Eerst de selectie, dan de vorming

Maar eerst ... de selectie!

Alles wat Karavaan doet – elke reis, elk weekend, elk avontuur – staat of valt met de begeleiders. Logisch dat Karavaan kieskeurig is op haar vrijwilligers.

Elk jaar stellen vele geïnteresseerden zich kandidaat om reisbegeleider te worden en de vorming van twee jaar te volgen. Maar eerst moeten ze aantonen dat ze uit het goede hout gesneden zijn. Op het selectieweekend krijgen ze de kans om het beste van zichzelf te laten zien. Groepjes van drie vrijwilligers – selecteurs – leggen het vuur aan de schenen van de kandidaten. Ze doen rollenspelen en laten de deelnemers ingewikkelde groepsopdrachten oplossen. Ze beslissen wie mag starten aan de opleiding tot Karavaan-reisbegeleider.

Strenge selecties in de jaren 80

Van in het begin selecteerde het toenmalige JEST zijn vrijwilligers op basis van proeven, maar hoe die selecties precies verliepen, staat niet beschreven in dea rchieven. Toen Rita Daneels ergens halverwege de jaren 80 bij Karavaan kwam, hielp zij mee de hele procedure te professionaliseren om zo de kwaliteit van de reisbegeleiders te verhogen.

Rita: “Ik werd erg actief in de hele vorming en het hervormen daarvan. Daarbij kreeg ik als vrijwilliger mooie kansen. Ik deed dat natuurlijk niet alleen. Een heel team heeft toen gewerkt aan de hervorming van het selectieweekend. Niet dat de selecties daarvoor niet grondig waren. Maar we hebben er op een of andere manier toch zwaar onze schouders ondergezet. Dat was erg verrijkend voor ons.”

Jan Van Nieuwkerke herinnert zich zijn selectie nog goed.

Jan: “Ik ben geselecteerd in 1988. Ik had als deelnemer meegereisd met Greet Callaerts, de begeleidster beroemd om haar aanstekelijke lach. Ze dacht dat ik wel geschikt zou zijn om te begeleiden en raadde me aan om mee te doen. Dus november ‘88 ben ik geselecteerd na een heel zwaar selectieweekend. We werden constant om de oren geslagen met cases. We moesten oplossingen zoeken, en voorstellen hoe we bepaalde problemen zouden aanpakken. Onze talenkennis werd meteen getest, want die cases werden voorgesteld in het Duits, Frans en Engels. Tegenwoordig worden er talentesten Spaans en Duits afgenomen ná het selectieweekend.”

En dan ... de vorming!

Kandidaat-begeleiders die goedgekeurd worden door de selecteurs, starten met een tweejarige opleiding. Van alles en nog wat leren ze: van groepsdynamica tot financiële organisatie, van landenweetjes tot EHBO. Die vorming is zó grondig, dat ze mee aan de basis ligt van de officiële ‘opleiding reisleiders en gidsen’ en erkend wordt door Toerisme Vlaanderen. Weliswaar blijft Karavaan met zijn unieke ‘reisbegeleiders’ een buitenbeentje in de reissector. Kandidaten die met succes de vorming doorlopen, ontvangen een reisleiderskaart.

