DE SCHRIFTJES VAN TINE
D E SC H R I F TJ ES V A N T IN E HET GLUTEN-MYSTERIE
HET GLUTEN-MYSTERIE
#1
DE SCHRIFTJES VAN TINE
HET GLUTEN-MYSTERIE Dokters en wetenschappers stellen het vast: er zijn steeds meer mensen die allergisch reageren op gluten met lichamelijke klachten als gevolg. In dit ‘schriftje’ wil ik op zoek gaan naar wat gluten nu precies zijn en wat ze doen met een mens. Ik ben geen dokter, geen wetenschapper en zeker geen producent (of vertegenwoordiger van een producent) maar een journalist en auteur die zich vragen stelt. Tine Bral de tafel van Tine – www.detafelvantine.be
2 D E SC HR IF T JE S VAN TI NE
1 De Wonderkorreltjes Meer dan 6000 jaar geleden hadden onze voorouders genoeg van het jagen en het eten van vlees. Bovendien hadden ze ontdekt dat je met de korreltjes van bepaalde wilde – er waren overigens nog geen andere – grassen, een papje kon maken en dat op een vuurtje bakken tot ‘iets’ wat lekker was, een tijdje kon bewaren en veel makkelijker was om te vangen: brood. Een graankorrel bevat vier hoofdbestanddelen: het zaadje (endosperm), zetmeel, gluten om het zetmeel vast te houden en vezels. Wilde granen bevatten relatief weinig zetmeel en gluten maar zeer veel vezels. Moderne granen bevatten zeer veel zetmeel en gluten, maar weinig vezels. Durum-tarwe bijvoorbeeld heeft een grote harde korrel die zeer veel gluten bevat, maar weinig vezels. Voor de industriële revolutie werd het graan grof gemalen met wind- en watermolens. Het resultaat was meel met veel vezels en brood dat niet wit was maar grijs, en niet hoog maar plat. In de 19de eeuw ontwikkelde men industriële molens die wel zeer fijn wit meel konden produceren. Toen werd het mogelijk om massaal witbrood te bakken. Vandaag is wit tarwemeel en -bloem verwerkt in een zeer breed gamma van producten: van brood tot pasta, gebakjes, snoep,… Gevolg: wie veel van deze producten eet, krijgt ook veel gluten binnen.
2. Wat zijn gluten? Gluten (van het Latijnse ‘gluten’, lijm) is de naam van een groep eiwitten die, net zoals zetmeel, worden aangetroffen in granen (tarwe, rogge, gerst, spelt, teff, rijst, mais en haver) en de producten die van de granen worden gemaakt. Gluten bestaan uit twee groepen eiwitten: glutenines en gliadines. Alleen de gliadinefractie van het gluten kan aanleiding geven tot coeliakie of gluten-intolerantie. Granen met weinig tot geen van deze gliadines (rijst, mais, teff) kunnen wel gegeten worden door mensen met coeliakie en staan daarom (onterecht) bekend als glutenvrij. Sommige mensen zijn overgevoelig voor gliadine door aandoeningen als coeliakie, dermatitis herpetiformis (huidaandoening) of de ziekte van Crohn. “In Noord-Amerika en Europa komt het vaker voor in stedelijke gebieden dan in een landelijke omgeving. Traditioneel komt het weinig voor in onderontwikkelde gebieden. Slechte leefomstandigheden verlagen het risico op het ontwikkelen van de ziekte van Crohn. Overmatige hygiëne, zoals die in de westerse wereld voorkomt zou de immuunrespons kunnen verstoren, en bijdragen aan het ontstaan van de ziekte.” (bron wikipedia)
3 HE T GLU TE N-MYS TERI E
4 D E SC HR IF T JE S VAN TI NE
3. Wat betekent glutenvrij? Glutenvrij betekent letterlijk ‘geen gluten’. Voor veel glutenvrije dieetproducten is dit in de praktijk niet haalbaar. De norm voor ‘glutenvrij’ is vastgesteld in de Europese Verordening (EG) nr. 41/2009 en is kleiner dan 20 mg gluten per kg product, ook wel aangeduid met 20 ppm (parts per milion). Bron: Codex Alimentarius (International Foods Standards), een iniatief van de W.H.O. (World Helath Organization) en F.A.O. (Food and Agriculture Organization of the United Nations) – www.codexalimentarius.org Besluit: een product kan dus tarwezetmeel bevatten en wettelijk ‘glutenvrij’ zijn, want het bevat minder dan 20 mg gluten per kilogram product! Gliadine is een glycoproteïne (eiwit met daar aan gekoppeld een of meerdere suikereenheden) die gevonden wordt in tarwe en andere granen.
