Burbuilak Irati Elorrieta
Lehen eguneko irteera ezusteko mundu batean sartzea izan zen, eta berehala jakitea” ni hemen ondo nago”. Halakorik existitzen zela sumatu gabe, berehala jakitea “leku hau niretzat da”. Edo, agian, “hemen badago lekua niretzat”.
Hernani, Udal Liburutegia, 2013 otsaila
Irati Elorrieta Agirre (Algorta, 1979)
Algortarra, 1979an jaioa. Burbuilak liburua argitaratu zuen 2008an. Liburua ireki eta ixten duten narrazioak Julene Azpeitia eta Gabriel Aresti Literatur Leihaketetan sarituak izan dira. 2011an liburua gaztelaniara itzuli zuen: Burbujas. Daniel Glattauer-en Ipar Haizearen kontra liburua ere berak itzuli du.
Burbuilak
Deserria. Berlin da deserria eta bertan elkartzen dira pertsonaiak. Deserrian, airean dantzan ari diren burbuilen antzera. Bat datoz istorioen giroa eta hiriarena. Espazioak dira istorioei leku egiten dietenak. Berlin da utopia urbanoaren zentroa, baina Bilbo, Bartzelona, Paris, Copenhague, Londres... Hirien arteko distantziak laburtu diren garaian kokatzen dira istorioak. Eta gaur egungo harreman arazoak hor daude, lokartuta bada ere. Narrazioez osatutako nobela honetan, ekintzak berak baino, barrutik gertatzen denak du garrantzia. Azalaren beste aldeko munduak. Egunerokotasunaren intentsitatea dastatzeak. Istorioak errealitatetik abiatzen dira, baina espiritu ameslari batek dimentsio fantastikoago batera eramaten ditu tarteka.
Elkarrizketa "Liburu pertsonal eta intimista idatzi dut; oso barrutik atera zait"1 Deia 2008-05-16 Elorriaga eta Elorrieta. Abizen ia bereko bi algortar: Unai eta Irati. Unai nire aldean ospetsuagoa da. Hiru liburu publikatu ditu, sari nazional bat lortua du eta pelikula bat egin berri dute bere idazlan batean oinarrituta. Urrun nago oraindik berak eskuratu dituen emaitzetatik. Algortar berlindarra al zara? Hala naiz, bai. Lehen aldiz Berlinera, 1999an joan nintzen. Harrez gero, joan-etorrian ibili banaiz ere, urte asko daramatzat Alemaniako hiriburuan. Handik kanpo egonaldi luze pare bat egin ditut. Azkena, Donostian; azken hiru hilabeteak. Aurki itzuliko naiz berriz ere Berlinera. Inazio Mujika editoreak, Burbuilak, zure lehen liburua, ipuinez osatutako nobela gisa bataiatu du. Bat nator berarekin. Ibilbide luzeko liburua izan da gainera. Hasieran ipuin pilo bat idatzi nituen bata bestearen atzetik. Baina halako batean batasun bat osatzen zutela konturatu nintzen. Egia esan, pozik nago azken emaitzarekin. Zure 'aitajaun literarioak', Joxerra Gartziak, "plazertzat" definitu du liburua. Niretzat ere gozamena izan da bera nire irakurle izatea. Testuekin joan nintzaionetik, azken bi urte hauetan izan ditugun elkarrizketak, gozatu ederra izan dira. Errespetuz hitz egin izan dit beti. Era horretan niregana jotzen duen edozein pertsonek egindako komentarioak, gomendioak‌ gogo onez hartzen ditut. Joxerrak, batez ere, liburua amaitzen lagundu dit; bakarrik idaztea oso gogorra baita. Idazlanari, azken buelta, lehengo udan eman nion. Oso gustura aritu nintzen txukuntzen eta idatziari batasuna ematen. Etorkizun ederra duen idazletzat zaitu zure irakasle ohiak. Hori asko esatea da. Orain, hurrengo proiekturako oharrak hartzen, pertsonaietan pentsatzen‌ ari naiz. Bilketa lanean. Zure ahots narratiboa "berezia eta bestelakoa" ei da. Irakurleak esan behar du hori. Liburu pertsonal eta intimista idatzi dut; oso barrutik atera zait. Neurri handi batean biluztu egin naiz. Premia neukan idazteko eta horregatik irten ziren bata bestearen atzetik hain denbora laburrean istorioak. Bizi izan ditudan gauzak pixka bat finkatzeko lagundu dit liburuak. 1
Hemendik hartua [2013-01-12]: http://www.alberdania.net/intranet/upload/docs/recortes/doc_110.pdf
Espazio edo toki konkretu asko dantzatzen dituzu. Pertsonaiak ere kolore eta arraza ezberdinetakoak dira. Egun bizi dudan Berlin islatu nahi izan dut. Idatzi aurretik, begiratu eta entzun egin behar da. Halere, ez dakit behatzailea naizenik. Agian, bai‌ Liburuko pertsonaia guztiak izaera, jatorri, lanbide‌ ezberdina dute eta bilaketa batean bizi dira: etxe, lagun, maitasun‌ bila. Baita bere buru eta izate modu baten bila ere. Eguneroko gertaerak, adibidez, elkarrekin pelikula bat ikustea edo lagun bat bisitan etortzea une garrantzitsua da pertsonaientzat. Partekatzen dutena, oso garrantzizkoa baita. "Giroak eta garaiak ematen dio testuari batasuna" (Irati Elorrieta). Bai. Hiriaren eta istorioen giroa, berberak baitira. Ahots askotan idatzitako nobela da. Garaia, liburuan zuzenean askorik aipatzen ez bada ere, ezegonkorra eta aldaketa askokoa da. Burbuilak gaztelaniara itzuli duzu jada. Liburuko marrazkiak egin dituen Fumi M.Y. lagunak euskaraz ez dakienez, zirriborro bat egin nion marrazteko orduan gidatu zedin. Oso kontentu nago egin dituen marrazkiekin.
