs afbraak) een muur, waar een schuifdeursysteem van ons in zit, vakkundig gesloopt, dan kan dit systeem op een andere plek weer worden ingebouwd. Tijdens het productieproces van onze systemen wordt al gebruik gemaakt van methodes en materialen die een zo laag mogelijke impact hebben op het milieu, maar men blijft ook op dit gebied innoveren. WWW.SCHUIFDEURSYSTEMEN.EU

CIRCULAIRE ARCHITECTUUR & BOUW

Wij gaan circulair, u ook?

Nu circulair het nieuwe rondpraten is geworden, wordt er zeker ook naar de bouw gekeken voor echte stappen en innovaties. Terecht. Want met alle slimheid en efficiency is ca. 40% van het afval uit de bouw afkomstig. Dat kan en moet anders. De toenmalige cradle-2-cradle-bedenkers Braungart en McDonough poneerden ‘afval is voedsel’. Dat klinkt mooi en is noodzakelijk, nu de grondstoffen uitgeput raken. En daarmee moeder aarde. U kent het verhaal. Vanuit de bouw en De Bouwagenda is er een lezenswaardige Transitieagenda Circulaire Bouw gepresenteerd door Elphi Nelissen. Daarin wordt een en ander keurig op een rijtje gezet en worden enkele kordate stappen gelanceerd. Kernboodschap: er is geen weg terug. Ook voor de opdrachtgever die nu denkt dat het zo’n vaart niet zal lopen. Dat vraagt dus om een andere bouw en een andere vorm van leiderschap. Minder comfortabel dan à la Koot & Bie de tuin ‘winterklaar maken’ met neutronenkorrels. Vanuit de architectuur hebben wij vanuit de BNA daarom het initiatief ‘Wij gaan circulair’ gestart, om juist bij de opdrachtgever of klant te beginnen. Architecten zijn toch vaak de eersten die een opdrachtgever spreken en vaak als adviseur of vertrouwenspersoon fungeren. Of het bouwproces overzien. Wij weten dat we nog een lange weg te gaan hebben om circulair ontwerpen en bouwen tot gemeengoed te maken. Daarom hebben wij de oproep verwoord in een manifest.

Fred Schoorl, directeur BNA ‘Wij gaan circulair’ bevat vijf ontwerpprincipes die je als architect met je opdrachtgever kunt bespreken. Om hen te overtuigen van de noodzaak om juist in de bouw duurzame en verantwoorde keuzes te maken. En dit ook voorstelbaar te maken. Vijf principes die het bouwen niet per se duurder, maar wel beter maken. En op termijn een veel betere belegging. Van ‘neem een circulair businessmodel als uitgangspunt’ tot ‘bouwmaterialen zijn kwalitatief hoogwaardig, niet toxisch en eenvoudig herbruikbaar’. Het oude adagium ‘leuker kunnen we het niet maken, wel makkelijker’ is hierbij uit den boze. Circulair moet zeker het leven leuker, mooier, prettiger kunnen maken. Dat noemde Bjarke Ingels ‘hedonistische duurzaamheid’. Circulair geeft levensvreugd? Komt #GebouwdGeluk toch weer een stapje dichterbij! A vous!

199

CIRCULAIRE ARCHITECTUUR & BOUW

Samen krijg je meer voor elkaar Tekst: Katja van Rosmalen

DE VRAAG WAT CIRCULARITEIT IS, DOEMT OP BIJ VEEL ARCHITECTENBUREAUS. IS HET DENKEN VANUIT DE CRADLE-TO-CRADLE-GEDACHTE OF INZETTEN OP HERGEBRUIK? OF MOET HET VRAAGSTUK BREDER WORDEN GEPAKT DAN UITSLUITEND VANUIT EEN MATERIALISATIEOOGPUNT? OP VERZOEK VAN FRED SCHOORL INTERVIEWDE BOUWKWALITEIT IN DE PRAKTIJK TAKO POSTMA VAN INBO. HIJ GAAT UIT VAN EEN TOEKOMSTBESTENDIGE BENADERING WAARBIJ SAMENWERKEN DE RODE DRAAD VORMT. ONDER HET MOTTO ‘PRACTICE WHAT YOU PREACH’ WERD OOK HET EIGEN KANTOOR IN AMSTERDAM CIRCULAIR. In een paar woorden vat Postma samen waar Inbo voor staat. “Wij maken plekken waar mensen elkaar op een vanzelfsprekende manier tegen komen. Gebouwen waar men met elkaar in gesprek raakt, omdat wij geloven in menselijk contact. Én omdat ontmoetingen belangrijk zijn in ieder bedrijf, in iedere instelling en in ieders leven. Als circulair bouwen alleen het synoniem is voor de inzet C2C-materialen of hergebruik van materialen, dan vind ik de definitie te beperkt”, zegt hij. “Natuurlijk is het belangrijk om gezonde materialen te gebruiken, maar de ambities kunnen veel ruimer geïnterpreteerd worden en veel meer afgestemd worden op de samenleving. Als architect vind ik dat we bewust moeten nadenken over het gebruik van gebouwen en verwachtingspatronen én moeten meedenken met de gebruikers.” Dat laatste lijkt niet direct circulair, maar als hij verder praat wordt de bedoeling duidelijk. “Bewoners moet je in staat stellen om duurzaam te leven. Je wilt immers dat zij hun leefstijl aanpassen. Door al in een vroegtijdig stadium met hen het gesprek aan te gaan, samen te werken en respectvol met elkaar omgaan,

200

verbreed je niet alleen het draagvlak, maar is de impact van een gebouw veel groter.”

DUURZAME SAMENLEVING Wat Postma benadrukt is dat een duurzame samenleving creëren meer is dan een duurzaam gebouw ontwerpen. “Dat is slechts één aspect. Als je structureel iets wilt veranderen, dan zal je ook gedragsverandering bij gebruikers moeten stimuleren.” Een van de projecten waar de visie van Inbo duidelijk naar voren komt is Space-S in Eindhoven. Het architectenbureau realiseerde hier samen met de toekomstige bewoners een nieuwe buurt. “Wij waren de aanjager van de samenwerking, maar het waren de 400 toekomstige huurders die meedachten en meepraatten over hun wensen voor de buurt en zo invulling gaven aan hun wijk.” Gaandeweg dat proces ontstond zo een heel nieuwe dynamiek waarvan Postma verwacht dat deze ook op lange termijn effect heeft. “Al was het maar omdat iedereen elkaar al kent voordat de nieuwe woningen worden betrokken, waardoor een hechte gemeenschap ontstaat.” Gevraagd naar de effecten die de samenwerking had op het ontwerp, zegt de architect: “Tot onze verrassing zijn de woningen kleiner geworden. We hebben bij ons op kantoor, samen met de toekomstige huurders hun ideale woningen 1-op-1 van piepschuim gebouwd. De bewoners kozen voor compacte plattegronden met een efficiënte indeling en bijvoorbeeld extra verdiepingshoogte. En ze gaven ook samen aan dat ze het liefst in relatief kleine gebouwen wilden wonen, maar wel gemengd met jongeren en ouderen. Zo ontstond een divers woonmilieu van hoge kwaliteit met gebouwen, waar gemeenschappelijke ruimten en tuinen mensen de mogelijkheid bieden om elkaar te treffen.”

CIRCULAIRE ARCHITECTUUR & BOUW

OPENHEID Postma is van mening dat het belangrijk is dat architecten openheid uitstralen. “We zijn er niet om de maatschappij te veranderen, maar kunnen daar wel aan bijdragen door open het gesprek aan te gaan. Niet alleen met gebruikers, ook met bouwpartners. Neem BIM. Iedereen is wel overtuigd van de voordelen, maar als je met alle ketenpartners ook letterlijk bij elkaar zit, wordt het nog een veel krachtiger instrument. Het is zelfs wetenschappelijk bewezen dat de grootste uitvindingen zijn gedaan door mensen die elkaar letterlijk in de ogen hebben gekeken. Dat bevordert de creativiteit.”

MENSELIJKE MAAT Wat steeds terugkomt in het gesprek is ‘de mens’. “Of het nu gaat om samenwerken, gehoord worden of de architectonische impact: de mens staat voorop.” En dat geldt zeker voor zijn eigen werkomgeving, het kantoor van Inbo in het World Fashion Centre in Amsterdam. “Gezond, gastvrij en nieuwsgierig, aan die drie voorwaarden moest ons nieuwe kantoor in Amsterdam voldoen. We werken hier met 100 mensen en willen geen onbekenden voor elkaar zijn. Gezond leven is veel meer dan een klimaatinstallatie installeren, het gaat ook om het gevoel en hoe je met elkaar samenleeft. Daarom zijn er geen balies, mensen worden ontvangen in een ontmoetingscafé waar ze ideeën kunnen opdoen. Daarnaast willen we elkaar stimuleren. Dat kan door eenvoudig een gezonde lunch met elkaar te nuttigen en door ruimtes te maken die uitnodigen tot interactie.” Op de werkvloer zijn verschillende domeinen gerealiseerd en visuele obstakels worden – waar mogelijk - vermeden. Postma: “Er zijn lange zichtlijnen, zodat je het gevoel hebt dat je met het hele kantoor in contact bent. Zelfs al werk je in de beslotenheid van een overlegplek, dan is er nog contact. Deze ontmoetingsruimten hebben we namelijk bewust tussen de zones geplaatst.”

MATERIALISATIE Aandacht voor de mens betekent niet dat de materialisatie daaronder hoeft te lijden. “Dat het niet direct ter sprake komt, is omdat materiaalkeuzes een invulling zijn van een visie. In Amsterdam hebben we wel degelijk ingezet op hergebruik en een zo laag mogelijke CO2-footprint. Om de akoestiek in de vier meter hoge ruimtes te verbeteren is spuitwerk toegepast dat zichtbaar van oude kranten is gemaakt. We maken optimaal gebruik van het ruim aanwezige daglicht en hebben minimaal kunstlicht; boven de bureaus hangen ronde ledlampen, die rechthoekig uitschijnen zodat ze precies het werkoppervlak verlichten. En het meubilair komt uit onze eigen kantoren. Alleen de cafétafeltjes zijn nieuw en die hebben prachtige gekleurde bladen, die zijn gemaakt door de oude expositiewanden van het Fotomuseum op te schuren.”

Inbo won met het project Space-S in Eindhoven bij de uitreiking van BNA Beste Gebouw van het Jaar zowel de publieksprijs als de prijs voor Beste Gebouw van het Jaar in de categorie Leefbaarheid & Sociale Cohesie gewonnen! De jury zegt: "Space-S ontkracht het vooroordeel dat de inbreng van vele individuen tot een halfbakken compromis zou leiden. De bakstenen blokken vormen een krachtig stedelijk ensemble dat goed past in de buurt en levendigheid en betrokkenheid toevoegt". Space-S is een project van Inbo, Woonbedrijf, Stam en De Koning Bouw, Urhahn, 12N Urban Matters, Conversation Next en Rutger Büch.

201

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE BILT: CIRCULAIR EN FLEXIBEL WONINGBOUWSYSTEEM REYNAERS

Op het Kubuseiland in Leidsche Rijn Utrecht zijn de eerste twee woningen gerealiseerd met het innovatieve bouwsysteem BILT. De woning kan eenvoudig meegroeien en -krimpen met de wensen van de bewoners. De toegepaste onderdelen worden geprefabriceerd en op de bouwplaats geassembleerd. Het huis is onderhoudsvrij en levert energie.

202

Architect Max Brobbel legt uit: “Het systeem bestaat uit compleet afgewerkte modulaire gevel- en vloerelementen als dragende delen. Uitwendige aluminium staanders van Reynaers verbinden de bouwelementen. De prefab onderdelen worden op locatie eenvoudig aan elkaar gebout en sluiten naadloos op elkaar aan”.

DUURZAME GEVELELEMENTEN De gevelelementen hebben en lange levensduur en kunnen hergebruikt worden in nieuwe BILT-woningen. “Zo kunnen bijvoorbeeld ouders, wanneer de kinderen het huis uit zijn, hun woning verkleinen en de overgebleven modules doorgeven aan hun kinderen of verkopen aan andere

BILT-woningbouwers. Ik hoop dat er in de toekomst een soort handel in BILT-modules ontstaat via Marktplaats. Ook kan ik mij voorstellen dat de handel via ons verloopt. Indien gewenst kunnen we zelfs de onderdelen controleren en repareren.” De ramen zijn voorzien van triple glas en bieden een goede geluidsen thermische isolatie. De doorvalbeveiliging voor openslaande ramen op de verdiepingen is als integraal onderdeel van het bouwsysteem ontworpen. Huijberts Gevelbouw produceerde en monteerde alle aluminium kozijnen.

VRIJE INDELING Niet alleen zijn de grootte, de hoofdvorm en de gevelindeling aanpasbaar, ook de indeling van de plattegrond van de BILT-woning kan eenvoudig worden gewijzigd. De maximale vrije overspanning is 8,4 m. De houten binnenwanden zijn verplaatsbaar, hierdoor kan elke gewenste indeling worden gemaakt. Het is zo eenvoudig dat de bewoners dit zelf kunnen doen. Er zijn standaard binnenwandelementen en elementen waarin leidingen en ventilatiekanalen liggen. Met het oog op aanpasbaarheid van de indeling liggen de installaties van de woning direct onder de modulaire vloer. De binnenwandelementen zijn 2,64 m hoog en hebben een breedte van 1200 mm +/- 300 mm. De wanden kunnen worden geschilderd of afgewerkt met behang. De binnendeuren zijn kozijnloos en voorzien van magneetsluiting.

zelfvoorzienend in energie. “Op het dak van de modelwoning liggen de meest efficiënte zonnepanelen en binnenkort bevestigen we op de zuidgevel nog twee panelen. Die precies passen in het gevelraster. Tot nu toe produceren we meer energie dan we verbruiken.”

KLANTVRIENDELIJK Bewoners bepalen zelf hoe hun huis wordt en het proces van ontwerp tot oplevering is snel en transparant. De

klant heeft één aanspreekpunt voor het ontwerp, de aankoop en de bouw van het huis. BILT is verantwoordelijk voor de inkoop en montage van alle onderdelen. BILT maakt zeer diverse woningen mogelijk, qua grootte, vorm, indeling en afwerking. “Deze woning bewijst dat we met ons flexibele circulaire bouwsysteem interessante architectuur kunnen realiseren”, concludeert architect Brobbel.

GEEN ENERGIEGEBRUIK De combinatie van 30 cm dik isolatiemateriaal en zonwerend triple glas zorgt ervoor dat er nauwelijks verwarmd of gekoeld hoeft te worden. Mocht er toch behoefte zijn aan verwarming, vindt dit plaats door infraroodpanelen. Brobbel licht toe hoe dat werkt: “Het paneel straalt net als de zon infrarood uit, dat verwarmt niet de lucht maar de objecten of mensen waar de stralen opvallen, het geeft dus dezelfde aangename warmte als de zon en kost heel weinig energie.” In de modelwoning staan neutrale witte IR-panelen en er hangt een paneel met een afbeelding erop geplakt als schilderij aan een wand. Door zonnepanelen is de woning

203

AKOESTIEK IN ONTWERP Bij nieuw- of verbouw zijn zichtlijnen en lichtinval een van de vele architectonische uitdagingen. Van de gesloten één of meerpersoonskamers naar open ruimten, al dan niet in een flexvariant, worden ook door gebruikers als een uitdaging ervaren. Akoestiek Comfort heeft expertise om die uitdagingen in reële werkelijkheid om te zetten als het gaat om een akoestisch comfort die door gebruikers als prettig wordt ervaren. Een combinatie van daglicht, transparantie maar vooral auditieve en visuele privacy dragen bij aan de tevredenheid.

Voor:

Dit project was toe aan verandering en vernieuwing. Het concept hiervoor heeft vernieuwende en om het woord maar weer te gebruiken, uitdagende kenmerken. Onlangs heeft Akoestiek Comfort het project opgeleverd waarbij een verdieping is ingericht met ruim 20 werkplekken, waarbij alleen enkel glas is toegepast en géén deuren zijn opgenomen.

Na:

Hebben wij uw interesse gewekt? Neem contact op voor meer informatie.

204

ekozijn.eu duurzaam en innovatief

geschikt voor

PASSIEFHUIS

www.ekozijn.eu | info@ekozijn.eu | 06 55 7 22 999

205

MARKT VISIE HAAL DE NATUUR NAAR BINNEN MET AMBIUS GREENWALLS AMBIUS

‘Een verticale tuin is esthetisch verantwoord en bevordert de luchtkwaliteit.’ 206

DE LEVERANCIER

DE EERSTE AANBLIK ZET METEEN DE TOON Ambius heeft een keur aan groene oplossingen voor gebouwen, bedrijfsruimtes, openbare ruimtes, zorginstellingen en retail. Als blikvanger is een muur met een verticale tuin ook esthetisch heel verantwoord en bevordert het de luchtkwaliteit. De eerste aanblik zet meteen de toon! Er zitten veel voordelen aan een GreenWall. Deze verticale tuinen zijn van invloed op het totale binnenklimaat; de luchtkwaliteit neemt toe, de luchtvochtigheid komt in balans en mensen krijgen er meer energie door.

‘Een groene wand draagt bij aan een goede akoestiek.’

RECLAME MOGELIJKHEDEN De groene wanden van Ambius hebben een modulaire opbouw en kunnen perfect voldoen aan de vraag om beeldschermen en 3D logo’s te integreren. De levende plantenwand is opgebouwd uit brandvertragende panelen van 50 x 50 cm, die zijn opgekweekt met diverse soorten beplanting. We installeren hierdoor altijd een volledig volgroeide plantenwand.

OVERAL TE PLAATSEN Een automatisch irrigatiesysteem zorgt ervoor dat de planten dagelijks water en voedingsstoffen krijgen. Dit kan zelfs zonder een directe wateraansluiting of waterafvoer. Geen uitdagingen meer met installatiewerkzaamheden of permanente aanpassingen aan een pand en dus overal te plaatsen.

ONTWERP OP MAAT We werken in de ontwerpfase samen met architecten en inrichters om samen geweldige projecten tot stand te brengen. We kunnen groene wanden op maat maken en deze aanvullen met een totale groenbeleving door het gebruik van mos, plantschilderijen en een exclusief aanbod aan plantenbakken.

PLANTEN, VEEL MEER DAN DECORATIE Planten zijn levende organismen, ze bieden kleur, textuur en een grote verscheidenheid aan vormen. Ze brengen een interieur tot leven doordat ze de vaak strakke lijnen van bijvoorbeeld een kantooromgeving verzachten. Naast hun visuele aantrekkelijkheid brengen planten

iets van de ontastbare genoegens van het buitenleven naar binnen. Ze trekken de aandacht en bieden het plezier van iets te zien groeien en bloeien. Planten vormen een welkom, natuurlijk element in een onnatuurlijke omgeving.

in elke ruimte waar mensen werken en leven; ze verbeteren de akoestiek, reinigen de lucht en zorgen voor een goede vochthuishouding. Dus behalve mooi zijn ze ook nog eens nuttig.

Naast de meer decoratieve functie hebben planten nog een andere, misschien nog wel belangrijker taak

Om uw beplanting in optimale conditie te houden, leveren we groen met service. We doen niet

GROEN MET SERVICE

207

‘Een groene wand met modulaire opbouw.’ enkel de aanleg, maar ook het onderhoud. Belangrijk is dat er rekening mee wordt gehouden dat planten levende organismen zijn en dus groeien. Ze moeten in een goede verhouding staan tot hun directe omgeving: een te grote plant kan een ruimte domineren, een te kleine plant zal wegvallen tegen een wand met een opvallende kleur. Eenmaal geplaatst moeten planten wel ‘in vorm’ gehouden worden: zo biedt Ambius een onderhoudscontract waarbij niet alleen de vochtregulering (hydrocultuur) wordt beheerd, maar ook het snoeiwerk wordt gedaan.

OVER AMBIUS Ambius is marktleider op het gebied van het leveren, ontwerpen en onderhouden van interieurbeplanting voor kantoren, hotels, winkels, winkelcentra, ziekenhuizen, zorghuizen en luchthavens. De deskundigen van Ambius kunnen een op maat gemaakt groenplan ontwerpen, om daarmee de uitstraling van een bedrijf te versterken, maar ook het werkklimaat voor medewerkers te verbeteren, en de productiviteit te verhogen.

Puttend uit een ruim assortiment zorgt Ambius voor een totale werkplekbeleving en maakt het gebruik van de vele mogelijkheden van interieurbeplanting, verticale tuinen, buitenbeplanting, verse bloemen, zijden bloemen, PremiumScenting, fruit, kerstdecoraties en sfeerplafonds. Door de 10 steunpunten en ruim 120 specialisten verspreid over heel Nederland kan Ambius een uitstekende service bieden. Het hoofdkantoor bevindt zich in het Gelderse Duiven. Meer informatie: www.ambius.nl of bel met 0800-2600100

208

5 GEBOUWD GELUK

GEBOUWD GELUK

Van gebouwd geld naar #GebouwdGeluk Q&A met Fred Schoorl en Onno Dwars over #GebouwdGeluk

TIJDENS BUILDING HOLLAND ORGANISEERDE DE BNA EEN PROGRAMMA OVER DE SOCIALE IMPACT VAN ARCHITECTUUR. OP HET PROGRAMMA STOND ONDER MEER EEN GESPREK TUSSEN ONNO DWARS VAN BALLAST NEDAM DEVELOPMENT EN BNA-DIRECTEUR FRED SCHOORL OVER #GEBOUWDGELUK. “NIET ENERGIE MAAR GEBOUWD GELUK GAAT EEN BELANGRIJKE ROL SPELEN IN DE BOUWOPGAVES VAN MORGEN.” Onno Dwars is directeur Ballast Nedam Development en staat bekend als voorloper in duurzaam bouwen (o.m. 2e plaats ABN AMRO Duurzame 50 / 2018). Zo heeft hij namens Ballast Nedam de 17 Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties ondertekend, en bouwt het bedrijf enkel nog gasloze projecten. Tevens heeft Dwars de ambities van alle lopende projecten flink verhoogd door ecologie, duurzame energie, circulariteit, duurzame mobiliteit

210

en gezondheid standaard onderdeel te maken van de opgaves. Dwars: “We werken aan energieleverende wijken, met succes, want zowel consumenten als beleggers blijken in toenemende mate interesse te hebben voor de duurzame ontwikkelingen.” Fred: “Dat sluit mooi aan op wat wij graag zichtbaar willen maken via #GebouwdGeluk: de meerwaarde die architecten en bouwers kunnen bieden om mensen gelukkiger te maken. Nu het goed gaat met de bouwsector, is de tijd rijp om van gebouwd geld een beweging te maken naar gebouwd geluk voor de eindgebruiker, waarbij zachte waarden als gezondheid. leefbaarheid en sociale cohesie net zo hard meetellen als vierkante meters en prijs. Jij als ontwikkelaar, hoe doe jij aan gebouwd geluk?” Onno: “Wij maken gebouwen die een positieve invloed hebben op de gebouwde omgeving. Bijvoorbeeld in Maastricht waar we de Groene Loper

GEBOUWD GELUK

boven en rondom de A2-tunnel gaan ontwikkelen tot een geliefd woongebied, met groen, een goede luchtkwaliteit en een mix van woningen voor uiteenlopende inkomensgroepen. Het pakt duurder uit, maar het gebied wordt zo ook waardevoller.” Fred: “Je hebt weleens gezegd: gezonde architectuur kan dienen als preventieve maatschappelijke tool die de zorgkosten enorm kan drukken.” Onno: “Ja, daar geloof ik heilig in, je kunt het gezondheidseffect van goede gebouwen en huizen ook steeds beter meten en dus aan bewijsvoering doen. Niet energie maar gebouwd geluk gaat daarom een belangrijke rol spelen in de bouwopgaves van morgen. Door bijvoorbeeld ook wijken te mengen met de juiste speelplaatsen op de juiste plekken, waardoor ze het gevoel van veiligheid en geborgenheid vergroten, en ontmoetingen stimuleren.”

Fred: “Waar valt, naast meten, nog meer winst te behalen?” Onno: “We moeten leren de omgeving mee te nemen in onze opgaves, de mensen erbij betrekken. Simpelweg omdat dat de impact vergroot van de manier waarop zij er zullen werken en wonen. Het is zo logisch, maar het vergt gedragsverandering bij iedereen die actief is in de bouwsector. We werken samen met stedenbouwkundigen, zoals momenteel West 8, bij de publieke ruimtes rondom onze gebouwen, waardoor de relatie tussen die twee verbetert. Waar nog winst valt te behalen, is het samen optrekken met eindgebruikers. En wellicht is het ook een idee om zaken als ecologie en duurzame mobiliteit via een nieuwe vorm van welstand-toetsing te laten plaatsvinden.”

Fred: “Je lijkt vooralsnog een roepende in de woestijn, de huidige bouwwoede lijkt nog steeds gestoeld op business as usual.” Onno: “Ja, dat spijt me zeer, de discussie over de betekenis van gebouwen wordt nog veel te weinig gevoerd in onze sector. Terwijl alle voorwaarden aanwezig zijn om gebouwd geluk te vertalen naar een goed businessmodel. Waar ik hoop uit put, is dat er steeds meer bedrijven opstaan die voorop willen lopen. Wat niet helpt, is dat het Bouwbesluit is gericht op ‘minder slecht’ bouwen, en dat de focus ligt op gasloos. Wat mij betreft wordt onze sector – bijvoorbeeld via De Bouwagenda – veel strenger aangesproken op zijn verantwoordelijkheid.” Fred: “Hoe?” Onno: “Begin, praktisch en haalbaar, met meten. Wij kunnen inmiddels bij sommige gebouwen aantonen dat ze leiden tot een lager ziekteverzuim, daardoor kunnen we prima uitleggen waarom we – bij wijze van spreken – 200 euro per vierkante meter vragen in plaats van 160 euro. Het Madaster materialenpaspoort vind ik ook een interessant initiatief, daar zijn wij nu ook ingedoken. Op die manier je materiaalgebruik en -hergebruik in kaart brengen, leidt tot nieuwe inzichten.”

211

GEBOUWD GELUK

Over binnenstedelijk ontwikkelen en gebouwd geluk NIEUWE BINNENSTEDELIJKE GEBIEDSONTWIKKELINGEN BIEDEN VOLOP KANSEN OM ÉCHT TE VERNIEUWEN OP HET VLAK VAN CIRCULARITEIT, DUURZAAMHEID EN CONCEPTEN VOOR LEEFOMGEVINGEN. JUIST DEZE PERIODE MET EEN GROTE VRAAG NAAR RUIMTE VOOR WONEN, WERKEN, LEISURE EN DEELS ZELFS WINKELEN, ZORGT ERVOOR DAT WE MET ELKAAR DE LAT HOGER KUNNEN LEGGEN DAN GEBRUIKELIJK OM DE BEPERKTE BINNENSTEDELIJKE LOCATIES OP EEN VERANTWOORDE MANIER TOT ONTWIKKELING TE BRENGEN. BIJ ZOWEL PUBLIEKE ALS PRIVATE PARTIJEN STAAT DIT HOOG OP DE AGENDA.

Ronald Huikeshoven is directievoorzitter van gebieds- en vastgoedontwikkelaar AM. In de publieke opinie gaat het vooral over de gewenste woningdifferentiatie in deze gebieden. Maar net zo van belang is de aandacht voor de wijze waar we omgaan met het cultureel erfgoed, hergebruik van materialen, energieopwekking, innovatieve watersystemen, eigentijdse mobiliteitsconcepten en een gemengd stedelijk programma. Deze compositie van aandachtsgebieden maakt het mogelijk een nieuwe stedelijke ontwikkeling te realiseren waar je groen, gezond, geïnspireerd en gelukkig woont, werkt en recreëert.

GEZONDER EN GELUKKIGER Zowel nationaal als internationaal zien we identieke thema’s die bepalend zijn voor de ambitie bij gebiedsontwikkelingen, zoals: nieuwe inpassingen van toekomstige mobiliteit, de inclusieve stad, 212

energietransitie en natuurlijk healthy urban living. Dit maakt deze periode bijzonder interessant voor iedereen die bij ons vak betrokken is. Door de ambitie op deze onderwerpen in onze plannen mee te nemen en dit te combineren met kennisuitwisseling, kunnen we inspelen op een verantwoorde ontwikkeling van binnenstedelijke locaties. Hierbij is een flexibele programmering noodzakelijk, zodat plannen moeiteloos kunnen meegroeien met nieuwe inzichten. Inzet is dat bewoners langer en gezonder leven, maar ook gelukkiger zijn. Om dit te kunnen evalueren is het handig om monitoring met bijvoorbeeld hogescholen of universiteiten op te zetten. Wat werkt en waar moeten we bijsturen? Op deze manier blijven we met elkaar leren en innoveren. Samen met bewoners en gebruikers. Als AM hebben we de lat hoog gelegd bij ons plan voor de herontwikkeling van de Bijlmerbajes. De bovengenoemde aandachtsgebieden komen samen in het plan Bajes Kwartier en hebben het hele projectteam geïnspireerd om een uitzonderlijk geïntegreerd plan te maken. Dit stimuleert ons bij volgende stedelijke transformaties nog sterker in te zetten op mooie en onderscheidende plekken die verleden en heden verbinden met de toekomst.

GEBOUWD GELUK

Voorbij het Syndroom van Halbe

Wie had kunnen denken dat ik ooit nog eens in de Bijlmerbajes zou zitten. Ik was te laat, veel te laat, er was geen gevangene meer te bekennen, de gevangenis is inmiddels gesloten, of open, het is maar van welke kant je het bekijkt, maar toch, ik zat in de lik, de petoet, de nor, de bak. Ik mocht, tijdens de prijsuitreiking voor Het BNA Beste Gebouw van het Jaar, mijn licht laten schijnen over toegankelijk bouwen, integraal toegankelijk bouwen, inclusief bouwen, bouwen voor iedereen. Voor slechtzienden, kleurenblinden, nachtblinden, echte blinden, doven, dove kleurenblinden, dove nachtblinden, doofblinden, rolstoelers, blinde rolstoelers, dove rolstoelers, dooflinde rolstoelers, scootmobielers, dyslectici, autisten, spasten, ADHD’ers, PDDNOS’ers, mensen met spierziektes, Alzheimerpatiënten, Parkinsonpatiënten, mensen met het syndroom van Halbe Zijlstra, dat is dat je zegt dat je in een gebouw bent geweest maar intussen gewoon thuiszat, kleine mensen, lange mensen, mensen zonder armen, ouden van dagen, ouden van morgen, pubers die constant verdwalen, moeders met buggy’s, vaders met buggy’s, kortom: bouwen voor het hele scala van mensen dat de evolutie, of de schepping, zoals sommige mensen zeggen, heeft voortgebracht. Ik heb daartoe een aantal bouwvoorschriften op tafel gelegd, die alle aanwezige architecten en hun opdrachtgevers keurig hebben opgeschreven, althans, ze verzekerden mij ervan dat ze dat deden. Niemand is gehandicapt, betoogde ik, het gebouw waar men zich in bevindt, dat is gehandicapt. Stel je je maar eens voor, je rijdt op de A2. Prachtige snelweg, vijfbaansasfaltloper van Amsterdam naar Utrecht. Opeens, midden in het traject, ter hoogte van Vinkeveen, stuit je op een trap. Een trap van 30 treden, midden in de snelweg. Hoe ga je die nemen, met je auto? Er zit niets anders op dan omkeren en illegaal over de vluchtstrook terugrijden. Die weg, dat weet je zeker, daar ga je nooit meer gebruik van maken. Zoals jij je voelde toen je met je auto voor die trap stond, zo voelen rolstoelers zich vaak in een ontoegankelijk gebouw.

Vincent Bijlo is cabaretier, schrijver en columnist en de intermezzo tijdens de afgelopen editie van BNA Beste Gebouw van het Jaar.

Toegankelijk bouwen voor iedereen is verschrikkelijk moeilijk. Sommige bouwvoorschriften zijn met elkaar in tegenspraak, en wat voor de ene groep goed en handig is, kan voor de andere groep weer heel vervelend zijn. Ik ben zelf, ik mag dat eigenlijk niet zeggen als pleitbezorger van toegankelijkheid, ik ben, als blinde zijnde dan hè, een enorme fan van ontoegankelijke gebouwen. Van gebouwen die je moet ontdekken, gebouwen met geheimen, waarin ik op den duur blindelings mijn weg kan vinden, maar niet nadat ik vaak mijn kop gestoten heb en op microniveau verdwaald ben geraakt. Integraal toegankelijk bouwen bestaat misschien niet, maar als architecten en opdrachtgevers het aspect toegankelijkheid tijdens het ontwerpen en bouwen altijd goed in hun hoofd houden, kunnen we een heel eind komen. Denk er over na, laat het vanzelfsprekend zijn, want weet: Goede aanpassingen maken voor iedereen het zijn in een gebouw prettiger.

213

GEBOUWD GELUK

Wanneer is een huis een droomhuis? VRAAG ARCHITECTEN NAAR HUN DEFINITIE VAN DROOMHUIS EN HET LEEUWENDEEL ZAL ONGEVEER TOT DEZE FORMULERING KOMEN: EEN RUIMTE WAARIN DE VOORWAARDEN WORDEN GESCHAPEN OM GELUKKIG TE LEVEN. Architecten zijn dan ook bedreven in het vertalen van dromen naar ruimtelijke oplossingen. Het was zijn grootste trots, schijnt de vermaarde architect Adolf Loos vorige eeuw te hebben gezegd, dat de ruimtelijkheid van zijn huizen zich niet in foto’s liet vangen. De huizen die Loos – tijdgenoot en geestverwant van Le Corbusier - ontwierp zijn voor veel mensen anno nu nog steeds droomhuizen. Maar vraag jonge mensen hoe hun droomhuis er uitziet en het antwoord kan heel goed zijn: een tiny house – hoe minder ruimte hoe begeerlijker. Of een autarkisch huis op een zelfbouwkavel in Almere. Een droomhuis is, kortom, een kwestie van smaak en hoe je in het leven staat. De eigenzinnige Italiaanse schrijver Malaparte ontwierp voor zichzelf een huis op een rotspunt op het Italiaanse eiland Capri met ‘a view to kill’. Hij noemde het een ‘casa come me’: een huis zoals ik. Misschien is dat wel de belangrijkste voorwaarde om tot een droomhuis te komen.

Neem het BNA Beste Gebouw van 2012: Villa 4.0, gebouwd op de fundamenten van een onooglijke jaren zestig-villa, verduurzaamd en ‘uitblinkend in dramatische ruimtelijkheid en schitterend verbonden met haar omgeving’, aldus de toenmalige jury. Bekijk de foto’s op Gebouwvanhetjaar.nl en je ziet een ultiem huis om in te wonen, leven, spelen en te werken. Gebouwd geluk, als het ware, in dit geval voor een jong gezin dat droomde van wonen in het groen. Het droomhuis gaat dus over zowel schoonheid als bewonerswensen, en de droom staat of valt niet bij – pak ‘m beet – een zwembad. Een goede architect denkt bijvoorbeeld aan ‘externe’ factoren zoals de vorm van de kavel, de bezonning en het uitzicht, en de kwaliteit van het omringende landschap of de stedelijke bebouwing. En aan ‘interne’ factoren als de aard van het ruimtegebruik, het karakter van de gebruikers en een harmonieuze kleuren materiaaltoepassing. Schakel een BNA-architect in en je droomhuis wordt in elk geval geen nachtmerrie. BNA-architecten hebben namelijk ook financiële realiteitszin en zorgen voor een praktische en haalbare planning. Ook niet onbelangrijk, je wil immers geen architect of aannemer die je een luchtkasteel voorspiegelt. Renson van Tilborg, Communicatieadviseur BNA

214

Architecten kiezen al jaren voor deuren & deco van Skantrae. Kijk voor al onze binnendeuren, buitendeure beslag, deco en diensen op skantrae.com. Bekijk onze binnendeuren in 3D. Download Skantrae Augmented & Virtual Reality a via: skantrae.com/app .

skantrae.com

Steenvezelprofiel afwerken met kitrand.

Het steenvezelprofiel dient ook als waterkering.

Ventistone® ’The Original’ steenvezelprofiel & dorpelafdekker. Kliklijm® montagepads.

Door de ruimte onder het steenvezelprofielkrijgt de wind vrij spel. Resultaat: droge kozijnen!

215

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

FAÇADES 2018 OVERHANDIGD AAN WINNAAR BESTE GEBOUW VAN HET JAAR VMRG Op 18 mei jl. overhandigde Bram Entrop, directeur van de VMRG, het eerste exemplaar van het boek Façades 2018 aan Team V Achitectuur, winnaar van BNA Beste Gebouw van het Jaar 2018. Irène Horvers en Jeroen van Schooten, architecten van Het Gelders Huis in Arnhem, namen het boek namens Team V Architectuur in ontvangst. Façades 2018 bestaat uit 162 pagina’s met uiteenlopende gevelbouwprojecten waar VMRGbedrijven bij betrokken zijn geweest. Het BNA Beste Gebouw van het Jaar, Het Gelders Huis in Arnhem, is gerealiseerd onder het VMRGKeurmerk. Dit staat voor kwaliteit van (metalen) gevels en gevelelementen. Blitta B.V. is de VMRGgevelbouwer van dit project. In dit BNA jaarboek vindt u alle inzendingen voor BNA Beste Gebouw van

Bram Entrop (rechts) reikt het eerste exemplaar van het Facades boek 2018 uit aan Irène Horvers en Jeroen van Schooten van Team V Architectuur. het Jaar. Het VMRG-Keurmerk logo vindt u terug bij alle projecten waarbij een gevelbouwer betrokken was met het VMRG-Keurmerk.

VMRG-KEURMERK IN BESTEK Alle bedrijven met het VMRGKeurmerk leveren gegarandeerde kwaliteit op het gebied van gevels. Zij worden hierop regelmatig gekeurd. Sinds juli 2016 kan een architect of professionele opdrachtgever eisen dat een gevel voldoet aan dit keurmerk. Deze Europese aanbestedingsrichtlijnen bieden ruimte om het VMRG-Keurmerk voor te schrijven, dus schrijf deze ook voor in uw bestek! Hoe u dit precies kunt doen, kunt u vinden op www.kwaliteitseisen.nl. Wilt u inspiratie opdoen voor kwaliteitsgevels, blader dan eens door het digitale Façades 2018 boek: www.digitaalpubliceren.com/facades2018

216

Gegaran d e erde kwalitei t in geve ls

KEURME RK

Over sm

aak kunt

u als arc hitect of opdra chtgeve r missch ien nog met elka ar twiste n. Maar niet ove kwaliteit r . Want d ie is geg a randeerd met het VMRG-K eurmerk . Wilt u proďŹ tere n van all e zekerh eden die het keur merk u b iedt? Kie s dan ee VMRG-li n d voor u w gevel. Meer we

ten?

Ga naar neem co

www.vm ntact op

rgkeurm e

rk.nl of

via (030

)60 53 6 44.

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

BAUSTOFF + METALL INTRODUCEERT REVOLUTIONAIR KLIMAATPLAFOND BAUSTOFF + METALL

218

Een slim klimaatplafond zorgt voor een betere verwarming en koeling ten opzichte van bestaande systemen en heeft als bijkomend voordeel een grotere ontwerpvrijheid voor de architect. Het GP Cool Speedsysteem bezit al deze eigenschappen en is bovendien heel eenvoudig te monteren. “Het is een toekomstbestendig systeem.” Elders in Europa is het systeem al succesvol geïntroduceerd, onder meer 22.000 m2 in ‘Ziekenhuis Noord’ in Wenen. In Nederland vindt de introductie van GP Cool Speed sinds deze zomer plaats.

BAUSTOFF + METALL B.V. Baustoff + Metall is van oorsprong een handelsbedrijf in droge bouwmaterialen voor de afbouwmarkt, een vlag die niet langer de lading dekt, zegt commercieel manager Max Hermsen. “We leveren tegenwoordig vrijwel alle materialen voor de totale afbouw.” Het bedrijf heeft meer dan honderd vestigingen in heel Europa, inclusief enkele productiefaciliteiten. “GP Cool Speed is dan ook eigen ontwikkeling vanuit onze engineeringsafdeling.”

voordeel is dat je geen radiotoren en leidingwerk meer nodig hebt in de ruimte zelf. Je hebt dus totale ontwerpvrijheid. De leefruimte wordt groter en het leefcomfort gaat omhoog. Dat komt omdat GP Cool Speed de verwarming en koeling vanuit het plafond laat plaatvinden en door een dekkingsgraad van negentig procent krijg je een evenredige temperatuurverdeling.”

AFWERKING Er is nagenoeg geen beperking ten aanzien van het afwerken van het plafond. “In een woning ligt gipskartonplaat voor de hand. In de utiliteit kan je bijvoorbeeld kiezen voor hout, of metalen lamellen. Er zijn meerdere mogelijkheden, omdat de draagconstructie inclusief de leidingen los staat van de esthetische afwerking waarmee ook een akoestische oplossing tot de mogelijkheden behoort.”

SNELLE MONTAGE Binnen onze divisie Industries produceren wij metalen (klimaat) plafonds die tijdens de bouwfase veel engineeringstijd nodig hebben door de vele tussentijdse wijzigingen. Dat maakt het het bouwproces inflexibel. GP Cool Speed is onder andere ontwikkeld om de flexibiliteit weer terug te brengen in het bouwproces met behoud van maximale rendement. De opbouw van GP Cool Speed maakt het namelijk mogelijk om wijzigingen tijdens het bouwproces eenvoudig op te vangen zonder extra engineerings- en productietijd.” Baustoff + Metall adviseert graag over de verschillende mogelijkheden, zegt Hermsen ”Verder verzorgen wij de complete enginering, en adviseren desgewenst vooraf en tijdens de montage.” www.baustoff-metall.nl

TOTALE ONTWERPVRIJHEID GP Cool Speed werkt op laagtemperatuur, tot circa 35 graden. Het systeem is aan te sluiten op bestaande cv-systemen en is ook geschikt voor nieuwe systemen, zoals elektrische ketels en warmtepompen. Het systeem kan verwarmen en koelen en is geschikt voor woningbouw en utiliteit. “Het

219

MK-Mark. More than just a door. · Wind- en waterdichtheid tot 1200 Pascal · 100% circulaire isolatie van

· Gefabriceerd van MDF Medite Tricoya® · Geluidsreductie 37 dB(A) · Thermische waarde 0,6 U · Standaard brandwerend · Duurzaamheidsklasse 1 · Enkele dichting · Gepatenteerde technologie · Cradle-to-Cradle gecertificeerd · 25 jaar garantie

MK-Doors B.V. | Galvanistraat 7 | 3316 GH Dordrecht T +31 78 744 01 01 | info@mkdoors.nl | www.mkdoors.nl

220

6 TRANSFORMATIE EN HERONTWIKKELING

TRANSFORMATIE EN HERONTWIKKELING

Hergebruik

HET AANZIEN VAN STEDEN, DORPEN EN LANDSCHAPPEN WORDT IN TOENEMENDE MATE BEPAALD DOOR DE BESTAANDE GEBOUWDE OMGEVING. EEN GROOT AANTAL INZENDINGEN BETREFT RENOVATIES, VERBOUWINGEN, HERONTWIKKELINGEN EN INBREIDINGEN. DOOR DE ENORME LEEGSTAND DIE TIJDENS DE CRISIS ONTSTOND, EN HET BELEID OM TE BOUWEN IN BESTAAND STEDELIJK GEBIED, WERD DE FOCUS DE AFGELOPEN JAREN VERLEGD VAN NIEUWBOUW NAAR TRANSFORMATIE EN HERBESTEMMING. NA EEN PERIODE WAARIN ER TE VEEL GESLOOPT IS, EN BUITENGEBIEDEN STEEDS VERDER WERDEN VOLGEBOUWD, IS DIT EEN POSITIEVE ONTWIKKELING. Bron: Juryrapport BNA Beste Gebouw van het Jaar juryrapport 2018

Voortbouwen op het bestaande vergt wel specifieke kennis van de context, de (architectuur) geschiedenis en de omgang met monumenten. Een belangrijke stap, voorafgaand aan het ontwerpen, is de beoordeling van bestaande kwaliteiten en de zoektocht naar nieuwe functies die passen binnen de gegeven ruimtelijke structuur. Welke aanpassingen zijn nodig om nieuwe functies te kunnen huisvesten, en zijn er nog andere verdienmodellen denkbaar behalve de - schijnbaar onvermijdelijke - horeca? Kan de transformatie aangegrepen worden om, waar nodig, het stedelijk weefsel te ‘repareren’? Welke architectuur herstel je, hoe geef je uitdrukking aan bestaande structuren en moderne of historiserende ingrepen? De jury ziet verschillende transformatieprojecten waarbij de architect – los van de evidente verbetering die een opknapbeurt met zich meebrengt – weinig waarde toevoegt aan het monument, of zelfs afbreuk daaraan doet. Daartegenover staat een aantal 222

projecten die een spannende combinatie van restauratie en een hedendaagse uitbreiding laten zien. Zo is aan het Gelderse Provinciehuis een moderne kantoorvleugel toegevoegd, verrees naast de gerenoveerde concertzaal Musis Sacrum de nieuwe Parkzaal, en bouwden jonge architecten op het historische Landgoed Vijversburg in Tytjerk een minimalistisch glazen bezoekerspaviljoen.

