SERPENTINE PAVILION KAO ARHITEKTONSKI STAV

Kako do sigurnih, a povoljnih vrata Njemačke proizvodnje

HÖRMANN ROLO VRATA i rolo rešetke od aluminijuma i čelika su posebno ekonomični zahvaljujući svojoj genijalno jednostavnoj konstrukciji sa veoma malim brojem komponenata. Tu su i završeci koji se iznova dokazuju u svakodnevnoj eksploataciji. Rolo vrata i rolo rešetka ne zauzimaju skoro nikakav prostor iznad otvora. Ona se kompaktno namotavaju iza grede. Bočno i u području plafona ne gubi se nikakav vrijedan prostor hale.

Visoka specijalizacija u izgradnji Hörmann rolo vrata i rolo rešetki u velikoj mjeri prevazilazi uobičajeni standard. Implementacija specijalnih rješenja spada u svakodnevne obaveze našeg moćnog tima.

HÖRMANN MOSTOVI za pretovar promišljeno su rješenje, kako bi se precizno izjednačile razlike između razine teretnih vozila i pretovarne rampe. Tako se pretovar može izvršiti u nekoliko horizontalnih pomaka u teretno vozilo ili iz njega. Robusna čelična konstrukcija sa platformom otpornom na savijanje izjednačava bez problema nejednaka bočna naginjanja kamiona. HÖRMANN CERADE za vrata štite robu prilikom pretovara od vremenskih uticaja, smanjuju troškove energije, spriječavaju nastanak propuha a time i izostanke zaposlenika zbog bolesti. U kombinaciji sa mostovima za pretovar nadstrešnice i rampe postaju

HÖRMANN industrijska vrata

INDUSTRIJSKA SEGMENTNA VRATA Orijentisani prema budućnosti, zahtijevaju malo prostora. Segmentna vrata se otvaraju vertikalno i time stvaraju više mjesta ispred i unutar garaže. Segmenti vrata se ravno slažu ispod plafona, vertikalno preko otvora ili prateći krov.

BRZA VRATA

Hörmann brza vrata se koriste u unutrašnjosti i kao spoljni zatvarač radi optimalizacije protoka saobraćaja, radi poboljšanja klime prostorije i radi uštede energije. Hörmann program obuhvata providna vrata koja se otvaraju vertikalno i horizontalno sa fleksibilnom zavjesom, takođe i u kombinaciji sa segmentnim vratima i rolo vratima, kao i sa snažnim spiralnim vratima koja imaju aluminijumske profik s aravnom površinom.

VRATA ZA ZAJEDNIČKU GARAŽU

Konstrukcija vrata, koja praktično ne zahtijeva održavanje, otvara se i zatvara lakim hodom, veoma tiho i bezbjedno pomoću tehnike protivteže koja se ne haba. Robusna konstrukcija vrata omogućava individualne mogućnosti oblikovanja pomoću mnogobrojnih varijanti ispune, npr. perforirani lim, lamele ali i sa ispunom na mjestu ugradnje.

NAPISALA: Dr Ema Alihodžić Jašarović, arhitekta i saradnik u nastavi na Arhitektonskom fakultetu u Podgorici

