Ζήνωνος Σώζου 16, 1075
Copyright: Σχολική Εφορία Μόρφου Όλα τα συγγραφικά δικαιώματα αυτού του βιβλίου, ανήκουν στον Εκδότη. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική ή μερική, του περιεχομένου του βιβλίου με οποιοδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του Εκδότη. Έτος Έκδοσης: 2011 Χορηγός: Οικογένεια Ανδρέα Σιδερά Η επιχορήγηση της έκδοσης δεν εξυπακούει την αποδοχή του περιεχομένου ή των απόψεων που εκφράζονται από τον Εκδότη από πλευράς του Χορηγού. Επιμέλεια: Ελένη Καραολή, Ανδρέας Κτώρου Σελίδωση Βιβλίου & Σχεδιασμός Εξωφύλλου: Tarama Designs - Μάριος Χαραλάμπους Εκτύπωση: Othon Press. Τα βιογραφικά σημειώματα έχουν ετοιμαστεί από τους συγγενείς των κληροδοτών και έχουν τοποθετηθεί αυτούσια
ISBN: 978-9963-7357-0-9
Περιεχομένα • Χαιρετισμός Προέδρου Σχολικής Εφορίας Μόρφου ............................. 2 • Η Σχολική Εφορία Μόρφου ίδρυση και δράση της ως το 1974 ........ 4 • Ακρίτας Λουκής .................................................................................................. 8 • Αριστοτέλους Κρίτωνας ................................................................................. 12 • Γιάννακα Γαβριέλα Σιδερά ............................................................................. 13 • Ηφαιστίδης Κυπριανός .................................................................................... 14 • Ηφαιστίδης Αγαμέμνονας ............................................................................ 15 • Ιερίδης Λοίζος ....................................................................................................... 16 • Ιορδάνου Γεώργιος ............................................................................................. 17 • Ιωάννου Θεοδώρα .............................................................................................. 18 • Καμιναρίδη Σάββας και Δόμνα ................................................................... 19 • Κεή Χρίστος, Αναστασία και Νίκη ............................................................. 20 • Καμιτζιής Γεώργιος ............................................................................................ 22 • Λιασίδης Χριστόδουλος .................................................................................. 23 • Νικολόπουλος Πολύκαρπος .......................................................................... 25 • Ονουφρίου Ανδρέας .......................................................................................... 27 • Παύλου Ελπίς ...................................................................................................... 29 • Τομαρίδης Χρίστος ........................................................................................... 30
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
1
Χαιρετισμός από τον Πρόεδρο της Σχολικής Εφορίας Μόρφου κ. Ανδρέα Κατσελλή Με ιδιαίτερη ικανοποίηση χαιρετίζω την έκδοση του μικρού αυτού αφιερώματος προς όλους εκείνους που με τα μικρά ή μεγάλα κληροδοτήματά τους κατέστησαν εφικτή τη βράβευση των αρίστων μαθητών της Μόρφου. Τα χρηματικά αυτά βραβεία προέρχονται από τους τόκους των κληροδοτημάτων και απονέμονται ετήσια σε ειδική τελετή. Αυτά τα κληροδοτήματα έγιναν η αφορμή να επαναδραστηριοποιηθεί η Σχολική Εφορία Μόρφου, η οποία για εικοσιοκτώ χρόνια μετά την εισβολή παρέμενε αδρανής. Τρείς βασικούς στόχους είχαμε θέσει ως Σχολική Εφορία όταν ανέλαβα την Προεδρία, πριν από δέκα χρόνια. Είμαι ιδιαίτερα ευτυχής, γιατί οι στόχοι αυτοί σήμερα πραγματοποιούνται όλοι στο ακέραιο. Ο πρώτος στόχος ήταν η έκδοση μικρού βιβλίου που να περιλαμβάνει σύντομα βιογραφικά σημειώματα των κληροδοτών. Ο στόχος αυτός σήμερα επετεύχθη με την έκδοση που κρατάτε στα χέρια σας. Πιστεύω ότι ήταν μία οφειλόμενη τιμή προς τους προοδευτικούς αυτούς συμπολίτες μας που κατέθεσαν τα χρήματά τους, για να βραβεύονται οι άριστοι απόφοιτοι Λυκείου που κατάγονται από τη Μόρφου. Τα βιογραφικά σημειώματα μας δόθηκαν από τις οικογένειές τους τις οποίες και ευχαριστούμε θερμά για τη συνεργασία. Ο δεύτερος στόχος ήταν η βράβευση των αρίστων Μορφιτών αποφοίτων. Ο στόχος αυτός πραγματοποιείται εδώ και δέκα χρόνια με ειδική εκδήλωση που γίνεται κάθε χρόνο με τη συνεργασία της Σχολικής Εφορίας Μόρφου και του Δήμου Μόρφου.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
2
Τρίτος στόχος ήταν η παραχώρηση τετραετούς υποτροφίας για πτυχιακές σπουδές σε ένα άριστο απόφοιτο Μορφίτη που επιλέγεται με διαφανείς και αντικειμενικές διαδικασίες. Τα χρήματα της υποτροφίας προέρχονται από τους τόκους του καταπιστεύματος που έχει στο ενεργητικό της η Σχολική Εφορία. Πιστεύω πως για τον αναγνώστη το βιβλίο αυτό θα αποτελέσει πηγή πληροφοριών για τους κληροδότες, αλλά και ευκαιρία να εκτιμήσει ακόμα περισσότερο την πράξη τους. Κλείνοντας θα ήθελαν να ευχαριστήσω θερμά όλα τα μέλη της Σχολικής Εφορίας Μόρφου για την αγαστή συνεργασία τους και όλους εκείνους που συνέδραμαν για να πραγματοποιηθεί αυτή η έκδοση. Ιδιαίτερες ευχαριστίες στο φίλο εκπαιδευτικό Αντώνη Κουδουνά.