4. Een glutenvrij dieet is GEEN vermageringsdieet In de jaren negentig en 2000 werd het glutenvrij dieet nog alleen gevolgd door coeiliakie patiënten, maar in 2011 werd het glutenvrije dieet de rage onder vooral Amerikaanse beroemdheden. Het glutenvrije dieet krijgt veel media aandacht in diverse tijdschriften en grote talkshows. Onder anderen sterren als Victoria Beckham en Gwyneth Paltrow zweren bij dit dieet. Het dieet zou er niet gelijk voor zorgen dat je tientallen kilo's zou kwijtraken, maar zou je lekkerder in je vel doen laten zitten. Het positieve gevolg van een glutenvrij dieet zit hem hoofdzakelijk in het feit dat, degenen die een glutenvrij dieet volgen steeds meer verse producten en groenten gaan eten. Hierdoor zullen hun maaltijden steeds gezonder gaan worden. Uiteindelijk zal deze gezondere levensstijl er toch voor zorgen dat je enkele kilo's zult kwijtraken en er een strak lichaam aan zult overhouden. Dit is echter alleen weggelegd voor de echte doorzetters die het dieet enkele maanden tot jaren weten vol te houden.
5. Coeliakie De term coeliakie wordt gebruikt als benaming voor overgevoeligheid van de darmen voor het eiwit gluten, en meer specifiek voor gliadine. De overgevoeligheid zorgt voor langdurige diarree en kramp in de darmen. Een glutenvrij dieet zorgt ervoor dat de persoon geen gluten meer binnenkrijgt waardoor de overgevoeligheid afneemt. Coeliakie is een auto-immuunziekte waarbij de darmen als eerste beschadigd worden. Het lichaam valt zichzelf aan, terwijl bij een allergie het lichaam het allergeen aanvalt. De auto-immuunreactie wordt in gang gezet door gliadine. Coelakie is erfelijk. Zo niet, dan kan het voor de eerste keer ontdekt worden na een operatie, zwangeschap, bevalling, virale infectie of emotionele stress.
5 HE T GLU TE N-MYS TERI E
6 D E SC HR IF T JE S VAN TI NE
6. Glutenintolerantie = overgevoeligheid Symptomen Bij glutenintolerantie ofwel non-coeliakie-glutenintolerantie kunnen de klachten variëren van mild tot ernstig. De meest voorkomende symptomen en tekenen, die wijzen op een glutenallergie zijn de volgende: verstoringen van de stoelgang (diarree, obstipatie) – gewichtsverlies - Buikpijn en buikkrampen - Vermoeidheid - Pijn in botten - Botontkalking - Bloedarmoede - Gezwollen buik - Huidproblemen - Menstruele klachten en onregelmatigheid - Irritatie en humeurigheid - Aften (zweertjes in de mond die wijzen op een tekort aan vitamines) - Algemene malaise
Diagnose Of je lijdt aan een glutenintolerantie kan uitgezocht worden door een eliminatiedieet en bloedtests. Het is echter steeds opletten want bij coeliakibloedtest en darmbiopsieën komen heel vaak valsnegatieve resultaten voor. Dit betekent dat het resultaat negatief was, maar dat je toch slecht reageert op gluten. Een tijdige diagnose is raadzaam, want met name bij kinderen kan er ten gevolge van een tekort aan de juiste voedingsstoffen stagnering of verstoring van de groei optreden maar ook bij volwassenen is onvoldoende voeding erg schadelijk op de lange termijn.
Behandeling Mensen met een glutenallergie moeten glutenvrij gaan eten. Bij het wegstrepen van gluten uit de voeding komt het slijmvlies van de darmen weer tot rust en verdwijnen de klachten meestal binnen een aantal maanden. Daarnaast moet er worden gezorgd voor aanvulling van de ontbrekende vitamines en mineralen in het lichaam om weer op krachten te komen.
