(eus) gida didaktikoa [2] by ekologistak

Terminologia

DVD

Gida honekin bat, Ekologistak Martxan taldeak zor ekologikoari buruzko DVDa ekoiztu du, kontzeptu hori zabaltzeko material gisa. DVDa tresna paregabea da hezkuntza arloan erabiltzeko. Gida honetan DVDaren erreferentziak sartu ditugu, ikus-entzunezko tresna osagarri gisa erabil dadin. Interesa baduzu, jarri gurekin harremanetan, eta bidaliko dizugu. Halaber, Ekologistak Martxan taldeak gai hori ezagutarazteko erakusketa prestatu du, 10 argibide taularekin.

COPY LEFT

Baliabide honen herabilpena bahimentzen da hezkuntza edo informazioaren helburuarekin denean eta ez helburu komertzialngatik. Beti bere egilea eta jatorria aipatuz eta bere zentsua eta osotasuna aldatzen ez den bitartean.

Unitate didaktiko honetan, enpresa transnazionala terminoa hobetsi dugu, erabili ohi den multinazionala terminoaren ordez. Izan ere, azken termino horrek pentsaraz dezake konpainia hainbat herrialderen eta gobernuren esku dagoela; baina, egiazki, adierazi nahi dena da, konpainia hainbat herrialdetan kokatuta ere, mozkina base nagusia duen herrialdera soilik bideratzen dela. Bestalde, hegoaldeko herrialde zorpetu eta pobretuei, besterik gabe, hegoaldeko herrialdeak edo herrialde pobretuak deritzegu. Izan ere, finantza egoera larrian daude, baina ez halabeharrez. Gure ustez, espoliazio historia baten aurrean gaude, eta BESTE BATZUK dira pobrezia egoera horren erantzule. Aldiz, iparraldeko herrialdeak edo herrialde aberastuak terminoak erabiliko ditugu, beste batzuek ahalbidetu dutelako haien garapen ekonomikoa. Bai hegoa bai iparra terminoek arazo semantikoak sor ditzakete herrialde pobretuak kokatzerako orduan. Hain zuen, horietariko asko iparraldean daude (adibidez, sobietar errepublika ohiak). Bestalde, badira herrialde aberastuak hegoaldean (Australia eta Zeelanda Berria, kasu). Dena den, termino horiek erabiltzea baliagarria da desberdintasun ekonomikoa geografikoki kokatzeko. Halaber, azpigaratuak terminoa gaitzetsi dugu, ez dugulako onartzen sistema honek darabilen desarrollismo kontzeptua. Hirugarren mundua (*) kontzeptuari ere engainagarri deritzogu, mundu bakarra dagoelako, eta hori dugulako helburu, hots, biztanle guztiei aukera berdinak eskaintzen dien mundua. Periferia terminoari dagokionez, egokia dela uste dugu. Hala ere, nahasgarria suerta daiteke. Uler dezakegu, iparraldeko herrialde aberastuak direla erdigune ekonomikoa eta gainerako herrialde pobretuak haren periferian direla. Bestalde, lan honek gure zor ekologikoa du hizpide nagusi. Hala, bada, Euskal Herriaz mintzo gara, eta berau ekonomikoki definitzen duten esparruez. Euskal Herria diogunean, hizkuntza, kultura, eta nortasun propio batek definitzen duen unitate historikoaz ari gara. Hala ere, unitate horren zor ekologikoa aztertzean, hainbat politika energetiko aurkitzen ditugu, komunitate ekonomiko eta gobernu desberdinek kudeatuak. Hala, bada, egungo banaketa politikoa traba gehigarria da euskal herritarren zor ekologikoa kalkulatzeko orduan. Iparraldearen kasuan are zailagoa da, eskualde izaerarik ere ez duelako. Dena den, zazpi herrialdeez mintzo garenean (Bizkaia, Gipuzkoa, Nafarroa, Araba, Zuberoa, Nafarroa Beherea, Lapurdi) Euskal Herria hitza erabiliko dugu, eta EAE Euskal Autonomia Erkidegoaz soilik (Bizkaia, Gipuzkoa, Araba) ari garenean. Era berean Nafarroako Foru Erkidegoa Nafarroari soilik dagokio; eta Iparralde terminoa, berriz, Zuberoari, Nafarroa Behereari eta Lapurdiri. (*) Termino hori Alfred Sauvy ekonomilari frantziarrak sortu zuen, hirugarren estatua (pribilegio gabeko klaseak) terminoaren paralelismo gisa.

Textua: Xabier Abian, Iñaki Barcena, Teresa Enríquez, Silvia Gónzalez, Rosa Lago, Iratxe Laurrieta, Martin Mantxo eta Unai Villalva Enmaketazioa eta irudiak: Martin Mantxo

Ekologistak Martxan Bizkaia Zor Ekologiko Batzordea

Euskera: Irati Marañón eta Joseba Ossa (BAKUN itzulpen zerbitzua) (10, 14, 35, 36, 43, 44, 45, 46 eta 49. orrialdeak ezik) Inprimituta: 00 Eskerrik asko CEIDAri laguntzarengatik

Pilota kalea, 5 , 48005 Bilbo Euskal Herria Tfno./Fax: 944790119 zor-ekologikoa@ekologistakmartxan.org www.ekologistakmartxan.org

‘ren dirulaguntzaz

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

ZOR EKOLOGIKOA ETA GURe EREDU ENERGETIKOA Sarrera: objetivos, contenidos y criterios de evaluaci贸n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 1. Zer da zor ekologikoa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. 1.1. Kontzeptuaren jatorria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. 1.2. Jasangarritasuna ala garapen jasangarria? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. 1.3. Hiru kontzeptu: Zor ekologikoa, arrasto ekologikoa, eta espazio ekologikoa . . . . . . .7. 1.4. Zor ekologikoa neurtzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 Jarduerak: helburuak eta prozesua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 . 2. Zor ekologikoa versus kanpo zorra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 . . 2.1. Kanpo zorra: baliabideak kontrolatzeko eta arpilatzeko tresna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 2.2. Nola sortu zen kanpo zorra? Nola hasi zen arazoa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 . 2.3. Kanpo zorrak zor ekologikoa handitzen du . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 . 2.4. Hegoaldeko herrialdeak hartzekodunak dira. Nork nori zor? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 .. 2.5. Nazioarteko erakundeak eta zor ekologikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 .. Jarduerak: helburuak eta prozesua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 .. 3. Zor ekologikoa eta gure eredu energetikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 .. 3.1. Gure kontsumoak gora egiten du, eta petrolio eta gas erreserbek behera . . . . . . . . 29 .. 3.2. Erregai fosilekiko dugun mendekotasuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 .. 3.3. Gure energia kontsumoko eredu jasangaitzaren ondorioak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31 . 3.4.. Zenbat energia behar dugu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 3.5. Non dira alternatibak? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 . 3.6. Politika energetiko alternatiboaren alde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 Jarduerak: helburuak eta prozesua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 .. 4. Energia alternatibak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37 . 4.1. Energia berriztagarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 .. 4.2.Energia aurreztea eta eraginkortasun energetikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 .. 4.3. Herritarren parte-hartzea energiaren ekoizpenean eta deszentralizazio energetikoa42 Jarduerak: helburuak eta prozesua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43 Glosategia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49 . Internetako informazio aipagarria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 .

- +

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

Unitate didaktiko honen bidez, kontzientzia kritikoa sortu nahi da Euskal Herriaren gehiegizko energia kontsumoak gure ingurunean eta mundu osoan duen eraginari dagokionez. Arreta berezia jarriko diogu kontsumo horrek petrolioa ateratzen duten herrialdeetako ingurumenean eta gizartean eragiten dituen ondorioak aztertzeari. Horretarako, zor ekologikoaren adierazlea baliatuko dugu. Bestalde, unitate didaktikoaren azken zatian, eta aipatu herrialdeetako zor ekologikoa eta kanpo zorra aztertuta, galdera honi erantzungo diogu: nork zor dio nori? Halaber, herrialde horietako biztanleen eta komunitate indigenen aldeko elkartasun balioak sustatzen saiatuko gara. Pertsona horiek egunez egun borrokatzen dira euren lurrak petrolioa eta gasa ateratzen duten multinazionaletatik babesteko.

HELBURUAK Energiaren bizitza zikloa ezagutzea; horrek ingurunean eta gizartean sortzen dituen eraginak identifikatzea; eta eragin horiek saihesteko egindako borroka ezagutzea. Enpresa transnazionalen jardunbidea eta euren ekoizpen eredu globalak ezagutzea. Kontsumitzaile arduratsuak izateko beharraren aldeko kontzientzia sortzea. Egungo kontsumo maila murrizteko beharraz jabetzea, eta kontsumo hori jasangaitza eta geurekoia dela ulertzea. Zor ekologikoa eta kanpo zorra kontzeptuak ezagutzea. Beste herrien aldeko elkartasuna sustatzea. Energia alternatiboak eta egungo ekoizpen ereduen alternatibak ezagutzea. Hedabideek egiten duten manipulazioa ezagutaraztea, eta hedabideetan azaltzen diren berriak modu kritikoan irakurtzeko jarrera bultzatzea. Talde lana egiten ikastea.

EDUKIAK

KONTZEPTUZKOAK

modu analitikoan eta prakti- Informazioa - Zor ekologikoa: kontzeptua. koan prozesatzea. - Garapen jasangarria eta jasangarritasuna. Talde lana eta adostasuna lortzea. - Arrasto eta espazio ekologikoa. - Kanpo zorra: baliabideak kontrolatzeko - Emaitzak modu kritikoan interpretatzea. - Arrazoiak eta ondorioak lotzen dituen eta arpilatzeko tresna. ezagutza globala. - Zor ekologikoa versus kanpo zorra. - Informazio iturriak modu kritikoan aztert- Egungo eredu energetikoa. Energia ez berriztagarrien erabilera eta haren ondorioak. zea. - Sormena baliatzea arazoak ebazteko - Energiaren zikloa. Erregai fosilak. eta konponbideak bilatzeko. - Alternatibak: energia berriztagarriak, energia aurreztea, eta herritarren partehartzea energiaren ekoizpenean eta deszentralizazio energetikoan.

JARRERAZKOAK

PROZEDURAZKOAK

ACTITUDINALES

EBALUAZIO IRIZPIDEAK

- Energia kontsumoaren gure egungo ereduak ingurunean eta gizartean duen eragina ezagutzeko gai izatea. - Zor ekologiaren kontzeptua hainbat egoeratan identifikatzea. - Zor ekologikoari lotutako kontzeptuak ezagutzea. - Kanpo zorraren eta zor ekologiaren artean dagoen harremana ezagutzea. - Norberaren arrasto ekologikoa kalkulatzeko gai izatea. - Energiaren zikloa ezagutzea. - Eguneroko bizitzan erregai fosilekiko dugun mendekotasunaz jabetzea, eta mendekotasun horren eragina ezagutzea. - Energia kontsumoaren egungo ereduaren alternatibak zerrendatzea eta deskribatzea.

kritikoa eta arduratsua zor ekolo- Jarrera gikoak norberarengan, gizartean eta ekonomian duen eraginaren aurrean.

hartzekodunek eta zordunek - Herrialde duten erantzukizuna balioztatzea. - Gure energiaren kontsumo ereduak

hegoaldeko herrialdeetan duen eraginaz jabetzea. Energia aurreztearen aldeko bizimodua eta ohiturak balioestea eta aintzat hartzea. Herri indigenen esplotazioa eta suntsipena arbuiatzea. Ingurunea balioestea eta errespetatzea.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

ZOR EKOLOGIKOA

Zor ekologikoa da herrialde aberastuek herrialde pobretuei zor dietena, euren ingurumena eta baliabide naturalak arpilatu, kutsatu eta suntsitzeagatik. Zor horien artean dira, ordaindu gabeko ingurumen kalteak, haien natur ingurunea baliatzea hondakinak uzteko, eta haien ezagutzez modu bidegabean jabetzea. Halaber, hidrokarburoak neurrigabe erretzen dira energia sortzeko. Horrek berotegi efektua sortzen du, eta kaltetuenak herrialde pobretuak dira.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

ZER DA

ZOR EKOLOGIKOA?

1.1. Kontzeptuaren jatorria or Ekologikoa kontzeptuak hegoaldeko herri mugimenduetan du jatorria, Txileko Ekologia Politikoko Institutuan, hain zuzen, Rio de Janeiroko Gailurra egin zenean (1992). Geroztik, geografikoki hedatzen joan da, eta, aldi berean, gizarte mugimenduetatik esparru akademikora, politikora eta instituzionalera zabaltzen. Zor Ekologikoa herri industrializatuek gainerakoekiko duten zorra da. Eta zorraren arrazoiak, berriz, hauek: natur baliabideen espoliazioa, esportatutako ingurumen kalteak eta guztiona den natur ingurunea hondakinak uzteko euren nahi erara baliatzea. Zor Ekologikoa kolonialismo garaian sortu zen, eta sortzen jarraitzen du eguna joan, eguna etorri. Bere oinarrian, ingurumen justiziaren ideia dago; izan ere, planetako biztanle guztiek eskubidea badute baliabide kopuru bera izateko eta ingurumen espazio zati bera edukitzeko, baliabide gehien erabiltzen dituztenak edo espazio gehien okupatzen dutenak zorretan daude besteekin. Pasa den hamarkadan Zor Ekologikoaren hainbat definizio landu ziren, batzuk mugimendu ekologistan sortuak, eta besteak unibertsitate esparruan mamituak. Adibidez, Aurora Donoso Ekuadorko AcciĂłn Ecologica talde ekologistako kideak honela

definitzen du zor ekologikoa: "Herri industrializatuek eta euren erakunde, banku, korporazio politiko eta ekonomikoek duten ardura, natur baliabideetaz pixkanaka jabetzen ari direlako eta euren gaineko kontrola ezartzen, eta orobat, planeta suntsitzen ari direlako beren ekoizpen eta kontsumo ereduekinâ&#x20AC;Ś Zor horretan sartzen da planetaren eta atmosferaren xurgatze gaitasunaren bereganatzea ere, berotegi efektua eragin duten euren gasek kutsatutako atmosfera eta planeta, bestalde" (Herri Foroa - Bali, 2002). Beste autore batzuek, definizio zabalago baten bila, idatzi dute Zor Ekologikoa dela iparraldeko herri industrializatuek hirugarren munduko herrialdeekiko pilatutako zorra, beren baliabideak arpilatzeagatik, bidegabeko merkataritzagatik, ingurumen kalteengatik eta beren hondakinak uzteko ingurumen espazioa nahi erara okupatzeagatik. (Martinez Alier, Simms & Riijnhout, 2002). Nor dago norekin zorretan? Goiburu hori baliatzen du mugimendu ekologista eta herritarrak adierazpide politiko-soziala emateko salatzen diren ingurumen eta ekonomia desberdintasunei, baina halako galdera zabala bati erantzuna ematea lan nekeza gerta daiteke, zientifikoki egiazta litekeen metodologia egokia eskatzen duelako eta determinazio politiko eta moral irmoa.