2
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
3
Η Σχολική Εφορία Μόρφου 1. Ιστορική εξέλιξη και λειτουργία Από τα μέσα του 19ου αιώνα ιδρύθηκε το πρώτο μονοδιδάσκαλο δημοτικό σχολείο στη Μόρφου. Σε αυτό υπηρέτησαν δάσκαλοι από διάφορα μέρη της Κύπρου. Το 1870 ανέδειξε η Μόρφου τους πρώτους δάσκαλους της, τον Έκτορα Ιερείδη και τον Ιωάννη Κυριακίδη. Αυτοί λειτούργησαν στη Μόρφου το «Κοινοτικό Αλληλοδιδακτικό Σχολείο». Για τα τότε υποτυπώδη «σχολικά κτίρια» και την όλη κατάστασή τους ενδιεφέρετο και μεριμνούσε το Δημοτικό Συμβούλιο Μόρφου. Ιδιαίτερη ήτο η συμβολή, εκτός από του Έκτορα Ιερείδη και του διατελέσαντος για πολλά χρόνια τότε δημάρχου Κωστή Γεωργιάδη. Το Δημοτικό Συμβούλιο της εποχής φρόντισε για την ανέγερση του κτιρίου του πρώτου δημοτικού σχολείου, που λειτούργησε κατ’ αρχήν ως αρρεναγωγείο και μετεξελίχθηκε αργότερα στο γνωστό μας Παρθεναγωγείο Μόρφου, απέναντι από το κτίριο της Ιεράς Μητρόπολης. Στις αρχές του 20ου αιώνα, παράλληλα με τη Δημοτική αρχή, άρχισε να λειτουργεί και ξεχωριστή εκπαιδευτική επιτροπεία που εκλεγόταν από το λαό της Μόρφου, με πολύ πείσμονες ενίοτε εκλογές. Έτσι το 1905 ανεδείχθησαν ως μέλη της εκπαιδευτικής επιτροπής με μεγάλη πλειοψηφία οι Κωστής Γεωργιάδης (δήμαρχος τότε), ο Μακάριος Χριστοφίδης και ο Χ’’Βασίλης Χριστοφίδης. Τον Ιούνιο του 1909, για την εκλογή της σχολικής επιτροπείας, «ο λαός προσήλθεν αθρόος εις τας κάλπας, ίνα τους μάλλον ικανούς δια το υψηλό τούτο αξίωμα εκλέξει.» Εκλέγηκαν ο Κωστής Γεωργιάδης (δήμαρχος και πρόεδρος), ο Μιχάλης Λοϊζίδης, ο Κλείτος Λυμπουρής και ο Νικόλας Μαυροβούνης.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
4
Η σχολική αυτή επιτροπή διόριζε και τους δασκάλους των δημοτικών σχολείων, οι οποίοι δεν είχαν ούτε μονιμότητα ούτε συντάξεις. 2. Η Ελληνική Σχολή Μόρφου Όνειρο των Μορφιτών ήταν να ιδρυθεί και στη Μόρφου «Σχολαρχείο», ένα δηλαδή σχολείο ανώτερο από τα δημοτικά σχολεία. Το όνειρο έγινε πραγματικότητα όταν το 1916 εκλέγηκε Μητροπολίτης Κυρηνείας – Μόρφου ο αρχιμανδρίτης Μακάριος Μυριανθέας, από τον Πρόδρομο (ο κατόπιν εξόριστος του 1931 Μακάριος ο Β’). Τον Ιούλιο του 1917 ο Μακάριος συγκάλεσε σύσκεψη «φιλοπρόοδων και φιλόμουσων» Μορφιτών, μεταξύ των οποίων οι Θεοχάρης Ιωανίδης, Χρίστος Τομαρίδης, Νικόλας Μαυροβούνης, Γεώργιος Κάρμιος, και Γεώργιος Ιορδάνου. Η σύσκεψη αποφάσισε την ίδρυση της ονομασθείσας «Ελληνικής Σχολής Μόρφου». Η ομάδα αυτή των πολιτών, υπό την προεδρία του Μακάριου, αποτέλεσε και την πρώτη επιτροπεία της Σχολής. Έτσι μπήκαν οι βάσεις για την εξέλιξη της Μέσης Παιδείας της Μόρφου. Στη σχολή άρχισαν να φοιτούν μαθητές όχι μόνο από τη Μόρφου, αλλά και από τα γύρω χωριά. Στα χρόνια που ακολούθησαν, οι εκάστοτε σχολικές εφορίες δημοσίευαν στις εφημερίδες διαφημιστικές καμπάνιες για την προσέλευση μαθητών και από τα γύρω χωριά. Η Σχολή ξεκίνησε σαν μονοτάξια, έγινε διτάξια και λάμβανε μέρος στις διάφορες πνευματικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις της Μόρφου και της περιοχής. Με τον καιρό έγινε τριτάξια, τετρατάξια, πεντατάξια και το 1949-50 συμπληρώθηκε εντελώς με την έκτη τάξη. Πριν από τη συμπλήρωση όσοι μαθητές μπορούσαν, συνέχιζαν τη φοίτηση τους είτε στο Παγκύπριο Γυμνάσιο Λευκωσίας, είτε στο Γυμνάσιο Κερύνειας και έπαιρναν το απολυτήριο από το εξατάξιο γυμνάσιο.
4
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
5
Σε όλα αυτά τα χρόνια η Μέση Παιδεία της Μόρφου διοικείτο από μια Σχολική Εφορία που εκλεγόταν από τους κατοίκους. Στη δεκαετία 19401950 γίνονταν εκλογικές αναμετρήσεις για την ανάδειξη της Σχολικής Εφορίας για το Γυμνάσιο. Σε αυτές συμμετείχαν μόνο οι άρρενες γονείς όλων των μαθητών (για τα Δημοτικά Σχολεία αρμόδια επιτροπή ήταν ο Δήμαρχος με το Δημοτικό Συμβούλιο). 3. Ο δικηγόρος Χριστόδουλος Πύργος Καταγόταν από τη Λάπηθο και νυμφεύτηκε στη Μόρφου. Εκλεγόταν στην Προεδρία της Σχολικής Εφορίας Μόρφου και η τύχη και εξέλιξη του Γυμνασίου Μόρφου βρισκόταν βασικά στα χέρια του. Βεβαίως και τα υπόλοιπα μέλη της Σχολικής Εφορίας εκλέγονταν, όπως και ο Πρόεδρος, από τους άρρενες γονείς των μαθητών του Γυμνασίου. Η Σχολική Εφορία Μόρφου παρέμεινε εντελώς ανεξάρτητη από την αγγλική διοίκηση και δεν δεχόταν καμία παρέμβαση από το αγγλικό γραφείο παιδείας γιατί προς τιμή της δε δεχόταν καμία χρηματική επιχορήγηση, που θα συνεπαγόταν και την ανάλογη επέμβαση στα προγράμματα διδασκαλίας και προπαγάνδας, εναντίον των προσπαθειών αυτοδιάθεσης του Κυπριακού λαού. Η Σχολική Εφορία του Γυμνασίου διόριζε και πλήρωνε τους καθηγητές, πολλούς από τους οποίους έφερνε από την Ελλάδα, λόγω ελλείψεων Κυπρίων πτυχιούχων. Για να αντεπεξέλθει οικονομικά επέβαλλε καταβολή εισιτηρίων στους γονείς των μαθητών οι οποίοι πλήρωναν αγόγγυστα προκειμένου να μορφωθούν τα παιδιά τους. Πολλοί όμως ήταν εκείνοι που δεν προχωρούσαν σε γυμνασιακές σπουδές για τα παιδιά τους για οικονομικούς λόγους. Τα δίδακτρα επιβάλλονταν ανάλογα με την οικονομική επιφάνεια των γονέων, αρκετές δε δυσκολίες υπήρχαν στην είσπραξή των. Για αυτό πολλές φορές η Σχολική Εφορία αναγκαζόταν να επιβάλλει έξωση μαθητών από την τάξη μέχρι να καταβληθούν τα δίδακτρα.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
6