Reisacrobaten

Jan Neirynck: “Onze reisbegeleiders zijn fantastische mensen, die goesting en tijd hebben om zo’n reis voor te bereiden, met een groep op te trekken en dan alles nadien te verwerken. Dat is niet altijd een cadeau, maar heel dikwijls wel. Een Karavaan-begeleider is ook een plantrekker, inventief en zeer intelligent. Die heeft van alles in huis. Dat moet ook om met zo’n groep om te gaan en ook nog eens je verplichtingen na te komen. Reisbegeleiderszijn eigenlijk reisacrobaten. Ik hoop dat reisbegeleiders met al hun ervaringen iets doen; dat ze de mensen hier wat sensibiliseren rond wat er gebeurt in andere landen; dat het allemaal niet zo erg is, met die andere culturen. Daar hoef je niet bang voor te zijn. ‘Moet je daarom in dat land geweest zijn?’, hoor ik wel eens. Ja, omdat je dan toch iets meer begrijpt en ziet hoe mensen leven, hoe mensen moeten omgaan met fenomenen in hun maatschappij. Als je je oogkleppen een beetje kan openzetten, ontdek je dat. Volgens mij heeft een Karavaan-reisbegeleider zelfs helemaal géén oogkleppen. Het reisbegeleiderschap heeft me veranderd. Ik was vroeger een heel bescheiden, braaf ventje. Door al die ervaringen sta je toch wel meer met twee voeten in het leven, met heel wat ervaring. Dan durf je veel meer voor je mening uitkomen. Ook op ’t werk bijvoorbeeld, dat durfde ik in het begin helemaal niet.”

Minstens één hoek af

Tom Van den Borne: “Wat voor iemand is de standaard Karavaan-reisbegeleider? De clue is juist dat er niemand standaard is. Bij iedereen is er wel minstens één hoek af. We selecteren mensen op ‘het er stáán’ en sterke dingen kunnen doen. Da theeft ook zijn gevolgen natuurlijk, want het zijn allemaal heel sterke individuen die goed voor zichzelf opkomen. Dat is niet altijd makkelijk. Je moet af en toe tegen wat tegenwind kunnen. De begeleiders zijn stuk voor stuk erg geëngageerd. Alleen al die vorming volgen, dan twee of drie weken een reis begeleiden en daarnaast nog wat andere dingen doen bij Karavaan … Dat is voor veel vrijwilligersgewoon het basispakket. Dan zijn er die én nog vorming geven én nog BV zijn en alles wat daarbij komt kijken. Zot hoe mensen dat doen, toch? Want onze vrijwilligers hebben vaak ook een stevig verhaal te vertellen professioneel, én ook thuis. Ik vind dat zeer sterk. Ik kom in nog wel wat vrijwilligersorganisaties maar Karavaan-vrijwilligers zijn toch bij de sterkste en meest geëngageerde die je tegenkomt.”

10 onvergetelijke vormingsweekends

De vormingsweekends betekenen voor alle begeleiders hoogtepunten van het jaar. De Karavaners vertellen over hun reizen, feesten met oude bekenden en nieuwe gezichten, frissen hun EHBOkennis op, spelen groepsdynamische spelletjes, leren computertrucjes ... Kortom, ze willen die weekends voor geen geld missen.

Rita Daneels over de professionalisering van de vorming in de jaren tachtig

Rita: “Ik kreeg de kans om, samen met onder andere Greet Callaerts en Bob Elsen, de hervorming uit te tekenen in de jaren tachtig. Toen is de structuur van de verschillende weekends uitgewerkt: selectieweekend, basisweekend, toeristisch weekend, een groepsdynamisch weekend… We wilden het avontuurlijke meer grond geven zodat begeleiders dat ook in hun manier van begeleiden opnamen. Daarom staken we dat geleidelijk in een vormingsprogramma. Ik kan dat alleen maar professionalisering noemen en daarom noem ik de begeleiders ook wel eens ‘professionele vrijwilligers’. Vandaag is de vorming aan het veranderen, maar dat mag. Dat moét.”

De waterval en knopendoos

Rita: “Bij het terugblikken op je reis moet je zelfkritisch durven te zijn. Wat was moeilijk, wat was minder moeilijk? Ik werkte dan veel met mijn knopendoos. Met die knopen mocht je dan je groep uitbeelden. Je kon er mee schuiven: waar stond jij, en stonden die twee in een subgroep… ? Je kon een grote knoop nemen, of een klein knoopje voor iemand die niet durfde meespelen en hup, ineens was je over de psychologie van die groep bezig. Ik heb nog altijd een doos knopen voor als iemand er ooit naar vraagt.”