1.1. Zor ekologikoaren osagaiak or ekologikoak, funtsean, lau osagai ditu: a.Karbonoaren zorra

Zientzialariek aho batez diote erregai fosilak erabiltzearen ondorioz sortutako gasak metatzeak Lurra gehiegi berotzen

duela. Horrek ondorio izugarriak izango ditu, esaterako: itsas maila igotzea, glaziarrak urtzea, basamortuak handitzea, nekazaritza lurren errendimendua murriztea, animalia eta landare espezieak desagertzea, eta fenomeno meteorologiko bortitzak ugaltzea. Berotegi efektuaren kausa nagusia da herrialde aberatsek neurriz kanpo kontsumitzen dituztela erregai fosilak. Iparraldeko herrialdeen garapen ekonomikoa eta ongizatea berotegi efektua sortzen duten gasak isurtzen dituzten energia iturrien mende dago. Hala, bada, iparral-

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

deko herrialdeak hegoaldeko herrialdeKarbonoaren zorraren kalkulua. Milioi tona karbono. en zordun dira. Zor ekologikoaren zati Iturria: John Dillon, 2000 horri karbonoaren zorra deritzo. John Dillonek karbonoaren Helburua 1996ko 1990eko Karbonoaren zorra kalkulatu zuen 1996an. (1990eko isuriak isuriak zorra isurien %40) Horretarako, Klima Aldaketari buruzko Gobernuen Arteko Panelean zehaztu1.446.777 1.316.589 526.636 920.141 AEB tako jarraibideetan oinarritu zen. 318.686 292.212 161.885 201.801 Horien arabera, karbono isuriak %60 Japonia murriztu beharko dira, 1990eko maila235.050 141.030 n.d. n.d. rekin alderatuta. Hala, bada, urtean, Alemania 2,8 mila milioi tona CO2 isuri beharko Erresuma Batua 152.015 153.734 61.494 90.521 genituzke (hots, 0,4 tona biztanle 111.723 111.798 44.719 67.004 bakoitzeko). Herri industrializatuek, Kanada berriz, Lurreko biztanleriaren %20 110.052 108.857 43.543 66.509 izaki, 0,56 mila milioi isurtzeko eskubi- Italia dea izango lukete. Egun, 3,5 mila milioi Frantzia 98.750 96.393 38.557 60.193 isurtzen ditugunez, bi kopuru horien 2.472.417 1.547.199 arteko aldea da karbonoaren zorra, G7, guztira hots, 2,94 mila milioi tona. Dylonen kalb. Biopirateria kuluen arabera, G7ko herrialdeen karbonoaren zorra 1.547 mila milioi tonakoa izan zen 1996an. Zor ekologikoaren beste zati bat bidegabeko jabetze inteKarbonoaren zorraren diruzko balioa lortzeko, lektualari eta aspaldiko ezagutzen erabilerari dagokio. karbono kopurua karbono tona baten prezioaz biderkatu Ezagutza horiek haziei, sendabelarren erabilerari eta biobehar da. Karbono tona baten prezioa, gaur egun, 10 eta teknologia eta nekazaritza industria modernoaren oinarri 20 dolar artean dago. Prezio horiek erabilita, G7 taldeko diren beste ezagutza batzuei lotuta daude. Biopirateria herrialdeen (AEB, Erresuma Batua, Alemania, Japonia, delakoaz ari gara. Kanada, Frantzia eta Italia) urteko karbonoaren zorra 15,5 Landare eta animalia espezie bakoitzaren ezaueta 30,9 mila milioi dolarrekoa izango litzateke. Zenbaki garriak milaka urteko historiaren emaitza dira, eta haien, horien munta ulertzeko, aipatu behar da herrialde pobre- ingurunearen eta gizakien arteko elkarreraginaren ondotuek 2001. urtean zuten kanpo zorra 2.3 bilioi dolarrekoa rioz sortu dira. Milaka urtez komunitateek espezie zehatz zela. Kopuruak alderatuz gero, eta karbonoaren zorra soi- batzuk aukeratu dituzte elikagai eta sendagai gisa erabiltlik aintzat hartuta, argi dago hegoaldeko herrialdeek dago- zeko. Harreman horren bidez, espezie naturalen ezaugaeneko euren kanpo zorra nabarmen ordaindu dutela. rriak aldatu, eta aldaera berriak sortu dituzte, giza talde Azkenik, aipatu beharra dago zor ekologikoaren kontzep- gutxi batzuek soilik ezagutzen dituzten propietateekin. tuak berak duen oinarria eta Kiotoko Protokoloaren oina- Jakintza hori preziatua da farmazia, bioteknologia, eta rria ez direla berdinak. Hain zuzen, Ketoko Protokoloak nekazaritza enpresentzat. Irabazi handiak lortzeko baliat1990eko isuriak hartzen ditu kontuan. Hau da, 1990ean zen dute, baina, kasu gehienetan, gutxi edo ezer ez diete gehien kutsatzen zuenak, etorkizunean kutsatzen jarrait- ordaintzen hango herritarrei, haiek izanik ere ezagutza zeko eskubidea izango du. Aitzitik, zor ekologiaren ideia- horien benetako jabeak. ren bidez adierazi nahi da Lurreko biztanle guztiek dutela Biopirateriako adibide garbia neem zuhaitzaren isuri kopuru bera egiteko eskubidea, non jaio diren kon- inguruan gertatu da. Kasu hori Indiako Vandana Shiva tuan izan gabe. Hala, bada, dagokion kopurutik gora kut- ekologista eta feministak salatu du. Zuhaitz hori milaka satzen duenak gizaki guztien zordun da. urtez erabili izan da Indian nekazaritzako elikagaiak, far-

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

Jasangarritasuna ala garapen jasangarria? Garapen jasangarriak (ikus glosategia)bere benetako esanahia galdu du. Izan ere, batetik, hazkunde ekonomikoa eta negozioa (business as usual, diote anglofonoek)soilik helburu duten enpresa sektoreen asmo desarrollistak; eta bestetik, ekosistemen suntsipen itzulezina dela medio, erakunde eta gizarte talde batzuek duten kezka adierazteko erabiltzen da. Hau da, ekonomiaren eta ekologiaren arteko ezkontza berria adierazteko ez ezik, kezka printzipioa eta tokiko dimentsioa globalizazio merkantilistaren aurrean aldarrikatzeko, eta, bide batez, garapenaren (kalitatea, ahalmena, mugarik eza) eta hazkundearen (kantitatea, kremanistika, mugatua)arteko aldea eta kontraesanak gogoratzeko baliatzen da. Beste garai batzuetan, eta beste kontzeptu batzuekin (demokrazia, justizia, askatasuna, sozialismoa...)gertatu den moduan, garapen jasangarria, funtsean, termino eztabaidagarria bihurtu da. Izan ere, hitz politen ordez, errealitateaz mintza dadila eskatzen dugu. Argi dago enpresa transnazionalek eta erakunde politikoek zilegitasuna kendu diotela garapen jasangarria hitzari. Hala ere, kontzeptuaren jatorrizko interpretazio positiboaren alde borrokatzea dagokigu. Ingurumen jasangarritasunaren ideia defendatu behar dugu; eta horrekin bat, garapen jasangarriaren alde jokatu. Hala, bada, ulertu behar dugu, kontzeptu teknikoa baino gehiago, printzipio etiko eta normatiboa dela. Hau da, egoera idilikoa baino, ekosistemekin dugun harremana hobetzeko prozesua dela jabetu behar dugu. Azken batean, batetik, ekologiaren aldetik arduratsua den kudeaketa ekonomikoari dagozkion arauak eta, bestetik, zuzentasuna, gizartearen parte-hartzea, deszentralizazioa eta kultura aniztasuna moduko printzipioak bateratzean datza.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

mazia produktuak eta kosmetikoak lortzeko. Baina iparraldeko ikertzaile eta multinazional batzuek neem zuhaitzetik eratorritako produktuak eta haren propietateen inguruko ezagutzak patentatu dituzte. Haiek irabazi handiak lortzen dituzte, baina horiek ez dute Indiako herritarrengan eragiten.

c. Hondakinen trafikoa Gure industria sistemak hondakin kopuru handia sortzen du, hainbat toxikotasun mailakoak. Hondakinok kudeatzea prozesu garestia da, eta horren prezioa herrialde bakoitzaren ingurumen arauen araberakoa da. Hala, bada, iparraldeko herrialdeentzat errentagarria da euren hondakin toxikoak ingurumen lege ez hain zorrotzak dituzten herrialdeetara esportatzea. Eskatzen zaizkien segurtasun neurriak txikiagoak direnez, merkeagoa da han hondakinak suntsitzea. Adibide gisa, hondakin elektriko eta elektronikoen garraioa aipa daiteke. Azken urteetan, Ameriketako Estatu Batuetan birziklatzeko bildu diren tresna elektriko eta elektronikoen %80 Txinara, Indiara eta Pakistanera esportatu dituzte. Han, giza osasunarentzat oso arriskutsuak diren baldintzetan tratatzen dira: atari zabaleko errausketa; azidozko urtegiak sortzea; kontrolik gabeko isuriak landa eremuetan... Ingurumena Babesteko Ameriketako Estatu Batuetako

Agentziaren ikerketa baten arabera, hamar aldiz merkeagoa da ordenagailu bat Asiara bidaltzea han birzikla dezaten, Ameriketako Estatu Batuetan bertan birziklatzea baino.

d. Ingurumen pasiboak Enpresa bateko kontabilitatean, pasibo deritzo enpresak ordaindu beharreko zor eta zergei. Pasiboak aktiboa murrizten du. Ingurumenari dagokionez, kontzeptua enpresek kolektibitateari ordaintzen ez dizkioten ingurumen kalteei dagokie. Kalte horiek ezbeharren bategatik sor daitezke, edo enpresaren egunerako jardunean, bai eta baliabide naturalak gehiegi erabiltzeagatik edo xahutzeagatik. Enpresa batek kolektibitateari kaltea eragiten dionean, argi dago norena den erantzukizun morala. Aitzatik, erantzukizun juridikoa lege sistemaren araberakoa da. Sarritan, hegoaldeko herrialdeetako legeak ez dira zorrotzak. Hala, bada, enpresek ez dituzte kostutzat jotzen (edo oso kostu txikitzat hartzen dituzte) han sortutako ingurumen kalteak, eta horregatik, ez dute horiek murrizteko asmo handirik. Horregatik, hain zuzen, behar-beharrezkoa da ingurumen erantzukizunari buruzko nazioarteko legedia sortzea. Izan ere, gaur egungoa ez da nahikoa.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

1.3. Hiru kontzeptu: Zor ekologikoa, arrasto ekologikoa, eta espazio ekologikoa. rrasto ekologikoa (Wackernagel &Rees, 1996) edo espazioa ekologikoa (Spangenberg, 1995) kontzeptuak unibertsitateetako ikerketa taldeetan sortu, eta, gero, argitalpen eta hedabideen bidez ezagun bihurtu dira. Aitzitik, zor ekologikoak kontrako bidea egin du. Hau da, kalean sortu, eta ikasgela eta bulegoetara heldu da. Espero dugu, zor ekologikoa ere arrasto ekologikoak edo espazio ekologikoak duten garrantzia izatera helduko dela. Izan ere, azken bi hitz horiek gobernuen eta nazioarteko erakundeen diskurtsoaren parte dira ingurumen politika publikoez mintzo direnean. Azken batean, zor ekologiaren kontzeptu berriak birtualtasunak eta arazoak ditu. Oraindik ez dago argi, "kutsatzen duenak ordaintzen du" edo "erantzukizun komuna baina berezitua" moduko lege printzipioak aski izango ote diren kontzeptu hori nazioartean onartua izan dadin ahalbidetzeko. Halaber, kontzeptuak egungo egoerari ez ezik, iraganari begiratzen dio, iragan hamarkadetako harreman ekonomiko eta ekologikoak gogora ekarriz; eta, horri oztopoa deritzote politika eta gizarte arloko eragile askok. Izan ere, ingurumen jasangarritasunaren bilaketak, funtsean, etorkizunera begiratzeko joera du.

Ez du bertute gutxi. Kontzeptu berri hau beste tresna bat da politika ekonomikorako, lokarri moduko bat. Tresna horren eskutik etorriko dira irtenbideak kanpo zorraren arazoa, edo klima aldaketa edo iraunkortasuna bilatzen ari diren geure gizarteen berregituratze ekologikoa konpontzeko. Energia-fluxuak elkarrekin ikusten saiatzea, baita nazioarteko merkataritzaren fluxuak ere, eta fluxu horiek garapenerako nazioarteko lankidetzarekin lotzea, adibidez, etorkizuna beste begi batzuekin begiratzearen seinale da; jokabide sozial, politiko eta ekonomikoaren aldaketa ekar dezaketen beste begi batzuekin.