Plateautrapliften, verticaalliften en schaartafels voor rolstoelen, goederen, ﬁetsen en brancards

Euroliften produceert op maat Euroliften is gespecialiseerd in maatwerk, naar wens en behoefte van de gebruiker. Sinds 1997 zijn wij producent en leverancier van plateautrapliften, MIVA hefplateaus, fietsliften, schaarliften en brancardliften voor de zakelijke- en particuliere markt.

Onze adviseurs kunnen uw wensen vertalen in een pasklare oplossing, waarna deze in eigen huis geproduceerd wordt en geïnstalleerd door onze vakkundige monteurs. Euroliften beschikt over een eigen serviceen onderhoudsdienst.

Witteweg 4 D t telefoon 0297 - 32 42 91

1431 GZ Aalsmeer t Postbus 88 t 1430 AB Aalsmeer t fax 0297 - 321 311 t info@euroliften.nl t www.euroliften.nl

EUROPESE PRODUCENT VAN DAK- EN GEVELSYSTEMEN

Joris Ide nv/sa ; Hille 174 ; 8750 Zwevezele ; België T +32 (0)51 61 07 77 ; F +32 (0)51 61 07 79 ; info@joriside.be ; www.joriside.com 223

Isobooster® = Isolatie met onverwachte mogelijkheden Bij energiebesparende maatregelen is de eerste en meest belangrijke stap het isoleren van de buitenschil van een gebouw. De keuze van het isolatiemateriaal wordt steeds makkelijker: Isobooster® Dun isoleren met hoge isolatiewaarde, dat is mogelijk door de eigenschappen van reflecterende meerlaagse thermische isolatie. Door de reflectie wordt warmte teruggekaatst naar de kant waar het vandaan komt en dat met de snelheid van het licht; erg efficiënt. Ongeveer alle andere isolatiematerialen nemen warmte op en geven dat moeilijk door, dat is niet bijzonder efficiënt, het kost energie en een hoop ruimte en dat hoeft niet. 224

In de afgelopen 10 jaar heeft isobooster zich bewezen in nieuwbouw en renovatie als een makkelijk en goed te verwerken materiaal, op alle plaatsen waar een laag energiegebruik nodig is. Prettige bijkomstigheid is het gevoel van comfort, de geluiddempende eigenschappen, het tegengaan van vochtproblemen en de geringe dikte. Daarnaast heeft dit materiaal geen eigenschappen die de gezondheid schaden

advertorial

Isobooster in de kruipruimte zorgt voor een comfortabele warme vloer, voorkomt het weglekken van warmte, zeker bij vloerverwarming, waar zonder reﬂecterende folies 60% van de warmte in de kruipruimte verdwijnt. Vergeet nooit dat grondwater via de bodem van de kruipruimte vochtig maakt en ook daardoor verlies van energie veroorzaakt. De oplossing is het isoleren van de bodem met een dampdichte laag. Isobooster werkt als een dampdichte reﬂecterende laag en kan daarom op de bodem van de kruipruimte verlegd worden, waardoor de gehele kruipruimte droog blijft; wel de ventilatie knijpen.

Isobooster op het dak zorgt bij renovatie dat de isolatiewaarde van het dak sterk verbeterd wordt, zonder dat er een grote verhoging van het dak plaatsvindt, waardoor loodslabben en de dakgoot gehandhaaft kunnen blijven. Isobooster onder het dak zorgt voor een isolatie die zijn weerga niet kent en kan bestaande daken naar nieuwbouwwaardes brengen of nieuwbouw met ouderwets aandoende diktes uit laten voeren. De zolderverdieping blijft warm in de winter en koel in de zomer, terwijl het geluid buiten blijft. Waar gewenst kunnen bij renovatie de oorspronkelijke lijnen van de balken makkelijk zichtbaar blijven.

Isobooster in de muur (in de spouw) zorgt voor een droge muur waar vocht geen probleem meer is, waardoor een extra dimensie aan warmte-isolatie is toegevoegd omdat een droge muur beter isoleert en de isolerende werking van de reﬂecterende meerlaagse thermische isolatie daar nog eens bovenop komt. Door toepassing achter een voorzetwand wordt die wand een bruikbaar onderdeel van de verwarming, omdat het werkt als een groot warmtevlak. Lage temperatuurverwarming is hierdoor mogelijk. Omdat Isobooster werkt bij verwarming, maar ook bij koeling, is het een thermische isolatiemateriaal bij uitstek. Bij toepassing achter een voorzetwand maar ook in een voorzetgevel kan die veel dunner blijven en wordt waardevolle ruimte bespaard en kunnen aansluitdetails eenvoudig en beter worden uitgevoerd.

Isobooster in de borstwering biedt ongekende mogelijkheden. In de ruimte die het kozijn biedt kan een isolerende werking worden gerealiseerd die met wol of een schuim onmogelijk geleverd kan worden, tot waardes die gelden voor nieuwbouw aan toe. Het realiseren van een 0-op-de-meter woning wordt eenvoudig bij toepassing van meerlaagse reflecterende isolatiematerialen, dat kan met een spouw die niet groter is dan 10 cm. Door de bijzondere eigenschappen van reflectie blijven constructies droger dan anders, een andere eigenschap is: hoe groter het temperatuurverschil, hoe beter meerlaagse reflecterende isolatie werkt, daarom is het mogelijk om met minder dik materiaal toch hoge isolatiewaardes te behalen.

De 7 voordelen van Isobooster® 1. Dun isoleren=dik verdienen: energiebesparing tot 50%! 2. Isobooster is licht, dun, flexibel, geluiddempend en volledig recyclebaar. 3. Eenvoudig te verwerken: bij op maat snijden komen geen stof en vezels vrij. 4. Thermische isolatiewaarde (RD-waarde) tussen 2,4 en 6+ m2K/W. 5. De reflecterende laag is beschermd. Dat geeft blijvend hoge reflectie. 6. Jeukt niet! Irriteert de luchtwegen niet! Is niet giftig! 7. Lage CO2-footprint door beperkt energieverbruik bij productie en transport.

Dit artikel heeft u geïnformeerd over Isobooster, uiteraard is er nog veel meer informatie, een ﬂink deel daarvan is beschikbaar op www.isobooster.nu of bel PXA Nederland BV 030 6666963.

225

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE

DE JUISTE BEKISTING VAN DOKA BESPAART EEN BOUWDAG PER VERDIEPING DOKA

DE TOP IN HOOGBOUW Het Oostenrijkse Doka is al 150 jaar actief in bekistingen. Het is aanwezig in 72 landen met in totaal 160 vestigingen. Doka werkt in de sectoren Infra (tunnels, bruggen e.d.), Energy (o.a. stuwdammen) en Highrise (hoogbouw). Het bedrijf bouwde mee aan tal van bekende gebouwen. Daaronder de Kingdom Tower in Jeddah (1.000 meter hoog), de Burj Khalifa in Dubai (828m) en dichter bij huis het JuBi-gebouw in Den Haag (2 torens van 146 meter, 36 verdiepingen met een cyclustijd van 4 dagen). “De hoogste gebouwen ter wereld zijn het visitekaartje van Doka”, zegt Roebroeks die ondertussen foto’s toont van lopende projecten en laat zien dat ook bijzondere vormen tot het specialisme behoren. “Dit gebouw is in de vorm van een gitaar: het Hard Rock Hotel in Hollywood.”

SLIMME FABRIEKEN

Het Hard Rock Hotel in Hollywood

TIJDBESPARENDE TOTAALOPLOSSINGEN De bekistingen van Doka zijn tijdbesparende totaaloplossingen. Neem de klimbekistingen die voor een optimale efficiency zorgen bij hoogbouw. Gecombineerd met een online monitoringsysteem dat de temperatuur en de sterkte van het verse beton meet, levert dat zo maar een dag winst op per verdieping, zegt directeur Hennie Roebroeks. “En als je dan een gebouw van veertig verdiepingen bij elkaar optelt …, tel uit je winst.” Het lijkt maar

226

een simpel onderdeel van het bouwproces en kostentechnisch stelt het op de totale bouwsom maar weinig voor, legt Roebroeks uit. “Maar met een goed doordachte en vroegtijdig met alle partijen afgestemde bekisting is er wel veel te winnen. Als wij vanaf het begin mee kunnen denken, ontwikkelen we samen met de aannemer de optimale bekistings-oplossing. Een oplossing die korte cyclustijden garandeert en waarmee alle vormen mogelijk zijn. Zo zijn we de architect ook optimaal van dienst.”

Het zijn niet alleen totaaloplossingen, zegt Toine van Casteren van Lumus Consulting. “Het zijn vooral ook slímme oplossingen.” Lumus is een zusterbedrijf van Doka. Tot voor kort was het actief onder de naam BAS Research & Technology. Het bedrijf ontwikkelt nieuwe betonsoorten en betonmeetsystemen. “Die intelligentie zit vooral in de sensoren van Concremote dat het uitharden van het beton realtime monitort en van I-Form dat de maatvastheid van de bekisting waarborgt. De systemen zorgen voor minder weersafhankelijkheid en voor een veilige én snelle manier van werken. Door het beton continu te monitoren en die informatie te gebruiken, kan er nauwkeurig op cyclustijd worden gestuurd. Dat zorgt bovendien nog eens voor minder faalkosten.”

crash decks en tal van andere faciliteiten. Comfort en veiligheid zijn zo perfect in balans. De bekisting is veilig te (de)monteren en te bedienen. Dat laatste kan de aannemer zelf doen (met door Doka-getraind personeel) of geheel aan Doka overlaten.

Het JuBi-gebouw in Den Haag

NAADLOZE AANSLUITING OP BIM Concremote bestaat al bijna tien jaar en heeft zich in die jaren als succesvolle techniek bewezen. I-Form is een nieuwe technologie die de verticaliteit van het bekistingsysteem garandeert. De techniek wordt dit jaar voor het eerst toegepast bij de bouw van de twee IJ-towers in Amsterdam. Van Casteren: “Het wordt het meest geavanceerde bekistingsysteem ooit.” De data die de verschillende sensoren in de bekisting genereren, kunnen gelinkt worden aan het BIM-systeem van de aannemer. Zo zijn alle data vanaf de tekentafel tot en met oplevering te beheren en te beheersen. Van Casteren: “En dan heb je aan het einde de juiste as-built informatie.”

gebouw is, draait alles om de exacte maatvoering van de achtergelegen betonconstructie, zegt Van Casteren verwijzend naar I-Form. Dat dit geen afbreuk hoeft te doen aan comfort bewijst Doka bij de JuBi-toren waar in het klimsysteem zelfs een kantine-unit werd gemaakt. De bekistingsplatformen van Doka zijn regendicht en te voorzien van windbescherming, valbescherming,

Van Casteren: “De sector is zich nog onvoldoende bewust van de mogelijkheden die ontstaan als je vroegtijdig om de tafel gaat om een industrieel systeem – want dat is het – te bedenken en te installeren dat snel en maatvast een constructie realiseert.” Roebroeks: “Met name de hoogbouw vraagt om industrieel bouwen en een andere manier van samenwerken. Een bekisting is voor velen dan een hulpconstructie die geen waarde toevoegt aan het gebouw, maar als je het goed aanpakt en uitvoert, voegt het wel veel waarde toe aan het bouwproces.”

COMFORTABELE KLIMBEKISTING Met de bekistingen van Doka zijn gelijktijdig over meerdere verdiepingen werkzaamheden uit te voeren. De realisatie van de gevel op de ene verdieping kan zo synchroon lopen aan het storten van de vloer op de volgende en het uitharden op de ondergelegen verdieping. En omdat de gevel meestal een beeldbepalend en kostbaar onderdeel van het

227

Staalplaatbetonvloeren Vloeroplossingen voor nieuwbouw, verbouw, renovatie en herbestemmingsprojecten.

REPPEL b.v. is sinds 1930 uw vertrouwde leverancier en producent van een complete range staalplaatbetonvloeren en gewapende dekvloeren. Deze vloersystemen bieden de oplossing in een breed scala van toepassingen in nieuwbouw, verbouw, renovatie en herbestemmingsprojecten LEWIS® Zwaluwstaartplaten® De LEWIS® Zwaluwstaartplaten® zijn in 1930 door REPPEL op de Nederlandse markt geïntroduceerd. Het van origine Engelse product is met de jaren steeds verder doorontwikkeld. De huidige geometrie van de plaat zorgt voor een optimale stortbelasting en hoge belastbaarheid. Door de maatvaste proﬁlering en pasvorm is het mogelijk om naast aardvochtige vloerenmortel ook plastische (lichtgewicht) beton- en gietvloermortels op LEWIS® Zwaluwstaartplaten® toe te passen.

Geluidsisolerende LEWIS® vloeren Om een gezond binnenklimaat te realiseren is een hoogwaardige geluidsisolatie in een gebouw een “must”. LEWIS® Zwaluwstaartplaten® zijn uitermate geschikt om een zogenaamde zwevende vloer te creëren. Afhankelijk van de gestelde eisen kan worden gekozen uit verschillende soorten oplegmateriaal om een massa veerconstructie te realiseren. Door deze oplegstroken wordt de trillingsbron ontkoppeld van zijn omgeving en worden contactgeluiden en trillingen optimaal gedempt. REPPEL levert o.a steenwol, polyethaanschuim en rubbergranulaat oplegstroken. De combinatie van de hart-op-hart afstand van de balken, de vloerbelasting en het eigengewicht van de LEWIS® vloer bepalen welk type dient te worden toegepast. REPPEL levert hiervoor projectadvies op maat.

Snelle levering van maatwerk Sinds jaren worden de LEWIS® platen geleverd in een staaldikte van 0.5 mm en een viertal standaard lengtes. Om in te spelen op de toenemende vraag uit de markt naar optimalisatie en efficiëntie is in de afgelopen jaren de productiefaciliteit van de LEWIS® Zwaluwstaartplaten® uitgebreid en volledig gemoderniseerd. Met deze moderne en flexibele productiefaciliteit, een uiterst efficiënt productieproces en een schat aan kennis en ervaring is REPPEL in staat om zeer snel maatwerk te leveren. Nieuwe typen LEWIS® Zwaluwstaartplaten® Naast flexibiliteit in maatlengtes zijn de LEWIS® Zwaluwstaartplaten® voortaan verkrijgbaar in de staaldiktes 0.4 mm, 0.5 mm, 0.6 mm en 0.7 mm. Ook is het mogelijk om de platen in diverse staalkwaliteiten te laten produceren. De toepassingsmogelijkheden van de LEWIS® Zwaluwstaartplaten® zijn hiermee flink gegroeid en biedt ontwerpers de mogelijkheid om grotere overspanningen te maken in combinatie met geoptimaliseerde draagconstructies.

Technisch advies REPPEL werkt nauw samen met architecten, constructeurs woningbouwcoöperaties en bouwbedrijven zodat in een vroeg stadium van een project met een gedegen technisch advies de juiste keuze kan worden gemaakt voor de meest duurzame en efﬁciënte vloeroplossing. Onze vloeroplossingen: - LEWIS® Zwaluwstaartplaten® - HODY® staalplaatbetonvloeren - MAX 4® Wapeningsplaten - OP-DECK® geïsoleerd betonvloersysteem - LEWIS® Steelframe Concrete Floor

REPPEL b.v. Bouwspecialiteiten | Postbus 102 | 3300 AC Dordrecht Tel. 078 618 0877 | Email reppel@reppel.nl | www.reppel.nl

228

7 BNA SERVICE VOOR OPDRACHTGEVERS HULP BIJ GESCHILLEN BNA ONDERZOEK

BNA SERVICE VOOR OPDRACHTGEVERS

Hulp bij geschillen

GEDRAGSCODE BNA-bureaus worden geacht integer en dienstbaar te handelen. Ze zijn gebonden aan de BNA Gedragscode Verantwoordelijkheid, Integriteit & Professionaliteit (zie pagina 138). Deze geeft aan hoe de leden zich bij de uitoefening van hun beroep willen gedragen en hoe ze zich willen opstellen ten opzichte van de samenleving, hun opdrachtgevers, bouwpartners, collega’s en medewerkers. BNA-bureaus zijn aanspreekbaar op hun gedrag. Vindt u dat uw architect niet integer en dienstbaar handelt, dan kunt u een beroep doen op het College van Toezicht, of te rade gaan bij een van de dekenen.

COLLEGE VAN TOEZICHT EN RAAD VAN BEROEP Het College van Toezicht oordeelt – desgevraagd – over de wijze waarop de leden van de BNA hun beroep uitoefenen en de gedragscode in acht nemen. Het College bestaat uit leden van de BNA. De voorzitter en secretaris zijn onafhankelijke juristen. Het College van Toezicht neemt klachten in eerste aanleg in behandeling. De behandeling in beroep vindt plaats bij de Raad van Beroep. Indien een klacht geheel of gedeeltelijk gegrond bevonden wordt, kan het College of de Raad sancties opleggen aan het betreffende BNA-lid.

230

College van Toezicht Juristen: mr. Leo Spigt (voorzitter), mr. Annerie Smolders (secretaris), mr. Esther Hoogstraate (secretaris). Leden: Freerk Hoekstra en Roelof Gortemaker, Pierre Maas en Daniëlle Segers. Secretariaat: Anthea Vlasman: cvt@bna.nl Raad van Beroep Juristen: mr. Kees Streefkerk (voorzitter), mr. Wouter Post (secretaris). Leden: Caroline Bijvoet Frishert, Hans Goverde en Hans van den Dobbelsteen. Secretariaat: Wouter Post; post@sixadvocaten.nl

DEKENEN De dekenen borgen de juiste uitoefening van het architectenberoep. Ze zijn wegwijzers, bemiddelaars en vertrouwenslieden in kwesties tussen opdrachtgevers en BNA-bureaus. Daarbij houden ze altijd de rechten, belangen en plichten van de beroepsgroep voor ogen, waaronder de BNA Gedragscode. De dekenen zijn benoemd op basis van hun kennis, ervaring en onpartijdigheid.

NOORD-HOLLAND Peter van der Laan - e info@peterlaan.nl Peter Sas - e petersas@petersasarchitecten.nl

ZUID-HOLLAND Dirk van Bodegom - e d.j.vanbodegom@inter.nl.net Hans Lucas - e hlucas@onderlangs10.nl

UTRECHT Jeroen van Hettema - e info@jevanhet-architectuur.nl

NOORD-BRABANT Ernst Joosten - e ernst@ernst-architect.nl Frank van Dillen - e frank@mbvda.nl

DRENTHE Pieter Brink - e pieterbrink@bureaubeno.nl FLEVOLAND Vacature ten tijde van drukken van dit exemplaar FRIESLAND Hylko Zwart - e hg.zwart@vmez.nl GELDERLAND Ronald Plug - e ronald@plug-innovatie.nl GRONINGEN Wicher van der Wal - e info@walarchitecten.nl

LIMBURG Henk Verheij - e verheijarch@hetnet.nl OVERIJSSEL Guus Zeilemaker - e zeillemaker@phi-architectuur.nl Rob Moritz - e robmoritz@19hetatelier.nl ZEELAND Guus van Bebber e vanbebber@architectenalliantie.nl Meer informatie over het tuchtrecht en de dekenen vindt u op bna.nl/professionaliseren/gedragscode/

231

BNA SERVICE VOOR OPDRACHTGEVERS

BNA Onderzoek

BNA ONDERZOEK IS HET LABORATORIUM VOOR SLIMME RUIMTELIJKE IDEEËN. BNA ONDERZOEK BRENGT ARCHITECTEN, ONDERZOEKERS, MARKTPARTIJEN EN OVERHEDEN SAMEN OM NA TE DENKEN OVER MAATSCHAPPELIJKE VRAAGSTUKKEN. NIET ALLEEN DE VRAAGSTUKKEN DIE NU SPELEN ZOALS DEMOGRAFISCHE KRIMP, VERSTEDELIJKING EN DUURZAAMHEID. WE PROBEREN OOK TE ONTDEKKEN WAAR IN DE TOEKOMST DE SLIMME, CREATIEVE EN VERBINDENDE BLIK VAN DE ARCHITECT KAN HELPEN MAATSCHAPPELIJKE PROBLEMEN OP TE LOSSEN. BNA Onderzoek biedt architectenbureaus de kans om in multidisciplinaire teams hun kennis te verbreden en nieuwe ontwerpopgaven te verkennen. Door samen met alle betrokken partijen aan beeldende scenario’s te werken, biedt BNA Onderzoek probleemhouders inspiratie en handvatten voor ontwikkelprocessen.

232

BNA SERVICE VOOR OPDRACHTGEVERS

Snelweg en stad – meer leefbaarheid en ruimte In 2016 vond de ontwerpstudie ‘Snelweg en stad – meer leefbaarheid en ruimte’ plaats. In deze studie werd een vijftal locaties langs de ringwegen van Amsterdam, Rotterdam en Utrecht verkend op basis van ontwerpend onderzoek. Uitgangspunten waren hierbij toekomstbeelden waarbij autobezit een achterhaald statussymbool is, steden nog verder verdicht moeten worden vanwege de grote woningbouwopgave en waarbij het wagenpark emissievrij is. De studie was een gezamenlijk initiatief van BNA Onderzoek, de TU Delft, de gemeenten Amsterdam, Rotterdam en Utrecht, de provincie Utrecht, en de Directoraten-generaal Bereikbaarheid, Ruimte en Water en Rijkswaterstaat van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Begin 2016 werden er in verschillende steden milieuzones geïntroduceerd. De overheid stuurt op schoner autoverkeer, een ontwikkeling die ook door de technologische vooruitgang in de toekomst tot grote veranderingen zal leiden. Automatische en elektrische voertuigen zullen consequenties hebben voor het verkeer, modaliteitskeuzen, de bereikbaarheid, het ruimtegebruik, de infrastructuur en het milieu. Kunnen toekomstbeelden van deze aanstaande ontwikkelingen in combinatie met bestaande en voorgenomen plannen ons helpen om het huidige beeld van mobiliteit, infrastructuur en leefomgeving te relativeren? Wat zijn dan mogelijke kansen, ideeën en visies voor de ringwegen, de aantakking en wisselwerking met het stadsnetwerk en voor de nabij gelegen (bebouwde of onbebouwde) ruimte? – In de twee Amsterdamse cases stond een transformatieopgave van belangrijke verbindingswegen die de ring A10 kruisen naar stadsboulevards met een gemengd programma centraal. – In de twee Rotterdamse cases stond de gebiedsontwikkeling centraal rondom twee deeltracés van de huidige ring, die nu een grote barrière vormen en een zware milieubelasting zijn voor direct aangelegen woonwijken. – De Utrechtse case was een complex vraagstuk rondom het Utrecht Science park en de verbindingen met de stad over de snelweg heen.

zorgen voor de juiste verdienmodellen? Kan de kleinschaligheid van de Nederlandse stad (een domein van fietsers en voetgangers) in relatie tot de grootschaligheid van de snelweg tot nieuwe ideeën leiden? Hoe adaptief of robuust zijn de voorgestelde oplossingen en ontwerpen binnen recent ontwikkelde toekomstscenario’s voor autobezit en geautomatiseerde voertuigen? Welke maatregelen zijn no-regret en wat kan meegroeien met de toekomstige ontwikkelingen? De studie maakte creatieve energie los op het niveau van de vijf cases, en liet een breed scala aan mogelijkheden zien voor de toekomst van de ringwegen binnen het Nederlandse stedelijke landschap. Zeven multidisciplinaire teams van architecten, stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten, verkeersdeskundigen, ruimtelijk economen, planologen en andere disciplines keken met en onder begeleiding van de stakeholders naar de huidige situatie en toekomstscenario’s voor de ringwegen en het ruimtegebruik eromheen. De uitkomsten, een breed scala aan verrassende oplossingen voor de snelweg en zijn omgeving, laten niet alleen zien wat een ontwerpende blik vermag, maar bieden ook concrete handvatten voor de stakeholders: zij kunnen morgen al beginnen de eerste stappen te zetten. Het eerste exemplaar van het boek werd overhandigd aan René Vrugt (directeur Omgeving, Communicatie en Strategie Rijkswaterstaat). ‘Snelweg x stad’ is te verkrijgen in de vakboekhandel en via bna.nl/shop

In deze ontwerpstudie onderzochten we de ‘ontwerptaal’ van dergelijke opgaven. Welke programma’s kunnen aan de veranderende manieren van vervoer worden gekoppeld? Welke stedelijke functies gedijen rond een snelweg en kunnen ook 233

BNA SERVICE VOOR OPDRACHTGEVERS

De Stad van de Toekomst

Ontwerpvisies voor Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Eindhoven in 2040 Door: Marieke Berkers Zicht op de systemen De systeem- en netwerkinnovaties waar de ontwerpteams voor staan zijn stuk voor stuk uiterst complex van aard. Ze reiken (tot ver) voorbij de

perceelgrenzen. Aan de ene kant omdat de netwerken of systemen bestaan uit elementen die vaak moeilijk op hun plek te houden zijn en via de netwerken stromen, soms tot op globaal schaalniveau aan toe, zoals water, energiestromen, groeiende materie als bomen, planten en dieren, die samen ecologische zones vormen of mobiliteitsbewegingen. Enig inzicht in deze grootschalige systemen is dus van essentieel belang om plekken waar ze samenkomen (de schaal van 1 x 1 km) op innovatieve wijze te ontwerpen. Ook zijn opgaven van systeemtransities vaak niet eenvoudig ruimtelijk op te lossen. Ze vragen ook om sociale (gedrags)verandering of nieuwe manieren van governance. Die reikwijdte van de opgaven deed besluiten de teams zeer divers van samenstelling te laten zijn, met onder meer landschapsarchitecten, stedenbouwkundigen, mobiliteitsexperts, experts op gebied van circulaire economie, energietransitie, future strategies en smart cities.

Toekomst

IN DE ONTWERPSTUDIE DE STAD VAN DE TOEKOMST ZOEKEN TIEN BREED SAMENGESTELDE ONTWERPTEAMS NAAR WIJZEN WAAROP WE IN DE HUIDIGE VERDICHTINGSGOLF BOUWOPGAVEN KUNNEN KOPPELEN AAN ENERGIETRANSITIE, INNOVATIES OP GEBIED VAN VERVOER, CIRCULAIRE ECONOMIE EN ANDERE SYSTEEM- EN NETWERKINNOVATIES. DE ONTWERPTEAMS BUIGEN ZICH ALLEMAAL OP EEN VAN VIJF TESTLOCATIES VAN 1 X 1 KM IN AMSTERDAM, ROTTERDAM, DEN HAAG, UTRECHT EN EINDHOVEN. GEDURENDE HET PROCES – VAN JANUARI TOT DECEMBER 2018 – VINDEN ZES MASTERCLASSES MET LEZINGEN PLAATS WAARIN DEELNEMERS KENNIS KUNNEN OPDOEN, BEVRAGEN EN VERDIEPEN OVER THEMA’S ALS ENERGIETRANSITIE, KLIMAATADAPTATIE, MOBILITEIT EN CIRCULARITEIT.

Verbeeldingskracht Juist ontwerpers zijn in staat te werken met die moeilijk grijpbare, ‘ongetemde’ vraagstukken, waarbij verschillende betrokken partijen vaak eigen belangen en waarden hebben en opgaven vanuit eigen standpunten benaderen. Ontwerpers zijn namelijk gericht op het schetsen van mogelijke uitkomsten, in plaats van het vinden van dé ultieme oplossing of het bevragen van opgaven an sich (zoals wetenschappers vaak doen). Hun denken is constructief van aard. Ze beschikken ook nog eens over de kunde visies op de toekomst aansprekend te verbeelden. Die verbeeldingskracht moet zorgen voor energie zodat toekomstige bewoners, gebruikers en bestuurders gaan verlangen naar hun stad van morgen. Meer weten over De stad van de Toekomst? Kijk op: bna-onderzoek.nl

234

BNA SERVICE VOOR OPDRACHTGEVERS

Locatiebezoeken in de 5 Grote Steden â&#x20AC;&#x201C; een beeldimpressie

De 10 ontwerpteams zijn in 2018 diverse keren op locatiebezoek gegaan in de vijf steden. Te voet en met de fiets werden de testlocaties verkend en met gemeente experts gesproken over de issues die nu spelen en over de kansen voor de toekomst.

Testlocatie Amsterdam, Haven-Stad

Testlocatie Utrecht, stadsrand Oost

Testlocatie Rotterdam, Alexanderknooop

Testlocatie Den Haag, Central innovation district

Testlocatie Eindhoven, Fellenoord

235

BNA SERVICE VOOR OPDRACHTGEVERS

Licht verdicht

DE GEMEENTE ROTTERDAM HEEFT ZICH TOT DOEL GESTELD MEER WONINGEN TOE TE VOEGEN AAN HET CENTRUM VAN DE STAD. VEEL VAN DE NAOORLOGSE GEBOUWEN IN HET CENTRUM HEBBEN DRAAGCONSTRUCTIES, DIE HET MOGELIJK MAKEN HET GEBOUWEN OP TE TOPPEN EN BOVENOP HET BESTAANDE GEBOUW FUNCTIES TOE TE VOEGEN. GEZIEN DAARDOOR OOK DE KARAKTERISTIEKE NAOORLOGSE BEBOUWING KAN BLIJVEN BESTAAN, IS OPTOPPEN EEN VOOR DE HAND LIGGENDE OPTIE. EERDERE VOORBEELDEN, ZOALS HET 114 WONINGEN TELLENDE GEBOUW DE KAREL DOORMAN DAT IS VERREZEN BOVEN OP HET VOORMALIGE WARENHUIS TER MEULEN, TONEN AAN DAT DEZE AANPAK WERKT EN KAN LEIDEN TOT EEN PERFECTE SYMBIOSE UIT NAOORLOGSE PLINT EN CENTRAAL, EIGENTIJDS WONEN. In deze ontwerpstudie, doorgevoerd in 2016, werkten de eigenaren van drie binnenstedelijke locaties samen met het Cluster Stadsontwikkeling van de gemeente Rotterdam en BNA Onderzoek. Zeven interdisciplinaire ontwerpteams keken in samenwerking met de stakeholders naar mogelijkheden voor lichte optoppingen op de drie geselecteerde gebouwen: GGD en Keuringsdienst van Waren aan de Schiedamsedijk, Weenapoint aan het Kruisplein en Lumière aan de Lijnbaan. De ontwerpvragen – Grensverleggende ideeën voor optoppen in naoorlogse binnensteden – Constructieve oplossingen – Programmatische verrijking van de locaties – Vraagstuk herbestemming / opwaardering van de bestaande plint – Parkeeroplossingen voor deze nieuwe verdichtingsopgave – Buitenruimte boven maaiveld De deelnemers aan de studie werkten in zeven multidisciplinaire teams, samengesteld uit architecten, constructief ingenieurs, stedenbouwkundigen, cultuurhistorici, vastgoed-experts en andere disciplines, ondersteund en begeleid door de gebouweigenaren. Licht Verdicht is een pleidooi om niet de weg van de minste weerstand te kiezen en waar mogelijk voort te bouwen op wat er al is. Het boek is op 11 mei 2017 gepresenteerd tijdens een feestelijke bijeenkomst in Het Nieuwe Instituut in Rotterdam. 236

Wonen in het hart van de stad, midden in de stedelijke ‘vibe’, is weer in. Dat betekent dat steden voor een uitdagende verdichtingsopgave staan. Zo ook Rotterdam. In Licht Verdicht, een onderzoek naar verdichten door optoppen, keken zeven multidisciplinaire ontwerpteams hoe zij de Rotterdamse binnenstad letterlijk naar grotere hoogte kunnen brengen. Het boek laat zien hoe we nieuwe ruimte kunnen creëren bovenop de oude reuzen die er al staan. Vernieuwing zonder sloop: het kan – met wat doorzettingsvermogen – tot mooie dingen leiden. Zoals Hans Ibelings in zijn beschouwing schrijft: Licht Verdicht is een pleidooi om niet de weg van de minste weerstand te kiezen en waar mogelijk voort te bouwen op wat er al is. In een kort maar krachtig programma bespraken Fred Schoorl (directeur BNA) en Patrick van der Klooster (directeur AIR) het belang van verdichting van de Rotterdamse binnenstad, en vertelde Marc Ibelings (Ibelings van Tilburg Architecten) over het begin van de ontwerpstudie. Daarna belichtte Hans Ibelings, als auteur betrokken bij de publicatie de open houding waarmee Rotterdam steeds weer experimenten aangaat en daarmee zorgt voor een bijzonder architectuurklimaat. De ontwerpteams lichtten in korte presentaties hun plannen toe, en tot slot werd er over de betekenis van de studie gedebatteerd. De publicatie is een gezamenlijk initiatief van BNA Onderzoek, Ibelings van Tilburg Architecten, Gemeente Rotterdam, NLingenieurs, Manhave Vastgoed, AM BV en de Maarsen Groep

BUVA homecare systemen: zorgeloos wooncomfort

De BUVA homecare systemen zijn een verzameling BUVA producten die zodanig op elkaar zijn afgestemd, dat een optimale samenwerking ontstaat. Dit leidt tot een veilige, duurzame en gezonde woonomgeving. De homecare systemen worden standaard geleverd met bijbehorend onderhoudsabonnement, waarbij naast een 24/7 beschikbare storingsdienst ook 10 jaar producten prestatiegarantie wordt geboden. Mail voor een afspraak naar info@buva.nl of kijk op buva.nl.

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE GEGARANDEERD LUCHTDICHT BOUWEN MET SOUDAL SOUDAL

Opdrachtgever: Architect: Realisatie:

KBF Hotel Amsterdam Postillion Hotels Concrete Van Wijnen

van BENG 1 indicator en daarmee indirect ook bij de overige 2 indicatoren.

DUURZAME LUCHTDICHTING AAN DE WARME ZIJDE VAN HET GEBOUW

Luchtdicht bouwen kent veel voordelen. Belangrijkste is dat een maximale isolatie zorgt voor een energiezuinig gebouw. Bovendien heeft luchtdicht bouwen een positieve invloed op geluidswering, waterdichting en condensatie. Stuk voor stuk belangrijke zaken die rechtstreeks invloed hebben op het totale wooncomfort. In recente jaren heeft luchtdicht bouwen als onderdeel van EPCvraagstukken een variabele rol gepeeld. De importantie werd niet door alle partijen in de bouwkolom op waarde geschat, soms met vervelende gevolgen op momenten dat er getoetst werd, bijvoorbeeld d.m.v. een blowerdoortest. Daarnaast bleef er twijfel of de EPC-rekenmethodiek wel het beoogde resultaat gaf, namelijk een energiezuinig ontwerp. De

238

toenemende en veranderende eisen en ambities vanuit overheid, opdrachtgevers en zeker ook niet te vergeten de eindgebruikers, zorgen er mede voor dat de bouwkolom zich in toenemende mate aan het ontwikkelen is naar nieuwe processen en oplossingen. Met de komende transitie van EPC rekenmethodiek via NEN 7120 naar BENG NTA 8800 kan niemand meer het belang van goed geĂŻsoleerde gebouwen onderschatten. De Trias Energetica welke mede ten grondslag ligt aan BENG, is immers voornamelijk gericht op energiezuinig ontwerpen. Goede isolatie is onlosmakelijk verbonden met goede luchtdichting en dus luchtdicht bouwen. Daarmee wordt luchtdicht bouwen ook nadrukkelijker onderdeel van de oplossing. Het speelt een voorname rol bij het realiseren

Het luchtdicht bouwen systeem van Soudal is een uniek systeem op de Nederlandse markt voor de luchtdichting van gebouwen. Qua productoplossing prefereert Soudal een combinatie van producten die zorgen voor een duurzame luchtdichting aan de warme zijde van het gebouw. Binnen onze filosofie vormt een flexibel PUR-schuim, Soudal Flexifoam, de basis van de oplossing. Naast de uitstekende akoestische en thermische isolatiewaarden en mechanische eigenschappen van Soudal Flexifoam, heeft dit product ook een excellente Q10-waarde waardoor het een bijdrage levert aan de luchtdichtheid van een project. Afhankelijk van de te realiseren eisen zal dit in de huidige vraagstelling voor een aantal projecten afdoende zijn om te voldoen aan de gestelde eisen en zelfs een blowerdoortest kunnen doorstaan. Soudal is van mening dat dit echter niet resulteert in een volledig duurzame luchtdichting en daarom is een tweede handeling nodig. Over de Soudal Flexifoam dient een luchtdichtmembraan aangebracht te worden, Soudatight LQ. Dit is een vloeibare vezelversterkte coating, welke met een kwast aangebracht kan worden. Dit vormt een volledig naadloos en elastisch

GARANTIE

Opdrachtgever: Architect: Realisatie:

NEW NORFOLK Scheveningen Arcade wonen KAW Kroon & de Koning BV

membraan dat na droging perfect de vorm van de ondergrond volgt. Hoeken en verankeringen worden hiermee dus eenvoudig van een naadloos en elastisch membraan voorzien. Doordat dit membraan aan de binnenzijde op het binnenspouwblad wordt aangebracht zijn de weersinvloeden tijdens het verwerken zeer beperkt. Dit heeft een positief effect op de kwaliteit van de werkzaamheden, het resultaat en de arbeidsefficiency. Verder beperkt dit ook de hoeveelheid uittredende damp vanuit de woning via de spouw. Naast de vezelversterkte verkwastbare Soudatight LQ, is er ook een verspuitbare variant verkrijgbaar:

Soudatight SP. Vanzelfsprekend zijn deze producten na droging zeer goed afwerkbaar. Als de werkomgeving daarom vraagt kan ervoor gekozen worden het luchtdichtingsmembraan niet aan de binnenzijde maar aan de buitenzijde van het binnenspouwblad aan te brengen. De weersomstandigheden hebben hier tijdens en na het aanbrengen meer invloed dus heeft Soudal daar Soudatight Hybrid voor ontwikkeld. Dit vloeibare membraan vormt na uitharding een bijzonder elastisch vlies dat naden en kieren in aansluitingen duurzaam lucht- en slagregendicht maakt.

Al 50 jaar ontwikkelt Soudal producten welke luchtdicht bouwen mogelijk maakt. De laatste jaren doen wij dat steeds meer vanuit een systeemgedachte. Een gebouw is in onze visie meer dan een optelsom van details. Bovendien is luchtdichting niet enkel een kwestie van een goed ontwerp, maar zijn de uitvoering en de toegepaste producten minstens zo belangrijk. Binnen het Soudal luchtdicht bouwen systeem kunnen we nog verder gaan dan een luchtdichtingsadvies: we kunnen uw project zelfs onder garantie luchtdicht maken. De door Soudal geselecteerde applicatiepartners staan garant voor een vlekkeloze applicatie. Zo borgt u een constante kwaliteit, zowel van product als van applicatie, met garantiemogelijkheden. Ook As-Built-dossiers kunnen voor de uitgevoerde werken verzorgd worden. Dat betekent zekerheid, nu, maar ook in de toekomst. Het eindresultaat: een aantoonbaar optimaal energiezuinig en comfortabel gebouw, zoals de projecten op deze pagina. De adviseurs van Soudal kunnen u adviseren over luchtdicht-detaillering, infiltratieberekeningen, productkeuzes en de meest efficiente uitvoering, zoals dat ook gedaan is bij de projecten op deze paginaâ&#x20AC;&#x2122;s. Neem contact op voor onze adviesdetails. Zie www.soudalluchtdicht.nl voor meer informatie.

239

Gevelverfraaiers in hart en nieren Het is een vak apart: gevels renoveren en transformeren met folie. Henk de Bruin, directeur van Holland Geveltechniek en Rob Koopman, accountmanager ﬁeld sales bij Vink VTS, hebben daarin inmiddels een expert-status bereikt. Samen met Avery, de leverancier van de folie, vormen zij naar eigen zeggen een ‘drie-eenheid’.

Tekst: Jan Mol Beeld: Holland Geveltechniek

tere afwerking dan schilderwerk. De folie die toegepast wordt is daarbij nog eens zeer bestendig, waardoor de garantie er niet om liegt: die is maar liefst 10 jaar op hechting en kleurechtheid. We spreken De Bruin en Koopman over twee spraakmakende projecten. Het betreft de transformatie van het Azura gebouw in Hoofddorp, van groen naar wit en de metamorfose van het Eastpoint gebouw in Rotterdam, van zilver naar brons.

Mooier dan het oorspronkelijke gebouw

Het Eastpoint gebouw in Rotterdam heeft een uitermate stijlvolle transformatie gekregen.

"Over aandacht van omliggende bedrijven en toegestroomd publiek hadden we niets te klagen in Rotterdam", schetst De Bruin. "De beplating van het Eastpoint gebouw werd door ons stap voor stap omgezet van zilver naar brons. Het eindresultaat staat als een iconisch baken te schitteren in een zee van grauwe kantoorﬂats. Bij zulke transformaties heb je echt eer van je werk." De kwaliteit van het foliewerk dat door Holland Geveltechniek samen met Vink VTS wordt geleverd is zeker niet onopgemerkt gebleven. Koopman: "We komen zelfs voor in bestekteksten. In het geval van Eastpoint hebben we eerst met de architect aan tafel gezeten, om zijn wensen in kaart te brengen. Daarna hebben we met de aangewezen folie een plaktest gedaan, samen met Avery. Eenmaal goedgekeurd, certiﬁceerde Avery de betreffende test en mag de klant rekenen op een maximale garantie op hechting en kleur."

