Musea. Meer dan Waard by Museumvereniging

MUSEA MEER DAN WAARD

‘Laat musea trots zijn op hun eigen veeleisendheid’ Pauline Slot

Newtonstraat 20-22 1446 VR Purmerend

0299-462260 www.kloosterboer-decor.nl

IN UITVOERING: * Schiphol Nederland: Playplane Lounge 2 * EYE Filmmuseum: interactives * Het Noordbrabants Museum: Jheronimus Bosch – Visioenen van een genie * SNS Bank: De Merkbeleving * Schiphol Nederland: Zitmeubilair Lounge 2 * RECENT OPGELEVERD * Het Tropenmuseum: The Sixties & Ziezo Marokko * Ecco: Bezoekerscentrum Denemarken * Sealove: Experience centre A-Seal * Bijenkorf: kerstetalages * STAM: Het Verloren Koninkrijk – Willem I en België * Nationaal Archief: 24 uur met Willem *

/ Meer dan waard \

De ‘making of’ de cover in het Van Abbe Museum

/Collectiewaarde\ Titel: Naked Machine (Volkswagen Modern) Kunstenaar: Surasi Kusolwong Datering: 2000-2011 Materiaal: VW Kever 1973, futons, video, iPads, collectieve voorwerpen, meubels, planten, tapijt Afmeting: variabel Locatie: Van Abbemuseum, 2e verdieping nieuwbouw Inventarisnummer: 2997” Collectie: Van Abbemuseum, verworven in 2011 met steun van de BankGiro Loterij

/Verbindende waarde\ Klassiek meets modern. Visagiste Mirjam Venema transformeert model Joan tot Mona Lisa. Of lijkt ze op de Venus van Botticelli? Wie zie jij in haar gezicht?

/Educatieve waarde\ Wist je dat de Volkswagen Kever echt schommelt als je erin ligt? Je kunt hier zelfs wagenziek worden!

/Belevingswaarde\ Deze auto is wel heel comfortabel gemaakt. Luieren in kussens, wegdromen bij een film of gewoon even niks. Eigenlijk kan er alles wat achter het stuur níet kan.

/Economische waarde\ Fotograaf Rob Overmeer aan het werk.

/ Meer dan waard \

Voorwoord

Meer dan Waard! Een diamant is duurder dan water, toch is water meer waard. Waarden en prijzen: we kennen het verschil maar al te goed. En toch kijken we eerder naar de prijs dan dat we stil staan bij de waarde van de dingen. Zo is het ook met musea. Wat de musea kosten, is een vrij simpele rekensom. Maar de waarde van musea is divers en lastig grijpbaar. Dus, hoe maak je dat inzichtelijk? De Museumvereniging onderzocht eerder hoe de maatschappelijke betekenis van musea ‘smoel’ kon krijgen. Het resultaat was een indeling in vijf museale waarden die als ankers dienen: collectiewaarde, verbindende waarde, educatieve waarde, belevingswaarde en economische waarde. Het lijken vage termen, maar waar je ook kijkt, overal zijn voorbeelden te zien. Verwondering in de ogen van een schoolkind dat een dinosaurusbot bekijkt. Nostalgie bij een zeventiger die de eerste televisie terugziet. Euforie bij de toerist die de halve wereld afreist om een oude meester in het echt te zien. Levendigheid op de terrassen in de buurt van het museum waar bezoekers neerstrijken, vol van verhalen en beelden. Allemaal waardevolle momenten. In dit magazine kijken we door de ogen van anderen naar musea. Bijvoorbeeld van de wethouder van Zwolle die ziet hoe de stad wel vaart bij het succes van De Fundatie, de onderzoeker die een belangrijke vondst doet in het depot van Naturalis, of een scenarioschrijver die het EYE een prettige plek vindt om te werken. Zij laten ons zien wat musea écht betekenen. Als je het mij vraagt, dan zeg ik: pure schoonheid, prettige gekkigheid, verbazing over waar we als mens toe in staat zijn. Siebe Weide algemeen directeur Museumvereniging

Welke betekenis hebben de musea voor jou? Wij horen het graag op: meerdanwaard@museumvereniging.nl

/ Meer dan waard \

Inhoudsopgave

24 Yo! Hippe

museum足 ambassadeurs

16 Krant en lezers helpen Limburgs Museum

25 Dutchbat en

Peuters in het museum!

FOTO: EVELINE VAN EGDOM

Kamp Westerbork

72 Jam en rijkscollectie:

FOTO: MIKE BINK

Driedubbel beleven in MOA 6

/ Meer dan waard \

FOTO: SIMONE VAN DEN BERG

hoe zit dat?

Inhoudsopgave

MENSEN 14

Abt Mathijsen werkt samen met Stedelijk Museum Alkmaar

Burgemeester Koelewijn blikt terug op Museumweek

Wesley Kros over lekker werken in de kasteeltuin

Nicole Söentken verbindt in Singer Laren

Leerling en gezel houden oude ambachten in ere

Gé Nijenhuis en de Slag om Arnhem

Opa van Dijk op avontuur met zijn kleinkinderen

Nezaket Aydin kijkt in de spiegel

Anne Kolkman koopt designtextiel

REPORTAGES

Honderdduizend bijen in depot Naturalis

Rechtszaak in Westfries Museum verbindt Hoorn

Kunst biedt kinderen een ander perspectief

Beleef het in Eye

Zwolle ‘rijker’ door De Fundatie

COLUMNS 17

Alexander Pechtold op de bres voor collectie

Neske Beks zoekt zichzelf in musea

Rachel Baan leert door verwondering

Pauline Slot over onbegrip en zere voeten

Burgemeester Brok over de winst van cultuur

EN OOK

Even wegdromen bij een reisje musea

Musea in cijfers

29 / Meer dan waard \

/ Meer dan waard \

Opgeprikte insecten verklappen oorzaken van bijensterfte

Tijdreis in depot voor onderzoeksvragen van nu Het depot van Naturalis torent stoer uit boven het museum in Leiden. Het herbergt de grootste museumcollectie van Nederland. Ruim 37 miljoen objecten liggen hier; meer dan de helft van de hele Collectie Nederland. Naturalis is trots op zijn collectie, maar kritische geluiden zijn er ook: depots zijn duur en kosten de belastingbetaler geld. Hebben ze wel een functie, al die kevertjes, vlinders en skeletten die daar opge slagen liggen in het donker?

Zonder bijen geen leven “Jazeker”, zegt Koos Biesmeijer, wetenschappelijk directeur van Naturalis Biodiversity Center. “Voor tal van onderzoekers is ons depot een oneindige bron van kennis.” Een goed voorbeeld is de bijencollectie. Naturalis heeft honderd duizenden bijen in bezit, grotendeels opgeprikt in lades in het depot. Slechts een klein deel is te zien in het museum. Naturalis bewaart de objecten vooral voor wetenschappelijke doeleinden. Een toonaangevende collectie, maar toch: waarom al die bijen bewaren? Het antwoord: meer dan de helft van de bijensoorten in Nederland staat op de Rode Lijst van bedreigde dieren plant-

soorten. En dus wordt er onderzoek gedaan naar de vraag waarom wilde bijen het zo moeilijk hebben op dit moment. “Een belangrijke vraag, want bijen zijn cruciaal voor de bestuiving van planten, bomen én landbouwgewassen”, vertelt Biesmeijer. “Naast honingbijen, gehouden door imkers, telt Nederland 360 andere soorten bijen, die tweederde van onze gewassen bestuiven. Bestuiving is een belangrijke stap in de voorplanting; zonder bestuiving geen appels, peren of blauwe bessen.”

Enorme aantallen Dankzij verzamelaars uit het verleden beschikt Naturalis over enorme aantallen

insecten, waarvan wetenschappers dankbaar gebruik maken. Want hoe groter de aantallen, hoe beter zij hun uitspraken statistisch kunnen onderbouwen. “De bijencollectie is van onschatbare waarde voor ons onderzoek naar de achteruitgang van bijen”, zegt bestuivingsexpert Jeroen Scheper. Hij is onderzoeker bij het Wageningen University & Research Centre. Samen met zijn collega’s wilde hij uitzoeken wat de lievelingsbloemen van wilde bijen zijn. Vaak wordt de achteruitgang van wilde bijen namelijk in verband gebracht met de verdwijning van bepaalde plantensoorten. “De grote vraag was hoe we dat konden bewijzen”, zegt Scheper. “Omdat veel bijensoorten zeldzaam zijn / Collectiewaarde \

geworden, is het moeilijk om betrouwbare uitspraken te doen over hun bloemvoorkeuren. Bovendien kun je moeilijk bepalen of hun bloembezoek echt hun voorkeur weerspiegelt, of dat ze bepaalde planten bezoeken bij gebrek aan beter.” Daarom kozen de onderzoekers voor een studie naar de periode dat alle bijensoorten nog algemeen voorkwamen: de periode tot 1950. Dat is de tijd vóór de grootschalige landverkavelingen en de intensivering van de landbouw. Toen konden ze wel volop terecht bij hun lievelingsbloemen.

Op zoek naar stuifmeel De bijencollectie van Naturalis bood daarbij uitkomst. Scheper en zijn collega’s mochten grasduinen in de historische collectie, wat voor hen een fascinerende tijdreis werd. Ze speurden naar het stuifmeel op lang geleden gevangen bijen. 10

/ Meer dan waard \

Vaak poetsen de insectendeskundigen van het museum stuifmeelkorrels nauwkeurig weg als ze de bijen prepareren, omdat ze de haartjes beter willen zien. In dit geval waren de onderzoekers juist op zoek naar bijen met niet-schoongemaakte pootjes. De wetenschappers prezen zichzelf rijk met de vondsten in het depot: zo’n tien procent van de bijen had nog stuifmeel aan de poten. Zo konden ze de bijbehorende bloemen identificeren. Bovendien waren er van 57 soorten bijen zulke grote aantallen beschikbaar, dat ze daarmee betrouwbare berekeningen konden uitvoeren. “Van alle bijen in Naturalis is precies bekend waar en wanneer ze gevonden zijn”, zegt Scheper. “Het is uitzonderlijk dat er zulke goede insectencollecties en zulke goede plantgegevens zijn. In Engeland is een soortgelijke collectie te vinden, maar verder houdt het op. Voor ons was het

De museumtip van: JEROEN SCHEPER

onderzoeker Alterra

Wonderrijck Twente

“Dit kleine natuurhistorische museum in Denekamp heeft veel interactie en mooie voorwerpen. Ze hebben ook een grote mammoet. Zo’n spektakelstuk, dat maakt natuurlijk indruk.”

Uit de schatkamer van Naturalis HISTORISCH HEERLIJKE TOMAAT Hoe krijgen we weer een 辿cht lekkere tomaat? Dat willen onder足 zoekers graag weten, en de consument natuurlijk ook. Tegenwoordig worden tomaten gekweekt op hun weerbaar足 heid tegen ziekteverwekkers, en dat heeft niet alleen geleid tot genetische verarming, het maakt dat de tomaat ook stukken minder lekker smaakt. Om de smaak van de eerste tomaten terug te halen, zijn historische collecties uit de genenbanken en herbaria van onschatbare waarde. De oudst bewaard gebleven tomaat ter wereld werd door de Spanjaarden vanuit de Andes naar Europa gebracht. De vrucht belandde tussen 1542 en 1544 in een Italiaans herbarium en ligt nu in het depot van Naturalis. Bij het 150+ Tomato Genome ReSe足 quencing Project, onder leiding van Wageningen University & Research Centre, zijn 30 tomatensoorten en 53 cultivars uit wereldwijde genenbanken en herbaria geanalyseerd. De historische collecties gaven inzicht in de smaak van de eerste tomaten en toonden aan waar de tomaten in de Andes voor het eerst in cultuur zijn gebracht. De wilde soorten die daar nog steeds groeien, kunnen nu gebruikt worden om de genetische diversiteit van de huidige tomaat te vergroten. En ja, zo worden ze ook stukken lekkerder.

/ Collectiewaarde\

/ Meer dan waard \

<Uit de schatkamer van Naturalis

geweldig dat er nog zoveel materiaal beschikbaar was.”

EERSTE UITING VAN CREATIVITEIT

De praktijk

In het depot van Naturalis ligt al meer dan honderd jaar de collectie van Eugène Dubois, die eind negentiende eeuw opgravingen deed in Neder lands-Indië. Dubois werd beroemd door zijn ontdekking van wat hij de Javamens noemde. Deze voorouder van de moderne mens wordt nu Homo Erectus genoemd. Bij een onderzoek naar het dieet van de Homo Erectus stuitte onderzoekers op een schelp met ingekraste drie hoekjes, wat alleen te zien was bij strijklicht. Heel bijzonder, want tot nu toe werd aangenomen dat alleen de moderne mens (Homo Sapiens) dit soort graveringen maakte, vanaf zo’n 100.000 jaar geleden. Een team van 21 onderzoekers uit binnen- en buitenland onderwierpen Dubois’ schelpen aan een nieuw onderzoek. Het resultaat: de gravering was onomstotelijk het gevolg van opzettelijk menselijk handelen. Tussen 540.000 en 430.000 jaar geleden hebben onze vroege voorouders met vaste hand een schelp versierd, een eerste uiting van creativiteit.

Uit het onderzoek bleek zonneklaar dat met name die bijensoorten in aantallen achteruit waren gegaan waarvan de voorkeursplanten waren verdwenen. Daarmee leverden de onderzoekers het wetenschappelijke bewijs dat er inderdaad een directe relatie is tussen de achteruitgang van bepaalde wilde plantensoorten en wilde bijen. Met name de bijensoorten die in de zomer stuifmeel verzamelen, blijken sterk in aantal te zijn verminderd. In het voorjaar zijn er volop grasvelden en bermen met paardenbloemen, pinksterbloemen en weelderig fluitenkruid. Maar eind mei wordt er massaal gemaaid en verandert het landschap in een biljartlaken. Voor de bijen is er dan weinig meer te halen, zodat de volken steeds kleiner worden. Het resultaat van dit onderzoek kan vertaald worden in praktische aanbevelingen, met als doel om de wilde bijen weer terug te krijgen. “Denk aan gefaseerd maaien en gerichte maatregelen om een aantal kritische plantensoorten te behouden”, zegt Scheper.

landse economie. Zo stelden onderzoekers vast dat zij een grote economische waarde hebben. Met hun nijverheid dragen ze jaarlijks maar liefst duizenden euro’s per hectare bij aan de productiewaarde van appels en blauwe bessen. Alleen al voor de Elstar-appel komt dit voor heel Nederland neer op zestien tot twintig miljoen euro. Het onderzoek werd in opdracht van het ministerie van Economische Zaken uitgevoerd, en ook Naturalis speelde er een rol in. Dankzij hun bijencollectie konden zij met hun expertise een bijdrage leveren.

Schatkamer aan informatie Al zou je het op het eerste gezicht niet zeggen, die honderdduizenden opgeprikte bijen bevatten voor wetenschappers dus een schat aan informatie, in dit geval over de bijensterfte. Kennis die ook voor ons vandaag de dag van grote waarde is. En niet alleen de bijen, ook al die opgeprikte vlinders, mineralen en fossielen vertellen ons iets over het leven op aarde, van vroeger en van nu. Dat maakt de twintig verdiepingen hoge toren van Naturalis tot een schatkamer aan informatie, en iets om heel zuinig op te zijn.

Digitalisering De bijencollectie van Naturalis laat zien hoe belangrijk dit soort onderzoek in museale collecties is. En ook de musea blijven in beweging om hun collega-wetenschappers zo goed mogelijk van dienst te zijn. Hoe beter toegankelijk de collectie is, hoe sneller er resultaten geboekt worden. Daarom laat Naturalis de collectie digitaliseren. Dit jaar komt er een einde aan die monnikenklus, waarbij maar liefst zeven miljoen objecten gefotografeerd zijn en ingevoerd in een databestand. Met één druk op de knop kunnen wetenschappers uit de hele wereld dan zien of Naturalis bijen uit hun land in de collectie heeft.

Duizenden euro’s Ook harde cijfers leveren overtuigingskracht. Zeker als je kunt melden wat de bijdrage is van wilde bijen aan de Neder-

De museumtip van: KOOS BIESMEIJER,

wetenschappelijk directeur Naturalis

De Wonderkamers in het Gemeentemuseum “Lijkt een Mondriaanschilderij nabouwen je eenvoudig? In de Wonderkamers in Den Haag doe je het zelf, en ervaar je hoe moeilijk het is. Vorig jaar ben ik er met mijn gezin geweest. We gingen in duo’s op pad en hebben elkaar die dag nauwelijks nog gezien. Als een museum dat bereikt, is dat geniaal.”