SERPENTINE PAVILION KAO ARHITEKTONSKI STAV

DVODECENIJSKI CIKLUS EFEMERNIH ARHITEKTONSKIH PROVOKACIJA

SERPENTINE GALLERY OD 1970. GODINE PREDSTAVLJA SJEDIŠTE IDEJA I PROMJENA U SAVREMENOJ UMJETNOSTI, U KOJOJ SU IZLAGALI RENOMIRANI SVJETSKI UMJETNICI KAO ŠTO SU ANDY WARHOL, ANISH KAPOOR, CHRISTIAN BOLTANSKI, JEFF KOONS I MARINA ABRAMOVIĆ. OD 2000. GODINE SERPENTINE GALERIJA SVOJ PROGRAM PROŠIRUJE NA PROSTOR PARKA U PARTERU GALERIJE, KREIRAJUĆI NOVI KONCEPT EFEMERNE ARHITEKTURE SERPENTINE PAVILION KOJI SE REALIZUJE VEĆ DVIJE DECENIJE. KUSTOSKI TIM PO EKSKLUZIVNMOM POZIVU ANGAŽUJE ARHITEKTU ILI TIM ARHITEKATA, KOJI RANIJE NIJE PROJEKTOVAO U VELIKOJ BRITANIJI, OMOGUĆAVAJUĆI MU DA REALIZUJE PAVILJONSKU STRUKTURU U ZADATOM PROSTORU, ŠTO ĆE OVAJ ARHITEKTONSKI DOGAĐAJ UČINITI JEDNIM OD DESET NAJPOSJEĆENIJIH NA SVIJETU. OVAJ NESVAKIDAŠNJI PROSTOR ZA ARHITEKTONSKE EKSPERIMENTE, NAREDNIH DVADESET GODINA, SVAKOG LJETA PONUDIĆE INSPIRATIVNE PRIVREMENE GRAĐEVINE NEKIH OD NAJVEĆIH SVJETSKIH ARHITEKATA. KUSTOSKI TIM SVAKE GODINE SELEKTUJE AUTORA ILI AUTORSKI TIM, KOJI ĆE SVOJ ARHITEKTONSKI STAV IZRAZITI KAO PROSTORNU STRUKTURU U DVORIŠTU SERPENTINE GALERIJE, NA POVRŠINI OD CCA 300M2, U ROKU OD ŠEST MJESECI OD ZVANIČNOG POZIVA. NA ISTI PROJEKTNI ZADATAK KOJI U FUNKCIONALNOM SMISLU TREBA DA SADRŽI KAFETERIJU UNUTAR SEBE I PROSTOR ZA DISKUSIJU, PREZENTACIJE I INTERAKTIVNE KULTURNE DOGAĐAJE, ODGOVOR JE DO SADA DALO DVADESETAK AUTORSKIH TIMOVA SVJETSKE REPUTACIJE.

Serpentine Pavilion zanimljiv je i sa aspekta produkcije i finansiranja, a čiji rezultat je veoma otvoren i pristupačan lokalnoj zajednici, gdje bez obzira na njegovu lokaciju, uspijeva da obezbijedi besplatan pristup za sve posjetioce. Tokom godine fondacija, sakuplja donacije za izradu budućeg paviljona, zbog čega on nikada nema fiksni ili isti budžet. Takođe, nakon isteka njegovog trajanja kao izložbenog prostora, paviljoni se stavljaju na aukciju, od čije prodaje se finansiraju novi paviljoni i programske aktivnosti Serpentine galerije. Povod za ovaj tekst je svečano otvoren

ovogodišnji paviljon (11. juna 2021.) južnoafričke arhitektonske prakse Counterspace, ali i najnoviji podatak da je za 2022. godinu prvi put u istoriji Serpentine paviljona, pozvan američki umjetnik Theaster Gates, koji će ostati upamćen kao prvi nearhitekt kojem je dodijeljena prilika da dizajnira paviljon. tine Gallery odlučuje da sadržaj galerije proširi na parter, tako što poziva Zahu Hadid da dizajnira prvi privremeni paviljon koristeći motiv nadstrešnice kao ekstenzivni prostor galerije. Svojstveno njenim arhitektonskim realizacijama, Hadid uvodi radikalnu bijelu šatorastu konstrukciju koja kreira impresivan pro-