Arrasto eta espazio ekologikoa Arrasto ekologikoa kalkulatzeko, gizarte jakin bateko ekoizpen eta kontsumo moduari eusteko beharrezkoa den lur (eta ur) kopurua neurtzen da. Gero, lurralde jakin horren bioahalmenarekin eta Lurraren batezbesteko karga ahalmenarekin alderatzen da. Horrela, egoera idealaren eta errealitatearen artean dagoen defizit ekologikoa lortzen da. Esaterako, Kanada herrialde handia da eta biztanle gutxi ditu. 2002an, 14,24 hektareako bioahalmena zuen biztanle bakoitzeko. Haren arrasto ekologikoa 8,84 hektareakoa zen, pertsona bakoitzeko; hala ere, arrastoak Lurreko batezbesteko jasangarria gainditzen zuen (1,8 hektarea pertsona bakoitzeko, beste espezieak kontuan hartu gabe). Kontrako kasua Bangladeshekoa da. Herrialde txikia da, baina superpopulatua. Haren arrasto ekologikoa pertsona bakoitzeko 0,53koa da soilik, eta Lurreko batezbesteko jasangarriaren herena da. Hala ere, haren karga ahalmena 0,30 hektareakoa zen, pertsona bakoitzeko, batez ere, haren biztanle kopuru handia dela medio. Kanadaren defizit ekologikoa 5,40koa da, eta Bangladeshena (lehen Ekialdeko Pakistan zeritzon), berriz, 0,20koa. Bi kasu horiek errealitate sozioekologiko desberdinen isla dira. Aldiz, espazio ekologikoa kalkulatzeko orduan, parametro guztiak (laboreak, larreak, basoak, itsasoa, azalera eraikia eta C02 xurgatzea) faktore bakar batean (beharrezko lur eremua)bildu ordez, herrialde bakoitzeko bost faktore kalkulatzen dira, gero, munduko batezbestekoarekin alderatzeko. Bost faktore horiek honako hauek dira: energia, lehengai ez berriztagarriak, nekazaritza lurrak, zura eta ura.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa 1. 4. Zor ekologikoa neurtzea. z da erraza zor ekologiari, oro har, diruzko balioa ematea. Izan ere, kolonialismoaren garaian hasi eta gaur egunera arte eragin diren ingurumen kalteak hain handiak izaki, zaila da kalte horiek guztiak neurtzea eta balioztatzea. Halaber, ekosistemen eta gizarteen arteko harremanak konplexuak dira, eta horrek zaildu egiten du ingurumen kalteen ondorioak modu zehatzean ezagutzea. Kutsadura kate trofikoan pilatu, eta haren bidez transmititzen da. Halaber, arriskua handitzen duten faktoreak ugariak dira; batzuetan elkarreragina dute haien artean, eta beste askotan, epe luzeko ondorioak dituzte. Hala, bada, zaila da elementu kutsakor bakoitzaren efektua zehaztea, eta kausaondoriozko harreman lineala ezartzea. Zor ekologikoa kontratuetan islatuta ez badago ere, horrek ez dio garrantzia kentzen. Publikoa eta priba-

Zor ekologikoaren eboluzioa EAEan

Milioi eurotan (1970-22000)

Iturria: David Hoyos (Euskal Begia)

Zor Urtea ekologikoa 1970 131,00 1975 460,62 1980 858,17 1985 905,29 1990 853,56 1991 776,26 1992 786,87 1993 838,51 1994 802,19 1995 733,08 1996 783,76 1997 756,24 1998 810,77 1999 828,32 2000 792,43

Metatutako zorra 370,74 1.712,98 5.087,12 9.800,58 14.323,56 15.099,82 15.886,69 16.725,20 17.527,39 18.260,47 19.044,22 19.800,47 20.611,23 21.439,55 22.231,99

tua da, eta gutako bakoitzak du haren gaineko erantzukizuna, gure gehiegizko kontsumoa dela medio. Dena den, gure herrialde eta gobernuen erantzukizunari eta konpainia transnazional handien zorrari buruz hitz egin nahi badugu, interesgarriagoa da zor publikoa azpimarratzea. Diruzko balioztatzeak, zor ekologikoari lotutako galeren zati baten berri soilik ematen digu, eta galera horien beste alderdi asko alde batera

uzten ditu. Sarritan, enpresa batek kaltetutako herritarrek uko egiten diote eskaini nahi zaien diru kopuruari buruz eztabaidatzeari. Aitzitik, enpresa eta erakundeen arloan, eraginkorragoa da kantitateak eta dirua hizpide dituen hizkuntza erabiltzea. Esaterako, zor ekologikoa diruzko balioen bidez adieraztea, eta kanpo zorrarekin alderatzea, baliagarria izan daiteke erakusteko kanpo zorra dagoeneko ordainduta dagoela, eta, hain zuzen, iparra dela hegoari zor diona, eta ez alderantziz. Halaber, ingurumen kalteak diruz balioztatzea, baliagarria da epaiketei dagokienez. Diruzko kalte-ordaina izan daiteke biktimek zer edo zer jaso dezaten bide bakarra. Halaber, pizgarri gisa erabil daiteke, enpresak istripuak saihesteko neurriak har ditzaten bultzatze aldera. Edonola ere, kalkulu horiekin lan eginez, kalkulu fisikoa Zor ekologikoa kontzeptuz(materialen fluxua) buru- ko tresna sintetikoa eta eratu dezakegu, edo, magnitude horiei diruzko ginkorra da iparraren eta zergen balioa eman. hegoaren arteko harreman Jakin badakigu, diruz bidegabeari buruz hitz egikuantifikatzea partziala izateaz gain, ez dela teko, baliabide naturainondik inora ere zor len erabileraren eta ekologikoaren onarpe- eragindako kutsaduranaren alde borrokatzen artean dagoen diren gizarte mugimen- ren duen helburu nagusia. desoreka onartzeko Hala ere, diruaren mende bizi den mundu honetan, zifra ekonomikoak erabiltzea ingurumen kalteak modu plastikoan adierazteko modua da; eta, batez ere, dagoeneko ordainduta dagoen kanpo zorrari aurre egiteko ebaluazio elementu gisa balia daiteke. J. Martinez Alier-en hitzetan, Latinoamerikako kanpo zorra, guztira, 7000.000 milioi dolarrekoa zen 1991n. Hain zuzen herrialde industrializatuen kostuen zenbatekoa, 12 urtean (60.000 milioi dolar urte bakoitzeko) euren karbonoaren zorra murrizteko. (J.M. Alier, 2004: 293). Laburbilduz, zor ekologikoa kontzeptuzko tresna sintetikoa eta eraginkorra da iparraren eta hegoaren arteko harreman bidegabeari buruz hitz egiteko; baliabide naturalen erabileraren eta eragindako kutsaduraren artean dagoen desoreka onartzeko; zor berria sortzea saihestuko duten ingurumen eta ekonomia politikak ezartzeko; sortutako zorra (ahal den neurrian) ordaintzeko, eta kanpo zorra indargabetzeko.

DEUDA ECOLOGICA

eta gure eredu energetikoa Herrialdeen zerrenda. karbono dioxido isuri kopuruaren arabera

1 Ameriketako Estatu Batuak 5.872.278 - %24,3 - Europar Batasuna 3.682.755 - %15,3 2 Txina 3.550.371 - %14,5 3 Errusia1.432.513 - %5,9 4 India 1.220.926 - %5,1 5 Japonia 1.203.535 - %5,0 6 Alemania 804.701 - %3,3 7 Erresuma Batua 544.813 - %2,3 8 Kanada 517.157 - %2,1 9 Hego Korea 446.190 - %1,8 10 Italia 433.018 - %1,8 11 Mexiko 383.671 - %1,6 12 Frantzia 378.267 - %1,6 13 Iran 360.223 - %1,5 14 Australia 356.342 - %1,5 15 Hegoafrika 345.382 - %1,4 16 Saudi Arabia 340.555 - %1,4 17 Brasil 313.757 - %1,3 18 Ukraina 306.807 - %1,3 19 Indonesia 306.491 - %1,3 20 Espainia 304.603 - %1,3 21 Polonia 296.398 - %1,2 22 Thailandia 231.927 - %0,9 23 Turkia 207.996 - %0,9 24 Malaysia 150.630 - %0,6 25 Herbehereak 162.739 - %0,6 26 Kazakhstan 147.921 - %0,6 27 Egipto 143.697 - %0,6 28 Ipar Korea 143.216 - %0,6 29 Argentina 133.322 - %0,6 30 Uzbekistan 122.330 - %0,5 31 Txekiar Errepublika 114.563 - %0,5 32 Pakistan 108.677 - %0,5 33 Venezuela 108.163 0,4 - % 34 Arabiar Emirerri Batuak 94.163 - %0,4 35 Grezia 94.117 - %0,4 36 Aljeria 92.097 - %0,4 37 Errumania 86.745 - %0,4

38 Irak 79.471 - %0,3 39 Filipinak 73.779 - %0,3 40 Belgika 70.592 - %0,3 41 Israel 69.607 - %0,3 42 Vietnam 66.312 - %0,3 43 Austria 63.701 - %0,3 44 Finlandia 62.659 - %0,3 45 Portugal 62.288 - %0,3 46 Bielorrusia 59.959 - %0,2 47 Kuwait 59.879 - %0,2 48 Singapur 57.471 - %0,2 49 Kolonbia 57.375 - %0,2 50 Txile 57.320 - %0,2 51 Hungaria 56.647 - %0,2 52 Norvegia 55.461 - %0,2 53 Nigeria 52.038 - %0,2 54 Suedia 51.901 - %0,2 55 Libia 50.418 - %0,2 56 Siria 49.097 - %0,2 57 Danimarka 48.831 - %0,2 58 Serbia eta Montenegro 46.637 59 Maroko 43.905 - %0,2 60 Irlanda 43.187 - %0,2 61 Turkmenistan 34.617 - %0,1 62 Bulgaria 41.921 - %0,1 63 Trinidad eta Tobago 41.217 64 Suitza 40.854 - %0,1 65 Eslovakia 40.061 - %0,1 66 Qatar 36.450 - %0,1 67 Bangladesh 34.540 - %0,1 68 Zeelanda Berria 33.995 - %0,1 69 Oman 30.118 - %0,1 70 Azerbaijan 27.998 - %0,1 71 Peru 25.489 - %0,1 72 Ekuador 24.834 - %0,1 73 Kuba 23.616 - %0,1 74 Tunisia 22.067 - %0,1 75 Dominicar Errepublika 21.544 - %0,1

76 Bahrain 21.327 - %0,1 77 Kroazia 21.118 - %0,1 78 Bosnia-Herzegovina 18.629 - %0,1 79 Jordania 16.728 - %0,1 80 Libano 16.392 - %0,1 81 Estonia 15.943 - %0,1 82 Eslovenia 15.310 - %0,1 83 Yemen 12.990 0,1 - % 84 Lituania 12.565 - %0,1 85 Zimbawe 12.452 - %0,1 86 Jamaika 10.809 - %0,1 87 Sri Lanka 10.361 - %0,1 88 Guatemala 10.302 - %0,1 89 Mazedonia 10.258 - %0,1 90 Bolivia 10.075 - %0,1 91 Luxenburgo 9.442 - %0,1 92 Sudan 8.762 - %0,1

93 Mongolia 8.294 - %0,1 94 Angola 7.712 - %0,1 95 Birmania 7.628 - %0,1 96 Ghana 7.513 - %0,1 97 Kenya 7.212 - %0,1 98 Moldavia 6.734 - %0,1 99 Zipre 6.671 - %0,1 100 Boli Kosta 6.418 - %0,1 101 Letonia 6.306 - %0,1 102 Panama 6.255 - %0,1 103 El Salvador 6.231 - %0,1 104 Etiopia 6.196 - %0,1 105 Brunei 6.182 - %0,1 106 Honduras 5.951 - %0,1 107 Costa Rica 5.834 - %0,1 108 Kirgizistan 4.957 - %0,1 109 Tadjikistan 4.700 - %0,1 110 Senegal 4.182 - %0,1 USA Iturria: en.wikipedia.org 111 Paraguai 4.122 - %0,1 24.3 % 112 Botswana 4.100 - %0,1 113 Uruguai 4.082 - %0,1 114 Nikaragua 3.867 - %0,1 115 Nepal 3.847 - %0,1 116 Tanzania 3.583 117 Kamerun 3.464 118 Gabon 3.456 - %0,1 Otros UE 119 Georgia 3.305 15.3 % 29.9 % 120 Maurizio 3.114 121 Mauritania 3.097 122 Malta 2.958 - %0,1 China 123 Armenia 2.945 14.5 % %0,1 Japón 124 Albania 2.588 - %0,1 5.0 % 125 Papua Ginea Berria 2.482 126 Kongo 2.346 - %0,1 127 Madagaskar 2.308 - %0,1 Rusia 128 Surinam 2.254 - %0,1 India 5.9 % 5.1 % 129 Islandia 2.215 - %0,1

Isuri guztira

CO2 isurketa

Kiotoko Hitzarmenaren sinaduratik (1990) 2004 urtera arte

1990eko mailarekiko % desberdintasuna

Iturria: The Atlas of Climate Change (Reuters/El País)

AEB Nazio guztiak

Nazio Industrialak

- 10

- 20

- 40

Nazio ez-industrialak

Turkia España Portugal Kanada Grezia Australia Irlanda Zelanda Berria Lietxenstein AEB

- 30

130 Namibia 2.152 - %0,1 131 Bahamak 2.086 - %0,1 132 Zambia 2.046 - %0,1 133 Benin 1.922 - %0,1 134 Kongoko Errepublika Demokratikoa 1 782 %0,1 135 Haiti 1.770 - %0,1 136 Togo 1.733 - %0,1 137 Uganda 1.654 - %0,1 138 Guyana 1.610 - %0,1 139 Mozambike 1.502 - %0,1 140 Fiji 1.353 - %0,1 141 Ginea 1.311 - %0,1 142 Laos 1 284 - %0,1 143 Barbados 1.222 - %0,1 144 Niger 1.216 - %0,1 145 Burkina Faso 1.091 - %0,1 146 Maldivak 1.032 - %0,1 147 Swazilandia 970 - %0,1 148 Belize 790 - %0,1 149 Malawi 786 - %0,1 150 Eritrea 652 - %0,1 151 Afganistan 618 - %0,1 152 Sierra Leona 609 - %0,1 153 Ruanda 585 - %0,1 154 Kanbodia 572 - %0,1 155 Mali 553 - %0,1 156 Seychelleak 535 - %0,1 157 Liberia 447 - %0,1 158 Bhutan 396 - %0,1 159 Santa Luzia 378 - %0,1 160 Antigua eta Barbuda 372 - %0,1 161 Djibuti 360 - %0,1 162 Gambia 283 - %0,1 163 Ginea Bissau 280 - %0,1 164 Afrika Erdiko Errepublika 277 - %0,1 165 Burundi 256 - %0,1 166 Palau 234 - %0,1