/ Collectiewaarde \

nze abdij hier in Egmond is begin tiende eeuw gesticht, en we beschikken over nogal wat oude manuscripten, hand schriften en bodemvondsten. Het Stedelijk Museum Alkmaar heeft daarom al diverse malen bij ons aangeklopt als ze ‘iets over Egmond’ doen. In 2008 bijvoorbeeld, bij de ten toonstelling Macht & Mystiek. Deze keer benaderde het museum ons voor hun kunst historisch onderzoek naar Van der Heck, een schilder uit de Gouden Eeuw. Over zijn werkwijze, de omslag daarin, de details. Er hangen wat van zijn werken in de abdij, en we vinden het natuurlijk leuk om aan zo’n onderzoek mee te werken. Dat doen we wel vaker, net als het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis en de regionale archieven. Het Stedelijk Museum in Alkmaar heeft de tekeningen van onze abdij onderzocht. Dat werd een teleurstelling: het bleken helemaal geen Van der Hecks te zijn! De handteke ning klopte niet, en er zaten watermerken uit begin negen tiende eeuw in. Mooi voor het onderzoek natuurlijk, jammer voor ons. We hebben er nog wel de tentoonstelling van het museum over Van der Heck mee gehaald. Tja, en nu hebben we hier ook nog wat schilderijtjes hangen die we altijd tot Van der Hecks rekenen. Willen we graag zo houden. Dus die laten we maar niet onderzoeken…” Abt Gerard Mathijsen van de St.-Adelbertabdij in Egmond 14

FOTO: NICK VAN TIEM

De Van der Hecks die geen Van der Hecks waren

FOTO: ROB OVERMEER

Museumschat weerspiegelt identiteit Kampen

ijk, zo zag ons plein er in april uit. Een reuzen drinkhoorn in de stralende zon. Iedereen wilde er mee op de foto. Hij is speciaal voor de Museumweek gemaakt. Voor mensen die dit pronkstuk van het Stedelijk Museum Kampen niet kennen: in werkelijkheid is hij nog geen dertig centimeter groot. Maar de waarde ervan voor Kampen is enorm. Cultuur kleurt een stad. Dat is precies wat deze beker van het Rijnschippersgilde doet: hij weer spiegelt de identiteit van Kampen als plaats aan, met en door het water. We danken er immers ons rijke verleden als Hanzestad aan. En denk ook aan de toekomst. Water Verbindt is in 2017 het thema van de Internationale

Hanzedagen in Kampen. Er zal aandacht zijn voor de gevolgen van de klimaatverandering, de omgang met stedelijk water, en water als energiebron. En wat dacht je van de middeleeuwse kogge waar we op zijn gestuit tijdens de verdieping van de IJssel? Die wordt straks geconserveerd op de Bataviawerf in Lelystad. Daarna gaan wij hem in Kampen exposeren. Dan kunnen onze bewoners zich ook daar weer mee identificeren, net als met de drinkhoorn. Waar de gouden gigant nu staat? Laat ik zeggen dat hij veilig opgeborgen is. Bij de festiviteiten in 2017 hopen we hem hier op het plein weer op te tuigen.” Bort Koelewijn, burgemeester van Kampen 15

In het kort

Hoe organiseer je als klein museum een tentoonstelling over Nederlands beroemdste schilder Rembrandt van Rijn? Door samen te werken met andere musea en zo niet eerder vertoonde collecties aan het publiek te tonen. Particulier verzamelaar Jaap Mulders stond zijn collectie van ruim honderd Rembrandtetsen in bruikleen af. Musea in Bergen op Zoom, Hoorn, Harlingen, Gouda en Zutphen sloegen de handen ineen, waardoor het financieel mogelijk werd om de reizende tentoonstelling Rembrandt in Zwart-Wit te organiseren. ‘Rembrandt-expo Zutphen drukbezocht’, kopte het lokale dagblad De Stentor. In een maand tijd kwamen zo’n 3.500 mensen de collectie daar bekijken, tweeduizend bezoekers meer dan gebruikelijk.

‘Speeltje’ blijkt echte Van Leeuwenhoek In 2014 kreeg Museum Boerhaave in Leiden een bijzondere vraag uit de wereld van het grote geld. Bij het beroemde veilinghuis Christie’s in Londen was een bijzonder voorwerp opgedoken. In een poppenhuis vol zilveren frutsels lag een kleine microscoop zoals Antoni van Leeuwenhoek ze in de zeventiende eeuw maakte. Maar was het een echte? Museum Boerhaave greep de uitdaging aan. Experts van dit museum vergeleken de vondst met bestaande Van Leeuwenhoek-microscopen en met replica’s. Ze keken onder andere naar het zilvergehalte, aanwezige merktekens, stijlkenmerken, het oppervlak van de lens en luchtbelletjes in het glas. Bewijs stapelde zich op bewijs: het ‘speeltje’ uit het poppenhuis bleek een échte Van Leeuwenhoek te zijn. Het exemplaar, waarvan er wereldwijd maar elf bekend zijn, kwam dankzij dit onderzoek in Nederlandse handen en is een half jaar te zien geweest in Museum Boerhaave.

/ Meer dan waard \

Het Glazen Album van Limburg

Schatten uit de zee Wrakduiker Hans Eelman brengt zoveel mogelijk van wat hij met zijn eigen onderzoeksschip boven water haalt, naar het Kaap Skil Museum van jutters en zeelui. “Ik vind het prachtig als mensen genieten van de schatten uit de zee.” Hij vindt het museum een perfecte slechtweervoorziening voor het toerisme: “Daar hebben alle inwoners van Texel baat bij.” De tentoonstelling Onderwaterarcheologie van het museum is dankzij zijn inspanningen gevuld met allerlei vondsten uit de vele gezonken schepen rond Texel. Van een eeuwenoude fles wijn tot een compleet bronzen kanon uit 1640. “Het zoeken, dat doe ik, onderzoeken doen de archeologen.” En het conserveren? Dat is wat hem betreft niet voorbehouden aan de restauratoren: “Laat de bezoekers maar meehelpen met het besprenkelen van de houten vondsten, dat vinden ze nog hartstikke leuk ook.”

Het was een unieke kans: het Limburgs Museum kon glasnegatieven verwerven die aangetroffen waren op een vrijmarkt in Amsterdam. Het waren opnames uit de jaren dertig. Ze ontvouwden een Limburg dat alleen 80-plussers uit hun herinnering kenden. Het museum liet de ruim 3.600 glasnegatieven conserveren en restaureren. Op zoek naar het verhaal achter de foto’s werkte het museum samen met de provinciale krant. Wekelijks verscheen een pagina met een persoonlijk verhaal achter een van de foto’s en een oproep te reageren op een andere foto. De respons was overweldigend. Het verhaal dat het Limburgs Museum wilde vertellen kon worden verbonden met ontroerende en interessante familiegeschiedenissen. Het succes was zo groot, dat de krant in 2010 een fotoboek publiceerde, waarin de kennis van museum en publiek werd gebundeld: Het Glazen Album van Limburg. De publicatie werd herdrukt en vindt nog steeds gretig aftrek.

Bekijk de film

FOTO: PATRICK VAN HEMERT

SAMEN STERK

Column

/ALEXANDER PECHTOLD IS FRACTIEVOORZIT TER D66 TWEEDE KAMER\

Koester de conservator

Nederland

kent een grote verscheiden heid aan musea. Van het Zoutmuseum in Delden, het zilvermuseum in Schoonhoven, tot de Lakenhal in Leiden, waar ik overigens in mijn studententijd nog als suppoost heb gewerkt. Al die musea samen tonen de Nederlandse geschiedenis, ons culturele verleden. Dat we zoveel verschillende musea hebben, is onze kracht en typeert ons museumbestel en stedelijke cultuur. Maar het kan ook gevaarlijk zijn. Zeker in tijden van bezuinigingen, waarin ‘niemand veilig is’, zoals een voormalig staatssecretaris dat ooit verwoordde. Musea moesten zich dus profileren en laten zien ‘wat ze waard zijn’. Dat doen ze vooral door meer publiek te trekken. Een kortzichtige visie, als je het mij vraagt. De aan dacht lijkt steeds meer op de zogenaamde ‘blockbus ters’ te liggen, tentoonstellingen gericht op een groot publiek. En daar komen ook bijzonder mooie en succesvolle tentoonstellingen uit voort. De oase van Matisse in het Stedelijk Museum bijvoorbeeld, en de tentoonstelling Late Rembrandt, die in drie maanden tijd meer dan een half miljoen bezoekers naar het

Rijksmuseum trok. Maar laten we ons niet blindstaren op bezoe kersaantallen. We moeten ervoor waken dat de aandacht voor marketing, publieksvoorlich ting en PR niet ten koste gaat van het aantal conservatoren en de onderzoekstaken van een museum. Die zijn namelijk cruciaal voor de waarde van de collectie. Tijdens het debat in de Tweede Kamer over de Erfgoed wet heb ik daarom het belang benadrukt van het op peil houden van ‘kennis en kunde’. Ik ben dan ook blij dat de minister heeft toegezegd om structureel te inventariseren welk percentage van de medewerkers zich bezighoudt met wetenschap, om zo ontwikkelin gen als gevolg van bijvoorbeeld bezuinigingen in beeld te kunnen brengen. Wanneer blijkt dat de verhoudingen zijn scheefgegroeid, hebben we een gezamenlijke verantwoordelijkheid om daar wat aan te doen. Want met het verdwijnen van de conservator verdwijnt ook de kennis over wat er in huis is. En met die kennis verdwijnt de waardering. Daarmee doen we onze rijke collectie en op de lange termijn ook de belangstellende bezoeker tekort.

/ Collectiewaarde \

Standbeeld Coen dreigt Hoorn te verscheuren

Westfries Museum smoort oproer in de kiem met unieke rechtszaak 18

/ Meer dan waard \

Hoewel sommigen er een operettefiguur in zien, zijn de meesten het wel eens over de kwaliteit van het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen in Hoorn: hier staat een man van stavast. Over de aanwezigheid van het monument zijn de meningen echter sinds jaar en dag verdeeld. In 2011 roept een burgerinitiatief de gemeenteraad zelfs op het beeld te verwijderen. De emoties lopen hoog op. Dan besluit het Westfries Museum in te grijpen – op niet eerder vertoonde wijze. Hoe ‘De Zaak Coen’, in 2015 op de Europese Best in Heritage-conferentie gelauwerd in de categorie Onderwijs, Opleiding en Bewustmaking, de gemoederen in Hoorn tot bedaren brengt.

an Pieterszoon Coen symboliseert als gouverneur-generaal van de VOC Neerlands roem en rijkdom in de zeventiende eeuw. Tegelijkertijd vertegenwoordigt hij een mentaliteit van ‘niets ontzien’, waarmee hij duizenden Bandanezen over de kling joeg. Terugverlangend naar die tijd pleiten lokale en landelijke kopstukken eind negentiende eeuw, bijna drie eeuwen later, voor een tastbare herinnering aan ‘Hoorns groote zoon’. In 1893 is het zover en volgt de onthulling van het door Ferdinand Leenhoff gemaakte standbeeld op het Roode Steen in Hoorn. Wel uitgenodigd hiervoor maar niet verschenen zijn koningin-regentes Emma en haar dochter Wilhelmina. Een teken aan de wand?

Besmeurd Want J. P. Coen is zeker niet onomstreden. Niet in 1937, als de Revolutionair Socialis-

tische Arbeiderspartij tijdens de Coen-feesten pamfletten uitdeelt tegen de viering van de uitbuiting van Nederlands-Indië door de Nederlandse bezittende klasse. En niet in 1987, als in het 400e geboortejaar van Coen het standbeeld met verf wordt besmeurd en de Molukse gemeenschap het aan de stok krijgt met de ME. Maar nog nooit was het protest zo hevig en agressief als in 2011. Het burgervoorstel om het standbeeld van Coen te vervangen door dat van een tijdgenoot met minder bloed aan zijn handen, leidt tot verhitte discussies. In de stad, in landelijke media, op het internet. Wie vóór het beeld is, heet genocide te vergoelijken. Tegenstanders zijn ‘geen echte Nederlanders’. De sfeer wordt steeds grimmiger.

Maatschappelijk debat Als er regelrechte bedreigingen geuit worden, is de maat vol voor het Westfries Museum. De cultuurbewaker van de Gouden Eeuw en naaste buur van het beeld zint op een manier om de angel uit het conflict te halen. Directeur Ad Geerdink: “Het was ons opgevallen hoe stereotiep en zwart-wit er over Coen gesproken werd. We wilden een bijdrage

leveren aan het maatschappelijk debat via een verdieping van de persoon Coen. Om een oordeel over iemand te kunnen vellen, moet je meer over hem weten. Vervolgens zochten we naar een podium waarop zowel voor- als tegenstanders van het Coen-beeld hun argumenten kwijt konden. Dat vonden we in een rechtszaak.” Historisch besef is de directeur niet vreemd: tot 1932 deelde zijn museum het gebouw met het kantongerecht van Hoorn.

De museumtip van: BOB ENTIUS, tegenstander Coen-standbeeld

Museum De Vier Ambachten

“Hulst is als vestingstadje een trip al meer dan waard. Maar wat echt niet mag ontbreken is een bezoek aan dit museum, met Reynaert de Vos als een van de hoofdthema’s.”

/ Verbindende waarde\

Ook rechter Maarten van Rossem geeft zijn mening.

Protest tijdens een tentoonstelling over Coen in het Westfries Museum, ter gelegenheid van zijn vierhonderdste geboortedag, 1987.

/ Meer dan waard \

“We zochten naar een podium waarop zowel voor- als tegenstanders van het Coen-beeld hun argumenten kwijt konden. Dat vonden we in een rechtszaak.” Peter Westenberg is op twee manieren bij De Zaak Coen betrokken. In de eerste plaats als wethouder van kunst en cultuur. En in de tweede plaats als eindverantwoordelijke: het museum is een gemeentelijke instelling. Wat vindt hij van de bemoeienis van het Westfries Museum met de kwestie? “Ik was vanaf het begin voorstander. De geschiedenis moet beleefd worden. Als je als historisch museum het verleden dan zo met het heden weet te verbinden, is dat goed voor de kwaliteit van de discussie. De vorm van een rechtszaak is ook buitengewoon innovatief.”

Mladić In drie maanden tijd stampt het museum een tentoonstelling annex procesruimte uit de grond. De bezoekers vormen samen de jury. Historicus Maarten van Rossem wordt aangesteld als rechter van dienst. Ook leggen zes getuigen à charge en decharge verklaringen af op televisieschermen. Een fervente tegenstander is Bob Entius. “Hoe kan een land”, zo bepleit de ouddocent geschiedenis en maatschappijleer zijn zaak, “dat Mladić voor een internationaal tribunaal sleept, een eerbetoon accepteren aan

Jan Pieterszoon Coen? Hoeveel doden staan op het conto van Mladić? En hoeveel op dat van Coen? Deze man is de grootste massamoordenaar in onze vaderlandse geschiedenis.” Emmie Snijders, toevallig op dat moment bezig met een masterscriptie over het beeld van Coen, uit zich als voorstander iets genuanceerder. “Het oprichten van een standbeeld of monument is een eerbetoon”, zegt ze. “Het laten staan is het levend houden van een herinnering – zowel positief als negatief. Zo kunnen meer mensen kennis nemen van het koloniale verleden in al zijn facetten.”

Marktplaats Het museum verzamelt ondertussen zoveel mogelijk ‘bewijzen’ voor dan wel tegen het beeld en de persoon van Coen. Het krijgt de beroemde brief van Coen aan de hoofddirectie van de VOC in bruikleen, waarin de aan hem toegeschreven lijfspreuk ‘dispereert niet’ staat. Er komen schilderijen binnen, wandborden, schoolboeken, protestdrukwerk. Ook het exemplaar van de tentoonstellingsaffiche waarop tegenstanders de

De museumtip van: Emmie Snijders, voorstander van Coen-standbeeld

Zuiderzee museum

“In dit museum in Enkhuizen ben ik in mijn jeugd meermalen met de basisschool en mijn ouders geweest. Ik weet zeker dat dat heeft bijgedragen aan mijn interesse voor geschiedenis.”

PETER WESTENBERG

voormalig wethouder kunst en cultuur

Airborne Museum ‘Hartenstein’

“Voor een gespecialiseerd publiek misschien, maar daarom niet minder interessant. In het Airborne Museum in Oosterbeek is een stuk recente geschiedenis – de Slag om Arnhem – heel mooi verbeeld.”

/ Verbindende waarde \

/ Meer dan waard \

kop van Coen hebben vervangen door die van Hitler hangt de museumdirectie dankbaar op. “We struinden Marktplaats af naar Coen-parafernalia”, vertelt Ad Geerdink. “Penningen, prenten, een biljet van 100 gulden van de Javasche Bank met de beeltenis van Coen dat we kochten voor een paar tientjes.” Ook komt er een glossy waarin men alles over Coen nog eens kan nalezen. De makers richten de expositie zo aantrekkelijk in, dat de bezoekers alles willen bekijken om tot een gefundeerde uitspraak te komen. En dat oordeel komt er, zesduizend keer, geschreven op kladjes die een plek op de muur krijgen. De stemming valt vrijwel hetzelfde uit als in de gemeenteraad: twee derde wil het beeld laten staan, een derde is tegen. Maarten van Rossem kan het niet nalaten zelf nog even zijn mening per video te geven: “Het beeld is opgericht in de late negentiende eeuw en is dus een historisch feit. In die tijd keken de Nederlanders heel anders aan tegen hun eigen geschiedenis. In die zin is het standbeeld een getuigenis van opvattingen die anderhalve eeuw geleden bestonden en moet het naar mijn idee blijven staan.” Een oordeel waarover Bob Entius zich nog steeds opwindt: “Ik ben het vaak eens met Maarten van Rossem, maar hier slaat hij de plank finaal mis.”

Piep De rust keert weer in Hoorn. Wel besluit de gemeenteraad het beeld – inmiddels weer op zijn plaats gezet nadat een hoogwerker het tijdens de rechtszaak van z’n sokkel had gestoten (bewijzen voor opzet zijn nooit gevonden) – te voorzien van een nieuwe tekst. Daarin is ook aandacht voor de kwalijke kanten van Coens bewind. Een QR-code linkt door naar een site met meningen over J.P. Coen. Daarop staat ook een telefoonnummer. Nog een tijd lang hoort de argeloze beller nadat de telefoon twee keer is overgegaan zoiets als: ‘Dit is de voicemail van Jan Pieterszoon Coen. Ik kan u even niet te woord staan maar vertel gerust na de piep hoe u over mij denkt.’

De museumtip van:

Het beeld wordt, geheel gerestaureerd, weer op z’n plaats gezet. Het beeld was door een vrachtwagen van zijn sokkel gestoten.

AD GEERDINK

directeur Westfries Museum

Museum Vlaardingen “Dit museum is fraai getransfor meerd van visserijmuseum tot cultuurhistorisch museum van de regio. Complimenten ook aan de architect die de gebouwen met elkaar heeft verbonden.”

