<Uit de schatkamer van Naturalis
geweldig dat er nog zoveel materiaal beschikbaar was.”
EERSTE UITING VAN CREATIVITEIT
De praktijk
In het depot van Naturalis ligt al meer dan honderd jaar de collectie van Eugène Dubois, die eind negentiende eeuw opgravingen deed in Neder lands-Indië. Dubois werd beroemd door zijn ontdekking van wat hij de Javamens noemde. Deze voorouder van de moderne mens wordt nu Homo Erectus genoemd. Bij een onderzoek naar het dieet van de Homo Erectus stuitte onderzoekers op een schelp met ingekraste drie hoekjes, wat alleen te zien was bij strijklicht. Heel bijzonder, want tot nu toe werd aangenomen dat alleen de moderne mens (Homo Sapiens) dit soort graveringen maakte, vanaf zo’n 100.000 jaar geleden. Een team van 21 onderzoekers uit binnen- en buitenland onderwierpen Dubois’ schelpen aan een nieuw onderzoek. Het resultaat: de gravering was onomstotelijk het gevolg van opzettelijk menselijk handelen. Tussen 540.000 en 430.000 jaar geleden hebben onze vroege voorouders met vaste hand een schelp versierd, een eerste uiting van creativiteit.
Uit het onderzoek bleek zonneklaar dat met name die bijensoorten in aantallen achteruit waren gegaan waarvan de voorkeursplanten waren verdwenen. Daarmee leverden de onderzoekers het wetenschappelijke bewijs dat er inderdaad een directe relatie is tussen de achteruitgang van bepaalde wilde plantensoorten en wilde bijen. Met name de bijensoorten die in de zomer stuifmeel verzamelen, blijken sterk in aantal te zijn verminderd. In het voorjaar zijn er volop grasvelden en bermen met paardenbloemen, pinksterbloemen en weelderig fluitenkruid. Maar eind mei wordt er massaal gemaaid en verandert het landschap in een biljartlaken. Voor de bijen is er dan weinig meer te halen, zodat de volken steeds kleiner worden. Het resultaat van dit onderzoek kan vertaald worden in praktische aanbevelingen, met als doel om de wilde bijen weer terug te krijgen. “Denk aan gefaseerd maaien en gerichte maatregelen om een aantal kritische plantensoorten te behouden”, zegt Scheper.
landse economie. Zo stelden onderzoekers vast dat zij een grote economische waarde hebben. Met hun nijverheid dragen ze jaarlijks maar liefst duizenden euro’s per hectare bij aan de productiewaarde van appels en blauwe bessen. Alleen al voor de Elstar-appel komt dit voor heel Nederland neer op zestien tot twintig miljoen euro. Het onderzoek werd in opdracht van het ministerie van Economische Zaken uitgevoerd, en ook Naturalis speelde er een rol in. Dankzij hun bijencollectie konden zij met hun expertise een bijdrage leveren.
Schatkamer aan informatie Al zou je het op het eerste gezicht niet zeggen, die honderdduizenden opgeprikte bijen bevatten voor wetenschappers dus een schat aan informatie, in dit geval over de bijensterfte. Kennis die ook voor ons vandaag de dag van grote waarde is. En niet alleen de bijen, ook al die opgeprikte vlinders, mineralen en fossielen vertellen ons iets over het leven op aarde, van vroeger en van nu. Dat maakt de twintig verdiepingen hoge toren van Naturalis tot een schatkamer aan informatie, en iets om heel zuinig op te zijn.
Digitalisering De bijencollectie van Naturalis laat zien hoe belangrijk dit soort onderzoek in museale collecties is. En ook de musea blijven in beweging om hun collega-wetenschappers zo goed mogelijk van dienst te zijn. Hoe beter toegankelijk de collectie is, hoe sneller er resultaten geboekt worden. Daarom laat Naturalis de collectie digitaliseren. Dit jaar komt er een einde aan die monnikenklus, waarbij maar liefst zeven miljoen objecten gefotografeerd zijn en ingevoerd in een databestand. Met één druk op de knop kunnen wetenschappers uit de hele wereld dan zien of Naturalis bijen uit hun land in de collectie heeft.
Duizenden euro’s Ook harde cijfers leveren overtuigingskracht. Zeker als je kunt melden wat de bijdrage is van wilde bijen aan de Neder-
De museumtip van: KOOS BIESMEIJER,
wetenschappelijk directeur Naturalis
De Wonderkamers in het Gemeentemuseum “Lijkt een Mondriaanschilderij nabouwen je eenvoudig? In de Wonderkamers in Den Haag doe je het zelf, en ervaar je hoe moeilijk het is. Vorig jaar ben ik er met mijn gezin geweest. We gingen in duo’s op pad en hebben elkaar die dag nauwelijks nog gezien. Als een museum dat bereikt, is dat geniaal.”
/ Collectiewaarde \
13