7. Wat je zeker MAG eten In mijn zoektocht vond ik overal deze inleidende opmerking: glutenvrij eten hoeft niet saai of smakeloos te zijn want er zijn enorm veel producten die je mag eten. Integendeel zelfs. Om te beginnen alle ‘onverwerkt’ producten zoals fruit, groenten, vlees, kip, zeevruchten, melk en olieën. Ze zijn van nature glutenvrij. Net als bonen, rijst en zoetmakers zoals honing en suiker. Je zal opmerken dat op deze voedingsstoffen er geen labels staan. Wanneer deze basisproducten verwerkt zijn in andere secundaire producten, dan moet je het etiket raadplegen om de ingrediëntenlijst te controleren. Een aardappel is van nature glutenvrij, maar bij een aardappel-product (voorbeeld: puree) moet je op het etiket nakijken of er producten in verwerkt zijn die gluten bevatten Kijk dus altijd na of het eindproduct glutenvrij is. De grote uitdaging ligt in de producten als brood, koekjes, pasta,.. omdat bij die producten vertrokken wordt van meel en bijna altijd van tarwemeel. Niettemin zijn er een groot aantal basisproducten die je kan gebruiken om glutenvrij te bakken. 7 HE T GLU TE N-MYS TERI E
8 D E SC HR IF T JE S VAN TI NE
8. Maïs of geen maïs? De drie grootste voedselbronnen op aarde zijn: granen, maïs en rijst. In rijst steken geen gluten In granen varieert het percentage van zeer veel (durum) tot weinig (spelt) In maïs zit gluten, maar in veel mindere mate. Waaruit je kan besluiten dat mensen met een heel lichte glutenallergie weinig hinder zullen ondervinden van het gematigd eten van voedsel waarin zeer weinig maismeel verwerkt is. Voor coeliakiepatienten is echter ook maïs uit den boze, want zij reageren op de minste aanwezigheid van gluten. Het is aan je arts om vast te stellen of je een coeliakiepatient bent, dan wel iemand met een glutenallergie, en zo ja, dan ook in welke mate. Vanuit dit vertrekpunt moet je je eigen eetpatroon onder de loepe leggen en kijken hoe dat aanpast aan je ziekte of aan je allergie. Het best doe je dit in samenwerking met een erkende dietist.
9. Kruis-bestuiving Als glutenvrije producten verwerkt, verwerkt of klaargemaakt worden om te eten, dan kan er ‘kruis-besmetting’ onstaan met gluten-bevattende producten. Elke kruimel telt voor een coeliakie-patient De kruisbestuiving kan onstaan - bij de productie: bijvoorbeeld in een atelier of fabriek waar naast glutenvrije producten ook glutenbevattende producten worden opgeslagen of verwerkt - maar ook in eigen keuken: kijk dus zeer goed of er nergens sporen vinden zijn van kruimeltjes, bijvoorbeeld ergens in een hoekje van de microgolf, op snijplanken of op de bakvomen die je gebruikt. Overal waar je kruimels vind, bestaat er een kans op kruisbestuiving Thuis kan een coeliakie-patient het volgende doen om kruis-bestuiving te vermijden. - eigen snijplankjes - een aparte broodrooster voor glutenvrij brood - bak altijd eerst glutenvrij gebak of brood en verpakt het goed in plasticfolie. Stof van gewone bloem kan zorgen voor kruisbestuiving - was je handen vooraleer je glutenvrije producten klaarmaakt - zorg ervoor dat alle potten en benodigheden zeer zuiver zijn - bewaar alles dat je gebruikt voor het maken van glutenvrije gebak en gerechten afzonderlijk Buitenshuis Het is materieel quasi onmogelijk om te garanderen dat een verwerkt product 100% glutenvrij is. Om die reden zetten de producenten bijna altijd op de verpakking: “dit product kan sporen van gluten bevatten”.
9 HE T GLU TE N-MYS TERI E
10 D E SC HR IF T JE S VAN TI NE
Zo vond ik in een grootwarenhuis verschillende producten die met glutenvrij paneermeel waren omhuld (snitzels, e.d.). Ik had de vermelding ‘glutenvrij’ in grote letters op de verpakking verwacht maar dat was niet zo. Reden: de schnitzels werden in het atelier klaargemaakt en daar worden ook ‘gewone’ producten klaargemaakt. Er is dus altijd mogelijkheid op kruisbestuiving…
10. Lees altijd het etiket Het moet gezegd, ik ben een gepassionneerde ‘etiketlezer’. Telkens valt me op hoe klein die lettertjes op het etiket gedrukt staan en… waarom altijd in meerdere talen. Het lijkt wel alsof de producenten niet wensen dat we lezen wat er in hun heerlijke product verwerkt is.