/ Verbindende waarde\

In het kort

SCHILDERIJEN VOELEN Blinden en slechtzienden kunnen zich moeilijk voorstellen wat schilderkunst inhoudt. Het Van Gogh Museum biedt daarom ‘Van Gogh op gevoel’ aan: een interactieve rondleiding en voelsessie. Op Relievo’s, reliëf-reproducties van de schilderijen van Vincent van Gogh, kunnen bezoekers voelen hoe de schilderijen eruitzien. De lagen verf die van Gogh op de doeken aanbracht, vormen onder de handen van de mensen met een visuele beperking een beeld, een zonnebloem bijvoorbeeld, en zo kunnen ook zij die kunstvorm ervaren. “Ik was al eerder in het Van Gogh Museum, maar dan beleefde voornamelijk de rest van de familie het en hing ik er een beetje bij. Nu had ik voor het eerst het gevoel ook mee te doen. Zo beleef je het museum meer”, aldus een enthousiaste bezoeker.

Levende objecten verbinden “Niet alle vluchtelingen zijn goudzoekers.” Vooroordelen wegnemen, dat was de motivatie van de Iraanse vluchteling Mehdi Alikhani om mee te doen aan de tentoonstelling over naastenliefde Ik geef om jou! in Museum Catharijneconvent. Bijzonder was dat hij er ‘live’ zijn persoonlijke verhaal vertelde. Hij was niet de enige; elke dag konden bezoekers in gesprek met een dakloze, verslaafde of vluchteling. Het museum noemde hen levende objecten, omdat zij net als museumobjecten een verhaal vertellen. Museum Catharijneconvent werkte voor dit project samen met het Rode Kruis, Humanitas, Skanfonds en het Oranje Fonds.

Jongeren met pit ‘Hè bah… museum… stoffige kunst, saaie tentoonstellingen en een suffe atmosfeer. Niet langer! Wij zijn Young Office: een groep van acht jongeren met pit die het Bonnefantenmuseum een jeugdige touch willen geven. Kunst is niet saai, en dat is precies wat wij jou willen laten zien!’ Dat schreef Young Office, de nieuwe jongerenafdeling van het Bonnefantenmuseum, op de website van het Maastrichtse jeugdfestival Bruis, waar de jongeren zich voorstelden. Het museum richt zich met deze nieuwe afdeling op de jeugd, de groep die doorgaans het moeilijkst het museum in te krijgen is. De acht jongeren van 12 tot 25 jaar denken mee, helpen mee programma’s voor jongeren te ontwikkelen en fungeren zo als ambassadeurs voor het museum.

De poffers van overgrootmoeder Een witte muts versierd met borduurwerk en gekloste kant, daaromheen een krans van kunstbloemen en met hangende linten: dat was een poffer. In Brabant droegen vrouwen tot in de jaren zestig van de vorige eeuw zo’n hoofddeksel. Dat zijn de overgrootmoeders van de basisschoolkinderen van nu. De leerlingen van nu uit groep 5 van het dorp Sint-Oedenrode gaan elk jaar terug in de tijd met het project ‘Ken jij jouw oma’s oma?’ Zo ontdekken ze de geschiedenis van hun dorp en gaan in gesprek met hun eigen grootouders. Het project is een samenwerkings verband tussen de plaatselijke scholen, Curioso, Marktplaats voor Cultuureducatie en het Museum van Brabantse Mutsen en Poffers, en is bedoeld om een band te creëren met de geschiedenis van Sint-Oedenrode.

/ Meer dan waard \

In het kort

Onvergetelijk Terwijl mensen met de ziekte van Alzheimer naar schilderijen kijken, praten ze erover met de rondleider en met hun mantelzorgers. Geïnspireerd op het programma ‘Meet me at MOMA’ in het Museum of Modern Art in New York, zijn het Van Abbemuseum in Eindhoven en het Stedelijk Museum Amsterdam het project ‘Onvergetelijk’ gestart. Tijdens de rondleiding voor Alzheimer-patienten is iedereen gelijk, terugvallen op het kortetermijngeheugen is niet nodig. Het langetermijngeheugen wordt juist getriggerd, persoonlijke ervaringen komen boven. Eén keer per maand wordt deze rondleiding gehouden. De activiteit verbetert de kwaliteit van leven van Alzheimer-patiënten en versterkt hun relatie met mantelzorgers. Het programma is zo succesvol dat het nu ook bezig is in tien andere musea.

Westerbork helpt met herinneringscentrum in Potocari In de zomer van 2015 werd de val van de enclave Srebrenica en de daaropvolgende genocide op meer dan achtduizend moslimmannen en -jongens herdacht, toen precies twintig jaar geleden. In Srebrenica en in Herinneringscentrum Kamp Westerbork werd met nabestaanden en Dutchbatters stilgestaan bij deze massamoord. Het museum heeft namelijk een bijzondere band met Bosnië en Herzegovina en de Bosnische gemeenschap in Nederland. Sinds

2002 ondersteunt Kamp Westerbork het herinneringscentrum Potocari Memorial Center in Bosnië. Door Kamp Westerbork is een permanente expositie ontwikkeld in het voormalig hoofdkwartier van Dutchbat. Ook geeft het museum trainingen en scholing aan de gidsen en medewerkers van het Potocari Memorial Center. Voor de Nederlandse scholen is het onderwijspakket ‘Het drama van Srebrenica’ ontwikkeld.

VERLANGEN NAAR MEKKA ‘Naar een museum gaan we nooit, behalve met school.’ Zomaar een reactie van een veertienjarige bezoeker na afloop van zijn bezoekje aan de tentoonstelling Verlangen naar Mekka in 20132014 in het Museum voor Volkenkunde in Leiden. Via een aankondiging in de moskee, in het buurthuis of via via hoorden moslims over de tentoonstelling over de Hadj, de bedevaart naar Mekka. De actieve publiciteitsaanpak van het museum wierp zijn vruchten af. Niet alleen in de islamitische gemeenschap maar ook in de Nederlandse samenleving. ‘Zeker in de huidige tijd is het belangrijk dat de gemiddelde Nederlander wat meer weet over de islam’, schreef een bezoeker, ‘en deze tentoonstelling is leerzaam. Je beeld over de islam verandert. Daarom moet iedereen komen.’

/ Verbindende waarde \

Lekker met je hoofd in de wind

Wesley Kros is 21 jaar en heeft een licht verstandelijke beperking. Hij werkt in de moestuin van Slot Loevestein in een samenwerkingsproject tussen het museum en stichting Philadelphia.

Bekijk de film

FOTO: ROB OVERMEER

ijk, die pastinaken zijn echt groot! Je kunt er soep van maken of iets anders. Ik denk dat het restaurant er ook wel wat kan gebrui ken. Mooi toch, vorig jaar gezaaid en nu zijn het er al zo veel! Eigenlijk vind ik alles leuk hier. De hele dag buiten, met mijn handen in de grond en mijn hoofd in de wind. Schoffelen, bladblazen, oogsten, onkruid wieden, kruiden plukken. Het terrein onderhouden, planten verzorgen, de regenmeter opmeten en soms wilgen knotten. Maar dat hoeft niet zo vaak. Meestal werk ik in de moestuin of ben aan het bladblazen. Dat moet nu vaak gebeuren, want er staan veel bomen op het terrein. Ik ben hier vier dagen in de week met mijn begeleidsters Léonie en Katja van stichting Philadelphia. Voordat ik in het museum werkte, ging ik naar school. Dat vond ik eigenlijk niks. In zo’n klaslokaal. Mijn klasgenoten missen me wel, maar ik vind het fijner hier. Lekker rustig. Soms kom ik wel eens bezoekers tegen. Die vragen wat we doen. Dan geven we ze soms groenten mee. Vergeten groenten. Nu alleen nog de snijbieten en dan zijn we klaar met het oogsten voor dit seizoen. Nee, moe ben ik nooit. Als ik thuiskom, plaag ik mijn vader altijd. ‘Weet je met welke apparaten ik vandaag weer heb gewerkt, pa?’ Mag eigenlijk niet, maar hij trapt er elke keer weer in.”

FOTO: ROB OVERMEER

Niemand gaat voor z’n chagrijn naar een museum

en ik een verbinder? Tussen Singer Laren en de bezoekers? Die gedachte spreekt me wel aan. Ik vóél me in elk geval wel erg betrokken bij zowel de mensen als het museum. Vind het mooi om als gastvrouw bezoekers welkom te heten, ze wat te vertellen over het museum en de collectie. Je hebt natuurlijk ook altijd met enthousiaste mensen te maken, niemand gaat naar een museum voor z’n chagrijn. Terug kerende bezoekers tonen zich ook

aangenaam verrast als we ze herken nen. Wat ik verder bijzonder vind, is onze geschiedenis. We zijn het oudste particuliere museum-theater in Nederland. Én we zijn op Amerikaanse leest geschoeid. Met vrijwilligers werken, dat komt daar vandaan. We zijn nu met honderdtien – vooral – vrouwen. Er gaat zelden iemand weg. Ik ben hier bijna vijf jaar, sinds De Denker in het museum is teruggekeerd. We voelen ons ook gewoon enorm gewaar deerd. We worden in de schijnwerpers gezet op de nieuwjaarsreceptie, eens

per jaar gaan we met z’n allen op stap, en we krijgen in de zomer een barbecue aangeboden. De meesten van ons komen ook uit het Gooi, dat vergroot de verbondenheid met de Singer familie. Zo noemen we het alleen nog maar. Zei onze directeur dat, dat wij vrijwilligers een van de belangrijkste pijlers vormen waarop Singer Laren rust? Dat is hartstikke leuk om te horen!”

Nicole Söentken, vrijwilligster Singer Laren 27

SPECIALIST IN MUSEALE INRICHTINGEN TENTOONSTELLINGEN | EXHIBITS | VITRINES | INTERIEURS Overijsselhaven 71, 3433 PH Nieuwegein T +31 (0)30 6060 823 - info@hwva.nl - www.hwva.nl

HOf VaN NEDERLaND - DORDREcHT

mUSEUm aaN DE STROOm - aNTwERpEN

NaTIONaLmUSEET - DENmaRk

28 / MeerXpEX dan waard ONTwERpERS: - \ B-aRcHITEcTEN

JOODS HISTORIScH mUSEUm - amSTERDam

OpENLUcHTmUSEUm - aRNHEm -

kOSSmaNN.DEJONG

mUSEON - DEN HaaG -

OpERa amSTERDam

kINkORN

NORTHERNLIGHT

Column

/NESKE BEKS IS REGISSEUR , SCHRIJVER EN STORYTELLER\

Ontkenning of een blinde vlek?

BERT LAND FOTO: RO

röller-Müller. De eerste keer oog in oog met ‘Caféchantant in de Nes te Amsterdam’ van Isaac Israëls. Die huidskleur, die armbeweging in combinatie met de hand op de buik. Alhoewel ik niet had verwacht dat ik mezelf hier zou vinden, is het alsof ik mezelf zie. In een vorig leven.

’s Avonds borrelend met vrienden leidt deze anekdote tot een discussie waarin naar voren komt dat musea – het Van Abbe uitgezonderd – de link met diversiteit en andere maatschappelijke relevante thema’s niet adequaat oppikken. Veelgehoord argument van meerdere van mijn zwarte (lees ook: kunstmakende en -liefhebbende) vrienden is: ‘Ook IK wil mezelf tegenkomen op de muren van het Stedelijk of het Rijks. En dan niet alleen als page…’. Daar ben ik het mee eens. De canon is na al die jaren dat ik kunst kijk nog steeds zeer wit. De brug slaan naar kunste naars uit de Afrikaanse diaspora gebeurt door grote musea zelden of nooit. Is dat door een gebrek aan identificatie? Een blinde vlek? Ontkenning van het koloniale verleden en de daaruit volgende veranderde bevolkingssamenstelling wellicht? Of willen we ALLEEN onszelf tegenkomen op de muur?

Inspiratie, schuring en confrontatie; dat is wat ik zoek in musea. Andere visies, andere beelden en andere werelden. Vorige zomer zag ik Song Dong in het Groninger. ‘Waste Not’ is een installatie die hij met en rond de verzamel drang van zijn moeder maakte. Nooit eerder zag ik een tentoonstelling die dagelijks leven, spiritualiteit, maatschappij en kunst zo organisch met elkaar verbond. Het Groninger heeft mij – terwijl ik Azië slechts één keer bezocht – via zijn programmering van diverse, mij aanvan kelijk onbekende Aziatische kunstenaars door de jaren heen met een bredere blik naar Azië laten kijken. Er is wel degelijk een essentiële rol weggelegd voor Nederlandse musea als het aankomt op verbinding, herkenning en sociale cohesie in onze samenleving. Alsook wat betreft verbreding van beperkte visie en eliminatie van vooroor deel. Afbeeldingen van witte mensen staan voor mij herken ning niet in de weg: de huidskleur van het melkmeisje verhindert mij niet me te identificeren met de concentra tie die zij ‘al melk gietend’ toont. Het omgekeerde moet dan toch ook mogelijk zijn?

/ Verbindende waarde \

Samenwerking scholen en musea in de lift

FOTO: ROB OVERMEER

KUNST BIEDT KINDEREN EEN ANDER PERSPECTIEF OP DE WERELD

/ Meer dan waard \

Dagelijks een dosis kunst en cultuur in de klas. Rekenen en taal leren aan de hand van beroemde kunstwerken. Of enthousiast aan de slag gaan met een eigen verzameling. In het basisonder wijs gonst het van de nieuwe educatieve kunstprogramma’s die musea en scholen samen ontwikkelen. Petra van Haren, voorzitter van de Algemene Vereniging van Schoolleiders, is er blij mee. “Dit biedt hoop voor de toekomst.”

De museumtip van: PETRA VAN HAREN,

voorzitter Algemene Vereniging Schoolleiders

Nederlands Bakkerijmuseum “In dit museum in Hattem kun je alles leren over brood en koekjes bakken, en natuurlijk zelf aan de slag. Leuk detail: een tunnel onder de weg verbindt de twee hoofd gebouwen, en er is een spannend kelderlabyrint.”

Waarom zijn educatieve programma’s over kunst en cultuur zo belangrijk? “Leren kijken naar kunst en erfgoed is cruciaal voor de maatschappelijke ontwik keling van kinderen. Het biedt ze een ander perspectief op de wereld. Neem bijvoorbeeld abstracte kunst. Misschien houd je daar niet van, je kunt het wel leren waarderen. En zoals je kunst kunt léren begrijpen, kun je ook leren openstaan voor andere meningen of religies. Kunsteducatie leert kinderen dat er niet één waarheid is, dat er ook andere standpunten zijn. Dat is belangrijk in onze maatschappij, waarin dialoog en het luisteren naar elkaars standpunten een belangrijke kwaliteit is. Daarnaast is het natuurlijk ook nodig dat kinderen leren genieten van mooie dingen en hun emoties daarover kunnen uiten.” We zien steeds meer goede educatieve programma’s. Hoe komt dat? “Veel scholen en musea werken met passie samen om bij jonge kinderen interesse op te wekken voor kunst, cultuur en erfgoed. De vele goede programma’s bieden hoop voor de toekomst. Je ziet bijvoorbeeld vaak dat musea een aanbod doen dat scholen kunnen afnemen. Dat is al heel mooi. Het is nog mooier als de samenwerking gelijkwaardig is en leidt tot duurzame programma’s. Voor het onderwijs staat de brede ontwikkeling van kinderen voorop, voor musea gaat het ook om een investering in de bezoeker van de toekomst. Ik hoop dat musea en scholen de komende jaren nog meer de samenwer-

king zoeken en vernieuwende educatieve programma’s en doorlopende leerlijnen ontwikkelen.” Hoe werkt zo’n doorlopende leerlijn? “Een goed voorbeeld vind ik het Flipje en Streekmuseum Tiel. In het programma ‘Reizen in de Tijd’ maken kinderen op de basisschool gedurende hun hele school periode een portfolio. De leerlingen ontwikkelen allereerst een culturele identiteit. Ze denken na over vragen als ‘wie ben ik’ en ‘wie zijn mijn ouders’. Daarnaast leren ze zelf een verzameling en een archief aan te leggen. Na acht jaar volgt een slotevaluatie. Sterk aan dit concept is het goede netwerk tussen scholen, kunstenaars, musea in de buurt en het Gelders Erfgoed. Dit toont ook aan hoe belangrijk een goed netwerk is voor een school.” Niet iedere school zal een doorlopende leerlijn willen. Zijn er alternatieven? “Jazeker. Kijk eens naar de digitale scheurkalender ‘Elke dag Kunst’ van het Kröller-Möller Museum. Het fijne van dit leermiddel is dat je het op elk gewenst moment kunt inzetten, ook als er nog maar een kwartiertje over is. Dat past goed in het onderwijs, waar een dag zelden loopt zoals je hebt gepland. Maar je kunt ‘Elke dag Kunst’ op meerder manieren inzetten. In een natuurkundeles kan een schilderij over een storm bijvoorbeeld dienen als uitgangspunt voor een les over het weer.”

/ Educatieve waarde \

Zijn er meer mogelijkheden tot integratie met de reguliere schoolvakken? “Het taal- en rekenprogramma van Museum Boijmans Van Beuningen laat zien hoe kunst en cultuur een integraal onderdeel kunnen vormen van de twee belangrijkste vakken van het curriculum: taal en rekenen. Taal en spelling gaan met sprongen vooruit dankzij de kunstlessen en ook het begrip voor vormen, meetkunde en de werking van schaduw. Van de scholen horen we ook het positieve effect op andere vaardigheden, zoals associëren, concentratie en een onderzoekende houding. Sterk is ook de intensieve samenwerking tussen kunstenaar, museum en scholen.” Kunnen alle leraren makkelijk uit de voeten met zo’n lesprogramma? “Dat blijft een spannende opdracht. In het curriculum van de toekomst krijgen scholen de vrijheid om naast de basisvakken zelf uren in te vullen. Niet elke leerkracht zal daarbij kiezen voor kunst en cultuur. Wat mij betreft liggen er twee opgaven: zorgen voor een doorlopende leerlijn cultuureducatie door de hele schoolloopbaan van kinderen én professionalisering van de leerkrachten. Zij moeten leren hoe je kinderen inspireert. Musea kunnen daarin een belangrijke rol spelen. Het Maritiem Museum in Rotterdam werkt bijvoorbeeld goed samen met de Pabo. Dat verdient navolging.”