Kritikak Kultura eta misterioa lotuta Ion Olano Hamahiru ipuinez edo atalez osatutako nobela berezia da Irati Elorrietaren lehenengo liburua. Nobela berezia diot, ipuinen arteko harremanak ematen diolako batasuna, gertakizunek ez dutelako ia pisurik, ez bada pertsonaia bakoitzaren barruan uzten dutena. Idazpuruak iradokitzen duen irudiak isolamenduarekin baino zerikusi gehiago du babesarekin, norberak leku egiteko sortzen dituen behin-behineko babeslekuekin, deserria ez baita drama Elorrietaren liburuan. Deserria halabeharra da, behartutako aberria. Sira izeneko gaztea da liburuko kontakizunetako protagonista nagusia. Berlingo deserriko ibilbidean topatu ditu hainbat pertsonaia, esate baterako Hermann eta Sagran musikariak, Frank eta Cesar zinemagileak, Mifu marrazkilaria, eta abar eta abar. Norberak du bere burbuila, eta posible dutenean elkartzen dituzte Berlinek eskuzabal eskaintzen dizkien espazioetan: abrikotondoz jantzitako patioan, leiho zabalera ematen duen ohe beltzean, Negativeland bideoklubean, Luna pizzerian, kalean orobat. Liburuko pertsonaia gehienak gazteak dira, airean dabiltza, galduta. Badute, ordea, denek espazio bakoitza betetzeko era, zalantzaka-balantzaka doaz, baina badoaz. Irudien munduan bizi gara hizkienean bainoago. Horren adibide da Burbuilak narrazio liburua, non ez den ageri ia literatur erreferentziarik. Zinema da jaun eta jabe: “Lost in Translation”, “Swimming Pool”, “A tale of two sisters”, “Le Mépris”, “Der Himmel über Berlin”. Lumaren ordez kamera hartu eta, gertakizunei garrantzia kenduz, pertsonaien barrua arakatzen aritu da egilea. Ipuinetako narratzaileak ez du Sira begibistatik galtzen, ia. Lehenengo bi narrazioetan hirugarren pertsonan aurkeztu digu, eta hurrengoetan (bigarren pertsonaren agerraldiren bat eta beste salbuespenen bat salbu), lehenengo pertsonan kontatzen ditu Sirak eguneroko gertaera xumeak, era xumean. Batez ere, burbuila bakoitza nolakoa den, barruan gertatzen dena fokatzen du Sirak. Irudien garrantziaren beste adibide bat azalean eta liburu barruan dauden ilustrazioak dira. Fumi M.Y.-k egin ditu (liburuko Mifu ote?), eta egokiak iruditu zaizkit kontakizunen tonuarekiko. Nobela berezia dela esan dut arestian. Ez baitira ohikoak gurean ipuinez osatutako eleberriak. Burbuilak-eko narrazio bakoitzak badu nolabaiteko autonomia, baina denek behar dute elkar mezu bat osatuko badute. Liburuko pertsonaiek bezala, beharbada. Zabaltzen eta ixten duten bi ipuinek, S.I. eta deserriko burbuilaketa Post H. Pop, hurrenez hurren, sari bana jaso dute Tene Mujika eta Gabriel Aresti lehiaketetan (...)
