Lelystad, een geplande mislukking?

Tekst & foto’s: Emma Devriendt

Jaarlijks zakken miljoenen toeristen af naar eeuwenoude Europese steden zoals Brugge, Gent en Amsterdam om door de authentieke middeleeuwse straatjes te kuieren. Mij leek het interessant om eens de andere kant van het spectrum te onderzoeken. Ik bezocht Lelystad, een planstad in de Nederlandse provincie Flevoland, die officieel zijn levenslicht zag op 1 januari 1980. Ik was benieuwd naar de korte geschiedenis van deze piepjonge stad, een droom voor utopisten die een nieuwe wereld wilden bouwen. Maar heeft het zijn beloftevol potentieel kunnen waarmaken?

Averechts Atlantis

Door de vele overstromingen droomde men in Nederland al vanaf de zeventiende eeuw om de Zuiderzee droog te leggen. Pas op het einde van de negentiende eeuw was het zover: de plannen voor de drooglegging waren goedgekeurd, en men zou op de nieuwe grond een nieuwe wereld creëren. Halverwege de twintigste eeuw was Flevoland als een averechts Atlantis uit de zee opgerezen. Het was de eerste keer dat men een volledig nieuwe stad kon bouwen, en het optimisme was gigantisch groot.

De belofte van een prille stad trok veel mensen aan. In de hippieperiode van de jaren 70 was er een enorm geloof in de maakbaarheid van de samenleving. Duizenden progressieve idealisten trokken naar Lelystad, het toonbeeld van moderne stedenbouw. De inwijkelingen wilden proeven van een ander bestaan. Ze kregen de kans op een schone lei, en konden er nieuwe ideeën uitproberen. Ze waren de bouwers van een nieuw bestaan.

Helaas hadden de idealisten de bouw van zo’n nieuwe stad zwaar onderschat. In de jaren 80 was Lelystad een van de meest ongewenste plekken in Nederland. Door de werkloosheid, de vele echtscheidingen en serieus alcoholisme vertrokken er in de periode 1981-1984 dan ook meer dan 10.000 inwoners uit de stad. De leegstand veroorzaakte criminaliteit, en door deze vicieuze cirkel werd de stad op alle tevredenheidslijstjes naar de onderste plaats getorpedeerd. De stad verloederde en de Lelystedelingen verloren het geloof in hun utopie.

Alles artificieel

Steden moeten, net zoals wij mensen, opgroeien en volwassen worden. In de jaren 80 moest Lelystad de moeilijke puberteit doorstaan, maar ondertussen is die periode achter de rug. Vandaag merk je nog bitter weinig van die aftakeling. Lelystad is een ‘normale’ stad geworden - er komt langzaamaan een ziel in.

Wat meteen opvalt als je door Flevoland rijdt, zijn de uitgestrekte vlaktes zo ver het oog reikt. De provincie bevat duidelijk weinig infrastructuur, het merendeel van de grond is namelijk bestemd voor landbouw. Het is vreemd om te beseffen dat alles wat je hier ziet, een paar decennia geleden nog op de zeebodem lag. Elke gebouw, elke boom en elk grassprietje is er met voorbedachte rade neergezet. Alles is artificieel.

Oude middeleeuwse steden zijn door de eeuwen heen organisch gegroeid rond een centrum - meestal een kerk. Plansteden daarentegen, zijn gebouwd (zoals de term doet vermoeden) met een specifiek bouwplan in gedachten. Het valt dan ook meteen op dat Lelystad een heel gestructureerd grondplan heeft. Als je doorheen de stad wandelt, zie je dat ook duidelijk aan de speciale straatnamen. De straten krijgen de wijknaam, maar dan genummerd. In de wijk ‘Boeier’ heb je de straten ‘Boeier 01’, ‘Boeier 02’ enzovoort.

Een ander opvallend kenmerk is het feit dat deze stad het idee van een oude (nep)cultuur wil uitdragen. In het centrum heb je een winkelcentrum à la Maasmechelen Village. De gebouwen en kasseistraatjes lijken eeuwenoud, maar niets is natuurlijk minder waar. De ingang van het centrum is een kunstmatige middeleeuwse kasteelpoort. Nochtans heeft Lelystad moderne architecturale hoogstandjes te bieden, zoals de Zilverparkkade. De aangrenzende gebouwen, met elk hun eigen afzonderlijke stijl, zijn als het ware een symbool voor het eclectische lappendeken dat Lelystad ondertussen geworden is.

Water is voor Lelystad heel belangrijk. Dat is natuurlijk begrijpelijk als je de ontstaansgeschiedenis van de stad kent. Langs de waterkant staan er verschillende borden met informatie over de stad; een ode aan het water. Zo’n borden bevatten vaak interessante historische feiten van de omgeving, maar wat ik op die borden in Lelystad kon lezen, vond ik op z’n minst amusant .

Lelystad is (nog) geen toeristische topbestemming. De stad is duidelijk nog op zoek naar zichzelf (zoals een jonge twintiger?). Toch vond ik het bezoek tegen de achtergrond van de interessante geschiedenis van de stad heel boeiend. Zeker het bezoeken waard als je eens in de buurt bent!