Εκτός από τον Πρόεδρο της Σχολικής Εφορίας Χριστόδουλο Πύργο, αξιόλογο μέλος της και ταμίας ήταν και ο εμπορευόμενος Γεώργιος Καμιτζιής από το Λευκόνοικο, που νυμφεύθηκε στη Μόρφου. Στη δεκαετία του 1940 ο Γεώργιος Καμιτζιής εξάγγειλε εισφορά 2000 λιρών για την ανέγερση ιδιόκτητων γυμνασιακών κτιρίων. Παρόμοιες εισφορές έκαμαν και Μορφίτες στο Νόρφολκ των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (ΗΠΑ) και έτσι έγινε πραγματικότητα η ανέγερση του πρώτου Γυμνασιακού κτιρίου στην είσοδο της Μόρφου από τη Λευκωσία, παράπλευρα από το σταθμό του τρένου και του τότε κοιμητηρίου. Η γη παραχωρήθηκε δωρεάν από τη Μητρόπολη Κυρηνείας – Μόρφου. Ο Χριστόδουλος Πύργος με τη Σχολική του Εφορία διηύθυνε τα του Γυμνασίου Μόρφου μέχρι την Κυπριακή ανεξαρτησία του 1960. Πολύ δύσκολη ήταν η περίοδος του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ του 1955-59, αλλά η τότε Σχολική Εφορία τα έβγαλε πέρα. Μετά την απελευθέρωση, τη διαχείριση των Σχολείων ανέλαβε η Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση η οποία εξακολούθησε να διορίζει τις κατά τόπους Σχολικές Εφορίες. Σχετικά σύντομα, ανάλαβε την ευθύνη το ιδρυθέν Υπουργείο Παιδείας, που συνέχισε την ίδια τακτική. Διετέλεσαν τότε Πρόεδροι της Σχολικής Εφορίας ο γιατρός Πολύκλειτος Ιακωβίδης, που από χρόνια ήταν επίλεκτο μέλος της, και για λίγο χρονικό διάστημα ο δικηγόρος Ερατοσθένης Οδυσσέως. Ο γιατρός Πολύκλειτος Ιακωβίδης διετέλεσε Δήμαρχος και Πρόεδρος της Σχολικής Εφορίας και στην προσφυγιά, μέχρι το θάνατο του το 1976. Μέχρι το 2006 όλες οι Σχολικές Εφορίες διορίζονταν από το Υπουργικό Συμβούλιο. Από το 2006 και εντεύθεν τα μέλη των Σχολικών Εφοριών εκλέγονται από τους δημότες κάθε Δήμου. Αντώνης Δ. Κουδουνάς Εκπαιδευτικός
6
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
7
Ακρίτας Λουκής 1909 – 1965 ο Νέος με καλάς Συστάσεις: Ποιητής, Συγγραφέας, Εκδότης, Πολιτικός Βιογραφικό Γεννήθηκε στη Μόρφου το 1908. Ήταν το τέταρτο από τα επτά παιδιά της οικογένειας του Γιαννακού Χατζηλούκα από την Κάτω Ζώδια και της Ελένης Καττιρτζιήγιαννη από τη Μόρφου. Το επώνυμο Ακρίτας προκύπτει από το παρατσούκλι «ακρίδας» που είχε δοθεί σε κάποιο θείο του, λόγω της αποτελεσματικότητας του στην καταπολέμηση του εν λόγω καταστροφικού εντόμου και το οποίο ο νεαρός Λουκής είχε υιοθετήσει ως ψευδώνυμο στα πρώτα του γραπτά στην Κύπρο, για να το μετατρέψει στη συνέχεια σε «Ακρίτας», επηρεαζόμενος και από τον τοπικό ήρωα της περιοχής Διγενή Ακρίτα, ακρίτα του Ελληνισμού. Αποφοίτησε από το Δημοτικό Σχολείο Μόρφου και φοίτησε για δύο χρόνια στην Ελληνική Σχολή της Μόρφου. Συνέχισε τη φοίτηση του στο Παγκύπριο Γυμνάσιο Λευκωσίας από το οποίο αποφοίτησε το 1925. Κάθε χρόνο κατά τη φοίτηση του στο Παγκύπριο Γυμνάσιο αποσπούσε τα βραβεία καλής διαγωγής και έκθεσης. Φοίτησε στο Παγκύπριο Διδασκαλείο και αμέσως μετά εργάστηκε ως δάσκαλος για τέσσερα χρόνια, από το 1926 μέχρι το 1930. Από το 1928 αρθρογραφεί στην εφημερίδα «Χρόνος» της Λεμεσού. Το 1930 μεταβαίνει στην Αθήνα, σε μία δύσκολη περίοδο, λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης αλλά και των συνεπειών της μικρασιατικής καταστροφής. Τα πρώτα δύο χρόνια είναι άνεργος, γεγονός το οποίο τον λυπεί αφάνταστα αναφέροντας σε μία του επιστολή προς τον αδελφό του στις 10/2/1932: «… Δεν σου έγραψα τόσο καιρό γιατί ντρεπόμουνα. Τι να σου έγραφα; Λόγια και λόγια. Αυτή η δοκιμασία που πέρασα, όχι τόσο υλική όσο ηθική, με έκανε να χρησιμοποιώ πολύ σπάνια τα λόγια εκεί – που αναμένονται οι πράξεις – που εξιλεώνουν
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
8
και ανυψούν. Αυτή η σιωπή μου ήταν η σιωπή ενός νέου που πολεμούσε. … Με το διορισμό μου αυτό στερεώνομαι για πάντα στη σοβαρήν δημοσιογραφία και με την υγιή πρόβλεψη του ανθρώπου που δεν πρόκειται να κάτση στις δάφνες του, σου γράφω όλως .. εμπιστευτικώς… ότι , όχι αργά, θα καθήσω στο θώκο του Αρχισυντάκτου ή του Διευθυντού. Δεν θέλω να το πάρεις αυτό ως ένδειξη ελαφρότητας και νεανικής υπερτροφικής φιλοδοξίας. Σου μεταδίδω όμως … τις προβλέψεις των εχθρών μου και προεκτείνω τα δεδομένα.… Βρίσκομαι σε ένα δρόμο που οδηγεί στη μεγάλη επιτυχία.... Ο κόσμος είναι πλατύς και μεγάλος. Θα πολεμήσω με όλα τα μέσα και ξέρω ότι θα βρεθεί και για μένα μια θέση. … Άλλως τε δεν είμαι αρκετά … χονδρός για να μη βρω χώρο….» Μόλις το 1932 αρχίζει τη συνεργασία του με τις εφημερίδες «Πρωία» και «Εστία». Παράλληλα εγγράφεται και φοιτά στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών στο τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας. Γνωρίζεται με τον τότε υπουργό Παιδείας της κυβέρνησης Βενιζέλου Γεώργιο Παπανδρέου, με τον οποίο αναπτύσσει στενή και ισχυρή φιλία. Συνεχίζεται παράλληλα και η αρθρογραφία του σε κυπριακά έντυπα, με πολιτικά κείμενα και ανταποκρίσεις, αλλά και διηγήματα. Κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο κατατάσσεται εθελοντής και στέλνει πολεμικές ανταποκρίσεις από το μέτωπο. Κατά τη διάρκεια της κατοχής ιδρύει μαζί με άλλους δημοσιογράφους και διανοούμενους, ανάμεσα τους και ο Σικελιανός, ο Θεοτοκάς, ο Δημαράς, και ο Βενέζης, ανεξάρτητη αντιστασιακή ομάδα, στην οποία ήταν γραμματέας, εκδίδοντας το έντυπο «Ελευθερία» που στόχο είχε την ενίσχυση του ηθικού των Ελλήνων. Διώκεται από τη δικτατορία του Μεταξά λόγω των πολιτικών του αντιλήψεων. Κατά τη διάρκεια της κατοχής ο Λουκής Ακρίτας βρίσκεται σε επαφή με την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου και είναι εκ των αρχηγών και των ατόμων που διεύθυναν την Ελληνική αντίσταση. Διαχειρίζεται τα χρήματα του αγώνα, και παραμένει στην Αθήνα αρνούμενος την ασφάλεια των βουνών ή την καταφυγή του στην Αίγυπτο. Πρωτοστατεί στην παραλαβή της πόλης των Αθηνών από τους αποχωρούντες Γερμανούς κατορθώνοντας να γίνει η αποχώρηση τους χωρίς αντίποινα και καταστροφές, και για λίγους μήνες 8