Gerd Vertommen over de opleiding van reisbegeleiders vandaag

Gerd: “Na de professionele selectie stomen we de kersverse reisbegeleiders binnen negen maanden klaar voor hun eerstereis. We leren hen op reistechnisch vlak heel wat bij, onder andere over vliegtickets, huurwagens en budgetbeheer, maar we oefenen vooral hun skills op groepsdynamisch vlak. Als ze ergens vanaf juni hun eerste reis begeleiden, moeten ze, bij wijze van spreken, dertien uitdagende klantenwaar voor hun geld kunnen bieden. In 2018 vernieuwden we de opleiding meteen omslag naar ervaringsgericht leren. In plaats van tijdens een startweekend modellente leren rond groepsdynamica en die in oefeningen toe te passen, trekken de eerstejaars reisbegeleiders nu vijf dagen naar de Hoge Rielen om zelf te ervaren wat het betekent om een groep te vormen, en van daaruit diepgaand te leren. Ook onze vormers moesten de ervaringsgerichte aanpak leren. Zo zijn we terechtgekomen bij Joris Piot, een onderzoeker en trainer van ervaringsleren en active reviewing. Deze materie was voor het zestigtal vormers verfrissend en enthousiasmerend, met meer persoonlijke groei en een betere samenwerking als resultaat.”

Verdiepen en ontmoeten

Gerd: “In het tweede jaar verdiepen de reisbegeleiders zich verder in de groepsdynamica en specialiseren ze zich in kennis, gegeven door ervaren reisbegeleiders en vormers. Op het programma staat dan ook de continentenvorming, boeiend voor alle reisbegeleiders, met of zonder ervaring. We vragen diverse sprekers, van Hendrik Vos over de vorming van Europa tot onze begeleidster Jenny Ovaere over wereldgodsdiensten en Francis Laleman over Azië. Ook nodigen we regelmatig journalisten uit. Erg interessant. We hechten tijdens die vormingsweekends veel belang aan de ontmoetingsmomenten en feesten. Dat zorgt voor verbinding tussen de reisbegeleiders. Het zijn per slot van rekening allemaal soulmates, die graag reizen en onder de mensen zijn. We zorgen dan voor waarderingsmomenten, met awards à la ‘de meeste pech onderweg’ en ‘de meest avontuurlijke reis’. We reiken ook oorkondes uit voor Karavaners die hun 5 de , 10 de , 15 de reis begeleid hebben.”

Uniek: onze EHBO-opleiding

Gerd: “De reisleiderskaart mag alleen uitgereikt worden aan wie in het bezit is van het attest ‘basiscursus bedrijfshulpverlener’. Vanaf 2010 organiseerde Toerisme Vlaanderen die cursus zelf. Danny Peeters gaf mee deze cursus en had een aanvraag in orde gebracht voor de opleiding verpleegkunde van Thomas More in Lier. ‘Als we dat nu eens zelf doen met Karavaan’, vroeg hij me in 2013. ‘Ik zorg wel voor die aanvraag, aankoop materiaal, lesgevers en de cursus.’ Op dat mooie aanbod zijn we snel ingegaan. Vandaag geven we nog altijd EHBO-lessen in eigen beheer, verplicht voor alle begeleiders. Zeker toen we in een korte tijd eens verschillende mensen op reis verloren, onder andere door ziekte en ongeval, beseften we pas goed dat zo’n opleiding nodig is. Danny overleed op 11 juni 2021. Veel lesgevers die Danny bij elkaar getrommeld had, blijven graag de jaarlijkse EHBO-cursus en bijscholingen geven. Zo blijft Danny heel dicht bij ons.”

Nieuwe wetten en reisleiderskaarten

Net in de periode dat Jef Van Eyck coördinator was, tussen 1999 en 2007, legde de overheid normen op aan de toeristische sector én het jeugdwerk. Dat betekende voor Jef boeiende tijden, maar ook talloze vergaderingen tot in de late uurtjes. Het resultaat? De Karavaanreisbegeleiders zijn nog altijd een unicum in de reiswereld.