Serpentine Pavilion, 2001. , Daniel Libeskind

Ipak, Gates u svojio biografiji posjeduje veoma zanimljiva iskustva na polju urbanog planiranja, među kojima su Dorchester Art + Housing Collaborative, ali i rad za Bijenale arhitekture u Chicagu 2015., gdje zapuštenu bankovnu zgradu u četvrti u Chicagu pretvara u kulturni centar sa galerijama i multifunkcionalnim prostorima za događaje. Da li su arhitektonska rješenja za paviljon samo odraz stavova autora, ili su vremenom preispitivane potrebe paviljona koje su veoma povezane sa globalnim arhitektonskim tokovima, možemo zaključliti u predstojećem pregledu svih dvadeset rješenja. Miljana Zeković, pišući o efemernoj arhitekturi ovog paviljona, navodi da se oni mogu svrstati u formalistički, filozofski, i socijalni pristup kroz posredni ili neposredni kontakt sa korisnicima, uz sve prelazne, integralne i eksperimentalne oblike’’ (Zeković, Koncepti, programi i funkcije, arhitektonskih projekata nepaviljonskih struktura, 2018). Kolika može biti senzacionalna vrijednost efemerne arhitekture ukazuje činjenica da je paviljon iz 2016. godine u realizaciji Bjarke Ingels Group, posjetilo preko 250 000 ljudi. U tom smislu, zanimljivo je sagledati evoluciju dvije decenije arhitektonskih ideja i stavova, pri čemu se jasno uočava promjena i dijapazon pristupa ovom projektantskom fenomenu. Od 2000. godine uređivački tim Serpenstor na površini od 600m2, kontrirajući svjesno parkovskom zelenilu i galeriji. Hadid time započinje dvodecenijski ciklus arhitektonskih provokacija na temu efemerne arhitekture u zadatom kontekstu i gabaritu, pri čemu je ona jedini autor koji nastavlja i kasnije saradnju sa Serpentine galerijom, radeći za njih rekonstrukciju objekta za novu Serpentine Sakler Galeriju, ali i instalaciju za godišnju proslavu galerije 2007. godine. Formalistički pristup koji manifestuje arhitektonski stav autora koji produkuje arhitektonsko rješenje paviljona u skladu sa svojim uspješnih pređašnjim realizacijama, vidljiv je i na prvom narednom paviljonu koji potpisuje arhitekta Daniel Libeskind (2001.). Dizajn njegovog paviljona pod nazivom Eighteen Turns, materijalizacijom ali i kompoziciono veoma podsjeća na njegov Jevrejski muzej u Berlinu iz 1999.godine, od koga preuzima opnu reflektujućih aluminijumskih panela, ispod kojih se odvija prostor događaja, i na koji se reflektuje zelenilo parka, čime se posebno ističe nova perspektiva sagledavanja konteksta. Zanimljivo je, da je ovaj paviljon izvela svjetski renomirana firma ARUP (www. arup.com), koja je realizovala sva tehnički i konstruktivno zahtjevna rješenja za serpentine paviljone od 2000. do 2012. godine. Za razliku od prethodna dva koja opnom kreiraju šatorske poluotvorene strukture, Toyo Ito i Cecil Balmond 2002. godine, pristupaju paviljonu kao prilično zatvorenoj i autonomnoj kubičnoj formi, koja nastaje iz algoritma kocke, i kao takva posjetiocu nudi unutrašnjost sadržaja koji gradi novu strukturu koja kroz

Toyo Ito i Cecil Balmond 2002.godine

Oscar Niemayer, Serpentine Pavilion 2003.

pukotine komunicira spoljašnji prostor. Postavlja se pitanje na koji način ovakav koncept integriše postojeću galeriju i kontekst, odnosno na koji način se odnosi prema zatečenoj izgrađenoj strukturi ali i parku. Koliko autori u ovako specifičnim zadacima, ne mogu izbjeći manirski

pristup, kojim se jasno očitava njihova filozofija arhitekture, govori i paviljon Oscar Niemayer-a iz 2003. godine, koji predstavlja dominantnu betonsku bijelu formu nalik mnogim njegovim uspjelim realizacijama. Njegov paviljon pretrpio je brojne kritike arhitektosnke stručne

Alvaro Siza i Eduardo Souto de Moura, 2005.

