XXXI X
Over de moedertaal Heeft ieder van ons een moedertaal? Heb ik een moedertaal? Tot voor kort accepteerde ik klakkeloos dat, aangezien Engels de taal is die ik het beste beheers, Engels als mijn moedertaal moest gelden. Maar misschien is dat niet waar. Misschien – is zoiets mogelijk? – heb ik geen moedertaal. Want soms, als ik naar de Engelse woorden luister die uit mijn mond komen, heb ik het verontrustende gevoel dat degene die ik hoor niet degene is die ik mijzelf noem. Het is eerder alsof er iemand anders (maar wie?) wordt geïmiteerd, nagevolgd, zelfs nageaapt. Larvatus prodeo. Schrijven is een minder verwarrende ervaring. Als ik hier in stilte zit en mijn hand laat bewegen, deze Engelse woorden oproep, ermee schuif, het ene door het andere vervang, ze tot zinnen weef, voel ik me op mijn gemak, de situatie meester. Er komt een beeld bij me op van een bezoek aan een warenhuis in Moskou: een vrouw die op een telraam werkte, hoofd stil, ogen stil, vliegende vingers. Aan het eind van een schrijfdag kom ik tevoorschijn met pagina’s met wat ik gewoon ben wat ik zeggen wilde te noemen. Maar in een behoedzamer stemming vraag ik mij nu af: Zijn deze woorden, uitgeprint op papier, werkelijk wat ik zeggen wilde? Volstaat het ooit, als fenomenologische verklaring, om te zeggen dat ik ergens diep vanbinnen wist wat ik zeggen wilde, waarna ik op zoek ben gegaan naar de geëigende verbale symbolen en daarmee net zolang heb geschoven tot ik erin was geslaagd om te zeggen wat ik zeggen wilde? Zou het niet nauwkeuriger zijn om te zeggen dat ik net zolang met een zin goochel totdat de woorden op de bladzijde goed ‘klinken’ of ‘zijn’, en dan ophoud met goochelen en bij mezelf zeg: ‘Dat moet het zijn wat je zeggen wilde’? Zo ja, aan wie is het dan om te beoordelen wat al dan niet goed klinkt? Moet dat per se ik (‘ik’) zijn? Zou de hele ervaring ook maar enigszins anders zijn, ook maar enigszins minder gecompliceerd, ook maar enigszins beter, als ik door geboorte en opvoeding dieper verzonken was geweest in de taal die ik schrijf – met andere woorden, als ik een waarachtiger, minder twijfelachtige moedertaal dan het Engels had om in te werken? Misschien is het wel zo dat alle talen uiteindelijk vreemde talen zijn, vreemd aan ons dierlijke wezen. Maar op een manier die letterlijk onuitgesproken is, onuitsprekelijk, heb ik niet het gevoel dat het Engels een rustplaats voor mij is, een thuis. Het is gewoon toevallig een taal waarvan ik mij de middelen enigszins heb eigen gemaakt. Mijn geval zal zeker niet uniek zijn. Onder indianen van de betere klasse, bijvoorbeeld, moeten er velen zijn die hun opleiding in het Engels hebben gedaan, die routineus Engels spreken op het werk en thuis (en er af en toe een plaatselijke uitdrukking tussendoor gooien voor de kleur), die andere talen slechts onvoldoende beheersen, maar die, als ze luisteren naar wat ze zelf zeggen of als ze lezen wat ze zelf hebben geschreven, het ongemakkelijke gevoel hebben dat er iets niet in de haak is. 49