Het hek is van de dam

Het Azura gebouw in Hoofddorp staat er weer zo goed als nieuw bij. 240

De Bruin ziet de aanvragen hand over hand toenemen. "Niet alleen vanuit Nederland, inmiddels ook vanuit het buitenland. Logisch dat men hiervoor kiest, het werkt sneller en is goedkoper dan schilderen. Het eindresultaat ziet eruit als nieuw, oppervlakten zijn in

een keer gedekt. Zo mooi krijg je schilderwerk nooit. Tel daarbij het feit dat wij per deﬁnitie duurzamer werken, omdat er vrijwel geen restmateriaal achterblijft en je zult begrijpen dat we een graag geziene partij zijn inzake gevelrenovatie en -transformatie."

‘Renoveren met folie zorgt voor een veel nettere afwerking dan schilderwerk’

Koopman voegt toe: "De kleurkeuze is in de standaardwaaier al enorm, maar Avery biedt ook een Color Match Service aan. Daarmee kan een gevel een nieuwe aanblik krijgen die binnen de corporate identity van een bedrijf valt bijvoorbeeld. Gaan we nog een stap verr der, dan kunnen we via partners on demand laten printen op Avery folie. Wel moet de print gelamineerd worden om gegarandeerd te kunnen worden."

Planning en logistiek zijn van cruciaal belang Holland Geveltechniek is niet alleen zeer competent in het plakwerk zelf - het personeel is er speciaal in geschoold - maar presteert uitermate sterk als het om planning en logistiek gaat. "We werken altijd onder druk van een deadline en leveren dankzij onze strakke organisatie ruimschoots binnen de gestelde termijn op. Dat maakt ons ook op dat vlak betrouwbaar. Er is niets mooiers dan een gebouw een tweede jeugd te mogen bezorgen", zegt De Bruin tot slot.

Rob Koopman (links) en Henk de Bruin mogen trots zijn op het eindresultaat.

HOLLAND GEVELTECHNIEK DE WRAP FOLIE SPECIALIST

HOLLAND GEVELTECHNIEK DE WRAP FOLIE SPECIALIST Leverancier en Applicator Holland geveltechniek is gecertificeerd verwerker door Avery Dennison conform de Specialist Façade Installer norm. Dit betekend dat Holland geveltechniek werkt volgens de voorschriften die Avery heeft afgenomen middels de opleiding met folie. Hier is het SFI certificaat voor uitgereikt. Door de vele ervaring die Holland geveltechniek inmiddels heeft vergaard in de verwerking van Avery Facade film en de SFI certificering kom je in aanmerking voor de speciale projectgarantie ICS van Avery. De ICS-Prestatiegarantie is een mondiaal open-garantiesysteem. Het geeft zekerheid aan converters, installateurs en eindgebruikers, omdat het de prestaties van Avery Graphics films met gekwalificeerde componenten garandeert.

4e Industriestraat 11c 3133 EK Vlaardingen

010-7371263 info@hollandgeveltechniek.nl

WWW.HOLLANDGEVELTECHNIEK.NL 241

ENERGIEZUINIG EN DUURZAAM MET MINI WIFI HANDSFREE Mini Handsfree WiFi 2-draads van Comelit maakt het mogelijk, ook bij analoge systemen, een deurintercom oproep via de smartphone te beantwoorden. Bestaande Simplebus systemen hoeven niet volledig te worden vervangen. Het verwisselen van de monitor is voldoende om bijna elk systeem te upgraden. Wat de Mini WiFi Handsfree ĂŠcht bijzonder maakt is de manier waarop de monitor omgaat met energie. Door alleen verbinding te maken met de router wanneer er daadwerkelijk iemand aanbelt, is de monitor energiezuinig en maakt de woning een stukje meer duurzaam Wilt u meer weten? Volg ons op social media en bekijk onze Vlogs. Voor vragen kunt u natuurlijk altijd bij ons terecht via (078) 65 11 201 w w w . c o m e l i t . n l

1 8 CONTACT MET DE BNA BNA BUREAU

CONTACT MET DE BNA

BNA Bureau

BIJNA 1200 ARCHITECTENBUREAUS ZIJN VERENIGD IN DE BNA, BRANCHEVERENIGING NEDERLANDSE ARCHITECTENBUREAUS. DE BNA IS EEN NETWERK DAT MODERN, CREATIEF ONDERNEMERSCHAP BEVORDERT. MET ALS DRIJFVEER DE KRACHT VAN ARCHITECTUUR VOOR DE LEEFOMGEVING. BNA, Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus Jollemanhof 14, 1019 GW Amsterdam Postbus 19606, 1000 GP Amsterdam 020 555 36 66 E bna@bna.nl I bna.nl

BESTUURSSECRETARIAAT De voorzitter en het bestuur van de BNA zijn te bereiken via het bestuurssecretariaat. BNA, Branchevereniging van Nederlandse Architectenbureaus Postbus 19606, 1000 GP Amsterdam 020 555 36 21 bestuur@bna.nl

BESTELLINGEN Publicaties van de BNA kunt u bestellen via bna.nl/shop.

BNA.NL De redactie van bna.nl is in handen van Renson van Tilborg, Liselore Zoeteweij en Mariska Jonker: Postbus 19606, 1000 GP Amsterdam E rvantilborg@bna.nl E lzoeteweij@bna.nl E mjonker@bna.nl Voor advertentiemogelijkheden op Bna.nl neemt u contact op met: Elma Media B.V. Silvèr Snoek - Salesmanager T 0226 33 16 67 E s.snoek@elma.nl I www.elma.nl

244

175 jaar architectuur, cultuur, ondernemerschap en professionalisering Op 12 februari 1842 vond in Amsterdam de eerste ‘Algemeene Bijeenkomst der Leden’ plaats van de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst, de voorloper van de BNA. Tot de leden behoren architecten, maar ook beoefenaren van andere bouwambachten, genie-officieren en ambtenaren van Waterstaat. De aanduiding ‘Meester Timmerman’ komt in de ledenlijst vaak voor. De belangrijkste man van de twee genoemde verenigingen is J. van Straaten (1781-1858), die behalve architect ook het vak van timmerman en makelaar uitoefent. Berlage stuwende kracht In het begin van de twintigste eeuw rijpt bij een aantal architecten het denkbeeld zich te verenigen op grond van beroep en maatschappelijke positie. Zij zijn particuliere architecten die hun vak onafhankelijk van zakelijke bindingen met het bouwbedrijf uitvoeren. Uit dit streven komt in 1908 de Bond van Nederlandse Architecten voort. H.P. Berlage is de stuwende kracht achter deze vereniging. Koninklijk predicaat In 1919 treden de leden toe tot de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst, die in 1915 zijn structuur zodanig gewijzigd heeft dat alleen architecten, zowel particuliere als ambtelijke, lid kunnen zijn. Zo ontstaat de huidige lange naam van de organisatie, die in 1957 het predicaat ‘Koninklijk’ verwerft. Sinds 1990, toen de leden van de Nederlandse Architecten Vereniging zijn toegetreden, is de BNA de enige beroepsorganisatie van architecten in Nederland. Het 150-jarig bestaan is in 1992 gevierd. In februari 2012 werd het Koninklijk predicaat verlengd met 25 jaar. Branchevereniging Sinds 2013 is de BNA een brancheorganisatie. Daartoe is door de Ledenraad van de BNA met grote instemming besloten. De BNA is weliswaar een brancheorganisatie, maar blijft zich uiteraard inzetten voor de collegiale uitwisseling en de beroepsontwikkeling van architecten.

UNIEK NAADLOOS ONTWERP VAN FECH!

UW LEVERANCIER VOOR RAAM- EN DEURKOZIJNEN MET EEN HOOGWAARDIGE ARCHITECTONISCHE UITSTRALING

FECH-JET-SYSTEM® Gepatenteerd raam- en deurkozijn met naadloos ontwerp speciaal voor toepassing in sandwich gevelsystemen.

Fech-Benelux Postbus 7, 2450 AA LEIMUIDEN Telefoon: 085 401 25 90

www.fech-benelux.nl

Fech Benelux is leverancier van het revolutionaire Fech-Jet System®. Het Fech-Jet-System® is een kozijnsysteem dat geleverd wordt in zowel een aluminium als kunststof (hybride) uitvoering voor vrijwel alle afmetingen en vormen die in de ontwerpfase bedacht worden door de architect, opdrachtgever of aannemer.

Door het unieke ontwerp kunnen de kozijnen van het Fech-Jet-System® zeer eenvoudig achteraf worden ingebouwd zonder toleranties in iedere willekeurige gevel van sandwichpanelen. Hierdoor worden eventuele oneffenheden in de maatvoering van sandwichpanelen opgevangen en hoeft het lijnenspel van de gevel niet af te wijken van het oorspronkelijke ontwerp.

De raam en deurkozijnen zijn ontworpen voor toepassing in sandwich gevelpanelen met een dikte van 60 tot 240 mm. Aan het kozijnsysteem mogen constructieve eigenschappen worden ontleend. Hierbij behoeven er geen onnodige achterliggende constructie en zetwerkproﬁelen te worden toegepast voor de montage en afwerking van het geheel.

Door de ﬂexibele inbouwwijze van het Fech-Jet System® kan de stagnatie in het bouwproces tot een minimum beperkt worden. De kozijnen worden standaard geleverd inclusief HR++ glas en montageaccessoires. Uiteraard kan de speciﬁcatie van de beglazing aangepast worden aan iedere wens van de opdrachtgever.

245

Eenvoudig openen van deuren met een smartphone. De nieuwe intelligente toegangsverlening met WLAN-techniek.

Dagelijks gebruikt u uw smartphone voor meerdere toepassingen. Ook al om de deur te openen? Dit kan op eenvoudige wijze ook met uw mobiel geregeld worden. Openen en toezicht houden van uw deur kan probleemloos en comfortabel met uw smartphone. SmartConnect easy maakt een eind aan die onhandige sleutels, die altijd zoek zijn. Gebruik hiervoor uw smartphone. Zo eenvoudig gaat inmiddels het sluiten wooncomfort. SmartConnect easy staat niet alleen garant voor een slimme bediening, maar ook voor een eenvoudige, kabelloze en efďŹ ciĂŤnte installatie. Slechts een standaard wandcontactdoos is voldoende, de rest geschiedt uitsluitend via een gebruiksvriendelijke app. Het toekomstgerichte SmartConnect easy systeem is de meest optimale oplossing om veilig uw huis- of welke deur dan ook te openen en hierop toezicht te houden. Geniet van het veilige gevoel ook onderweg, op welke plaats dan ook, simpel door on-line met het systeem te communiceren. Niets is geruststellender als de deur goed gesloten is.

246

Smart-Home techniek voor de deur

SmartConnect easy â&#x20AC;&#x201C; voor aansturing van de FUHR Motor meerpuntssluitingen. )FFM FFOWPVEJH NFU VX TNBSUQIPOF PQFOFO FO UPF[JDIU IPVEFO PQ EF '6)3 motor-meerpuntssluitingen. De intelligente besturing van SmartConnect easy draagt er zorg voor dat er nog meer toepassingen mogelijk zijn. Heeft u een hekel aan regen en of donkerte: dan kunt u uw garagedeur en of verlichting ook bedienen met de smartphone vanuit de auto. Nu al staan er meerdere systeem componenten voor het moderne wonen tot uw beschikking: elektrische sluitplaten, deurbel, schakelbare wandcontactdozen, universele draadloze ontvangers voor garagedeuren, poorten of rolluiken. SmartConnect easy â&#x20AC;&#x201C; ideeÃ«n voor verhoging wooncomfort buiten de deur om â&#x20AC;&#x201C; achter deze moderne toegangsverleningstechniek staat een vooraanstaande Duitse producent van hoogwaardige meerpuntssluitingen.

Uw slimme voordelen: Ç&#x160; $PNGPSUBCFMF BBOTUVSJOH FO UPF[JDIU PQ EF '6)3 NFFSQVOUTTMVJUJOHFO Ç&#x160; 4NBSU )PNF BOTUVSJOH WBO HBSBHFEFVS WFSMJDIUJOH FMFLUSJTDIF TMVJUQMBBU FUD Ç&#x160; *OEJWJEVFFM HFCSVJLTCFIFFS UPU HFCSVJLFST Ç&#x160; )FU PQTMBBO WBO KPVSOBBMQPTUFO Ç&#x160; %SBBEMPPT FO WFJMJH EBOL[JK 8-"/ UFDIOJFL

. /-

Ç&#x160; &FOWPVEJH JO UF SJDIUFO JO EF MPLBMF 8-"/ FO JOUFSOFUPNHFWJOH FUHR Benelux B.V.

Ç&#x160; .BLLFMJKL FO JOUVÂUJFG UF CFEJFOFO BQQ WPPS J04 FO "OESPJE

Galvanistraat 55 6716 AE Ede Tel.: +31 318 691 100 Fax: +31 318 691 109 www.fuhr.nl verkoop@fuhr.nl

Ç&#x160; &FOWPVEJH VJU UF CSFJEFO

Voor meer informatie vewijzen wij u graag naar onze website: www.smart-door.net

247

Innovative through imagination.

Professionals trust in GEDORE: tools that meet the highest standards and enable precise, secure and easy application. This is what we understand by quality leadership, innovative strength and service expertise. For more information, visit www.gedore.com.

248

www.gedore.com

Rotterdam

Brussel

Knokke

Leuven

Leiden

VERHUUR

Type 40 ton

VERHUUR

Type 15 ton

Gent

VERHUUR

Type 10 ton

STUT- EN SCHORINGSWERKEN Tel +32 51 48 08 30 â&#x20AC;&#x201C; stabil@stabil.be www.stabil.be 249

VENSTER TECHNIEK LOST OPLEVERPROBLEEM DEUR OP “WIL DE ARCHITECT OF AANNEMER EEN HOGERE PRIJS NEERLEGGEN? JA!” Veel voordeuren blijken in Nederland niet genoeg wind- en waterdicht. Het staat hoog op de agenda wanneer het gaat om het voorkomen van opleveringsproblemen bij nieuwbouw. Venster Techniek pakt dit probleem bij de kern aan. Met dit unieke deurconcept genaamd VTS Door, presenteert het bedrijf vernieuwde detailleringen om de bouwfysische presentatie te verbeteren. Tijdens Gevel 2018 in januari werd het nieuwe deurconcept gepresenteerd. “Aan interesse geen gebrek,” vertelt directeur Jurgen Rensen. “Eigenlijk was direct tijdens Gevel in Rotterdam veel interesse voor ons deursysteem, maar zeker ook in de weken die volgden, merkten we dat we met dit systeem de spijker op zijn kop sloegen. We vroegen ons af of de architect of aannemer een meerprijs willen betalen, maar het antwoord is duidelijk: ja! We zijn nu druk bezig met de laatste specificaties en zorgen dat het product voldoet aan al onze verwachtingen en eisen. Het ziet er erg goed uit en ik verwacht ook dat we al snel de markt op kunnen met dit systeem.” Venster Techniek verwacht dat de eerste deur in september van dit jaar geleverd kan worden.

VTS DOOR Deze probleemloze deur is naast wind- en waterdicht, ook altijd inbraakwerend, door het automatische vergrendelende slot. Daarnaast blijven alle functies behouden bij een kromtrekkende deur van max. 8 mm. Ook bij verandering in de stand van de deur, door kromtrekken bij kou en warmte, hoeft de deur niet opnieuw te worden afgesteld. De deur heeft standaard kozijndetails en kaderdeuren en wordt geleverd met een gelijk slot voor achter- en voordeuren.

INNOVATIEVE PROBLEEMOPLOSSER Venster Techniek is de innovatieve toeleverancier voor de kozijnindustrie uit Zelhem en staat erom bekend vernieuwende systemen te ontwikkelen voor o.a. de dorpels, glas-aanslagprofielen en dichtingsprofielen voor zowel houten als kunststofkozijnen met als doel om praktische problemen van klanten op te lossen. Venster Techniek doet haar best om diverse profielhuizen tegemoet te komen door haar dorpels klantspecifiek aan te passen. “We maken het productietechnisch makkelijker voor de profielhuizen en daarmee zijn we niet duurder dan onze concullega’s die standaardsystemen aanbieden.”

Bekijk onze innovatieve oplossingen op onze website www.venstertechniek.nl

7020 AB Zelhem Telefoon: 0314 625933 E-mail: info@venstertechniek.nl

9 ARCHITECTENBUREAUS BNA VIND EEN ARCHITECT

ARCHITECTENBUREAUS BNA VIND EEN ARCHITECT

In dit deel van Architecten 2018/2019 kunt u op verschillende manieren de contactgegevens van BNA-bureaus vinden. Om op eenvoudige wijze een bureaupresentatie in dit boek te vinden, is een beknopte alfabetische lijst opgenomen, met het paginanummer waar het bureau te vinden is.

Per bureau vindt u adres, telefoonnummer, e-mailadres en webadres. Op www.bna.nl/architecten kunt u de profielen en portfolio’s van de BNA-bureaus zien.

01-10 2.0 3dCASE 4D, Amsterdam 4D, Enter 6 Hoog 10voor2 12WAT 19 het atelier +31Architects 52Noord

Ariëns-cs Arkelson Arons en Gelauff Artec Artesk van Royen Artomic Arvide ARX ASArchitecture ASAS ASG ASNOVA Asten Doomen, van atelier2 Atelier DUTCH ATELIER SPACE Aujourd’hui Boekel AVESAA

294 270 287 276 284 266 284 260 285 276 285

A A1 A2 Aalst, van Aarsen AAS, Groningen Abacus Abbo Abken Abrahamse

294 284 276 265 268 290 261 292 292

Achterbosch Acker, van den Actually Design Adema, B.S. Admiraal AEPROC aerde borgert AG ag Nova, AGS AHA AIR AKKA AL 252

262 272 296 262 280 286 274 281 286 269 268 266 276 285

Alberts & Van Huut Alkemade Allant Allard Alynia, Harlingen AMA AMH amstel, ad ANA Anomalie Ansems Apers A place APTO ARC2 Arcadis Arches Archetype Archicon ARCH I.D. Archidesk Archikon Archimees ArchiPlex Architect2GO architecten alliantie Architectenforum Architecten_Lab Architectenzaak Architekten Cie Architektenkollektief Architoop Architraaf Archiview Archivolt arcK Arco

276 284 289 276 262 269 283 276 276 273 286 276 297 276 261 286 272 293 282 266 272 289 284 272 290 289 287 284 269 276 287 276 274 268 276 260 287

De informatie in deze uitgave is bijgewerkt tot augustus 2018.

274 287 276 264 269 276 291 265 276 294 274 287 274 271 261 276 271 264

B BA32 BAA Baars Backx BAG Bakema Delft Bakers Bakker Bald barkhuis Bartelds Bartijn Bast BASTA Bats, de Bauing BB

262 291 262 271 276 290 287 265 276 268 272 269 291 276 281 284 274

BDC BDG, Almere BDG, Zwolle Bedaux de Brouwer BEE Been Beijnum, Van Beijsterveldt & Gommers Bekhuis& KleinJan Benerink Benraad Benthem Crouwel BenW Berenschot Bergen, van Berg Groep, Van den, Houten Berg Groep, van den, Kampen Bergh, van den Berg, S.R. van der Berkum, Bureau van Berndsen Berns Bessels BètHa Bets BFAS BIAS Biase, de Bierman Henket Bijman Bijvoet Bikker Billekens Bilsen

285 261 285 273 273 286 286 273 285 271 288 276 274 262 276 287 284 271 263 273 264 291 267 262 283 276 294 283 273 281 294 292 270 287

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

Binnerts BLACKBOX BLAHA Blanca Blauw Bloemen Blokhuis Braakman Blok Kats van Veen BLOM Architecten Blom International Blonk + Heuvelink Blossom BNB B+O BO6 Boas Bodon Boeijenjong Boerman Kreek Bogaerds Bokhorst, van Bongers Bonnema Bont, De Boorn-Huijsman, van den Boosten Rats Boparai Born Borren Staalenhoef Bos Bosch Bos Hofman Bossier Botman Bouwkunsten.nl BOX Braaksma & Roos, Bloemendaal Braaksma & Roos, Den Haag Brakkee Brandjes van Baalen

276 276 291 276 287 283 286 276 273 274 287 285 276 260 276 291 277 266 267 293 266 293 268 271 289 269 283 296 277 286 294 291 274 280 265 262 281

291 294 281

Breddels Breebaart Korver Brink Broekbakema BRON Bronsvoort Bronsvoort Blaak Bröring Bruijnes Bruin, de Buijs Bulkens Bureau Noordeloos Burgers Burg, van den buro³ BURO ID buroSALT Butzelaar

281 283 294 294 286 286 286 272 293 285 272 270 268 265 272 277 294 289 277

C Caanen Cappon Cardo Caron Carree Cell Studio Cepezed Chance CHITEKT Cier Cita CITYFÖRSTER CKX Cladder Cloïn Coare Common Compen CONIX RDBM, Rotterdam CONIX RDBM, Terneuzen CONTEXT Coonen Coppen Cordes

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

272 291 294 276 283 265 290 264 264 272 287 294 273 294 271 277 277 272 294 289 281 269 270 277

Croonenarchitecten CroonenBuro5 CROSS Architecture Cruijsen, van der Cruz y Ortiz

266 269 277 272 277

Droomhuisfabriek Drost Duijn Duoplan, Doetinchem DUS Dutch Architect Duvekot

294 297 277 265 277 277 277

D Daad DAAL Daalen, Van Daggenvoorde Das dautzenberg dBO DdP DE Dedato DeDrieDesign Defesche Van den Putte Delta Dementia Village derksen windt Designa Detail10 Devries Dhondt Diderich diederendirrix Dijk Dijl, Van Dinnissen DI-vers dL-Architecten DMV, Kerkrade dna Doeveren, Van Donk, van der Dorenbos Doude van Troostwijk Douma DP6 Dreesmann Driessen Drijvers

260 291 293 285 291 277 272 271 290 277 275 277 265 272 294 282 260 294 271 262 272 277 281 271 270 277 269 282 267 294 262 265

E Ebbens Ector Hoogstad Eekel Eekhoorn + Squirrell E&F Egeon EHARCHITECTS Eig, van Eikplan Eiland 8 Elands Eldering Elemans Van den Hork Engel Engelman Engels, Frans ENZO Equipe Erens Erken Calandt, van Ernst-architect ERS Eugelink E&V EvD EVE

266 294 282 297 294 277 291 294 275 282 277 263 274 281 270 269 281 277 269 264 273 267 272 274 265 285

F 283 290 294 270 274

FAAM Factor FARO, Arnhem FARO

272 265 264 282

253

FD Felsch Fennis_Metz,

272 277 266

Fennis_Metz, FIER FKG Flocks Fluitman Foam ForeArchent Format FORM FOUNDATION, THE FOSP Fraai Frantzen Frencken Scholl Frerker Frijters Fuchs Fuller Future Factory FWP

281 266 282 296 294 294 277 282 277

260 277 277 269 270 294 277 281 270 270

G Galis Gathier GBS Geesink Weusten Gelderblom Gelderland GeO Gerbenzon Geurst & Schulze GGH GG-loop gideonpeele Ginneken GisTH GJS Global Goes, Steven van der 254

290 284 290 264 296 267 283 262 291 277 277 294 274 288 283 291 294

Gog, Van Goor, van de Gouverneur Gradussen Gremmen Griffioen Groen Groenewegen, Arend Groeneweg Van der Meijden Groen+Schild Groot, J.W. de Groot, Willem de Groot Grosfeld van der Velde Grunstra GSG Guinée Gunneweg & Burg

270 270 283 266 294 286 260 271 292 284 277 267 271 262 264 271 294

H H2W Haamke Haar Haarlem, van Haarsma Haas, Erwin Haas, Micha de HAGUE Hamelink Hamers Hammel Harders HaskoningDHV, Amsterdam HaskoningDHV, Nijmegen HaskoningDHV, Rotterdam Haverkort Havermans Haykens, Jansma & Kremer Hazenberg HB

261 290 264 265 262 265 277 291 281 266 287 290 277 266 294 266 271 268

290 289

HBH HDK Heeren 3 Heesen Heeswijk, van Heida Matsumoto Heijden, Harry van der Helden, Anneke van Helden, Emma van Helder Heldoorn Ruedisulj Hendriks, J.A.H. Hendriks, Karin H en E Herbestemming Heren 5 Hermans, Kristel Hermans, Renate Hersbach HET architecten bureau Heuvel, B. van den HH, Beuningen Hilberink Bosch HKL H-Kwadraat H&NK Hoekstra Architecten Hoekstra, Oebele Hoeven, J.C.E. van den Hofman Hollands Kroon Holstein Holto Homans Honingh Hontem, van Hoogenberk Hoogeveen Hoogevest, Van, Amersfoort Hoogevest, Van, Utrecht

266 294 262 264 277 295 271 277 277 268 262 273 274 281 266 277 273 271 295 293 275 264 271 270 274 283 281 261 287 293 280 268 295 286 281 266 265 276 286 288

Hoogte Twee Hoope Hooper Horstman houben Houdijk Hout en Kolen, Van den Hout, René van den Hove, Ten HSR Huibers en Jarring Hulsker Hunnik, Lambrechts & Overduin, Van Hurenkamp Hurk, van den HVE HVN

264 278 274 284 290 296 274 274 288 295 288 281 292

267 272 291 269

I IAA, Amsterdam IAA, Enschede Ibelings van Tilburg IDeA, Gorinchem idee iDX iLINQ INarchitects Inbo, Amsterdam Inbo, Eindhoven Inbo, Heerenveen Inbo, Rotterdam Inbo, Woudenberg Inbo, Woudenberg [hfdvestiging] INENI Infinitief Inktviz inlandschap In Perspectief Inter A 70

278 284 290 292 290 285 295 278 278 272 262 295 288 288 293 284 265 293 284 297

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

ITZ-A

278

J Jacobs Jade JagerJanssen Janicki Janssen, Bo Kristiaan Janssen, Ronald JB JCR Jevanhet JHK JMW JOHAN JOHAN HOFMAN J.O.N.G. Jong, architecten buro de Jong, De, Langbroek Jongerius Jonge, Wessel de Jong Gortemaker Algra, De Jong, Ivo de Jongsma | Dijkhuis JOOSTEN Juinen Juli JurriÃ«ns JURY! JWG

272 295 295 274 295 278 290 264 288 288 274 287 266 263 262

287 278 295 295 260 268 264 295 295 291 293 288

K K3H K4 Kabaz Kalque Kamphuis Kamstra Kaper

285 261 281 290 284 283 264

KARELSE Karssing Karus Kas Kat Koree KAW1, Groningen KAW2, Rotterdam KAW3, Eindhoven KAW Holding kb1 KCAP KdV Keeris KEESVANHOEK. architect Kenk Kerkhof Kerssens De Ruiter Kerste-Meijer Kesp Keus Keuvelaar Kiefte, Te Kielstra Kijlstra en Brouwer Kimsma Kitselar Klamer Klein Klein, Groningen Klomp Klous + Brandjes Kluijver, de Knevel Kodde Koehler Koldeweij Kolpa Koning Koning Ellis Kooij Koorn Kooten, van Koper - Maassen Koppers Korfker

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

278 284 262 274 263 268 295 272 268 269 295 273 272 280 278 275 276 278 295 291 296 284 286 262 282 292 262 283 268 287 281 292 278 278 278 278 295 276 278 295 282 293 265 292 261

Kort Korth Tielens KPB KPG KR8architecten, Borger Kraaijvanger Kraan Kramer, Jan Kramer, Petra Kranenbarg KRFT Kristinsson Kroeze Design Kroner Kruunenberg Kuin, Dick Kuin & Kuin Kuiper Compagnons KUIPER STEUR Kuiper van Tuinen Kustlijn KVB KVDK Kwaspen KYK KZNA

289 278 268 281 260 295 290 283 281 287 278 284 266 291 278 282 272 295 280 288 291 295 293 270 290 278

L Laan, H.W. van der Lab32 Lab-S Laenen Lafeber Lagerwaard Lahaye LAM Leegwater Leenders Leeuwenkamp Leferink Leijh Kappelhoff Seckel vd Dobbelsteen Hengelo Lengkeek

287 269 287 270 264 286 270 264 283 275 276 284 284

Leuven, Ir. Rob van LEVS LEX Libra Lichtstad Ligne Linde Linden, Jules van der Linde, van der LK Lok loko Loman Looi, Jacobs, van de Looman Loor en Verkuil Loosbroek, van Loxodrome LSL LT Lubbers Ludo Lugten Malschaert Luijk Luijten Smeulders Luiten & 3D Luit, George van LUX LUZ LX

275 278 295 285 273 290 284 285 284 297 278 266 285 266 261 292 267 270 275 275 288 283 292 286 274 266 282 278 290 273

M M3H Maas, Lochem Maas, Zeist Maat Made Magis

278 266 288 295 261 273

Makelaar van Dromen Manders Manders, Bob

278 273 275

286 255

Manen en Zwart, van Manen, Van Manger Manten en Lugthart Marcus Mare Margry-Arts Mark Markhoff Marquart Mars Martensen Martini Mas, Hengelo Mas, Rotterdam Masselink Mastenbroek Mas, Terneuzen MATH Maurer Maurice Mauroparravicini MB/a mc ME-2, Medemblik Mecanoo Meel, van der MEF Mei Meijer & van Eerden Meijer, W.M. Melein Mens als Maat Mestemaker MetCopier Metz Mex MH MH1 Michielsen MicroMacro Design Mies Milicevic Min Min2 MINT 256

262 293 297 278 264 273 275 271 281 274 285 288 268 284 295 265 271 289 290 272 292 291 264 269 282 290 290 288 295 297 260 268 278 263 278 270 286 276 269 271 278 265 278 282 281 268

Mirck Mix Moen & Van Oosten Molenaar Molenaar& Bol&VanDillen MoMENT MONK Monsanto MoodBuilders Mooi Moon Moons Moost Mosaique MOTUS Mourik, van MT MTB, Amsterdam MTB, Apeldoorn Muilwijk Mulders Munnik de Jong, de MvM MVRDV MVSA

278 265 295 295 272 281 288 276 273 290 290 275 282 269 291 291 286 278 264 278 278 278 278 295 279

N Nagel Naked N Architecten Neutelings Riedijk NEXT NICO Nieuwe Architecten Nieuweboer Nieuw Nederland Nijenhuis, Siebold Nijl , De NOAHH NoArch No Label

293 288 269 295 279 295 290 283 286 295 295 279 279 295

Nout nouwensroovers architectuur Novares NUNC NwA, Amsterdam NwA, Den Haag nz, bureau

290 273 269 283 279 291 289

O O’’’ O2 o.a. OASA Oers Weijers, Van Oetelaar, Geert van den office ban Olieslagers Olivier Omega OMNI OneLab Önen Onix ONS ONSIA OOG Oomen Ooms Oosterhout Oosterlaan Oostindie OPL op ten noort blijdenstein opZoom ORBIT OTH Otten, Harvey Otten v Eck Oudenaarde Oudendorp Overbeek & Partners, Van OVT OZ

279 295 281 293 275 275 296 269 275 265 274 291 283 268 293 295 288 271 286 264 290 279 288 288 264 261 279 279 273 263 279 271 268 279

P Parlevliet Paulissen Peeperkorn. +PEIL Pelt, van Penning Pennings, Joost Penta Perrée Personal Architecture Peters & Lammerink Phi PLANplus Ploeg, Bert van der Poel, van de Pollmann Porton Port-Said Design Povse & Timmermans, Sittard Povse & Timmermans, Tilburg Prent-Landman Prunault PS Putten, Piet van der Putter Putte, van de

293 269 281 268 272 261 270 262 273 295 284 284 275 262 265 264 286 295 270

275

291 296 279 267 296 291

Q QBBF Quadrant Quant

272 275 270

R R4a raaa.nl Raaijmakers RAAK

294 293 271 293

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

Ratsma RAW RDH, Breda RDH, Middelburg RDS reA Reas Re-Creatio Regt+Danz, De Reitsema RHAW RIEA Rietmeijer Rietvink Rijken Rijnboutt Rijnsdorp Rijswijk, van Ringen, Van Risseeuw Ro&Ad Robidoux Roderveld Romijnders Roodbeen Rooding ROOIJEN, VAN roordaendb Roordink Roosebeek Roosmalen van Gessel, van RoosRos, Goes RoosRos, Oud-Beijerland Root Roozenbeek Rose Rouw Roy, Frans van Roza RPHS+ Ruijssenaars Ruimte RuimteMakers Ruiter, Frank Ruiter, Marcel de Ruiter, Paul de Ruland Ruoff

292 273 271 289 276 279 296 267 286 285 288 269 291 282 287 279 293 273 268 282 271 296 260 266 282 265 287 296 267 279 291 289 293 286 267 273 292 271 267 297 279 292 269 271 292 279 279 296

S SA Design Sanden, van der Santvoort, Nuenen Sas SATIJNplus Sax SBH sCBa Schaap Schaeffer Schalk, M. van der Schellekens, Ben Schipper en Douwes Schippers Schoenmakers Schoots Schoot, van der Schouten SCHOUTSEN Schreurs Schutter-ETH Script SDAA SeARCH SeC, Beek Sec., Kampen Sengers Seuntjens Sijtsma Sipma Sitec Six Slaa + van Asselt Slangen Sloven Smart Smeets, Christel Smeets, Herten Smelt, Lemmer Smelt, Vledder Smit, Frank Smit, René Smits & Orval Smulders Snellen

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

279 290 274 282 269 268 264 285 274 292 279 279 284 292 271 286 274 294 264 264 281 279 279 279 269 284 271 279 262 262 285 287 267 281 266 292 271 269 263 260 279 261 266 286 279

Snoeken, De Twee Snoeks SoLo Space Encounters Spaltman Spanjaard Spanjer Spatial Specht Spijkerman Splinter Spring Springtij STAAG Stache Station-D Steenhuis Bukman Stefanova Stijl Stoetzer Stol Stolp Haije, Den Haag Stolp Haije, Wassenaar Stork & Albrecht Straatman Strategie stripeSarchitects Struycken Studio 44 Studio 110 StudioBVH Studio D11 Studio In Motion studioJBA Studioninedots studioPAS studio-pls, architecten Studio Stoel Studio Stylo studio twee Studio Vriend StudioWA! Studio Y Stuyt SVP

272 290 266 279

SW Symbiose SYNarchi

267 296 274

T 287 280 279 279 268 260 292 296 283 285 283 291 291 279 292 292 293 292 297 283 279 267 273 275 284 288 294 296 287 296 279 269 273 285 296 272 272 286 279 265 286

Taminiau Tangram TANK Tartarini Team 4 TEAM architec/kten Team V Tekton TenBras Westinga TenW Terrena Tesser Thijssen Verheijden tien+ Tigchelaar TOBA Tol, P.M. van Töns Toplab Topos Tordoir Van den Berg Tracé Trae TRZIN vof TS TTAB TTontwerp Tukker Tummers TVDH TWA

279 279 279 279 268 269 280 280 286 292 296 286 296 291 263 290 265 291 280 297 282 289 296 280 267 268 296 290 269 292 262

U Ubels Ulrich Unie, de UNStudio Ursem

268 280 268 280 280

257

V Vakwerk Valk Valk, Rein de, Drachten Valks Vandenbergh VASD VB3 vdbijgaart vdp VDPNDP Vector-i Veen, van der Velde, De Veldmans Vellinga, S. Velsen, van Velthuis Vendrig Venhoeven Venster Verbruggen Verburg, Theo Verheij VerheijenSmeets Verhoeven Verhoeven, Harrie Vermeule Vijver Vilder & Zonneveld, de Vinke Vinkenborg Visser en Bouwman Visser, Rokus Visser, Ruud Vissers VIT-B Vlaanderen Vliet, J.J. van Vliet, P.D. van VNL Vocus Voorwinde Vorsselman Vos | Hoffer | 258

291 287 262 282 269 280 293 274 268 280 268 285 285 293 260 282 285 283 280 292 270 265 270 270 287 273 289 293 296 265 280 272 296 293 281 291 282 293 282 262 281 296 265 293

vdHaar Vos, Joke Vree, de Vries, Ard de Vries, Auke de, Drachten Vries & Theunissen, de Vroegindewei Vroom VRP VRX VVKH

282 292 287

Loon, van Wilton 296 Winhov 280 Winsen, van 286 Wismans & 264 De Jong Wit, Jan de 283 Witschge 291 Wit, Studio de 266 Witte van der Heijden, De, Enschede 265 Witte van der 284 Heijden, De, Groenlo Witteveen 264 WITTEVEEN, 280 GEORGE Wland 280 Woensdregt 282 Holtz Woerden 284 architect, Peter van Wojcieszek 296 Woltjes 268 Woudstra 267 WRS 285 WTS 289 Wubs 268 wUrck 296 wv-studio 280 WY. 273

273 296

280 281 280 268 282 260 280 294 264 293

W Wagenaar Wagner WAGTERKRIJGER Wal Walraad WAM W architectuur Warnaars Warries Wengerden, Atelier van Wennekers Werff, de Werkplaats Wessel van Geffen, Gemert Wessel van Geffen, Rotterdam West Westeneng Wezenberg Wiegerinck Wieggers Wielen Wijma Wijnen Willems WillemsenU Willers Wilsem & Cabri, van Wilsum van

280 280 267 268 287 291 280 281 292 280

XS 296 267 264 264 267 288 263 272 266 273 296 282

Z ZAAK Zaanen Spanjers Zal, M.G. van Zecc Zeeman Zee, van der Zeinstra Veerbeek Zenber ZIEN Zijlstra Schipper ZIJN Zilt Zinkweg Zofa zone zuid Zwaluwstaart Zwarte Hond, De, Groningen Zwarte Hond, De, Rotterdam Zwarts & Jansma Zwenk Zwinkels ZZDP

264 280 280 288 282 287 292 280 266 283 273 280 297 268 274 265 268 296 280 296 290 280

286

Y Yanovshtchinsky Your

292 292

292 BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

BNA-ARCHITECTEN ZOEK EEN ARCHITECT

259

BNA-ARCHITECTEN DRENTHE

ASSEN

HOOGEVEEN

12WAT studio Markt 7 a 9401 GS Assen T 0592 301083 info@12wat.nl www.12wat.nl

Vellinga Architecten Blankenslaan west 87 7901 BG Hoogeveen T 0528 234436 info@vellinga-architecten.nl www.vellinga-architecten.nl

FOSP Kloekhorststraat 29 9401 BB Assen T 06 41196747 info@fosp.nl fosp.nl ir Saskia Spijkerman Architect BNA Vaart Zuidzijde 45 A 9401 GH Assen T 0592 319367 saskiaspijkerman@planet.nl www.saskiaspijkerman.nl BEILEN DAAD Architecten B.V. Paltz 21 9411 PM Beilen T 0593 582450 info@daad.nl www.daad.nl BORGER KR8architecten IJzertijdstraat 13 9531 RA Borger T 0599 235643 info@kr8architecten.nl www.kr8architecten.nl EMMEN arcK Waanderweg 23 7812 HZ Emmen T 0591 676120 info@arck.nl www.arck.nl Detail10 architectuur & bouwkunde Vatherlaan 214 7815 BH Emmen T 06 53668349 info@detail10.nl www.detail10.nl Architektenburo BNA Cees Groen b.v. Veenkampenweg 28 7822 GS Emmen T 0591 611212 ceesgroen.architecten@ home.nl www.ceesgroenarchitecten.nl

260

MEPPEL B+O Architectuur en Interieur B.V. Gasgracht 3 7941 KG Meppel T 0522 246625 info@bureaubeno.nl www.bureaubeno.nl Ivo de Jong architect Schaperstraat 16 a 7942 AR Meppel T 0620334590 info@ivodejongarchitect.nl www.ivodejongarchitect.nl NOORD-SLEEN Vroeg in de wei Architectuur BNA Dorpsstraat 22 7846 AT Noord-Sleen T 0591 633033 info@vroegindewei.nl www.vroegindewei.nl RODEN Architektengroep Roderveld Borglaan 1 B 9301 ZE Roden T 050 5016371 info@roderveld.nl www.roderveld.nl VLEDDER Smelt architecten b.n.a. Lesturgeonplein 15 8381 BX Vledder T 0521 383338 info@smeltarchitecten.nl www.smeltarchitecten.nl ZUIDWOLDE DR Meijer Architectuur BNA Julianalaan 33 7921 BE Zuidwolde Dr T 0528 851565 info@meijer-architectuur.nl www.meijer-architectuur.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA DRENTHE

BNA-ARCHITECTEN FLEVOLAND

ALMERE

TOLLEBEEK

Jos Abbo Architekt BNA b.v. Edvard Munchweg 107 a 1328 MK Almere T 036 5347476 m.abbo@josabbo.nl www.josabbo.nl

H2W architecten bna Vormtweg 6 B 8309 PV Tollebeek T 0527 687881 info@h2warchitecten.nl www.h2warchitecten.nl

Arc2 architecten Kebajastraat 41 1336 NA Almere T 036 5217770 info@Arc2.nl www.arc2.nl Atelier DUTCH bv De Steiger 24 1351 AB Almere T 036 5333424 info@atelierdutch.nl www.atelierdutch.nl BDG Architecten Ingenieurs Almere B.V. Randstad 21-10 1314 BL Almere T 036 5333382 info@bdgalmere.nl www.bdgalmere.nl Oebele Hoekstra Architecten BNA Carel Willinklaan 107 1328 LJ Almere T 036 5354971 info@oebelehoekstra.nl www.oebelehoekstra.nl

ZEEWOLDE Looman Architecten BNA Gildenveld 10 A 3892 DG Zeewolde T 036 5221126 j.looman@loomanarchitecten.nl www.loomanarchitecten.nl Made In Flevoland architecten BNA Pluuthaven 1 3891 AW Zeewolde T 036 3001220 office@madeinflevoland.com www.madeinflevoland.com RenÃ© Smit architecten BNA Teylingen 54 3894 AG Zeewolde T 036 8482640 info@renesmitarchitecten.nl www.renesmitarchitecten.nl

ORBIT architecten BNA Filipijnenstraat 92 1339 NX Almere T 036 5222366 info@orbitarchitecten.nl www.orbitarchitecten.nl Penning Architectuur & Stedebouw Dick Laanweg 2 1321 KE Almere T 036 5348126 architect@kpas.nl www.kpas.nl EMMELOORD K4 Architecten bna Kon. Julianastraat 21 8302 CC Emmeloord T 0527 613140 info@architecten.k4.nl www.k4.nl Korfker Architecten Sportlaan 12 8302 AZ Emmeloord T 0527 699999 info@korfker.nl www.korfker.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA FLEVOLAND

261

BNA-ARCHITECTEN FRIESLAND

BALK

BURUM

GOUTUM

Architectenburo Haarsma c.v. Dubbelstraat 8 8561 BC Balk T 0514 603200 info@ architectenburo-haarsma.nl www. architectenburo-haarsma.nl

BOX architecten Kloosterweg 1 9851 TC Burum T 0594 249266 info@boxarchitecten.nl www.boxarchitecten.nl

BERT VAN DER PLOEG architectuur, stedenbouw, advies bv Wetterkrite 31 9084 DN Goutum T 058 2880500 info@bertvanderploeg.nl www.bertvanderploeg.nl