javnosti, koja ovako autističan pristup smatra neprimjerenim, teškim i suviše formalističlkim, i da ovakav odgovor Niemayer-a na temu efemernosti i konteksta nije u potpunosti uspio. Očito je da je i ovo rješenje odraz stava autora da svaka dobra kuća mora nastati iz kvalitetne jednopotezne skice, što nesumnjivo vodi ka snažnom formalističkom pristupu po kome je autor prepoznat i priznat, ali se to u ipak nije pokazalo kao najuspjeliji odgovor na temu privremene arhitekture. Već 2004. godine holandski arhitektonski biro MVRD pokušava da preispita smjer u kome se ovaj arhitektonski fenomen treba razvijati, pokušavajući da napravi radikalan otklon od dotadašnjih stavova i realizacija. Oni prostor paviljona ne žele posmatrati kao nezavisan, već pokušavaju konceptom integracije i ujedinjenja povezati park, galeriju i novi sadržaj, tako što ambiciozno i hrabro uvode gigantsku strukturu brda koje prelazi preko galerije, i time prevazilaze okvire projektnog zadatka. Nova vertikalna dominanta apsorbuje prostor galerije i parka, stvarajući novi rekreacijski prostor u kome galerija predstavlja tajanstveno mjesto za otkrivanje sadržaja. Ipak, ovako ambiciozan stav MVRDV tima, još jedan je u nizu njihovih nerealizovanih ideja, po čemu će ostati upamćeni, jer to je jedini paviljon koji je ostao nerealizovan, zato što je bio finansijski i konstruktivno prezahtjevan. Iako su uloženi veliki napori da se ne desi diskontinuitet, 2004. godine ispred Serpentin galerije nije bilo paviljona. Nakon presedana da se paviljon MVRDV tima ne realizuje 2004. godine, 2005. godine kustoski tim nominuje arhitektonski duo Alvaro Siza i Eduardo Souto de Moura, koji se u skladu sa svojom svedenom i minimalističkom arhitekturom, vraćaju jednostavnijim i skromnijim idejama, koje u fokus postavljaju sam događaj i korisnika prostora. Kreirajući specifičnu nisku opnu formira se prostor za interakciju, ostavljajući mogućnost da se po potrebi prostor publike proširi i van paviljona. Za razliku od prethodne ideje Siza koristi drvenu konstrukciju prekrivenu polikarbonatnim panelima, koja postaje međuprostor i artikulacija prostora između galerije i parka. Ipak, već iduće godine, Rem Koolhaas u skladu sa svojim filozofskim konceptima o arhitekturi, eksperimentiše sa novim pristupima i hrabrije reaguje sa velikom pneumatskom konstrukcijom,

Olafur Eliasson i Kjetil Thorsen, 2007

translucentnim balonom koji levitira iznad amfiteatra, kreirajući apstraktnu sliku mjeseca koji se spustio u park. Ova bijela helijumska struktura, ekstravagantna po svojim proporcijama, činila je neočekivanu i spekltakularnu sliku u kompleksu, kreirajući specifičan noćni efekat mjeseca, kao vrstu nekog ljetnjeg folie u Hyde Parku. Ovo rješenje ostavilo je snažan pozitivan utisak na posjetioce ali je dobilo i pozitivne kritike stručne javnosti. Za razliku od ovako olakšane lebdeće konstrukcije, naredne godine (2007.), u

Rem Koolhaas, 2006

Kazuyo Sejima i Ryue Nishizawa (SANAA) 2009.godine

JEDAN OD MOJIH FAVORITA KADA JE U PITANJU DVODECENIJSKI OPUS ARHITEKTONSKIH PRIVREMENIH INTERPRETACIJA NA TEMU SERPENTINE PAVILJONA, DEFINITIVNO JE VEOMA SOFISTICIRANO I SVEDENO RJEŠENJE AUTORSKOG TIMA KAZUYO SEJIMA I RYUE NISHIZAWA (SANAA) IZ 2009. GODINE. RESPEKTABILAN ODNOS PREMA TERENU, I NASLIJEĐENOM KONTEKSTU, OGLEDA SE UVOĐENJEM, VEOMA LAGANE REFLEKTUJUĆE – PLUTAJUĆE PLATFORME, KOJA SE OSLANJA NA DISKRETNI NIZ TANANIH STUBOVA. MIJENJAJUĆI SVOJU VISINU, ALUMINIJUMSKA STRUKTURA DOPUŠTA DA SE CJELOKUPAN KONTEKST REFLEKTUJE O NJENU POVRŠINU, PREKLAPAJUĆI PRI TOM REALNU I FIKTIVNU SLIKU.

imena iz svijeta arhitekture, među kojima i star arhitekta Frank Gehry koji je 2008. godine dao svoju viziju Serpentine paviljona. Iako je veoma dosljedan kada je u pitanju njegov dekonstruktivistički arhitektonski stav, ipak ovog puta može se govoriti o inverziji njegovog očekivanog pristupa. Umjesto snažnih formalističkih ideja sa kojim je proslav-