“De scheurkalender is een verrijking en een aanrader voor andere scholen: eenvoudig in te passen in een overvol programma en het kost de leerkracht nauwelijks voorbereidingstijd.” Christel Hensema, directeur van basisschool De Kleine Prins in Ede

‘Elke dag Kunst’ van het Kröller-Müller Museum ‘Elke dag Kunst’ is een applicatie op het digitale schoolbord. Elk museum kan de database van de ‘scheurkalender’ vullen met eigen kunstwerken, die leerkrachten kunnen verbinden aan lokale geschiedenis, filosofie of aardrijkskunde. De leraar klikt op een afbeelding , waarna een vraag of opdracht in beeld komt. De afbeeldingen geven erfgoedcultuur uit de omgeving betekenis.

Bekijk de film

EN DE PRIJS GAAT NAAR… Meer samenwerking tussen musea en basisscholen: dat is het doel van de Museumeducatie Prijs, in 2015 ingesteld door Minister Bussemaker van OCW. Ter voorbereiding van de prijs verzamelde een speciale taskforce van de Museum vereniging een jaar lang de ‘best practices’ van museumeducatie. Door deze voorbeelden in de schijnwerper te zetten, dienen zij op hun beurt als

/ Meer dan waard \

inspiratie voor nieuwe samenwerkings plannen, om zo cultuureducatie nog steviger te verankeren in het onderwijs. Petra van Haren is voorzitter van de jury van de Museumeducatie Prijs. Uit de ruim zestig inzendingen van 2015 werd een top 3 gekozen: 1. ‘Elke dag Kunst’ van het Kröller-Müller Museum in Otterlo 2. Het taal- en rekenprogramma van

Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam 3. ‘Reizen in de Tijd’ van het Flipje en Streekmuseum Tiel. Het winnende project moest innovatief zijn, overdraagbaar naar andere regio’s en goed te gebruiken in de klas. Ook moest de samenwerking tussen scholen en musea echt gelijkwaardig zijn. ‘Elke dag Kunst’ kwam als winnaar uit de bus.

“De kunstlessen en museumbezoeken geven een grote stimulans aan de ontwikkeling van onze leerlingen, zowel cognitief – taal en rekenen – als sociaal-emotioneel. De kennis over de kunstwerken beklijft enorm. Leerlingen van groep 2 hebben het soms weken na de kunstles nog steeds over de ‘patronen’ die ze plotseling overal om zich heen herkennen.”

Dit is een project van kunstenaar Wolf Brinkman in samenwerking met het museum en twee basisscholen in Rotterdam. Aan de hand van beeldende kunst, bijvoorbeeld het schilderij ‘De Drie Maria’s aan het graf’ van Jan van Eyck, breiden kinderen hun woordenschat uit, met woorden als perspectief, compositie en textuur. Ook rekenen en begrippen uit de meetkunde komen aan bod.

FOTO: FRED ERNST

Een docent van OBS de Taaltuin in Rotterdam

Het taal- en reken programma van Museum Boijmans Van Beuningen

FOTO: MAUD HELDENS

“‘Reizen in de Tijd’ helpt mee om erfgoededucatie structureel te verankeren in het onderwijs. Een leerling kan zijn digitale portfolio zijn hele basisschoolloopbaan meenemen en aanvullen. Daardoor wordt een culturele ervaring minder een incident en meer onderdeel van de structurele aanpak van cultuuronderwijs in de school.”

‘Reizen in de Tijd’ van het Flipje en Streekmuseum Tiel Het programma ‘Reizen in de Tijd’ is een doorlopende leerlijn gedurende de gehele basisschool. Kinderen leren een verzameling aan te leggen en beantwoorden vragen over hun eigen afkomst. Het programma is heel innovatief. Naast bezoeken aan musea en creatieve lessen spelen leerlingen serious games via de website.

Ben Bregman, adviseur Erfgoed & Onderwijs bij Gelders Erfgoed

/ Educatieve waarde \

‘EEN HUIS DAT WERKT’

Erik Turkenburg (l), instructeur HMC mbo vakschool voor hout, meubel en interieur Jannes Boonstra (r), derdejaars student ontwerpend meubelmaken

FOTO: ROB OVERMEER

Erik: “Die handschoenen? Dat is geen aanstellerij hoor, sommige meubels zijn driehonderd jaar oud.” Jannes: “Ze zitten trouwens ook in het lespakket dat je hier krijgt, om alvast te wennen.” Erik: “Museum Van Loon voelde het als maatschappelijk gemis dat musea niets deden voor het mbo. Daarom hebben ze in 2011 in nauw overleg met het HMC – het Hout- en Meubileringscollege – ‘Een huis dat werkt’ ontwikkeld. Het program ma bestaat uit twee lessen in het museum en daarna het geven van een presentatie op school. Want studenten moeten ook een verhaal over kunnen brengen, je mag geen meubelkluizenaar worden.” Jannes: “We leren stijlen en materialen herkennen. De basis van het meubel maken is weinig veranderd.” Erik: “Maar je ziet hier wel dat ze vroeger niet krimpvrij konden construeren.” Jannes: “Een van de opdrachten in het museum is het beschrijven van een stoel. De verbindingen, de decoraties. En je gaat hem natekenen.” Erik: “Grappig dat studenten kunstge schiedenis daar veel meer moeite mee hebben. Mbo’ers gaan meteen aan de slag, terwijl kunsthistorici doodsbang zijn dat ze fouten maken.” Jannes: “En wist je dat na dit programma meer leerlingen voor restauratie kiezen? Eh… zelf weet ik nog niet of ik die kant op ga. Design vind ik ook erg leuk. Surfplanken ontwerpen, bijvoorbeeld.” Erik: “Je hebt dan in elk geval voldoende ambachtelijke vaardigheden aangeleerd, én kwaliteit leren beoordelen. Ik zou het alleen maar jammer vinden omdat je zo op de timmerman van Rembo en Rembo lijkt. Google maar eens.”

FOTO: ROB OVERMEER

‘Hoewel de slag verloren ging, is de doorbraak hier wel begonnen’

it was niet mijn eerste bezoek aan het Airborne Museum ‘Hartenstein’. Maar wel het meest indrukwekken de. Komt ook misschien omdat ik me naar aanleiding van de zeventig jarige herdenking in de Slag om Arnhem ben gaan verdiepen. Deze keer wilde ik weten wat er nou eigenlijk mis ging en wie er allemaal bij betrokken waren. De films in het museum geven daar een heel goed beeld van. En dankzij de kaarten kon ik precies plaatsen hoe de geallieerden en de Duitsers zich door en om de stad bewogen. Scheelt ook dat ik vlakbij woon en het hier dus ken – dan zie je het zó voor je. Ja, en dan die tentoonstelling Van Huis en Haard. In één

dag moesten alle 90.000 inwoners hun huis verlaten. En dan maar afwachten wat je nog terugkrijgt. Nou, weinig: de Duitsers hebben heel veel geplunderd voor het thuisland. Goed om dit allemaal vast te leggen. Voor de mensen die het hebben meegemaakt, voor veteranen, van wie er natuurlijk steeds minder zijn, en zeker ook voor toekomstige generaties. Uiteindelijk is de door braak toch hier begonnen. Ik wijs toekomstige bezoekers ook graag op de Experience. Dan zit je echt midden in de gevechten, compleet met ontploffingen, flitsen, lawaai. Heftig hoor. Dat emotioneerde me ook wel.” Gé Nijenhuis, museumbezoeker

In het kort

Letters leren met kinderboekdieren

FOTO: EVELINE VAN EGDOM

Lekker springen over ijsschotsen, net als Kleine IJsbeer, of kruipend op bezoek in het hol van Vos en Haas. Het Kinderboekenmuseum in Den Haag ontwikkelde de tentoonstelling ABC met de dieren mee speciaal voor peuters. Van Rupsje Nooitgenoeg tot Dikkie Dik: alle kinderboekendieren zijn vertegenwoordigd. Dat is bijzonder, want de meeste educatieve programma’s in musea worden gemaakt voor kinderen die al kunnen lezen. Hier ontdekken peuters al spelend letters, klanken en rijmwoorden. Dat doen ze op bekend terrein, met de figuren die ze al kennen uit de verhaaltjes voor het slapen gaan. ‘Een hele leuke tentoonstelling voor de kleintjes’, ‘Aanrader’ en ‘Het was een supermiddag’, twitterden ouders. En het was niet alleen een succes voor de peuters: ‘Ontzettend leuke interactieve doe-tentoonstelling. Voelde me weer even kind!’

COLLEGES VOOR DE JONGE BEZOEKER Bij de MuseumJeugdUniversiteit leren kinderen van alles! Spannende colleges, gegeven door echte experts en wetenschappers, wekken en voeden de nieuwsgierigheid van kinderen van acht tot twaalf jaar. Ook het Afrika Museum in Berg en Dal doet mee. Hoe krachtig is een amulet of een spijkerbeeld? Hoe beschermt een Malinese jager zich? In colleges van een uur krijgen de kinderen antwoord op allerlei vragen. En de ouders? Die mogen niet mee de ‘collegebanken’ in. Ook veel andere musea doen mee aan het concept. Het idee van de MuseumJeugdUniversiteit werd in 2009 geïnitieerd door het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. 36

/ Meer dan waard \

Utrecht T: +31 (0)30 241 6800 www.brandwachtenmeijer.nl

In het kort

SchedelLAB Voor de eerste keer ter wereld werd bij een patiënt de complete schedel vervangen door een kunststofmodel. Deze 23 uur durende operatie in het Universitair Medisch Centrum in Utrecht (UMC Utrecht) vormde de aanleiding voor de tentoonstelling SchedelLAB in het Universiteitsmuseum. Kinderen en volwassenen kregen uitleg over deze bijzondere ingreep aan de hand van gesprekken door experts en videobeelden over de operatie en werden zo betrokken bij de wetenschap. Ze leerden over schedels van mens en dier, over andere schedeloperaties en ook over hun eigen hersenpan. Daarnaast konden ze 3D-foto’s maken van hun gezicht en hun schedel. Met deze selfies droegen ruim vierhonderd bezoekers bij aan het onderzoek van het UMC Utrecht.

Handen en ogen tekort Wetenschap en techniek een ver-van-hunbed-show voor kinderen? Welnee, dat weten ze bij Continium in Kerkrade maar al te goed. In dit interactieve doe- en ontdekmuseum komen kinderen handen en ogen tekort. Hoe werkt een robotchirurg? Hoe zit je brein in elkaar en hoe lanceer je een raket? Boeken overboord en aan de slag! Hier staat het experiment centraal. Stap bijvoorbeeld in het Time Warp Theater en vlieg door de tijd, maak zelf een technische gadget in het Science Lab of stap letterlijk ’s werelds grootste brein in. Niet voor niets dus dat Continium al een paar keer uitgeroepen is tot het leukste museum voor kinderen van Nederland. Uit het jury rapport van de kinderen: ‘Er zijn heel veel activiteiten, te veel om op te noemen. Je kon bijvoorbeeld een wereldreis maken, die begon bij de oerknal. En: alles was voor kinderen!’ Rapportcijfer: een 9,3. Niet slecht, toch?

Kijken met je handen Zelf een stoel van Rietveld in elkaar zetten? Dan ontdek je pas wat er komt kijken bij een goed ontwerp. Dit kan in de werkplaats van het Centraal Museum in Utrecht, en het is een groot succes. “Het is een heel verrijkende ervaring”, zegt Martin van 68. “Niet alleen ben je weer eens ouderwets met je handen bezig, je ontmoet ook allerlei leuke mensen.” De werkplaats is er voor alle bezoekers, niet alleen voor kinderen. Wat zij maken, hangt af van het onderwerp van de tijdelijke tentoonstelling. De timmerwerkplaats kan zo veranderen in een naai atelier (Stof tot Nadenken, 2010), een werkplaats voor de vrede (In Vredesnaam, 2013) of een atelier voor surreële technieken (Surreële Werelden, 2014).

/ Educatieve waarde \

WELCOME TO OUR WORLD OF INTERIORS & EXHIBITIONS

SUPERINSECTEN ZOO ANTWERPEN

QUASAR

Eindhoven, Amsterdam, Helmond, Hannover, Stuttgart, Antwerp, Paris, Abu Dhabi, Doha, Atlanta

www.gielissen.com 38

/ Meer dan waard \

In het kort

Het museum in de klas Zelfgetekende kruidnagelbootjes, kinderen die zelf vuur leren maken: het project Zeeuws Museum in de School van het Zeeuws Museum maakt heel wat energie los. ‘In de weken dat het project loopt, zie je een deel van de klas veranderen in een museum’, schrijft de Algemene Basisschool Middelburg, partner van het Zeeuws Museum in dit project. Het museum heeft een uitleencollectie gemaakt waarmee het naar basisscholen toe reist. Zo verwerven leerlingen van alle leeftijden kennis die past binnen een doorlopende, vakoverstijgende leerlijn. En dat wordt gewaardeerd: in 2014 kreeg het programma een nominatie voor de Europese ‘Children in Museums Award’.

Groeten uit Riga Letland en Groningen delen geschiedenis. In de negentiende eeuw koersten meer dan vierhonderd zeekapiteins uit de Groninger veenkoloniën richting de Letse hoofdstad Riga. Zij haalden er hout voor de zagerijen in het noorden van Nederland. Het Veenkoloniaal Museum in Veendam organiseerde daarover de tentoonstelling Groeten uit Riga en rolde een educatief project uit. Het legde contacten met Letland en liet leerlingen van de Winkler Prins Scholengemeenschap uit Veendam daar op bezoek gaan. Samen met studenten uit Riga zochten ze naar sporen uit hun gemeenschappelijke verleden. Het resultaat: een mooie film die in 2011 zelfs de prijs won voor ‘Best Student Film’ op een filmfestival in Litouwen.

DE KUNST VAN HET PRESENTEREN

GLASCOM presentatie- & vitrinesystemen

GLASCOM Museum is gespecialiseerd in het ontwerpen en bouwen van standaard en maatwerk glazen vitrinesystemen in opdracht van musea. Het tentoon te stellen object staat altijd centraal en vraagt soms om een speciale uitvoering van de vitrine. GLASCOM Museum denkt mee en zorgt voor een uitvoering die perfect aansluit op de wensen van de opdrachtgever. GLASCOM Museum biedt deskundig ontwerpadvies met betrekking tot • beveiliging; • conservering; • belichting; • extra helder ontspiegeld glas; • demontabele systemen; • maatwerk.

Ontwikkeling en fabricage

Industrieweg 34 • 3762 EK Soest E glascomvitrines@saint-gobain.com I www.glascom.eu

Voorgrond: Noord Veluws Museum, Nunspeet Achtergrond: Deens Nationaal Maritiem Museum,Helsingør

/ Educatieve waarde \

ALLES OP HET GEBIED VAN PRINT & FINISHING • ECHTE LAMBDA FOTOPRINT • RAAM/DEUR/MUUR STICKERS • FOTOWANDEN OP FOTO, BEHANG, VINYL, ETC.

• EPSON FINE ART PRINT • PRINT DIRECT OP PLAAT: DIBOND/FOREX/HOUT ETC. EN IN ELKE VORM TE SNIJDEN

Basisweg 45 1043 AN Amsterdam Telefoon: 020 585 85 85 www.eyesonmedia.nl info@eyesonmedia.nl

VERKOOP & VERHUUR VAN MÉÉR DAN 1000 ART. VOOR PROF. FOTOGRAFIE

Basisweg 45 1043 AN Amsterdam Telefoon: 020 585 85 85 www.eyesonmedia.nl info@eyesonmedia.nl

/ Meer dan waard \

• OPPLAKKEN EN MONTEREN • PLEXIFICEREN • PRESENTATIEWANDEN • COMPLETE EXPOSITIES • LIFE SIZE POP-UPS • MAATWERK MOGELIJK

• • • • • • • • • • • • • • •

PHASE ONE M A M I YA L E A F CAMBO PROFOTO CANON PHOTOFLEX EPSON LUMEDYNE M E R C AT O HAHNEMÜHLE PERMAJET LACIE ILFORD COLORAMA ETC.

CUL PHASE TUR ON ZEL AL HE E F R DIG HIGH- ITAGE ITA LIS END ERE N

Column

/RACHEL BAAN IS LERAAR VAN HET JAAR 2015\

Perfect in balans

ijn dochter kan helemaal geboeid zijn door een schilderij dat ze mooi vindt, maar ik ben eigenlijk helemaal geen museumtype. Zie ik een schilderij dat mij aanspreekt, dan ben ik na twee minuten toch echt wel helemaal uitgekeken. Ik verwacht van een museum geen entertainment, maar ik wil wel verrast worden, geboeid of getriggerd. En als ik mijn klas meeneem naar een museum, wil ik dat de leerlingen er iets leren. De combinatie leerzaam en verrassing blijkt lastig. Hoe maak je een museum leerzaam? Met veel informa tieborden? Dat kan. Zo was ik in het Frietmuseum in Brugge: aan de wand het ene informatiebord na het andere. Over soorten aardappelen en hoe ze groeien, over het proces van rooien en de verschillende oliën waarin de frites uiteindelijk worden gebakken. Terwijl door het hele gebouw de geur van verse patat hing, probeerde ik serieus die borden in mij op te nemen. Maar de verleiding van de geur was te sterk en het hoofd te snel verveeld. Moet het dan juist heel interactief? Veel schermen, filmpjes en quizzen? In zo’n museum ben ik ook geweest: bij elk scherm minimaal drie mensen, maar

daar in de hoek was er nog één vrij! Kapot. Een zucht van moedeloosheid ontsnapte me. In de volgende zaal stonden hometrainers. Moest ik als een gek fietsen om iets over calorieën te weten te komen! Vervolgens sloeg ik het hele interactieve aanbod maar even over … Te kwetsbaar. Te afhankelijk van stemming. Nee, dan het het ‘Pavilhão da Agua’– het watermuseum – in Portugal. In de stromende regen liep ik van de tram naar het museumgebouwtje. Bij de ingang werd ik verwelkomd door een indrukwekkende waterzuil. Binnen een groot waterrad dat van alles in beweging zette. Slechts een tiental kleine, ingedamde waterver schijnselen werden gedemonstreerd. Het spetterde en plonsde en bij elk presentatie was precies voldoende informatie om het te begrijpen. Kinderen stonden geïntrigeerd te kijken en te voelen. Ervaren en informeren waren perfect in balans. Laat kinderen leren door verwondering en door zelf te ontdekken, maar overspoel ze niet. Buiten kwam de regen nog altijd met bakken uit de hemel, maar wat had ik genoten.