DOKKUM BEETSTERZWAAG Architektenbureau Kijlstra Brouwer bna Hoofdstraat 44 9244 CN Beetsterzwaag T 0512 382660 info@kijlstrabrouwer.nl www.kijlstrabrouwer.nl BOLSWARD Berenschot Adviserend Architect De Tjirk 10 8702 CW Bolsward T 06 11067074 maartje@ berenschot-architect.frl www.berenschot-architect.frl Grunstra Architecten Groep BNA Skilwyk 12-14 8701 KN Bolsward T 0515 573646 info@grunstra.nl www.grunstra.nl BURDAARD TWA architecten BNA Bourboomweg 26 9112 HL Burdaard T 0519 241550 info@twa-architecten.nl www.twa-architecten.nl BURGUM BètHa architecten bna Lageweg 50 9251 JX Burgum T 0511 843744 info@betha.nl www.betha.nl

Adema Architecten Vleesmarkt 7 9101 MH Dokkum T 0519 295665 info@adema-architecten.nl www.adema-architecten.nl

GROU VNL Architecten Stationsweg 1 9001 ED Grou T 0566 620862 info@vnl-architecten.nl www.vnl-architecten.nl

KARUS architectuur en stedenbouw Splitting 64 9202 LG Drachten T 0512 589873 info@karus-architectuur.nl www.karus-architectuur.nl Van Manen en Zwart Architekten Dr. M.L. Kingsingel 11 9203 JC Drachten T 0512 584646 info@vanmanenenzwart.nl www.vanmanenenzwart.nl Rein de Valk architect BNA B.V. Stationsweg 67 9201 GH Drachten T 0512 511893 architect@reindevalk.com www.reindevalk.com GIEKERK Dorenbos architekten Trynwâldsterdijk 20 9061 DB Giekerk T 058 2562003 info@dorenbosarchitekten.nl www.dorenbosarchitekten.nl

HARDEGARIJP Ir. S. Baars Architect BV Koaikamp 52 9254 EM Hardegarijp T 0511 475347 siebren.baars@gmail.com www.baarsarchitect.nl HARLINGEN Alynia Architecten Harlingen BV BNA Noorderhaven 47 8861 AK Harlingen T 0517 413333 gerry.meagher@ alynia-architecten.nl www.alynia-architecten.nl Penta Architecten b.v. Bolswardervaart 3 8862 SE Harlingen T 0517 430044 info@penta-architecten.nl www.penta-architecten.nl HEERENVEEN BA32 Stedenbouw, Architectuur, Management & Advies Abe Lenstra Boulevard 52-9a 8448 JB Heerenveen T 0513 648245 info@ba32.nl www.ba32.nl Heeren 3 Architecten Nieuwstraat 31 8441 GC Heerenveen T 0513 203080 mail@h3a.nl www.h3a.nl

262

Architektenburo Jetze Sipma BV Lyceumstraat 2 8441 PS Heerenveen T 0513 625015 info@burosipma.nl www.burosipma.nl JELSUM

DRACHTEN architectenburo de jong Laagland 6 9205 EX Drachten T 06 25417341 buro@dejongarchitect.nl www.dejongarchitect.nl

Inbo Koornbeursweg 75 D 8442 DJ Heerenveen T 0512 510225 heerenveen@inbo.com www.inbo.com

Johan Sijtsma architectenteam Skierhústerwei 26 9057 RE Jelsum T 058 2133045 info@johansijtsma.nl www.johansijtsma.nl LEEUWARDEN AchterboschZantman architecten bv Oosterkade 72 8911 KJ Leeuwarden T 058 2343131 info@achterboschzantman.nl www.achterboschzantman.nl Vasilka Diderich architektenburo BNA Hondiusstraat 4 8932 DL Leeuwarden T 058 2138762 vdiderich@hetnet.nl www.vasilka-diderich.com ir Meine Gerbenzon, architect BNA Dotingastate 8 8926 MP Leeuwarden T 058 2660022 info@gerbenzon.nl www.gerbenzon.nl Heldoorn Ruedisulj Architecten bna Westersingel 30 8913 CL Leeuwarden T 058 2126797 info@heldoornruedisulj.nl www.heldoornruedisulj.nl Architektenburo KLAMER bna Verlengde Schrans 116 8932 NS Leeuwarden T 058 2134774 architektklamer@gmail.com www.architektenburoklamer.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA FRIESLAND

LEMMER J.O.N.G. architecten Langestreek 14 8531 HV Lemmer T 0514 564130 mail@jongarchitecten.nl www.jongarchitecten.nl Smelt architecten b.n.a. Blazer 55 8531 CE Lemmer T 0514 533030 infolemmer@ smeltarchitecten.nl www.smeltarchitecten.nl MANTGUM

Hilbrand Tigchelaar architect bna Meeuwenlaan 8 8601 XS Sneek T 0515 427405 info@ hilbrandtigchelaararchitect.nl www. hilbrandtigchelaararchitect.nl WOLVEGA Mestemaker Architectuur Grote vuurvlinder 41 8472 CB Wolvega T 0630394840 info@theomestemaker.nl www.theomestemaker.nl

Architectenburo Syb C. Eldering bv Hoxwier 1 9022 AW Mantgum T 058 2501819 sybeldering@sybeldering.nl www.sybeldering.nl NIJ BEETS Bureau Oudenaarde Legewei 5 9245 VH Nij Beets T 0512354998 loesoudenaarde@kpnmail.nl www.bureauoudenaarde.nl OUDEGA GEM SMALLINGERLA Architectenbureau L. Wijma â&#x20AC;&#x2DC;t West 60 9216 XE Oudega gem Smallingerla T 0512 370020 info@ architectenbureauwijma.nl www. architectenbureauwijma.nl SNEEK Architektenburo S.R. van der Berg AvB Leeuwarderweg 54 8605 AJ Sneek T 0515 413828 sr.vanderberg@home.nl www.architectenbureau vanderberg.nl Kat Koree Architecten Oude Koemarkt 59 d 8601 EJ Sneek T 0515 433 030 info@katkoree-architecten.nl www.katkoree-architecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA FRIESLAND

263

BNA-ARCHITECTEN GELDERLAND

AALTEN Rinke ter Haar Architectuur B.V. Hofstraat 20 7121 DM Aalten T 0543 474734 info@ rinketerhaararchitectuur.nl www. rinketerhaararchitectuur.nl Architectenbureau Vincenth Schreurs Stationsstraat 35 7122 AS Aalten T 0543 475964 architect@vincenthschreurs.nl www.vincenthschreurs.nl AFFERDEN GLD ROB SCHOUTSEN ARCHITECT Koningstraat 1 6654 AA Afferden Gld T 06 28083296 office@ robschoutsenarchitect.nl www. robschoutsenarchitect.nl

Bureau MB/a Nevenlandsehof 7 7312 EX Apeldoorn T 06 24542071 info@marcelbarzilay.nl www.marcelbarzilay.nl

Hoogte Twee Architecten Prinsessestraat 14 6828 JV Arnhem T 026 3517722 info@hoogtetwee.nl www.hoogtetwee.nl

MTB architecten ApeldoornAmsterdam Vosselmanstraat 504 7311 VX Apeldoorn T 055 5216177 info@mtbarchitecten.nl www.mtbarchitecten.nl

JCR ARCHITECTEN Rosendaalsestraat 224 6824 CP Arnhem T 06 48180847 info@jcr-architecten.nl jcr-architecten.nl

Witteveen Architecten bna BV Langeweg 16 7315 CV Apeldoorn T 055 5787187 info@witteveen-architecten.nl www.witteveen-architecten. nl

Maartje Kaper Architecte BNA Ploegakker 4 6846 KN Arnhem T 026 3704080 info@ maartjekaperarchitecte.nl www. maartjekaperarchitecte.nl

ZAAK VAN NN Oude Apeldoornseweg 41 7333 NR Apeldoorn T 085 30 378 38 zaak@zaakvannn.nl https://zaakvannn.nl

opZoom architecten bv Willemsplein 5 6811 KA Arnhem T 026 3684270 bureau@opzoom.nl www.opzoom.nl

ARNHEM ANGERLO AVESAA Anton Vermeulen Architecten Akkerweg 17 6986 BW Angerlo T 0313 476626 info@avesaa.nl www.avesaa.nl APELDOORN ARTEC architecten Eglantierlaan 3 7329 AN Apeldoorn T 055 5787161 info@artec-architecten.nl www.artec-architecten.nl Architectenbureau Van Erken Calandt BV Arnhemseweg 292 7334 AB Apeldoorn T 055 5411999 vec@wxs.nl www.vanerkencalandt.nl GSG architecten bv Eglantierlaan 3 7329 AN Apeldoorn T 055 5418255 info@gsgarchitecten.nl www.gsgarchitecten.nl

264

Bureau Berndsen Fanny Blankers-Koenstraat 101 6833 LC Arnhem T 06 12104043 info@bureauberndsen.nl www.bureauberndsen.nl Chance Willy den Oudenstraat 30 6833 LE Arnhem T 026 2020320 info@morechance.nl www.morechance.nl FARO vestiging oost Oude Kraan 72 6811 LL Arnhem T 0252 414777 info@faro.nl www.faro.nl Geesink Weusten Architecten Utrechtseweg 167 6812 AC Arnhem T 026 4436972 info@geesinkweusten.nl www.geesinkweusten.nl Michel Heesen architectuur & landschap Prins Hendrikstraat 10 6828 GR Arnhem T 0624551552 michel@michelheesen.nl www.michelheesen.nl

Arccon | architecture & concepts Velperweg 131 6824 HK Arnhem T 026 3555233 info@arccon.nl www.arccon.nl BEMMEL JOOSTEN architecten Deken Dr Mulderstraat 8 c 6681 AB Bemmel T 0481 464638 info@joostenarchitecten.nl www.joostenarchitecten.nl BENEDEN LEEUWEN Marcus Architectuur Beatrixstraat 3 6658 EH Beneden Leeuwen T 0487 591418 jan@marcusarchitectuur.nl www.marcusarchitectuur.nl BENNEKOM

Architectenbureau Pollmann C. Franckstraat 8 6815 HD Arnhem T 026 3514358 info@pollmannarchitectuur.nl www.pollmannarchitectuur.nl

Architectenbureau Lafeber Edeseweg 48 /B 6721 JX Bennekom T 0318 416644 info@dejong-lafeber.nl www.dejong-lafeber.nl

Buro SBH Van Oldenbarneveldtstr. 92-3 6827 AN Arnhem T 026 3779797 sbh@sbh.nl www.sbh.nl

LAM a r c h i t e c t s Bosbeekweg 11 A 6721 MH Bennekom T 0318 418185 info@LAM-architects.nl www.LAM-architects.nl

VRX Rosendaalsestraat 224 6824 CP Arnhem T 085 3036285 info@studiovrx.com www.studiovrx.com Architectuur Studio Wezenberg BV Meander 251 6825 MC Arnhem T 026 376 34 94 guido@studiowezenberg.nl www.studiowezenberg.nl Wiegerinck Architecten Arnhem B.V. Eusebiusbuitensingel 80 6828 HZ Arnhem T 026 3526060 info@wiegerinck.nl www.wiegerinck.nl

BEUNINGEN GLD CHITEKT Hogewaldstraat 11 6641 KD Beuningen Gld T 06 51563994 wil.janssen@chitekt.nl www.chitekt.nl HH Architecten Hogewaldstraat 1 a 6641 KD Beuningen Gld T 024 6778224 hharch@hetnet.nl Pieter Oosterhout Buro voor Architektuur BNA B.V. Dorpssingel 12 6641 BE Beuningen Gld T 024 6775054 info@oosterhoutarchitecten.nl www.oosterhoutarchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA GELDERLAND

BORCULO

DUIVEN

ENSCHEDE

GROESSEN

Stuyt architecten B.V. Weemhof 5 7271 AL Borculo T 0545 273775 info@stuyt.nl www.stuyt.nl

EvD-architecten BV Ratio 16 6921 RW Duiven T 06 22440811 egbert@evd-architecten.nl www.evd-architecten.nl

De Witte - Van der Heijden Architecten Postbus 1293 7500 BG Enschede T 0544 461201 h.vanderheijden@dwvdh.nl www.dwvdh.nl

Bouwkunsten.nl Architecten & Adviseurs (BNA) Geert Gerritsen Architect BNA Dorpstraat 28 6923 AE Groessen T 0316 844844 info@bouwkunsten.nl www.bouwkunsten.nl

BRUMMEN Harmonische Architectuur Hoogenberk BV Voorsterweg 139 6971 KD Brummen T 0575 476370 bureau@ harmonischearchitectuur.com www. harmonischearchitectuur.com DOESBURG Rooding Architecten bna Koepoortstraat 26 6981 AT Doesburg T 0313 422117 info@roodingarchitecten.nl www.roodingarchitecten.nl DOETINCHEM Duoplan Doetinchem Architecten Wilhelminastraat 129 7001 GV Doetinchem T 0314 335639 info@duoplan-architecten.nl www.duoplan-architecten.nl Peter Masselink, architect avb hof van brussel 3 7007 JK Doetinchem T 0314 345445 info@petermasselink.nl www.petermasselink.nl

Factor Architecten bv Geograaf 40 6921 EW Duiven T 026 3844460 info@factorarchitecten.nl www.factorarchitecten.nl EDE GLD Mies Architectuur Da Vincilaan 1 6716 WC Ede Gld T 0318 540555 info@mies.nl www.mies.nl MIX architectuur bv Argonstraat 24 6718 WT Ede Gld T 0318 648950 info@mix-architectuur.nl www.mix-architectuur.nl Theo Verburg Architecten Bettekamp 11 6712 EG Ede Gld T 0318 619629 info@theoverburg.nl www.theoverburg.nl ELBURG Vinke Design Nieuwstadsweg 11 8081 AA Elburg T 0525 655 278 info@vinke-design.nl www.vinke-design.nl ELST GLD

DOORWERTH Frank van Haarlem Architect BNA Kerklaan 21 6865 GW Doorwerth T 026 3791683 info@frankvanhaarlem.nl www.frankvanhaarlem.nl

Architectenbureau Koper - Maassen BNI-BNA Nieuwe Aamsestraat 84-B 6662 NK Elst Gld T 0481 371867 frank@kopermaassen.nl www.kopermaassen.nl EMST

DRUTEN Omega Architecten BV Klepperheide 22 6651 KM Druten T 0487 518889 omega@omega-architects.com www.omega-architects.com

Architektenbureau Vorsselman Hezeweg 29 8166 AP Emst T 0578 661267 info@vorsselman.nl www.vorsselman.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA GELDERLAND

EPE Van de Poel Architecten B.V. De Lindehove 5 8161 EA Epe T 0578 612080 info@vdpoel-arch.com www.vdpoel-arch.com ERMELO Architectenbureau Bakker Nijkerkerweg 6 3853 NW Ermelo T 0341 557865 info@bakkerarchitect.nl www.bakkerarchitect.nl/

HARDERWIJK Cell Studio Architecten BNA Straat van Sevenhuysen 7 3841 CZ Harderwijk T 0341 429957 vs@cellstudio.nl www.cellstudio.nl Van Tol | Buro voor Architectuur Vanenburgerhout 14 3845 EJ Harderwijk T 085 1043248 info@burovoorarchitectuur.nl www.burovoorarchitectuur.nl HEERDE

GENDT Peter van Aarsen Architect Flierensestraat 39 6691 GB Gendt T 026 3791895 info@aarsenarchitect.nl www.aarsenarchitect.nl Architectenbureau Ton Burgers BNA Dwarsakker 10 6691 DK Gendt T 0481 424794 / 06 20871125 info@ton-burgers-architect.nl www.ton-burgers-architect.nl Zwaluwstaart Advies Waaldijk 30 6691 MC Gendt T 06 37430565 gafdriessen@ zwaluwstaartadvies.nl www.zwaluwstaartadvies.nl

Erwin Haas architect Dorpsstraat 25 B 8181 HL Heerde T 06 14947668 erwin@erwinhaas.nl www.erwinhaas.nl Inktviz architecten BNA Klein Doesburg 32 8181 ZL Heerde T 0578 617030 info@inktviz.nl www.inktviz.nl HENGELO GLD ARX Rozenstraat 16 7255 XT Hengelo Gld T 0575 462600 info@arxonline.nl www.arxonline.nl

GORSSEL

HOEVELAKEN

Delta architectuur en bouwtechniek Pikeursbaan 15 7213 BS Gorssel T 06 23034760 info@deltaarchitectuur.nl www.deltaarchitectuur.nl

Doude van Troostwijk, architectuur & landschap Oosterdorpsstraat 9 a 3871 AA Hoevelaken T 033 2580154 info@oudeboerderijen.nl www.oudeboerderijen.nl

265

HUISSEN

LOCHEM

Van de Looi en Jacobs Architecten Langekerkstraat 27 6851 BM Huissen T 026 3255656 architecten@ vandelooienjacobs.nl www.vandelooienjacobs.nl

Maas Architecten B.V. â&#x20AC;&#x2DC;t Ei 1 7241 AK Lochem T 0573 222180 info@maasarchitecten.nl www.maasarchitecten.nl MALDEN

KERKDRIEL Sloven Architectuur Postbus 46 5330 AA Kerkdriel T 0418 639198 info@sloven.nl www.sloven.nl

Hamers Arquitectura Rijksweg 7 A 6581 EC Malden T 06 36219677 info@hamersarquitectura.com www.hamersarquitectura.com NIJKERK GLD

LATHUM Fennis_Metz Architecten Kerkstraat 28 6988 AG Lathum T 06 11888323 algemeen@ fennismetz-architecten.nl www. fennismetz-architecten.nl LENT loko architecten Smitjesland 5 6663 KH Lent T 085 7733669 info@loko-architecten.nl www.loko-architecten.nl LEUSDEN Ebbens architecten Kastanjelaan 6 3833 AN Leusden T 0850655744 info@ebbensarchitecten.nl www.ebbensarchitecten.nl LICHTENVOORDE Haverkort Architecten BNA Patronaatstraat 41 7131 CE Lichtenvoorde T 0544 373014 info@haverkortarchitecten.nl www.haverkortarchitecten.nl

266

Van Bokhorst Architecten BNA Westkadijk 10 d 3861 MB Nijkerk Gld T 033 2461180 info@ vanbokhorstarchitecten.nl www. vanbokhorstarchitecten.nl FIER architecten Nieuwstraat 9 3861 AJ Nijkerk Gld T 033 2471120 contact@fierarchitecten.nl www.FIERarchitecten.nl Gertjan Luiten Architect & 3D Zijdevlinder 55 3863 HP Nijkerk Gld T 06 54915132 info@architectgertjanluiten.nl www.architectgertjanluiten.nl NIJMEGEN 6 Hoog Architectuur Boeckstaetehof 636 6543 HH Nijmegen T 06 24270863 info@6-hoog.nl www.6-hoog.nl [ A I R ] architectuur en research Mr. Franckenstraat 70 6522 AG Nijmegen T 024 3606027 info@air-arch.eu www.air-arch.eu

Arch I.D. Architecten BNA B.V. St. Annastraat 198 G 6525 GX Nijmegen T 06 24633678 mherweijer@arch-id.nl www.arch-id.nl Boeijenjong Architecten Waalbandijk 16 Unit 50 6541 AJ Nijmegen T 06 31917693 ward@boeijenjong.nl www.boeijenjong.nl Croonenarchitecten b.v. Heyendaalseweg 121 6525 AJ Nijmegen T 024 3540222 postbus@ croonenarchitecten.nl www.croonenarchitecten.nl Gradussen Bouwkunst & Interieurarchitectuur Kerkenbos 10-59C 6546 BB Nijmegen T 024 3886583 info@bureau-gradussen.nl www.bureau-gradussen.nl HaskoningDHV Nederland B.V. Barbarossastraat 35 6522 DK Nijmegen T 024 3284284 info@rhdhv.com www.royalhaskoning architecten.com HBH architecten bv Einsteinstraat 179 6533 NK Nijmegen T 024 3540335 info@hbharchitecten.nl www.hbharchitecten.nl Atelier Herbestemming St. Stephanusstraat 20 6512 HT Nijmegen T 06 18656155 contact@ atelierherbestemming.nl www. atelierherbestemming.nl van Hontem architecten Kerkstraat 3 6543 KE Nijmegen T 024 3781125 bureau@ vanhontem-architecten.nl www. vanhontem-architecten.nl

Kroeze Design St. Jacobslaan 422 6533 VW Nijmegen T 024 3566817 info@kroezedesign.nl www.kroezedesign.nl Bob Romijnders Architectuur + interieur Waldeck Pyrmontsingel 77 6524 BA Nijmegen T 0246792116 Info@bobromijnders.nl www.bobromijnders.nl Smits & Orval b.v. Architecten- en ingenieursburo St. Annastraat 16 6524 GB Nijmegen T 024 3234964 JosOrval@gmail.com www.smits-orval.nl So_Lo Architectuur BV Fransestraat 1 6524 HP Nijmegen T 024 3295354 postbus@soloarchitectuur.nl www.soloarchitectuur.nl Frank Willems Architecten bna Nijmegen Javastraat 68 6524 MG Nijmegen T 024 3608971 info@ frankwillemsarchitecten.nl www. frankwillemsarchitecten.nl Studio de Wit St. Stephanusstraat 20 6512 HT Nijmegen T 024 3235811 bureau@studiodewit.nl www.studiodewit.nl ZIEN Architectuur Nieuwe Mollenhutseweg 6 6533 HH Nijmegen T 06 42027234 info@zienarchitectuur.nl www.zienarchitectuur.nl NUNSPEET JOHANHOFMAN Architect Oude Zeeweg 11 8071 TM Nunspeet T 06 21963847 mail@johanhofman.nl www.johanhofman.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA GELDERLAND

Slaa + van Asselt architecten BNA Industrieweg 75 8071 CS Nunspeet T 0341 251963 info@slaavanasselt.nl www.slaavanasselt.nl

STROE

VORDEN

ZOELMOND

Roozenbeek Architect BNA BV Blauwgras 9 3776 NC Stroe T 0342 443969 info@roozenbeek.nl www.roozenbeek.nl

TS Architecten De Voornekamp 24 7251 VL Vorden T 06 53219498 info@tsarchitecten.nl www.tsarchitecten.nl

Re-Creatio Dorpsstraat 1 4111 KR Zoelmond T 0345505630 info@re-creatio.nl www.re-creatio.nl

OCHTEN Westeneng Architectuur Waalkant 19 4051 EJ Ochten T 0344 701036 info@ westenengarchitectuur.nl www. westenengarchitectuur.nl

TERBORG

OOSTERBEEK

TIEL

Strategie Architecten BNA cornelis koningstraat 3 a 6862 CK Oosterbeek T 026 3337555 mail@strategie-arch.nl www.strategie-arch.nl

Loosbroek Architecten BV Het Jaagpad 4 4006 GK Tiel T 0344 621640 info@loosbroekarchitecten.nl www.loosbroekarchitecten.nl

PUTTEN Roordink Architecten BNA BV Postweg 13 3881 EA Putten T 0341 352300 info@roordinkarchitecten.nl www.roordinkarchitecten.nl SCHERPENZEEL GLD Van Doeveren buro voor architektuur bna Holevoetplein 297-A 3925 CA Scherpenzeel Gld T 033 2773152 info@vandoeveren.nl www.vandoeveren.nl STEENDEREN Boerman Kreek Architecten BV Dorpsstraat 10 7221 BP Steenderen T 0575 452400 info@boermankreek.nl www.boermankreek.nl

ERS architekten BNA Stationsweg 25 7061 CT Terborg T 0315 323070 info@ers.nl www.ers.nl

architectenbureau WAGTERKRIJGER St. Agnietenstraat 5 4001 NB Tiel T 0344 571850 pieter@wagterkrijger.nl www.wagterkrijger.nl TWELLO Bessels architekten & ingenieurs b.v. Domineestraat 10 7391 GG Twello T 0571 275697 bessels@bessels.com www.bessels.com VELP GLD

Friso Woudstra Architecten BNA B.V. Ruurloseweg 81 7251 LC Vorden T 0575 519455 fwoudstra@frisowoudstra.nl www.frisowoudstra.nl WAGENINGEN Ontwerpburo Roza Herenstraat 32 6701 DL Wageningen T 0317 465880 info@ontwerpburo-roza.nl www.ontwerpburo-roza.nl SW Architecten Adviseurs b.v. Dreijenlaan 2 6703 HA Wageningen T 0317 410012 architecten@swaa.nl www.swaa.nl WINTERSWIJK Christian Wieggers, Architectuur, Stedenbouw en Interieur Industrieweg 13 .2 7102 DX Winterswijk T 06 11347883 info@ontwerptotaal.nl www.ontwerptotaal.nl ZEDDAM

Hurenkamp Architecten Kerkallee 43 6882 AM Velp Gld T 026 3613812 architecten@hurenkamp.nl www.hurenkamp.nl

Piet van der Putten architect bna Benedendorpsstraat 9 7038 BA Zeddam T 06 26324040 mail@pietvanderputten.nl www.pietvanderputten.nl

VOORST GEM VOORST

ZELHEM

Architectenbureau Willem de Groot Kervelstraat 35 7383 XN Voorst gem Voorst T 0651400171 willem@ wdgarchitectenbureau.nl www. wdgarchitectenbureau.nl

Architektengroep Gelderland b.v. Hummeloseweg 16 7021 AE Zelhem T 0314 624348 info@ architektengroepgelderland.nl www. architektengroepgelderland.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA GELDERLAND

267

BNA-ARCHITECTEN GRONINGEN

DELFZIJL BureauNoordeloos Brander 21 9934 NR Delfzijl T 050 3124445 mail@bureaunoordeloos.nl www.bureaunoordeloos.nl Jongsma | Dijkhuis Architectenbureau BNA B.V. Brander 21 9934 NR Delfzijl T 0596 613645 info@jongsma-dijkhuis.nl www.jongsma-dijkhuis.nl DRACHTEN Auke J. de Vries Architekten bv Morra 17 9204 KT Drachten T 0512 545800 ajv@aukejdevries.nl www.aukejdevries.nl GRONINGEN +PEIL bureau voor architectuur en stedenbouw Helperpark 288-D 9723 ZA Groningen T 050 3131600 david@pluspeil.nl www.pluspeil.nl AAS Groningen B.V. Boterdiep 63 9712 LK Groningen T 050 3123737 info@aasgroningen.nl www.aasgroningen.nl AHA-architecten Rensumaheerd 37-B 9736 AB Groningen T 050 5279379 a.hogenelst@home.nl www.aha-architekt.nl archiview Pottebakkersrijge 3 9718 AE Groningen T 050 3112922 info@archiview.nl www.archiview.nl dick barkhuis architect Chopinlaan 85 9722 KD Groningen T 0628846760 dickbarkhuis@nlarchitect.nl www.nlarchitect.nl

268

Bonnema architecten Hoge der A 11 9712 AC Groningen T 0511 473635 info@bonnema.com www.bonnema.com

Melein Architectuur Papiermolenlaan 3-20 9721 GR Groningen T 050 5277100 info@melein.nl www.melein.nl

WAL architectenbureau Zuiderpark 26 9724 AJ Groningen T 06 51273623 info@walarchitecten.nl www.walarchitecten.nl

HJK architecten Laan Corpus den Hoorn 100 9728 JR Groningen T 050 3183444 hjk@hjk-architecten.nl www.hjk-architecten.nl

Onix NL Hereplein 6 9711 GA Groningen T 050 5290252 info@onix.nl www.onix.nl

Zofa Zuiderpark 26 9724 AJ Groningen T 050 3166700 info@zofa.nl www.zofa.nl

Siert Helder Architect Coendersweg 30 9722 GH Groningen T 06 48106608 siert@helderenhelder.nl www.helderenhelder.nl

OVT Architecten Oude Kijk in ‘t Jatstr. 6 9712 EG Groningen T 050 3130847 info@ovtarchitecten.nl www.ovtarchitecten.nl

De Zwarte Hond Hoge der A 11 9712 AC Groningen T 050 3134005 info@dezwartehond.nl www.dezwartehond.nl

Holstein Restauratie Architectuur Bankastraat 42 J 9715 CD Groningen T 050 5770059 info@holstein-restauratie.nl www.holstein-restauratie.nl

Van Ringen Architecten A-Weg 44 9718 CX Groningen T 050 3189822 info@vanringenarchitecten.nl www.vanringenarchitecten.nl

KAW Holding B.V. Kattenhage 1 9712 JE Groningen T 088 5290000 info@kaw.nl www.kaw.nl KAW architecten en adviseurs 1 B.V. Kattenhage 1 9712 JE Groningen T 088 5290000 info@kaw.nl www.kaw.nl KLEIN architecten Atoomweg 2 G 9743 AK Groningen T 050 3182400 info@kleinarch.nl www.kleinarch.nl KPB architecten B.V. Saaksumborg 9 9722 WL Groningen T 050 5256228 kp.deboer@kpbarchitecten.nl www.kpbarchitecten.nl Bureau voor Architektuur en Ruimtelijke Ordening Martini b.v. Damsterdiep 237 9713 ED Groningen T 050 3182330 info@martini-architekten.nl www.martini-architekten.nl

Sax Architecten Hereplein 6 9711 GA Groningen T 050 3182102 mail@saxarchitecten.nl www.saxarchitecten.nl Specht Architecten Westerkade 2 9718 AN Groningen T 050 7115235 info@spechtarchitecten.nl www.spechtarchitecten.nl Team 4 Architecten b.v. Lubeckweg 2 9723 HE Groningen T 050 3144555 team4@team4.nl www.team4.nl De Unie architecten Energieweg 10 9743 AN Groningen T 050 5252777 mail@deuniearchitecten.nl www.deuniearchitecten.nl VDP architecten Pottebakkersrijge 16 9718 AG Groningen T 050 3136800 welkom@vdparchitecten.nl www.vdparchitecten.nl Vector-i architecten Sledemennerstraat 18 9718 BZ Groningen T 0610921264 ben@vector-i.nl www.vector-i

LOPPERSUM René Wubs architectuur Stationslaan 8 9919 AB Loppersum T 06 38543469 info@renewubs.nl www.renewubs.nl ONNEN MINT architecten Bakkerweg 3 9755 PM Onnen T 050 2110180 dianne@mintarchitecten.nl www.mintarchitecten.nl SCHARMER architect: KARLA UBELS bna Hoofdweg 10 9616 TD Scharmer T 050 4041545 ku@karla-ubels.nl www.karla-ubels.nl WINSCHOTEN TTAB Kloosterlaan 78 9675 JN Winschoten T 06 19173480 info@ttab.nl www.ttab.nl ZUIDHORN renso woltjes architect Hoendiep W.Z. 68 9801 TB Zuidhorn T 0594507278 info@woltjes.nl www.woltjes.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA GRONINGEN

BNA-ARCHITECTEN LIMBURG

ARCEN

GELEEN

HELDEN

Novares Arcen B.V. Burg Gubbelsplein 6 5944 AK Arcen T 077 4731649 arcen@novares.nl www.novares.nl

Architectenburo Tummers Prins de Lignestraat 17 6161 CX Geleen T 06 18776182 info@ architectenburo-tummers.nl www. architectenburo-tummers.nl

Frans Engels Architectenburo BNA Van Hövellstraat 39 5988 AG Helden T 077 3060507 fransengels@home.nl www.fransengels.nl

BEEK LB SeC architecten Kasteel Genbroekstraat 18 6191 KT Beek Lb T 046 4362010 info@sec-architecten.com www.sec-architecten.com studioPAS architecten Wolfeynde 10 b 6191 EB Beek Lb T 046 436 24 80 info@studiopas.nl www.studiopas.nl BERGEN LB Architectenburo Olieslagers b.v. Van Baerlestraat 1 5854 BC Bergen Lb T 0485 341645 info@architectenbureau olieslagers.nl www.architectenbureau olieslagers.nl BORN SATIJNplus Architecten bv Kasteelhof 1 6121 XK Born T 046 4205555 info@satijnplus.nl www.satijnplus.nl ECHT Coonen Architecten BNA bv Houtstraat 34 H 6102 BJ Echt T 0475 484542 echt@coonenarchitecten.nl www.coonenarchitecten.nl EIJSDEN

HERTEN GEULLE Lab32 architecten bv Mevrouw van de Meijstraat 14 6243 AP Geulle T 043 3655536 info@lab32architecten.nl www.lab32architecten.nl

v.o.f. Architektenburo Smeets BNA Mussenberg 1 d 6049 GZ Herten T 0475 462537 info@architektsmeets.nl www.architektsmeets.nl

HEERLEN

KERKRADE

AAI (AGS Architects International) Oliemolenstraat 60 6416 CB Heerlen T 045 7630707 info@agsarchitects.net www.agsarchitects.net

DMV Architecten Euregiopark 4 6467 JE Kerkrade T 045 5660305 info@dmvarchitecten.nl www.dmvarchitecten.nl

Architectenzaak Wilhelminaplein 25 6411 KW Heerlen T 045 7009714 info@architectenzaak.eu www.architectenzaak.eu

LEUNEN

Architectenburo Ir Louis Erens Zandweg 128 6418 PB Heerlen T 045 5443275 info@ab-le.nl www.ab-le.nl TEAM architec/kten Jan Campertstraat 7 c 6416 SG Heerlen T 06 36071418 info@teamarchiteckten.eu www.teamarchitekten.eu VANDENBERGH WINDEMULLER architectuur & bouw Molenberglaan 128 6416 ER Heerlen T 045 5424863 email@vwarchitectuur.nl www.vwarchitectuur.nl

Studio kb1 Korenbloem 1 6245 TD Eijsden T 06 44 10 45 55 danielle.jacobs@kb1.nl kb1.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA LIMBURG

mc-architecten b.v. Albionstraat 3 5809 AB Leunen T 0478 581524 mc-architecten@planet.nl www.mc-architecten.nl MAASBRACHT RIEA Heidepark 32 6051 GN Maasbracht T 06 45398927 r.mulders@riea.nl www.riea.nl MAASTRICHT AMA Group Associated Architects BV Fort Willemweg 13 6219 PA Maastricht T 043 3500234 info@ama-group.info www.ama-group.info Artesk van Royen Architecten Bourgogneplein 21 6221 CZ Maastricht T 043 4574590 info@artesk.nl www.artesk.nl

Bartijn Architecten St. Hubertuslaan 35 6212 BH Maastricht T 043 3260180 info@bartijn.nl www.bartijn.nl Bureau Boosten Rats BNA architectuur en stedenbouw St. Maartenslaan 14 A01 6221 AX Maastricht T 043 3254061 info@boostenrats.nl www.boostenrats.nl CroonenBuro5 Louis Loyensstraat 5 6221 AK Maastricht T 043 3253223 info@croonenburo5.com www.croonenburo5.com Frencken Scholl Architecten Heugemerweg 11 6221 GD Maastricht T 043 3502940 info@frenckenscholl.nl www.frenckenscholl.nl HVN Architecten bv Aesculaapstraat 6 6216 CM Maastricht T 043 3588200 info@hvna.nl www.hvna.nl MH1 Architecten Avenue Ceramique 222 6221 KX Maastricht T 043 7115030 info@mh1architecten.nl www.mh1architecten.nl Architectes Mosaïque Waterpoort 8 6221 GB Maastricht T 043 3261356 info@architectesmosaique.nl www.architectesmosaique.nl N Architecten Koningsplein 16 6224 EC Maastricht T 043 4081827 info@n-architecten.nl www.n-architecten.nl Gaby Paulissen Architect Bergweg 42 6212 CX Maastricht T 06 28086103 mail@gabypaulissen.nl www.gabypaulissen.nl RuimteMakers Architecten Sint Lambertuslaan 30 A 6212 AT Maastricht T 043 3250206 info@ruimtemakers.nu www.ruimtemakers.nu

269

SITTARD

VALKENBURG LB

MOLENHOEK LB

FWP Architectuur BV Rijksweg Zuid 43 a 6131 AL Sittard T 046 4111484 info@fwparchitectuur.nl www.fwparchitectuur.nl

DI-vers architecten Dorpstraat 1 C 6301 BA Valkenburg Lb T 043 6013627 info@di-versarchitecten.nl www.di-versarchitecten.nl

Bulkens Architecten BNA Hoeveveld 2 6584 GG Molenhoek Lb T 024 3573359 info@bulkensarchitecten.nl www.bulkensarchitecten.nl

HKL architecten Rijksweg-Noord 186 A 6136 AD Sittard T 046 4510505 info@hkl.cc www.hklarchitecten.nl

Verheij Architecten Sint Jacobstraat 19-A 6211 LA Maastricht T 043 3255111 verheijarch@hetnet.nl

OSPEL Architektenburo C.M.T. Frerker b.v. Venloseweg 13 6035 RX Ospel T 040 2120745 info@frerker.nl www.frerker.nl Architectenbureau Van Gog b.v. Korenbloemstraat 16 6035 AZ Ospel T 0495 632501 mvangog@planet.nl

Joost Pennings Architect Gruizenstraat 9 6131 EH Sittard T 046 2040444 mail@joostpennings.nl www.joostpennings.nl Povse & Timmermans architecten . ingenieurs bv Rijksweg Zuid 10 6131 AN Sittard T 046 4230366 mail@pt-architecten.nl www.pt-architecten.nl

VENLO 2.0 Architecten Kazernestraat 17 5928 NL Venlo T 077 3829141 info@2.0architecten.nl www.2.0architecten.nl Architektenburo ir. Geert Billekens Rozenkransstraat 15 5911 CS Venlo T 077 8513134 info@billekens-architect.nl www.billekens-architect.nl Loxodrome bv Straelseweg 1 5911 CL Venlo T 077 3743148 architects@loxodrome.nl www.loxodrome.nl

Harold Laenen Architectuur Onze Lieve Vrouwe straat 40 6035 AR Ospel T 0618130149 info@haroldlaenen.nl www.haroldlaenen.nl

Architectenbureau Verbruggen Provencestraat 4 6137 JP Sittard T 046 4588259 info@ verbruggenarchitecten.nl www. verbruggenarchitecten.nl

ROERMOND

STRAMPROY

VENRAY

Architectenbureau Coppen Willem II Singel 19 6041 HP Roermond T 0475 330947 info@coppenbv.nl www.coppenbv.nl

Kwaspen Architectuur Mulderstraat 14 6039 DE Stramproy T 06 50235867 Geert-Jan@ Kwaspen-architectuur.nl www.kwaspen-architectuur.nl

Driessen Architectuur Keizersveld 50 a 5803 AN Venray T 0478 769059 info@driessenarchitectuur.nl www.driessenarchitectuur.nl

Engelman Architecten ECI 1 a 6041 MA Roermond T 0475 468100 mail@engelmanarchitecten.nl www.engelmanarchitecten.nl ROGGEL Future Factory Architects Reppelstraat 9 6088 EV Roggel T 06 11435632 post@ jeroenjanssenarchitectuur.nl

270

Metz architecten Noordkade 48 a 6003 NG Weert T 0495 536537 c.metz@metzarchitecten.nl www.metzarchitecten.nl

QUANT Architectuur bv BNA Stalbergweg 316 5913 BW Venlo T 077 3513125 info@quantarchitectuur.nl www.quantarchitectuur.nl

WEERT TEGELEN Verheijen-Smeets AvB Architecten BNA venloseweg 4 5931 GT Tegelen T 077 3269269 info@vsarch.nl www.verheijen-smeets.nl

AndrÃ© van de Goor BV Architect AvB-BNA Emmasingel 8-H 6001 BC Weert T 0495 521685 info@andrevandegoorbv.nl www.vandegoor-architecten.nl Studio voor Architektuur en Stedenbouw F.P. Lahaye Architekt AvB BNA Roermondseweg 7 6004 AN Weert T 0495 453998 info@architektlahaye.nl www.architektlahaye.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA LIMBURG

BNA-ARCHITECTEN NOORD-BRABANT

ACHTMAAL Architectenburo Schoenmakers Minnelingsebrugstraat 4-A 4885 KP Achtmaal T 076 5990340 info@ schoenmakers-ontwerp.nl www. schoenmakersarchitectuur.nl ALMKERK Ir Frank Ruiter architect BNA BV Vlinderslag 46 4286 GK Almkerk T 0183 405003 info@frank-ruiter.nl www.frank-ruiter.nl

Architectenbureau Aerlant Cloïn BNA Stationsplein 13 4611 BX Bergen op Zoom T 0164 259323 info@cloin-arch.nl www.cloin-arch.nl Robert Guinée architectuur en bouwkundig advies Kruidhof 47 4623 BC Bergen op Zoom T 0164 247962 info@robertguinee.nl www.robertguinee.nl RO&AD Architecten v/d Rijtstraat 40 4611 PR Bergen op Zoom T 0164 266329 informatie@ro-ad.org www.ro-ad.org

ALPHEN NB

BERGEYK

Bas Backx - architect bna Stationstraat 10 5131 BN Alphen NB T 013 5082300 mail@basbackx.nl www.basbackx.nl

buro ir. herman sengers Elskensakker 2 5571 SK Bergeyk T 0497 573204 info@burosengers.nl www.burosengers.nl

BEEK EN DONK

BERKEL-ENSCHOT

Architectenburo Harry van der Heijden Raadhuisplein 2 5741 AX Beek en Donk T 0492 463145 info@harryvdheijden.nl www.harryvdheijden.nl

Architektenburo Cor Mastenbroek b.v. BNA/BNI Molenakker 38 5056 LB Berkel-Enschot T 013 5332721 info@cor-mastenbroek.nl www.cor-mastenbroek.nl

BEERS NB Renate Hermans Architectuur Elstweg 12 5437 PE Beers NB T 0485 322601 info@renatehermans.nl www.renatehermans.nl

Architectenburo Frans van Roy Bosscheweg 40 5056 KC Berkel-Enschot T 06 51099517 arch.burofvr@planet.nl www. architectenburofransvanroy.nl BERLICUM NB

BERGEN OP ZOOM Van den Bergh Architecten Dahliastraat 94-C 4613 DP Bergen op Zoom T 0164 265750 info@ vandenbergharchitecten.nl www. vandenbergharchitecten.nl

HILBERINKBOSCH architecten Wamberg 5 5258 SM Berlicum NB T 073 6900136 bosch@hb-a.nl www.hb-a.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-BRABANT

BOEKEL Bureau voor architectuur Aujourd’hui Boekel Wielewaallaan 1 5427 SK Boekel T 0492 322049 info@vdbroek-partners.nl www.vdbroek-partners.nl BREDA atelier2 architecten Reduitlaan 33 unit 3.13 4814 DC Breda T 06 48966342 info@atelier2architecten.nl www.atelier2architecten.nl Benerink Architecten Sint Ignatiusstraat 255 4817 KK Breda T 06 10810555 info@benerinkarchitecten.nl www.benerinkarchitecten.nl De Bont C.S. architecten b.v. Sint Ignatiusstraat 255 4817 KK Breda T 076 5229009 info@debontcs.nl www.debontcs.nl DdP-Architectuur Leistraat 57 4818 NA Breda T 076 5657777 info@ddp-architectuur.nl www.ddp-architectuur.nl Bureau Dhondt Kronenburgwerf 36 4812 XR Breda T 076 5229520 info@dhondt.nl www.dhondt.nl Ger Dinnissen Architekt AvB-BNA Heuvelbrink 67 4812 GP Breda T 076 5411176 info@ gerdinnissenarchitecten.nl www. gerdinnissenarchitecten.nl Arend Groenewegen Architect Oude Vest 4 4811 HT Breda T 06 47116685 arend@arendgroenewegen.nl www.arendgroenewegen.nl