11. Zetmeel en gemodificeerd zetmeel Sinds 2000 moeten fabrikanten op het etiket vermelden of het gebruikte zetmeel afkomstig is van een glutenbevattend graan, zoals tarwe. Heeft de fabrikant maïs- of rijstzetmeel gebruikt, dan is de aanduiding zetmeel of gemodificeerd zetmeel voldoende. Glutenvrije (dieet)producten bevatten soms tarwezetmeel. Dit tarwezetmeel is bewerkt. De gluten zijn er zoveel mogelijk uitgehaald. Als een product dit type tarwezetmeel bevat en het glutengehalte onder de norm (Codex Alimentarius, Europese Verordening EG 41/2009) ligt, dan mag het product glutenvrij worden genoemd. Omdat het product niet 100% glutenvrij is, is dit misschien verwarrend. Uit onderzoek blijkt echter dat veel mensen met coeliakie dit zonder problemen kunnen eten. Het kan voorkomen dat het gehalte aan gluten voor iemand toch te veel is, ook al is het wettelijk toegestaan. In dat geval bieden alleen producten die van nature glutenvrij zijn uitkomst.
12. Bindmiddelen Veel gebruikte glutenvrije bindmiddelen: maïzena, aardappelzetmeel, guarpitmeel (E412), tapioca (cassave), arrowroot (pijlwortel), agar-agar, johannesbroodpitmeel/carobe (E410), gelatine, sago, pectine, xanthaangom (E415).
11 HE T GLU TE N-MYS TERI E
12 D E SC HR IF T JE S VAN TI NE
13. Gezoet met: maltodextrine, dextrose en/of glucosestroop Het zetmeel dat gebruikt wordt voor de verdere bewerking tot maltodextrine, dextrose en glucosestroop kan van tarwe of gerst afkomstig zijn. Als een fabrikant maltodextrine, dextrose, sorbitol of glucosestroop op basis van tarwe of gerst gebruikt, hoeft hij dit niet op het etiket te vermelden omdat de hoeveelheid gluten in het product ver onder de wettelijke norm van 20 mg gluten per kg product ligt. Het glutengehalte in deze producten is heel erg laag, zodat dit bij verreweg de meeste mensen met een glutenvrij dieet geen klachten geeft.
14. Drank Dranken zoals champagne, cider, port, sherry, wijn en dergelijke zijn glutenvrij. Heldere gedestilleerde dranken, zoals brandewijn, jenever, gin en whisky zijn glutenvrij, zelfs als een glutenbevattend graan is gebruikt. Bij de productie blijven de gluten in de reststof achter. Alcoholhoudende dranken met toevoegingen, zoals likeuren, zijn meestal glutenvrij. Kijk dus goed het etiket na. Niet heldere (ondoorzichtige) dranken kunnen gluten bevatten. Eventueel toegevoegde ingrediĂŤnten bevatten mogelijk karamel van glucosestroop dat is gemaakt uit tarwezetmeel.