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
9
εκτελεί χρέη Υφυπουργού Τύπου της εξόριστης Ελληνικής Κυβέρνησης, μέχρι την επιστροφή της από το Κάιρο. Η αντιστασιακή του δράση και η εμπλοκή του στην Εθνική Προοδευτική Ένωση Κέντρου του εξασφαλίζουν, για πρώτη φορά, την εκλογή του στη βουλευτική έδρα της Αθήνας το 1951 και την επανεκλογή του το 1963 επί Κυβέρνησης Γεώργιου Παπανδρέου όπου και αναλαμβάνει καθήκοντα υφυπουργού Παιδείας, με στόχο την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Στο αξίωμα αυτό αναδείχθηκε χάρις στο έντονο αίσθημα δημοκρατίας που τον διείπε και την προσήλωση του στα σοσιαλιστικά ιδεώδη και στην αναγέννηση του ελληνισμού. Μαζί με τον Ευάγγελο Παπανούτσο, αναλαμβάνουν να αναμορφώσουν το εκπαιδευτικό σύστημα δίνοντας έμφαση στην ανθρωπιστική παιδεία, με λιγότερη τυπολατρία και εγκυκλοπαιδισμό και περισσότερη κριτική διάθεση. Το όραμα του συνοψίζεται σε πέντε σημεία, τα οποία ισχύουν και ως σήμερα ως βασικοί θεσμοί της εκπαίδευσης μας: (α) Δωρεάν εκπαίδευση, (β) υποχρεωτική εκπαίδευση, (γ) λαϊκή εκπαίδευση, (δ) ομοιόμορφή εκπαίδευση μέχρι την ηλικία των 15 ετών, και (ε) προοδευτική εκπαίδευση. Η ταραχώδης πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα την περίοδο μετά τον εμφύλιο και μέχρι το θάνατο του το 1965 βρίσκει τον Λουκή Ακρίτα έντονα δραστηριοποιημένο στο χώρο του κέντρου να συμμετέχει στην Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του ανθρώπου, αλλά και να διαμορφώνει έντονη πολιτική άποψη και θέση αναφορικά με το κυπριακό και τις τότε εξελίξεις. Η προσφορά του στον Ελληνισμό διακόπτεται από το θάνατο του στις 7/2/1965. Γράφει ο Γεώργιος Παπανδρέου για το στενό του φίλο και συνεργάτη: «… Και να ότι σήμερα μένει από τον χθεσινό, τον αλησμόνητο Λουκή Ακρίτα, τον πατέρα του παιδιού του και των παιδιών των Ελλήνων, τον πατριώτη, τον μαχητή της Δημοκρατίας, τον ακέραιο Έλληνα, η ωραία του μνήμη και το έργο του. … Η παρουσία του μέσα στην πολιτική μας ζωή, στάθηκε μια μεγάλη τύχη για το έθνος, ο θάνατος του μια συμφορά. Γιατί ο Λουκής Ακρίτας δεν έφερνε μέσα του, ούτε ίχνος από τον πολιτικαντισμό και τη φαυλοκρατική ευτέλεια, που τόσο στοίχισαν και στοι-
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
10
χίζουν στην Ελλάδα. ….. Το γλυκύ φυσιογνωμικό του χαμόγελο που ανέτειλε στην μαρτυρική μας Κύπρο – και που εκείνη μας τον έστειλε σαν μια αδιάψευστη μαρτυρία της υψηλής της Ελληνικότητας – έρριχνε την ανταύγεια του σ’ ολόκληρο τον ελληνικό χώρο…..» Παρά την έντονη πολιτική και δημοσιογραφική ζωή του είχε πάντοτε χρόνο για την οικογένεια του στην Κύπρο με την οποία διατηρούσε τακτική αλληλογραφία, τόσο με τα αδέλφια του όσο και με τα ανίψια του, παρέχοντας τους συμβουλές και δικές του σκέψεις για διάφορα θέματα. Η γενέτειρα του Μόρφου για να τον τιμήσει ανήγειρε ανδριάντα στην είσοδο του 2ου Γυμνασίου Μόρφου, τα αποκαλυπτήρια του οποίο τέλεσε ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ο Γ΄. Δημοσιευμένα Έργα του • Νέος με καλάς συστάσεις, 1935, • Ο Κάμπος, 1936, • Όμηροι, (Τραγωδία σε τρεις πράξεις), 1956, • Κάθε Ελεύθερος Άνθρωπος είναι Δημότης Μεσολογγίου, 1964 (ανάτυπο από το περιοδικό Νέα Εστία τεύχος 885 της 15/5/1964, • Θεοδώρα, Τραγωδία, 1965, • Διηγήματα, 1986, • Δεκατρία Κείμενα, 1995, • Τρία Θεατρικά, 2001, • Αρματωμένοι, στη σειρά Άπαντα των Νεοελληνικών Κλασσικών της Εταιρείας Ελληνικών Εκδόσεων. Σημείωση: Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία και πληροφορίες από τα πιο κάτω έντυπα: • Περιοδικό «Κύπρος, Ιστορία», από την εφημερίδα ο Φιλελεύθερος της Κυριακής,
τεύχος 15, 16/3/2003,
• Περιοδικό «Χρονικό», από την εφημερίδα ο Πολίτης, τεύχος 050, 1/2/2009, • Περιοδικό «Η φωνή της Μόρφου», τεύχος 3, Ιανουάριος 1998 και τεύχος 37 10
Φεβρουάριος 2008.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
11
Αριστοτέλους Κρίτωνας 1915 - 2001 Ο Κρίτων Αριστοτέλους γεννήθηκε στη Μόρφου στις 15 Αυγούστου το 1915. Υπήρξε από τους ιδρυτές του Σωματείου «Διγενής Ακρίτας Μόρφου», το 1931 και για πολλά χρόνια διετέλεσε δημοτικός σύμβουλος σε διάφορα Δημοτικά Συμβούλια. Ασχολήθηκε με την εσπεριδοειδοκαλλιέργεια όπως οι πλείστοι Μορφίτες και το 1960 μαζί με άλλους 40 Μορφίτες δημιούργησαν τη ΣΟΔΕΜ που ήταν εργοστάσιο συσκευασίας εσπεριδοειδών. Υπήρξε επίσης μέλος του Συμβουλίου της Συνεργατικής Πιστωτικής Εταιρείας Μόρφου. Παντρεύτηκε το 1943 τη Μαρούλα και έκαναν δύο παιδιά, το Χρίστο και την Αθηνά. Κατά τον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ είχε συλληφθεί και βασανιστεί στα κρατητήρια της Κοκκινοτριμιθιάς από τους Άγγλους χωρίς βέβαια να αποκαλύψει την όποια βοήθεια του στον αγώνα. Απεβίωσε στις 13 Μαΐου 2001 με τον καημό της επιστροφής στην αγαπημένη του Μόρφου.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
12
Γιάννακα Γαβριέλα Σιδερά 1934-1974 Η Γαβριέλα Σιδερά Γιάννακα γεννήθηκε στη Μόρφου στις 18/10/1934. Οι γονείς της και το σχολείο της δίδαξαν τις χριστιανικές αξίες πάνω στις οποίες έκτισε και διαμόρφωσε το χαρακτήρα της. Αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Μόρφου όπου - μετά τις σπουδές της στο Πανεπιστήμιο Αθηνών - διορίστηκε και εργάστηκε για μια δεκατετραετία καθηγήτρια φυσικής. Παντρεύτηκε το συνάδελφό της, φιλόλογο Γεώργιο Γιάννακα και ευτύχισε να αποκτήσει το μοναχογιό της Νικόλα. Με αγάπη προς τους μαθητές και συναδέλφους της εργάστηκε ευσυνείδητα παρά τα σοβαρά χρόνια προβλήματα υγείας που την ταλαιπωρούσαν. Απεβίωσε στις 5/2/1974 στην ηλικία των τριάντα εννιά χρονών.