Finlandia Italia Noruega Japon Herbeherak Belgika Suitza Luxemburgo

- 50

72,6 49,0 41,0 26,6 26,6 25,1 23,1 21,3 18,5 15,8 15,7 14,5 12,1 10,3 6,5 2,4 1,4 0,4 0,3

Iturria: IEA y BP / El País

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

Petrolioarengatik mundu gatazkak

America

pa/As uro

5,5 %

100

30 %

9,2 %

Petrolio azoka, konpaniak eta gatazka, 2004

Iturria: Beyond Oil eta geu (BP’en 2004eko txostenean oinarrita)

25,9 %

244

126 82

120

334

4,2 %

o Ameri g e

28,8 %

Af rika

Erreserbak Kontsumizioa

3,3 %

63,3 % 6%

lao iim

8,9 %

Pruórx te H d b l n ae

E Okri

Ozea

52 71

8,9 %

Merkataritza tonelada ??? miloietan (2003) ExxonMobil Angola, Australia, Azerbaijan, Canada, Txad, Kolonbia, Ekuatore Ginea, Indonesia (Aceh), Kazakhstan, Herbeherak, Nigeria, Noruega, Malasia, Qatar, Errusia (Sakhlin), Arabiar EB, Erresuma Batua eta AEB BP Aljeria, Angola, Australia, Azerbaijan, Kanada, Txad , Kolonbia, Egipto, Ekuatore Ginea, Indonesia (Mendebaldeko Papua ), Erusia (Sakhlin), Trinidad eta Tobago, Erresuma Batua eta AEB. Shell Alemania, Australia, Brunei, Kanada, DanimarKa, Mexiko Golkoa, Herbeherak, Kazakhstan, Nigeria, Noruega, Malasia, Oman, Erusia (Sakhlin), Arabiar EB, Erresuma Batua eta AEB. Repsol YPF Argelia, Argentina, Angola, Bolivia, Kolonbia, Ekuador, España, Ekuatore Ginea, Libia, Mexiko, Nigeria, Peru, Venezuela... Kontinente zonaldeen Hegoamerika eta Ertamerika: Kolonbia, Bolivia, Venezuela, Ekuador, arteko mugak (BP’en arabera - 2004eko Afrika: Angola, Txad, Ekuatore Ginea, Libia, Nigeria, Sudan, e.a. txostena) Asia /Bare Itxasosa: Ekialdeko Timor, Indonesia (Aceh & Mendebladeko Papua) Gatazka Errepresioa Europa/Asia: Azerbaijan, Kazakhstan, Uzbekistan, Txetxenia, Afganistzn, Georgia Ekialde Gertua: Iran, Irak, Saudi Arabia.

Ariketa Ariketak proposatzeko mapa hutz hau erabil ezazu: petrolio zonaldeak kokatu, CO2 izurketen zonalde nagusienak, kontsumo zonalde nagusienak, gatazkak, e.a.

nia

208

154

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa Errusia 6,5%

Ipar Amerika 27,2%

EIK (*) %3,3 Europa 19,2% Ekialde Hurbila %3,3

Erdialdeko eta Hego Amerika 4,7%

Asia - Ozeania %31,3

AfriKa 3,1%

Ehuneko osoa PETROLIO azoka

Petrolio Erreserbak

Saudí Arabia Iran Irak Kuwait Venezuela Arabiar Emirerri Batuak Afrika Errusia Qatar Ipar Amerika

(millones de barriles)

22’1 11’1 9’7 9’4 8’3 8’2 6’5 6’1 5’1 3’5

Petrolio Ekoizleak Saudi Arabia Errusia Estatu Batuak Iran Mexico Txina Kanada Noruega Arabiar Emirerri Batuak Venezuela Kuwait Nigeria Argelia Brasil

2004eko datuen arabera

Gas Erreserbak

Errusia Iran Qatar Asia-Ozeania Afrika Ipar Amerika Hego Amerika Saudia Arabia Europar Batasuna

(2005) 11’1 9,5 8,2 4,2 3,8 3,8 3,1 3,0 2,8 2,8 2,7 2,6 2’1 2,0

GAS azoka 26’7 15’3 14’4 7’9 7’8 4’1 4’0 3,8 1’5

Gas Ekoizleak Errusia Estatu Batuak Europar Batasuna Kanada Iran

21’9 20’0 8’0 6’8 3’2

Gas Kontsumitzaileak Estatu Batuak Europar Batasuna Txina

24’0 17’4 15’0

Asia - Ozeania %31,3

Consumidores de petróleo Estatu Batuak Europar Batasuna Txina

Ipar Amerika27,2%

24’9 18’4 8’2

Europa 19,2%

Errusia Erdialdeko eta Hego Amerika 4,7% EIK (*) 3,3 % Ekialde Hurbila 3,3%

Afrika 3,1%

(*) Estatu Independenteen Komunitatea

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa Nazio petrolio kontsumoa

Iturria: IEA etaIturria: IEA eta BP / El País

Biztanle bakoitzaren petrolio tonak 2004ean 0

500

1.000 1.500 2.000 2.500

3.000 3.500 4.000 4.500 5.000 5.500 6.000 6.500

7.067,6 2.024,2 1.355.2 1.015,3 758,1 665,3 582,5 562,6 529,2 427,9

AEB Errusia Japonia Alemania Kanada EB Italia Frantzia Australia España

Petrolio kontsumoaren eboluzioa Petolio miloi tonak

Saudi Arabia Iran Irak Kuwait Abu Dhabi Venezuela Dubai

8.135

259.00 132.00 115.00 99.00 92.20 78.00 4.00

1991

Iturria: Berria 2006eko Urriak 21 - Eurostat

Besteak 15 Petrolio Gasa 16 24

2004

2010

Repsol YPF 51,8% Besteak 15,4%

Europear Batasuna Nuklearra

Eroski 6,7%

Cepsa 14,9% Agip 11,1%

Iturria: Berria, 2006eko iraliak 28 - Industria Ministrariza eta AOP

rgak e z

Finlandia 4 (+1)

Suezia 10 Errusia 31(+4) Lituania Alemania Alemania 1 Eslovakia Bélgica Ucraina Belgika 17 17 6 7 15(+2) 7 Suiza Suitza E. Herbeherak Frantzia 5 5 Txekiar Erumania 6 1 59 Eslovenia Bulgaria 1 (+1) 1 Hungaria4 (+2) Espania 4 8

2030

Iturria: Berria, 2006eko iraliak 28 - Industria Ministrariza eta AOP

Lignito, hidroelektrika eta berregarriak

NAzio bakoitzeko zentral kopurua

2020

EAE eta NFEko gasolina azoka

Fuente: Berria 21 Octubre 2006 - Eurostat

BHEB 23

16.487

biloi upelak

Nuklearra 32

Munduko totala 442

Iturria: IEA eta BP / El País

10.224

EBeko enerji ekoizpena Ikatza 13

2004eko datuak 14.404

Reservas de petrolio (2004) Nazioa

7.000

zerga bereziak BEZ 40,6% 12% gasolinategiak eta salmenta Internazional 15,5% 31,9%

Otr 15

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

Petrolioa ateratzearen ingurumen pasiboak P

etrolioa ateratzeak dakarren aurreneko inpaktua sarbideek beraiek sortzen dute; Amazoniaren kasuan, bazter galdu eta ia iritsi ezinetan daude petrolio putzuak. Ondorioz, helikopteroentzako pistak egiten dituzte, eta errepideak makinaria, materiala, langileak eta abar haietara garraiatzeko eta, ondoren, petrolioa ateratzeko. 1 Iñigo Azkona (EM) Errepide horietako asko multinazionalek egiten dituzte eta herrialdea2 ren errepide sarea hobetzen ari direla esaten dute, gainera. Horrek oihan puska handien mozketa eragiten du. Han ezartzen dituzte beren zelaiak, beharrezko azpiegitura guztiekin: etxeak ingeniari eta langileentzat, eta abar. Kalteak ez dira hor amaitzen; gero etortzen dira petrolioa ateratzeko dorreak, bonbak, hondakinentzako urmaelak, petrolio hodiak, 3 injekzio-plantak, eta abar. Eta segidan, lekua egin behar zaie militarren eta para-militarren kuartelei, konpainien jarduera babes dezaten. Petrolioa ez du azti batek txotxarekin bilatzen. Horretarako "esplorazio sismikoa" delakoa baliatzen dute: lehergailuekin zartatzen dute lurra, bloke sismikoak dardarazteko eta, hala, barruan petroliorik baden 4 5 jakiteko. Leherketa horiek egiteko ikerketaren inguruko basoak ere ebakitzen dira eta lerroz lerro jartzen dira lehergailuak soildutako eremuan. Beraz, ingurumen inpaktua oihan inguru batean izugarria da. Leherketek laborantza soroetan eta hurbileko etxebizitzetan ere eragiten dute. Eta esplorazio sismikoek, Acción Ecológica berriz, antzematen eta neurtzen zai6 lagoak diren bestelako kalteak ere sortzen dituzte: faila tektonikoetako inpaktuak, esaterako, inpaktu horiek esploratutako zonalde guztiaren egonkortasunari eragiten diotelako. Petrolioa ateratzeak sortzen duen beste inpaktu handietako bat, usu ematen dena gainera, ponpatutako putzuen hondakinak dira: kalitate gutxiko petrolioa, lokatz toxikoak Acción Ecológica eta ura. Lokatzei dagokienez, ezin dira nekazaritzarako baliatu, ez dira 1 Huaoraniak petroliobideetako zihurtasun nehurri gutxiko emankorrak, eta ura ere oso toxikoa kartel batean. da. Petrolio konpainiek diote honda2 Bide baten pareko petroliokin-ur gehienak putzu hutsetan sartbidea. 3 Langilea petrolio garbitzen. zen dituztela, baina hori gertatu arte, 4 Piszina baten sutea ur horietako asko ekosistemak berak Zapotal ibaian sutea 5 irentsi ditu (iragazpenak, gainezkat(Ekuador) 6 ... eta bere eragina zeak, ihesak).

Normalean hondakin eta ihes hauek erreketara iristen dira edo akuiferoan iragazten. Akuiferoak kutsatu egiten dituzte eta, halaxe, katean, sortzen dira inpaktu gehiago. Petrolio gordinarekin ibiltzen diren pertsonen artean ohikoak dira larruazaleko minbiziak eta gaixotasunak; petrolio zingira haietan erortzen diren animaliak ere bertan hiltzen dira. Petrolioarekin lan egiten dutenak ere badute arriskurik, enpresak, bitartekoetan sosik ez gastatzearren, utzikeriaz jokatzen duelako eta segurtasun neurriak falta direlako: beharginek ez babes, ez traje, ez maskara, ez eskularru… halaxe egiten dute lan. Kasu askotan, gordina azaletik kentzeko beste modurik ez, eta dieselarekin garbitu behar izaten dute… horrek larruazalean eta osasunean dakartzan kalteekin. Bestetik, petrolioa erretzetik sortzen diren gasa arnasteak ere eragiten die gizakiei, animaliei eta habitatari. Aurrez aipatutako gaixotasunez gain, arnasketa arazoak, anemia, abortuak, malformazioak, minbizia eta leuzemia ere maizago pairatzen dute langileok. Lurra, bestalde, lugorria da, eta nekazaritza produkzioari eragiten dio horrek (kasu askotan, gainera, horixe dute bizibide bakarra). Erreketan eta akuiferoan petrolioa eta deribatuak egotea arriskutsua da oso, suteak zabaldu baitaitezke. Zapotal errekaren ertzean kokatutako herri batean (Ekuador), adibidez, sutea sortu zen. Jendeak, suak hartuta, errekara egin zuen salto eta bertan hil zen. Halako petrolio diesel bolumena zeukan errekak (azalean geratzen da petrolioa), errekak ere su hartu baitzuen, eta sua inguru osora hedatu baitzen. Neuquén herrian (Argentina), maputxeek antzina-antzinatik erabilitako ur putzuek su hartzen dute egun, sugarren bat gerturatuz gero. Aintzat hartzeko beste arriskuetako bat petrolio gordinaren tenperatura altua da. Gordin astuna delakoa berotu egin behar da arintzeko eta, hala, petrolio hobietan garraiatu ahal izateko. OCP edo gordin astunaren petrolio hodiaren kasuan (oposizio handiko beste proiektu bat), petrolioa hodietan eramateko modu bakarra irakiten egotea da. OCP hobi horrek 500 kilometroko ibilbidea egiten du, 3.000

metrotik gora, Andeetako muino malkartsuetan barna eta apurtzeko eta kalteak sortzeko arriskua (eraiki zutenean sortutakoez gain, jakina) oso handia da. Bestela ere, petrolio hobietan ihesen bat gertatzeko arriskua handia da. Kasu askotan ez dituzte segurtasun baldintzak betetzen, edo oso zaharrak dira, edo egoera kaskarrean dauden hobiak dituzte, edo birziklatuak dira, Sobiet Batasun ohiko errepublikatik Ekuadorrera iritsi ziren haiek bezala, ekialdeko herrialde haietan, zaharrak zirela eta, zokoratuak zituztenean (halako hobiek gehienez ere 15etik 20 urtera bitarte iraun dezakete osorik). Petrolio hodi sinpleak bata bestearen gainean pilatzen dituzte, herritarrak oinez ibiltzen diren tokietan, erreketan, herrietan eta abar, inolako hesirik eta segurtasun neurririk gabe. Petrolioa ateratzerakoan, hainbat hondakin isurtzen da, eta petrolioa bera ere bai, hodiak lehertzen direnean, edo gordetzen den putzuak gainezka egiten dutenean. Aire librean irekitako petrolio putzu hauetan ehunka metro kubiko petrolio gordetzen da; hori dela eta, oso arriskutsuak dira ikusten ez dituztenentzat, hala pertsonentzat, nola animalientzat. Horrez gain, suteak pizteko ere berebiziko arriskua dute. Beteta daudenean, konpainiek su ematen diete, eta ondorioak larriak izaten dira oso: tenperatura oso altuak, sugarren hedatzea eta ekosistemaren erretzea, CO2 eta errauts bolumen handiak, berotegi efektua eta euri toxikoa. Suak, gainera, etxebizitzei eta petrolio hobiei ere eragiten die. Konpainien beste jokabide ohikoa da hondakinak zakuetan pilatu eta putzuetan bertan urperatzea; eta horrek, jakina, ez dio batere mesederik egiten ingurumenari. Konpainiek badute petrolio hondakinetaz desegiteko beste modu bat: errepideetan zabaltzen dute kamioiekin, galipota merkea balitz bezala (ezta gutxiago ere merkea!). Petrolio hondar horiek zelai, erreka, ekosistema eta akuiferora ere eramaten ditu urak. Petrolioa oso toxikoa da larruazalean eta, hala ere, jende asko oinutsik ibiltzen da oraindik.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa Planeta lurraren gaueko argiak non dizdiratzen dira? Mapa honek energia non xahutzen den argi adierazten du.