Grosfeld van der Velde Architecten Reduitlaan 39 4814 DC Breda T 076 5221811 info@grosfeldvandervelde.nl www.grosfeldvandervelde.nl havermans : hielkema architecten Cingelstraat 30 4811 MC Breda T 076 5208037 info@havermanshielkema.nl www.havermanshielkema.nl Mark Architecten Middellaan 360 4811 VM Breda T 06 22553158 mark@markarchitecten.com www.markarchitecten.com Michielsen Architecten Wethouder Romboutsstraat 49 4818 HG Breda T 06 424 32 535 info@michielsenarchitecten.nl www.michielsenarchitecten.nl Oomen Architecten Ulvenhoutselaan 79 4834 MD Breda T 076 5602255 info@oomenarchitecten.nl www.oomenarchitecten.nl Architectenbureau Van Overbeek & Partners B.V. Nieuwe Prinsenkade 4 a 4811 VC Breda T 076 5202555 info@vanoverbeekarch.nl www.vanoverbeekarch.nl Maarten Raaijmakers architect BNA Parkstraat 1-A 4818 SJ Breda T 06 18114022 info@raaijmakers-architect.nl www.raaijmakers-architect.nl RDH Architecten Stedenbouwkundigen Reduitlaan 31 4814 DC Breda T 076 5317444 rdh@rdh.nl www.rdh.eu Christel Smeets architect bna Zandbergpad 4 4818 NL Breda T 076 5961016 info@architect-bna.nl www.architect-bna.nl

271

CROMVOIRT Van Pelt architecten B.V. Sint Lambertusstraat 49 5266 AD Cromvoirt T 0411 643800 info@vpaa.nl www.vpaa.nl CUIJK van der Cruijsen Architect Keerkade 9 5432 KA Cuijk T 06 57312660 info@vandercruijsen.nl www.vandercruijsen.nl DE MOER FD architecten Pastoor Kampstraat 11 a 5176 NP De Moer T 013 5159331 info@fdarchitecten.nl www.fdarchitecten.nl DEN BOSCH Bröring Architectuur van Tuldenstraat 13 5211 TG Den Bosch T 073 5494107 info@broring.nl www.broring.nl Dementia Village Architects and Advisors Tramkade 26 5211 VB Den Bosch T 073 6587070 live@dementiavillagearchitects.com www.dementiavillage.com Kuin & Kuin Architecten St Jorisstraat 133 5211 HA Den Bosch T 073 6123143 info@kuinkuin.nl www.kuinkuin.nl ir. Pieter Maurer architect, ArchitectenGilde Maastrichtseweg 18 F 5215 AB Den Bosch T 073 7114552 info@architectengilde.nl www.architectengilde.nl Molenaar&Bol&VanDillen Architecten BV Tramkade 26 5211 VB ‘s-Hertogenbosch T 073 6587070 info@mbvda.nl www.mbvda.nl

272

QBBF Architecten b.v. Burgemeester Loeffplein 70 EF 5211 RX Den Bosch T 085 2735280 qbbf@qbbf.nl www.qbbf.nl

dBO architecten Hortastraat 1 5103 NS Dongen T 0162 515650 info@dboarchitecten.nl www.dboarchitecten.nl

joost buijs architecten Aalsterweg 136 5615 CJ Eindhoven T 040 2221423 jb@joostbuijs-architect.nl www.joostbuijs-architect.nl

studio twee Veemarktkade 8 5222 AE Den Bosch T 073 6897350 info@studiotwee.nl www.studiotwee.nl

Architectenbureau Kees Jacobs bna Postbus 16 5100 AA Dongen T 0162 316766 info@akjbna.nl www.akjbna.nl

Ir Jan van den Burg Architekt Kortonjolaan 94 5644 KB Eindhoven T 040 2129113 info@janvandenburg.nl www.janvandenburg.nl

Studio Vriend Boschveldweg 21 E 5211 VG Den Bosch T 0628076121 studio@vriend.co http://vriend.co Architectenbureau De Twee Snoeken BV Postelstraat 49 5211 DX Den Bosch T 073 6140407 info@tweesnoeken.nl www.tweesnoeken.nl architectenbureau visser en bouwman bv Orthen 51 5231 XP Den Bosch T 073 6412133 info@visserenbouwman.nl www.visserenbouwman.nl Wijnen Architectuur bv Sint Jacobstraat 35 5211 LP Den Bosch T 073 6100768 miel.wijnen@ wijnenarchitectuur.nl www.wijnenarchitectuur.nl

DUSSEN Architectenbureau Wiel Caanen BNA Muilkerk 28 4271 BL Dussen T 0416 392168 info@wielcaanen.nl www.wielcaanen.nl EERSEL Bureau Does Bartelds Postakkers 3 5521 AR Eersel T 0497 515557 info@bureaudoesbartelds.nl www.bureaudoesbartelds.nl Keeris Architecten Dijk 14 5521 AX Eersel T 0497 514480 info@keerisarchitecten.nl www.keerisarchitecten.nl EINDHOVEN

DEURNE Van den Acker Architecten Spoorlaan 3 5751 JM Deurne T 0493 312175 info@vda-architecten.nl www.vda-architecten.nl DONGEN CIER ARCHITECTEN Bolkensteeg 25 5103 AA Dongen T 0162 372220 contact@cierarchitecten.nl www.cierarchitecten.nl

ARCHES architecten BNA Geldropseweg 92 5611 SL Eindhoven T 040 2377957 info@arches.nl www.arches.nl ARCHIDESK (architectuur en omgeving) Taborstraat 1 5625 RW Eindhoven T 040 2427597 archidesk@archidesk.nl www.archidesk.nl ArchiPlex BV Voorterweg 207 5611 TR Eindhoven T 040 2126500 contact@archiplex.nl www.archiplex.nl

COMPEN ARCHITECTEN B.V. Aalsterweg 65 5615 CB Eindhoven T 040 2117341 info@compen.nl www.compen.nl diederendirrix Dommelstraat 11 5611 CJ Eindhoven T 040 2606740 info@diederendirrix.nl www.diederendirrix.nl Eugelink Architectuur Schootsestraat 14 5616 RD Eindhoven T 06 51824937 margriet@eaoa.nl www.eaoa.nl FAAM architects Torenallee 32-14 5617 BD Eindhoven T 040 2963396 info@faamarchitects.nl www.faamarchitects.nl van den Hurk Architecten Maximahof 31 5611 AX Eindhoven T 06 10715597 info@ vandenhurkarchitecten.nl www. vandenhurkarchitecten.nl Inbo Scherpakkerweg 15 5616 HP Eindhoven T 040 2434045 eindhoven@inbo.com www.inbo.com KAW architecten en adviseurs 3 B.V. Rechtestraat 59 c 5611 GN Eindhoven T 088 5290000 info@kaw.nl www.kaw.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-BRABANT

KdV architectuur Barrierweg 219 5622 CN Eindhoven T 040 2430885 wouter@kdvarchitectuur.nl www.kdvarchitectuur.nl Lichtstad Architecten Lichttoren 32-IGLUU 5611 BJ Eindhoven T 06 27095405 info@lichtstadarchitecten.nl www.lichtstadarchitecten.nl Magis Architecten B.V. Nieuwe Emmasingel 17 5611 AM Eindhoven T 06 24267304 info@magis-architecten.nl www.magis-architecten.nl MoodBuilders Ella Fitzgeraldlaan 38 5629 RH Eindhoven T 06 42308533 info@moodbuilders.nl www.moodbuilders.nl nouwensrooversarchitectuur Torenallee 45 SWA 3.008 5617 BA Eindhoven T 06 48405197 kobbe@nouwensroovers.nl www.nouwensroovers.nl Architectenbureau PerrÃ©e b.v. Landsteinerlaan 9 A 5644 DA Eindhoven T 040 2112385 info@perree.nl www.perree.nl RAW architectuurstudio Kruisstraat 40 5612 CJ Eindhoven T 06 13928322 robert@ rawarchitectuurstudio.nl www. rawarchitectuurstudio.nl stripesarchitects Klokgebouw 266 5617 AC Eindhoven T 040 7114630 info@stripesarchitects.nl www.stripesarchitects.nl architecten studio-pls Klokgebouw 255 5617 AC Eindhoven T 06 47908930 team@studio-pls.nl http://www.studio-pls.nl

WY. architecten Dommelstraat 11 5611 CJ Eindhoven T 040 2341230 info@wy.nl www.wy.nl ELL Kristel Hermans Architectuur Hoogstraat 28 6011 RZ Ell T 06 12411893 kristelhermans@hotmail.com www.kristelhermans.nl ESBEEK Architektenbureau J.P.P. van Rijswijk Oude Trambaan 44 5085 NH Esbeek T 013 5341865 vanrijswijk.j@caiway.nl ESCH Bierman Henket architecten Hal 13 a 5296 PZ Esch T 0411 601618 info@biermanhenket.nl www.biermanhenket.nl ETTEN-LEUR BLOM Architecten Heerlijkheid 42 4874 MT Etten-Leur T 06 46076460 info@blomarchitecten.nl www.blomarchitecten.nl Ernst-architect Baroniestraat 18 4876 VS Etten-Leur T 06 21534716 ernst@ernst-architect.nl www.ernst-architect.nl

GEMERT

HEESWIJK-DINTHER

Wessel van Geffen architecten Scheiweg 26 5421 XL Gemert T 0492 330647 info@wvgarch.nl www.WesselvanGeffen Architecten.nl

Rose en de Bie B.V. (RedB) Torenstraat 32 5473 EL Heeswijk-Dinther T 0413 291218 info@roseendebie.nl www.roseendebie.nl HELMOND

GILZE Van Beijsterveldt & Gommers architecten Nieuwstraat 87 5126 CC Gilze T 0161 233020 kees@ beijsterveldt-gommers.nl www. beijsterveldt-gommers.nl GOIRLE Bedaux de Brouwer Architecten b.v. Dr. Keyzerlaan 2 5051 PB Goirle T 013 5368555 post@bedauxdebrouwer.nl www.bedauxdebrouwer.nl Bureau van Berkum BV Hoogeindseweg 50 5051 EC Goirle T 06 26324512 info@bureauvanberkum.nl www.bureauvanberkum.nl HAAREN Otten van Eck architecten en vormgevers Kievitspad 23 5076 SN Haaren T 0411 623531 info@ottenvaneck.nl www.ottenvaneck.nl HEESCH

GELDROP BEE DIFFERENT Spaarpot 38 d 5667 KX Geldrop T 06 48369319 info@bee-different.nl http://bee-different.nl

WillemsenU Groenstraat 6 5642 CB Eindhoven T 040 2466992 info@willemsenu.nl www.willemsenu.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-BRABANT

Architectenbureau Hendriks BNA Broekhoek 23 5384 VP Heesch T 0412 455180 jan@architectenbureau hendriks.nl www.architectenbureau hendriks.nl

CKX architecten Hof Bruheze 415 5704 NR Helmond T 06 51059500 info@ckx.nl www.ckx.nl LXarchitecten Cacaokade 3 5705 LA Helmond T 0492 524427 info@lxarchitecten.nl www.lxarchitecten.nl Manders Architecten BNA Kanaaldijk N.W. 77 5707 LC Helmond T 0492 345041 info@manders-architecten.nl www.manders-architecten.nl Mare Architectuur & Advies Gasthuisstraat 67 5708 HJ Helmond T 06 53996765 info@mare-archenadv.nl www.mare-archenadv.nl HILVARENBEEK Architektenbureau Harrie Verhoeven Voortsepad 10 B 5081 ZK Hilvarenbeek T 013 5052673 harrie@verhoevenarchitect.nl www.verhoevenarchitect.nl MAARHEEZE Architectenburo ZIJN Puttendijk 28 6026 VZ Maarheeze T 0495 595720 info@architectenburozijn.nl www.architectenburozijn.nl MADE Anomalie Architecten De Gijster 58 4921 NK Made T 0162 687571 info@anomalie.nl www.anomalie.nl

273

NISPEN vdbijgaart architect Hollands Diepstraat 4 4709 PH Nispen T 06 28270541 post@vdbijgaartarchitect.nl www.vdbijgaartarchitect.nl NUENEN van Santvoort architecten bv Berg 2- 4 5671 CC Nuenen T 040 2833708 architecten@nuenen. vansantvoort.nl www. vansantvoortarchitecten.nl OISTERWIJK Drijvers Oisterwijk, Bureau voor Architectuur en Stedebouw BV Burg. Suyslaan 1 5062 EP Oisterwijk T 013 5282082 nlm@drijvers-oisterwijk.nl www.drijvers-oisterwijk.nl René van den Hout Architect Moergestelseweg 30 5062 JW Oisterwijk T 06 20445240 rene@renevandenhout.nl www.renevandenhout.nl OOSTERHOUT NB Ir. Carl Bossier Architectuur en Ruimtelijke Ontwikkeling Bredaseweg 108/A 4902 NS Oosterhout NB T 06 46756423 architect@bossier.nl www.bossier.nl Hooper Architects Hoevestein 36 E 4903 SC Oosterhout NB T 0162 486800 info@hooper.nl www.hooper.nl OSS Ariëns-cs architecten & ingenieurs Boterstraat 1-A 5341 GH Oss T 0412 692031 architecten@ariens-cs.nl www.ariens-cs.nl

274

E&V architectuur en bouwtechniek B.V. Verdistraat 87 5343 VD Oss T 0412 650292 info@elemans-vedder.nl www.elemans-vedder.nl Elemans Van den Hork Architecten Frankenweg 1 5349 AP Oss T 0412 646948 info@eharchitecten.nl www.eharchitecten.nl RAAMSDONKSVEER Marquart Architecten B.V. Pieter Breughelstraat 12 4941 ZB Raamsdonksveer T 0162 518098 info@marquart.nl www.marquart.nl RIJSBERGEN Blom International BV Hogestraat 26 4891 CB Rijsbergen T 076 5963458 g.blom@ blom-international.com www.blom-international.com ROOSENDAAL Architektenburo Luud van Ginneken BV Krampenloop 57 4706 PT Roosendaal T 0165 537877 info@vanginnekenbv.nl www.vanginnekenbv.nl Schaap en Sturm Architecten BV Brugstraat 84 4701 LL Roosendaal T 0165 536352 info@schaapsturm.nl www.schaapsturm.nl SYNarchi Dominestraat 17 4701 JC Roosendaal T 0165 399101 info@synarchi.nl www.synarchi.nl zone zuid architecten Markt 54 b 4701 PH Roosendaal T 0165 567490 info@zonezuid.nl www.zonezuid.nl

ROSMALEN

TERHEIJDEN

JANICKI ARCHITECT Vincent van Goghlaan 15 5246 GA Rosmalen T 073 6135056 info@janicki.nl www.janicki.nl

BB Architecten Bredaseweg 69 4844 CK Terheijden T 076 5934451 info@bb-architecten.nl www.bb-architecten.nl

SCHIJNDEL

TILBURG

Omni Architecten Bunderstraat 107 5481 KC Schijndel T 073 5492409 omni@omniarchitecten.nl www.omniarchitecten.nl

aerde borgert architecten Goirkestraat 27 5046 GD Tilburg T 013 7370223 info@aerdeborgert.nl www.aerdeborgert.nl

Van der Schoot Architecten bv Nieuwe Eerdsebaan 8 5482 VS Schijndel T 073 5493841 info@ vanderschootarchitecten.nl www. vanderschootarchitecten.nl

Van Asten Doomen Architecten Goirkestraat 150 5046 GP Tilburg T 013 5425656 info@vanastendoomen.com www.vanastendoomen.com

SINT OEDENRODE ASG Borchmolendijk 8 5492 AK Sint Oedenrode T 0413 476655 svangriensven@ asg-architectuur.nl www.asg-architectuur.nl/

Karin Hendriks Architectuur Frankenlaan 9 5037 KE Tilburg T 013 5458430 info@ karinhendriksarchitectuur.nl www. karinhendriksarchitectuur.nl

SLEEUWIJK

H-Kwadraat Architectuur Witbrandtlaan-Oost 8 5036 CS Tilburg T 013 5449395 s.haans@h-kwadraat.nl www.h-kwadraat.nl

Architraaf b.v. Architectenen Ingenieursburo De Hoogjens 20 4254 XW Sleeuwijk T 0416 693496 dco@architraaf.nl www.architraaf.nl

Van den Hout en Kolen architecten Wilhelminapark 18 5041 EB Tilburg T 013 4681070 info@charcoal.nl www.charcoal.nl

SOERENDONK BenW architecten Dorpsstraat 2 6027 PG Soerendonk T 0495 491492 info@BenW-architecten.nl www.BenW-architecten.nl SPRUNDEL Architektenbureau J.C. Kas Noorderstraat 21 4714 RA Sprundel T 0165 383240 contact@kasarchitecten.nl www.kasarchitecten.nl

JMW architecten B.V. Koningshoeven 69 5018 A- Tilburg T 013 5800129 info@jmw-architecten.nl www.jmw-architecten.nl luijten | smeulders | architecten wilhelminapark 11 a 5041 EA Tilburg T 013 5360530 info@luijten-smeulders.nl www.luijten-smeulders.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-BRABANT

Van Oers Weijers Architecten Nieuwlandstraat 48 5038 SP Tilburg T 013 5368055 info@vowarchitecten.nl www.vowarchitecten.nl Geert van den Oetelaar . Architect Lourdesstraat 2 A 5017 AH Tilburg T 013 8227595 geert@geertvandenoetelaar.nl www.geertvandenoetelaar.nl PANplus architectuur Tuinstraat 112 a 5038 DE Tilburg T 013 4678320 annekevervoort@panplus.nl www.PANplus.nl Povse & Timmermans architecten . ingenieurs bv Nieuwlandstraat 28 5038 SN Tilburg T 013 5801111 mail@pt-architecten.nl www.pt-architecten.nl

LSL Architecten Dorpstraat 16 5504 HH Veldhoven T 040 2545312 Info@lslarchitecten.nl www.lslarchitecten.nl VLIERDEN Ir. Rob van Leuven, Architect BNA Pastoriestraat 26 a 5756 AM Vlierden T 06 51413032 robvanleuven@archifoor.coop www.archifoor.coop

LT architecten BV BNA Zijlstralaan 8 5251 SE Vlijmen T 073 5112212 info@lt-architecten.nl www.lt-architecten.nl VUGHT

VALKENSWAARD

WAALWIJK

Margry-Arts Architecten bna bv Geenhovensedreef 28 5552 BD Valkenswaard T 040 2014515 info@margry-arts.nl www.margry-arts.nl

Janssen & ten Have Het Fort 132 5146 CL Waalwijk T 06 40891513 info@drooom.nl janssentenhave.nl

Leenders Architecten B.V. Mgr. Van den Tillaartstraat 1 5461 KX Veghel T 0413 366711 info@leendersarchitecten.nl www.leendersarchitecten.nl VELDHOVEN EIKplan architecten BNA Gareel 5 5502 SB Veldhoven T 040 2938400 info@eikplan.nl www.eikplan.nl

Van den Heuvel Architecten BNA Kruisstraat 63 4251 CV Werkendam T 0183 509509 info@ vandenheuvelarchitecten.nl www. vandenheuvelarchitecten.nl Olivier en Partners Architecten Biesboschhaven Noord 20 4251 NL Werkendam T 0183 678004 info@olivier-architecten.nl www.olivier-architecten.nl

VLIJMEN

cock struycken architektenburo avb bna Ringbaan Oost 363 5014 GH Tilburg T 013 5420439 info@architektstruycken.nl www.architektstruycken.nl

VEGHEL

WERKENDAM

ZEVENBERGEN Quadrant Architecten BNA Markt 24 4761 CE Zevenbergen T 0168 328255 mail@Qarch.nl www.Qarch.nl

Bob Manders Architects Heunpark 4514 5261 WE Vught T 013 5213077 info@bobmanders.nl www.bobmanders.nl

Moons Architecten grotestraat 143 5141 JP Waalwijk T 0416 560381 info@moons.nl www.moons.nl WASPIK Kerkhof architecten Van Duvenvoordestraat 28 5165 ED Waspik T 013 3029060 info@kerkhofarchitecten.nl www.kerkhofarchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-BRABANT

275

BNA-ARCHITECTEN NOORD-HOLLAND

ABCOUDE Artomic Haagwinde 32 1391 XV Abcoude T 06 44440127 info@artomic.nl www.artomic.nl Norman Monsanto Architectuur Winkeldijk 47 1391 HM Abcoude T 06 29085344 normanm@xs4all.nl AERDENHOUT STUDIO BLANCA Karel Doormanlaan 26 2111 XD Aerdenhout T 023 7435285 info@blanca.nl www.blanca.nl ALKMAAR Kerssens - De Ruiter Architecten Luttik Oudorp 81 1811 MV Alkmaar T 072 5111393 info@kdra.nl www.kdra.nl Koning architect bna Wilhelminalaan 6 1815 JC Alkmaar T 06 41766525 info@koningarchitect.nl www.koningarchitect.nl Leeuwenkamp Architecten b.v. BNA Kalkovensweg 2 1815 KZ Alkmaar T 072 5151644 info@leeuwenkamp.nl www.leeuwenkamp.nl MH Architectuur Hargewaard 28 1824 TC Alkmaar T 06 14556917 info@mh-a.nl www.mh-a.nl

Hugo Caron Architecten BNA Laan van Kronenburg 14 1183 AS Amstelveen T 020 6821153 info@hugocaron.nl www.hugocaron.nl

a/d amstel architecten Amsteldijk 216 1079 LK Amsterdam T 020 4089222 info@adamstel.nl www.adamstel.nl

B.A.G. Architecten Maria Snelplantsoen 1 1106 WN Amsterdam T 020 6968001 info@bagarchitecten.nl www.bagarchitecten.nl

Architectenbureau Hoogeveen b.v. Dorpsstraat 54 1182 JE Amstelveen T 020 6434848 info@archhoog.nl www.architectenbureauhoogeveen.nl

ANA architecten Korte Papaverweg 7 1032 KA Amsterdam T 020 4232949 mail@ana.nl www.ana.nl

Bald architecture Vrolikstraat 199-d 1091 TX Amsterdam T 020 4681082 info@baldarchitecture.nl www.baldarchitecture.nl

Jeroen Apers . architect Korte Papaverweg 6 1032 KB Amsterdam T 06 14790822 info@jeroenapers.nl www.jeroenapers.nl

BASTA urbanism Keizersgracht 126 1015 CW Amsterdam T 06 27132930 info@basta-urbanism.nl www.basta-urbanism.nl

APTO Architects B.V. Cruquiusweg 94 H 1019 AJ Amsterdam T 020 6692900 danielle@apto.nl www.apto.nl

Benthem Crouwel Architects Generaal Vetterstraat 61 1059 BT Amsterdam T 020 6420105 office@benthemcrouwel.nl www.benthemcrouwel.nl

de Architekten Cie. Keizersgracht 126 1015 CW Amsterdam T 020 5309300 arch@cie.nl www.cie.nl

Van Bergen Architectura Hillegomstraat 4 1 1058 LS Amsterdam T 06 58968896 michael@ vanbergenarchitectura.nl www. vanbergenarchitectura.nl

RDS bv Amsteldijk Noord 77 1183 TE Amstelveen T 020 6265102 meccocep@me.com AMSTERDAM +31Architects Veemarkt 191 1019 CH Amsterdam T 06 24671631 info@plus31architects.com www.plus31architects.com 4D Architects Korte Keizerstraat 12 II 1011 GH Amsterdam T 020 3206621 buro@4darchitects.nl www.4darchitects.nl Aletta van Aalst & Partners Architecten b.v. Zeeburgerdijk 387 1095 DW Amsterdam T 020 6683268 aaenp@aaenp.nl www.aaenp.nl AKKA Architects Marnixstraat 83 1015 VD Amsterdam T 020 3014018 letstalk@akkaarchitects.com www.akkaarchitects.com

AMSTELVEEN

Alberts & Van Huut International Architects BV Amsteldijk 216 1079 LK Amsterdam T 020 6220082 info@albertsenvanhuut.nl www.albertsenvanhuut.nl

BLACKBOX architecten Bergenvaarderstraat 23 1181 SJ Amstelveen T 020 8223125 info@bb-a.nl www.bb-a.nl

Allard Architecture Prinsengracht 17 1015 DK Amsterdam T 020 6205599 info@allardarchitecture.com www.allardarchitecture.com

276

Architoop Kea Boumanstraat 78 1095 MA Amsterdam T 06 50641595 info@architoop.nl www.architoop.nl archivolt architecten bv Hoogoorddreef 5 1101 BA Amsterdam T 020 6905070 archivolt@archivolt.eu www.archivolt.eu Arons en Gelauff Architecten bv Gedempt Hamerkanaal 92 1021 KR Amsterdam T 020 4235530 arnoud@aronsengelauff.nl www.aronsengelauff.nl ASArchitecture Pedro de Medinalaan 1 c 1086 XK Amsterdam T 06 43132532 arzusenel@asarchitecture.nl www.asarchitecture.nl ATELIER SPACE ruimtelijke vormgeving Middenweg 311 1098 AT Amsterdam T 020 7727596 info@atelier-space.nl www.atelier-space.nl

BFAS De Ruijterkade 107-5 1011 AB Amsterdam T 020 5353070 info@bf-as.nl www.bf-as.nl Tjade Binnerts Architect Brederodestraat 43 1054 MR Amsterdam T 020 4891371 architect.binnerts@planet.nl Blok Kats van Veen architecten (BKVV) Wilgenweg 22 B 1031 HV Amsterdam T 020 4227233 info@bkvv.nl www.bkvv.nl BNB architecten bv Pedro de Medinalaan 87 b 1086 XP Amsterdam T 020 4121671 borski@b-n-b.nl www.b-n-b.nl BO6 architectenbureau bna Pedro de Medinalaan 87-b 1086 XP Amsterdam T 020 6639262 renedeprie@bo6.nl www.bo6.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

Karel Bodon Building Workshop Pythagorasstraat 47 hs 1098 EW Amsterdam T 06 53583833 karel@bodon.nl www.bodon.nl Borren Staalenhoef Architecten BV BNA Grasweg 77 1031 HX Amsterdam T 058 2168344 bsa@borrenstaalenhoef.com www.borrenstaalenhoef.com buro3 architecten De Breekstraat 31 1024 LJ Amsterdam T 020 6225778 info@buro3.nl www.buro3.nl Butzelaar CS, Architecten Albrecht DĂźrerstraat 28 1077 MA Amsterdam T 020 6722477 office@butzelaar-cs.nl www.butzelaar-cs.nl Coare Architectuur B.V. Mokerstraat 10 1021 KC Amsterdam T 020 6702636 info@coare.nl www.coare.nl Common Affairs KNSMlaan 75 1019 LB Amsterdam T 020 7192355 info@commonaffairs.nl www.commonaffairs.nl Gundula Cordes Architect BNA Pieter Aertszstraat 68 III 1073 SR Amsterdam T 020 4700601 info@cordes-architect.com www.cordes-architect.com CROSS Architecture Johan van Hasseltweg 4 A 1022 WV Amsterdam T 06 31908980 blom@cross-architecture.net www.cross-architecture.net Cruz y Ortiz Amsterdam Keizersgracht 126 1015 CW Amsterdam T 020 3037801 administratie@cruzyortiz.com www.cruzyortiz.com

peter dautzenberg+partners interieur+architecten bni+bna Echtenstein 118 1103 AA Amsterdam T 020 6269759 aan@peterdautzenberg.nl www.peterdautzenberg.nl Dedato ontwerpers en architecten Danzigerkade 2 c 1013 AP Amsterdam T 020 6266233 info@dedato.com www.dedato.com Defesche Van den Putte, architectuur en stedenbouw KNSM-laan 139 Loods 6 1019 LB Amsterdam T 020 7892392 info@dvdp.nl www.dvdp.nl ir Dineke Dijk Architect bloemgracht 47 1016 KD Amsterdam T 020 5702015 dineke@dinekedijk.nl www.dinekedijk.nl dL-Architecten Amazonenstraat 48 hs 1076 LL Amsterdam T 020 7072495 dl.architecten@gmail.com www.dl-architecten.nl Egbert Duijn architect+ Borneokade 90 1019 AW Amsterdam T 06 30151941 architect@egbertduijn.nl www.egbertduijn.nl DUS Architecten Asterweg 49 1031 HM Amsterdam T 020 7890359 office@dusarchitects.com www.dusarchitects.com Dutch Architect Anton Waldorpstraat 90 1062 AZ Amsterdam T 0207579080 ahmed@dutcharchitect.com www.dutcharchitect.com ir. bart duvekot architecten bna M. v. B. Bastiaansestr 8 1054 RX Amsterdam T 020 4199191 buro@bartduvekot.nl www.bartduvekot.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

Egeon Architect Pieter Holmstraat 36 1086 ZC Amsterdam T 06 14213149 mail@egeon.nl www.egeon.nl

GGH Architecten Pedro de Medinalaan 3 b 1086 XK Amsterdam T 020 6761144 ggh@ggharchitecten.nl www.ggharchitecten.nl

Maarten Elands architecture & engineering Koninginneweg 67-1 1075 CH Amsterdam T 06 24695139 info@maartenelands.nl www.maartenelands.nl

GG-loop Brouwersgracht 186 B 1013 HC Amsterdam T 06 47887900 info@gg-loop.com https://gg-loop.com/

Equipe voor Architectuur en Urbanisme Pedro de Medinalaan 7 J 1086 XK Amsterdam T 020 4614600 info@equipeamsterdam.nl www.equipeamsterdam.nl FELSCH architecten Czaar Peterstraat 23 D 1018 NX Amsterdam T 020 4897874 info@felsch.nl www.felsch.nl ForeArchent planning > architecture Pedro de Medinalaan 7 D 1086 XK Amsterdam T 020 3141197 info@forearchent.nl www.forearchent.nl THE FORM FOUNDATION. Sophialaan 21 1075 BL Amsterdam T 020 6727260 info@theformfoundation.com theformfoundation.com Bureau Fraai Pieter Vlamingstraat 9 1093 AA Amsterdam T 06 41315950 info@bureaufraai.com www.bureaufraai.com FRANTZEN et al Johan van Hassellkade 280 1031 LP Amsterdam T 020 7889918 tom@frantzen.nl www.frantzen.nl Christina Fuchs architect Lauriergracht 116 S 1016 RR Amsterdam T 06 20586309 info@christinafuchs.nl www.christinafuchs.nl

Jan Willem de Groot Architect P.H. Frankfurtersingel 216 1060 TP Amsterdam T 020 6189570 info@jwdegroot.nl www.jwdegroot.nl Architectenbureau Micha de Haas Hoogoorddreef 5 1101 BA Amsterdam T 020 4275390 info@michadehaas.nl www.michadehaas.nl HaskoningDHV Nederland B.V. Contactweg 47 1014 AN Amsterdam T 0611519350 info@amsterdam. royalhaskoning.com www.rhdhvarchitecture.com Hans van Heeswijk Architecten. Ertskade 111 1019 BB Amsterdam T 020 6225717 info@heeswijk.nl www.heeswijk.nl Anneke van Helden Reaumurstraat 33-I 1097 RE Amsterdam T 06 21707315 anneke@burovanhelden.nl www.burovanhelden.nl Emma van Helden Tuinstraat 10 1015 PE Amsterdam T 06 18192734 emma.vanhelden@gmail.com www.emmavanhelden.nl Heren 5 architecten BV BNA T.T. Vasumweg 152 1033 SH Amsterdam T 020 5550155 architecten@heren5.nl www.heren5.nl

277

Hoope Plevier Architecten Meeuwenlaan 98-100 1021 JL Amsterdam T 020 2357414 info@hoopeplevier.nl www.hoopeplevier.nl IAA Architecten KNSM-laan 53 1019 LB Amsterdam T 020 5200080 info@iaa-architecten.nl www.iaa-architecten.nl INarchitects Keizersgracht 126 1015 CW Amsterdam T 020 6267757 mark@inarchitects.nl www.inarchitects.nl Inbo Koningin Wilhelminaplein 29 1062 HJ Amsterdam T 020 4212422 amsterdam@inbo.com www.inbo.com ITZ-Architecten b.v. Keizersgracht 241-2 1016 EA Amsterdam T 020 6462726 info@itz-a.nl www.itz-a.nl Ronald Janssen Architecten B.V. Overtoom 197 1054 HT Amsterdam T 020 4125760 info@ronaldjanssen.eu www.ronaldjanssen.eu Bastiaan Jongerius Architecten b.v. Overtoom 197-III 1054 HT Amsterdam T 020 4891121 bj@bastiaanjongerius.nl www.bastiaanjongerius.nl Joachim Karelse Von Liebigweg 17 I 1097 RJ Amsterdam T 0621504823 joachim@joachimkarelse.nl www.joachimkarelse.nl KENK Architecten BV KNSM-laan 83 1019 LB Amsterdam T 020 6386345 info@kenkarchitecten.nl www.kenkarchitecten.nl

278

Kerste - Meijer Architecten BNA AvB Osdorperweg 31 1066 EH Amsterdam T 020 4089010 info@ kerstemeijerarchitecten.nl www. kerstemeijerarchitecten.nl Knevel Architecten BV Schakelstraat 16 1014 AW Amsterdam T 020 6812478 info@knevelarchitecten.nl www.knevelarchitecten.nl Kodde Architecten Prinsengracht 465 hs 1016 HP Amsterdam T 020 4282700 info@koddearchitecten.nl www.koddearchitecten.nl Marc Koehler Architects Keizersgracht 126 1015 CW Amsterdam T 020 5755508 office@marckoehler.nl marckoehler.nl Architectenbureau Koldeweij B.V. Pilotenstraat 72 1059 CR Amsterdam T 020 4171100 info@architectenbureau koldeweij.nl www.architectenbureau koldeweij.nl KONING ELLIS Generaal Vetterstraat 73 B 1059 BT Amsterdam T 020 4650047 info@koningellis.nl www.koningellis.nl korth tielens architecten bv Overtoom 197 1054 HT Amsterdam T 020 4272825 architecten@korthtielens.nl www.korthtielens.nl KRFT KNSM-laan 113 1019 LB Amsterdam T 020 8202284 info@krft.nl www.krft.nl

Kruunenberg Architecten Joos de Moorstraat 18 2 1056 TZ Amsterdam T 020 3208486 info@2xu.nl www.2xu.nl Atelier KZNA Damrak 243 1012 ZJ Amsterdam T 0203705840 office@kzna.nl www.kzna.nl LEVS architecten Cruquiusweg 111-D 1019 AG Amsterdam T 020 6735762 post@levs.nl www.levs.nl

MetCopier architectenbureau BNA P.E. Tegelbergplein 12 1019 TA Amsterdam T 020 6654417 mail@metcopier.nl www.metcopier.nl MicroMacroDesign Ten Katestraat 28-2 1053 CG Amsterdam T 06 44886674 niloefar.b@gmail.com www.micromacrodesign.nl S.V. Milicevic Architect Eerste Helmersstraat 24 C 1054 DH Amsterdam T 020 6186097 srdjan64@gmail.com

MARCEL LOK_ARCHITECT Levantkade 67 1019 MJ Amsterdam T 020 8463574 email@marcellok.nl www.marcellok.nl

Mirck Architecture R.J.H. Fortuynplein 6 1019 WL Amsterdam T 06 24186500 office@mirck.eu www.mirck.eu

Bureau LUX architectuur en advies Panamalaan 8-C 1019 AZ Amsterdam T 020 7078215 info@bureaulux.nl www.bureaulux.nl

MTB architecten ApeldoornAmsterdam Cruquiuskade 129 1018 AM Amsterdam T 020 6939400 info@mtbarchitecten.nl www.mtbarchitecten.nl

M3H architecten Overtoom 197 1054 HT Amsterdam T 020 6257733 m3h@m3h.nl www.m3h.nl

Bas Muilwijk Architectuur A. Constandsestraat 48 1097 HX Amsterdam T 020 6938544 muilwijk@sarcodina.nl www.sarcodina.nl

Makelaar van Dromen Reitzstraat 52 1091 XC Amsterdam T 06 28767850 MvD@robhulst.nl www.makelaarvandromen.nl

Mulders van den Berk Architecten Leliendaalstraat 12 1013 BP Amsterdam T 020 7892696 info@muldersvandenberk.nl www.muldersvandenberk.nl

Manten en Lugthart architecten BNA Van Breestraat 129 1071 ZL Amsterdam T 020 4044675 info@mantenenlugthart.nl www.mantenenlugthart.nl Mens Als Maat Admiraal de Ruijterweg 82-II 1056 GW Amsterdam T 06 28541023 rogier@MensalsMaat.nl www.mensalsmaat.nl

de Munnik - de Jong architecten b.v. Gietersstraat 15 1015 HB Amsterdam T 06 55757120 info@dmdj.nl www.dmdj.nl MvM Architect Lodewijk Tripstraat 24-3 1052 ET Amsterdam T 06 20548306 info@mvmarchitect.com www.mvmarchitect.com

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

MVSA Architects Pilotenstraat 35 1059 CH Amsterdam T 020 5319800 info@mvsa-architects.com www.mvsa-architects.com

OZ Pedro de Medinalaan 7 a 1086 XK Amsterdam T 020 3141111 info@ozarchitect.nl www.ozarchitect.nl

NEXT architects Paul v. Vlissingenstraat 2 a 1096 BK Amsterdam T 020 4630463 info@nextarchitects.com www.nextarchitects.com

PS architecten bna Kerkstraat 335 B 1017 HV Amsterdam T 06 55104229 info@psarchitecten.nl www.psarchitecten.nl

NOAHH B.V. Baarsjesweg 224-5 1058 AA Amsterdam T 020 3090250 bureau@noahh.nl www.noahh.nl

reA Veemarkt 130 B 1019 DE Amsterdam T 020 3315709 info@re-a.nl www.re-a.nl

NoArch Oostelijke Handelskade 12 M 1019 BM Amsterdam T 06 46391005 info@noarch.nl www.noarch.nl

Rijnboutt Moermanskkade 317 1013 BC Amsterdam T 020 5304810 info@rijnboutt.nl www.rijnboutt.nl

NWA architecten Overtoom 325 A 1054 JL Amsterdam T 06 41181293 buro@nwa-architecten.nl www.nwa-architecten.nl

Marina Roosebeek, architekt BNA Landsmeerderdijk 67 1035 PT Amsterdam T 020 6385444 office@roosebeek.nl www.roosebeek.nl

OIII architecten Grasweg 53 A 1031 HX Amsterdam T 020 6277140 info@o-drie.nl www.o-drie.nl Oostindie Architecten BNA-BNI Bert Haanstrakade 208 1087 DK Amsterdam T 020 4943222 info@oostindiearchitecten.nl www.oostindiearchitecten.nl OTH architecten bv Kruithuisstraat 23 1018 WJ Amsterdam T 020 6274576 info@oth.nl www.oth.nl Harvey Otten Pedro de Medinalaan 87-b 1086 XP Amsterdam T 06 21276432 info@harveyotten.nl www.harveyotten.nl ArchitectBNA.NL Hans Oudendorp Kea Boumanstraat 48 B 1095 MA Amsterdam T 020 6241644 h.oudendorp@architectbna.nl www.architectbna.nl

Hans Ruijssenaars architecten Barentszplein 7 1013 NJ Amsterdam T 020 5304830 info@ruijssenaars.nl www.ruijssenaars.nl Paul de Ruiter Architects Valschermkade 36 d 1059 CD Amsterdam T 020 6263244 info@paulderuiter.nl www.paulderuiter.nl

Architectenbureau Marcel van der Schalk B.V. Keizersgracht 211-1 1016 DT Amsterdam T 020 4212888 architect@mvds.nl www.mvds.nl Ir Ben Schellekens Architekt BNA Louvrelaan 52 1064 WB Amsterdam T 020 6276639 ir.b.schellekens@kpnmail.nl Script Architecture Javastraat 146 d 1095 CK Amsterdam T 0624560570 jurriaan@scriptarchitecten.nl www.scriptarchitecten.nl SDAA architecten & adviseurs Postbus 11166 1001 GD Amsterdam T 0878 737074 bureau@sdaa.nl www.sdaa.nl SeARCH Hamerstraat 3 1021 JT Amsterdam T 020 7889900 info@search.nl www.search.nl paul seuntjens architectuur bni bna Bert Haanstrakade 380 1087 EC Amsterdam T 020 6148506 mail@paulseuntjens.nl www.paulseuntjens.nl Ir Frank V. Smit, Architect Verversstraat 29 1011 HZ Amsterdam T 020 6270844 frank@studiosmit.nl

Ruland Architecten Kon. Wilhelminaplein 12 B-8 1062 HK Amsterdam T 020 4236689 info@ruland.nl www.ruland.nl

SNELLEN architectenbureau Ufficilaan 17 1064 WJ Amsterdam T 020 4480891 bureau@snellenarchitecten.nl www.snellenarchitecten.nl

SA DESIGN architectuur Cornelis Dopperkade 6 3 1077 KL Amsterdam T 020 6757788 bouwenmet@sadesign.nl www.sadesign.nl

Space Encounters Valschermkade 29 1059 CD Amsterdam T 020 2044598 info@s-e.eu www.space-encounters.eu

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

Sweder Spanjer | Architect 1e C Huygensstr 26 D 1054 BR Amsterdam T 06 21511722 info@swederspanjer.nl

Spatial Concepts KNSM-Laan 286 1019 LM Amsterdam T 06 24728034 nfransen@spatialconcepts.eu www.spatialconcepts.eu Stefanova Architecten BV Asterweg 20 R 2 1031 HN Amsterdam T 020 6366176 svetla@ StefanovaArchitecten.nl www.StefanovaArchitecten.nl Straatman Architecture & Visuals TT. Neveritaweg 15 M7 1033 WB Amsterdam T 020 6361182 info@straatman.eu www.straatman.eu Studio Y architecten & adviseurs Ingelandenweg 1 1069 WE Amsterdam T 020 4106060 algemeen@studio-y.nl www.studio-y.nl Studioninedots Gedempt Hamerkanaal 111 1021 KP Amsterdam T 020 4889269 info@studioninedots.nl www.studioninedots.nl Julius Taminiau Architects B.V. IJsbaanpad 66 e 1076 CW Amsterdam T 020 2239708 juliustaminiau@gmail.com www.juliustaminiau.nl/ Tangram Architekten BV Pedro de Medinalaan 3 a 1086 XK Amsterdam T 020 6761755 info@tangramarchitekten.nl www.tangramarchitekten.nl TANK Nieuwe Herengracht 95 1011 RX Amsterdam T 020 7740117 studio@TANK.nl www.tank.nl Christian Tartarini Reinier Claeszenstraat 6 H 1056 WJ Amsterdam T 06 14847797 christartarini@gmail.com www.thisstudio.eu

279

Team V Architectuur Jacob Bontiusplaats 9 1018 LL Amsterdam T 020 3449500 info@teamv.nl www.teamv.nl Tekton Architekten Bottelierplein 4 1019 WV Amsterdam T 020 6245904 bureau@tekton-architekten.nl www.tekton-architekten.nl Toplab Architects Nieuwe Uilenburgerstraat 54 1011 LT Amsterdam T 02020615082 studio@toplab-architects.com www.toplab-architects.com TRZIN vof Borneolaan 297 1019 HZ Amsterdam T 020 4193230 office@trzin.nl www.trzin.nl Ulrich Architectuur Pedro de Medinalaan 7 E 1086 XK Amsterdam T 06 12571978 volker@ulricharchitectuur.nl www.ulricharchitectuur.nl UNStudio Stadhouderskade 113 1073 AX Amsterdam T 020 5702040 info@unstudio.com www.unstudio.com VASD Interieur & Architectuur Groenhoedenveem 8 1019 BL Amsterdam T 020 6636784 vasd@vasd.nl www.vasd.nl VDNDP bouwingenieurs bv. Lijnbaansgracht 57 1015 GS Amsterdam T 085 7500077 info@vdndp.nl www.vdndp.nl VenhoevenCS architecture+urbanism Hoogte Kadijk 143-F15 1018 BH Amsterdam T 020 6228210 info@venhoevencs.nl www.venhoevencs.nl