12
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
13
Ηφαιστίδης Κυπριανός 1870-1946 Ο Κυπριανός Ηφαιστίδης γεννήθηκε στη Μόρφου το 1870 και απεβίωσε το Δεκέμβριο του 1946. Σύζυγός του ήταν η Ευρυδίκη Γιάγκου με την οποία απέκτησαν πέντε (5) παιδιά στα οποία δόθηκαν ονόματα από την αρχαία Ελληνική Γραμματολογία (Χαρίλαος, Πολύμνια, Αγαμέμνων, Ελπίδα και Ισμήνη). Φοίτησε στο Γυμνάσιο Λευκωσίας και κατόπιν στο Σχολαρχείο από το οποίο αποφοίτησε ως διδάσκαλος. Δίδαξε σε Δημοτικά Σχολεία της υπαίθρου για ορισμένα χρόνια, στη συνέχεια όμως ασχολήθηκε αποκλειστικά με το εμπόριο. Διετέλεσε μέλος της Σχολικής Εφορίας Μόρφου, Δημοτικός Σύμβουλος Μόρφου και Δημοτικός Γραμματέας. Ήταν παππούς της Ελπίδας Παύλου από την κόρη του Πολύμνια. Τιμώντας τη μνήμη των γονιών του Κυπριανού και Ευρυδίκης Ηφαιστίδη, ο υιός τους Αγαμέμνονας Ηφαιστίδης, το 1973 επισκεπτόμενος την Κύπρο καθιέρωσε το «Ηφαιστείδιο βραβείο», το οποίο δίδεται, στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς σε άριστους τελειοφοίτους μαθητές οι οποίοι κατάγονται από τη Μόρφου.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
14
Ηφαιστίδης Αγαμέμνων 1905-1980
Ο Αγαμέμνων Ηφαιστίδης γεννήθηκε στη Μόρφου. Γονείς του ήσαν ο Κυπριανός Ηφαιστίδης και η Ευρυδίκη Γιάγκου. Απεβίωσε το 1980 στο Ντάλας, Τέξας των ΗΠΑ. Φοίτησε στο Παγκύπριο Γυμνάσιο στη Λευκωσία και στη συνέχεια στο Διδασκαλείο Λευκωσίας από το οποίο έλαβε το πτυχίο του διδασκάλου. Εργάστηκε ως διδάσκαλος στη Μόρφου, στο Καπούτι, στο Συριανοχώρι, στη Λάπηθο, στο Όμοδος και στη Βασίλεια. Νυμφεύθηκε την Αναστασία Γερολεμή από το Συριανοχώρι με την οποία απέκτησαν δύο (2) τέκνα, το Φειδία και τη Θάλεια. Το 1946 παραιτήθηκε από τη θέση του και μετανάστευσε στο Ντάλας, στο Τέξας των ΗΠΑ. Εκεί ήταν εγκατεστημένος ο αδελφός του Χαρίλαος. Αρχικά εργάστηκε στις επιχειρήσεις του αδελφού του και στη συνέχεια ως διδάσκαλος της ελληνικής γλώσσας. Διετέλεσε γραμματέας της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αγίας Τριάδος στο Ντάλλας. Πέτυχε να δώσει ανώτατη μόρφωση στα παιδιά του και ο μεν Φειδίας σπούδασε Ιατρική με εξειδίκευση στην αναισθησιολογία, η δε κόρη του ακολούθησε Πανεπιστημιακές σπουδές στη Φιλολογία. Το 1973 επισκεπτόμενος την Κύπρο καθιέρωσε το «Ηφαιστείδιο βραβείο εις μνήμη των γονιών του Κυπριανού και Ευρυδίκης Ηφαιστίδη», το οποίο απονέμεται, στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς σε άριστους τελειοφοίτους μαθητές οι οποίοι κατάγονται από τη Μόρφου. Το βραβείο διαχειρίζεται η Σχολική Εφορία Μόρφου. Ο υιός του Δρ. Φειδίας Ηφαιστίδης, (Fred Foster) μέσω της Σχολικής Εφορίας Μόρφου, καθιέρωσε το 2004, το «Ηφαιστείδιο βραβείο εις μνήμη των γονέων του Αγαμέμνονος και Αναστασίας Ηφαιστίδη», το οποίο απονέμεται, στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς σε άριστους τελειοφοίτους μαθητές οι οποίοι κατάγονται από τη Μόρφου. 14
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
15
Ιερείδης Λοΐζος 1886-1984 Γεννήθηκε στην Ευρύχου το 1886. Ασχολήθηκε με το εμπόριο και τη γεωργία. Μαζί με άλλους πρωτοστάτησε στην ίδρυση της τότε Ελληνικής Σχολής Σολέας, της οποίας και διετέλεσε μέλος της Σχολικής Εφορίας. Το 1921, με το γάμο του με την Ουρανία Ι. Κυριακίδη, κόρη του διδάσκαλου και Δημάρχου Μόρφου Ιωάννη Κυριακίδη, εγκαταστάθηκε στη Μόρφου. Από το γάμο τους απέκτησαν δύο κόρες, την Ιωάννα και τη Ξένια. Στη Μόρφου ασχολήθηκε με την καλλιέργεια εσπεριδοειδών. Για τη συμμετοχή του στα Οκτωβριανά του 1931 καταδικάστηκε σε ένα (1) μήνα φυλάκιση και πρόστιμο δέκα (10) λιρών. Το 1974, μετά την εισβολή των Τούρκων, παρέμεινε εγκλωβισμένος στη Μόρφου για τρεις (3) μήνες. Μετά από ενέργειες του Ερυθρού Σταυρού μεταφέρθηκε στη Λευκωσία και μετά στη Λεμεσό, όπου έζησε τα υπόλοιπα χρόνια μέχρι το θάνατό του, στις 27 Φεβρουαρίου 1984. Το «Ιερίδειο βραβείο», απονέμεται, στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς σε άριστους τελειοφοίτους μαθητές οι οποίοι κατάγονται από τη Μόρφου.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
16
Ιορδάνου Γεώργιος 1886-1972 Γεννήθηκε στην Κυθρέα, αλλά από νεαρής ηλικίας μετoίκησε στη Μόρφου, όπου παντρεύτηκε και εγκαταστάθηκε. Ανάπτυξε μεγάλη εμπορική και οικονομική δραστηριότητα, στη Μόρφου και τα περίχωρα Το 1917 υπήρξε από τους ιδρυτές, μαζί με άλλους τέσσερις (4) φιλοπρόοδους Μορφτίτες, της λεγόμενης «Ελληνικής Σχολής Μόρφου» που σταδιακά μετεξελίχθηκε στο Γυμνάσιο Μόρφου. Υπήρξε μέλος της Εφορίας του μέχρι το θάνατό του και γι’ αυτό παρασημοφορήθηκε από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ΄. Επίσης
υπήρξε
Δημοτικός
Σύμβουλος
Μόρφου
επί
Δημαρχίας
Κωνσταντίνου Γεωργιάδη. Το 1921 και 1930 πρωτοστάτησε στη διεξαγωγή των Παγκύπριων Δημοψηφισμάτων για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Κατά την εθνική εξέγερση του Οκτώβρη 1931 συνελήφθηκε και καταδικάστηκε από τους Άγγλους για την ενεργό συμμετοχή του στην εξέγερση. Υπήρξε άριστος οικογενειάρχης και υπόδειγμα ηθικών αρχών και ανθρωπιάς. Σύζυγος του η Μαρία Χατζησυμεού (1890-1975) με την οποία απέκτησαν πέντε (5) παιδιά τους Πολύκαρπο (1910 - 1985), Σίμο (1911 - 1963), Αιμιλία (1913 - 1964), Ιορδάνη (1919 - 1995), και Μίκη (1929). Το 2005 ο υιός του Μίκης Ιορδάνους συνέστησε το «Ιορδάνειο βραβείο εις μνήμη του πατέρα του Γεώργιου Ιορδάνους», το οποίο απονέμεται, στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς σε άριστους τελειοφοίτους μαθητές οι οποίοι κατάγονται από τη Μόρφου σε μάθημα του οικονομικού κλάδου.
16
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
17
Ιωάννου Θεοδώρα Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Μόρφου. Γονείς της ο Ιωάννης Μαρτή από τη Λυσό της Πάφου και η Χρυσταλλένη από τη Μόρφου. Παιδί πολύτεκνης οικογένειας επέλεξε να γίνει δασκάλα. Ήταν φιλόστοργη και προστατευτική. Εργάστηκε στο Παρθεναγωγείο της Μόρφου ως διευθύντρια κατά τη δεκαετία 1930-1940. Δίδαξε σε πολλά σχολεία σε όλη τη Κύπρο αφήνοντας άριστες εντυπώσεις. Κατά την αφυπηρέτησή της έγινε παγκοινοτική εκδήλωση προς τιμή της, στη γενέτειρα της πόλη της Μόρφου, στο αρρεναγωγείο κατά τη γιορτή των γραμμάτων.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
18
Καμιναρίδης Σάββας και Δόμνα Ο Γιώργος Σ. Καμιναρίδης γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1931. Το 1937 εγκαταστάθηκε στη
Μόρφου
με
την
οικογένειά
του.
Φοίτησε και αποφοίτησε από το Πεντατάξιο Ελληνικό Γυμνάσιο Μόρφου το 1948. Το 1949 αποφοίτησε από το Παγκύπριο Γυμνάσιο. Το 1949-51 φοίτησε στο Διδασκαλικό Κολλέγιο Μόρφου από όπου και αποφοίτησε με το πτυχίο του διδασκάλου. Το 1951 μετακομίζει με την οικογένεια του στη Λευκωσία όπου και εργάζεται ως δάσκαλος στο Πρότυπο Σχολείο Αγίου Ανδρέου στη Λευκωσία μέχρι το 1956. Μεταξύ 1956-1958 έκανε μετεκπαίδευση στην Αγγλία. Επιστρέφοντας διορίστηκε καθηγητής στην Παιδαγωγική Ακαδημία, όπου υπηρέτησε μέχρι το Δεκέμβριο του 1990. Αφυπηρέτησε το 1991 με το βαθμό του Διευθυντή Σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης. Τιμώντας τη μνήμη των αγαπημένων του γονιών Σάββα και Δόμνας καθιέρωσε βραβείο που απονέμεται σε άριστο απόφοιτο μαθητή μέσης εκπαίδευσης, που κατάγεται από τη Μόρφου, και που συγκεντρώνει την υψηλότερη βαθμολογία στο μάθημα των θρησκευτικών.