Jean Nouvel, 2010

kampusu galerije pojavljuje se potpuno drugačija, hermetična i,,teška’’ monumentalna struktura, dizajnerskog tima Olafur Eliasson i Kjetil Thorsen, koja je težila kreirati rampu sa koje će se tokom kretanja park bolje sagledavati, a čija vizura kulminira na samom vrhu. Zakrivljena poluzatvorena kupa sa svjetlosnim izvorom na vrhu, izazvala je dvojake reakcije ali i kritike stručne javnosti, koja ukazuje na predramatičan i pomalo neartikulisan koncept, upitnih proporcija i razmjere, boje ali i materijala, i začuđujećeg odnosa prema kontekstu. Upravo to ga je kandidovalo za jedan od najmanje popularnih Serpentine paviljona. Globalnoj popularnosti ovog događaja, u velikoj mjeri doprinose veoma poznata ljen, Gehry ovog puta kreira aksijalno postavljenu drvenu konstrukciju - opnu prekrivenu staklom, kao nadstrešnicu amfietatra i ulice koja vodi od parka do galerije. Cio prostor djeluje otvoreno, transparentno i olakšano, što je veoma netipično za autora, dok se dramatična konstrukcija dešava u zoni krova kre-

irajući gerijevski manir potrebne doze vizuelnog spektakla. Jedan od mojih favorita kada je u pitanju dvodecenijski opus arhitektonskih privremenih interpretacija na temu Serpentine paviljona, definitivno je veoma sofisticirano i svedeno rješenje autorskog tima Kazuyo Sejima i Ryue Nishizawa (SANAA) iz 2009. godine. Respektabilan odnos prema terenu, i naslijeđenom kontekstu, ogleda se uvođenjem, veoma lagane reflektujuće – plutajuće platforme, koja se oslanja na diskretni niz tananih stubova. Mijenjajući svoju visinu, aluminijumska struktura dopušta da se cjelokupan kontekst reflektuje o njenu površinu, preklapajući pri tom realnu i fiktivnu sliku. Ne stvarajući opnu, ovaj kreirani prostor bez zidova stvara polje za aktivnost koje nema jasne granice, već tangira park i ulazi u njega gradeći snažan međuodnos. Stav ovog autorskog tima ukazuje na to da u jednostavnosti koncepta leži njegova snaga, jer je kao takav prepoznat i visoko cijenjen u stručnoj i laičkoj javnosti. Na sličan način, ali konceptualno još dublje i snažnije par godina kasnije, 2012. godine odgovara švajcarski tim Herzog & de Meuron, koji su sa poznatim kineskim umjetnikom Ai Weiweijem, odlučili rekapitulirati svih dotadašnjih 11 izgrađenih paviljona, na način što će koristiti arheološke metode otkrivanja lejera prošlosti na zadatom prostoru. Kopajući zemlju na koti minus 5 metara, poput pravog arheološkog tima, kreirali su

Smiljan Radić, 2014. spektakularnu lebdeću opnu koja kao da levitira neposredno iznad zemlje. Savršenost harmonije ovog paviljona i konteksta, proizvedena je levitirajućim tanjirom na kome se sakuplja kišnica i kreira vodeno ogledalo, oslonjenim na 12 različito dizajniranih stubova, koji simbolički predstavljaju dvanaest godina paviljonskog programa. Ovi ostaci svjedoče na postojanje bivših paviljona i njihovu manje ili više invazivnu intervenciju u prirodnom okolišu parka. Svi ovi tragovi nekadašnjih paviljona sada će biti otkriveni i rekonstruirani, i dostupni posjetiocima. Promišljanje zadatog konteksta, navodilo je autore na različite simboličke i asocijativne vrijednosti, koje su nerijetko bile povezane sa nekim od pripadajućih motiva, kao što je crveni paviljon francuskog arhitekte Jean Nouvela iz 2010. godine, koji je izgrađen za 40. godišnjicu Serpentine galerije. Crvena boja odraz je akcenata britanske slike tradicionalnih telefonskih govornica, poštanskih sandučića i londonskih autobusa. Veoma kompleksna kompozicija dramatičnim metalnim konstrukcijama i crvenom bojom kontrirala je zelenilu parka, a kontekstualan pristup osim bojom, autor pokazuje i dekonstruktivističkom