Gara, 2008-07-26
Bakardadea Berlinen Javier Rojo
Ez dakit literatur genero berri baten aurrean ote gauden, baina ematen du joera deitu genezakeen zerbaitek behintzat bere txokoa aurkitu duela euskal literaturan azken bolada honetan. Joera-edo honek ezaugarri markatuak dituela iruditzen zait. Idazleen ezaugarriei erreparatuz gero, ikusiko genuke joera horretan mugitzen diren idazleak emakumeak direla, 30 urte ingurukoak, eta askotan Euskal Herritik kanpora bizi direla edo bizi izan direla. Haien idazlanek antzeko ezaugarriak erakusten dituzte: Narrazioetan, pertsonen arteko harremanez aritzen dira, bikote-harremanez bereziki; bakardade sentimendua nagusi da haien idazlanetan, batez ere pertsonaiak deserrotuta daudela ematen baitu (berena ez den espazio batean daude, etxetik urrun, era xinplean esateko); eta hizkeraren aldetik, komunikabideetatik hurbil dagoen hizkuntza laua erabiltzen dute, nabarmena izan nahi ez duen estiloa nagusi baita beraien idazlanetan. Ezaugarri hauek orokorrak dira eta, jakina, ez dute ezer adierazten idazlan bakoitzaren kalitateaz. (...) Berlinen, beren mundua bilatzen duten pertsonaia batzuk aurkezten dizkigu idazleak bere narrazioetan. Hiria ia mitiko bihurturik ikusten dugu, hainbat naufragioetatik ihes egindako pertsonaiek leku horretan beren salbazio-irla aurkitu izan balute bezala. (...) Giro horretan pertsonaien arteko harremanez hitz egiten zaigu narrazio hauetan, haiek lotzen dituzten hariez, bakardadetik ihes egiteko egiten dituzten ahaleginez. (...) Joera baten barruan sartu daiteke liburua, baina, joera horretan, denetarik irakur dezakegu. Kasu honetan, liburu oso interesgarri baten aurrean gaudela iruditu zait, idazleak pertsonaien arimetan begiratu eta haiengan sakontzen jakin baitu. El Correo, 2008-06-28
Espazioak kontalari BeĂąat Sarasola
Narrazioak hari fin baten gainean egiten du aurrera, elementu kateatu gehiegi gabe, gutxieneko elementu errepikakor batzuen bidez: Berlin, etxeko patioa, abrikotondoa, Negativeland bideo-denda, Sira protagonista, ama eta aitatasunaren gaiak‌ Elementu horiek oinarri hartuta, be-bop kontzertu bateko melodia bailitzan, narrazioak bere bide inprobisatua jorratzen du, burbuilek airean bezala, non irudiek gertakizunen bilakaerak baino garrantzia handiagoa duten. Izan ere, definizio laburrak ematen hasita, Burbuilak nobela liriko gisa defini liteke segur aski. Esan bezala, irudi eta sinboloak narrazioaren erdigunean kokatzen dira, eta horiek dira batez ere kontakizunari aurrera eragiten diotenak. Izatez, badira kapituluak ia poesia kontsidera litezkeenak (Posta txartel bat: Mo). Horregatik koka daiteke liburu hau nobela eta ipuin-bilduma artean; ohiko nobela izateko argumentu kateatu sendoa falta zaiolako, eta ipuin-bilduma izateko, berriz, elementu errepikari gehiegi dituelako. Edonola ere, iruditzen zait liburuari on gehiago egiten diola nobelatzat hartzea ipuinliburutzat baino. Izan ere, inpresioa dut ipuinok liburuko atmosfera horretatik kanpo, solte, indar dezente galduko luketela. Labur-labur esateko, atmosfera horrek osatzen baitu liburu honetako benetako muina. Elorrieta bera honen kontziente dela ematen du,
gainera, Sirak momentu batean “Istorioak kontatzeko gaitasuna dute espazioek” dioenean. Eta pentsa daiteke espazio hauek osatzeko agian ipuinak motz geratzen direla. Euskal literaturan nahiko emaitza ezohikoa da liburu hau. Beste libururen batekin erkatzekotan Ixiar Rozasen Negutegia-rekin erkatuko nuke agian. Ez bakarrik Berlingo hiria kontakizuneko gune geografiko garrantzitsuenetakoa delako, arestian aipatu osaera narratibo sakabanatu eta zatikatu antzekoa dutelako orobat. Baina hortik landa, ez dut uste tankera honetako liburu askorik topatu daitezkeenik euskaraz. Horregatik, interesgarria iruditu zait idazleak halako apustu narratibo bereziari heldu izana, eta uste dut Elorrietaren mundu eta ahots propio bat osatzeko abilezia azpimarratu behar dela.
Berria, 2008-06-01
Irati Elorrieta Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean Txarliren kontuak : ozen irakurtzeko marrazki liburu bat / Rotraut Susanne Berner ; [itzulpena, Irati Elorrieta Agirre]
(2008)
Cuando llegué a Bilbao : historias de la inmigración = Bilbora heldu nintzenekoa: immigrazioari buruzko gorabeherak
(2009)
Elorrieta Agirre, Irati (1979-)
Burbuilak / Irati Elorrieta
(2008)
Elorrieta Agirre, Irati (1979-)
Burbujas / Irati Elorrieta
(2011)
Festival Audiovisual de Eibar Asier Errasti (2º. 2001)
II Festival audiovisual de Eibar Asier Errasti : Eibar, del 12 al 17 de noviembre de 2001 = Asier (2001) Errasti Eibarko II. Ikusentzunezko Jaialdia / [Asociación Plano Corto ; Eibarko Udala]
Glattauer, Daniel (1960-)
Ipar haizearen kontra / Daniel Glattauer ; itzultzailea Irati Elorrieta
(2011)
Julene Azpeitia Ipuin Lehiaketa (19º. 2006. Zumaia)
Julene Azpeitia : XIX. ipuin lehiaketa
(2007)
Orgasmus / Irati Goikoetxea...[et al.]
(2010)
Berner, Rotraut Susanne