18
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
19
Κεή Χρήστος και Αναστασία Κεή – Πατσαλίδου Νίκη Το «Κεήδειο βραβείο» καθιερώθηκε από την κα Μάρω Κεή στη μνήμη των γονέων της Χρήστου και Αναστασίας και της αδελφής της Νίκης. Ο Χρήστος και η Αναστασία γεννήθηκαν το 1910 στη Μόρφου από γονείς γεωργούς και βοσκούς αντίστοιχα. Παρά το γεγονός ότι και οι δύο φοίτησαν μόνο μέχρι την τετάρτη τάξη του Δημοτικού σχολείου, εν τούτοις και οι δύο αγάπησαν τα γράμματα και για αυτό φρόντισαν να δώσουν στα παιδιά τους αυτό που οι ίδιοι στερήθηκαν. Παρά τη φτώχια τους και τη δυσκολία του μεγαλώματος οκτώ παιδιών – επτά κοριτσιών και ενός αγοριού – αξιώθηκαν να στείλουν τα έξη από αυτά στο Γυμνάσιο Μόρφου από το οποίο αποφοίτησαν, τα δε άλλα δύο ακολούθησαν το επάγγελμα της μοδίστρας. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τα δύσκολα εκείνα χρόνια μόνο τα παιδιά των πλουσίων οικογενειών στέλλονταν στο Γυμνάσιο αφού οι γονείς ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλλουν δίδακτρα. Είναι αλήθεια ότι η οικογένεια τα έβγαζε πέρα, πολύ δύσκολα αφού λόγω της μικρής διαφοράς ηλικίας μεταξύ των παιδιών συνέπιπτε να φοιτούν στο Γυμνάσιο τρία παιδιά ταυτόχρονα. Τα έσοδα της οικογένειας προέρχονταν από τις γεωργικές ασχολίες του πατέρα και το μεροκάματο της μητέρας η οποία υπήρξε πρωτεργάτρια στο Δασικό Φυτώριο Μόρφου.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
20
Λαμβανομένων υπόψη των αντικειμενικών δυσκολιών θεωρώ ότι αυτοί οι δύο φιλοπρόοδοι και οραματιστές γονείς επετέλεσαν άθλο. Οι Χρήστος Κεή – Φλοκκάς και Αναστασία Κεή το γένος Πιτσιατάρη αξιώθηκαν μετά από πολλούς κοινούς μόχθους και στερήσεις να δουν τα παιδιά τους αποκατεστημένα και με ένα καλό όνομα στην κοινωνία. Τρία από αυτά ακολούθησαν πανεπιστημιακές σπουδές. Θωρώ την καθιέρωση του βραβείου αυτού σαν ένα ελάχιστο φόρο τιμής στη μητέρα που έκανε σημαία της τη φράση «έμεινα εγώ στραβή (εννοούσε αγράμματη) και θέλω τα παιδιά μου να μορφωθούν» και του πατέρα που συνέδραμε αυτή την προσπάθεια αναλαμβάνοντας τη συντήρηση της οικογένειας. Το βραβείο όμως αφιερώνεται και στην τετραπέρατη και ικανότατη αδικοχαμένη αδελφή Νίκη που έφυγε πρόωρα στην ηλικία των σαρανταεπτά (47) ετών ενώ βρισκόταν μετανάστρια στην Αυστραλία μετά την προσφυγοποίησή της. Ας είναι αυτά τα λίγα λόγια μνημόσυνο στη μνήμη τους και έκφραση ευγνωμοσύνης από τα παιδιά τους για όσα τους πρόσφεραν. Το βραβείο καθιέρωσε η Μάρω Κεή εις μνήμη των γονιών της και της αδελφής της και απονέμεται, στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς σε άριστους τελειοφοίτους μαθητές στο μάθημα των Νέων Ελληνικών οι οποίοι κατάγονται από τη Μόρφου.
20
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
21
Καμιντζιής Γεώργιος Έμπορος Καταγόταν από το Λευκόνικο και νυμφεύθηκε στη Μόρφου την Πηνελόπη Ιωαννίδου, κόρη του Θεοχάρη Ιωαννίδη, μέλους της 1ης επιτροπής της Ελληνικής Σχολής Μόρφου. Το 1946 με απόφαση του καθηγητικού συλλόγου του Γυμνασίου Μόρφου ανακηρύχτηκε ως μεγάλος ευεργέτης του Γυμνασίου για την εκ δύο χιλιάδων λιρών Κύπρου (£2,000) δωρεά υπέρ της ανέγερσης του Γυμνασίου Μόρφου. Με δικές του προσπάθειες συγκέντρωσε από τους ομογενείς στο Νόρφολκ των ΗΠΑ το ποσό των δύο χιλιάδων λιρών Κύπρου (£2,000) για τον ίδιο σκοπό. Επίσης με δικές του δωρεές ανεγέρθηκε Γυμνάσιο και στη γενέτειρα πόλη του το Λευκόνικο. Η Σχολική Εφορία Μόρφου τιμώντας τη μνήμη του καθιέρωσε το 2008 βραβείο το οποίο και απονέμεται στον άριστο των αρίστων αποφοίτων της Μόρφου.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
22
Λιασίδης Χριστόδουλος 1907 – 1988 Ο δάσκαλος Χριστόδουλος Κ. Λιασίδης γεννήθηκε στης 8/11/1907 στη Κατωκοπιά από τον Κωνσταντίνο Λιασίδη (Κωστή) και τη Φωτεινή (Φωτού) και είχε μία αδελφή, την Ελπίδα, μητέρα του Γυμνασιάρχη κ. Γεώργιου Γιάννακα. Η οικογένεια του ήταν πάρα πολύ φτωχή και πολλές φορές στερείτο και αυτόν τον επιούσιο. Ο πατέρας του όμως ήταν πολύ προοδευτικός. Ο Χριστόδουλος αγαπούσε πολύ τα γράμματα. Η μητέρα του όταν την ρωτούσαν τι θα γίνει ο γιός της όταν μεγαλώσει απαντούσε με υπερηφάνεια «Δάσκαλος κι Επίσκοπος και Τοουλής Λιασίδης». Όταν τελείωσε το δημοτικό ήθελε να συνεχίσει στο παγκύπριο γυμνάσιο και παρά την έλλειψη χρημάτων ενεγγράφη. Οι δυσκολίες πολλές. Πολλές φορές νηστικός. Όμως η θέληση του για μόρφωση δεν τον άφησε να λυγίσει. Εργαζόμενος πέτυχε. Γράφτηκε στο Διδασκαλικό κολλέγιο και ήταν ο πρώτος δάσκαλος στην Κατωκοπιά. Αργότερα ακολούθησαν και άλλοι. Άνοιξε τον δρόμο. Παντρεύτηκε την Σταυριανή Χ΄΄Τοουλή με την οποία έκαναν έξη (6) παιδιά. Εργάστηκε σε πολλά μέρη της Κύπρου όπως Αργάκι, Αστρομερίτη, Αγ. Δομέτιο, Κατωκοπιά και πολλά άλλα χωριά. Σε όποιο μέρος κι αν εργάστηκε έκανε μόνο φίλους και πολλά βαφτιστικά. Όλοι οι μαθητές του τον θυμούνται ακόμη με αγάπη για την καλοσύνη του, την ανθρωπιά του, το φιλότιμο του και τις γνώσεις του. Γι΄ αυτό ήταν γνωστός σαν «ο δάσκαλος ο Λιασίδης». Πολλοί δεν γνώριζαν το μικρό του όνομα του. Ποτέ δε μάλωσε με κανένα και δεν κατηγόρησε κανένα. Είχε μόνο φίλους.