13 HE T GLU TE N-MYS TERI E
14 D E SC HR IF T JE S VAN TI NE
15. Het positieve lijstje • Boekweit – is het zaad van een kruidachtige eenjarige plant • Gierst – het lichtst verteerbare graan van alle granen • Quinoa – wordt omschreven als supergraan maar is in geen graan, wel een zaad • Amarantzaad Bloem- en meelsoorten • Rijstbloem (witte en bruine) • Amandelmeel (niet bij notenallergie) • Amarantmeel • Gierstmeel • Boekweitmeel en boekweitvlokken • Havervlokken en havermeel • Quinoameel en quinoavlokken • Kikkererwtenmeel (ook garbanzo, besanbloem of gram genoemd) • Maïsbloem (niet bij maïsallergie) • Teffmeel – teff is een oud graan, het is de kleinste graansoort in de wereld. Heeft een uitgesproken smaak • Linzenmeel • Erwtenmeel • Garfavameel – mengeling van kikkererwtenmeel en favabonenmeel. Heel goed voor pizzadeeg. • Mungbonenmeel – mungboontjes zijn de zaden van de Vigna radiataplant. Met het meel worden o.a. noedels gemaakt in de oosterse keuken • Kastanjemeel (niet bij notenallergie) • Waterkastanjemeel • Kokosmeel • Lupinemeel – afkomstig van het zaad van de blauwe lupine • Notenmeel van hazelnoten of walnoten (niet bij notenallergie) • Sojabloem (niet bij soja-allergie) Bindmiddelen • Guargom of guaran (E412) – gewonnen uit het zaad van de guarplant. Geeft volume aan gebak en verbetert de structuur ervan • Agaragar of kanten (geleermiddel) - poeder van gemalden rode algen. Kan opgelost worden in koud en warm water en moet zaachtjes worden gekookt tot het indikt. • Kuzu of kudzu – naam van het zetmeel afkomstig van de wortel van de wingerdplant kuzu. • Carrageen – wordt gewonnen uit Iers mos, een rood zeewier • Iers mos • Mungbonenmeel • Rijstgriesmeel • Rijstcrème
15 HE T GLU TE N-MYS TERI E
16 D E SC HR IF T JE S VAN TI NE
Baksoda en bakbpoeder • Baksoda – ook bekend als natriumbicarbonaat, zuiveringzout Bind- en verdikkingsmiddel • Maïszetmeel – merknaam Maizena (niet bij maïsallergie) • Aardappelzetmeel • Johannesbroodpitmeel • Arrowroot of pijnwortelmeel • Tapioca of tapiocabloem • Zonnebloempittenmeel • Gelatine • Pectine • Xanthaangom
17 HE T GLU TE N-MYS TERI E
18 D E SC HR IF T JE S VAN TI NE
RECEPTEN Groenteterrine (ca. 4 pers.) Makkelijk een dag vooraf te maken en te serveren als hapje of voorgerecht met een salade. Ook prima als meeneem-lunchgerecht. 2 wortelen, geschraapt en in repen gesneden 1 rode paprika, geschild en ontpit en in repen gesneden 1 groene courgette, in repen gesneden 50 g gemberwortel, geschild en fijngesnipperd 2 sjalotten, fijngesnipperd 3 eieren 2 dl slagroom peper en zout tomatensalsa, kant-en-klaar Kook wortelen en paprika kort beetgaar, giet af en dep droog. Klop de eieren met de room glad en meng er de gember en sjalot onder. Breng het mengsel op smaak met peper en zout. Bekleed een terrine met plasticfolie en laat een deel over de rand hangen (zo kan je straks de terrine er makkelijk uithalen). Vul luchtig met de groenten, giet er het eimengsel over en bak ca. 1 uur au bain marie in een voorverwarmde oven op 160째C. Neem uit en laat afkoelen. Haal de terrine uit de vorm en bewaar tot gebruik in de koelkast. Laat wel eerst even op kamertemperatuur komen, snij in plakken en serveer op een quinoatoast.
Quinoasalade (ca. 6 pers.) Een super lunchsalade die het ook prima doet als amuse in een glaasje geserveerd. 150 g quinoa groentebouillon (blokje) olijfolie 2 wortelen, in stukjes gesneden en geblancheerd 1/2 gele paprika, ontdaan van vel en pitjes in stukjes gesneden en geblancheerd 1/2 rode paprika, ontdaan van vel en pitjes in stukjes gesneden en geblancheerd 4 gemarineerde tomaten, uitgelekt en in stukjes gesneden wasabi-korander dressing (Lima) Bereid de quinoa zoals aangegeven op het pak. Gebruik wel groentebouillon in plaats van water. Laat afkoelen. Doe de quinoa in een kom en meng er de groenten en tomaten onder.
19 HE T GLU TE N-MYS TERI E
20 D E SC HR IF T JE S VAN TI NE
Gemarineerde zalm (ca. 4 pers.) Eenvoudig, lekker en snel klaar. 300 g zalmfilet (zonder vel) sap van 1 citroen 20 ml olijfolie Noilly Prat 1 tl venkelzaad, gekneusd grof zeezout Leg de zalmfilet in een stenen schaal. Roer citroensap, olijfolie, scheutje Noilly Prat en venkelzaad door elkaar, giet over de zalm en bestrooi met wat zeezout. Laat ca. 30 min marineren in de koelkast. Draai eventueel na 15 min. Snij vlak voor serveren in blokjes. Verdeel over toasten en werk af met veldsla en wasabi.