280

Eveline Vinkenborg Architect Stade de Colombes 106 1098 VV Amsterdam T 020 6630202 bureau@evelinevinkenborg.nl www.evelinevinkenborg.nl

GEORGE WITTEVEEN ARCHITECTEN Sarphatistraat 370 1018 GW Amsterdam T 06 26046302 info@witteveenarchitecten.nl www.witteveenarchitecten.nl

Joke Vos Architecten Bickerswerf 46 1013 KX Amsterdam T 020 3378672 mail@jokevos.nl www.jokevos.nl

Wâ&#x20AC;&#x2122;land 2e Laurierdwarsstraat 39 1016 RA Amsterdam T 020 7719403 post@w-land.nl www.w-land.nl

Ard de Vries Architecten Keizersgracht 126 1015 CW Amsterdam T 06 10792430 info@arddevries.nl www.arddevries.nl

wv-studio Wenslauerstraat 40 2L 1053 BA Amsterdam T 06 47202710 info@wv-studio.com www.wv-studio.com

Architectenbureau Vroom BNA Vijzelgracht 6 sous 1017 HR Amsterdam T 020 6208132 info@vroomarch.nl www.vroomarch.nl

BV Zaanen Spanjers CS Architecten BNA/BNI Oudezijds Voorburgwal 306 1012 GL Amsterdam T 020 6253973 info@zsa.nl www.zsa.nl

W architectuur en ontwerpstudio Zeeburgerpad 51 H 1019 AB Amsterdam T 06 50266035 info@w-architectuurstudio.nl www.w-architectuurstudio.nl

Marco van Zal-Architect van Ostadestraat 178 hs 1072 TH Amsterdam T 020 4210623 info@marcovanzal.nl www.marcovanzal.nl

Minke Wagenaar architect BNA Bellamystraat 80 1053 BP Amsterdam T 06 25080816 architect@minke-wagenaar.nl www.minke-wagenaar.nl Architektenburo Hans Wagner bv Schakelstraat 16 1014 AW Amsterdam T 020 6817817 info@hanswagner.nl www.hanswagner.nl Atelier van Wengerden Batjanstraat 13 1094 RC Amsterdam T 06 28268216 info@vanwengerden.com www.vanwengerden.com Office Winhov Obiplein 18-B 1094 RB Amsterdam T 020 6844446 office@winhov.nl www.winhov.nl

Zenber interieur architectuur B.V. Oostelijke Handelskade 12-J 1019 BM Amsterdam T 020 3314427 info@zenber.nl www.zenber.nl ZILT Architecten Nieuwpoortkade 2 a 1055 RX Amsterdam T 020 6060742 info@ziltarchitecten.nl www.ziltarchitecten.nl Zwarts & Jansma Architecten Pedro de Medinalaan 7 1086 XK Amsterdam T 020 5352200 info@zja.nl www.zwarts.jansma.nl ZZDP Architecten B.V. Generaal Vetterstraat 76 f 1059 BW Amsterdam T 020 6471881 zzdp@zzdp.nl www.zzdp.nl

ANDIJK Architectenburo Rolf Botman Buurtje 31 1619 JS Andijk T 0228 752420 info@rolfbotman.nl www.rolfbotman.nl ANNA PAULOWNA Hollands Kroon Architectuur Charlottaring 6 1761 AX Anna Paulowna T 0223 523745 info@hkarchitectuur.nl www.hkarchitectuur.nl ASSENDELFT KUIPER STEUR architecten bna Dorpsstraat 829 1566 EH Assendelft T 06 46201307 info@kuipersteur.nl www.kuipersteur.nl AVENHORN buroUrsem Architectuur Stedebouw Interieur Het Hoog 20 1633 GE Avenhorn T 0229 542606 info@buroursem.nl www.buroursem.nl BENNEBROEK Architectenbureau Ron Spanjaard BNA Bennebroekerlaan 27 A 2121 GR Bennebroek T 023 5841265 info@spanjaard.nl www.spanjaard.nl BERGEN NH Architektenburo Admiraal Stoute Bergerweg 20 1862 JV Bergen NH T 072 5895745 info@admiraalstoute.nl www.admiraalstoute.nl KEESVANHOEK.architect B.V. Joseph Bech-Nes 4 1862 AP Bergen NH T 06 30731660 info@keesvanhoekarchitect.nl www.keesvanhoekarchitect.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

Min2 bouw-kunst Hoflaan 1 1861 CP Bergen NH T 072 5821070 min2@min2.nl www.min2.nl BLOEMENDAAL De Bats BNA architecten Bloemendaalseweg 139 2061 CH Bloemendaal T 06 40069602 info@debatsbna.nl www.debats-architecten.nl Braaksma & Roos Architecten bv Donkerelaan 10 2061 JL Bloemendaal T 023 5262816 info@braaksma-roos.nl www.braaksma-roos.nl

DE KOOG Architektenburo Ronno Honingh ruyslaan 31 1796 AC De Koog T 0222 317268 info@ronnohoningh.nl www.ronnohoningh.nl ENKHUIZEN

Heiko Hulsker architecten Schotersingel 8 2021 GE Haarlem T 023 5264476 secretariaat@ hulskerarchitecten.nl www.hulskerarchitecten.nl

‘S-GRAVELAND

Klous + Brandjes Architecten BNA Zijlweg 199 2015 CK Haarlem T 023 5320840 p.smits@klousbrandjes.nl www.klousbrandjes.nl

Markhoff Architects Zuidereinde 52 B 1243 KH ‘s-Graveland T 035 6550114 cynthia@ markhoffarchitects.com www.markhoffarchitects.com

BURGERVEEN

HAARLEM

ENZO architectuur & interieur Leimuiderdijk 239 2154 MN Burgerveen T 0172 503090 info@enzoarchitecten.nl www.enzoarchitecten.nl

AG architecten bv Nijverheidsweg 50 a 2031 CP Haarlem T 023 5316964 info@ag-architecten.nl www.ag-architecten.nl

VOCUS Architecten BNA bv Bussummergrindweg 1 C 1406 NZ Bussum T 035 6989135 vocus@vocus.nl www.vocus.nl CASTRICUM Petra Kramer, architect Tine Marcushof 1 1902 NR Castricum T 0251 671801 info@petrakramer.nl www.petrakramer.nl De Vree Architecten BNA Burg. Mooystraat 20 a 1901 ET Castricum T 0251 651685 info@devreearchitecten.nl www.devreearchitecten.nl

HoekstraArchitecten Surinameweg 2 2035 VA Haarlem T 023 5310616 info@hoekstraarchitecten.nl www.hoekstraarchitecten.nl

Mark Fuller Architects Trompet 14 G 1601 MK Enkhuizen T 0228 312800 mark@markfuller.nl www.markfuller.nl

Architectenburo ir. Hein Warnaars BNA Kennemergaard 28 2061 XZ Bloemendaal T 023 5258322 info@warnaars.nl www.warnaars.nl

BUSSUM

Mariska Hamelink Berkenstraat 36 2023 SZ Haarlem T 06 30934575 mariskahamelink@gmail.com

ed. bijman | rolstoelarchitectuur + woonarken Spaarndamseweg 105 2025 AM Haarlem T 06 81955589 architect@edbijman.nl www.edbijman.nl Brandjes van Baalen Architecten bna Zijlweg 199 2015 CK Haarlem T 023 5112420 info@brandjesvanbaalen.nl www.brandjesvanbaalen.nl CONTEXT Architectuur & Advies Verspronckweg 48 2023 BM Haarlem T 06 41214161 architect@ contextarchitecten.nl www.contextarchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

HEEMSTEDE KPG architecten b.v. Bronsteeweg 49 2101 AB Heemstede T 023 5290190 info@kpgarchitecten.nl www.kpgarchitecten.nl Peeperkorn. Architect Zandvoortselaan 8-c 2106 CN Heemstede T 023 53 54 308 info@hjpeeperkorn.nl www.hjpeeperkorn.nl HEERHUGOWAARD Breddels Architecten BNA J. Duikerweg 13 1703 DH Heerhugowaard T 072 5760600 architect@breddels.nl www.breddels.nl HILVERSUM

MoMENT architectuur Jacob van Lenneplaan 4 2012 PL Haarlem T 06 51073386 info@momentarchitectuur.nl www.momentarchitectuur.nl

Van Dijl Architecten BV Vondellaan 8 1217 RX Hilversum T 035 6723747 info@vandijl.nl www.vandijl.nl

o.a. architectuur Voorhelmstraat 25 207 2012 ZM Haarlem T 0648273065 bart@oaarchitectuur.nl www.oaarchitectuur.nl

Engel Architecten Snelliuslaan 10 1222 TE Hilversum T 035 6778401 info@engelarchitecten.nl www.engelarchitecten.nl

Architectenbureau SchutterETH BV Iordensstraat 62 2012 HE Haarlem T 06 55894757 info@schutter-eth.com www.willemschutter.nl

Fennis_Metz Architecten Augustinushof 26 1216 LE Hilversum T 06 38194925 algemeen@ fennismetz-architecten.nl www. fennismetz-architecten.nl

Slangen architecten Voorhelmstraat 25-106 2012 ZN Haarlem T 023 7440102 slangen@ slangen-architecten.nl www.slangen-architecten.nl Vissers Architecten Lavendelstraat 58 2034 MJ Haarlem T 023 5400464 mv@vissersarchitecten.nl www.vissersarchitecten.nl

H en E architecten bv Vaartweg 187 1217 ST Hilversum T 035 6236636 vanrosmalen@ henearchitecten.nl www.henearchitecten.nl Kabaz Loosdrechtseweg 204 1215 KD Hilversum T 035 6284044 info@kabaz.nl www.kabaz.nl

281

MOOST architect Goudriaanstraat 22 1222 SG Hilversum T 035 6400222 post@moost.nl www.moost.nl Roodbeen Architectuur b.v. van Lenneplaan 2 a 1217 NC Hilversum T 06 53158332 frank@roodbeen.eu www.roodbeen.eu Koen van Velsen architecten Spoorstraat 69-A 1211 GA Hilversum T 035 6222000 info@koenvanvelsen.com www.koenvanvelsen.com HOBREDE Architectenbureau Ruben Wennekers Hobrede 16 1477 EH Hobrede T 06 36121555 info@rubenwennekers.nl www.rubenwennekers.nl HOOFDDORP Eiland 8 Architecten Vuurboetsduin 95 2134 XP Hoofddorp T 06 10200607 info@eiland8architecten.nl www.eiland8architecten.nl Tordoir Van den Berg Architecten Prins Bernhardstraat 2 2131 XJ Hoofddorp T 023 5616738 architect@ tordoirvandenberg.nl www.tordoirvandenberg.nl HOORN NH Format Architecten BV BNA Nieuwe Steen 46 1625 HV Hoorn NH T 0229 280928 info@formatarchitecten.nl www.formatarchitecten.nl Architectenbureau Koorn bv-BNA Koopvaarder 2 B 1625 BZ Hoorn NH T 0229 219765 rj.koorn@koorn-architecten.nl www.koorn-architecten.nl

282

Rob Zeeman Design & Advies bv Nieuwe Steen 5 1625 HV Hoorn NH T 0229 244944 r.b.zeeman@zeeman.nl

LAREN NH

HUIZEN

Designa Interieur & Architectuur Torenlaan 2 1251 HJ Laren NH T 035 3033733 bertram@designainterieur.nl www.designainterieur.nl

Eekel architect&bureau Sporkehout 42 1273 TG Huizen T 035 5250671 info@eekelarchitecten.nl www.eekelarchitecten.nl

dna studio Berkenlaantje 1 1251 WT Laren NH T 035 5334916 idress@idress.eu www.dnastudio.nl

Onno Vlaanderen Architect bna Keucheniusstraat 36 A 1271 BN Huizen T 020 7852525 buro@OVA.nu www.ova.nu

Woensdregt Holtz Architecten Schapendrift 25 A 1251 XD Laren NH T 06 50288374 wim@woensdregt-holtz.nl www.woensdregt-holtz.nl

IJMUIDEN

LIMMEN

Anne Kimsma, architect Bureau voor Architectuur en Bouwtechnische Adviezen Orionweg 359 1974 TK IJmuiden T 0255 536757 annekimsma_abta@xs4all.nl

Min architectuur Limmen Burg. Nieuwenhuysenstraat 12 1906 CL Limmen T 072 5052817 gerardmin@planet.nl www.gerardminarchitect.nl

KOOG AAN DE ZAAN FKG architecten aan de zaan bna Stationsstraat 21 1541 LE Koog aan de Zaan T 075 6474999 fkg@fkg.nl www.fkg.nl KROMMENIE George van Luit Bladhaantje 15 1562 MB Krommenie T 075 6227277 info@georgevanluit.nl www.georgevanluit.nl KUDELSTAART Dick Kuin, architect BNA Kudelstaartseweg 99 1433 GB Kudelstaart T 0297 322556 dick@genieloods.nl www.dickkuin.nl

Van Wilsem & Cabri Architectuur en Management Rijksweg 102 1906 BK Limmen T 072 5024052 info@vwenca.nl www.vwenca.nl LISSERBROEK FARO architecten bv Lisserweg 487 d 2165 AS Lisserbroek T 0252 414777 info@faro.nl www.faro.nl LOOSDRECHT Architectenbureau P.D. van Vliet Oude Molenmeent 1 1231 BD Loosdrecht T 035 5823695 pdvvliet@planet.nl

Architectenburo de Vries & Theunissen Oud Loosdrechtsedijk 254 1231 NJ Loosdrecht T 035 5432460 info@abdvt.nl www.architectenburodevries-theunissen.nl/ MEDEMBLIK ME-2 architecten bna Overleek 4 1671 GD Medemblik T 0227 513000 info@me-2.nl www.me-2.nl NAARDEN ARCHICON ARCHITECTen Rijksweg 31 1411 GD Naarden T 035 6951973 en 0651525967 m.t.fambach@ziggo.nl www.archicon-architecten.nl OIRSCHOT Adriaan Risseeuw Architectuur Krukkerd 1 5688 LH Oirschot T 0621217360 adriaan@ar-ad.nl www.ar-ad.nl OOSTERBLOKKER Tom Valks Architecten bna Oosterblokker 76 1696 BJ Oosterblokker T 0229 843800 t.valks@tomvalks.nl www.tomvalks.nl OOSTHUIZEN Rietvink Architecten bna Ambachtsweg 7 1474 HV Oosthuizen T 0299 439993 info@rietvink-architecten.nl www.rietvink-architecten.nl Peter Sas architecten BNA Oosteinde 63 1474 MD Oosthuizen T 020 3202288 info@petersasarchitecten.nl www.petersasarchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

OOSTZAAN

RUMPT

WEESP

Boparai Associates BV Architecten BNA Jacob Corneliszstraat 1 1511 BM Oostzaan T 075 6555555 office@boparai.nl www.boparai.nl

Buro Ludo Achterweg 8 4156 AC Rumpt T 06 43029545 info@buroludo.nl www.buroludo.nl

Stork & Albrecht, architecten en bouwadviseurs B.V. Rijnkade 8 b 1382 GS Weesp T 0294 412743 info@storkenalbrecht.nl www.storkenalbrecht.nl

Stache Architect BNA Burg. Bratstraat 40 1511 BL Oostzaan T 075 6846594 postmaster@ stache-architect.nl www.stache-architect.nl

SCHAGEN GeO architecten Loet 43 1741 BN Schagen T 0224 752988 info@geoarchitecten.nl www.geoarchitecten.nl

WIERINGERWERF Studio GJS architecten Boeier 10 1771 GN Wieringerwerf T 0227 860996 info@studiogjs.nl www.studiogjs.nl

OVERVEEN Architectenbureau Eric Bloemen Zanderijvaart 2 2051 AC Overveen T 023 5247436 info@ericbloemen.nl www.ericbloemen.nl

SPAARNDAM AMH Architect Maria Hoogland Rijnland 51 2064 SE Spaarndam T 06 45776029 architect@mariahoogland.nl www.mariahoogland.nl

WORMER Zijlstra Schipper Architectenbureau BNA BV Veerdijk 40 a 1531 MS Wormer T 075 6165566 jzijlstra@zijlstraschipper.nl www.zijlstraschipper.nl

PETTEN Architectenburo Jan Kramer bv Zijperweg 2 1755 NX Petten T 0226 383138 info@ architectenburojankramer.nl

STOMPETOREN Sander Douma Architecten BNA Noordervaart 73 1841 GB Stompetoren T 072 5039847 post@sanderdouma.nl www.sanderdouma.nl

PURMEREND Kamstra Architecten BNA Herengracht 11 1441 EV Purmerend T 0299 414555 info@kamstra-architecten.nl www.kamstra-architecten.nl LEEGWATER architecten Nieuwegracht 12 1441 GR Purmerend T 06 38318468 info@leegwaterarchitecten.nl www.leegwaterarchitecten.nl Ron Vendrig Architect BV BNA Kolkstraat 9 1441 CA Purmerend T 06 41239733 post@ronvendrig.nl www.ronvendrig.nl

UITGEEST Jan de Wit Architect bv Ziendijk 2 1911 MX Uitgeest T 0251 828341 info@jandewitarchitect.nl www.jandewitarchitect.nl

Gouverneur Architectuur Nijverheidsterrein 5-o 1645 VX Ursem Gem Koggenland T 06 16852385 richard@ gouverneurarchitectuur.nl www. gouverneurarchitectuur.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA NOORD-HOLLAND

Architectenbureau Ã&#x2013;nen BNA Prins Hendrikkade 5 AA 1501 AA Zaandam T 075 6124314 info@onen.nl www.onen.nl ZANDVOORT REMO DE BIASE Architecten bna Hogeweg 30 2042 GH Zandvoort T 023 5714165 info@debiase.nl www.debiase.nl Springtij Architecten BV Haarlemmerstraat 9 a 2042 NA Zandvoort T 0235733575 info@springtijarchitecten.nl www.springtijarchitecten.nl

WORMERVEER BETS architecten bna Noordeinde 16 1521 PA Wormerveer T 075 6145757 ron@bets.nl www.bets.nl Architectenbureau Klein bv / bna Zaanweg 59 1521 DM Wormerveer T 075 6287686 info@kleinbv.nl www.kleinbv.nl ZAANDAM

URSEM GEM KOGGENLAND

NUNC architecten Ankersmidplein 2 1506 CK Zaandam T 075 6162421 info@nunc.nl www.nunc.nl

Carree Architecten BNA b.v. Musical 23 1507 TS Zaandam T 075 6125885 info@carree-architecten.nl www.carree-architecten.nl

ZUID-SCHARWOUDE Breebaart Korver BNA BV Voorburggracht 163 1722 GC Zuid-Scharwoude T 0226 427862 info@breebaartkorver.nl www.breebaartkorver.nl ZWAAGDIJK Architektenburo Bob Nieuweboer Graanmarkt 5 c 1681 PA Zwaagdijk T 0228 582644 info@bobnieuweboer.nl www.bobnieuweboer.nl

H & NK architectuur en interieur Affuitenhal 1 1505 RE Zaandam T 06 17064004 mh@hennk.nl www.hennk.nl

283

BNA-ARCHITECTEN OVERIJSSEL

ALMELO Phi Architectuur Boompjes 6 7607 HG Almelo T 06 47982250 zeillemaker@ phi-architectuur.nl www.phi-architectuur.nl BORNE Raymond Horstman Architecten BNA Prins Bernardlaan 22 7622 BG Borne T 06 43078380 info@raymondhorstman.nl www.raymondhorstman.nl Te Kiefte Architecten b.v. Molenstraat 124 7622 NG Borne T 074 2662430 info@tekiefte.nl www.tekiefte.nl COLMSCHATE Alkemade Architect en Advies buitenkamp 3 7429 AV Colmschate T 0570 654691 info@peteralkemade.nl www.peteralkemade.nl

Leferink Architecten BNA BV Wilhelminastraat 10 7591 TN Denekamp T 0541 358260 info@leferinkarchitecten.nl www.leferinkarchitecten.nl

Alexander Gathier Architectuurstudio Rigtersbleek-Zandvoort 10 7521 BE Enschede T 085 4894805 info@agathier.nl www.agathier.nl

DEVENTER

IAA Architecten M.H. Tromplaan 55 7513 AB Enschede T 053 4804444 enschede@iaa-architecten.nl www.iaa-architecten.nl

Architecten_Lab Zutphenseweg 6 7418 AJ Deventer T 0570 616838 mail@architectenlab.nl http://architectenlab.nl Studio Groen+Schild Zuiderzeestraat 3 7411 MC Deventer T 0570 610111 info@studiogroenenschild.nl www.studiogroenenschild.nl Architecten en Ingenieursbureau Kristinsson bv Noordenbergsingel 10 7411 SE Deventer T 0570 615035 arch@kristinsson.nl www.kristinsson.nl Van der Linde Architecten Onder de Linden 1 7411 SK Deventer T 0575 522482 info@archlinde.com www.archlinde.com

Leijh Kappelhoff Seckel van den Dobbelsteen architecten Lonnekerspoorlaan 114 d 7523 JM Enschede T 053 7400777 enschede@lksvdd.nl www.lksvdd.nl Studio44 architectuur & ontwikkeling Lonnekerspoorlaan 44 7523 JG Enschede T 06 10855499 info@studio44architectuur.nl www.studio44architectuur.nl ENTER 4D Architecten Enter BV Dorpsstraat 102 7468 CN Enter T 0547 383280 enter@4darchitecten.nl www.4darchitecten.nl

DE LUTTE Harry Kamphuis architect BNA Lage Kaviksweg 1 7587 LL De Lutte T 0541 551040 harrybna@hetnet.nl www.harrykamphuis.nl

DIEPENVEEN Peter van Woerden architect Molenweg 40 7431 BK Diepenveen T 0570 593141 info@petervanwoerden.nl www.petervanwoerden.nl

DELDEN

ENSCHEDE

schipperdouwesarchitectuur De Fute 4 7491 AL Delden T 074 7600088 info@schipperdouwes.nl www.schipperdouwes.nl

10voor2 Architecten Ravenhorsthoek 37 7546 EC Enschede T 06 22151659 info@10voor2.nl www.10voor2.nl

DENEKAMP In Perspectief architectuur Brandlichterweg 60 7591 NE Denekamp T 0541 760035 robvelthuis@inperspectief.nl www.inperspectief.nl

284

Bauing Renbaanstraat 13 7523 ZV Enschede T 06 45464327 heingeerdink@gmail.com www.bauing.nl

GROENLO De Witte - Van der Heijden Architecten Deken Hooijmansingel 4 7141 EC Groenlo T 0544 461201 h.vanderheijden@dwvdh.nl www.dwvdh.nl

HATTEM Architectenbureau Karssing Lindenhof 1 a 8051 DD Hattem T 038 4443651 info@karssing.nl www.karssing.nl HEETEN A2 Architect Jan Regelink Holterweg 38 8111 BB Heeten T 06 51401316 janregelink@a2architect.nl www.a2architect.nl HENGELO OV Archimees Louisestraat 5 7555 TE Hengelo Ov T 06 47518469 info@archimees.nl www.archimees.nl MAS architectuur bv Beukweg 73 7556 DD Hengelo Ov T 074 2505453 hengelo@masarchitectuur.nl www.masarchitectuur.nl Peters & Lammerink Architecten Paul Krugerstraat 43 7551 GW Hengelo Ov T 074 2501696 info@peters-lammerink.nl www.peters-lammerink.nl IJSSELMUIDEN Van den Berg Groep Dorpsweg 103 8271 BL IJsselmuiden T 038 3315251 info@vandenberggroep.nl www.vandenberggroep.nl

HASSELT Linde Architectuur Hoogstraat 46 8061 HB Hasselt T 06 44797592 info@lindearchitectuur.nl lindearchitectuur.nl

KAMPEN Infinitief Voorstraat 1 8261 HP Kampen T 06 15572299 mara@infinitief.nl www.infinitief.nl Sec.architecten IJsselkade 51 8261 AG Kampen T 038 3333340 info@secarchitecten.com www.secarchitecten.com

ARCHITECTENBUREAUS BNA OVERIJSSEL

Studio Stoel Groenestraat 254 8261 VN Kampen T 06 20166163 janita@studiostoel.nl www.studiostoel.nl De Velde Architecten bv Boomgaard 11 8266 JM Kampen T 038 3326286 info@develde.nl www.develde.nl NIEUWLEUSEN K3H Architecten en Adviseurs B.V. Rollecate 67 7711 GG Nieuwleusen T 0529 485888 info@k3h.nl www.k3h.nl

OMMEN

SCHALKHAAR

LIBRA architectuur Van Reeuwijkstraat 40 7731 EH Ommen T 06 16423559 info@libra-architectuur.nl www.libra-architectuur.nl

Daggenvoorde Architecten Het Koeland 4 7433 HC Schalkhaar T 06 51033069 daggenvoorde.architecten@ gmail.com www. daggenvoorde-architecten.nl

Ir G. van der Veen Architect BNA Vrijthof 11 B 7731 CN Ommen T 0529 455610 info@veenarchitect.nl www.veenarchitect.nl OOTMARSUM Loman Architecten BNA Oldenzaalsestraat 49 7631 CT Ootmarsum T 0541 294865 wloman@planet.nl www.lomanarchitecten.nl

NIJVERDAL EVE Architecten bv Ernst Machstraat 2 7442 DL Nijverdal T 0548 656950 info@eve-bv.nl www.eve-bv.nl

RIJSSEN

WIERDEN Bekhuis&KleinJan Rijssensestraat 10 7642 CX Wierden T 0546 571004 buro@bekhuis-kleinjan.nl www.bekhuis-kleinjan.nl

sCBa Enschedesestraat 2 H 7575 AB Oldenzaal T 06 41810768 c.bloemen@scba.nl www.scba.nl

iDX architecten Kasteellaan 1 7461 PV Rijssen T 0548 530810 info@idx-architecten.nl www.idx-architecten.nl

BDG Architecten Grote Voort 5 8041 AM Zwolle T 038 4213337 info@bdgzwolle.nl www.bdgarchitecten.nl

Architectenbureau John Velthuis Pastoor Plegstraat 2 7573 GH Oldenzaal T 0541 535180 info@johnvelthuis.nl www.johnvelthuis.nl

Reitsema & partners architecten bna Rozengaarde 18 7461 DB Rijssen T 0548 540099 info@reitsema.com www.reitsema.com

Blossom architecture Assendorperdijk 1 8012 EG Zwolle T 06 53501260 maartje@ blossomarchitecture.nl www.blossomarchitecture.nl

WRS Architecten Kolenbrander 65 7463 DE Rijssen T 0548 512120 info@wrsarchitecten.nl www.wrsarchitecten.nl

De Bruin Architecten BV BNA Veerallee 38 8019 AD Zwolle T 038 4541675 info@debruinarchitecten.nl www.debruinarchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA OVERIJSSEL

STAAG architecten Deventerstraatweg 71 8012 AC Zwolle T 0615198570 info@staag-architecten.nl www.staag-architecten.nl

19 het atelier architecten Thorbeckegracht 19 8011 VM Zwolle T 038 4226633 info@19hetatelier.nl www.19hetatelier.nl

OLDENZAAL

Architectenbureau 52Noord Ter Stegestraat 4 8121 XC Olst T 0570 642635 marcia.mulder@52n.nl www.52n.nl

Architectuurstudio SITEC BNA Thorbeckegracht 12 A 8011 VL Zwolle T 038 4231372 architectuur@studiositec.nl www.studiositec.nl

ZWOLLE

BDC ingenieurs en architecten Wierdensestraat 110 7461 BK Rijssen T 0548 514443 info@bdc.nl www.bdc.nl

OLST

Ad Mars Architect bna belvederelaan 402 8043 VD Zwolle T 038 4527584 info@admars.nl www.admars.nl

AL architectuur Ter Pelkwijkpark 18 8011 SH Zwolle T 038 4669594 info@al-architectuur.nl www.al-architectuur.nl

Jules van der Linden Architecten Kloosterbrink 51 8034 PT Zwolle T 06 22908094 info@julesvanderlinden architecten.nl www.julesvanderlinden architecten.nl

285

BNA-ARCHITECTEN UTRECHT

AMERONGEN Hans Been Architecten BNA BV Industrieweg Zuid 24 3958 VX Amerongen T 0343 450211 info@hansbeen.nl www.hansbeen.nl Van Beijnum architecten bna bv Burg. W. Martenslaan 16 3958 GS Amerongen T 0343 453636 wmvanbeijnum@ vanbeijnumarch.nl www. vanbeijnumarchitecten.nl Architectenbureau Bronsvoort Hof 8 3958 CH Amerongen T 0639560506 f.bronsvoort@ bronsvoortblaak.nl Bronsvoort Blaak Architecten bna Hof 8 3958 CH Amerongen T 0343 461507 bureau@bronsvoortblaak.nl www.bronsvoortblaak.nl Griffioen architecten b.v. Drostestraat 25 3958 BK Amerongen T 0343 454000 info@griffioenarchitecten.nl www.griffioenarchitecten.nl AMERSFOORT ag NOVA architecten Amersfoort b.v. Paulus Borstraat 43 3812 TA Amersfoort T 033 4554004 info.amersfoort@agnova.nl www.agnova.nl Ansems Architecten B.V. Paulus Borstraat 43 3812 TA Amersfoort T 033 4553100 arch@ansems.nl www.ansems.nl ARCADIS Nederland BV Piet Mondriaanlaan 26 3812 GV Amersfoort T 06 27060245 marjolijn.versteegden@ arcadis.com www.arcadis.com

286

BLOKHUIS BRAAKMAN architectenbureau BNA Kamerlingh Onnesstraat 3 3817 JR Amersfoort T 033 4613972 architectenbureau@ blokhuisbraakman.nl www.blokhuisbraakman.nl BRON architectuur b.v. Nijverheidsweg-Noord 74 B 3812 PM Amersfoort T 033 4638820 info@bronarchitectuur.nl www.bronarchitectuur.nl Van Hoogevest Architecten b.v. Westsingel 9 3811 BA Amersfoort T 033 4631705 bureau@vanhoogevest.nl www.vanhoogevest.nl Kielstra Architect ‘t Zand 17 3811 GB Amersfoort T 06 21562124 egbertkielstra@klstr.nl www.klstr.nl RIK Lagerwaard Architect BNA BV Paulus Borstraat 37 B 3812 TA Amersfoort T 033 4566371 info@RLArchitecten.nl www.rlarchitecten.nl Bureau MT Dollardstraat 134 3812 EP Amersfoort T 06 27006035 mt@bureaumt.nl www.bureaumt.nl Ooms architecten Wiekenweg 50-h 3815 KL Amersfoort T 033 4620025 info@oomsarchitecten.nl www.oomsarchitecten.nl De Regt+Danz Kasteel 24 3823 BM Amersfoort T 033 4550509 info@deregtdanz.nl www.deregtdanz.nl Root B.V. Amsterdamseweg 43 3812 RP Amersfoort T 033230029 info@root-bv.nl http://www.root-bv.nl

Schoots architecten Arnhemseweg 19 3811 NN Amersfoort T 033 4613013 info@schootsarchitecten.nl www.schootsarchitecten.nl

Studio Tjalling Homans Ferdinand Huycklaan 53 3743 AL Baarn T 06 41242474 info@tjallinghomans.nl www.tjallinghomans.nl

Architectenbureau Vincent Smulders BNA Kappeyne v d Coppelloln 149 3818 KV Amersfoort T 030 2252577 info@smuldersarchitecten.nl www.smuldersarchitecten.nl

Luijk Architecten Laanstraat 13 3743 BA Baarn T 035 5426536 albert@luijkarchitecten.nl www.luijkarchitecten.nl

studioWA! Groen van Prinstererlaan 33 3818 JN Amersfoort T 033 7430443 info@studiowa.nl www.studiowa.nl SVP Architectuur en Stedenbouw b.v. ‘t Zand 17 3811 GB Amersfoort T 033 4701188 info@svp-svp.nl www.svp-svp.nl

BILTHOVEN

TenBrasWestinga ARCHITECTUUR / INTERIEUR en STEDENBOUW ‘t Zand 17 3811 GB Amersfoort T 033 4700303 info@tenbraswestinga.nl www.tenbraswestinga.nl Willem van Winsen Architecten Oliemolenhof 108 b 3812 PB Amersfoort T 033 4451879 wvw@winsen-architecten.nl www.winsen-architecten.nl XS Architecten Siliciumweg 23 3812 SV Amersfoort T 033 3320200 info@xsarch.nl www.xsarch.nl

Nieuw Nederland Architecten bv Waldeck Pyrmontlaan 22 3743 DE Baarn T 035 5422026 info@nieuw-nederland.nl www.nieuw-nederland.nl

AEPROC Nicolailaan 7 3723 HR Bilthoven T 06 52544451 adg@aeproc.nl Mex architects b.v. Spoorlaan 18 3721 PB Bilthoven T 030 2546888 info@mexarchitects.nl www.mexarchitects.nl Paul Tesser Architect Spoorlaan 18 3721 PB Bilthoven T 030 2145367 info@paultesser.nl www.paultesser.nl DE BILT Lengkeek Architecten en Ingenieurs b.v. Aeolusweg 127 3731 XE De Bilt T 030 2201587 info@laib.nl www.laib.nl

BAARN bureau bos architecten + ingenieurs + adviseurs Amalialaan 27 3743 KE Baarn T 035 5416342 info@bureaubos.nl www.bureaubos.nl

DE HOEF Porton Architecten BNA Oostzijde 34 1426 AE De Hoef T 0297 593283 info@lenporton.nl www.lenporton.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA UTRECHT

DE MEERN VAN ROOIJEN ARCHITECTEN bna Morgenstond 24 3454 ST De Meern T 030 6661368 vr.archi@inter.nl.net www.vanrooijenarchitecten.nl DOORN Six Architects bv Driebergsestraatweg 27 3941 ZS Doorn T 030 6911362 diederik@six.nl www.six.nl DRIEBERGEN-RIJSENBURG Architectenbureau Hammel en Partners Arnhemsebovenweg 31 3971 MA Driebergen-Rijsenburg T 0343 539824 info@hammelenpartners.nl www.hammelenpartners.nl HKArchitect B.V. Bosstraat 69 3971 XB Driebergen-Rijsenburg T 0343 521825 hans@kranenbarg-architect.nl www.kranenbarg-architect.nl HARMELEN Architectenbureau Van den Hoeven b.v. Dorpsstraat 135 3481 EC Harmelen T 0348 444629 info@vandenhoeven.nl www.vandenhoeven.nl HOUTEN Van den Berg Groep Het Spoor 100 3994 AL Houten T 030 2333109 info@vandenberggroep.nl www.vandenberggroep.nl Klomp Architecten BNA Goudmos 5 3994 KL Houten T 030 6571429 info@klomparchitecten.nl www.klomparchitecten.nl

Studio In Motion Meidoornkade 22 3992 AE Houten T 030 6012682 info@studio-in-motion.nl www.studio-in-motion.nl Architektenburo Huub van der Zee b.v. Loerikseweg 17 3991 AA Houten T 030 6372332 vdzee@xs4all.nl www.vanderzeearchitekten.nl IJSSELSTEIN UT JOHAN architectuur Edisonweg 18 3404 LC IJsselstein Ut T 030 6365369 johan@johanarchitectuur.nl www.johanarchitectuur.nl LANGBROEK De Jong Architecten BNA Langbroekerdijk A 32 3947 BJ Langbroek T 0343 561140 info@dejongarchitecten.nl www.dejongarchitecten.nl LEUSDEN Lab-S Bretagne 9 3831 EM Leusden T 033 2022149 info@lab-s.nl www.lab-s.nl

Architectenbureau Spaltman Aquamarijn 3 3641 XE Mijdrecht T 06 19798041 info@architectspaltman.com www.architectspaltman.com NIEUWEGEIN Blonk + Heuvelink architecten Irenestraat 34 3433 CR Nieuwegein T 030 6064914 blonk-heuvelink-architekten@ wxs.nl www.blonk-heuvelinkarchitekten.nl Pieter Walraad Architectuur bv Herenstraat 60 3431 CX Nieuwegein T 06 51756172 info@newjoyconcepts.nl www.newjoyconcepts.nl OUDEWATER ARCO Architecten BNA Donkere Gaard 1-4 3421 AS Oudewater T 0348 561607 info@arcoarchitecten.nl www.arcoarchitecten.nl SOEST

MAARSSEN

Valk Architecten Kerkstraat 84 3764 CV Soest T 035 6014946 info@valkarchitecten.nl www.valkarchitecten.nl

Koen Rijken, architect Kortelaan 18 3601 HL Maarssen T 0346 581823 info@koenrijken.nl www.koenrijken.nl

Werkplaats van Vliet Ossendamweg 8 3768 CX Soest T 06 12689884 info@werkplaatsvanvliet.nl www.werkplaatsvanvliet.nl

MIJDRECHT

TIENHOVEN UT

Arch. & Ing.buro H.W. van der Laan b.v. Veenweg 149 3641 SJ Mijdrecht T 0297 239259 info@hwvanderlaan.nl www.hwvanderlaan.nl

Verhoeven Architectuur & Interieur Westbroekse Binnenweg 24 3612 AH Tienhoven Ut T 06 54317458 info@verhoevenarchitectuur eninterieur.nl www.verhoevenarchitectuur eninterieur.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA UTRECHT

UTRECHT 3dCASE architectenburo Reactorweg 301 3542 AD Utrecht T 030 2272412 info@ 3dcase-architectenburo.nl www. 3dcase-architectenburo.nl het architectenforum Brucknerlaan 32 3533 KE Utrecht T 030 2962831 e.knippers@ architectenforum.nl www.architectenforum.nl Architektenkollektief F.C. Dondersstraat 64 3572 JM Utrecht T 0627229521 en 0646993101 info@architektenkollektief.nl www.architektenkollektief.nl Arkelson BV Janssoniuslaan 42 3528 AJ Utrecht T 030 6913311 contact@arkelson.com www.arkelson.com ASNOVA Architecture Erasmuslaan 5 3584 AZ Utrecht T 030 2400446 info@asnova.nl www.asnova.nl Bakers Architecten BV Lange Nieuwstraat 109 3512 PG Utrecht T 030 2314919 jan@bakersarchitecten.nl www.bakersarchitecten.nl Bilsen Architectuur Mauritsstraat 101 3583 HL Utrecht T 06 26064989 office@bilsen.nl www.bilsen.nl BLAUW architecten bv 2de Daalsedijk 6 a 3551 JR Utrecht T 030 7854029 info@blauw-architecten.nl www.blauw-architecten.nl Cita: architecten BNA Oudegracht 34 3511 AP Utrecht T 030 2314716 informatie@cita.nl www.cita.nl

287

Atelier GisTH Livarstraat 77 3573 SB Utrecht T (030) 889 7700 atelier@GisTH.nl www.gisth.nl Van Hoogevest Architecten b.v. Achter de Dom 10 3512 JP Utrecht T 030 2319195 bureau@vanhoogevest.nl www.vanhoogevest.nl JHK Architecten Nijverheidsweg 16 3534 AM Utrecht T 030 2964060 info@jhk.nl www.jhk.nl JWG Architecten Troosterlaan 10 3571 NM Utrecht T 06 10809081 jw@jwgarchitecten.nl www.jwgarchitecten.nl Kuiper van Tuinen Architecten Erasmuslaan 5 3584 AZ Utrecht T 030 2725212 svt@kuipervantuinen.nl www.kuipervantuinen.nl RichÃ¨l Lubbers Architecten Kanaalweg 22 b 3526 KM Utrecht T 030 2270980 bureau@studio-rla.nl www. richellubbersarchitecten.nl MARCEL MARTENSEN ARCHITECT Bouwstraat 55 3572 SP Utrecht T 06 55808761 info@ architect-interieurarchitect.nl www. architect-interieurarchitect.nl MONK architecten Tractieweg 41 3534 AP Utrecht T 030 2304227 post@monkarchitecten.nl www.monkarchitecten.nl Naked Architecture BV Frans Halsstraat 26 3583 BR Utrecht T 030 2522667 info@nakedarchitecture.nl www.nakedarchitecture.nl

288

OOG van de Bouwmeester B.V. Bosboom Toussaintstraat 13 3532 VK Utrecht T 06 42131608 info@ oogvandebouwmeester.nl www. oogvandebouwmeester.nl

Studio 110 Architectuur Prins Bernhardlaan 1 b 3645 DD Vinkeveen T 0297 385251 info@studio110.nl www.studio110.nl

op ten noort blijdenstein bv Lunettenbaan 51 3524 GA Utrecht T 030 7509750 info@onb.nl www.onb.nl

Architektenburo TEN HOVE b.v. Zodde 4 3648 CZ Wilnis T 0297 272010 info@architenhove.nl www.architenhove.nl

OPL Architecten Maliesingel 38 3581 BK Utrecht T 030 2511005 info@oplarchitecten.nl www.oplarchitecten.nl RHAW architecture Europalaan 2-B 3526 KS Utrecht T 030 2940349 rhaw@rhaw.nl www.rhaw.nl Wielen Architecten Nicolaasstraat 5 3512 XD Utrecht T 06 24524198 michiel@wielenarchitecten.nl www.wielenarchitecten.nl

WILNIS

WOUDENBERG Inbo Geeresteinselaan 57 3931 JB Woudenberg T 033 2868211 info@inbo.com www.inbo.com Inbo Geeresteinselaan 39 3931 JA Woudenberg T 033 2868211 info@inbo.com www.inbo.com ZEIST

Zecc Architecten B.V. Tractieweg 41(Studio A) 3534 AP Utrecht T 030 2731289 info@zecc.nl www.zecc.nl

Architectenbureau Karina Benraad BNA Driebergseweg 3 d 3708 JA Zeist T 030 6933363 info@benraad.nl www.benraad.nl

VEENENDAAL

Jevanhet Architectuur 1e Dorpsstraat 13 3701 HA Zeist T 06 16970097 jvh@jevanhet-architectuur.nl www.jevanhet-architectuur.nl

Huibers en Jarring Architecten VOF Kerkewijk 65 3901 EC Veenendaal T 0318 522324 info@huibersjarring.nl www.huibersjarring.nl VINKEVEEN MEF architect Donkereind 6 3645 TD Vinkeveen T 0297 261429 info@mefarchitects.nl www.mefarchitects.nl

Maas Architecten B.V. H. van Lyndenlaan 1 3703 AS Zeist T 0573 222180 info@maasarchitecten.nl www.maasarchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA UTRECHT

BNA-ARCHITECTEN ZEELAND

BURGH HAAMSTEDE

KAPELLE

bureau nz Hoge Hilleweg 43 4328 RA Burgh Haamstede T 06 24668167 olivier@bureaunz.nl www.bureaunz.nl

HB-architecten Duizendblad 18 4421 MC Kapelle T 0113 342747 info@hb-architecten.nl www.hb-architecten.nl