22
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
23
Όντας βαθιά θρησκευόμενος υπηρετούσε και βοηθούσε όσο μπορούσε στην τοπική εκκλησία. Υπήρξε πάντα φίλος της Παιδείας και των παιδιών τα οποία το χειμώνα ζέστανε μέσα στα χέρια του και την αγκαλιά του. Εμείς τα παιδιά του τον θυμόμαστε πάντα όπως και τη μητέρα μας με αγάπη για όλες τις θυσίες που έκαναν ώστε να ζήσουμε εμείς μια καλύτερη ζωή. Πέραν της αγάπης του για τη Παιδεία, είχε ακόμα ένα πάθος, με τη γη, τη γεωργία και τη κτηνοτροφία. Ποτέ δεν ξέχασε τη γη που τον ανέθρεψε. Έζησε με αξιοπρέπεια στην προσφυγιά και έκτισε με δικά του έξοδα ένα μικρό σπιτάκι στη Περιστερώνα Μόρφου για το οποίο έλεγε πάντα ένα δίστιχο που είναι γραμμένο στο τάφο του: «Θέλω να πάω έσσω μου, τούτον ένεν δικό μου. Εγιώ το σπίτι μου έχω το, κτισμένο στο χωρκό μου.» Πέθανε στις 29 Νοεμβρίου 1988 και ετάφη στη Περιστερώνα.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
24
Νικολόπουλος Πολύκαρπος 1900-1969 Γεννήθηκε στη Μόρφου το 1900. Γονείς του ήταν η Αννεζού από τη Μόρφου και ο Νικόλας από τον Καραβά. Τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε στο Δημοτικό Σχολείο της κωμόπολης του. Μαθήτευσε στο Παγκύπριο Γυμνάσιο Λευκωσίας και εν συνεχεία σπούδασε ιατρική στο Εθνικό, Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Eπέστρεψε στην Κύπρο το 1929 και εγκαταστάθηκε στη γενέτειρα του Μόρφου. Την όλη πορεία της ζωής του μπορούμε να τη δούμε από δύο σκοπιές. Ο Νικολόπουλος άνθρωπος – Ιατρός και ο Δήμαρχος – Πολιτικός. Πολύπλευρη και πληθωρική προσωπικότητα. Διορατικός με πνεύμα ελεύθερο. Άνθρωπος γεμάτος καλοσύνη και ανθρωπιά. Καταδεκτικός που έφτανε τα όρια του λαϊκού. Ως γιατρός αφιλοκερδώς δεχόταν τις πιο πολλές φορές τους ασθενείς του, ακόμα και στις πιο απόμακρες περιοχές χωρίς ποτέ να βαρυγκωμήσει. Διετέλεσε Δήμαρχος Μόρφου για είκοσι έξη (26) χρόνια από το 1943 ως το θάνατό του το 1969. Στα χρόνια της δημαρχίας του η κωμόπολή μας αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό. Μπορεί κάλλιστα να χαρακτηριστεί ένας τολμηρός Δήμαρχος, από την άποψη υλοποίησης έργων. Επί της δημαρχίας του προγραμματίστηκαν και υλοποιήθηκαν πολλά κοινωφελή έργα όπως: 1. Διακλάδωση πόσιμου νερού σε όλα τα σπίτια 2. Ασφαλτόστρωση όλων των δρόμων εντός της κωμόπολης και προς τα περιβόλια, 3. Ανέγερση της Δημοτικής Αγοράς που ήταν το κέντρο όλης της εμπορικής κίνησης του διαμερίσματος Μόρφου. 4. Ίδρυση του Δημοτικού Σταδίου Μόρφου το οποίο εκτός από ποδοσφαιρικούς αγώνες φιλοξενούσε μαθητικούς αγώνες, τα ανθεστήρια και τη γιορτή του πορτοκαλιού. 24
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
25
5. Επέκταση δημοτικών ορίων μέχρι την περιοχή Χρυσηλιού. 6. Κατασκευή του υδατοφράκτη Μόρφου στον ποταμό Σερράχη. 7. Ίδρυση του ΣΟΔΕΜ του οποίου υπήρξε και πρώτος πρόεδρος. 8. Δημιουργία του Δημοτικού Δάσους. 9. Δημοτικό γηροκομείο στο χώρο του Δημοτικού Κήπου που λειτουρ γούσε με όλες τις ανέσεις. Στην ίδρυση του γηροκομείου συνέβαλε η οικονομική εισφορά του φιλάνθρωπου Χρίστου Μιχαήλη. Υπό την ιδιότητα του ως Δημάρχου Μόρφου λαμβάνει μέρος στη Διασκεπτική, Νοέμβρη 1947 μαζί με τους Δημάρχους Λευκωσίας Ιωάννη Κληρίδη, Αμμοχώστου Αδάμο Αδάμαντος, Λεμεσού Π. Σέρβα και Λάρνακας Λυσό Σανταμά. Μιλώντας στη Διασκεπτική υποστήριξε πως πρέπει να δοθεί στον Κυπριακό λαό πλήρης αυτοκυβέρνηση και όχι απλώς ένα σύνταγμα. Οι Άγγλοι επιμένουν σε περιορισμένη αυτοκυβέρνηση την οποία ο Πολύκαρπος Νικολόπουλος μαζί με τους άλλους απορρίπτει και αποχωρεί. Μετά το ενωτικό δημοψήφισμα του 1950 υπερασπίζεται την άποψη της σύστασης πρεσβείας από όλες τις παρατάξεις με επικεφαλής την Εθναρχία, για προβολή του Κυπριακού προβλήματος στο εξωτερικό. Οι συνετές του σκέψεις φαίνονται στη συνεδρία του Δημοτικού Συμβουλίου Μόρφου το Μάη 1950 (Ιστορική Εγκυκλοπαίδεια Κύπρου, περίοδος 1946-54, τόμος Α). Η έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα 1955-59 βρίσκει το Νικολόπουλο να τάσσεται υπέρ του αγώνα της ΕΟΚΑ. Το Νοέμβρη 1959 ως Δήμαρχος κλήθηκε στο Λονδίνο από τον Εθνάρχη Μακάριο να λάβει μέρος μαζί με άλλους παράγοντες του τόπου για να εκφράσουν τις απόψεις τους για τις συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου. Ο αείμνηστος Νικολόπουλος πίστευε πως η Κυπριακή Δημοκρατία πρέπει να ενισχυθεί και να επιβιώσει. Υποστηρίζει στις προεδρικές εκλογές του 1959 την υποψηφιότητα του Εθνάρχη Μακαρίου του οποίου υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής. Πέθανε το 1969 σε ηλικία εξήντα εννέα (69) ετών και θάφτηκε στην αγαπημένη γη της Μόρφου του.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
26
Ονουφρίου Ανδρέας 1936 - 2004 Ο Ανδρέας Ονουφρίου γεννήθηκε στη Μόρφου στις 12 Μαΐου 1936.
Το 2ο παιδί από τα
τέσσερα της οικογένειας του Χρίστου Χαράλαμπους Ονουφρίου και της Ευρυδίκης Λειψού. Αδέλφια του ο Χαράλαμπος, ο Νίκος, και η Σούλα Καστάνα. Αποφοίτησε από το Δημοτικό Σχολείο Μόρφου και από νωρίς μπήκε στο μεροκάματο. Αρχικά ως βοηθός κοντά σε άξιους εργολάβους της Μόρφου και αργότερα εξελίχθηκε σε ένα πολύ καλό εργολάβο και ο ίδιος. Παντρεύτηκε την Ευδοκία Παπίρη από τη Μόρφου και απέκτησαν δύο παιδιά, το Χρίστο και τον Πανίκο, τους οποίους αποκατάστησε τόσο επαγγελματικά όσο και κοινωνικά. Ήταν άνθρωπος που διακρινόταν για την τιμιότητα, την ειλικρίνεια και την εργατικότητα του, γι΄ αυτό και ήταν πολύ αγαπητός σε όλους. Δεν ήταν τυχαίο που στη Μόρφου ήταν πλήρως απασχολημένος στο τομέα της εργασίας του, αναλαμβάνοντας μεταξύ άλλων και την ανέγερση του νέου Δημοτικού Σχολείου Μόρφου καθώς και όλες τις επεκτάσεις στις υφιστάμενες κτιριακές εγκαταστάσεις του Γυμνασίου Μόρφου. Μετά την Τουρκική εισβολή το 1974, εγκαταστάθηκε με την οικογένεια του στη Λεμεσό όπου και συνέχισε να ασκεί το επάγγελμα του, αναλαμβάνοντας μεγάλα έργα, κυρίως κυβερνητικά. Το 1996 λόγω της σκληρής δουλειάς αποσύρθηκε από την εργασία του. Ανέλαβε τότε τη διαχείριση του Σωματείου «Διγενής Ακρίτας Μόρφου» στη Λεμεσό.