Iturria: www.inquinamentoluminoso.it/dmsp/

Egungo kontsumo maila azebetetzeko behar diren planetak Errusia: EABen biztanlego erdia, berriz petrolio erreserba bikoitza, eta energia 8 aldiz gutxiago kontsumitzen du.

AEB EB

Iturria: â&#x20AC;&#x2DC;Los idealistas son ellosâ&#x20AC;&#x2122;

Frantzia Alemania AEBek kontsumitutako petrolioa (290 miloi biztanle) km3 1 urtean

Errusia Brasil Mauritzio

Txinak kontsumitutako petrolioa (1,300 miloi de biztanle) 350 m3 urtean

Antartikaren izotz urtzea Zuriz, izotz eremu iraunkorrak eta haien urtzea urtebetean 2004-112-221

Iturria: www.nasa.gov

2005-112-221

Txina India Malawi Iturria: New Internationalist

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

ARIKETA Testuak irakurri, eta azaltzen diren datuak aztertu ondoren, bete hurrengo taula. Bukatzean, eztabaidatu talde edo ikasle bakoitzaren ondorioen inguruan.

ph .B o

1984ko abenduaren 2aren eta 3aren artean, gauez, 40 tona gas hilgarrik ihes egin zuten Union Carbide Corporation enpresak Bhopalen (India) zuen pestizida lantegitik. Historiako hondamendi kimiko handiena izan dela esan daiteke. Gasek tanga batetik ihes egin zuten, ohiko mantentze lanak egiten ari ziren bitartean. Gas horien artean ziren, besteak beste, metil isozianatoa eta hidrogeno zianuro moduko substantzia toxikoak. Ezbeharra gertatu eta hiru egunera, 8.000 pertsona hil zirela jotzen da, gasen eraginpe zuzenean egon zirelako. Tamalez, hondamendiaren gaua oraindik dirauen tragediaren hasiera baino ez zen izan. Union Carbide multinazionalak bertan behera utzi zuen lantegia, eta substantzia arriskutsuen kopuru handia geratu zen han. Halaber, Bhopal herriko ur hornidura kutsatuta geratu zen, eta lantegiaren ondare toxikoak kalteak eragiten jarraitzen du. Union Carbide konpainiak ez zuen bere gain hartu nahi izan biktimen gaineko erantzukizuna, eta kalte ordain guztiz desegokia eman zion Indiako gobernuari. Egun, gasen eraginpe zuzenean egon diren pertsonetatik 520.000 inguruk substantzia toxikoak izan ditzakete euren odolean, eta kaltetuen seme-alabek ere ondare toxiko horren ondorioak pairatzen dituzte. Bizirik irten ziren 150.000 gaixo kronikok baino gehiagok tratamendu medikoa behar dute oraindik.

Nork nori zor? DVDa: 5,30 minutua

Gurean, otarrainxken prezioa murrizten den bitartean, herrialde ekoizleek ingurumen eta gizarte arloan ordaindu beharreko prezioa oso handia da. Kontsumitzen ditugun otarrainxka asko herrialde tropikaletako mangladi eremuetan ekoizten dira: Ekuadorren, Hondurasen, Sri Lankan, Thailandian, Indonesian, Indian, Bangladeshen, Filipinetan, eta Malaysian. Kostalde horietako herritarrak modu jasangarrian bizi ziren: arrantzarako artisau teknikak zerabiltzaten, eta euren zura baliatzen zuten ikatza egiteko eta eraikuntzarako. Baina orain, estatuarenak ziren lur horiek, pribatizatzen ari dira. Helburua urtegiak eraikitzea da, han, otarrainxkak modu industrialean hazi, eta esportatzeko. Instalazio horiek oso kutsagarriak dira. Lurra eta ura kutsatzen dituzte ongarri, antibiotiko, larbizida eta hondakinekin. Iparraldeko kontsumo gizarteetan, arrantza produktuen eskaerak ez du mugarik. Neurrigabeko eskaera horrek munduko arrantzaguneak agortzen ari da. Horretaz gain, hegoaldeko herrialdeetako biztanleen bizimodua suntsitzea, eta elikagaien arloan buruaskiak izan daitezen eragoztea eragiten du. Mangladiak desagertzen badira, kostaldeek ekaitzei aurre egiteko duten baliabide naturala galtzen da, eta itsas maila igotzen. Halaber, mangladiak arrainak hazteko erabiltzen dira, eta karbonoa isurtzeko lekua dira.

a 2.M

beste herrialde batzuetara eramatea da, han desegiteko. India, Bangladesh, Pakistan, Txina edo Turkia moduko herrialde pobreetara eramaten dira. Han, kostuak txikiagoak dira, batetik eskulana merkeagoa delako; eta, bestetik, indarrean diren ingurumen eta segurtasun estandarrak onartezinak izango liratekeelako jatorriko herrialde aberatsetan. Itsasontzietan substantzia toxiko asko dago, eta ohikoa da kutsatze fenomenoak gertatzea; esaterako, amiantoari lotutakoak (minbizia sortzen duen substantzia). Horrekin bat, substantzia toxikoak isurtzen dira itsasora, edo lan eremuetara: metal astunak, PCBak, eta TBTak (*). Agnand-go (India) hondartzetan aztertutako itsas sedimentuetan, kutsadura maila edozein portuko industriaguneetakoa baino handiagoa da. Eta kutsadura maila hori 15 urtetan soilik lortu da. (*) PCB= poliklorinato bifenila, TBT= eztainu tributila Nork nori zor? DVDa: 5,30 minutua

Iturria: "Colectivo para la difusi贸n de la Deuda Ecol贸gica". (ODG. 2002ko uztaila)

Nork nori zor? DVDa: 5,30 minutua k a i z nt a sasoesegite Iparraldeko konpainietako itsasontzi handien (kargaontzi handiak, petrolio ontziak, eta t I d 3. abar) bizitza erabilgarria bukatzen denean, ez da erraza haietaz libratzea. Aukeretako bat

Iturria: "Colectivo para la difusi贸n de la Deuda Ecol贸gica". (ODG. 2002)

ia lad

ZOR EKOLOGIKOA

Iturria: "La deuda ecológica española". (Miguel Ortega (c)). Colección Pensamiento Global. Las claves del mundo actual. Universidad de Sevilla. 2005.

3. H

eta gure eredu energetikoa

k aoa

Huaorani herria Ekuadorreko oihanean bizi da, Hegoamerikako bioaniztasun aberatsenetako erreserba natural batean: Yasuni parke naturalean. Baina duela urte batzuk Espainiako Repsol enpresaren moduko konpainia transnazionalak petrolio hobiak ustiatzen hasi ziren haien lurretan. Huaoraini herria lur horietan bizi izan da, eta haiek zaindu ditu mendeetan zehar. Hala ere, munduko beste hainbat herri indigenen antzera, ez du bere lurren gaineko jabetza agiririk, eta paper horiek erabat arrotzak dira haientzat. Egun, petrolioa tratatzeko estazioak dituzte etxe aurrean, eta sarritan, isuriak izaten dira. Isuri horiek haien laboreak eta ibaiak pozoitzen dituzte, eta ezezagunak ziren gaixotasunak zabaltzea eta ehiza eta arrantza tradizionala desagertzea eragiten dute. Eraikitako errepide sareek bortizki eraso eta aldatu dituzte haien kultura eta bizimodua. Halaber, BBVA moduko erakundeek diruz ordaindutako oliobide berriek antzinako lur eta ekosistemen bioaniztasuna suntsituko dute. 1967an petrolio konpainiak euren lurretan sartu zirenetik, sarraskia eragiten dute huaorani herriarengan, eta haiek ezin dute ulertu hondamenaren, gehiegizko kontsumoaren, eta lurra eta naturarekiko errespetu ezaren zentzua. Agian huaorani herriak ezin die edo digu legez ezer eskatu ez enpresa horiei ez iparraldeko herrialdeetako biztanleei. Alta, argi dago zor ekologiko handiaren hartzekodun direla. Nork nori zor? DVDa: 18,30 minutua

Iturria: "El ecologismo de los pobres", (Martínez Alier, Icaria,) eta “No mas saqueo y destrucción!”

er Nig

Ospetsua da Nigeriako petrolio industriaren jarduna Saharaz hegoaldeko Afrikako herrialdeen artean. Giza eskubideak urratzeari lotutako kasuak aski ezagunak dira, eta ongi dokumentatuak daude. Ogoni herria Niger ibaiaren deltan bizi diren herrietako bat da, eta luzaroan borrokatu da bere eskualdean petrolioa ustiatu eta ustiatzen duten petrolio konpainien aurka. Petrolio isuriek eta hodien leherketek kutsadura eragiten dute. Halaber, giza eskubideen urraketa pairatu behar dute. 1995eko azaroaren 19an, Nigeriako diktadura militarrak bederatzi disidente hil zituen. Haien artean ezagunena Ken Saro Wiwa idazlea zen. Sarraski horrek Shell konpainia angloholandarrak egiten zituen petrolio zulaketen eraginaz ohartarazi zuen. Saro Wiwa idazleak Ogoni herriaren biziraupenaren aldeko mugimendua (MOSOP) sortu zuen, eta talde horrek Shell-en eta haren aldeko militarren kontrako oposizio antolatu zuen. Lagosko jeneralen erantzuna mehatxuak, jazarpenak eta atxiloketak izan ziren, eta, azkenean, Saro Wiwa eta bere kideak hil zituzten inolako zigorrik jaso gabe. Ogoni herriak bere komunitateetatik Shell botatzea lortu zuen 1993an. Dena den, petrolioaren ustiaketari eta ekoizpenari lotutako giza eskubideen urraketak jarraitu egin du Niger ibaiaren deltan, honako petrolio multinazional hauek direla medio: Estatu Batuetako Chevron Texaco, ENI talde italiarraren Agip, eta Total talde frantsesaren Elf.

Nork nori zor? DVDa: 5,30 minutua

Koltan deritzon mineralaren munduko erreserba handienak Kongoren ekialdean daude. Azken urteetan hainbat gerra, sarraski eta inbasio izan dira Kongon, eta horiek guztiek 3,5 milioi hildako eragin dituzte. Gatazkaren arrazoi nagusia urre, diamante eta koltan esportazioen gaineko kontrola eskuratzea da. Azken urteetan asko hazi da koltan eskaera. Izan ere, mineral horrek duen tantalioa funtsezko elementua da telefono mugikorrak fabrikatzeko. Telefonica Españak, beste multinazional batzuen artean, koltanaren negozio zikinean parte hartzen du. Negozio horrek Europako herrialdeen laguntza du. Izan ere, haien enpresek trafiko ilegal eta ustelkeria sare horretan parte har dezaten baimendu, eta NBEk koltan trafikoaren sareak blokeatzeko aurkeztutako proposamena oztopatu zuten. Aipatu enpresa transnazionalak, berriz, 1.835 milioiko irabaziak lortu zituen 2005eko lehen seihilekoan, hots, % 24 handitu zituen 2004ko epe berean izandako emaitzak. Halaber, mugikorren filialak 927,80 milioiko mozkin garbiak lortu zituen 2005eko urtarrila eta ekaina artean.

Iturria: "Deuda ecológica: Un concepto integral en la lucha contra la globalización capitalista" (Daniella Russi, Tom Kucharz eta Iñaki Barcena).

ta Kol

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

(aurreko orriaren jarraipena da)

adibidea Erabili hurrengo orriko taula, emandako informaziori buruzko ariketa egiteko (fotokopiatu orria, eta banatu ikasleei). Jarraian, irakasleak erabiltzeko adibidea dago, ariketa nola bideratu jakin dezan. HERRI EDO KOKAPEN ATERATAKO edo HERRIALDEHERRITAR GEOGRAFIKOA EKOIZTUTAKO KONTSUMITMATERIALA ZAILEAK KALTETUAK

1. kasua

2. kasua

3. kasua

4. kasua

5. kasua

6. kasua

Pestizidak (produktu Iparraldeko nazioak kimikoak)

Hondamena gertatu eta hiru egun geroago 8.000 pertsonak hil zirela uste da, zuzenki gasen eraginaz. Zoritxarrez hondamenaren gaua oraindik bere amaierara heldu ez den tragediaren hasiera izan zen. Union Carbide entrepresa transnazionala lantegia utzi zuen, bere atzean oso sustantza arriskutsuak utziz eta Bhopal herriari ur kutsatua eta oraindik egun kalteak sortzen dizkion emaitza toxikoa.