GOES

MIDDELBURG

ALLANT ARCHITECTEN B.V. Beukenstraat 56 4462 TT Goes T 0113 214552 info@kochadviesgroep.nl www.kochadviesgroep.nl

RDH Architecten Stedenbouwkundigen Kleverskerkseweg 49 4338 PB Middelburg T 0118 653737 rdh@rdh.nl www.rdh.eu

ARCHIKON architecten Stationspark 7 4462 DZ Goes T 088 4462000 info@archikon.nl www.archikon.nl Architecten Alliantie bv Albert Plesmanweg 1-B 4462 GC Goes T 0113 229356 info@architectenalliantie.nl www.architectenalliantie.nl buroSALT bv Nieuwstraat 38 4461 CH Goes T 0113 226190 info@burosalt.nl www.burosalt.nl RoosRos Architecten ‘s-Gravenpolderweg 1 C 4462 CC Goes T 0113 237650 info@roosros.nl www.roosros.nl

TERNEUZEN CONIX RDBM Architects B.V. Waterfront 390 4531 HZ Terneuzen T 0115 751020 info@conixrdbm.com www.conixrdbm.com MAS architectuur bv Mr. F.J. Haarmanweg 16 a 4538 AR Terneuzen T 0117 492445 terneuzen@masarchitectuur.nl www.masarchitectuur.nl THOLEN Tracé Architectuur en Ontwikkeling B.V. Schelde Rijnweg 48 4691 TB Tholen T 0166 600700 Trace.architectuur@gmail.com www.trace-architectuur.nl

‘S-HEER ARENDSKERKE Bureau voor Architectuur en Interieurarchitectuur BNA Arendstraat 10 4458 AS ‘s-Heer Arendskerke T 0113 562231 boorn@zeelandnet.nl www. vandenboornhuijsman.nl

VLISSINGEN WTS architecten Bellamypark 9 4381 CG Vlissingen T 0118 460500 info@wtsarchitecten.nl www.wtsarchitecten.nl ZIERIKZEE

‘S-HEER HENDRIKSKINDEREN Architektenburo Vermeule BNA Oude Rijksweg 28 4472 AH ‘s-Heer Hendrikskinderen T 0113 216570 archi_vermeule@zeelandnet.nl

Kort Geytenbeek Architecten BNA Oude Haven 15 4301 JJ Zierikzee T 0111 415773 info@kortgeytenbeek.nl www.kortgeytenbeek.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZEELAND

289

BNA-ARCHITECTEN ZUID-HOLLAND

ALPHEN AAN DEN RIJN JB Architectuur Platolaan 45 2408 DR Alphen aan den Rijn T 06 16029474 info@jbarchitectuur.nl www.jbarchitectuur.nl Henk Snoeks, architect BNA Zuiderkeerkring 285 2408 NX Alphen aan den Rijn T 06 20958801 h.snoeks@hetnet.nl www.henksnoeks.nl BERKEL EN RODENRIJS Oosterlaan Architectuur & Vormgeving Klapwijkseweg 8 2651 CJ Berkel en Rodenrijs T 010 5190078 info@oosterlaan.com www.oosterlaan.com BODEGRAVEN Ben Kraan architecten BNA Prins Hendrikstraat 16 2411 CT Bodegraven T 0172 619211 bureau@ benkraanarchitecten.nl www.benkraan.nl TOBA b.v. Noordstraat 7 2411 BG Bodegraven T 0172 631750 info@toba.nl www.toba.nl

Ibelings van Tilburg architecten Schaardijk 372 2909 LA Capelle aan den IJssel T 010 2021900 info@ibelingsvantilburg.nl www.ibelingsvantilburg.nl

DELFT

KYK Architecten Lylantse Plein 1 unit 3.57 2908 LH Capelle aan den IJssel T 010 4127717 info@kykarchitecten.nl www.kykarchitecten.nl

Architect2GO Gasthuisplaats 1 2611 BN Delft T 06 46235450 info@architect2go.nl www.architect2go.nl

Ligne Architecten Maria Danneels erf 53 2907 BD Capelle aan den IJssel T 010 2840470 tnuijens@ligne.org www.ligne-architecten.nl Tukker Architectuur & Advies Lentedans 49 c 2907 AX Capelle aan den IJssel T 010 2847178 ejtukker@ tukker-architecten.com www.tukker-architecten.com DE LIER Zwinkels Architecten BNA bv Oude Liermolenweg 7 2678 MN De Lier T 0174 512097 mail@zwinkelsarchitecten.nl www.zwinkelsarchitecten.nl

BOSKOOP GBS architecten B.V. zijde 133 2771 EV Boskoop T 0172 213746 info@gbsarchitecten.nl www.gbsarchitecten.nl

DELFGAUW

CAPELLE AAN DEN IJSSEL

Linda van der Sanden Architectenbureau Wethouder Sonneveldhof 3 2645 BP Delfgauw T 015 2561306 info@lvdsanden.nl www.lvdsanden.nl

houben architectuur Paradijsselpark 9 2904 PA Capelle aan den IJssel T 06 22966315 contact@ houbenarchitectuur.nl www.houbenarchitectuur.nl

290

mooi architectuur Scheepmakersingel 1 2645 LB Delfgauw T 06 46440881 info@mooiarchitectuur.nl www.mooiarchitectuur.nl

ABACUS Architecten BV Straat van Malakka 26 2622 KM Delft T 015 2061515 info@abacus-architecten.nl www.abacus-architecten.nl

Architektenburo Bakema Delft BV Oude Delft 51 2611 BC Delft T 015 2131063 info@bakemadelft.nl www.bakemadelft.nl architectenbureau cepezed bv Ezelsveldlaan 61 2611 RV Delft T 015 2150000 post@cepezed.nl www.cepezed.nl DE architekten b.v. bna Dieselweg 1 2623 CZ Delft T 015 2622411 info@dearchitekten.nl www.dearchitekten.nl DP6 architectuurstudio bv Doelenplein 6 2611 BP Delft T 015 2120110 info@dp6.nl www.dp6.nl Galis Architektenburo BNA Oude Delft 241 2611 HE Delft T 015 2143142 info@galis.nl www.galis.nl Architectenburo Ir Theo Haamke bi Roland Holstlaan 786 2624 JE Delft T 015 2627088 thaamke@gmail.com Leo Harders Architecten Hooikade 13 2627 AB Delft T 015 2144513 l.harders@ leohardersarchitecten.nl www.leohardersarchitecten.nl

Hazenberg Architecten HA Raam 20-C 2611 LT Delft T 015 2123378 info@hazenbergarchitecten.nl www.hazenbergarchitecten.nl idee architecten Willem van Aelststraat 4 2612 HR Delft T 06 40078065 s.lopesdasilva@ idee-architecten.nl www.idee-architecten.nl Kalque Hooikade 13 2627 AB Delft T 06 23243756 info@kalque.nl www.kalque.nl LUZ architecten Maerten Trompstraat 11 2628 RB Delft T 06 42147738 info@luzarchitecten.nl www.luzarchitecten.nl MATH architecten bv Wallerstraat 16 D 2613 ZS Delft T 015 2121116 info@matharchitecten.nl www.matharchitecten.nl Mecanoo architecten b.v. Oude Delft 203 2611 HD Delft T 015 2798100 info@mecanoo.nl www.mecanoo.nl Architectenbureau Ir H.L. van der Meel b.i. BNA Diamantpad 15 2628 SC Delft T 015 2629156 hvdmeel@xs4all.nl Buro Moon Roland Holstlaan 652 2624 JA Delft T 0644363547 moon@buromoon.nl www.buromoon.nl Nieuwe Architecten Oude Delft 208 2611 HJ Delft T 015 8874758 hallo@nieuwearchitecten.nl www.nieuwearchitecten.nl NOUT architekten BNA bv Aart van der Leeuwlaan 241 2624 PS Delft T 015 2129933 info@noutarchitecten.nl www.noutarchitecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

Van Roosmalen Van Gessel architecten e.p. Schutterstraat 11 2611 MX Delft T 015 2122028 roosmalengessel@ziggo.nl www.roosmalengessel.nl Station-D Architects Spoorsingel 15 2613 BD Delft T 06 41081212 info@station-d.nl http://station-d.nl Steenhuis Bukman Architecten B.V. Oude Delft 49 2611 BC Delft T 015 2146668 info@steenhuisbukman.nl www.steenhuisbukman.nl TIEN+ architecten Doelenstraat 40-42 2611 NT Delft T 06 24517759 meerman@ tienplusarchitecten.nl www.tienplusarchitecten.nl TĂśns architecten Hendrik Marsmanlaan 21 2624 TJ Delft T 015 2575612 info@tonsarchitecten.nl www.tonsarchitecten.nl Vakwerk architecten BV Oosterstraat 37 2611 TV Delft francesco@ vakwerkarchitecten.nl www.vakwerkarchitecten.nl VIT-B Rotterdamseweg 126 2628 AP Delft T 06 18539418 GR@AFFx.nl www.vit-b.nl WAM architecten Maerten Trompstraat 25 2628 RC Delft T 015 8200990 info@wam-architecten.nl www.wam-architecten.nl Ir Ton Witschge architect BNA Buitenboogerd 43 2611 WR Delft T 015 2121544 ton@tonwitschge.nl www.tonwitschge.nl

DEN HAAG ARVIDE architectuur ruimte visie BNA Stadhouderslaan 9 2517 HV Den Haag T 06 55357955 info@arvide.nl www.arvide.nl Buro voor Architectuur en Advies (BAA) 3e Louise de Colignystraat 154 2595 ST Den Haag T 070 4443773 contact@b-aa.nl www.b-aa.nl Buro Bast architectuur Symonszstraat 13 2584 CW Den Haag T 06 43801048 info@burobast.nl www.burobast.nl BERNS architectuur Wegastraat 29 2516 AN Den Haag T 06 41314045 camiel@bernsarchitectuur.nl www.bernsarchitectuur.nl BLAHA Architecture & Design Columbusstraat 134 01 2561 AS Den Haag T 06 41521025 annemieke@blaha.nl www.blaha.nl BOAS BNA Architekten Javastraat 140 a 2585 AX Den Haag T 0617404825 boas140@yahoo.com Architektenkombinatie Bos Hofman BV Stille Veerkade 35 2512 BE Den Haag T 070 3636960 info@architektenkombinatie.nl www. architektenkombinatie.nl Braaksma & Roos Architecten bv Toussaintkade 52 2513 CL Den Haag T 070 3615363 info@braaksma-roos.nl www.braaksma-roos.nl Jannis Cappon Architect Mauritskade 5 2514 HC Den Haag T 06 12110567 info@janniscappon.nl www.janniscappon.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

Daal Architect Zuidlarenstraat 57 1.08 2545 VP Den Haag T 070 3263333 h.daal@daalarchitects.com www.daalarchitects.com

Studio Kustlijn Architecten Javastraat 42 2585 AP Den Haag T 070 7113267 info@studiokustlijn.nl www.studiokustlijn.nl

Architektenburo Otto Das Sirtemastraat 174 2513 ST Den Haag T 070 3686300 info@ottodas.nl www.ottodas.nl

Mauroparravicini architects Stadhouderslaan 9 unit 40 2517 HV Den Haag T 070 8919123 post.mpa@gmail.com www.mauroparravicini.eu

EH-ARCHITECTS Surinamestraat 24 2585 GJ Den Haag T 070 3462790 info@eh-architects.nl www.eh-architects.nl

MOTUS architects Joseph Ledelstraat 128 2518 KM Den Haag T 070 7620028 mail@motusarchitects.nl www.motusarchitects.nl

Geurst & Schulze architecten BV Kranenburgweg 136 2583 ER Den Haag T 070 3650948 info@geurst-schulze.nl www.geurst-schulze.nl

architecten van Mourik Wassenaarseweg 32 2596 CJ Den Haag T 070 3606830 js@architectenvanmourik.nl www.architectenvanmourik.nl

Global Architects Stadhouderslaan 24-B 2517 HX Den Haag T 06 23565135 info@globalarchitects.nl www.globalarchitects.nl HAGUE architects Hongarenburg 127 2591 VK Den Haag T 070 3637467 a.goedemans@ haguearchitects.nl www.haguearchitects.nl HVE Architecten B.V. Laan van Scheltema 32 2548 AW Den Haag T 070 4169410 gves@hve-architecten.nl www.hve-architecten.nl Adriaan JurriĂŤns architecten Lubeckstraat 115 2517 SN Den Haag T 06 50810007 bureau@adriaanjurriens.nl www.adriaanjurriens.nl Corine Keus Architect Westeinde 57 A 2512 GV Den Haag T 06 24669564 info@corinekeus.nl www.corinekeus.nl Bureau Kroner Architecten Binckhorstlaan 299 2516 BC Den Haag T 070 3020735 bv@bureaukroner.nl www.bureaukroner.nl

NwA architecten Zwaardstraat 16 2584 TX Den Haag T 070 2116694 buro@nwa-architecten.nl www.NwA-architecten.nl OneLab Wim Kanplein 23 2548 ZX Den Haag T 06 24204605 info@onelab.nl http://www.onelab.nl Prent-Landman Architecten b.v. Dr. Lelykade 16 b 2583 CM Den Haag T 070 3504450 architecten@prent-landman.nl www.prent-landman.nl Architectenbureau ir. Peter van de Putte v/d Duijnstraat 63 B 2515 NG Den Haag T 070 3050504 arch.petervandeputte@ hetnet.nl www.petervandeputte.nl Atelier Rietmeijer Architecten Wolterbeekstraat 58 2515 MV Den Haag T 06 41931400 info@ararch.nl www.ararch.nl

291

STUDIOSCHAEFFER B.V. Pegagusstraat 7 2516 AR Den Haag T 070 3222757 info@studioschaeffer.nl www.studioschaeffer.nl

DE WERFF architectuur Saturnusstraat 60 2516 AH Den Haag T 06 26344967 h.m.vanderwerff@dewerff.nl www.dewerff.nl

Schippers Architecten BNA b.v. Javastraat 76 2585 AS Den Haag T 070 3505751 schippers@schippers-bna.nl www.schippers-bna.nl

VANWILSUMVANLOON architectuur & stedenbouw Hoge Nieuwstraat 27 2514 EK Den Haag T 070 3465144 martin@vanwilsumvanloon.nl www.vanwilsumvanloon.nl

Smart Design Studio Assendelftstraat 23 2512 VS Den Haag T 0614810848 info@smartdesignstudio.nl www.smartdesignstudio.nl

Vera Yanovshtchinsky Architecten b.v. Kranenburgweg 134 2583 ER Den Haag T 070 3588391 info@vya.nl www.vya.nl

Splinter Architecten b.v. Sweelinckplein 75 2517 GL Den Haag T 070 3647910 info@splinterarchitecten.nl www.splinterarchitecten.nl Stoetzer Renovatie en Architectuur Kamillestraat 6 2565 RB Den Haag T 06 41559940 info@ernastoetzer.nl www.ernastoetzer.nl Stolp & Haije * architekten BNA Billitonstraat 15 2585 TX Den Haag T 06 22816207 marleen8@xs4all.nl www.stolpenhaije.nl TenW architecten en adviseurs de Ruijterstraat 36 2518 AS Den Haag T 070 3632952 mail@tenw.nl www.tenw.nl TVDH architecten Mauritskade 5 2514 HC Den Haag T 070 4452300 info@tvdh.nl www.tvdh.nl Warries architect Zuidlarenstraat 57/1.08 2545 VP Den Haag T 070 3263333 info@warries.nl www.warries.nl

292

Your Architect Rijswijkseweg 457 2516 HL Den Haag T 06 41763108 pepijn@yourarchitect.me www.yourarchitect.me Zeinstra Veerbeek Architecten ILSY-plantsoen 5 2497 GA Den Haag T 070 3478594 info@zeinstraveerbeek.nl www.zeinstraveerbeek.nl DIRKSLAND Casa Ratsma Geldersedijk 22 a 3247 KD Dirksland T 0187 603918 info@casaratsma.nl www.casaratsma.nl Ruimte voor Leven Akkerleeven 12 3247 GC Dirksland T 06 50606842 info@ruimtevoorleven.nl www.ruimtevoorleven.nl DORDRECHT Abrahamse De Kock Architecten BNA Johan de Wittstraat 31 3311 KG Dordrecht T 078 6134645 info@adk-architecten.nl www.adk-architecten.nl

Groeneweg Van der Meijden Architecten Wijnstraat 112 3311 BX Dordrecht T 078 6141522 h.j.groeneweg@ groenewegvdmeijden.nl www.groenewegvdmeijden.nl

Architecten Loor en Verkuil, bureau voor architectuur en bouwtechniek Molenstraat 51 4201 CW Gorinchem T 0183 632058 info@loor-verkuil.nl www.loor-verkuil.nl

Lugten Malschaert Architecten Buiten Walevest 2 3311 AD Dordrecht T 078 6393535 info@lmarchitecten.nl www.lmarchitecten.nl

Maurice Architekten b.v. Kalkhaven 36 4201 BB Gorinchem T 0183 631674 info@maurice-architekten.nl www.maurice-architekten.nl

Kees Rouw [Architectuur & Onderzoek] Gevaertsweg 8 3311 DA Dordrecht T 078 6149661 keesrouw@keesrouw.nl www.keesrouw.nl Stijl Architectuur B.V. BNA Voorstraat 48 3311 ER Dordrecht T 078 6489607 info@stijlarchitectuur.nl www.stijlarchitectuur.nl

Marcel de Ruiter, architect Keizerstraat 45 4201 XN Gorinchem T 0183 689909 info@marcelderuiter.nl www.marcelderuiter.nl GOUDA Venster Architekten b.v. Hanzeweg 15 d 2803 MC Gouda T 0182 372983 info@vensterarchitekten.nl www.vensterarchitekten.nl

GEERVLIET Wim Kitselar Architekt AvB-BNA Buro voor bouwkunde & architektuur b.v. Oude Singel 10 3211 BA Geervliet T 0181 662088 info@kitselar.nl www.kitselar.nl Han de Kluijver Architekt BNA Landpoortstraat 1 3211 AT Geervliet T 0181 664337 h.dekluijver@planet.nl

GROOT-AMMERS ABKEN architecten bv Kerkstraat 22 2964 BV Groot-Ammers T 030 6038584 info@abken-architecten.nl www.abken-architecten.nl Architektenburo Bikker BV Kerkstraat 22 2964 BV Groot-Ammers T 0184 661238 info@bikkerbv.nl www.bikkerbv.nl HARDINXVELD-GIESSENDAM

GORINCHEM IDeA architecten Gorinchem Krabsteeg 13 4201 ES Gorinchem T 06 14333435 buffinga.IDeA@gmail.com www.idea-nl.nl Katrien Koppers Architectuur Keizerstraat 19 4201 XM Gorinchem T 06 12061259 info@koppersarchitectuur.nl www.koppersarchitectuur.nl

Architectenbureau Van Hunnik, Lambrechts en Overduin - Architecten AVB-BNA Transportweg 48 3371 MB Hardinxveld-Giessendam T 010 4113752 architecten@vhlo.nl www.vhlo.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

LEIDEN Archetype architectuur & interieur De Sitterlaan 19 2313 TJ Leiden T 06 41361776 info@archetype.nl www.archetype.nl VAN DAALEN ARCHITECTUUR BNA Kokkelbank 33 2317 MB Leiden T 071 5280956 info@vandaalenarchitectuur.nl www. vandaalenarchitectuur.com Architectenbureau Wim Hofman Herensteeg 21 A 2311 SH Leiden T 071 5149364 wimhof@inter.nl.net www.wimhofman.com OASA architecten Frambozenweg 117 2321 KA Leiden T 071 5730549 info@oasaarchitecten.nl www.oasaarchitecten.nl RAAK Architecten Geregracht 7 2311 PA Leiden T 06 29020527 info@raakarchitecten.nl www.raakarchitecten.nl Peter Veldmans Architectuur Nieuwe Koningstraat 251 2316 ER Leiden T 071 3613554 info@peterveldmans.nl www.peterveldmans.nl Studio VVKH B.V. Meelfabriekplein 2 a 2312 LK Leiden T 071 5149957 info@vvkh.nl www.vvkh.nl LEIDERDORP raaa.nl Beatrijs v. Vlaanderenplaats 2 2353 DK Leiderdorp T 06 33397733 rebaz@live.nl www.raaa.nl

Architectenbureau Gerrit van der Vijver Kamperfoeliezoom 1 2353 RR Leiderdorp T 071 5894507 info@vijverarch.nl www.vijverarch.nl LEIDSCHENDAM Architektenburo J.J. van Vliet b.v. Delftsekade 31 2266 AJ Leidschendam T 070 3271600 info@archipakhuis.nl www.archipakhuis.nl LEIMUIDEN inlandschap (architectuur&duurzaamheid) Kerklaan 19 w 2451 VX Leimuiden T 06 87583529 inlandschap@protonmail.com LEXMOND Ruud Visser Architecten Heicopperweg 45 4128 LP Lexmond T 0347 340070 info@rvarchitectuur.nl www.rvarchitectuur.nl LISSE STOL architecten bv Meer en Duin 5 2163 HA Lisse T 0252 216962 info@stolarchitecten.nl www.stolarchitecten.nl

NAALDWIJK

OEGSTGEEST

HET architectenbureau Verspycklaan 72 a 2671 CS Naaldwijk T 0174 622102 het@hetarchitecten.nl www.hetarchitecten.nl

Vos | Hoffer | vdHaar architecten Oude Vaartweg 1 A 2343 JD Oegstgeest T 071 5170560 info@vhha.nu www.vhha.nu

NIEUWKOOP Marco Bruijnes Architectenbureau Zuideinde 93 2421 AC Nieuwkoop T 0172 575630 marco@marcobruijnes.nl www.marcobruijnes.nl

OUD BEIJERLAND RoosRos Architecten L.J. Costerstraat 2 3261 LH Oud Beijerland T 0186 691580 info@roosros.nl www.roosros.nl

NOORDWIJK ZH

OUD-ALBLAS

INENI Architectuur Goohorstlaan 21 2203 BB Noordwijk ZH T 071 3612681 info@inar.nl www.inar.nl

Bongers Architecten bv Dorpsstraat 48 2969 AD Oud-Alblas T 0184 692171 info@bongersarchitecten.nl www.bongersarchitecten.nl

KVDK I Korbee van der Kroft Architecten BNA Nieuwe Zeeweg 66 2202 HB Noordwijk ZH T 071 3620700 info@KVDKarchitecten.nl www.KVDKarchitecten.nl Van Manen Atjehweg 9 2202 AM Noordwijk ZH T 071 3617200 j.meyer@van-manen.net http://www.van-manen.com

OUDDORP ZH Van Kooten Architectuur Marijkeweg 36 3253 BP Ouddorp ZH T 06 47666446 steven@ vankootenarchitectuur.nl www. vankootenarchitectuur.nl PIJNACKER

Architect Jeroen Parlevliet Binnenweg 24 2202 GN Noordwijk ZH T 0631001511 info@jeroenparlevliet.nl www.jeroenparlevliet.nl

Architectenburo VB3 Boezemweg 23 G 2641 KG Pijnacker T 015 7111064 info@vb3.nl www.vb3.nl

NUMANSDORP

REEUWIJK

MOORDRECHT

Bogaerds B.V. architecten en ingenieurs BNA-BNI Rijksstraatweg 82 3281 LW Numansdorp T 0186 651144 bogaerds@bogaerds.nl www.bogaerds.nl

ir. Gerard Rijnsdorp Architect Vlietdijk 14 2811 NB Reeuwijk T 0182 510907 gerard@rijnsdorp.nl www.rijnsdorp.nl

Ons architecten Ambachtweg 12 2841 LZ Moordrecht T 010 4110688 info@onsarchitecten.nl www.onsarchitecten.nl

Simone Nagel Numansgors 174 3281 HA Numansdorp T 06 43874922 mail@simonenagel.nl www.simonenagel.nl

MAASSLUIS JURY! Burg. Wesselinkstraat 7 3145 SB Maassluis T 06 51301039 office@juryarchitecture.com www.juryarchitecture.com

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

293

RHOON Schouten Architecten Kleidijk 2 3161 HG Rhoon T 06 41284689 info@schoutenarchitecten.nl www.schoutenarchitecten.nl RIJSWIJK ZH Architectenbureau Cladder Geestbrugkade 35 2281 CX Rijswijk ZH T 0610667990 frans@architectenbureaucladder.nl www.architectenbureaucladder.nl R4a- Room for architecture BV Geestbrugkade 33 2281 CX Rijswijk ZH T 015 2124442 info@R4a.nl www.R4a.nl StudioBvH Endezant 54 2285 LJ Rijswijk ZH T 070 3930067 Architect@StudioBvH.nl www.studiobvh.nl ROELOFARENDSVEEN VRP architecten ingenieurs Stationsstraat 2 2371 SH Roelofarendsveen T 071 3319003 info@vrparchitecten.nl www.vrparchitecten.nl ROTTERDAM 01-10 Architecten bv Schiedamsedijk 43 3011 ED Rotterdam T 010 2131818 info@eentien.nl www.eentien.nl A1-ontwerpgroep architecten Willem Hioolenstraat 5 3065 LE Rotterdam T 010 4523552 info@a1-ontwerpgroep.nl www.a1-ontwerpgroep.nl

294

ASAS Architectuur Stedenbouw Stationsplein 45 3013 AK Rotterdam T 010 4254483 arjanscheer@arjanscheer.nl www.arjanscheer.nl BIAS Architecten bv Maaskade 127 3071 NK Rotterdam T 010 2800136 maaskade@biasarch.nl www.biasarch.nl Bijvoet Architectuur & Stadsontwerp Mathenesserdijk 414-E 3026 GV Rotterdam T 010 2440403 bijvoet@bijvoetarchitectuur.nl www.bijvoetarchitectuur.nl Roel Bosch architecten bv Maaskade 106 3071 NH Rotterdam T 06 52199983 architecten@roelbosch.nl www.roelbosch.nl Frans Brakkee Architect Dreessingel 28 3066 TM Rotterdam T 06 55377754 info@fransbrakkee.nl www.fransbrakkee.nl BRINK architectuur & stedenbouw BV Eendrachtsstraat 150 3012 XR Rotterdam T 010 4762425 info@atelierbrink.nl www.atelierbrink.nl Broekbakema Tabak 1 unit 4/5 3044 BC Rotterdam T 010 4134780 info@broekbakema.nl www.broekbakema.nl BURO ID architecten Kruipbrem 20 3068 TH Rotterdam T 010 4229919 info@buroid.nl www.buroid.nl Cardo Architecten van Nelleweg 1310 3044 BC Rotterdam T 010 7503420 bart@cardoarchitecten.nl www.cardo-bv.nl

Cityförster PartgmbB Delftsestraat 9 c 3013 AB Rotterdam T 010 4146841 rotterdam@cityfoerster.net www.cityfoerster.net

BureauVanEig Mathenesserdijk 412 b 3026 GV Rotterdam T 06 24528528 info@bureauvaneig.nl www.bureauvaneig.nl

CONIX RDBM Architects B.V. Weena 695 B7.044 3013 AM Rotterdam T 010 2132663 info@conixrdbm.com www.conixrdbm.com

Fluitman architecten Mathenesserdijk 414 G 3026 GV Rotterdam T 010 2579937 info@fluitmanarchitecten.nl www.droomhuisfabriek.nl

derksen|windt architecten abraham kuyperlaan 102 a 3038 PP Rotterdam T 06 42586644 mail@derksenwindt.nl www. derksenwindtarchitecten.nl

FOAM architecten Provenierssingel 66 b 3033 EN Rotterdam T 085 2100824 info@foamarchitecten.nl www.foamarchitecten.nl

Architectenbureau DEVRIES Mathenesserlaan 336 3021 HZ Rotterdam T 010 4773707 vries.arch@planet.nl www.marcodevries.nl Rempt van der Donk, architectenbureau BNA b.v. Van Nelleweg 1 3044 BC Rotterdam T 010 4126782 rempt@remptvanderdonk.nl www.remptvanderdonk.nl Dreesmann Architectuur Coolhaven 56 D 3024 AE Rotterdam T 06 41245899 wp@ dreesmann-architectuur.nl www. dreesmann-architectuur.nl Droomhuisfabriek Mathenesserdijk 414 G 3026 GV Rotterdam T 010 2579937 info@fluitmanarchitecten.nl www.droomhuisfabriek.nl E & F Architecten BV Hongkongstraat 49 3047 BR Rotterdam T 010 4627878 info@efarchitecten.nl www.efarchitecten.nl Ector Hoogstad Architecten Laanslootseweg 1 3028 HT Rotterdam T 010 4402121 info@ectorhoogstad.com www.ectorhoogstad.com

Frijters’ architecten B.V. Goudsesingel 8 c 3011 KA Rotterdam T 010 4142657 info@frijtersarchitecten.nl www.frijtersarchitecten.nl gideonpeele Willem Buytewechstraat 45 3024 BK Rotterdam T 06 28233398 mail@gideonpeele.nl www.gideonpeele.nl Steven van der Goes architecten Voorhaven 30 b 3024 RN Rotterdam T 010 4764960 info@vandergoes.net www.vandergoes.net Gremmen Architectuur Mathenesserweg 25 A 3027 HD Rotterdam T 010 2133271 info@gremmen.nl www.gremmen.nl Gunneweg & Burg Mathenesserdijk 414 H 3026 GV Rotterdam T 0108917298 info@gubu.nl www.gubu.nl Royal Haskoning DHV George Hintzenweg 85 3068 AX Rotterdam T 010 4433666 info@rhdhv.com www.royalhaskoning.com HDK-Architecten bna bni bnsp Rotterdam Strevelsweg 700/209 3083 AS Rotterdam T 010 4805653 info@hdk-architecten.nl www.hdk-architecten.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

Heida Matsumoto Architecten Heemraadssingel 170 3021 DL Rotterdam T 0619616703 roelof@heidamatsumoto.nl www.heidamatsumoto.nl

de Jong Gortemaker Algra architecten en ingenieurs Wilhelminakade 310 3072 AR Rotterdam T 010 2973030 info@djga.nl www.djga.nl

Kraaijvanger B.V. Kruisplein 476, eersteverdieping 3012 CC Rotterdam T 010 4989292 lisamartin@kraaijvanger.nl www.kraaijvanger.nl

Neutelings Riedijk Architecten B.V. Weena 723 Unit C6.070 3013 AM Rotterdam T 010 4046677 info@neutelings-riedijk.com www.neutelings-riedijk.com

HERSBACH-ARCHITECTEN Mathenesserdijk 416 a 3026 GV Rotterdam T 010 7503210 info@hersbacharchitecten.nl www.hersbacharchitecten.nl

Wessel de Jonge Architecten BNA BV Van Nelleweg 2330 3044 BC Rotterdam T 010 4259986 info@wesseldejonge.nl www.wesseldejonge.nl

KuiperCompagnons B.V. Van Nelleweg 3042 3044 BC Rotterdam T 010 4330099 kuiper@kuiper.nl www.kuiper.nl

BURO NICO Beekweg 173 3045 PA Rotterdam T 010 2181450 info@buronico.nl www.buronico.nl

KVB Architectenbureau Passerelstraat 18 D 3023 ZC Rotterdam T 06 25255596 info@kvbarchitecten.nl www.kvbarchitecten.nl

Siebold Nijenhuis Architect Crooswijksesingel 50 J 3034 CJ Rotterdam T 010 4771145 info@ sieboldnijenhuisarchitect.nl www. sieboldnijenhuisarchitect.nl

Holto Architecture 2e Schansstraat 42 3025 XP Rotterdam T 06 47606460 hesterpoortinga@holto.nl www.holto.nl HSR Consultancy bv Gedempte Zalmhaven 727 3011 BT Rotterdam T 06 14274589 h.spek@hsrconsultancy.nl www.hsrconsultancy.nl iLINQ B.V. Schoonheide 8 3069 KN Rotterdam T 06 45180960 info@ilinq.eu www.ilinq.eu Inbo Schiekade 189 UNIT 209 3013 BR Rotterdam T 010 4961900 rotterdam@inbo.com www.inbo.com/rotterdam Jade architecten Goudsesingel 192 3011 KD Rotterdam T 06 52322850 info@jadearchitecten.nl www.jadearchitecten.nl JagerJanssen architecten BNA Vijverhofstraat 48 3032 SN Rotterdam T 010 7507959 info@jagerjanssen.nl www.jagerjanssen.nl Bo Kristiaan Janssen Schiedamsedijk 52 D 3011 EE Rotterdam T 010 2109993 bo@bokristiaanjanssen.com www.bokristiaanjanssen.com

Architectenbureau Juinen AvB - BNA Mia van Yperenplein 247 3065 JK Rotterdam T 010 2024698 info@juinen.eu www.juinen.eu Juli Ontwerp B.V. Javastraat 6 3016 CE Rotterdam T 010 2410019 bureau@juliontwerp.eu www.juliontwerp.eu KAW architecten en adviseurs 2 B.V. Pelgrimsstraat 1 3029 BH Rotterdam T 088 5290000 info@kaw.nl www.kaw.nl KCAP Architects&Planners Piekstraat 27 3071 EL Rotterdam T 010 7890300 rotterdam@kcap.eu www.kcap.eu Kesp Architectuur Pijnackerplein 14 3035 GC Rotterdam T 06 16494468 karen@kesp-architectuur.nl www.kesp-architectuur.nl Kolpa Architekten b.v. Strevelsweg 700/406 3083 AS Rotterdam T 010 4817144 info@kolpa-architecten.nl www.kolpa-architekten.nl Bureau Kooij Kralingseweg 391 c 3065 RD Rotterdam T 0651408726 erikkooij@bureaukooij.nl www.bureaukooij.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

LEX-Architecten BNA Havenstraat 23 a 3024 SG Rotterdam T 010 4371248 info@lex-architecten.nl www.lex-architecten.nl MAAT ARCHITECTEN BNA Strevelsweg 700/212 3083 AS Rotterdam T 010 2934880 info@maatarchitecten.nl www.maatarchitecten.nl MAS architectuur bv Goudsesingel 10 3011 KA Rotterdam T 010 4136856 rotterdam@masarchitectuur.nl www.masarchitectuur.nl Mei architects and planners Schiehavenkade 150 3024 EZ Rotterdam T 010 4252222 info@mei-arch.eu www.mei-arch.eu Moen & Van Oosten Architekten Westerkade 2 3016 CL Rotterdam T 010 4366688 info@moenvanoosten.nl www.moenvanoosten.nl Molenaar & Co architecten Crooswijksesingel 50 E 3034 CJ Rotterdam T 010 2019100 info@molenaarenco.nl www.molenaarenco.nl MVRDV bv Achterklooster 7 3011 RA Rotterdam T 010 4772860 office@mvrdv.com www.mvrdv.com

De Nijl Architecten B.V. Sint Jobsweg 30 3024 EJ Rotterdam T 010 2829930 mail@denijl.nl www.denijl.nl No Label Schiekade 189 studio 207 3013 BR Rotterdam T 010 2827240 info@no-label.info www.no-label.info O2 Studio Scheepmakershaven 58 unit 8 3011 VD Rotterdam T 010 4777580 tjerk@o2studio.nl www.o2studio.nl ONSIA architectuur Russischestraat 37 3028 BD Rotterdam T 010 4848886 info@onsia.nl www.onsia.nl Personal Architecture Graaf Florisstraat 62-A 3021 CJ Rotterdam T 010 8865093 info@personal-architecture.nl www.personal-architecture.nl Port-Said Design & Architecture b.v. Hooidrift 108 3023 KV Rotterdam T 010 2140972 cock@port-said.nl

295

Marie Prunault Pieter de Hoochweg 2 F 3024 BH Rotterdam T 0613029200 marieprunault@gmail.com marieprunault.com Putter Partners Architecten Crooswijksesingel 50 H 3034 CJ Rotterdam T 010 4132577 postmaster@putterpartners.nl www.putterpartners.nl Arjen Reas Architecten Bergse rechter Rottekade 1 3051 AB Rotterdam T 010 8009888 info@arjenreas.nl www.arjenreas.nl Atelier Robidoux Gerard Scholtenstraat 114 3035 ST Rotterdam T 06 36216396 atelier@everobidoux.nl www.atelierrobidoux.com Ruoff Architecten Overschieseweg 35 D1 3044 EE Rotterdam T 010 4119520 post@ruoffarchitecten.nl www.ruoffarchitecten.nl

Thijssen Verheijden Architecture & Management (Coöperatie U.A.) Van der Duijn van Maasdamweg 424 3045 PE Rotterdam T 010 4375269 maaike@thijssenverheijden.nl www.thijssenverheijden.nl Trae Architect Borchsatelaan 55 3055 ZE Rotterdam T +31636016098 jan@trae.nl www.trae.nl TTontwerp architectuur en interieur Muurbloemstraat 26 3053 EJ Rotterdam T 0636568130 info@ttontwerp.com TTontwerp.com Voorwinde architecten Kralingse Plaslaan 19 3062 DA Rotterdam T 06 29577725 wendy@ voorwindearchitecten.nl www.voorwindearchitecten.nl

Spring architecten Prins Hendrikkade 14 3071 KB Rotterdam T 010 4132790 info@spring-architecten.nl www.spring-architecten.nl

Wessel van Geffen architecten Baan 74 3011 CD Rotterdam T 0492 330647 info@wvgarch.nl www.WesselvanGeffen Architecten.nl

Studio Stylo Scheepmakershaven 64 3011 VD Rotterdam T 06 11177912 erika@studiostylo.nl www.studiostylo.com

West Architecten Hogerbeetsstraat 1 a 3039 XG Rotterdam T 010 2105737 info@westarchitecten.nl www.westarchitecten.nl

studioJBA Jan Porcellisstraat 11 b 3021 TN Rotterdam T 06 17678720 info@studiojba.nl www.studiojba.nl

Willers Architectuur stadhuisplein 13 U01 3012 AR Rotterdam T 010 2235321 info@willersarchitectuur.nl www.willersarchitectuur.nl

TERRENA architecten Straatweg 96 B 3051 BL Rotterdam T 010 4227222 info@terrena-architecten.nl www.terrena-architecten.nl

Ir. H. Wilton & Partners b.v. Burg Le Fevre de Montignylaan 208 3055 NJ Rotterdam T 06 54773290 wiltonhw@xs4all.nl Mateusz Wojcieszek Architect Jonker Fransstraat 120 C 3031 AX Rotterdam T 0048693350635 mat.wojcieszek@gmail.com

296

wUrck architectuur stedenbouw landschap B.V. Sluisjesdijk 46 3087 AH Rotterdam T 010 4290709 info@wurck.nl www.wurck.nl De Zwarte Hond Aert van Nesstraat 45 3012 CA Rotterdam T 010 2409030 info@dezwartehond.nl www.dezwartehond.nl

SLIEDRECHT Architectenbureau Symbiose Pergolesilaan 37 3363 KC Sliedrecht T 0184 634387 RvanderGiessen@Architecten bureauSymbiose.nl www. architectenbureausymbiose.nl SOMMELSDIJK

Zwenk Grondherendijk 39 3082 DG Rotterdam T 0643235501 info@zwenkarchitectuur.nl

Architectenbureau Born BNA Oudelandsedijk 13 3245 LG Sommelsdijk T 0187 482466 agm.born@bornarchitecten.nl www.bornarchitecten.nl

SCHIEDAM

SPIJKENISSE

Actually Design Johan Braakensiekstraat 10 3119 NL Schiedam T 071 3311680 sholeh@actuallydesign.nl www.actuallydesign.nl

office ban Sperwerhoek 44 3201 SK Spijkenisse T 06 29115938 igor@officeban.eu www.officeban.eu

Flocks Swammerdamsingel 61 3112 RH Schiedam T 06 21496093 robbert.guis@flocks.co www.flocks.co roordaendb Prof. K. Onneslaan 175 B 3112 VH Schiedam T 010 7079031 office@roordaendb.nl www.roordaendb.nl SCHIPLUIDEN Studio D11 Burg van Gentsingel 15 2636 BR Schipluiden T 06 14380389 info@d11.nl www.d11.nl SCHOONHOVEN architektenbureau ir ROKUS VISSER bv Doelenstraat 1 2871 CW Schoonhoven T 0182 604327 info@rokusvisser.nl www.rokusvisser.nl

STAD AAN ‘T HARINGVLIET Keuvelaar Architectuur & Bouwhistorie Voorstraat 9 3243 AV Stad aan ’t Haringvliet T 0187 849217 info@kvlr.nl STREEFKERK Architectenbureau ir Arie Gelderblom BNA Dorpsstraat 49 2959 AH Streefkerk T 0184 692004 info@gelderblomarchitecten.nl VLAARDINGEN Houdijk Architecten B.V. Oosthavenkade 51 3134 NX Vlaardingen T 010 4600682 info@houdijkarchitecten.nl www.houdijkarchitecten.nl DeVilder&Zonneveld Architecten B.V. Churchillsingel 420 3137 XB Vlaardingen T 010 4752722 info@devilderzonneveld.nl www.devilderzonneveld.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

VOORBURG Eekhoorn + Squirrell architecture studio Prinses Mariannelaan 238 2275 BN Voorburg T 0647165934 sally@ eekhoornandsquirrell.com www. eekhoornandsquirrell.com Inter A 70 v/d Wateringelaan 161 2274 CE Voorburg T 070 3479277 gawoele@interA70.nl www.interA70.nl Architect&bureau Ernst Manger Herenstraat 27 2274 CA Voorburg T 070 4157299 info@manger.nl www.manger.nl

Architectenbureau Anna Zinkweg BV Korenlaan 4 2242 HN Wassenaar T 070 5119010 mail@zinkweg.nl www.zinkweg.nl ZOETERMEER A place Van Leeuwenhoeklaan 263 2713 RA Zoetermeer T 06 21503800 info@aplace.nl www.aplace.nl Meijer & van Eerden Architectenbureau B.V. Signaalrood 1 2718 SH Zoetermeer T 079 3165710 info@meijervaneerden.nl www.meijervaneerden.nl

rphs+ Herenstraat 2 2271 CG Voorburg T 070 3871810 archi@rphs.nl www.rphs.nl WADDINXVEEN architectenbureau drost bna Middelburgseweg 1 a 2741 LB Waddinxveen T 06 30046684 studio@drost.info www.drost.info Topos Architecten Middelburgseweg 1 a 2741 LB Waddinxveen T 0182 394344 info@topos.nl www.topos.nl WASSENAAR LK architekten Molenstraat 28 2242 HT Wassenaar T 070 5116264 info@leokroonarchitect.nl www.lkarchitekten.nl Stolp & Haije * architekten BNA Corn. de Wittstraat 18 2242 LW Wassenaar T 06 22816207 listolp@xs4all.nl www.stolpenhaije.nl