/ Educatieve waarde \

/ Meer dan waard \

Museum Schokland, UNESCO-erfgoed

Hier sta ik op Schokland, op historische bodem. Ik denk aan de eeuwige strijd met het water. Aan de vissers. Het geheim van droge voeten. Aan de smalle brug die Noord met Zuid verbond. Waar mensen van verschillende geloven elkaar wel moesten vasthouden en een dansje waagden.

/ Collectiewaarde \

Museum Menkemaborg, Uithuizen

Daar lopen ze. De tuin is historisch, het moment is nu. Bijna is het zover, geen twijfel, geen uitweg. â&#x20AC;&#x2DC;Ja, ik wilâ&#x20AC;&#x2122;.

/ Meer dan waard \

FOTO: ANOUK WUBS

/ Verbindende waarde \

Koninklijk Eise Eisinga Planetarium

/ Meer dan waard \

Ik kijk omhoog. Naar het planetarium van Eise Eisinga. Eise, die moest bewijzen dat de aarde niet uit haar baan zou schieten. Hij offerde zijn woonkamer op, werkte zeven jaren lang en gaf bange burgers hoop.

/ Educatieve waarde \

The Winter Anti Depression Show, Marres, Maastricht

/ Meer dan waard \

/ Belevingswaarde \

FOTO: GERT JAN VAN ROOIJ

Als het donker is en winter, hoe word ik dan gelukkig? Met een spiegel schijnen, zoeken, richten en een kakafonie aan zomerse geluiden opvangen. Dat kan bij Marres. Ogen en oren op scherp. Als ik naar buiten loop, gloei ik een beetje.

Museumcafé Belvédère, Oranjewoud

Clair-obscure doorkijkjes. De portretten van Jan Mankes. Hier wil ik zijn. Kopje thee drinken, en een haas zien. Of een hert.

/ Meer dan waard \

/ Economische waarde \

Hotspot

Net als in de film 52

/ Meer dan waard \

Op de pont trekt een gebouw aan de noordoever van het Amsterdamse IJ meteen je aandacht: het gigantische, witte EYE Filmmuseum. Sinds de opening in 2012 heeft het museum een aanzuigende werking op toeristen, Amsterdammers en young professionals. Naar EYE ga je om je onder te dompelen in de wereld van de film, voor een kop koffie met fabuleus uitzicht op het IJ of voor die ene must see-tentoonstelling. Alle reden voor een bezoek. FOTO’S: EDWIN WEERS

Echte ontmoeting

Plek met allure

Bij aankomst in Noord, de bootvaart nog in je benen, doemt voor je een enorm gebouw op. Het is ontworpen door het Oostenrijkse architectenbureau Delugan Meissl. Een iconisch gebouw, een landmark. Afhankelijk van waar je staat, oogt het gebouw soms slanker, dan weer hoger, soms gedrongen en dan weer meer open. Architect Roman Delugan: “Het gebouw verandert van seconde tot seconde. Je ogen zijn een levende camera.” Los van deze ruimtelijke effecten wilde de architect een gebouw neerzetten waar meerdere functies op een natuurlijke manier samenkomen. Hij zet zich daarmee af tegen het idee dat je slechts toeschouwer bent, zoals in megabioscopen – in de woorden van Delugan ‘consumptietempels’. Hij wilde een plek creëren waar mensen elkaar daadwerkelijk kunnen ontmoeten na het bekijken van een film of tentoonstelling. Daarom ligt in het hart van EYE de open arena, waar volgens Delugan ‘het echte contact plaatsvindt’.

Dat het in de praktijk ook zo functioneert, blijkt als je op een doordeweekse dag de sfeervolle ruimte binnen loopt. Deze week is EYE gastheer van animatiefestival ‘KLIK’. Overal liggen bezoekers relaxed op grote roze kussens: jongeren die de programmering nog even doornemen, een animator die aan een tekening werkt, ouders die al om drie uur ’s middags ontspannen hun eerste wijntje bestellen. De kinderen vermaken zich wel. Productdesigner Rikst van Dijk en net afgestudeerd theatermaker Esteban van der Wolf hebben een unlimited pass gekocht en zijn verdiept in het programmaboekje. “We willen zelf ook een stopmotion-filmpje maken. Daarom komen we hier inspiratie opdoen. Zo verheug ik me enorm op de presentatie van de internationale spreker van Pixar”, zegt Esteban. Het is niet de eerste keer dat zij in EYE komen. Rikst: “We wonen in Amsterdam-Noord, en het is een geweldige plek

“EYE is een plek met allure en heeft zelfs in de herfst een geweldig terras in de zon”

/ Belevingswaarde \

“Toen we hier net binnenkwamen, moest ik even wennen aan de hoeveelheid indrukken. Maar nu raak ik steeds meer gefocust”

“Dit museum is echt cool”

/ Meer dan waard \

De museumtip van: INGE SCHEIJDE

marketingmanager Tentoonstellingen EYE

De Hallen Haarlem

“Hier zijn bijzondere hedendaagse kunst tentoonstellingen te zien. Heel fraai ingericht en daarnaast zeer informatief.”

om exposities en films te bezoeken. Ja, het is wel echt onze buurtbioscoop.” “En vergeet niet dat je hier ook prima je ouders mee naartoe kunt nemen. Het is een plek met allure en heeft zelfs in de herfst een geweldig terras in de zon”, vult Esteban aan.

Upcoming Noord De bezoekersaantallen liegen er niet om: met jaarlijks zo’n 350.000 betalende bezoekers – 200.000 filmbezoekers en 150.000 mensen die de wisselende tentoonstellingen bezoeken – heeft EYE veel meer bezoekers getrokken dan vooraf was ingeschat. “Dat we met deze architectuur niet onopgemerkt zouden blijven, wisten we wel”, vertelt medewerker Marnix van Wijk, “maar dit overtreft ieders verwachtingen.” EYE is van groot belang voor de ontwikkeling van Amsterdam-Noord. Eerder was deze zijde van het IJ een onaantrekkelijk gebied. Met de komst van EYE hebben ook andere culturele instellingen zich in Noord gevestigd, de eerder voor sloop bestemde Van der Pekbuurt wordt opgeknapt en de ponten kunnen de aantallen bezoekers naar

“Ik voel me hier thuis, en wie weet ontmoet ik nog mensen die mij kunnen helpen bij mijn film”

‘upcoming Noord’ amper aan. Daarmee is de fysieke barrière van het IJ geslecht en het centrum van Amsterdam een stuk groter geworden.

Prettige werkplek Een punt van aandacht is dat de bewoners uit de Van der Pekbuurt en andere delen van Noord de weg naar EYE nog niet goed weten te vinden. “We ontwikkelen speciale programma’s voor de buurtbewoners zoals de filmclub Noord en bieden korting aan op vertoon van hun vuilnispas”, legt Marnix uit, “maar dan nog is de drempel hoog. We blijven ons best doen om de komende jaren ook deze doelgroep aan ons te verbinden.” Ondertussen is het restaurant volgestroomd: met dagjesmensen, maar ook met veel mensen die er vergaderen of werken. Een van hen is Hubert Poell. Wat hij voor de kost doet, is hem zelf ook niet helemaal duidelijk, maar hij schrijft wel aan een scenario voor een film. “Een soort Magnolia. Ken je dat? Maar dan spelend in AmsterdamWest.” Hubert is vaak in EYE te vinden. Het is voor hem een prettige, goed bereikbare plek waar hij zijn ideeën kan uitwerken. “En ze komen hier niet om de tien minuten vragen of ik nog koffie wil. Heerlijk. Ik voel me hier thuis, en wie weet ontmoet ik nog mensen die mij kunnen helpen bij mijn film.”

Focus op films Je zou bijna vergeten – zo lekker zit je – dat je vanuit het restaurant naar alle culturele ruimtes in het gebouw kunt gaan. Bijvoorbeeld naar de expositieruimte. Met wisselende tentoonstellingen over bijvoorbeeld William Kentridge, of zoals nu, Michelangelo Antonioni. Het contrast met de sfeer in het restaurant is groot. Hier is het rustig, donker. Aandachtig kijken de bezoekers naar filmfragmenten van de Italiaanse cineast Antonioni, op dertien grote schermen te zien. Studente Film- en literatuurwetenschappen Anne van den Dool heeft als verrassing haar vriend Paul Buckley, filosoof en journalist, meegenomen naar EYE. “Ik ben zelf heel erg fan van Antonioni en ik hoop Paul enthousiast te maken voor zijn films. Toen we hier net binnenkwamen, moest ik even wennen aan de hoeveelheid indrukken. Maar nu raak ik steeds meer gefocust. We kunnen niet alles helemaal zien, maar het is een geweldige prikkel om later al zijn films te gaan bekijken.” / Belevingswaarde\

Nieuw licht op de zaak? Verzelfstandiging, beleidsplan, organisatie- en samenwerkingsvraagstukken, bedrijfsplan, projectplan en management Bewezen resultaten in de culturele/museale en publieke sector mail@luciesnoeker.nl +31 (0)20 627.61.48 +31 (0)6 5115.34.24 www.luciesnoeker.nl

/ Meer dan waard \

www.tekstenuitleg.nl houtmarkt 21 haarlem 023 5316693

Voor deze wisselende tentoonstelling moeten bezoekers extra betalen. De permanente tentoonstelling in het souterrain van het museum is zonder toeslag te bekijken.

Zelf beleven Voor het green screen, waar je zelf een filmpje kunt maken, staat een familie uit Noord-Brabant woest te gebaren. “Kom op Loek, vliegen! Vliegen!”, moedigt de vader zijn zoon aan. Het filmpje wordt na afloop naar hun e-mailadres gestuurd: een blijvende herinnering aan een dagje EYE. Verderop liggen de jonge, Franse toeristen Marin en Tiphane dicht tegen elkaar aan in een van de gele videocabines. Ze spelen de filmquiz. “Niet veel vragen over Franse films, maar ik scoor best goed”, lacht Marin. “We zijn drie dagen in Amsterdam, en alle gidsen raden EYE aan. En terecht. Het is een geweldige ervaring: het gebouw is heel modern en mooi en we vermaken ons enorm met alles wat we hier kunnen doen.”

Museale karakter Eind 2015 krijgt de EYE-bezoeker er nog een ervaring bij. Op meerdere plekken in het museum komen dan apparaten te staan die de geschiedenis van de film laten zien als je eraan draait. Dit is een uitbreiding van de permanente tentoonstelling en het draagt bij aan het museale karakter van EYE. “Dit museum is echt cool”, glundert Thijmen. Hij staat met zijn vriendjes voor een interactief scherm te springen en te dansen. Hij struikelt bijna over zijn eigen woorden: “In welk museum kun je nu met een koptelefoon en een Ipad filmpersonages tot leven laten komen? Hoe heette die griezelfilm ook alweer, Fenne? Oh ja, Nosferatu. En het filmpje met die tijdreis was ook gaaf om samen te maken.” Fenne knikt en springt gelijk weer de lucht in. Hun vader kijkt even om een hoekje of het goed gaat en bestelt nog wat. Hier in EYE stap je even uit de realiteit, begeef je je in andere werkelijkheid. Net als in de film.

De museumtip van: ANNE VAN DEN DOOL, auteur en student Film- en literatuurwetenschappen

Galleria naziona le d’arte moderna e contemporanea

“De entree van dit prachtige gebouw in Rome is magisch: een versplinterde spiegelvloer, waarvan niemand weet of je erop mag lopen. Ze hebben een enorm gevarieerde collectie. Het mooist vond ik het drieluik van Giacomo Balla.”

ESTEBAN VAN DER WOLF, theatermaker

Teylers Museum

“In het verleden heb ik genoten van het kleurwerk van Rafaël en was ik overdon derd door de etsen van landschapschil der Claude Lorrain. Dit jaar is in dit Haarlemse museum de tentoonstelling Echte winters, met ijskoude Nederlandse winterlandschappen.”

/ Belevingswaarde \

‘OPA, REMMEN!’ ij stond eigenlijk niet op ons programma. Maar toen wees een medewerker van het Spoorwegmuseum mij en mijn kleinkinderen erop: jullie moeten echt de Vuurproef doen. Die heeft ook een prijs gewonnen in 2014, een soort Oscar van de amusements industrie. Goed, Dion, Dewi en ik naar binnen. Het begint heel rustig. Rutger Hauer vertelt over de geschiedenis van de trein. Best interessant. En dan loop je een volgende ruimte binnen. Een dame op een monitor: ‘Ik weet dat jullie denken dat we nu het depot met treinschatten in gaan. Maar ik weet iets veel beters!’ En dan sta je zomaar in een locomotief. Blauw licht. Sinister. Rook om je heen. Iedereen gaat zitten, er zijn vijftien of twintig plaatsen. Voorin: een machinist, een stoker, een remmer. Dan begin je aan een spectaculaire reis door te tijd. De trein gaat rijden. Het lijkt een simulator. Dezelfde dame vertelt wat je moet doen. De druk opvoeren, de snelheidshandel bedienen. Dion was bestuurder, ik remmer. De grap is dat je geen enkele invloed op de trein hebt. Hij gaat steeds harder. Je scheurt door de sneeuw, dan ineens door het Wilde Westen, je duikt een ravijn in, dan vlieg je door de toekomst, hangt de trein aan rails. Harder en harder. En Dion maar als een idioot overal aan rukken en trekken. ‘Opa, remmen!!’ ‘Ik doe mijn best’, riep ik terug. Dat was gejokt. Bám, het eindigt met een klap op het stootblok. Al die tijd wist ik niet waar de rem zat.”

FOTO: ROB OVERMEER

Harry van Dijk, museumbezoeker

FOTO: ROB OVERMEER

Een confrontatie met je hoofd

rappige ruimte, dat Kabinet met al die spiegels in Het Dolhuys. ‘Een confrontatie met je eigen hoofd’, is het idee. Ben benieuwd. Aha, er staan overal vragen op geschil derd. ‘Ben jij de baas over je binnenkamer of is je binnenkamer jou de baas?’ De binnenkamer, denk ik. Hm, dan zou je je gedachten niet kunnen beïnvloeden. Dat is wel gek. Die vraag laat ik even liggen. Deze dan: ‘Wat wil je aan je hoofd veranderen?’ Nou, ik ben wel eens wat narcistisch, denk te veel over mezelf na. Dat kan beter. En uiterlijk? Voorlopig niets hoor. ‘Is er ooit iets in je leven gebeurd waardoor je hoofd veranderd is?’ Ja, toen ik vier jaar was. Mijn

broertje kreeg kanker. Dat heeft me sneller volwassen gemaakt. Gelukkig gaat het allang weer goed met hem. Nog maar eens die binnenkamer doen… Nee, ik weet het nog niet. Eerst maar: ‘Hoe creëer je rust in je hoofd?’ Die is niet moeilijk: naar muziek luisteren. Het liefst naar treurig klassiek, dat brengt me altijd aan ’t huilen, dan vergeet ik alles. ‘Wat is er bijzonder aan je hoofd?’ Ik probeer mensen niet na te apen, probeer niemand te klonen, dat maakt mij en mijn hoofd speciaal. Moet ik nu wéér over die binnenkamer en de baas nadenken? Weet je wat, het antwoord laat ik gewoon in het midden.” Nezaket Aydin, museumbezoeker 59

Ecomare, Texel

Concept Realisatie Management

inspirerende inhoudelijk sterke en betekenisvolle concepten en uitwerkingen voor (ruimtelijke) narratieve projecten

www.staag.nl info@staag.nl +31(0)368414343 +31(0)643052043 aangesloten bij

TACO PAUKA

AMC . Amsterdam Museum . Fries Museum . Fries Verzetsmuseum Gemeente Amsterdam . Kinderboekenmuseum . Keramiekmuseum Princessehof NAi . Science Center NEMO . Onego Events . Stadsarchief Amsterdam Universiteitsmuseum Utrecht . Verzetsmuseum Amsterdam

www.grobenzo.nl

M u s e u m B o e r h a a v e L e i d e n , A n a t o m i s c h T h e a t e r, T i n ke r I m a g i n e e r s Te c h n i e k - P h a n t a V i s u a l AV S o l u t i o n s

/ Meer dan waard \

ÂŠFoto:Mike Bink

In het kort

Juweeltje in het Utrechts landschap

FOTO: MERIJN SOETERS

Naar Museum Oud Amelisweerd (MOA) in Bunnik ga je om de prachtige natuur. Klopt. Naar MOA ga je om de rijke historie. Klopt. Naar MOA ga je om de kunstwerken van Armando. Klopt ook. MOA heeft het allemaal. Zoals bezoekster Mijntje het verwoordt: “Juist de combinatie van natuur en cultuur maakt zoveel indruk. Een prachtig behouden huis met nieuwe kunst.” Na jaren van leegstand en tijdelijke bewoning werd landhuis Oud Amelisweerd in 2012 volledig gerestaureerd. De monumentale waarde van het pand vraagt om een bijzonder ontwerp. Uitgangspunt? Het monument in zijn omgeving was leidend. Binnen ontdek je verborgen schatten: historische interieurs met bijna 250 jaar oud papieren Chinees behang en buiten geniet je van een wandeling over het historisch landgoed. Bezoeker Margriet: “Een juweeltje in het Utrechts landschap met een rijke historie. Een lunch in restaurant De Veldkeuken in het koetshuis maakt dit bezoek tot een heerlijke belevenis.”

