edukacji architektonicznej), przy jednoczesnym lekceważeniu obowiązków dydaktycznych zarówno przez wykładowców, jak i studentów. Jakość edukacji bezpośrednio wpływa na jakość późniejszej pracy. Filozofia UD zaprzecza monopolowi projektanta na słuszność i demokratyzując przestrzeń wyklucza etycznie dążenie do autopromocji. Misja projektanta to służba dla dobra publicznego, nie własnego - w tym kontekście UD sprowadza zawód architekta do jego źródeł, tj. profesji zaufania publicznego. Architekci mają więc w praktykowaniu UD własny interes. Rozpatrując temat bardziej szczegółowo, UD nakazuje nam rezygnować z wielu środków wyrazu architektonicznego, które budują etos obiektu architektonicznego, jako np. monumentu. Jest to jaskrawe w kwestii projektowania schodów, które są jednym z motywów kompozycyjnych najbardziej umiłowanych przez typowych architektów - typowych, czyli myślących w kategoriach egocentrycznej i autorytarnej estetyzacji otoczenia. Ból utraty motywu schodów jest ogromny i uwarunkowany kulturowo. W wielu kulturach i cywilizacjach świata schody są symbolem kontaktu z bóstwem, prowadzą do niebios, są gwarantem powagi i dystynkcji - jest tak zarówno w klasycznej architekturze starożytnej Grecji i Rzymu, jak i w kulturach prekolumbijskich. W tym kontekście tkwimy wciąż w mentalności klasycznej powielając starożytne wzorce myślenia i kreacji. Z drugiej strony warto pamiętać, że bazą są dla UD hasła o genezie starożytnej, nie tylko politycznej, lecz głównie społecznej, a funkcjonujące współcześnie, np. demokracja, pluralizm, czy zwykle opacznie rozumiany w Polsce liberalizm. Mówiąc w skrócie UD eliminuje schody, gdzie tylko można, na rzecz stosownej konfiguracji nawierzchni i zmyślnego rozwiązania stref wejściowych. Center of Universal Design opracował wytyczne do projektowania tzw. stepless entrances w zabudowie jednorodzinnej, pozbawionych tej uciążliwej bariery, zwracając jednocześnie uwagę na znaczenie kulturowe formy przestrzennej ganków, jako przestrzeni afirmacji i integracji.6 W przypadku, gdy projektantowi mentalnie daleka jest idea UD, ogromnego wysiłku intelektualnego i etycznego wymaga projekt uniwersalny. Wymaga on rezygnacji z kulturowych uwarunkowań projektowania i przejścia na „prostą stronę mocy”7. Z powodu braku umiejętności lub wiedzy może to skończyć się monotonią, której architekci nie znoszą. Podobną formę przybiera też projektowanie małych form ogrodowych w przestrzeni publicznej, gdzie projektanci korzystając z okazji intratnego zlecenia szpikują stosunkowo małą działkę ogromną liczbą gatunków i odmian, w myśl specyficznie pojmowanej estetyki tworząc w ten sposób teren kosztowny i czasochłonny w utrzymaniu - to jest również uniwersalny dizajn, tj. powściągliwość i skromność. Monotonia nie jest z gruntu zła, a jeśli jest pożądana w sensie społecznym, to staje się uzasadniona i prawomocna. W naszym kręgu kulturowym, szczególnie na obszarze Słowiańszczyzny, puryzm i prostota są kategoriami dość obcymi, ponieważ nasza mentalność tęskni za ornamentem i rozszczepieniem formy. Horror vacui, dotycząca nie tylko płaszczyzn pionowych, tkwi w nas głęboko, w odróżnieniu od sztuki i architektury japońskiej i chińskiej, gdzie pustka i prostota formy nie jest niczym zdrożnym (amor vacui), jest wręcz zdeterminowana metafizycznie. Legendarny Laozi, twórca taoizmu, głosił już w V wieku p.n.e.: „podobnie, jak czynimy użytek z tego, co istnieje, nauczmy się korzystać z tego, czego nie ma”.8 Architekt, który projektuje w sposób typowy i nie rozumie idei UD, powie "przecież nie może być wszędzie równo i płasko, bo będzie nudno". Wielu z nas tęskni za taką nudą! W sensie mentalnego przygotowania kadry akademickiej i zawodowej nie jesteśmy jeszcze niestety gotowi na UD. Nadzieję niosą młode pokolenia, u których skromność (mająca też negatywne skutki oboczne), dzięki licznym podróżom, ma szanse wybić się i stać się wartością bardzo istotną. Jednak bez zmiany treści nauczania akademickiego nic się w tej kwestii nie zmieni - student powróci ze Skandynawii lub Japonii do polskiej uczelni, gdzie trudno będzie mu wyrwać się z propagandy autorytaryzmu twórczego, gwiazdorstwa, indywidualizmu i egocentryzmu twórczego kojarzonego niestety publicznie z zawodem architekta, czego wyraz dają choćby wypowiedzi forumowiczów portalu Bryla.gazetadom.pl. DIAGNOZA 6
http://www.ncsu.edu/www/ncsu/design/sod5/cud/pubs_p/docs/acessiblemultifamilyhousing.pdf]
7
Parafraza określenia pochodzącego z filmu „Gwiezdne wojny” w reż. George’a Lucasa z 1977 roku (dalsze odcinki - w latach późniejszych), oznacza jeden ze sposobów stosowania mocy, w odniesieniu do UD przymiotnik ciemna zastąpiony prosta skierować powinien uwagę na walory prostoty. 8
arch. Tomasz Głowacki, Amor vacui. Kilka uwag o architekturze współczesnej, motto pracy doktorskiej za Laozi, http://www.slideshare.net/mik_krakow/tomasz-gowacki-amor-vacui-przestrzenie-pustki
4