26
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
27
Διετέλεσε επίσης μέλος του Συμβουλίου της Συνεργατικής Πιστωτικής Εταιρείας Μόρφου για αρκετά χρόνια όπου διακρίθηκε για το ζήλο και την αφοσίωση του για την επέκταση των εργασιών της ΣΠΕ Μόρφου στην προσφυγιά. Απεβίωσε στις 24 Σεπτεμβρίου 2004 μετά από καρδιακό επεισόδιο, σε ηλικία 68 ετών. Το 2008 η οικογένεια του καθιέρωσε εις μνήμη του Ανδρέα Ονουφρίου το «Ονούφρειο βραβείο», το οποίο απονέμεται, στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς σε άριστους τελειοφοίτους μαθητές οι οποίοι κατάγονται από τη Μόρφου.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
28
Παύλου Ελπίς 1929-1953 Η Ελπίς Παύλου γεννήθηκε στη Μόρφου στις 16/2/1929. Γονείς της ήσαν ο διδάσκαλος Παύλος Παπαδόπουλος από το Καπούτι και η Πολύμνια Κ. Ηφαιστίδη από τη Μόρφου. Ήταν αδελφή του φαρμακοποιού Χαρίλαου Παύλου. Φοίτησε στο τότε πεντατάξιο Ελληνικό Γυμνάσιο Μόρφου και στη συνέχεια ενεγράφη στην ΣΤ΄ τάξη του Παγκυπρίου Γυμνασίου Θηλέων Φανερωμένης, στη Λευκωσία, από το οποίο και απεφοίτησε με το βαθμό άριστα, βραβευθείσα με επτά βραβεία. Ακολούθως ενεγράφη στη Μαθηματική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών από το οποίο έλαβε το πτυχίο των Μαθηματικών το 1953, με το βαθμό Λίαν Καλώς. Δίδαξε για μερικούς μήνες στο εξατάξιο Γυμνάσιο Μόρφου διορισθείσα ως καθηγήτρια Μαθηματικών το 1953. Εκείνο το διάστημα αρραβωνιάσθηκε με το Γεώργιο Τομπάζο, οδοντίατρο, από τη Μόρφου. Τραγική η μοίρα της όμως, γιατί έμελλε να μην αξιωθεί να ασκήσει το λειτούργημα του καθηγητή των Μαθηματικών. Σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα που έγινε στις 15/8/1953 κόπηκε το νήμα της ζωής της. Οι γονείς της και ο αδελφός της Χαρίλαος, τιμώντας την μνήμη της και την έφεση της στη Μαθηματική επιστήμη ίδρυσαν το «Ελπίδειο βραβείο» που απονέμεται σε άριστο απόφοιτο μαθητή Μέσης Εκπαίδευσης, που κατάγεται από τη Μόρφου, και που συγκεντρώνει την υψηλότερη βαθμολογία στο μάθημα των Μαθηματικών στο τέλος της εκάστοτε σχολικής περιόδου.
28
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
29
Τομαρίδης Χρίστος 1886 - 1973 Ο
Χρίστος
Τομαρίδης
γεννήθηκε
στη
Μόρφου στις 28 Οκτωβρίου 1886 Ήταν μοναχοπαίδι με γονείς τον Αβραάμ και την Αναστασία Τομαρά. Ευτύχησε να έχει θείο του, τον πολύ μορφωμένο καλόγηρο Μακάριο (αδελφό της μητέρας του ο οποίος βλέποντάς τον να διαθέτει από μικρή ηλικία ιδιαίτερη
ευφυΐα
και
φιλομάθεια,
το
βοήθησε
να
μορφωθεί.
Έτσι ο Χρίστος αρχικά διορίσθηκε και εργάστηκε ως δάσκαλος. Το όνειρο όμως του ιδίου, ήταν πάντοτε να γίνει δικηγόρος. Νυμφεύτηκε την Μαρία Κ. Γεωργιάδη, θυγατέρα του Κωστή Γεωργιάδη, ο οποίος διετέλεσε Δήμαρχος Μόρφου για τριάντα (30) χρόνια, με την οποία απέκτησαν δύο θυγατέρες, την Ιάνθη και τη Νέλλη Σπούδασε Νομικά στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών με μοναδικό σκοπό να εκπληρώσει το όνειρό του, δηλαδή να γίνει δικηγόρος. Ως έξυπνος άνθρωπος που ήταν, δεν άργησε να πραγματοποιήσει τον πολυπόθητο στόχο του και επέστρεψε στην Κύπρο, διπλωματούχος. Στο επάγγελμα του δικηγόρου έγινε πασίγνωστος και διέπρεψε όχι μόνο στη Μόρφου, αλλά και σε ολόκληρη τη γύρω περιοχή. Ήταν καλός οικογενειάρχης, κοινωνικός, φιλικός και στην παρέα πολύ ευχάριστος. Συμμετείχε στα κοινά του τόπου του, επιδεικνύοντας ενεργό ενδιαφέρον. Ήταν φιλανθής με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αγάπη για της γαρυφαλλιές. Πάνω από όλα όμως, ήταν εξαιρετικά πολυδιαβασμένος και εγκυκλοπαιδικός, παραμένοντας πάντοτε φιλομαθής σε τέτοιο βαθμό, που και στα βαθιά του γεράματα διάβαζε ως αργά το βράδυ.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
30
Είχε πολλούς καλούς και διακεκριμένους φίλους από όλη την Κύπρο, ιδίως από τη Λευκωσία όπως τον Θεμιστοκλή Δέρβη, τον Γεώργιο Χρυσαφίνη, τον Αντώνη Τιρανταφυλλίδη, τον Νεοπτόλεμο Πασχάλη και άλλους, τους οποίους πολύ συχνά δεχόταν στο σπίτι του που ήταν πάντοτε ανοικτό και φιλόξενο, έχοντας συμπαραστάτη την υπεράξια σύζυγο του Μαρία. Όταν έχασε τη σύζυγο του (σε σχετικά πρόωρη ηλικία), δώρισε χρηματικό ποσό στη Σχολική Εφορία Μόρφου για την απονομή ετήσιου βραβείου στον καλύτερο μαθητή στα λατινικά, ένα βραβείο που καθιερώθηκε από τότε και εξακολουθεί να παραχωρείται από τη Σχολική Εφορία Μόρφου μέχρι σήμερα. Ο Χρίστος Α. Τομαρίδης απεβίωσε στην Μόρφου στις 16 Ιουλίου 1973 σε ηλικία 86 ετών. Εκ των υστέρων, πολύ τυχερός γιατί έτσι δεν γνώρισε το μεγάλο κακό και τον όλεθρο που σύντομα έμελλε να κτυπήσουν τον τόπο μας με την Τουρκική εισβολή και κατοχή και δεν είδε τη λαμπρή κωμόπολη της Μόρφου που τόσο λάτρευε σε αυτά τα χάλια και το αγαπημένο του σπίτι στην εγκατάλειψη και ερημιά που επακολούθησαν.
30
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ ΜΟΡΦΟΥ
31
Λευκωσία, Ιούλιος 2011 Η Έκδοση αυτή της Σχολικής Εφορίας Μόρφου, «Τιμής Ένεκεν», έγινε πραγματικότητα με επιμέλεια Ελένης Καραολή, το εξωφύλλο και τη σελίδωση του βιβλίου έκανε ο Μάριος Χαραλάμπους – Tarama Designs, στοιχειοθετήθηκε με τη γραμματοσειρά Avdira σχεδιασμένη από τον κο Γιώργο Ντούρο, και τυπώθηκε στο τυπογραφείο Othon Press το 2011 στη Λευκωσία. Το χαρτί του εξώφυλλου είναι χαρτί ανακύκλωσης περασμένο με οικολογικό βερνίκι.