FOTO: MIKE BINK

Alsof je het zelf meemaakt In het Amsterdamse Verzetsmuseum Junior reizen kinderen met de tijdmachine naar het Nederland van de jaren ’40-’45. Daar maken ze kennis met de verhalen van het Joodse meisje Eva, of van Jan, die ouders heeft die in het verzet actief zijn. Ook Nelly, die lid is van de jeugdclub van de Nederlandse nazipartij, vertelt haar verhaal. In de cockpit van een vliegtuig kunnen de kinderen bovendien verhalen uit Nederlands-Indië, Suriname en de Antillen beleven. ‘Het voelt alsof ik zelf alles meemaak’, aldus de reactie van een van de jonge bezoekers in het gastenboek. ‘Jullie laten zien hoe erg het was, ik ben er erg bij stil gaan staan.’

Kazematten: terug in de tijd Kazematten? Dat is een ander woord voor een vesting, een plek dus om je te verdedigen. In Vlissingen kun je De Kazematten sinds 2013 bezoeken. Dat is het resultaat van Europese subsidie, én een bijzondere samenwerking tussen het waterschap, MuZEEum en gemeente. “Door de combinatie van partijen was er meer mogelijk”, vertelt dijkgraaf Toine Poppelaars. “Wij hebben de gewelven gerestaureerd, het MuZEEum realiseerde er de presentatie in.” Poppelaars draagt De Kazematten een warm hart toe. Niet alleen kwam hij meehelpen schoonmaken na het stormseizoen, hij ondersteunt ook in de middelen. Zo betaalt het MuZEEum het waterschap voorlopig een symbolisch huurbedrag, zodat zij kunnen investeren in de toestroom van bezoekers. “Het is een mooie belevenis geworden, je waant je echt in een andere tijd”, vertelt Poppelaars. “Het bezoek is een spannende tocht door de geheimzinnige, donkere gewelven waar ooit soldaten sliepen en de munitie opgeslagen stond.” Je loopt er dan ook in de voetsporen van Karel V, Michiel de Ruyter en Napoleon. / Belevingswaarde \

‘HET HOF VAN NEDERLAND’ DORDRECHT

MEETINSTRUMENTATIE

Meetapparatuur voor binnen klimaat controle in Musea

Dataloggers

Hanwell draadloos klimaat meetsysteem

Handmeters voor %RV, °C, m/s en CO2

Brede lijn dataloggers voor het meten en registreren van binnen klimaat parameters.

Het klimaatmonitoring systeem binnen de musea en conservering wereld.

Omniport30, handmeter/datalogger Diverse meetvoelers voor: %RV, °C ppmCO2

Dataloggers voor: %RV en °C of %RV, °C en ppm CO2. Modellen met: Bluetooth communicatie voor gegevens overdracht naar Smartfoon en Tablet.

On-line monitoring van uw klimaat via het internet. -Netwerk en Gebouwbeheer koppeling -Transmitters voor: Relatieve vochtigheid, Temperatuur, Licht, Verschildruk, overstroming etc.

XC-200 en XC-250 Handmeters voor %RV en °C, optioneel Infra Rood temperatuur meting.

Toepassingen: Musea, opslag, binnen klimaat meting, controle van klimaatregelingen.

Toepassingen: Musea, Klimaat controle van grote locaties, Gecontroleerde opslag, onderzoek, ziekenhuizen.

Toepassingen: Installateurs, binnen klimaat meting, Industrie, Controle van klimaatregelingen, ventilatie meting.

Turfschipper 114 - 2292 JB Wateringen - tel. 0174 272330 - fax 0174 272340 - e-mail : info@catec.nl - www.catec.nl 62

/ Meer dan waard \

Column

/PAULINE SLOT IS SCHRIJVER\

Het s-woord

FOTO: KOOS BREUKEL

‘Bezoek

een museum: dat is knap lastig!’ Zo’n slogan zie je nooit. Terwijl museumbe zoek toch heel wat van ons kan vragen. Maar musea zul je daar niet over horen: ze benadrukken hoe drempelloos leuk ze zijn. Ze roepen het ons toe in folders, in mission statements, in spotjes en op websites: hier is plezier gegarandeerd! En ze zeggen het voor onze eigen bestwil: deze once in a lifetime-tentoonstelling mogen wij niet missen. Uitroepteken. Je zou er haast wantrouwig van worden. Wat hebben musea te verbergen? Dat ze eigenlijk nogal saai zijn? Ja, het s-woord is gevallen. Aanpalende sectoren hebben op dat punt weinig te bewijzen. Musicals zijn een echte belevenis! Voetbal kijken: pure ontspan ning! Dancefeesten verrijken je leven! Zulke campag nes zie je niet. Misschien moeten musea uit de kast komen. Ja, wij bieden plezier en ontspanning, beleving, interactie, inspiratie, soms zelfs geluk. En ja, we hebben wifi en goede koffie, en na afloop kunt u lekker shoppen, want

we hebben elk denkbaar gebruiksvoorwerp met de Irissen van Van Gogh beplakt! Maar u kunt ook bij ons terecht voor onbegrip, verwar ring, ergernis, verveling, inspanning en zere voeten. Graag gedaan. Het Boek van de Maand lezen is inspannender dan kijken naar DWDD. Fietsen is vermoeiender dan in een achtbaan zitten. Tino Sehgal in het Stedelijk vergt meer dan een avondje Mamma Mia. Dat is nu eenmaal zo. Maar musea zijn populisten geworden. Ze beloven het electoraat fijne emoties en snelle oplossingen. Stem op ons. Ik houd van het museum. Het is een vrijplaats waar we onze pogingen om het goede te doen afschermen van ons talent om slecht en dom te zijn. Veel van mijn gelukkige uren heb ik doorgebracht op visgraatparket. Maar laten we niet doen alsof musea niets van ons vragen. Laat musea trots zijn op hun eigen veeleisend heid. Wat van waarde is, geeft zich niet zomaar prijs. Bezoek een museum: dat is knap lastig! En ervaar dat je soms opeens gelukkig bent.

/ Belevingswaarde \

Musea in cijfers

AANTAL MUSEA PER PROVINCIE 17 TOTAAL OMZET MUSEA:

€ 909 miljoen waarvan

45% eigen inkomsten

89 3

22 52

FULLTIME BANEN:

10.362

waarvan

6.278 betaalde banen 4.084 onbetaalde banen SOCIAL MEDIA

68% van de musea gebruikt Facebook 61% van de musea twittert Samen hebben musea meer dan

10 miljoen (niet-unieke) volgers

Unieke websitebezoeken:

51 miljoen Bron Museumcijfers 2014

/ Meer dan waard \

Musea in cijfers

AANTAL BEZOEKERS PER PROVINCIE x 1.000 511 599 632

MET STIP OP 1: NOORD-HOLLAND Bijna

13 miljoen

TOPPER! Met weinig musea trekt Drenthe relatief veel bezoekers

12.669

bezoekers

1.227

555 2.505

4.813

1.355 289 In totaal ontvangen de musea meer dan

25,9 miljoen bezoeken.

TENTOONSTELLINGEN per jaar

654

7,3 miljoen b ezoekers uit

het buitenland

13,5

miljoen

5,1 miljoen kinderen en 34% in schoolverband

jongeren t/m 18 jaar

bezoeken de musea

/ Meer dan waard \

INFOGRAPHIC: NOINOLOI

Gemiddeld presenteert een museum

Heel Zwolle profiteert

De Fundatie heeft Zwolle rijker gemaakt 66

/ Meer dan waard \

Een nieuw icoon voor de stad en een museumdirecteur die net zo makkelijk een tentoonstelling rond de Britse schilder Turner maakt als eentje geïnspireerd door de muziek van Nick en Simon. Museum de Fundatie in Zwolle heeft het. Sinds de uitbreiding van het museum in 2013 is het bezoekersaantal explosief gestegen. Dat is niet alleen goed nieuws voor het museum. Stad en regio liften mee op het succes.

et is een mooie zaterdagochtend en in de historische binnenstad van Zwolle begint het al aardig druk te worden. Museum de Fundatie gaat om 11.00 uur open en ver daarvoor zijn al de eerste dagjesmensen te bespeuren. Ze drinken een kopje koffie op het Grote Kerkplein, slenteren langs de boetiekjes in de Sassenstraat of werpen een blik in de etalage van die andere Zwolse trekpleister: Waanders in de Broeren, ‘meer dan een boekhandel’.

Van Gogh tot Cremer Het museum aan de Blijmarkt trekt sinds de uitbreiding in 2013 jaarlijks meer dan 200.000 bezoekers uit binnen- en buitenland. Ter vergelijking: in 2006 waren dat er amper 16.000. Tentoonstellingen als Van Gogh tot Cremer en Dans op

de Vulkaan – Kunst en leven in de Republiek van Weimar gaven het museum een enorme boost. “Het bewijst dat je met een aansprekende programmering voor diverse doelgroepen en een gastvrije ontvangst heel veel verblijfstoeristen en dagjesmensen naar je stad kunt halen”, aldus een tevreden wethouder van Economische Zaken René de Heer. Tevreden, want De Fundatie is goed voor de Zwolse economie. Wie het museum bezoekt, gaat vaak ook nog de stad in om te winkelen of lekker uit eten te gaan. “Ondernemers spelen hier handig op in”, zegt De Heer. “Een luxe wijn- en delicatessenzaak is speciaal naar de Papenstraat

verhuisd om maar in de loop naar het museum te zitten.”

Ralph Keuning Het succes van De Fundatie komt voor een groot deel op het conto van museumdirecteur Ralph Keuning. Met zijn marketingachtergrond weet hij als geen ander tentoonstellingen met hoogwaardige kunst toegankelijk te maken voor een groot publiek. Ook de media weet hij goed te vinden. Een optreden in De Wereld Draait Door – waar Keuning het niet zal nalaten regelmatig het woord Zwolle te laten vallen – is genoeg om weer nieuwe nieuwsgierige bezoekers naar de Overijsselse hoofdstad te trekken. “De Fundatie is goed voor het profiel van de stad”, zegt De Heer. En dat is ook precies een van de ambities. Het museum wil zijn aantrekkingskracht, die tot grote bezoekersstromen leidt, gebruiken ten faveure van de groei en bloei van Overijssel en Zwolle. De wethouder legt uit hoe dat in de praktijk werkt . “De Fundatie heeft een mooie maar bescheiden koffiebar. Voor je lunch of uitgebreide borrel ben je aangewezen op de horeca in de stad. Dat is een bewuste keuze. Zo ontstaat er een kruisbestuiving waar heel Zwolle van profiteert.” / Economische waarde \

/ Meer dan waard \

Het verhaal van Zwolle Het nieuwe zelfbewustzijn van Zwolle is niet alleen het werk van de museumdirecteur. Belangrijke factor is de intensieve samenwerking tussen stad en regio. Museum, gemeente, citymarketing, ondernemers: samenwerking is de grondtoon. Claudi Groot Koerkamp, merkleider Zwolle en IJsseldelta bij Marketing Oost: “Versnippering maakt plaats voor een integrale aanpak. We stemmen steeds meer activiteiten en evenementen op elkaar af. Momenteel werken we samen aan het ‘Verhaal van Zwolle’. De eeuwenoude Zwolse geschiedenis in handel, politiek en onderwijs gecombineerd met de innovatieve en vriendelijke mentaliteit van de inwoners, maakt Zwolle tot een aantrekkelijke stad. Dat verhaal gaan we allemaal – inclusief De Fundatie – op onze eigen manier uitdragen.”

Vette vredesduif

De museumtip van: RENÉ DE HEER

wethouder Economische Zaken Zwolle

Bonami Spel computer Museum “Een nostalgische verzameling in Zwolle: je ziet er de eerste Commodore 64 en de Atarispelcomputers die je vroeger op je tv aansloot. En het lijkt me leuk om na al die jaren weer eens Pong te spelen.”

CLAUDI GROOT KOERKAMP city marketeer, Zwolle

Centre Pompidou

“Dit gebouw in Parijs is op zich is al een bezoek waard: het museum lijkt wel binnenste buiten gekeerd met al die buizen aan de buitenkant. En binnen is er altijd weer iets nieuws te zien.”

Niet alleen de tentoonstellingen trekken bezoekers naar De Fundatie, ook het bijzondere gebouw. Blikvanger is de Wolk, de ellipsvormige opbouw bekleed met wit-blauwe tegels boven op het negentiende-eeuwse Paleis aan de Blijmarkt. Ervoor schittert de Grote gouden vette vredesduif van Marte Röling. Officieel heet de opbouw Het OOG, vanwege het mooie uitzicht op de binnenstad, later werd dat de Wolk, en in de volksmond horen we ook vaak het ei of de ufo. Het fotogenieke bouwwerk inspireerde Max van Dijk, eigenaar van banketbakke-

rij-lunchroom Van Orsouw, tot een mini-wolk op de luifel van zijn zaak aan de Grote Markt. Rond de onthulling van de replica liet hij ‘kunstkistjes’ maken. “Zwolle is sinds de Wolk toch een soort kunsthoofdstad geworden”, licht Van Dijk toe, “daar wilde ik iets mee.” Hij vroeg via Twitter aan kunstenaars om een houten kistje te beschilderen. De kistjes werden gevuld met Zwolse lekkernijen die Van Dijk in zijn winkel verkocht. “Op die manier wilde ik kunst bereikbaar maken voor mensen die denken dat kunst ‘duur’ en ‘moeilijk’ is.” Van Dijk wil de komende jaren ook inspelen op actuele tentoonstellingen, bijvoorbeeld met speciaal Cremer-gebak of Turner-chocolade. Ook zonder die extra’s heeft hij sinds 2013 aanzienlijk meer klandizie. De replica van de Wolk blijft daarbij niet onopgemerkt. “Toeristen kennen het icoon allemaal. Ze moeten erom glimlachen en maken er foto’s van. Ik ben zeer content met De Fundatie. Het museum heeft de stad rijker gemaakt.”

Overnachtingen De Fundatie heeft een vaste collectie en organiseert veel wisselende tentoonstellingen, zowel voor een breed publiek als voor specialisten. Dat betekent dat mensen meerdere keren per jaar terugkeren voor een bezoek. Door de aanwezigheid van andere musea, een aantrekkelijk winkelaanbod en diverse evenementen is een dagje Zwolle eigenlijk te kort. Dit heeft een positief effect op het aantal overnachtingen. Dat merkt ook Claudia Hendriks

STIJGENDE CIJFERS IN ZWOLLE

2,5 miljoen

• In 2014 zijn ongeveer bezoeken* aan Zwolle gebracht door Nederlanders. • Zij gaven ongeveer 39 euro per persoon per dag uit tijdens hun bezoek aan Zwolle. • 10% van deze bezoekers aan Zwolle* bezocht een museum. In 2009 was dat nog ‘slechts’ 3% van de bezoekers in Zwolle. • Voor 7% van deze bezoekers is museumbezoek de belangrijkste reden voor hun bezoek aan Zwolle. In 2009 was dit nog maar 2%. * Dit zijn dagjesmensen en verblijfsgasten. Zakelijke bezoekers, eigen inwoners en buitenlandse gasten zijn in deze cijfers niet meegerekend.

/ Economische waarde \

Bron: CVO stedenbezoek, NBTC-NIPO research, 2014

“Zwolle is sinds de Wolk toch een soort kunsthoofdstad geworden”

/ Meer dan waard \

van Grand Hotel Wientjes, ook al 85 jaar een begrip in Zwolle. Het Bilderberghotel profiteert op twee manieren van het nabijgelegen museum. “We hebben bijvoorbeeld het diner verzorgd na de opening van de grote overzichtstentoonstelling Jan Cremer, en gasten die op uitnodiging van De Fundatie in Zwolle zijn, overnachten bij ons. Daarnaast hebben we arrangementen voor ‘gewone’ bezoekers, bijvoorbeeld een overnachting inclusief toegang tot De Fundatie. Daar is veel vraag naar.” Ook Hendriks constateert dat de uitbreiding van De Fundatie goed is voor de stad. “Zwolle is als stad meer in trek. Veel bezoekers van het museum zijn aangenaam verrast over onze mooie binnenstad. Onze niet-zakelijke hotelgasten, veelal afkomstig uit België, Duitsland of Engeland, geven ook elders in de stad geld uit. Ze maken bijvoorbeeld een ritje in de fietstaxi of ze brengen een bezoek aan het historische Balletjeshuis. Een balletje is een typisch Zwols, ambachtelijk gemaakt snoepje. We hebben ook gasten die in de Librije dineren en bij ons overnachten.”

Menselijke maat En de Zwollenaar, wat vindt die van al die extra bezoekers in zijn stad? Wethouder De Heer: “De Zwollenaren hebben het museum in de armen gesloten. Dat komt ook doordat we altijd de menselijke maat in de gaten blijven houden en goed met de stad communiceren.” Zwolle kan de extra bezoekers dan ook prima aan. Te veel toeristen in Amsterdam? Laat ze maar met de Hanzespoorlijn naar Zwolle komen. Kan Giethoorn de topdrukte door Aziatische punteraars niet aan? Een combinatie met cultuur opsnuiven in Zwolle zou een oplossing kunnen zijn. Behalve de komst van meer toeristen ziet De Heer nog meer vergezichten. Zwolle profileert zich ook als stad om te ondernemen en te wonen. Dat eerste gebeurt al steeds meer, vooral in de creatieve sector. “Er ontstaat creatief ondernemerschap met menselijke maat. Kijk bijvoorbeeld naar de coöperatie met jonge creatieven en naar ArtEZ, onze hogeschool voor de kunsten. Zwolle wordt steeds aantrekkelijker om te verblijven, te studeren, te ondernemen en te wonen. Dankzij De Fundatie, en ook dankzij een groot netwerk van ondernemende mensen.”

De museumtip van: CLAUDIA HENDRIKS

revenue manager Bilderberg Grand Hotel Wientjes in Zwolle

Nationaal Fiets museum Velorama “Niet vanachter een lint naar schilderijen kijken maar lekker interactief. Als kind keek ik mijn ogen uit naar de grootste fietsencollectie van de wereld in Nijmegen.”