Iparraldeko nazioak Euskal Herria barne

Lurralde hauetako biztanleak era jasangarriz bizi dira eskuko arrantza era desberdinak baliatuz eta manglareetako egurra erragai bezala eta eraikuntzarako erabiliz. Orain lur hauek estatuarenak dira eta pribatizazio prozesuan daude, exportaziorako, otarrainzka industrialki ekoizteko piszinak egiteko. Azpiegitura hauek gainera oso kutsagarriak dira.

India, Bangladesh, Itsasontziak Iparraldeko Pakistan, desegitea nazioak Txina edo Turkia

Itxasontzietan oso osagai kutsagarriak daude eta normala da kutsatzea, adibidez amianto (minbizia sortzen duena)edo azidoak, e.a. Sustantzia kutsagarriak itxasora isurtzen dira ere edo lan eremuetan. Lan eremuetan metal haztunen kutsadura ikus daiteke: PCBa eta TBT's1.

India Bhopal

Bizirik irauteko bere ingurumena behar duten klase pobretuak eta bertakoak

Kostaldeko klase pobretuak eta langabetuak

Hegoaldeko nazioak Otarrainska

Yasuni Eremu Huaorani Naturala herria (Ekuador)

Ogoni

bertako biztanleak

ONDORIOAK

Nigeria (Niger ibai delta)

LKngo

Petrolioa

Iparraldeko nazioak Euskal Herria barne Iparraldeko nazioak Euskal Herria barne

Urrea, dia- Iparraldeko nazioak manteak eta Euskal koltana. Herria barne

Ibaiak eta uztak kutsatzen dituzten petrolio isurketak, ez ezagututako gaixotasunak eragiten eta haien ohiturazko ehiza eta arrantza desagertzea. Haien bizimodua eta kultura botizki aldatu dituzten errepide sarea; eta oliobide berriek haien lurraldeko bioanitztasuna eta aintzinako ingurumena suntsituko dituzte. ontaminación resultante de los derrames de crudo y explosiones de tubería, se suma la violación de derechos humanos. La dictadura militar de Nigeria asesinó a nueve disidentes, el más conocido de ellos era el escritor Ken Saro Wiwa. El crimen atrajo la atención sobre el impacto de las perforaciones petroleras de la compañía angloholandesa Shell. Guerras, masacres, invasiones que han provocado ya más de 3,5 miloi erahilak sortu dituzten gerrateak, sarraskiak eta inbasioak. Meatzaritza trinkoarekiko harremanean diren ingurumen hondamenak: deforestazioa eta ohian ingurumenaren txikizioa, lur indusketa, ibai eta ur sarearen kutsadura.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

ZOR EKOLOGIKOA VERSUS KANPO ZORRA.

NORK NORI ZOR?

Badakigu dagoeneko zer den zor ekologikoa. Orain, kontzeptu hori, tamalez ezaguna den beste kontzeptu batekin alderatu nahi dugu, hots, hegoaldeko herrialdeek ordaindu beharreko kanpo zorrarekin. Horrekin bat, funtsezko galdera hau egingo diogu geure buruari: nork nori zor?

2.1. Kanpo zorra: baliabideak kontrolatzeko eta arpilatzeko tresna. gia esan, iparraldeko pertsona, enpresa eta erakunde askok zorpetzea (mailegua eskatzea)baliatzen dute euren gastuak finantzatzeko; eta bide horrek ez du berehalakoan arazo handirik sortzen. Baina kanpo zorra diogunean, hegoaldeko hainbat herrialdek iparraldeko herrialdeetako banku pribatu edo gobernuekin, eta nazioarteko finantza erakundeekin (Nazioarteko Diru Funtsa eta Munduko Bankua, batez ere) hartutako zor publikoaz ari gara. Hala, bada, kapitulu honetan hegoaldeko herrialdeek pairatzen duten kanpo zorrari buruz hitz egingo dugu. Izan ere, kanpo zorra egungo arazorik larrienetakoa da, eta ehunka milioi pertsonen ongizateari eragiten dio. Arazo nagusia da herrialde pobretuetako gobernuek etengabe ordaindu behar dizkiotela milaka milioi dolar atzerriari, eta, ondorioz, ezin dutela diru hori euren herrialdeetan inbertitu. Hala, bada, ezinezkoa da pobrezia gainditzea. Pobrezia horren isla dira: analfabetismoa; eskolen, osasun laguntzaren, botiken, ur edangarriaren, iturriko uraren eta elektrizitatearen gabezia; ingurumena hondatzea, eta abar. Horiek horrela, kanpo zorra arlo ekonomikoa baino harago doa; gizarteari, ingurumenari eta, oro har, politikari eragiten dion arazoa delako. Dena den, ez dugu asko sakonduko arazo horrek sortzen duen egoera bidegabean. Aitzitik, kanpo zorrak eta zor ekologikoak duten harremana ulertzen saiatuko gara. Hurrengo ataletan, kanpo zorra finantza arazoa izatetik iparraldeko banku, enpresa eta gobernuek hegoaldeko herrialdeak kontrolatzeko baliatzen

duten tresna izatera pasa dela azalduko dugu. Horren harira, iparraldeko hartzekodunek (bankuak, gobernuak eta erakundeak) arazo hori aprobetxatzen dute euren baldintzak ezartzeko hegoaldeko zordunei eragiten dieten erabaki ugaritan. Halaber, ikusiko dugu ezarritako baldintza horiek, azkenean, baliabide naturalak neurriz kanpo ustiatzea -eta ondorioz, hondamen ekologikoaeragiten duela. Helburua lehengaiak harik eta modu merkeenean ekoiztea da, eta horretarako, herrialde ekoizleak konpainiaren jatorrizko herrialdearekin duen kanpo zorraren aitzakia eta finantza xantaia baliatzen dute.

Kanpo zorra diogunean, hegoaldeko hainbat herrialdek iparraldeko herrialdeetako banku pribatu edo gobernuekin, eta nazioarteko finantza erakundeekin (Nazioarteko Diru Funtsa eta Munduko Bankua, batez ere) hartutako zor publikoaz ari gara. Hegoaldeko herrialdeek pairatzen duten kanpo zorra egungo arazorik larrienetakoa da, eta ehunka milioi pertsonen ongizateari eragiten dio.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa 2.2. Nola sortu zen kanpo zorra? Nola hasi zen arazoa? errialde kolonizatuek kanpo zorra egin zuten euren metropoliekin. Hala, bada, independentzia ofizialaren ondoren ere, mendekotasun ekonomikoa mantendu egin zen herrialde askotan. Herrialde berri horietako asko pobretze egoeran zeuden, eta hori ere desabantaila zen merkataritza harremanak ezartzeko beste herrialdeetako konpainiekin. Hala, bada, herrialde batek aldi berean hainbat herrialderekin hartzen zuen zorra. Bigarren Mundu Gerraren ondoren, 1950 eta 1960ko hamarkadetan, herrialde horiek (kolonia ohiak ziren) ekonomiaren aldetik handitzeko eta "garapena" lortzeko erronkari heldu behar zioten. Hori lortzeko, Munduko Bankuaren eta enpresa pribatuen funtsak zituzten eskuragarri. Enpresek euren kapitalak modu oso errentagarrian inbertitzeko aukera ikusten zuten herrialde horietan. Ondorioz, diru kopuru handia heldu zen hegoaldeko herrialdeetara oso denbora gutxian. Dena den, diru horrek ez zuen espero zen garapena ahalbidetu, hainbat arrazoi zela medio:

Hori bai, sortzen ari zen arazoa zinez larria zen, eta bi une zehatz hauetan piztu zen:

1. / Hegoaldeko kanpo zorraren historia estuki lotuta dago petrolio merkatuaren eboluzioari. 1973an, petrolioaren prezioa laukoiztu egin zen. Orduan, herrialde arabiarretako (petrolio esportatzaile nagusiak ziren) jekeek diru kopuru handia lortu, eta iparraldeko bankuetan utzi zuten. Bankuak pozik zeuden hainbeste gordailu izateagatik. Baina bankuek ez dute dirua gordetzako jasotzen, baizik eta maileguak egin, eta diru gehiago eskuratzeko. Garai horretan, herrialde industrializatuak krisian zeuden, eta iparraldean mailegu gutxi eskatzen ziren. Horiek horrela, iparraldeko banku handien helburua hegoaldeko herrialdeei maileguak ematea izan zen, ustez, haien "garapena" finantzatuko zutelakoan. Mailegu horiek, gainera, are onuragarriagoak ziren iparraldearentzat. Izan ere, iparraldetik hego- Finantzatutako proiektu asko aldera bideratzen ziren esporta80 hamarkadan zorra zioak finantzatzeko balio hegoaldeko gobernuen (sarritan, zuten, eta horrela, neurri diktadoreek zuzenduak eta ustebatean, iparraldeko krisia lak ziren) obra handiosak ziren. - Beste batzuetan, finantzatutako arintzen zen. Hala, bada, ordainduta = iparraldeko bankuek petroproiektuak herrialde horietan liotik eratorritako dolarrak negozioak zituzten iparraldeko (petrodolarrak) birziklatu, eta enpresa eta gobernuen interehaiek sortutako abantaila eta sen isla ziren. - Diruaren zati handi bat ordurako onura guztiak iparraldean 2000 urteko zorra geratzen ziren. Petrolioaren aberatsak ziren hegoaldeko prezioak sarritan egin zuen herrialdeetako buruzagien eskuegora, eta hasierako mailegu tan geratu zen. - Diru kopuru handia erabili zen horiek ez ziren nahikoa iparraldeko bankuetan gordet"segurtasun nazionala" babeszen jarraitzen zuten gordailu teko "beharrezkoak" omen guztiak ahitzeko. Orduan, ziren armak erosteko. Egia bankuak epe luzeko maileesan, horrek armagintza abeguak ematen hasi ziren, hegorasteko eta gerra gatazka berriak aldeko enpresa eta gobernuak sortzeko soilik balio izan zuen. mailegu horiek ordaintzeko zituzten benetako Halaber, gerra hotzaren harira, iparraldeko aukerak kontuan hartu gabe. herrialdeek aukera ikusi zuten hegoaldeko herrialdeak euren aldera lerratzeko. 2. / Ameriketako Estatu Batuetako nagusitasun eko- Ezarri zen garapen eredua mendebaldeko herrialdeenomikoa hainbat modutan islatu da historian tan nagusi zen kontsumismoan eta inportazio produkzehar. 1981ean Ronald Reaganen agintaldia tuetan oinarritu zen. Horrek ez zien mesederik egin hasi zen, eta zerga defizit handiari aurre egin tokiko ekonomiei, eta iparraldeko ekonomiekin zuten beharko zion. Defizita murrizteko, Ameriketako mendekotasuna handitu zuen. Estatu Batuetako gobernuak erabaki zuen zor publikoa eskaintzea munduko merkatuari; hau Hala, bada, argi geratu da, hasierako inbertsio da, kanpoan zorpetu zen. Interes tasak altuak horiek ez zituztela herritar pobretuen bizi baldintzak zirenez, eta herrialdeak konfiantza ematen ziehobetu. Dena den, ez zegoen kezka handirik zorpetzeanez hartzekodunei, atzerriko kapital kopuru hanren inguruan. Izan ere, inflazioa eta interesak baxuak dia erakarri zuen. ziren (horrek esan nahi du, zorraren zerbitzua, hau da, zordunek urtero ordaindu behar duten zenbatekoa ez Estatu Batuetako interes tasak igo izanak, bi dela oso altua), eta, lehengaien (herrialde horietako diru ondorio nagusi izan zituen kanpo zorraren arazoan: bateiturria ziren) prezioa, berriz, nahiko altua. tik, hegoaldeko herrialdeetako zorraren interes tasa igo

$ $ $ 3.450 milamiloi miloidolar 3.450 mila 3.450 mila miloi dolar $ x 4 xx 4 4 x 4 x 4 4 = milaarmiloi m$ iloidolar 2.300 mila x l 2.300do dolar lar

lar

dolar

lar

567 567 mmila ila miloi miloi dolar dolar

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa berean zeuden beste herrialde askok erabaki hori har zezaketela ikusita. Izan ere, hegoaldeko hainbat herrialdek ez ordaintzea erabakitzen bazuten, iparraldeko banku sistemak, oro har, krisian sartu, eta porrot egingo zuen. Errua emandako maileguen arriskua ongi kalkulatu ez izanari zegokion.

zen; eta, bestetik, dolarraren balioa handitu zen, eta horrek dolarretan hartutako jatorrizko zorra handitzea eragin zuen. Hortik aurrera, beraz, hegoaldearentzat zinez kaltegarria izango zen gertaeran gurpila hasi zen:

- Lehengaien prezioa jaitsi zen. Hala, bada, herrial-

Nazioarteko Diru Funtsa G7 taldea osatzen duten herri industrializatu gutxi batzuek kontrolatzen dute. Hala, bada, hegoaldeko herrialdeen alde jokatu beharrean, iparraldeko bankuen aldeko neurri zorrotzak hartu zituen. Zorra itzuliko zela bermatzera bideratutako neurriak ziren. Onartu egiten zen ezinezkoa zela zor osoa itzultzea, baina bermatu egiten zen banku, gobernu eta erakunde hartzekodunek ahal bezain beste diru berreskuratuko zutela. Hala, bada, orduz geroztik, hegoaldeko herrialdeek etengabe esportatzen dute kapitala iparraldera (jasotzen dutena baino askoz gehiago ordaintzen dute), eta horrek inoiz ez bezalako pobretzea sortu du hegoaldeko herrialdeetan.

€

Azken hogei urteetan, 80ko hamarkadan zorraren krisia hasi zenetik, pobretutako herrialdeek zazpi aldiz ordaindu dute dagoeneko hasierako zorra. Zehazki, 567 mila milioi dolar zor zituzten, eta 3.450 mila milioi itzuli dituzte. Hala, bada, argi eta garbi esan behar dugu kanpo zorra ordainduta dagoela finantzaren aldetik, eta zorra baliogabetu behar dela. Aitzitik, zorraren guztizko zenbatekoa laukoiztu egin da, eta, egun, 2.300 mila milioikoa da.