Peter Zumthor, 2011

BIG, 2016

NAJPOSJEĆENIJI SERPENTINE PAVILJON KOJI BROJI PREKO 250 000 POSJETILACA, REALIZOVAN JE 2016. GODINE OD STRANE BJARKE INGELSA, NAJPOSJEĆENIJA JE ARHITEKTONSKA I DIZAJNERSKA IZLOŽBA NA SVIJETU. BIG-OV VEOMA JEDNOSTAVAN KONCEPT ZIDA KOJI SE IZVIJA I GRADI OPNU, FORMIRA VEOMA KVALITETAN PROSTOR ZA INTERAKCIJU, A ČIJA IDEJA O MATERIJALIZACIJI OMOGUĆAVA NJEGOVO POTPUNO RAZLIČITO ČITANJE I SAGLEDAVANJE IZ RAZLIČITIH UGLOVA, I TO KAO DVORANU, SKULPTURU, VRATA / PORTAL ZA ULAZ U GALERIJU… SASTOJI SE OD PROZIRNIH OKVIRA OD STAKLOPLASTIKE, SLOŽENIH JEDAN NA DRUGI U TIPIČNOM UZORKU ZIDANJA, PRI ČEMU ŠUPLJI BLOKOVI POSTUPNO SE POMIČU PREMA NAPRIJED I NAZAD KAKO BI STVORILA DVA SLOJA VALOVITIH POVRŠINA, KOJI SE DIJELE KAKO BI KREIRALI ZAKRIVLJENE ULAZE NA OBA KRAJA PAVILJONA, KAO I CENTRALNI PERFORMATIVNI PROSTOR.

formom koja kulminira visinom od 12m. Jedan od veoma pozitivno ocijenjenih paviljona od strane londonske javnosti, bio je paviljon Petera Zumthora 2011. godine, koji pravi radikalan otklon od dotadašnjih formalističkih pristupa koji su češće predstavljali ,,poptisivanje’’ samog autora nego li odgovor na sveukupan socio prostorni i kulturni kontekst. Uz pomoć holandskog dizajnera Piet Oudolfa, kreira specifičan koncept paviljona hortus activsus, kontemplativna soba, koja predstavlja vrt u vrtu. Zumthor kao već izuzetno prepoznat po svom arhitektonskom pristupu, da kroz objekat naglašava senzorne i duhovne aspekte arhitektonskog iskustva, isti princip koristi da kreira vrt apstrahovan i izlovan od spoljašnjosti, kao najintimniji ansambl, stvarajući na taj način mjesto interakcije. Zumthor u svom stejtmentu navodi da ideja o ograđenim vrtovima potiče od ograđenih povrtnjaka na farmama u Alpima, čija ga je geomtrija i ograđeni prostor za brigu o biljkama oduvijek fascinirao. Kako je efemernost paviljona ograničena na određeni period, najčešće oko 4 mjeseca u ljetnjem periodu godine, tako je zanimljiva tema šta se dešava sa instalacijama nakon završetka izložbe. Većina instalacija je nakon upotrebe prodata na aukciji, poznatim korporacijama ili pojedincima, kod kojih se i dan danas nalaze. Jedan od paviljona koji je po sličnom principu moguće vidljeti (od 2016. godine), u našem neposrednom okruženju, i to u centru Tirane, je paviljon Sou Fujimoto-a, iz 2013. godine. Fujimoto kao tada najmlađi arhitekta koji je radio za Serpentine, kreirao je bijelu transparentnu strukturu, sagrađenu od bijelih čeličnih šipki, koje kreiraju konstantnu vizuelnu konekciju sa okolinom, gradeći Cloud – oblak. Stepenasta struktura pogodna je za sjedenje sa spolajšnje strane, gdje se kompoziciono kreira unutrašnjost kojoj je moguće pristupiti sa dvije strane, pogodna za različite namjene i događaje. Ipak, i pored neosporne estetske prefinjenosti, karakteristične za autora, londonska javnost je ipak bila kritički nastrojena prema rješenju sa aspekta nejgove nefunkcionalnosti usljed čestih londonskih kiša, po čemu će i ostati upamćen. Jedan od najbizarnijih paviljona proglašen od strane publike i medija bio je paviljon čileanskog arhitekte Smiljana Radića, iz 2014. godine, koji je nastao kao eksperimentalni odgovor autora na