/ Economische waarde \

In het kort

‘Nothing beats the real thing’

FOTO: JOEP JACOBS

Het meisje met de parel zien en dan… Toeristen uit de hele wereld komen er speciaal voor naar het Mauritshuis. ‘Amazing collection, especially Girl with a Pearl Earring. Seen many images, but nothing beats the real thing’. Bij Tripadvisor staat het Mauritshuis op nummer 1 van de Haagse attracties die in elk geval een bezoek verdienen. Dit museum is met zijn vele topstukken uit de Nederlandse kunst een visitekaartje voor Nederland in het buitenland. Museumbezoek is sowieso een must voor buitenlandse toeristen. Ongeveer de helft van hen bezoekt ten minste één museum.

BRABANTS DESIGN

Dé designwinkel van ‘s-Hertogenbosch, zo staat de gezamenlijke museumshop van Het Noordbrabants Museum en het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch bekend. De shop is alleen al een feest om te bezoeken, zo mooi oogt hij. Bewust is een groot deel van het assortiment Dutch design. De Bossche keramist Henk Wolvers ontwierp speciaal voor de museumshop lichtjes van porselein, geïnspireerd op de architectuur van het museum: “Het is betaalbaar design en extra promotie voor mijn werk. Ik krijg nu veel mensen in mijn atelier die in het museumkwartier eerst in de museumshop zijn geweest.”

Stillevens om van te smullen “Het water loopt je toch in de mond als je al die heerlijke vruchten ziet?” De stillevens in het Rijksmuseum inspireerden het ondernemersduo Birgitta van Langeveld en Alexandra Schijf om samen de Rijks Conserven te ontwikkelen. Met de vrij te gebruiken afbeeldingen in de Rijksstudio ontwierpen ze een prachtig etiket. Maar daar bleef het niet bij. “Alles moet wel kloppen: we willen de echte smaken van de Gouden Eeuw laten proeven. Dus van exotische vruchten maken we siroop, met typische VOC-specerijen zoals kruidnagel en kaneel.” Met dit nieuwe product won het tweetal bij de Rijksstudio Award 2015 de tweede prijs. Een flinke stimulans voor hun volgende doel: een complete lijn van deze kunst in eetbare vorm, te koop in de museumwinkel.

/ Meer dan waard \

Win-win door kruisbestuiving Het Stadsmuseum Harderwijk heeft een mooi Cultuurcafé. Vrijwilligers schenken er een kopje koffie, en een lokale lekkernij is er ook te krijgen. Groepen die een dagje uit willen, verwijst het Stadsmuseum graag door naar horecagelegen heden in het historische centrum van Harderwijk. Ernst Schuurkamp van Brasserie de Bank: “Dat doet het museum bewust. Voor kunst en cultuur ga je naar het Stadsmuseum, voor een goede lunch kom je naar ons.” Zo werken museum en Harderwijkse horeca samen. Museumbezoek, winkelen en lunchen in de stad vormen samen een compleet dagje uit. Steeds meer dagjesmensen weten het historische stadje daardoor te vinden. Toen Rembrandt in Zwart-Wit te zien was, vervijfvoudigde het aantal bezoekers dat een kaartje kocht. Dat was niet alleen goed voor het museum, ook voor de horeca en winkeliers. “Het museum heeft telkens weer iets nieuws in petto, dus die kruisbestuiving zal zeker blijven,” vermoedt Schuurkamp.

Anne Kolkman, liefhebster van textiel

FOTO: RAW COLOR

Zet eens designers aan het breien

“Ik liep er hier in Eindhoven zomaar tegenaan, tijdens de Dutch Design Week. Ik ben altijd al dol geweest op mooie stoffen en bijzondere ontwerpen. En dat is bij het label by TextielMuseum echt het geval. Heel tof zoals het TextielMuseum ontwerpers aan de gang zet in hun TextielLab. Het levert een verrassend assortiment op aan huishoudelijk textiel. Mooi toch, dineren op een tafellaken van Viktor&Rolf en daarna de afwas doen met een droogdoek van Liset van der Scheer? Je kunt het textiel kopen in de eigen webshop van het museum en in exclusieve woonwinkels als The Frozen Fountain in Amsterdam. Zo’n eigen merk introduceren is voor een museum een slimme manier om extra geld binnen te krijgen. Als je daar dan weer nieuwe tentoonstellingen van kunt maken, ben je goed bezig. De plaid waarmee ik op de foto sta, is ontworpen door Simone Post, een jong talent dat gecoacht is door topdesigner Hella Jongerius. Heel knap hoe ze het traditionele handwerk hebben omgezet naar de huidige tijd. Want deze plaid lijkt wel met de hand gebreid, maar dat is onmogelijk. Die steken, in telkens andere kleuren, kunnen alleen gemaakt worden met een computergestuurde breimachine. Je kunt de woonplaids overal voor gebruiken. Op de bank, decoratief aan de muur, als sprei. Of om je schouders, als je het een beetje koud hebt.”

/ Economische waarde \

MCW ontwerpt en ontwikkelt animatie, film en multimedia voor musea, exhibits en tentoonstellingen. mcw.nl

010 - 452 25 26

Kasteel Hoensbroek - Paleis Het Loo - Museum Prinsenhof - Het Scheepvaartmuseum - Museum Engelandvaarders - Hidrodoe

/ Meer dan waard \

column

/ARNO BROK IS BURGEMEESTER VAN DORDRECHT\

Mooi meegenomen

Alles van waarde is weerloos. De zin zelf heeft een plek gevonden in ons nationale historische geheugen. Het hele gedicht van Lucebert gaat over vergankelijkheid. Wat is er bestand tegen de tijd? Hoe vergankelijk is het gedicht? Hoe vergankelijk zijn de waarden die voortvloeien uit cultuur? Zonder af te willen doen aan de intrinsieke waarden of het belang van cultuur voor de persoonlijke ontwikkeling van individuen en groepen en haar bijdrage aan de leefbaarheid in de stad, is het voor iedere gemeente van belang dat stedelijke cultuurbeleid ook bijdraagt aan het vesti gingsklimaat voor bewoners en bedrijven en aan de economische ontwikkeling. En aan het toerisme. Cultuur verbinden aan geldelijk gewin? Toch zijn die twee onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ook in mijn stad, Dordrecht. We besloten vanaf 2006 honderd miljoen te investeren in cultuur. En die gemeentelijke investeringen “lokten” ook nog eens private investerin gen in de culturele infrastructuur uit ter waarde van tientallen miljoenen. In die culturele infrastructuur heeft het Dordrechts Museum een prominente plek, evenals het recent

gerenoveerde historische theater Kunstmin, het Ener giehuis en het Nationaal Onderwijs Museum. Het culturele aanbod van de stad draagt bij aan de aantrekkelijk heid om er te wonen en te werken. Bedrijven vestigen zich graag in zo’n stad. Natuurlijk, die intrinsieke waarden van cultuur zijn belangrijk. De maatschappelijke waarden eveneens. Het historisch belang van een goede collectie moet zeker niet worden vergeten. Maar laten we niet kleinzerig doen over het economisch belang. Kunst heeft een forse economische spin-off in de stad. Stijgende huizenprijzen, meer bezoekers, meer bestedingen in de horeca. De tentoonstelling Willem II Kunst Koning in het Dordrechts Museum in 2014 leidde tot maar liefst 2,5 miljoen euro meer omzet bij de lokale middenstand! De belangrijkste waarde van onze musea is dat zij door het bijbrengen van historisch besef en gevoel voor schoonheid ons leven verrijken. Daardoor dragen ze bij aan een betere samenleving. Dat juist door die musea en andere culturele instellin gen de stedelijke economie wordt geschraagd mag je ironisch noemen. Maar het is voor de stad mooi meegenomen.

/ Economische waarde \

Leden Museumvereniging Aaltense Musea AALTEN, Aboriginal Art Museum UTRECHT, Afrika Museum BERG EN DAL, Agrarisch Museum Westerhem MIDDENBEEMSTER, Airborne Museum ‘Hartenstein’ OOSTERBEEK, Allard Pierson Museum AMSTERDAM, Amsterdam Pipe Museum AMSTERDAM, Anne Frank Stichting AMSTERDAM, Anton Pieck Museum HATTEM, Bakkerijmuseum De Oude Bakkerij MEDEMBLIK, Behoud van den Doornenburg DOORNENBURG, Belasting & Douane Museum ROTTERDAM, Bevrijdingsmuseum Zeeland NIEUWDORP , Biesbosch MuseumEiland WERKENDAM, Bijbels Museum AMSTERDAM, Bijzondere Collecties UVA AMSTERDAM, Bisdom van Vliet HAASTRECHT, Bonnefantenmuseum MAASTRICHT, Boomkwekerijmuseum BOSKOOP, Botanische Tuin De Kruidhof BUITENPOST, Botanische Tuin TU Delft DELFT, Botanische Tuinen Utrecht UTRECHT, Brabants Museum Oud Oosterhout OOSTERHOUT, Breda’s Museum BREDA, Chabot Museum ROTTERDAM, Cobra Museum Amstelveen AMSTELVEEN, CODA / Cultuur Onder Dak Apeldoorn APELDOORN, Collectie Brands NIEUW DORDRECHT, Comenius Museum NAARDEN, Cultureel Maçonniek Centrum Pr.Frederik DEN HAAG, Cultuur-Historisch Museum Sorgdrager HOLLUM-AMELAND, Cultuurhistorisch Museum Texel DE WAAL (TEXEL), Czaar Peterhuis ZAANDAM, DAF Museum EINDHOVEN, De Domijnen SITTARD, De Glasblazerij/Stichting Glas LEERDAM, De Hallen Haarlem HAARLEM, De Mesdag Collectie DEN HAAG, De Pont Museum voor Hedendaagse Kunst TILBURG, De Zaansche Molen Vereniging KOOG AAN DE ZAAN, Deventer Verhaal DEVENTER, Diamant Museum Amsterdam AMSTERDAM, Discovery Center Continium KERKRADE, Dolhuys, Museum van de geest HAARLEM, Dordrechts Museum DORDRECHT, Drents Museum ASSEN, Drukkerijmuseum Meppel MEPPEL, Edams Museum EDAM, Eindhoven Museum EINDHOVEN, Elisabeth Weeshuis Museum CULEMBORG, EYE AMSTERDAM, Flessenscheepjesmuseum ENKHUIZEN, Flipje en Streekmuseum Tiel TIEL, Florence Nightingale Instituut CULEMBORG, Foam Fotografiemuseum Amsterdam AMSTERDAM, Fotomuseum DEN HAAG, Fries Landbouw Museum EARNEWALD, Fries Museum LEEUWARDEN, Fries Scheepvaart Museum SNEEK, Fries Verzetsmuseum LEEUWARDEN, Fruitteeltmuseum KAPELLE, Galerij Willem V DEN HAAG, Gelders Geologisch Museum VELP, GEM, museum voor actuele kunst DEN HAAG, Gem. Archeologisch Museum Aardenburg AARDENBURG, Gemeentemuseum Helmond HELMOND, Gemeentemuseum Het Land van Thorn THORN, Gemeentemuseum Weert, Religieuze Kunst WEERT, Geologisch Museum Hofland LAREN, Gorcums Museum/Gem.Gorinchem GORINCHEM, Graafs Museum GRAVE, GRID Grafisch Museum Groningen GRONINGEN, Groninger Museum GRONINGEN, Haags Historisch Museum DEN HAAG, Hannemahuis HARLINGEN, Heemkundig Streekmuseum Jan Uten Houte ETTENLEUR, Herinneringscentrum Kamp Westerbork HOOGHALEN, Het Cuypershuis ROERMOND, Het Dordts Patriciërshuis DORDRECHT, Het Hof van Nederland DORDRECHT, Het Hollands Kaasmuseum ALKMAAR, Het Nederlands Vestingmuseum NAARDEN, Het Nieuwe Instituut ROTTERDAM, Het Nijsinghhuis EELDE, Het Noordbrabants Museum ‘S HERTOGENBOSCH, Het Scheepvaartmuseum AMSTERDAM, Het Spinozahuis RIJNSBURG, Het Sterkenhuis BERGEN NH, Historiehuis Roermond ROERMOND, Historisch Museum De Bevelanden GOES, Historisch Museum De Casteelse Poort WAGENINGEN, Historisch Museum De Scheper EIBERGEN, Historisch Museum Den Briel BRIELLE, Historisch Museum Ede EDE, Historisch Museum Hengelo HENGELO, Historisch Museum Het Palthe Huis OLDENZAAL, Historische Tuin Aalsmeer AALSMEER, Hollandsche Schouwburg AMSTERDAM, Hortus Botanicus Leiden LEIDEN, Huis Doorn DOORN, Huis Marseille, Museum voor Fotografie AMSTERDAM, Huis van Gijn DORDRECHT, Huis Verwolde LAREN, Huizer Museum HUIZEN, Hunebedcentrum BORGER, Huygensmuseum Hofwijck VOORBURG, Ikonenmuseum Kampen KAMPEN, Japanmuseum SieboldHuis LEIDEN, Joods Historisch Museum AMSTERDAM, Jopie Huisman Museum WORKUM, Kaap Skil OUDESCHILD, TEXEL, Kasteel Ammersoyen AMMERZODEN, Kasteel Cannenburch VAASSEN, Kasteel De Haar HAARZUILENS, Kasteel Doorwerth / Ned. Jachtmuseum DOORWERTH, Kasteel Duivenvoorde VOORSCHOTEN, Kasteel Hernen HERNEN, Kasteel Hoensbroek HOENSBROEK, Kasteel Huis Bergh ‘S HEERENBERG, Kasteel Museum Sypesteyn LOOSDRECHT, Kasteel Rosendael ROZENDAAL, Katakombenstichting VALKENBURG A/D GEUL, Katwijks Museum KATWIJK AAN ZEE, Kazemattenmuseum Kornwerderzand KORNWERDERZAND, Kempenmuseum De Acht Zaligheden EERSEL, Keramiekcentrum Tiendschuur Tegelen TEGELEN, Keramiekmuseum Princessehof LEEUWARDEN, Kermis- en Circusmuseum STEENWIJK, Kijk- en Luistermuseum BENNEKOM, Klompenmuseum Gebr. Wietzes EELDE, Kröller-Müller Museum OTTERLO, Landbouw/Juttersmuseum ‘Swartwoude’ BUREN-AMELAND, Landgoed Fraeylemaborg SLOCHTEREN, Letterkundig Museum/Kinderboekenmuseum DEN HAAG, Liemers Museum ZEVENAAR, Limburgs Museum VENLO, Louis Couperus Museum DEN HAAG, Louwman Museum DEN HAAG, Marie Tak van Poortvliet Museum DOMBURG, Marinemuseum DEN HELDER, Mariniersmuseum ROTTERDAM, Maritiem Centrum ‘Abraham Fock’ HOLLUM-AMELAND, Maritiem Museum Rotterdam ROTTERDAM, Marker Museum MARKEN, Markiezenhof, gem. Bergen op Zoom BERGEN OP ZOOM, Mauritshuis DEN HAAG, Max Euwe Centrum AMSTERDAM, Micropia AMSTERDAM, MIJ| Museum IJsselstein IJSSELSTEIN, Miramar Zeemuseum VLEDDER, MOA Museum Oud Amelisweerd BUNNIK, Molenmuseum De Wachter ZUIDLAREN, Mondriaanhuis AMERSFOORT, Multatuli Museum AMSTERDAM, Museon DEN HAAG, Museum aan het Vrijthof MAASTRICHT, Museum Arnhem ARNHEM, Museum Beelden aan Zee DEN HAAG, Museum Belvédère HEERENVEEN, Museum Betje Wolff MIDDENBEEMSTER, Museum Boerhaave LEIDEN, Museum Boijmans Van Beuningen ROTTERDAM, Museum Bredius DEN HAAG, Museum Broeker Veiling BROEK OP LANGEDIJK, Museum Bronbeek ARNHEM, Museum Buurtspoorweg HAAKSBERGEN, Museum Catharijneconvent UTRECHT, Museum de Buitenplaats EELDE, Museum De Cruquius CRUQUIUS, Museum de Fundatie ZWOLLE, Museum de Fundatie HEINO/WIJHE, Museum De Koperen Knop HARDINXVELD-GIESSENDAM, Museum De Lakenhal LEIDEN, Museum De Locht Limburg MELDERSLO, Museum De Looierij DONGEN, Museum De Ronde Venen VINKEVEEN, Museum ‘De Tien Malen’ PUTTEN, Museum De Vier Quartieren OIRSCHOT, Museum De Wemme ZUIDWOLDE, Museum De Wieger DEURNE, Museum ‘De Zwarte Tulp’ LISSE, Museum der Koninklijke Marechaussee BUREN, Museum Dokkum DOKKUM, Museum Dorestad WIJK BIJ DUURSTEDE, Museum Drachten DRACHTEN, Museum Flehite AMERSFOORT, Museum Geelvinck Hinlopen Huis AMSTERDAM, Museum Gevangenpoort DEN HAAG, Museum Gouda GOUDA, Museum Haarlem HAARLEM, Museum Heerenveen HEERENVEEN, Museum Henriette Polak ZUTPHEN, Museum Het Oude Raadhuis Urk URK, Museum Het Pakhuis Ermelo ERMELO, Museum het Petershuis GENNEP, Museum Het Rembrandthuis AMSTERDAM, Museum Het Schip, Amsterdamse School AMSTERDAM, Museum Het Valkhof NIJMEGEN, Museum Hilversum HILVERSUM, Museum Hindeloopen HINDELOOPEN, Museum In ‘t Houten Huis DE RIJP, Museum Jan Heestershuis SCHIJNDEL, Museum Jan van der Togt AMSTELVEEN, Museum Joure JOURE, Museum Kasteel Wijchen WIJCHEN, Museum Kennemerland BEVERWIJK, Museum Kerkelijke Kunst WORKUM, Museum Klok & Peel ASTEN, Museum Land van Valkenburg VALKENBURG LB, Museum Martena FRANEKER, Museum Meermanno DEN HAAG, Museum Nairac BARNEVELD, Museum Nederlandse Cavalerie AMERSFOORT, Museum Nienoord LEEK, Museum Noordwijk NOORDWIJK, Museum Ons’ Lieve Heer op Solder AMSTERDAM, Museum Opsterlân GORREDIJK, Museum Oud-Lunteren LUNTEREN, Museum Paul Tétar van Elven DELFT, Museum Prinsenhof Delft DELFT, Museum Rijswijk RIJSWIJK, Museum Rotterdam ROTTERDAM, Museum Schokland SCHOKLAND, Museum Slager ‘S HERTOGENBOSCH, Museum Slot Loevestein POEDEROIJEN, Museum Spakenburg BUNSCHOTEN-SPAKENBURG, Museum Speelklok UTRECHT, Museum Stad Appingedam APPINGEDAM, Museum Stedhûs Sleat SLOTEN, Museum Sterrenwacht Sonnenborgh UTRECHT, Museum Swaensteyn VOORBURG, Museum ‘t Behouden Huys TERSCHELLING-WEST, Museum ‘t Oude Slot VELDHOVEN, Museum Terra Maris OOSTKAPELLE, Museum Tongerlohuys ROOSENDAAL, Museum van Bommel van Dam VENLO, Museum van Brabantse Mutsen en Poffers SINT-OEDENRODE, Museum van de 20e Eeuw HOORN, Museum van Egmond EGMOND AAN ZEE, Museum Van Loon AMSTERDAM, Museum Veere VEERE, Museum Veere VEERE, Museum Vlaardingen VLAARDINGEN, Museum Volkenkunde LEIDEN, Museum voor anatomie en pathologie NIJMEGEN, Museum voor Communicatie DEN HAAG, Museum Weesp WEESP, Museum Wierdenland Ezinge EZINGE, Museum Willet-Holthuysen AMSTERDAM, Museum Zaanse Tijd ZAANDAM, Museumboerderij ‘t Olde Maat Uus