$ $

/ /// //// /// //// // // // / / // / // //// /// / / / /// // ////// / // //// / / / //// / / / //// /////// / / // // / /// /

€

$ $

etrepresa transnazionalak

$ $ $ $

de ekoizleek produkzioa handitu behar izan zuten, lehengo dibisa kopuru bera eskuratu nahi bazuten. Ekoizpena handitzearekin bat, nazioarteko merkatuaren soberakinak areagotu ziren, eta horren ondorioz, merkatua saturatu eta ekoizleen arteko lehia handitu zen. Azkenik, prezioak are gehiago jaitsi ziren. Gero eta ezegonkorragoa zen egoera ikusita, banku pribatuek hegoaldeko herrialdeei ematen zizkieten maileguak murriztea erabaki zuten. Horrek interesak ordaintzea zaildu zien hainbat herrialderi. 1982an Mexikok adierazi zuen ezin zuela ordaintzen jarraitu. Orduan, Nazioarteko diru Funtsak (FMI) esku hartzea erabaki zuen, egoera

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

2.3. Kanpo zorrari buruzko datu batzuk errialde zorpetuenak, oro har, hegoaldeko herririk handienak dira (horietako batzuk ipar hemisferioan daude). Izan ere, abal handiena aurkezten duenak, mailegu handiagoa eskuratu ohi du. Hala, bada, 2006an zor handiena izan zuten herrialdeak honako hauek dira: Txina, Brasil, Errusia, Argentina, eta abar.

â&#x20AC;&#x2122; Zor handiena duten hegoaldeko herrialZorra guztira, mila milioi dolarretan Malaysia 52,456 Filipinak 62,301 India 109,98 Indonesia 136,416 Mexico 154,677 Turkia 167,279 Argentina 191,462 Errusia 201,995 Brasil 239,389 Txina 241,695 l

eman beharko liekeela hartzekodunei bere errenta nazionalari dagokion diru kopurua, haiekin duen zorra ordaindu nahi badu. Betiere, zorra handitzen ez dela jotzen badugu. Zorraren larritasuna neurtzeko beste modu bat da, herrialde bakoitzak urtean ordaindu behar duenari (hasierako kapitalaren amortizazioari eta interesei dagokiena) behatzea. Kontzeptu horri zorraren zerbitzua deritzo. Zerbitzu hori, bada, etengabe hazi da, eta hala ere, ordaindu beharreko guztizko zorra ez da murrizten. 2001ean, hegoaldeko herrialdeek 381.900 milioi dolar transferitu zituzten iparraldera, zorra ordaintzeko kontzeptu gisa. Aitzitik, iparraldeak 51.354 milioi dolar ematen dizkio hegoaldeari, garapenaren aldeko laguntza ofizial gisa. Zenbatekoen artean, beraz, desoreka handia dago. Zehazki, 2001eko zorren ordainketak urte horretan bertan jasotako laguntza baino 7,4 aldiz handiagoak dira.

Esportazioen ehuneko gisa ordaindutako zorraren zerbitzua (2000 2002)

Polonia Maroco Kirgistan Baina, sarritan, arazoa zein larria den ulertzeko, Kroazia komeni da herrialde bakoitzak zor duena bere ekonoBolivia Zambia miak ordain dezakeenarekin, hots, bere errenta nazionaEkuador larekin alderatzea. Jarraian azaltzen den grafikoan ikus Txile daiteke, Sao Tome eta Principek zazpi urtez jarraian Uruguai Peru Guztizko zorra, urteko errenta nazionalaren arabera (2000 - 2002) Santo Tome eta Principe Goraka ari diren merkatuek eta garapen bidean diren herrialdeek metatutako guztizko zorra (mila milioi dolarretan) Kazakhstan Iturria: Nazioarteko Diru Funtsa, www.imf.org Hungria Gambia Kolonbia Laos Belice Libano Malawi Nikaragua Turkia Burundi Burundi Brasil Zambia KongoE.D. Congo E.D. 50

100

150

200

250

300

Sierra Leona Guyana Kongo Mauritania Ginea-Bissau Liberia Sao Tome eta Principe

Halaber, zorraren zerbitzuaren kontzeptu gisa ordaintzen den diruaren erdia inguru interesak dira. Hala, bada, egindako ordainketek ezin dute inola ere zorraren goranzko joera gelditu. Interes tasek gora egiten dute, eta herrialdeek mailegu berriak eskatzen dituzte aurreko maileguei aurre egin ahal izateko. Arrazoi horiek guztiek zorrak handitzen jarrai dezan eragiten dute.

2.4 Kanpo zorrak zor ekologikoa handitzen du errialde batean krisi ekonomikoa izaten denean, eta finantza zorra "berradostu" behar duenean (kreditu gehiago eskatu, edo ordainketa atzeratzea eskatu), normalean, Nazioarteko Moneta Funtsarekin eta Munduko Bankuarekin hitz egin behar du. Erakunde horien baldintza mailegu berriak emateko da, herrialde eskatzaileentzat egokitzat jotzen dituzten politika ekonomiko zehatz batzuk ezartzea. Politika horiek Egiturak Doitzeko Programak delakoen bidez gauzatzen dira. Baina elkarte askok uste dugu, programa horiek herrialde aberatsek herrialde pobretuak kontrolatzeko baliatzen dituzten tresnak direla.

Plan horien helburua da ekoizpen egitura epe luzean aldatzea. Horrela, herrialde horiek gehiago esportatuko dute; dibisa gehiago eskuratuko dituzte ordaintzeke dituzten zorrak kitatzeko; barne kontsumoa eta defiziti publikoa murriztuko dira, eta haien ordainketa balantza orekatzea lortuko dute. Laburbilduz, Egitura Doitzeko Planetan, batetik, soldatak eta gastu publikoa murrizteko; eta, bestetik, interes tasak handitzeko neurriak jasotzen dira. Helburua, betiere, barne eskaera gelditzea da. Halaber, herrialdeko monetak balioa galtzen du; inportazioak gelditu, eta esportazioak bultzatzeko. Azkenik, merkatu librea indartzea helburu, estatuaren enpresak pribatizat-

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

zen dira, eta atzerriko inbertsioek zituzten murrizketak ezabatzen dira. Soldatak eta gastu sozialak murrizteak ondorio larriak ditu gizarteko talderik babesgabeentzat. Kanpo zorra ordaindu behar dutenez, herrialdeek ezin dute herritarrentzat oinarrizko zerbitzuak hobetzeko politiketan inbertitu, hala nola: elikagaien segurtasuna, ur arazketa, osasuna, etxebizitzak, hezkuntza, azpiegiturak, eta abar. Nazio Batuen Garapenerako Programaren arabera, 9 herrialdetan, zorraren zerbitzuari aurre egiteko ordainketak osasun eta hezkuntza alorretako urteko gastua baino handiagoak izan ziren. Halaber, beste 29 herrialdetan ere zorraren ordainketak osasunean egindako gastua gainditu zuen. Horietatik 23 Saharaz hegoaldeko Afrikan daude, hots, Lurreko eremurik kaltetuenetakoan. Adibidez, Tanzanian, 1998an, zorraren zerbitzuaren ordainketak oinarrizko osasun laguntzan egindako gastuak baino bederatzi handiz handiagoak izan ziren, eta lehen hezkuntzan egindako gastuak baino lau aldiz handiagoak. Bestetik, Egiturak Doitzeko Programak aplikatzeak honako ondorio hauek eragiten ditu: tokiko hainbat enpresa ixtea, atzerriko multinazionalekin lehiatu ezin direlako; langile asko kanporatzea; lan arloko legeak berridaztea eta sindikatuen boterea murriztea; erregai fosilak esportatzea (petrolioa eta gas naturala); eta baliabide naturalak neurriz gain ustiatzea (meatzeak, basoak, bioaniztasuna, ura, esportazioetarako nekazaritza), horrek inguruneari eragiten dion kaltearekin bat. Horregatik guztiagatik, gizarte mugimendu eta elkarteek adierazten dugu kanpo zorrak zor ekologikoa sortzen duela. Izan ere, inbertsioak ingurumenean eta gizartean kalteak eragiten dituzten jardueretara biderat-

zen dira; dibisak sortzeko presioa egiten zaie herrialde pobretuei, zorraren zerbitzuak ordain ditzaten; eta, halaber, gizartean eta ingurumenean eragin handia duten proiektuak eta baldintzak ezartzen dira.

2.5. Hegoaldeko herrialdeak hartzekodunak dira. Nork nori zor? ainbat gizarte mugimenduk, erakunde indigenak, eta nekazari taldek (eman No m谩s saqueo y destrucci贸n? laneko 22. eta 23. orrietan azaltzen den zerrenda) adierazi dute hegoaldeko herrialdeak EZ DIETELA EZER ZOR iparraldeko herrialde aberatsei. Aitzitik, herrialde horiek ZOR SOZIAL, HISTORIKO ETA EKOLOGIKOAREN HARTZEKODUNAK dira. Zor ekologikoaren ikuspegia oinarri, kanpo zorra baliogabe dadin eskatu behar dugu. Zor hori ordainduta dago finantzaren aldetik (arestian azaldu den moduan); halaber, iparraldeko herrialdeek hegoaldekoekin duten zor ekologikoa baino txikiagoa da. Zor ekologiko hori exijituta, gizartea eta ingurumena kaltetu dutenek zigorra jasoko lukete, eta kaltetutako sistema natural eta sozialak konpontzeak eragindako gastuak ordainduko lituzkete. Halaber, kanpo zor faltsua desagertzearekin bat, enpresa transnazionalek orain arte izandako egoera onuragarria bukatuko litzateke. Egoera horrek gizarteari eta ingurumenari eragiten die, eta, ondorioz, eragin hori ere neurri batean desagertuko litzateke. Zor ekologikoaren hartzekodun gisa, dei egiten diegu herrialde horiei, natura euren eskuetan har dezaten, eta baliabideak eta bizi iturriak modu jasangarrian kudea ditzaten.

2.6. Nazioarteko erakundeak eta zor ekologikoa. Arestian aipatu dugu modu laburrean nola jokatu zuen Nazioarteko Diru Funtsak kanpo zorra kudeatzeko orduan. Iparraldearen alde egon zen; eta Munduko Bankuarekin bat, baldintza ekonomikoak proposatu eta inposatu zituen hegoaldeko hamaika herrialdetan. Gizarteko hainbat sektorek gogor kritikatu ditu bi erakunde horiek, politika ekonomiko neoliberalak inposatzeagatik, eta bidegabekeria, pobrezia eta ingurumenaren suntsipena sortzen dituelako, arazo horiek konpondu beharrean. Ingurumenaren "babes"ean eragin txarra duten nazioarteko erakunde asko aipa genezake. Esaterako, Munduko Merkataritza Antolakundeak lehentasuna ematen dio komertzio askeari, ingurumena zaintzearen aurrean. Dena den, orain, Banku Mundialak zor ekologikoaren sorreran izan duen zerikusia ezagutu nahi dugu. Banku Mundiala erakunde multilaterala da, 180 herrialdek baino gehiagoak osatua. Haren funtzioa hegoaldeko herrialdeen garapena finantzatzea da, maileguak emanez. Baina definizio teoriko horren atzean hiru galdera ezkutatzen dira: i) 180 herrialde horietatik, zeinek kontrolatzen ditu Munduko Bankuak hartzen dituen erabakiak? MDFren, MBren, eta GATTren ii) zer nolako baldintzak eta eragina dituzte maileguek herrialdeetako politika kontrako euskal kanpainaren kartela. ekonomikoan? iii) zer nolako proiektuak finantzatzen dira? Oso erraza da lehenengo galderari erantzutea. G7 taldea osatzen duten herrialdeek botoen % 60 dituzte. Hala, bada, erakunde hori ez da demokratikoa. Bigarren galderari dagokionez, hein handi batean erantzun diogula esan daiteke. Izan ere, kanpo zorrean duten eragina aipatu dugu, bai kanpo zorrak bai Egiturak Doitzeko Programek gizartean sortzen dituzten desberdintasunak aintzat hartuta. Hala, bada, hirugarren galderari helduko diogu: zer nolako proiektuak finantzatu ditu Munduko Bankuak? Proiektu negargarriak izan dira ingurumenaren gaineko eraginaren aldetik. Proiektu asko azpiegitura handiak izan dira: presa edo urtegiak, eta proiektu energetiko handiak kasu; beste batzuk, berriz, eskala handiko nekazaritza eta basogintza ustiapenak.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa URTEGIAK 1944an sortu zenetik 1994a arte, Munduko Bankuak 75 bilioi dolar inbertitu zituen 538 super urtegi eraikitzeko hegoaldeko herrialdeetan. Proiektu horien ondorioz, milioika pertsonek euren bizilekuak utzi behar izan zituzten. Munduko Bankuaren barne txosten batean onartu egiten zen, finantzatutako urtegien %58aren kasuan, ez zela eraginaren, higaduraren, kutsaduraren, edo bestelako ingurumen efektuen azterketarik egin. Urtegien finantzazioa politika korporatiboaren parte da, eta urtegi horien funtzioa da, batetik, industria transnazionalentzako eta hirietako eliteentzako energia sortzea; eta, bestetik, esportazioetarako erabiltzen diren landatze handiak uraz hornitzea. Halaber, obren kontratuak ia beti iparraldeko enpresei esleitzen zaizkie. Hala, bada, hegoaldeko herrialdeak are zorpetuagoak geratzen dira, eta euren lurra suntsitzen duen proiektua pairatu behar dute. Iparraldekoek, aldiz, irabaziak jasotzen dituzte. Munduko Bankuak proiektu hidrauliko handiak finantzatu ditu, bestelako energia iturriak (eolikoa edo eguzki energia) eta nekazaritza aukerak (ureztatzean oinarritzen ez diren ustiapenak) kontuan hartu gabe. Megaurtegi horiek eraikitzean, baso eremu handiak urez betetzen dira, eta milioika tona lur mugitzen da. Horrek eragin izugarria du ingurumenean, eta milioika pertsona behartzen ditu euren bizilekua aldatzera. Hona hemen gehien kritikatu diren proiektuetako batzuk: Txinako Hiru Arroiletako Urtegia, Pak Mun Thailandian, Ralco Txilen, Arun III Nepalen, Tucurua eta Balbina Brasilen, Sardar Sarovar eta beste urtegi batzuk Indiako Narmada ibaian, eta San Roque Filipinetan.