José Selgas i Lucía Cano, 2015

temu arhetipa folie, i prema motivima pripovijetke Oskara Vajlda, a koji je inicijalno postavljen kroz karakteristične Radićeve crteže i makete papier-mâché. Po izgledu futuristička svemirska kapsula, ali i neolitsko nalazište, obiluje arhitektonskim kontrastima i suprotnostima, ogledajući se kroz odnos puno – prazno, otvoreno – zatvoreno, ali i kontrastnim odnosom materijala – teški - laki…Tako je polutransparentna opna od fiberglasa nasukana na kameni oslonac, i pored svojih skulpturalnih vrijednosti, predstavljala jednu od najapstraktnijih paviljonskih rješenja do tada, za koju su posjetioci i stručna javnost cijenili da bi njeno čitanje bilo kvalitetnije u nekom drugom prirodnom kontekstu. I naredne godine, u Serpentine parku realizovan je amorfni paviljon dizajniran od strane španske arhitektonske prakse José Selgas i Lucía Cano, koji predstavlja poligonalnu strukturu od prozirnog raznobojnog polimera na bazi fluora. Iako je autorska eksplikacija bila usmjerena ka dominantnom stavu da arhitektura mora biti u drugom planu u odnosu na prirodu, ipak, ovaj šareni i plastičnim trakama obmotan paviljon u svojoj realizaciji dominira parkom, pokušavajući da odgovor ponudi kroz inspiraciju haotičnim načinom na koji se ljudi kreću Londonom , a posebno Underground-om. U tom smislu, ovaj paviljon je jedan od veoma kritikovanih i osporavanih od strane stručne i laičke javnosti, kao estetski neprihvatljiv, kako u materijalizaciji, tako i u koloritu, funkciji i samom konceptu. Najposjećeniji Serpentine paviljon koji broji preko 250 000 posjetilaca, realizovan je 2016. godine od strane Bjarke Ingels-a, najposjećenija je arhitektonska i dizajnerska izložba na svijetu. Osim paviljona, te godine kustoski tim proširuje sadržaj na četiri naručene ljetne kuće i to: Kunlé Adeyemi - NLÉ (Amsterdam / Lagos), Barkow Leibinger (Berlin / New York), Yona Friedman (Pariz) i Asif Khan (London) koje su privukle gotovo 160 000 posjetilaca. BIG-ov veoma jednostavan koncept zida koji se izvija i gradi opnu, formira veoma kvalitetan prostor za interakciju, a čija ideja o materijalizaciji omogućava njegovo potpuno različito čitanje i sagledavanje iz različitih uglova, i to kao dvoranu, skulpturu, vrata / portal za ulaz u galeriju… Sastoji se od prozirnih okvira od stakloplastike, složenih jedan na drugi u tipičnom uzorku zidanja, pri čemu šuplji blokovi postupno se pomiču prema naprijed i nazad kako bi stvorila dva sloja valovitih

Frida Escobedo (2018) IshigamiJunya Ishigami,2019

površina, koji se dijele kako bi kreirali zakrivljene ulaze na oba kraja paviljona, kao i centralni performativni prostor. Naredne dvije godine, izgrađena su dva paviljona sa veoma sličnim polazištem, kada je u pitanju arhitektonski stav o kreiranju opne – zida, koja kreira unutrašnji prostor, ali čija inspiracija dolazi iz dva potpuno razlčičita konteksta. Zanimljivo je da paviljoni sada dobijaju novu konotaciju, pri čemu autori unose elemente koje pronalaze u kontekstima iz kojih dolaze, dajući paviljonima novi oblik i smisao. Tako je Francis Kéré (2017), arhitekt iz Ganda, Burkina Faso, nadahnut drvetom koje postavlja za središnje mjesto susreta života u njegovom rodnom gradu Gandu, dizajnirao paviljon koji posjetioce teži povezati s prirodom. Prostrani krov, potpomognut središnjim čeličnim okvirom, oponašao je krošnju stabla, nudeći sklonište od londonske kiše koja je veoma karakteristična, koristeći kišnicu kroz drenažni sastav u podu za kasnije korištenje u navodnjavanju parka. Sa druge strane, arhitektica Frida Escobedo, kreira paviljon (2018), na način što koristi suptilnu interakciju svjetlosti, vode i geometrije, crpeći inspiraciju iz lokalne arhitekture Meksika, zasnovanoj na dvorištu.