Oranje herfstsoep (ca. 6 pers.) De basis is pompoen, wortel en zoete aardappelen maken de kleur intenser. Gember en appel geven een frisse toets. De soep is heerlijk puur, maar je kan ze ook aankleden met gerookte zalm of gebakken spekjes. 1 kleine butternutpompoen, geschild, ontpit en in stukken gesneden 2 wortels, geschraapt en in stukken gesneden 1 zoete aardappelen, geschild en in stukken gesneden 1 granny smith appel, geschilde, klokhuis verwijderd en in stukjes gesneden 1 ui, in stukken gesneden 1 stukje gemberwortel, fijngesnipperd 1/2 groentebouillonblokje olijfolie ca. 1l water (en eventueel nog extra) peper en zout voor de afwerking: wat zure room takjes peterselie Fruit de ui aan in een beetje olijfolie. Doe er de gember, pompoen, aardappel, appel en wortel bij. Roer even om, giet er het water bij en verbrokkel er het bouillonblokje over. Roer opnieuw door en laat op een zacht vuurtje ca. 1 1/2u sudderen of tot alle groenten uit elkaar vallen. Doe tussenin, indien nodig, extra water bij. Mix de soep glad, voeg eventueel opnieuw wat water toe en breng op smaak met peper en zout. Werk af met een plukje peterselie en een dotje zure room. 21 HE T GLU TE N-MYS TERI E
22 D E SC HR IF T JE S VAN TI NE
Frittata met paprika en courgette Frittata is een eenvoudig gerecht dat iedereen lust. Serveer je het als lunch, geef hem dan warm met een frisse mesclun. Koud eet je deze frittata als antipasta of neem je hem mee naar het werk. 50 g boter 4 el olijfolie 1 gele paprika, zonder schil en pitjes en in stukjes gesneden 1 kleine courgette, in plakjes gesneden 3 tomaten, ontveld, ontpit en kleingesneden 6 eieren, losgeklopt zout en peper Verhit de helft van de olie met de boter, voeg de paprika toe en roerbak ze 2 min. doe er de courgettes bij en bak nog 2 min. Voeg de tomaten toe en kruid naar smaak met peper en zout. Laat afgedekt op laag vuur ca. 15 min. sudderen. Giet de eieren over het groentenmengsel en roer even door. Smelt de rest van de boter in een andere koekenpan en giet er het mengsel in. Bak het gerecht aan beide kanten en dien op.
Boekweitpannenkoekjes Kunnen zowel met een hartige als een zoete topping. 60 g boekweitmeel 60 g amandelpoeder 1 ei 1 kl ahornsiroop 150 ml amandelmelk 1 tl baking soda water Meng boeweitmeel met het amadelpoeder in een kom. Doe er het ei bij en meng goed. Voeg de amandelmelk en de ahornsiroop toe, klop tot een egaal beslag en roer er de soda onder. Doe er als het deeg te zwaar is een beetje water bij. Bak in een beetje olie in een goed warme pan kleine dunne pannenkoekjes.
23 HE T GLU TE N-MYS TERI E
17. Bronnen: Canadian Celiac Association - www.celiac.com Nederlandse Coeliakie Vereniging – www.glutenvrij.nl Mens en Gezondheid – www.mens-en-gezondheid.nl
Colofon Tekst: Tine Bral
‘de schriftjes van Tine’ en ‘de tafel van Tine’ zijn een projecten van ‘het huis van Tine’ ‘de schrifjtes van Tine’ – http://deschriftjesvantine.wordpress.com/gluten ‘de tafel van Tine’ – http://www.detafelvantine.be
‘het huis van Tine’ Visserij 199, 9000 Gent 24 D E SC HR IF T JE S VAN TI NE
25 HE T GLU TE N-MYS TERI E
DE SCHRIFTJES VAN TINE
In dit eerste ‘schriftje van Tine’ ga ik op zoek naar wat nu precies gluten zijn. De reden voor deze zoektocht ligt bij een vriendin/arts die mij er op wees dat ze steeds meer patiënten over de vloer krijgt die allergisch zijn voor gluten.
HTTP://DESCHRIFTJESVANTINE.WORDPRESS.COM/GLUTEN/
26
HTTPS://WWW.FACEBOOK.COM/DETAFELVANTINE HE. T GLU HTTPS://WWW FA C ETE BN-MYSTERI O O K . C OE M / T I N E . B R A L