/ Meer dan waard \

GIETHOORN, Museummolen De Nieuwe Palmboom SCHIEDAM, Museumpark Orientalis HEILIG LANDSTICHTING, Museumstoomtram Hoorn-Medemblik HOORN, Muzee Scheveningen SCHEVENINGEN, Nationaal Baggermuseum SLIEDRECHT, Nationaal Bevrijdingsmuseum 19441945 GROESBEEK, Nationaal Brandweermuseum HELLEVOETSLUIS, Nationaal Gevangenismuseum VEENHUIZEN, Nationaal Glasmuseum/ Stichting Glas LEERDAM, Nationaal Jenevermuseum SCHIEDAM, Nationaal Militair Museum SOEST, Nationaal Monument Kamp Vught VUGHT, Nationaal Onderwijsmuseum DORDRECHT, Nationaal Science Center NEMO AMSTERDAM, Nationaal Tinnen Figuren Museum OMMEN, Nationaal Vlasserij-Suikermuseum KLUNDERT, Nationaal Vlechtmuseum NOORDWOLDE, Natura Docet Wonderryck Twente DENEKAMP, Naturalis Biodiversity Center LEIDEN, Natuurcentrum Ameland NES-AMELAND, Natuurhistorisch Museum Maastricht MAASTRICHT, Natuurhistorisch Museum Rotterdam ROTTERDAM, Natuurmuseum Brabant TILBURG, Natuurmuseum Fryslân LEEUWARDEN, Natuurmuseum Nijmegen NIJMEGEN, Ned. Instituut voor Beeld en Geluid HILVERSUM, Ned. Instituut voor Kunstgeschiedenis DEN HAAG, Nederlands Artillerie Museum ‘T HARDE, Nederlands Bakkerijmuseum HATTEM, Nederlands Fotomuseum ROTTERDAM, Nederlands Leder en Schoenen Museum WAALWIJK, Nederlands Openluchtmuseum ARNHEM, Nederlands Steendrukmuseum VALKENSWAARD, Nederlands Stoommachinemuseum MEDEMBLIK, Nederlands Tegelmuseum OTTERLO, Nederlands Zilvermuseum Schoonhoven SCHOONHOVEN, Nederlands Zouavenmuseum OUDENBOSCH, Nieuw Land Erfgoedcentrum LELYSTAD, Noordelijk Scheepvaartmuseum GRONINGEN, Oertijdmuseum De Groene Poort BOXTEL, Oorlogsmuseum Overloon OVERLOON, Openbaar Vervoermuseum Doetinchem DOETINCHEM, Openluchtmuseum / Themapark De Spitkeet HARKEMA, Openluchtmuseum Het Hoogeland WARFFUM, Openluchtmuseum Ootmarsum OOTMARSUM, Paleis Het Loo Nationaal Museum APELDOORN, Panorama Mesdag BV DEN HAAG, Persmuseum AMSTERDAM, Purmerends Museum PURMEREND, Reddingmuseum Dorus Rijkers DEN HELDER, Rijksmuseum Twenthe ENSCHEDE, Rijksmuseum van Oudheden LEIDEN, Rijssens Museum RIJSSEN, Rotterdams Radio Museum ROTTERDAM, Schermer Molens Stichting SCHERMERHORN, Schoonewelle Mus. voor Natuur en Ambacht ZWARTSLUIS, SCHUNCK* HEERLEN, Science Centre Delft DELFT, Singer Laren LAREN (NH), Slot Zuylen OUD-ZUILEN, Space Expo NOORDWIJK, Speelgoed en Carnavalsmuseum Op Stelten OOSTERHOUT, Speelgoedmuseum DEVENTER, Spoorwegmuseum UTRECHT, St. Nederlands Uitvaartmuseum AMSTERDAM, Stadhuismuseum Zierikzee ZIERIKZEE, Stadsmuseum Almelo ALMELO, Stadsmuseum Doetinchem DOETINCHEM, Stadsmuseum Harderwijk HARDERWIJK, Stadsmuseum Steenwijk STEENWIJK, Stadsmuseum Woerden WOERDEN, Stadsmuseum Zoetermeer ZOETERMEER, Stedelijk Molenmuseum De Valk LEIDEN, Stedelijk Museum Alkmaar ALKMAAR, Stedelijk Museum Coevorden COEVORDEN, Stedelijk Museum Kampen KAMPEN, Stedelijk Museum ‘s Hertogenbosch ‘S HERTOGENBOSCH, Stedelijk Museum Vianen VIANEN UT, Stedelijk Museum Zutphen ZUTPHEN, Stedelijk Museum Zwolle ZWOLLE, Stg Geld.Landsch.& Kast./ Huis Zypendaal ARNHEM, Stg Kranenburgh BERGEN, Stg Mommerskwartier TILBURG, Stg Museum Nijkerk NIJKERK, Stg Rijksmuseum Muiderslot MUIDEN, Stg Texels Museum DE KOOG, Stg Zaans Museum ZAANDAM, Stichting Amsterdam Museum AMSTERDAM, Stichting Borg Verhildersum LEENS, Stichting Botanische Tuin Kerkrade KERKRADE, Stichting Centraal Museum UTRECHT, Stichting Cultureel Erfgoed het Warenhuis AXEL, Stichting De Nollen DEN HELDER, Stichting Feyenoord Museum ROTTERDAM, Stichting Frans Hals Museum HAARLEM, Stichting Gemeentemuseum Den Haag DEN HAAG, Stichting GeoFort HERWIJNEN, Stichting Haarlemmermeermuseum De Cruquius HOOFDDORP, Stichting Het Bolwerk IJZENDIJKE, Stichting Het Nederlands Stripmuseum GRONINGEN, Stichting Instituut Collectie Krop STEENWIJK, Stichting Kasteel Amerongen AMERONGEN, Stichting Kasteel Heeswijk HEESWIJK-DINTHER, Stichting Kasteel Keukenhof LISSE, Stichting Kasteel Radboud MEDEMBLIK, Stichting Klooster Ter Apel TER APEL, Stichting Koninklijk Eise Eisinga Planetarium FRANEKER, Stichting MOTI, Museum of the Image BREDA, Stichting Museum de Kantfabriek HORST, Stichting Museum ‘De Roos’ GEERTRUIDENBERG, Stichting Museum Elburg ELBURG, Stichting Museum Jan Cunen OSS, Stichting Museum Kinderwereld RODEN, Stichting Museum Maassluis MAASSLUIS, Stichting Museum Menkemaborg UITHUIZEN, Stichting Museum Smedekinck ZELHEM, Stichting Museum Stadskasteel Zaltbommel ZALTBOMMEL, Stichting Museum Tromp’s Huys VLIELAND, Stichting Museum Veenendaal VEENENDAAL, Stichting Museum Vekemans BOXTEL, Stichting Museum voor Religieuze Kunst UDEN, Stichting Muzeeaquarium Delfzijl DELFZIJL, Stichting Nationaal Sleepvaart Museum MAASSLUIS, Stichting Natura Artis Magistra AMSTERDAM, Stichting Nederlands Volksbuurtmuseum UTRECHT, Stichting Oudheidkamer Ommen OMMEN, Stichting Pieter Vermeulen Museum DRIEHUIS, Stichting Rijksmuseum Amsterdam AMSTERDAM, Stichting Romeins Museum ALPHEN AAN DEN RIJN, Stichting Stedelijk Museum Amsterdam AMSTERDAM, Stichting Stedelijk Museum Schiedam SCHIEDAM, Stichting Studiegroep Leudal, Leudal Museum HAELEN, Stichting Synagoge Elburg ELBURG, Stichting TwentseWelle ENSCHEDE, Stichting Veenkoloniaal Museum VEENDAM, Stichting Weegschaal Museum Naarden NAARDEN-VESTING, Stoomtrein Katwijk Leiden VALKENBURG ZH, Streek & Landbouwmuseum Goemanszorg DREISCHOR, Streekmuseum “De Meestoof” SINTANNALAND, Streekmuseum De Roode Tooren DOESBURG, Streekmuseum Krimpenerwaard KRIMPEN A/D IJSSEL, Streekmuseum Schippersbeurs ELSLOO (L), Streekmuseum Stevensweert Ohé en Laak STEVENSWEERT, Streekmuseum Veldzicht NOORDWIJK, Streekmuseum-Volkssterrenwacht Burgum BURGUM, ‘t Fiskershúske MODDERGAT, Tassenmuseum Hendrikje AMSTERDAM, Techniekmuseum HEIM HENGELO, Teylers Museum HAARLEM, Thermenmuseum HEERLEN, Titus Brandsma Museum BOLSWARD, Touwmuseum ‘De Baanschuur’ OUDEWATER, Trompenburg Tuinen & Arboretum ROTTERDAM, Tropenmuseum AMSTERDAM, Universiteitsmuseum Groningen GRONINGEN, Universiteitsmuseum Utrecht UTRECHT, Valkerij en Sigarenmakerij Museum VALKENSWAARD, Van Abbemuseum EINDHOVEN, Van Gogh Museum AMSTERDAM, Veiligheidsmuseum PIT ALMERE, Veluws Museum Hagedoorns Plaatse EPE, Venrays Museum VENRAY, Verzetsmuseum Amsterdam AMSTERDAM, Verzetsmuseum Zuid-Holland GOUDA, Vincent van GoghHuis ZUNDERT, Visserijmuseum Zoutkamp ZOUTKAMP, Voerman Museum HATTEM, Waterlandsmuseum de Speeltoren MONNICKENDAM, Watersnoodmuseum OUWERKERK, Wereldmuseum Rotterdam ROTTERDAM, Westfries Museum HOORN, Westlands Museum HONSELERSDIJK, Zandvoorts Museum ZANDVOORT, Zee- en Havenmuseum de Visserijschool IJMUIDEN, Zeeuws Maritiem MuZEEum VLISSINGEN, Zeeuws Museum MIDDELBURG, Zoutmuseum DELDEN, Zuiderzeemuseum ENKHUIZEN, Zwanenbroedershuis ’S HERTOGENBOSCH

Gelieerde instellingen ABN-AMRO Kunst & Historie (HF0010) AMSTERDAM, BAK, Basis voor Actuele Kunst UTRECHT, Cultuureducatiegroep LEIDEN, De Appel arts centre AMSTERDAM, De Halve Maen HOORN, Diergaarde Blijdorp ROTTERDAM, Hermitage Amsterdam AMSTERDAM, Humanity House DEN HAAG, Indisch Herinneringscentrum (IHC) ARNHEM, KAdE, Kunsthal in Amersfoort AMERSFOORT, Koninklijk Huisarchief DEN HAAG, Koninklijk Paleis Amsterdam AMSTERDAM, Kunsthal Rotterdam ROTTERDAM, LKCA UTRECHT, Marres, centrum v. contemporaine cultuur MAASTRICHT, Museum Abdijkerk THORN, Museumfederatie Fryslân LEEUWARDEN, Nationaal Archief DEN HAAG, Nationale Stichting De Nieuwe Kerk AMSTERDAM, Nederlands Watermuseum ARNHEM, Peter van den Braken Centrum STERKSEL, Portugese Synagoge AMSTERDAM, Reinwardt Academie AMSTERDAM, Stadsarchief Amsterdam AMSTERDAM, Stichting Academisch Erfgoed AMSTERDAM, Stichting Bureau Europa MAASTRICHT, Stichting De Oude Kerk AMSTERDAM, Stichting Forteiland Pampus MUIDEN, Stichting Grote Sint Laurenskerk Alkmaar ALKMAAR, Stichting Historisch Verpleegkundig Bezit AMERSFOORT, Stichting Indisch Herinneringscentrum (IHC) ARNHEM, Stichting Museum&Archief v. Tijdmeetmeetkunde RIETHOVEN, Stichting N. Arch. Antropologisch Mus. N.A. PIETERMAAI, CURACAO, Stichting Ontdekhoek Nederland LELYSTAD, TENT Stichting Centrum Beeldende Kunst ROTTERDAM, Vereniging van Zeeuwse Musea VEERE, Witte de With, Center for Contemp.Art ROTTERDAM.

/ Meer dan waard \

colofon Musea Meer dan waard is een eenmalige uitgave van de Museumvereniging gerealiseerd in samenwerking met Magazine on the Spot. Begeleidingscommissie Dirk van Delft Museum Boerhaave, Leiden Lidewij de Koekkoek Stedelijk Museum Alkmaar Corien van der Meulen Stadsmuseum Harderwijk Yvonne Ploum MOA, Museum Oud Amelisweerd, Bunnik Errol van de Werdt TextielMuseum/Mommerskwartier Tilburg Siebe Weide Museumvereniging Hoofdredactie Margriet de Jong, Carla Keijzer Museumvereniging

(Eind)redactie Karlijn Broekhuizen, Norma de Goederen, Sigrid van Iersel, Robin Ouwerkerk, Anje Romein, Annemieke Schors, Marloe van der Schrier, Margreet Steiner, Eric Went, Frank Wijvekate. Art direction en vormgeving Nanda Alderliefste Beeldredactie Nanda Alderliefste, Rob Overmeer Fotografie Simone van den Berg, Mike Bink, Koos Breukel, Eveline van Egdom, Fred Ernst, Maud Heldens, Patrick van Hemert, Joep Jacobs, Robert Land, Rob Overmeer, Gert Jan van Rooij, Marijn Soeters, Nick van Tiem, Edwin Weers en Anouk Wubs. CoĂśrdinatie Annemieke Schors, Teksten voor Musea Sales / Advertenties Uitgeverij Intermed, 050 - 312 00 42, info@intermed.nu

/ Meer dan waard \

Druk Puntgaaf Drukwerk Leiden Oplage 4.000 exemplaren Verkoopprijs â&#x201A;Ź 5,50 inclusief 6% btw. Te bestellen via het bureau van de Museumvereniging, 020 - 551 29 00 / info@museumvereniging.nl of www.museumvereniging.nl onder Publicaties/Tijdschriften Copyright Museumvereniging. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt, ook niet op elektronische wijze, zonder dat de uitgever daarvoor vooraf toestemming heeft verleend. Niet altijd kunnen auteursrechthebbenden op gebruikte afbeeldingen achterhaald worden. Betreft dat u, neem dan contact op met de Museumvereniging. Januari 2016

Naturalis zet nieuwe internationale standaard met opslagoplossingen van Bruynzeel Storage Systems â&#x20AC;&#x153;Bezoekers uit de museumwereld in binnen- en buitenland komen kijken. Iedereen is net zo enthousiast als wij. Onze vernieuwde depots zijn uniek en supermodern. We hebben er een nieuwe internationale standaard mee gezet.â&#x20AC;? Luc Willemse - Collectiebeheerder bij Naturalis

Lees het verhaal van Luc op: https://bruynzeel-storage.com/nl/referenties/ Tel.: 077 306 9000, Email: info@bruynzeel.org / Meer dan waard \

Bruns Nationaal Militair Museum Het Noordbrabants Museum Micropia PinnedUp Tentoonstelling

Soesterberg - NL Den Bosch - NL Amsterdam - NL Amsterdam - NL

Nieuwsgierigheid. Dat is wat ons drijft. Ontdekken hoe dingen werken. Of waarom ze niet werken. En dan met een oplossing komen. Een oplossing die zorgt dat wat wij maken geen objecten zijn, maar echte ervaringen. Wij accepteren maar één resultaat: het beste. En dat bereiken we door elk project – groot of klein – de aandacht te geven die het verdient. Zodat het oogstrelend wordt. Prikkelend. Toonaangevend. Duurzaam. Dat doen we omdat we nieuwsgierig zijn. Naar wat het kan worden als we al onze jarenlange ervaring, kennis en aandacht wijden aan één project; uw project.

Begonnen als specialist in de maquettebouw is Bruns de laatste decennia, uitgegroeid tot een wereldwijd gekende multidisciplinaire partner als ontwikkelaar en producent van innovatieve mechanische exhibits en complete interactieve tentoonstellingen, inclusief service en onderhoud. Lees het hele verhaal en ontdek onze andere projecten op www.bruns.nl.

Wij zijn Bruns. Wij doen er alles aan om uw ideeën tot leven te brengen. Om bezoekers een echte ervaring te bieden. En dat kunnen wij als geen ander.

Bruns B.V. • Stökskesweg 11 • 5571 TJ Bergeijk • Nederland • T +31 (0)497 57 70 27 • E info@bruns.nl • I www.bruns.nl