Jef: “Als coördinator realiseer je uiteraard niets alleen. Ik had het geluk om de vele uitdagingen te sturen. Zo veranderde het decreet van het jeugdwerk, een subsidiekanaal van Karavaan, en waren we verplicht een nieuwe beleidsnota te schrijven. Er volgde ook een nieuwe wet op vrijwilligerswerking, maar de derde, belangrijke vernieuwing kwam vanuit het ministerie van Toerisme onder minister Renaat Landuyt. Hij bepleitte kwaliteitsnormen voor reisleiders en gidsen. Om op zoek te gaan naar ‘kwaliteitsindicatoren’ nodigde hij vertegenwoordigers van de toeristische sector uit. Ik werd afgevaardigd vanuit Karavaan.”

Over vorming & tropische EHBO

Jef: “Na een onderzoek van een jaar kreeg Toerisme Vlaanderen vanuit het ministerie de opdracht de vorming tot reisbegeleider in Vlaanderen bij te sturen. Er stelde zich snel een probleem: wie zou deze opleidingen verzorgen? Er waren heel wat pedagogische spelers op de markt en we hebben flink moeten debatteren om onze specifieke opleiding intern te mogen blijven organiseren. Ons sterke punt was dat we een traject voorstelden, waarbij jaarlijkse opvolging en kwaliteitsbewaking via evaluaties voor en na de reis centraal stonden. Ons concept getuigde van een meer dynamische, participatieve en emancipatorische benadering, waarbij zelfs voor onze deelnemers op reis een actieve rol was weggelegd. We moesten dus wel de noodzaak van groepsdynamiek, conflicthantering en psychologische verdieping beklemtonen, en dit geheel in tegenstelling tot andere opleidingscentra die dit niet aanboden. Wierp men op dat we ons moesten houden aan de opgelegde regels rond EHBO op reis? Dan gingen we zelfs een stapje verder: we hadden hiervoor opgeleide mensen in eigen rangen, toch? Bovendien zouden we ook EHBO voor reizen in de tropen aanbieden. Deze boeiende, maar lange discussies hebben uiteindelijk geleid tot compromissen met andere gidsenorganisaties, reisleiders en onderwijsinstellingen.”

Eerste reisorganisatie mét reisleiderskaart

Jef: “Het curriculum dat we konden voorleggen aan de overheid, zorgde ervoor dat Joker als eerste touroperator aan de slag kon met erkende, opgeleide reisbegeleidersmet een door het ministerie van Toerisme uitgereikt certificaat, de fameuze reisleiderskaart.”

Papa, ben je écht weg met een karavaan?

Jef: “Deze ontwikkelingen hadden ook gevolgen voor onze samenwerking met Joker. Dus intern volgden er heel wat discussies. Maar samen met het bestuur van Joker slaagden we erin om van Karavaan een autonome jeugdwerking te maken. Al deze uitdagingen vroegen veel van mijn energie en tijd. Een kleine anekdote volstaat om dit te bewijzen. Zo kreeg ik de vraag van mijn kinderen: “Zijt gij nu écht met een karavaan onderweg? En waar gaat die dan naartoe?” Ze zagen mij bijna nooit thuisdoor de vele vergaderingen in Brussel en Mechelen. Dus ja, het bleef erg intensief, maar wel boeiend en heel prettig.”

Ervaringsgericht leren

Vijf dagen vol spanning, vreugde & verdriet, stress & ontdekking. Het eerste vormingsweekend dat kandidaatbegeleiders volgen is ‘de meerdaagse’. Vijf intense dagen lang gaat de groep leren op een ervaringsgerichte manier. Op het menu staan veel doe-proeven, spelletjes en reflecties over de dynamiek in een groep.