ARCHITECTENBUREAUS BNA ZUID-HOLLAND

297

BNA-ARCHITECTEN SENIOR LEDEN

De heer ir. W.E. Abbink De heer F.A.J. Adriaanse De heer A.J. Amos De heer ir. A. Atsma De heer G.E. van Baarsel De heer H.O.W. de Bats De heer ir. G.J.W.M. van Bebber De heer H. van Beek De heer ir. J.P.M. Beelen De heer N.R. van den Berg Mevrouw M. van den Berg-Van Gink De heer ir. G.J. Bleeker De heer ir. D.J. van Bodegom De heer ir. J.H.J.A. Bonnemayer De heer A.W.L. de Bont De heer ir. L. Bos De heer D. van den Bosch De heer H. Bosch De heer J.G. Boudestein De heer J.H. Bouwsema De heer G.J. Brederode De heer ir. J.F. van den Brink De heer ir. F.A.W.M. de Brouwer De heer Prof. ir. J. Brouwer De heer R.J. Budding AvB De heer ir. C.J.H. Buijzen De heer H.A.F.M. Bullens BNA De heer ir. R.J.B. den Burger De heer J. Coerse De heer J. Colenbrander De heer ir. K.H. Crabbendam De heer ing. W.M.G.J. Crombach De heer D. Cruiming De heer R.J. van Dam De heer J.E.L.G. Dautzenberg De heer J.H. Decker De heer N.H.G. Dhondt De heer J. van Dijk AvB De heer A.J. van Dijk De heer F.A. van Donselaar De heer T. Dorrepaal De heer S.M. Douma De heer K. Drexhage De heer ir. J.A. Dubbeldam De heer P. Durieux De heer H.L. Egberts De heer ir. J.A. van Egmond De heer H.J. Engelkes De heer R.B. van Erk De heer N.P.G.M. Erkamp De heer ir. M.P. ir Evelein

De heer N. Eylers De heer C.M. Faling AvB De heer G.H. Fortuijn De heer H. Gaasbeek De heer P.J.M.A. van der Geld De heer ir. J.L. Gelderblom De heer G. Gelderblom De heer ing. A. Gestel De heer ir. H.P. Ghijsen De heer A.J.J. Giesen De heer ir. J.H.F. Giezen De heer ir. W.J. Godthelp De heer ing. H.J. Godthelp De heer ir. C.F. van der Goes De heer M.J. van Goor AvB De heer W.A. Groen H.G.M. van der Haar Mevrouw L.M.M. van Haaren De heer A. de Haas De heer C. Haasjes BNA De heer Prof. ir. N.J. Habraken De heer W.C.F. Hageman De heer W.J. Hagg De heer J.H. Hamers De heer K.L. Hamming De heer ir. H. Hansma De heer H.J. Haverkamp De heer A.J. Haverkamp De heer ir. J.A.G.M. Hendriks De heer ir. ir. M.A.A.B. Hendrikx De heer W. Hensen De heer W.A. de Herder De heer A.W. van Herk De heer J.L.M. Hertroijs De heer P.G.J. van den Heuvel De heer J.A. Heuvelink De heer ir. A. van Hille De heer H. van de Hoef De heer ir. K. van der Hoeven De heer ir. C. Hoogeveen De heer Prof. J. Hoogstad De heer ir. K.G. Hoope De heer ir. A. van Hoorn De heer ing. C.M. Hooyschuur De heer L.J. van Houwelingen De heer ir. A.M. van Houwelingen De heer F.T. Huisinga De heer M.J. van der Hulst De heer ir. P. Jansen Schoonhoven De heer L.P. Jansson

De heer J. de Jong De heer ir. H.M. de Jong De heer ir. H. de Jong De heer C. Kalfsbeek De heer J.A.M. Kanters De heer ir. J.W. Kappelhoff De heer ir. E. Kasanmoentalib De heer G.J.L.M. Kerbusch Mevrouw S.E. de Kleijn De heer ir. P.W.L. Kloet De heer F.C.M. Klous De heer H. Klunder De heer G.A. Kneppers De heer ir. G.K. Kok De heer ir. S. Komossa De heer M.C. de Koning De heer J.T. Koningen De heer J. Kooij De heer W. Kort De heer P.W. Koster De heer ir. L.J. Koster De heer ir. J.H. Kramer De heer ing. G. Kranenborg De heer A. Kroesbergen De heer S.G. Kruisman De heer G. Kuiper De heer P.M. Laan De heer ir. H.G.M. van Laarhoven De heer ing. S. Lakkas De heer Th.J. Lammers De heer P. Leijendekkers De heer ir. C.J. Leijh De heer ir. P.A. Lenstra De heer L. Lerou De heer E. Levenga De heer H.W.M. Lipsch De heer ir. R.H.W. LouĂŤt Feisser De heer ir. J.B. Lucas De heer J.C.H. Lucas MArch De heer ir. B.Th.F. Markslag De heer ir. I.H. Matulessy De heer ir. W.A. Mazzola De heer ir. W.H.M. van Meijl De heer ir. A.G.M. Mensink De heer ir. J.P.R. van Merkesteijn De heer J.A.M. Merks De heer ir. P.A.M. Mertens De heer C.A.R.L. MĂśller De heer D. Morrison De heer ir. E. Morroy De heer ir. D. van Mourik

De heer J.H. Mulders De heer D. Niesing De heer V.H.M. Nieuweboer De heer ir. K.A.C. Nieuwland De heer ir. A.L.M.T. Nijst De heer F.B. Noback De heer H.E. de Noord De heer R. Noorlag AvB De heer ir. J.G. Nuijten De heer ir. P.M.J. van Oerle De heer H. van Olphen De heer ir. L.P. Oomen De heer A. Oosterhuis De heer Tj.T. Oving De heer ir. H.M.J. Palmen De heer H.G. Pater De heer ir. C.A.E. Pattiselanno De heer A.W.F. van den Pauwert De heer ir. J.D. Peereboom Voller De heer ir. P.A. Peeters De heer H.J.L. Peters De heer F. Plas De heer ir. A.J. van der Poll De heer ir. C.H.M.J. Posma De heer ir. B.J.M.M. Pouderoyen De heer F.D.G. Prins De heer ir. G. Pronk De heer ir. R.J. Proper De heer Prof. dr. ir. T.H.M. Prudon De heer ir. L.M. de Putter De heer ir. W.A. Quispel De heer J.L.M. Raemaekers De heer ir. H.F.J. de Reus De heer ir. R. Ritz De heer W.V. Roemjantsew De heer ir. J.R. Romke de Vries De heer ir. C. Ronstadt De heer ir. J.H. van Rooden De heer ir. G. Rook De heer ing. M.A. Ros De heer ir. G. Rosbach De heer ir. K.J. Rosdorff De heer ing. Ph.M. Rosdorff De heer T.A.J. Rouwhorst De heer J.H. Ruiter De heer ing. J.D. Ruyg De heer ir. P.J. Rynja De heer R.A. Salm De heer S. Schaafsma De heer J.B.G.M. Scheffer De heer ir. G.A. Schiller

De heer J.M.M. Schils De heer J. Schotman De heer G.A.J. Schouten De heer A.J.K. Schrijen De heer P.L.M. Schuffelers De heer ir. F.E. Schweigmann De heer ir. M. da Silva Solis De heer ir. G.F.J. Simonetti Mevrouw T.D. Slavova-Keet De heer ir. F.J. Smits De heer ir. B.G.J.J. Snelder De heer P.N. Snijders De heer ir. J.R. Spek De heer E. Spier De heer ir. J.L.M.F. Spreksel De heer ir. P Sramota Mevrouw M.G.J. Steeds-Janssen De heer ir. H.A. van Steennis De heer B. Stemerding De heer ir. H. Stemerdink De heer ir. W.J.D.B. Stijger De heer ir. H.G.M. Stol De heer ir. F.W.M. Straesser De heer S. de Swaan De heer E. Tas De heer I.J.J. Teeuwisse De heer G. van Thienen BNA De heer ir. G.H. Thio De heer A.S. van Tilburg De heer R. Timmler De heer ir. F. Toben De heer P. van der Toorn Vrijthoff De heer J.G. Treurniet De heer A.G.L. Tuns De heer J. Vedder De heer ir. G.W. van Veersen De heer ir. J.G.C. Vegter De heer D.J. van der Velde De heer F.J. van de Velde De heer ir. ing. J.J. ten Velden De heer ir. V.W.J. Veldhuijzen van Zanten De heer ir. B.L.A.M. Veldman De heer dr. ir. C.J.M. van de Ven De heer ir. A. Venema De heer ing. J.H.T. Verborg De heer P.F.H.M. Vergouwen De heer ir. D. Verhaar De heer J.C. van Verseveld De heer G.G. Verwey De heer ir. L. Vis

De heer A.A.M. van Vliet De heer L.L.L.H.J. Vliex De heer ir. A. de Vries De heer D. Vroegindeweij De heer A.R. de Waal De heer P.J. Wagner De heer G. Wals De heer ir. A.W.M. Waltjen De heer T.C.M. van Wamel De heer J. Webbers De heer ir. W.M. Weerkamp De heer J.J. van der Wiele De heer H.K.J. van der Wielen De heer ir. A. Wiersma De heer G.C. Wijbrandts De heer ir. R. Willink De heer C.M.M. de Wit De heer K. Woestenenk De heer H. WĂźrdemann De heer W. van der Zee De heer J.M. Zeilstra De heer N.J.G. van Zon De heer ir. H.A. Zondag De heer ir. H. van Zwieten De heer ir. J.R. van Zwol

MARKT VISIE

DE LEVERANCIER

ROESSINK INTERIEURBEPLANTING IS TOONAANGEVEND OP HET GEBIED VAN INTERIEURBEPLANTING. ROESSINK

Het bedrijf levert en verzorgt de interieurbeplanting in de werken leefomgeving van uiteenlopende organisaties door heel Nederland. Wij creÃ«ren een gezonde werksfeer die een stimulans is voor de mensen die er samenwerken en samenleven. Wij zorgen voor een omgeving waar mensen optimaal presteren en zich toch prettig en ontspannen voelen.

MVO DOELSTELLINGEN Roessink Interieurbeplanting is zich bewust van de verantwoordelijkheid om duurzaam te ondernemen.

300

In onze integrale bedrijfsstrategie komt dit op allerlei vlakken tot uiting. Wij zijn daarmee begonnen bij de bron, het kweken van de projectplanten in onze energie producerende kassen met ‘zonnepanelen’. De hele bedrijfsvoering is erop gericht CO2 neutraal te werken. Bijvoorbeeld door plagen en ziekten op planten biologisch te beheersen. Onze toeleveranciers toetsen wij op het bezit van een milieubewust keurmerk en de door ons gebruikte materialen zijn zoveel mogelijk recyclebaar.

ROESSINK INTERIEURBEPLANTING BIEDT SCHONE LUCHT GARANTIE Wij als Roessink Interieurbeplanting geloven dat de natuur weer deel van de status-qou moet worden om een echte balans tussen samenleving en natuur tot stand te brengen. Wanneer we bio-geïnspireerde innovatie en menselijke technologische innovaties combineren, kunnen we nieuwe innovaties creëren die esthetisch verantwoord maar ook functioneel zijn. Roessink Interieurbeplanting biedt nu sensoren aan waarmee klimaat omstandigheden die we belangrijk vinden om de luchtkwaliteit in gebouwen te verbeteren te monitoren zijn. Naast communicatie met een slim luchtcirculatiesysteem produceren ze datasets waarmee bedrijven live veranderingen in hun omgevingsomstandigheden kunnen volgen, zoals toegepast bij gemeente Zaanstad, het UWVkantoor in Groningen en het Waterschap Rijn&IJssel. Deze zijn te zien op een online web-app. Waar bedrijven hun eigen dashboard kunnen hebben. De gegevenssets worden grafisch weergegeven, zoals rechts wordt weergegeven. Als een bedrijf wil dat we deze gegevens opslaan, kunnen we ze een premium-app aanbieden

waarmee gegevens weken, maanden of zelfs jaren kunnen worden opgeslagen en uitgelezen.

KLIMAATSENSOR Onze sensoren meten: s¬tVOC-waarden (totale VOSwaarden) in delen per miljard. De maximale waarde van de sensor is 1100ppb (parts per billion) waarden van meer dan 1ppm = 1000ppb, waar VOC’s problematisch worden. s¬Relatieve vochtigheid in % s¬Temperatuur in °C s¬CO2 in delen per miljoen (ppm) 400-5000 ppm s¬Luchtcirculatie unit Voor de groene wanden is er een luchtcirculatie-eenheid met geïntegreerde installatieverlichting ontwikkeld. De fabrieksverlichting is geïntegreerd omdat de lichtomstandigheden erg belangrijk zijn voor de groei en het welzijn van de planten. Wanneer de klimaatsensoren VOC-waarden meten die de door het bedrijf ingestelde drempelwaarden overschrijden, worden beide ventilatoren in de luchtcirculatie unit geactiveerd en begint meer lucht door de groene wand te circuleren. Dit vergemakkelijkt de luchtstroom met opgenomen vluchtige organische stoffen. De klimaatsensor en de luchtcirculatie unit verbinden draadloos met elkaar om te communiceren.

GROENE WANDEN, TRENDSETTEND EN INNOVATIEF Groene wanden zijn de laatste jaren trendsettend in innovatieve architectuur. Al in de ontwerpfase

van nieuwbouw of renovatie houden (interieur)architecten rekening met de mogelijkheid binnengroen te integreren. De schitterende decoratieve en representatieve waarde is direct voelbaar maar ook functioneel! Een innovatieve scheidingswand met natuurlijke temperatuur- en geluidsisolatie draagt bij aan een gezonde en aangename luchtkwaliteit.

VOORDELEN VAN GROENE WANDEN s¬Door deze verticale oplossing is er weinig ruimte nodig s¬Een positief effect op uw binnenklimaat s¬Binnengroen leidt tot 15% minder ziekteverzuim s¬Filteren en produceren van zuurstof s¬Een groene wand zorgt voor een natuurlijke akoestische demping van het geluid s¬De groene wand van Roessink Interieurbeplanting is gemaakt van 100% gerecycled materiaal.

www.roessink.com

301

Adverteerdersindex

3A Composites GmbH – pagina 180, 181

A Aalborg Portland Belgium – pagina 54, 55 Achmea Centraal Beheer – bladwijzer Adamasgroep – omslag 2, 192, 193, 194 AGC Flat Glass Nederland B.V. – pagina 16 AGROB Buchtal GmbH – pagina 19 Akoestiek Comfort B.V. – pagina 204 Alberts & Van Huut B.V. – pagina 308, 309 Alprokon Aluminium Development – pagina 176, 177 Ambius B.V. – pagina 206, 207, 208 Axess B.V. – pagina 15

E Easypers – pagina 205 Econstruct B.V. – pagina 306 Ekozijn – pagina 205 Elton B.V. – pagina 311 Espero B.V. – pagina 70, 71, 72 Etex Building Performance B.V. – pagina 158, 159, 184, 185, 186 Euroliften – pagina 223

F Fech-Benelux – pagina 245 Fuhr Benelux B.V. – pagina 246, 247

B.E.G. Nederland B.V. – pagina 133 Baars & Bloemhoff – pagina 38, 39 Baustoff + Metall Nederland – pagina 218, 219 Best-Fix B.V. – pagina 198 BisoTON B.V. – pagina 12, 13 Blitta B.V. – pagina 172 Van Bruchem Staircases – pagina 104 Buva Rationele Bouwprodukten B.V. – pagina 237

GarantieGevels B.V. – pagina 178 Gedore Technag B.V. – pagina 248, 310 GNS Brinkman – pagina 15 Grunbach Liften – pagina 4

C Carlisle Construction Materials NL – pagina 11 Cembrit Benelux – schutblad 2 achter Cofac B.V. – pagina 312 Comelit Nederland B.V. – pagina 242

H Häfele Nederland – pagina 2 Hagemeister GmbH & Co. KG – pagina 36 Hermans Techniglaz – pagina 310 Heroal – pagina 89 Het Nieuwe Instituut – pagina 73 Holland Geveltechniek – pagina 240, 241 Huijbers Dakbedekkingen B.V. – pagina 37

Daas Baksteen – pagina 92, 93 DAW Nederland B.V. – pagina 10 Doka Nederland B.V. – pagina 226, 227 Duco Ventilation & Sun Control – pagina 31, 106 Dynamic Bonding Systems – pagina 179

Joris Ide N.V. – pagina 223

302

K Karmac Informatie & Innovatie – pagina 91 Kawneer – pagina 114, 115 Kingspan Geisoleerde Panelen – pagina 118, 119

Leerkes Lichtconcepten B.V. – pagina 44, 45

Saint Gobain – pagina 20 Saval Brandbeveiliging B.V. – pagina 134 Schindler N.V. – pagina 182 Schlüter-Systems Benelux – pagina 117 SCX Solar B.V. – pagina 116 Skantrae B.V. – pagina 215 Solarlux Nederland B.V. – pagina 168 Soprema B.V. – schutblad 1 voor Soudal Nederland – pagina 238, 239 Stabil BVBA – pagina 249 Steenhandel Gelsing – pagina 129 Stichting Bouwgarant – pagina 304 Stöbich Brandschutz B.V. – pagina 169 Van Stokkum Natuursteen – pagina 29 Struxura – pagina 307

M Marseille Buiten – pagina 58 Megamix Coöperatie B.V. – omslag 3 Microbeton BV – pagina 29 MK Deuren B.V. – pagina 157, 220

N Niko Nederland – pagina 14 Nophadrain B.V. – pagina 37

O Ofﬁce Cabling Systems – pagina 18 Oostingh Staalbouw B.V. – pagina 129

P Panelen Holland B.V. – pagina 169, 306 Peutz B.V. – pagina 103 Pieters Bouwtechniek Utrecht B.V. – pagina 58 Pluimers Isolatie B.V. – schutblad 2 voor, 154, 155 Proliad LED Lighting B.V. – pagina 116 PXA Nederland – pagina 224, 225

Q QL Risk – schutblad 1 achter

R Recticel Insulation – bijsluiter Remix Droge Mortel B.V. – pagina 107 Renson Ventilation N.V. – pagina 90 Reppel B.V. Bouwspecialiteiten – pagina 228 Reynaers B.V. – pagina 6, 202, 203 Richard Wernekinck Wolgroothandel – pagina 17 Ridder Skins for Buildings B.V. – pagina 59 Robisol B.V. – pagina 130, 131 Rodruza B.V. – pagina 8, 9 Roessink Interieurbeplanting – pagina 300, 301 De Rooy Metaaldesign – pagina 170, 171

T Trespa International B.V. – pagina 173

U Uittenbosch Ceramic Metals – pagina 156 Unilin Insulation B.V. – pagina 102

V Venster Techniek B.V. – pagina 250 Ventistone – pagina 215 Viets Harskamp – pagina 248 Visser & Smit Bouw B.V. – pagina 30 VKG – pagina 132 VMRG – pagina 216, 217

W Winans Dakwerken B.V. – pagina 28

Y IJskoud B.V. – pagina 105

303

Met een BouwGarant aannemer zit je goed

Bouw zeker met BouwGarant Gediplomeerd, betrouwbaar vakmanschap

Innovative through imagination.

304

www.gedore.com

Colofon

BNA Architecten Jaarboek 2018/2019 is een uitgave van de Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA) Jollemanhof 14 Postbus 19606 1000 GP Amsterdam 020 555 36 66 E bna@bna.nl I www.bna.nl Tekst BNA, Amsterdam Foto omslag Jannes Linders

Advertentie-exploitatie Elma Media B.V. Silvèr Snoek - Salesmanager E s.snoek@elma.nl I www.elma.nl Druk Elma Media B.V. Alle rechten voorbehouden. Niets in deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de BNA. Voor informatie die onjuist of onvolledig is opgenomen aanvaardt de BNA geen aansprakelijkheid. De gegevens in deze uitgave zijn bijgewerkt tot 5 juli 2018. De BNA is niet verantwoordelijk voor fouten of omissies. De “marktvisie”artikelen vallen buiten de verantwoordelijkheid van de BNA.

colofon

Ontwerp Elma Media B.V.

305

VAN ONTWERP TOT UITVOERING Met als uitgangspunt een zo economisch mogelijke ĐŽŶƐƚƌƵĐƟĞ ŵĂĂŬƚ ĐŽŶ^ƚƌƵĐƚ ŽŶƚǁĞƌƉĞŶ͕ ƚĞŬĞŶŝŶŐĞŶ ĞŶ ďĞƌĞŬĞŶŝŶŐĞŶ ǀŽŽƌ ŶŝĞƵǁďŽƵǁ͕ ƌĞŶŽǀĂƟĞ͕ ƌĞƐƚĂƵƌĂƟĞƐ ĞŶ ǀĞƌďŽƵǁŝŶŐĞŶ͘ ĐŽŶ^ƚƌƵĐƚ ŬĂŶ ǀŽŽƌ Ƶ ǌŽǁĞů ĚĞ ƌŽů ĂůƐ ŽŶƚǁĞƌƉĞŶĚ ĐŽŶƐƚƌƵĐƚĞƵƌ ǀĞƌǀƵůůĞŶ ĂůƐ ĚĞ ƵŝƚǀŽĞƌŝŶŐ ǀĂŶ ĚĞƚĂŝůďĞƌĞŬĞŶŝŶŐĞŶ ĞŶ ͲƚĞŬĞŶŝŶŐĞŶ ŝŶ ǌŽǁĞů Ϯ ĂůƐ ϯ ͘

t/ Z W> Ed ' ϱ͕ > ht Z E ͮ ttt͘ KE^dZh d͘E> ͮ ΈϬϱϴΉ ϮϬ ϱϬ ϲϬϬ

306

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE PREFAB OPLOSSINGEN

STRUXURA

hier 100% op vertrouwen om uw toebehoren te bestellen. Foutenlast minimaal, tijdswinst maximaal ...

MEER MUREN IN MINDER UREN

Struxura is een naam die klinkt als een klok, als het om efficiënt bouwen gaat. Als specialist inzake prefaboplossingen in keramiek, gebruikt Struxura de modernste robottechnologie om VOLAUTOMATISCH verdiepingshoge prefab binnenmuren te verlijmen met een hoog presterende CEMENTgebonden lijmmortel. De wanden worden met een dubbele CNC gestuurde waterzaag in alle gewenste vormen en tot op de mm nauwkeurig verzaagd. Uitsparingen zoals deuren, vensters en andere voorzieningen (lateien, sloffen, enz.) worden tijdens de productie ingewerkt. Met het IFC softwareprogramma wordt moeiteloos gecommuniceerd met alle BIM software. Kwaliteit voorop De muren van Struxura zijn krimpvrij, hebben uitmuntende akoestische eigenschappen en kenmerken zich door hun uitnemende maatvastheid. Daarnaast kunnen ook muren met hoge druksterkte worden gemaakt.

Groot of klein? Uw project te klein voor Struxura prefabmuren? Niets is minder waar. Ook bij kleine projecten en enkelvoudige woningen haalt u een maximaal rendement met de Struxura bouwmethode.

BETROUWBARE, FLEXIBELE PARTNER Wat Struxura zoveel betrouwbaarder maakt dan elke andere partner? Onze tekenaar pleegt voortdurend overleg met de klant tijdens het tekentraject. Onze mensen stonden eerder zelf op de werkvloer en voelen zo perfect uw verwachtingen aan. Bijzondere aandacht gaat hierbij naar: s¬ $E¬SPECIFIEKE¬BOUWSITUATIE ¬ -omvang en -inrichting. s¬ /PTIMALE¬CONTAINERBELADING ¬ leveringsdatum en montagebenodigdheden. De productietekeningen bevatten álle elementen (kolommen, lateien, balken, etc.) die uw project bevatten. Door de exacte maatvoering kunt u

De wanden worden 24/7 geleverd met binnenladers op sledes. Het bijgeleverde containerplan is een handige hulp bij het ontladen. Slechts twee man volstaan om de wanden vlot en eenvoudig in een krimpvrije mortel te monteren. Met duw- en trekschoren zet u de muren in een handomdraai waterpas. Uw bouwplaats ziet er steevast piekfijn uit, doordat Struxura àlle leveringstoebehoren mee terugneemt. In vergelijking met traditioneel metselwerk haalt u een veelvoud aan rendement. Uw opdrachten kennen een kortere doorlooptijd, waardoor u sneller kunt opleveren. U realiseert niet alleen meer projecten, ook uw personeelskosten zijn in verhouding optimaler. Kortom, win-win! UW eerste keer? Een Struxuraadviseur helpt u zeker op weg.

VOORDELEN OP EEN RIJ s¬3NELLE¬BOUWTIJD¬MET¬WEINIG¬ PERSONEEL¬s¬3TRAKKE¬MAATVOERING¬ DOOR¬INDUSTRIÑLE¬PRODUCTIE¬s¬(OGE¬ druksterkte, dus ook voor dragende WANDEN¬s¬+ERAMISCH¬PRODUCT¬MET¬ goede isolerende eigenschappen s¬'EEN¬KRIMPSCHEUREN¬MEER¬DOOR¬ KERAMIEK¬s¬'EEN¬FAALKOSTEN¬s¬'EEN¬ rommelige bouwplaats met “houtjes EN¬TOUWTJESv¬s¬-INDER¬TRANSPORTBEwegingen naar de bouwplaats en dus minder CO2¬s¬'EEN¬ZAGEN¬EN¬ SLIJPEN¬OP¬DE¬BOUWPLAATS¬s¬'EEN¬ RESTAFVAL¬OP¬DE¬BOUWPLAATS¬s¬'EEN¬ standaard maar maatwerk door FLEXIBEL¬PRODUCTIESYSTEEM¬s¬"EHEERST¬ bouwproces door geautomatiseerde werkvoorbereiding en industriële productie 307

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE DEMENZ PAVILION SONNENGARTEN

ALBERTS & VAN HUUT

Architectuur en omgeving hebben een grote invloed op mensen met dementie. Ze nemen alles op een heel directe manier waar, zonder de mogelijkheid een cognitief filter te gebruiken. Daarom dient de omgeving altijd een warme, veilige en vriendelijke uitstraling te hebben. Het dient meteen duidelijk te 308

zijn waar je bent en in welke situatie je bevindt, waardoor het een aangenaam veilige plaats is. Zowel gedrag als stemming worden hierdoor sterk beĂŻnvloed. Het oorspronkelijke verpleeghuis Sonnengarten voor ouderen uit 1984 biedt ruime huisvesting aan ouderen

voor een persoonlijk en zinvol leven op latere leeftijd. Het is gelegen aan de rand van Hombrechtikon in het ZĂźrichse Oberland, met uitzicht op de Glarner Alpen en te midden van een semi-natuurlijk park en tuin. De vriendelijke, levende en groene omgeving levert een bijdrage aan een hogere levenskwaliteit en

kunnen zelfs een afremmend effect hebben op het verder ontwikkelen van dementie. De omgeving met de Lützelsee en het prachtige natuurpark nodigen uit tot indrukwekkende wandelingen. De keuken zorgt voor gezonde en gevarieerde voeding op biologisch-dynamische basis. Sonnengarten heeft een toekomstgerichte kijk op ouderenzorg, die wordt aangevuld met de holistische en humanistische benadering van de antroposofie. Via een gewonnen prijsvraag is de uitbreiding voor dementerende mensen, vrijstaand van het hoofdgebouw, toegevoegd. Het nieuwe gebouw bestaat uit twee ronde paviljoens, door middel van een ruime hal met elkaar verbonden. De bewoners kunnen daardoor rondlopen zonder te verdwalen. Door de grote niveau verschillen in het landschap bestaat het ene paviljoen uit één laag en het andere paviljoen uit drie lagen. Op niveau 0 van beide paviljoens zijn de verblijfsruimten van de bewoners, waarbij ieder paviljoen plaats biedt aan tien privé eenpersoonskamers en één vierpersoonskamer rondom grote gemeenschappelijke ruimten. Elk paviljoen heeft op niveau 0 een grote woonkamer waar dagelijks activiteiten plaatsvinden. Aan de woonkamer grenst een royale keuken, waar gezamenlijk gekookt kan worden. Ieder paviljoen op niveau 0 heeft een zomer- en een wintertuin. Ook zijn op niveau 0 de benodigde therapieruimten gesitueerd. Bij het paviljoen van 3 lagen is op niveau -1 een parkeervoorziening getroffen voor de medewerkers. Op niveau +1 zijn de algemene ruimten gesitueerd voor de medewerkers, begeleiders en artsen en er zijn logeerkamers en een opleidingsruimte.

hebben ook toegang tot hun gezamenlijke tuin voor verschillende activiteiten. De afscheiding naar het publieke gedeelte van het park is gevormd door een lange kippenren.

De inspirerende veilige groene omgeving in relatie met het gebouw omarmt de dementerende mens. Omvang van het project: + 3.130 m2

Door de vele variatie in vormgeving, de natuurlijke materialen en op de doelgroep toegespitste transparante kleuren volgens de lazuur-techniek, hebben de verblijfsruimten voor de bewoners een huiselijke uitstraling gekregen met voldoende positieve prikkels voor de hersenen. Tevens zorgt het voorgaande voor voldoende herkenningspunten waardoor de oriëntatie wordt bevorderd. Elk paviljoen grenst met zijn woonkamer aan een groot terras en 309

Passionate about precision. Professionals trust in GEDORE: tools that meet the highest standards and enable precise, secure and easy application. This is what we understand by quality leadership, innovative strength and service expertise. For more information, visit www.gedore.com.

www.gedore.com

www.hermanstechniglaz.nl info@hermanstechniglaz.nl +31(0)10-5241007

SOLAR PowerGlaz is een zonne-energie product op maat. Alle mogelijke vormen en samenstelling zijn binnen de limieten van glas mogelijk. Het biedt de mogelijkheid om te variëren met het aantal zonnecellen om zo de ideale verhouding te creëren tussen daglicht en op te wekken energie. Hermans Techniglaz is al vele jaren de exclusieve leverancier van PowerGlaz in de Benelux, met o.a. als projecten: The Edge in Amsterdam, Alliander in Arnhem, Grotius gebouw in Nijmegen, Weg van de Toekomst, The Cloud in Amsterdam. SOLERA® is een uniek licht-diffuserend isolatieglas, waarbij het licht onder een grote hoek gelijkmatig verdeeld wordt in alle richtingen. Hierdoor ontstaat een comfortabel spectrum aan licht, dit i.c.m. met een U-waarde tot wel 0.22 W/M²K! SUNTUITIVE Glas Het zelf-dimmende glas dat geleidelijk en dynamisch donkerder kleurt wanneer het door zonlicht verwarmd wordt. Bij bewolkt weer, zonder direct zonlicht blijft het glas volledig helder. Simpel, zeer effectief en volledig onderhoudsvrij!

DAYLIGHT 310

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE DEUREN ROOK-, BRANDEN GELUIDSWEREND

ELTON

De EllenMatic Soundproof valdorpel, een praktische oplossing om deuren rook-, brand-, en geluidswerend te maken – – – –

–

– – –

Automatische dichting Geluidswerend 51dB Brandwerend: 30 en 60 minuten Rookwerend (volgens NEN-EN 13501-2 “Sa”, “Sm” en NEN-EN 1634-3) Loodrechte verplaatsing van het binnenwerk zonder zijwaartse beweging Aluminium behuizing Maximale kier 20 mm Groefmaat 15 x 30 mm

– Siliconen afdichting – Handmatig verstelbare aandrukknop – 150 mm inkortbaar – No-Break functie zorgt ervoor dat het binnenwerk terugveert wanneer er zich obstakels onder de deur bevinden Geanodiseerd aluminium houderprofiel voor montage van EllenMatic valdorpels op het deurblad. Ideaal voor toepassing bij bestaande deur-en kozijnconstructies waarbij een hogere geluidsprestatie moet worden gerealiseerd.

De Elegance Cassette kan worden gecombineerd met de Elegance beschermplaat. Deze plaat beschermt de onderkant van deuren tegen beschadigingen. Met 70 jaar ervaring in binnen- en buitenland is Elton dé specialist van een breed assortiment Ellen profielen voor rondom raam en deur. In Roden worden ruim 1.500 verschillende artikelen voor deur en raam geproduceerd en uitgeleverd aan 23 landen, voornamelijk binnen Europa.

311

DE LEVERANCIER

MARKT VISIE

SLIMME HOEKEN EN STRAKKE VLAKKEN MET ALUMINIUM COMPOSIET COFAC Aluminium composiet is een prima materiaal om grote, strakke vlakken en slimme hoekoplossingen te creĂŤren voor hoogwaardige gevelbouw. Het materiaal is aan een opmars bezig in Nederland. Cofac bedenkt en maakt de beste oplossing voor gevelbouwers, aannemers en architecten.

CREATIEF PARTNER Doordat Cofac eigen engineers heeft en ook de productie zelf doet, kan het bedrijf als creatief partner bijdragen tijdens de ontwerpfase. â&#x20AC;&#x153;Architecten en aannemers weten ons steeds vaker te vinden als het gaat om wat er wel of niet mogelijk is bij de materiaalkeuze en in de prijsvorming.â&#x20AC;?

WAT IS ALUMINIUM COMPOSIET? Aluminium composiet bestaat uit twee lagen aluminium met daartussen een vulling. Daardoor heeft het materiaal geen last van temperatuurspanningen en blijven ook grotere vlakken mooi strak. Het ruwe materiaal is onder andere afkomstig van Alucobond en Reynobond. Aluminium composiet kent een

Corpachuis - Tilburg

uitstekende prijs-kwaliteitverhouding. Bovendien is het duurzaam. Door de gebruikte verf- en coatingmethode is de levensduur langer en is er minder kans op corrosie.

PRODUCTGROEPEN Aluminium composiet is verkrijgbaar in drie productgroepen.

Bijzonder strak resultaat â&#x20AC;&#x201C; Vlakke platen. â&#x20AC;&#x201C; Cassettes: sÂŹ "( ÂŹVOORALÂŹVOORÂŹVIERÂŹGELIJKZIJdige - en verticaal rechthoekige gevelelementen. sÂŹ 3: ÂŹVOORALÂŹVOORÂŹVIERÂŹGELIJKZIJDIGEÂŹ - en horizontaal rechthoekige gevelelementen. â&#x20AC;&#x201C; Prefab kaders: grotere afmetingen INÂŹELKEÂŹVORM ÂŹ3NELÂŹENÂŹEENVOUDIGÂŹTEÂŹ monteren.

Over Cofac Cofac is de specialist in gevelelementen van aluminium composiet in Nederland. Niels Blauwiekel startte het bedrijf vijf jaar geleden omdat hij de potentie van het materiaal onderkende. â&#x20AC;&#x153;Aluminium composiet is een prima vervanger voor volkern-aluminium en hpl-achtige plaatmaterialen.â&#x20AC;? :ORGCENTRUMÂŹ(OLLEBEEKÂŹ ÂŹ!NTWERPEN 312

Help! Ben ik aansprakelijk? (over aansprakelijkheid, contracten en verzekeringen)

Het leven wordt steeds complexer; u wordt geconfronteerd met een opdrachtgever die af wil wijken van uw voorwaarden. Dit kan variëren van het afwijken van een enkel artikel van de DNR maar ook met pagina’s afwijkingen van de standaard leveringsvoorwaarden en inkoopvoorwaarden van de opdrachtgever of, nog complexer, een buitenlandse opdrachtgever…. Hoe gaat u hier nu mee om? Neemt uw verzekeringspolis dit automatisch mee? Wat betekenen die andere contractafspraken en welke gevolgen heeft dat eigenlijk? QL kent de problematiek en zoekt met u mee naar de oplossing en geeft u een handvat om zaken ook met de opdrachtgever te bespreken. Vanzelfsprekend biedt QL u de beroepsaansprakelijkheidspolis die daar bij past, ook internationaal. Logisch, vinden wij. En dan komt tóch die claim. Wat te doen? Hoe pakt u dat aan? Zaken waar maar weinig bureau’s echt op zijn voorbereid. Wat is de eerste stap? Hoe zijn uw belangen gewaarborgd en doet u de juiste dingen op het juiste moment? Niet zelden speelt de emotie een dominante rol in uw poging alles tot een goed einde te laten komen. QL kent dit proces als geen ander. Evalueert op voorhand de casus met u; uw kansen én de haken en ogen. U weet dus wat u te wachten staat en hoe u met alle betrokken partijen kunt communiceren.

Wat doen wij: ?cfb[c[dj[h[d lWd [[d ioij[[c lWd h_i_Ye cWdW][c[dj X_`leehX[[bZ lWdk_j Ç]el[hdWdY[È $ EdZ[hpe[a dWWh [d _daeef lWd l[hp[a[h_d]iZ[aa_d][d" h[ZWYj_[ lWd feb_ij[aij [d ÅZ[aa_d] [d ^[j efp[jj[d van marktonderzoek. I[hl_Y_d] [d WZl_i[h_d] el[h bef[dZ[ YedjhWYj[d El[hb[] el[h d_[km[ efZhWY^j[d [d ^[j h_i_Ye[nfeikh[ EfdWc[ lWd iY^WZ[YbW_ci" edZ[hpe[a [d WZl_[i mWWh deZ_] ][leb]Z Zeeh iY^WZ[c[bZ_d] [d X[c_ZZ[b_d] bij een verzekeraar.

QL Risk & Insurance Management is specialist op het gebied van risico management in het algemeen en beroepsaansprakelijkheid in het bijzonder. Wij kennen de risico’s én de uitdagingen! Onze klanten zijn ingenieurs en architecten van klein tot groot met projecten binnen en buiten Nederland. Neem de proef op de som en neem vrijblijvend contact op!

drs. K.C.A.J. van Treek, directeur QL Risk & Insurance Management tel.: +31 478 569 009 mail: info@qlrisk.nl Verzekeren, maar dan beter.

Inspirerend vezelcement. Cembrit is één van de grootste Europese producenten van bouwproducten op basis van vezelcement voor gevel, dak en interieur. Dankzij hun unieke samenstelling zijn de Cembrit producten bijzonder dun en licht, maar tegelijkertijd ook uiterst stevig en bestand tegen nagenoeg alle invloeden van buitenaf. Deze markante combinatie van lichtheid en stevigheid laat architecten, ontwerpers en ingenieurs toe om alles uit hun creatieve kast te halen. Cembrit helpt mee om ontwerpen en bouwprojecten eenvoudiger, rendabeler en eﬃciënter te maken. En zo bouwen we samen en vol inspiratie aan een betere toekomst.

Ontdek meer op www.cembrit.nl of mail naar info@cembrit.nl voor meer informatie.

01 | 18

Duurzaam geproduceerde mortel al 35 jaar MEGAMIX MORTEL Natuurlijk staat uw succes voorop. Daarom is het handig wanneer een bedrijf met u meedenkt. MegaMix is al 35 jaar een betrouwbare partner als het gaat om mortels. Duurzaamheid, kwaliteit en serviceniveau staan bij MegaMix namelijk net zo hoog in het vaandel als bij u en uw klanten. Daarom vindt MegaMix het belangrijk zich te blijven ontwikkelen, innoveren en verduurzamen.

MegaMix: duurzame kwaliteit Een Een hoge hoge en en constante constante kwaliteit kwaliteit van mortel is belangrijk. Want als van mortel is belangrijk. Want als de kwaliteit niet klopt niet, de kwaliteit niet klopt, klopt ook klopt ook het eindbeeld niet. het eindbeeld niet. Daarom maakt Daarom MegaMix als MegaMixmaakt als enige enige mortelleverancier met mortelleverancier met haar haar 2-kamer silosysteem unieke silosysteem concreet werk concreet werk van Onnodige van duurzaamheid. duurzaamheid. Onnodige energieverspilling behoort met energieverspilling behoort met MegaMix echt tot het verleden. MegaMix echt tot het verleden. Waarom zouden we zand eerst Waarom zouden we zand droog moeten maken? De eerst best droog moeten maken? best verwerkbare specie kanDe juist niet verwerkbare specie kan juist zonder vocht! Het overbodigeniet zonder Het overbodige drogen vocht! is niet logisch toch? Zeker drogen is niet logisch toch? in een wereld waarin we Zeker in een wereld waarin duurzaam willen bouwen. Door we duurzaam willen bouwen. te mortel direct op de bouwplaats Door mortel direct op de nog mengen, wordt de kwaliteit bouwplaats te mengen, beter. Omdat het aanhangend en wordt de kwaliteit nogaanwezig beter. geabsorbeerde vocht Omdat het aanhangend en blijft, wordt het mengproces geabsorbeerde vocht aanwezig

positief bevorderd. Het drogen blijft, wordt het mengproces van zand en later weer positief bevorderd. Hetmet drogen water opmengen, zorgt met voorwater van zand en later weer kwaliteitsverlies. opmengen, zorgtVochtig voor zand blijft homogeen. En dat leidt weer kwaliteitsverlies. Vochtig zand tot een beter eindresultaat. blijft homogeen. En dat leidt weer tot een beter eindresultaat.

MegaMix local for local Het producerenvan van Het duurzaam duurzaam produceren kwaliteitsmortel eenbelangrijke kwaliteitsmortel isiseen belangrijke factor. factor. Milieubesparend transport Milieubesparend transport is is minstens zo belangrijk. Dankzij minstens zo belangrijk. Dankzij de ongeëvenaarde landelijke de ongeëvenaarde landelijke dekking van MegaMix – maar dekking van MegaMix – maar liefst 12 productielocaties - zijn liefst 12 productielocaties - zijn de afstanden tot bouwlocaties de afstanden tot bouwlocaties minimaal en speelt MegaMix minimaal MegaMix snel in open uwspeelt behoefte. Plus: we snel in op uw behoefte. Plus: we EHVSDUHQ GRRU GH]H HI¿FLsQWH besparen door deze efﬁciënte logistiek ook nog eens 50 tot logistiek ook nog per eens 50 tot 75 liter brandstof levering. 75 liter brandstof per levering. MegaMix service Of het nu gaat om een Of het nu gaat om een silowisseling, -verplaatsing, silowisseling, -verplaatsing, bouwplaatsadviezen en/of bouwplaatsadviezen en/of technische ondersteuning voor, technische ondersteuning voor, tijdens en na de uitvoering; wij tijdens en na de uitvoering; wij staan altijd voor u klaar om u in staan altijd voor u klaar om u no-time op weg te helpen. In de in no-time op weg te helpen. In meeste gevallen garandeert de meeste gevallen garandeert MegaMix u uitvoering van deze MegaMix u uitvoering van deze service binnen 24 uur. service binnen 24 uur.

MegaMix Megaduurzaam MegaMix maakt al 35 jaar werk van duurzaamheid! Denk logisch….. Denk duurzaam…… Denk MegaMix! Meer weten over MegaMix? Ga naar www.megamix.nl

MegaMix Bedankt!

Mortels

MegaMix biedt 20 mortelsoorten in silo’s van 1 tot 35 ton, in big “Kwaliteit, service en duurzaamheid zijn belangrijk voor uw bags van 1000 kg en zakgoed van 25 kg. imago als bouwbedrijf. Dat begrijpen we bij MegaMix al 35 jaar. Echter: innoveren en verduurzamen kan natuurlijk niet Duurzaamheid Duurzaamste Greenworksmortel, vergeleken zonder uw vertrouwen in onze mortels. Vandaarmet datdroge ik u (metsel)mortels 60 procent lagere milieubelasting. hartelijk wil bedanken voor het vertrouwen in MegaMix en kijk 0RUWHOV ]LMQ '8%2.(85 JHFHUWL¿FHHUG ik in de toekomst uit naar innoverende, duurzame en maatschappelijk Mortels in verschillende kleurstellingen Uitslag reducerende middelen (URM) voor een optimaal verantwoorde samenwerkingen.” resultaat

Levertijd en logistiek Marlous Daarnhouwer Directeur Coöperatie MegaMix BA Voor 12 uur besteld = volgende dag geleverd Silo’s worden gewisseld Altijd een constante, gegarandeerde kwaliteit Toepassing Vermetselen van metselstenen met een karakteristiek variërend van zeer weinig zuigend tot zeer sterk zuigend

BNA, branchevereniging van Nederlandse architectenbureaus Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 bna@bna.nl www.bna.nl