Joeri Brisaert was een tijdje vormingsverantwoordelijke, maar herinnert zich zijn eigen meerdaagse nog levendig.

Joeri: “Dat was de allereerste editie van de vernieuwde meerdaagse met ervaringsleren en groepsdynamica. Je wordt echtgewoon in bad gegooid met mensen die je niet kent en je komt in situaties waarover je moet reflecteren en nadenken. Bij andere vormingen krijg je vooral theorie en wordt er af en toe een spelletje gespeeld of zo. Maar de Karavaan-meerdaagse is anders; je gaat vijf dagen echt intens aan de slag. Ook al denk je al veel te weten over groepsprocessen, toch leer je jezelf nog beter kennen als persoon en hoe jij reageert op situaties. Ik heb ontdekt dat ik een flauwe grappenmaker ben in zulke groepen, en ook dat ik perfect het leiderschap kan loslaten wanneer andere leidersaanwezig zijn in de groep. Ik zal niet snelde concurrentie aangaan met iemand anders om de leiding van de groep over te nemen."

Dries Wiercx was nauw betrokken bij het ontwikkelen van de ervaringsgerichte meerdaagse.

Dries: “Bij het ervaringsgericht leren komen een aantal populaire opdrachten altijd terug. De ‘ballenfabriek’ bijvoorbeeld. Bij dit competitief spel moet je ballen naar elkaar gooien binnen een bepaalde tijd. Daarbij moet iedereen goed samenwerken en zijn of haar rol juist doen, en tegelijkertijd proberen het record te halen en je tijd te verbeteren. Dat alles geeft een spanning die heel interessant is om achteraf te analyseren. Waar is het fout gelopen? Of waarom is het keigoed gelukt? En wie heeft daar meer of minder aan bijgedragen? En waarom? We leren dan echt naar mensen te kijken en een groep te analyseren. We willen natuurlijkgeen psycholoog van iedereen maken, maar een beetje inzicht hebben in de groep en rekening houden met de verschillen van de deelnemers is interessant. Weten dat je impact hebt en dat je dingen kan veranderen … als de reisbegeleiders dat in hun rugzak meehebben, verkleint de kans op een slechte reis met tientallen procenten. Toen ik net startte, zaten er ook welspelvormen in de vorming en werd de groepsdynamische vorming verdeeld over twee weekends. Maar nu je dat proces kan opzetten en vijf dagen in dat bad kan gaan, geeft dat zoveel meer diepgang. Ook de keuze om daarvoor naar de Hoge Rielen te trekken, midden in de natuur, past bij ons DNA. Want bij onze reizen trekken we ook altijd de natuur in, en gaan we daar beleven, aanvoelen en luisteren wat de dingen ons geven. Da’s gewoon tof.”

Ervaringsgericht massagesalon

Dries: “Ik herinner me nog een opdracht die Ruud Buyl en ik organiseerden om de reisbegeleiders in opleiding een beetje uit hun comfortzone te krijgen. We hadden een massagesalon ingericht, compleet met verduistering, lampjes, matjes, kussens op de grond en nog meer. Sommige deelnemers moesten de massages uitvoeren, andere moesten klant spelen en kregen elk een opdracht: iemand moest in slaapvallen, iemand moest verleidelijk doen en aansturen op een happy ending … We hebben wel gelet op goeie matchen, en we hadden vooraf duidelijk gemaakt, zowel bij de masseurs als bij de gemasseerden: ‘Ga niet over je eigen grens en geef aan wanneer die is bereikt’. Schitterende dingen hebben we daar gezien. Sommige deelnemers konden goed tegen aanraken, maar anderen sloegen compleet dicht. Dat was superinteressant om te bespreken. Hoe kan je aangeven waar je grens ligt? Dat moet je als reisbegeleider ook doen in een groep. Zeker beginnende begeleiders denken altijd dat ze een groep de hele tijd moeten pleasen. Maar integendeel, blijf authentiek, blijf jezelf.”