PETROLIOA 1992 eta 2002 artean, M u n d u k o Bankuak 433 miloi dolar inbertitu (maileguan utzi) zituen, batez beste, bere agentzien bidez, oliobiFriends of the Earth deak eta besInternational telako gas, petrolio eta meatzaritza proiektuak egiteko. Munduko Bankuak finantzatutako oliobideetako bat Txad eta Kamerun artekoa da. 1050 kilometroko luzera zuen, eta harekin bat, 300 putzu, zulaketa baseak, ponpatze estazioak, tratamendu zentroa, errepideak, aireportua eta are etxebizitza eremua eraiki ziren. Oliobidea ingurumen balio handiko eremuetatik (oihana) eta indigenen herrietatik igarotzen zen. Hala ere, ez zen eraginaren gaineko azterketarik egin. Han lan egiten duten konpainia handiek (Shell, Exxon, Elf) eta oliobidearen eraikuntzan ere parte hartu dutenek, ez dute Txaden zergarik ordaintzen, eta ez dute dirurik uzten herrialde horretan. Jokabide horren aurrekari dira Nigerian eta Kongon izandako petrolio jarduerak. Munduko Bankuak finantzatutako beste oliobideeKamerun eta Txaden arteko oliobideak oihana suntsitu du

tako bat gordin astunen petrolio hodia (OCP) da, Ekuadorren. Edozein oliobideren antzera, eragin izugarria izan zuen ingurumenean, batez ere Choco Andino igarobidea, Ekuadorreko Amazonia eta Mindoko laino basoa moduko eremu babestuetatik igarotzen delako. Politikari ustelek erraztasunak ematen dizkiete atzerriko konpainiei, Ekuadorren petrolio jarduerak abian jar ditzaten. Horren harira, giza eta natur hondamendi handiak gertatu diren azken urteetan.

BASOGINTZA

[Tobias Schmidt]

Munduko bankuak zur proiektuak finantzatu ditu habitat babestuak diren oihan tropikal hezeetan. Zur, elikagai, eta paper industrian erabiltzeko CO2 isurtzeko eukalipto lanlandatze handiak datzea Plantar-en (Brasil) finantzatu ditu. Halaber, beste landatze batzuk, karbonoa isurtzeko toki gisa finantzatu ditu, baina, egiazki, zelulosa egiteko baliatzen dira. Jatorrizko ekosistemak monolabore landatzeekin (eukaliptoa, pinua, palma) ordezkatuta, lurra modu bortitzean higatzen da. Proiektu polemikoenetako bat zelulosa ekoiztearena izan da, Aracruzen, Brasilen. Aurreko kasuen antzera, ez zen eraginaren gaineko azterketarik egin. Horretaz gain, ez ziren kontuan hartu Munduko Bankuak berak komunitate indigenei eragiten dieten (kasu honetan, Tupinikim eta Guarani herriak) proiektuentzat dituen arauak. Aracruzeko paper fabrikaren ondorioz, oihan atlantikoko 50.000 hektarea galdu direla jotzen da. Halaber, akuiferoak ere kutsatzen ari dira, erabilitako pestizida kopuru handia dela medio. Kutsadura horrek ingurumenari eta inguruko herriei ere eragiten die. Aracruzen ekoizten den papera, batez ere, Europan eta Iparramerikan kontsumitzen da. Aipatutako kasuak ongi dokumentatuta diren adibideak dira. Izan ere, ezaguna da Munduko Bankuaren jokamoldea. Atal honekin bukatzeko, gutxiago ezagutzen den egoera bat azaldu nahi dugu. Erantzukizunak ez dira hain argiak, eta gertaerak orain gutxikoak dira. Munduko Merkataritza Antolakundeak duen garrantziaz ari gara. Haren funtzioa merkataritza askea sustatzea da, eta guk horrek duen eragina aztertu nahi dugu. Tupinikim indigenak Aracruz Celulosa konpainiaren kontrako protestan 2002an

Green Desert

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

Herri pobretuen Estatu Espainolarekiko kanpoko zorra 2002/12/ 31 (euro miloietan) Miloi euroetan Algeria Errusia Txina Kuba Angola Egipto Mexico Peru Indonesia Argentina Maroko Nikaragua Ekuador Honduras Irak Kongo E.D. Boli Kosta Filipinak Jordania Bolivia Kolonbia Nigeria

100

Miloi euroetan

%9,89 %8,34 % 7,10 % 6,80 % 6,28 % 5,05 % 4,84 % 4,46 % 4,24 % 3,43 % 3,20 % 2,83 %2,72 % 2,14 % 2,07 % 2,07 % 1,80 % 1,19 % 1,19 % 0,98 % 0,94 % 0,92

1,141,15 961,85 819,72 784,13 724,54 582,43 558,05 514,23 488,66 395,92 369,02 327,03 313,94 246,95 239,18 238,73 207,91 137,66 136,92 113,10 108,17 106,13 0

Estatu espanolaren aldeko kanpo zorraren eboluzioa

Iturria: ‘Informe sobre la deuda externa en el estado español’ (Observatorio de la Deuda en el Globalización, IcariaEd 2004?

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

Iturria: ‘Informe sobre la deuda externa en el estado español’ (Observatorio de la Deuda en el Globalización, IcariaEd 2004?

13.000

1997

1998

1999

2000

2001

2002

12.500 12.000 11.488

11.500 11.000 10.500

10.103

10.029

10.000 9.500

1100

Estatu espainolaren Latin Amerikeko inbertsio ebolutzioa

Espaniar konpaniak Latin Amerikan

Mozkin garbiak miloi euroetan Teléfonicak Repsolek YPFerosten Perun inbertitzen du eta beste entrepredu setan sartzen da. Bankuen haien zabaltzea jarraitzen dute. Banku eta entrepresen sarrera Brasilen

Parentesis artean inbertsioen totalak miloi euroetan Mexiko

20.722,9

22.348,0

Entrepresa handien inbertsioak gutxitzen dira eta ertainenak haiekin batera doaz. 8.066,4

8.467,3

Dominikar E.

BBVA (4.508) BSCH (2.626) Telefónica (2.180) Gas natural (600) Iberdrola (584) Fenosa (286) Dragados (80)

1996

6.216,8

6.042,8

5.231,6

3.719,6

4.721,5

Fenosa (543)

Venezuela BBVA (407)

267,9

1.520,6

Brasil Kolonbia Endesa (1.001) BBVA (795) Fenosa (573)

Peru Telefónica (4.151) BBVA (377) Endesa (279)

Txile BSCH (2.200) Teléfonica (2.180) Endesa (1.186) BBVA (880) Aguas de Barcelona (470) Dragados (134) OHL (66)

BSCH (7.200) BBVA (542) Endesa (799) Iberdrola (1.718) Gas natural (450) Telefónica (2.180) Telef. Móviles (2.780) Dragados (46) OHL (60)

Argentina Repsol YPF (10.500) Telefónica (9.800) BSCH (1.800) Telef. Móviles (810) BBVA (414) Gas natural (200) Aguas de Barcelona (85) Dragados (79) OHL (40) ACS (40) FCC (40)

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

ARIKETA 1. JARDUERA Kanpo zorra kalkulatzea eta neurtzea. (ALBOAN, 52. orriko 4. jarduera) 1 ) Zein herrialdek dute guztizko zorra handiena, zer ordenatan? 2 ) Begiratu arretaz azken zutabeari. Azken zutabeak ekonomia bakoitzari eragiten dion zorraren karga islatzen du. Izan ere, herrialdearen errenta osotik, zorra ordaintzeko baliatzen duen zenbatekoa adierazten du. Zeinek jasaten du zorraren presiorik handiena? 3 ) Zatitu guztizko zorraren zenbatekoa guztizko BPGagatik. Horrela, kanpo zorrari dagokion BPGaren ehunekoa lortuko duzu. Zein herrialdek dute orain zorrik handiena? Aplikatu zorraren zerbitzuaren ehunekoa BPGaren zenbatekoari. Zenbat ordaintzen du herrialde bakoitzak urtean? 4) Zatitu guztizko zorra herrialdeko biztanleen artean. Zenbat zor du herrialde horietako pertsona bakoitzak? Zein da orain herri zorpetuenen zerrendaren ordena? Herrialdea

BPGa, guztira Zorra, guztira Biztanle kopurua Zorraren zerbitzua. BPGaren %a

Angola

9.500

6.637

6.200.000

19.7

Bolivia

8.000

4.577

8.500.000

6.8

502.500

201.032

174.000.000

10.8

Burundi

700

1.029

6.400.000

3.3

Ginea Bissau

200

651

1.400.000

11.7

97.625 1.033.400.000

1.9

34.200

16.621

29.600.000

7.7

3.600

6.006

18.200.000

2.4

310.000

121.039

144.900.000

5.6

4.600

3.496

9.600.000

4.6

700

1.040

4.600.000

12.8

3.600

5.056

10.600.000

3.6

Brasil

India Maroko Mozambike Errusia Senegal Sierra Leona Zambia

477.300

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

ARIKETA

3. JARDUERA Kanpo zorrari buruzko datuak, eta zor ekologikoaren zenbatekoarekin alderatzea. 1 ) Alderatu iparraldeko herrialdeetako zor ekologikoaren zifrak (aurreko kapituluan kalkulatu dituzue) hegoaldeko herrialdeetako kanpo zorraren egungo zifrekin. Egin herrialde zordunen ranking-a. 2 ) Gehitu, batetik, zordun handienak diren (guztizko kanpo zorra) hegoaldeko 10 herrialdeen zifrak, eta, bestetik, zor handiena duten (karbonoaren zor metatua, ez soilik urte batekoa) iparraldeko herrialdeen Herrialde zordunak Kanpo zorra

Zenbatekoa

Herrialde zordunak Zor ekologikoa

1.a

2.a

3.a

4.a

5.a

6.a

7.a

8.a

9.a

10.a

Guztira

Zenbatekoa

Produkto baten (petrolioa, gasa, ikatza, bananak, e. a.) iblbide geografikoa edo ekonomikoa edo nortzu aberasten dira bidean. Produkto baten protzesua jarrai dezakez ere, erauzketatik ekoizpenararte.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

O2 kilo era at C da Berritik giten b en elan t ekartze kiwi d Z ba ak? o kil

Fuente: mate.com

2. JARDUERA Erabiltzen ditugun produktuen lehengaien jatorria. 1 ) Egin zerrenda bat kontsumitzen dituzun 10 produkturekin, eta hegoaldeko herrietatik datozela jotzen duzula. 2) Begiratu irudi hauei eta jarri iezaiezu izenburua. (Eroskiko hainbat produkturen jatorria). Guztira, zenbat kilometroko distantziara daude? Hurbilagotik ekar daitezkeela uste duzu?

CO2 kg 1, 2 kg, 5 kg ala 10 kg ? erantzuna: 10 kg

3) Begiratu lehengaiak eta produktuak dituen zerrendari. Begiratu arretaz zein herrialdetatik datozen. Iparraldean asko kontsumitzen ditugun produktuak esportatzen badituzte ere, herrialde horiek kanpo zorrari lotutako arazoak dituztela uste duzu? Produktua

Jatorrizko herrialde batzuk

Petrolioa

Venezuela, Bolivia, Nigeria, Ecuador, Rusia, PaĂses Ă rabesâ&#x20AC;Ś

Zura

Thailandia, Vietnam, Brasil, Indonesia

Kotoia

Bangladesh, Filipinak, Txad, Mali, SudanLarrua

India,

Maroko

Arroza

Thailandia

Kafe

Kongo, Costa Rica, Tanzania, Burundi, Uganda, Nikaragua, Kolonbia, Mexiko, Brasil...

Tea

India

Kakaoa

Boli Kosta, Malaysia, Brasil, Bolivia, Filipinak

Koltana

Kongo DE

Kobre

Txile, Zambia, Zaire

Oinetakoak

Txina

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

3gure eredu energetikoa Zor ekologikoa eta

Gure egungo bizimodua erregai fosilen mende dago erabat; petrolioaren mende, bereziki. Munduko garraioaren %95 urre beltza delakoaren mende dago. Hain zuzen, petrolioa kontrolatzea eta ateratzea da egungo nazioarteko gatazka askoren muina, Golkoko Gerrak eta Iraken okupazioa kasu. Halaber, argi dago petrolioa murriztu egingo dela; eta horrek gatazkak larriagotu egiten ditu. Bestetik, erregai fosilak dira zor ekologikoaren arrazoi nagusietako bat.

3.1. Gure kontsumoak gora egiten du, eta petrolio eta gas erreserbek behera. Industri iraultza harrikatza erregai gisa erabiltzearekin bat hasi zen. Horrek biomasa (hau da, egurraren eta egur ikatzaren erabilera) ordeztu zuen oinarrizko baliabide energetiko gisa. Gero, motore berriak asmatu ziren, urezko lurrun galdarak baino indartsuagoak, eta petrolioak erregai solidoa ordeztu zuen, bere eraginkortasuna eta garraiatzeko ematen zituen erraztasunak zirela medio. Gaur egun, berriz, metanoak edo gas naturalak petrolioa eta haren deribatuak ordezten dituzte energia ekoizpenaren zati handi batean, batez ere, elektrizitatea sortzeari dagokionez. Hala, bada, ikatza, petrolioa edo gas naturala moduko erregai fosilak (horrela deitzen dira geologia aro luze baten ostean sortu zirelako) munduko sistema ekonomikoaren oinarri bilakatu dira. Baliabide horiek energia sortzeko erretzeak toxikotasun handia du, eta haiek garraiatzeak ere kalte handia eragiten du ingurumenean. Hala, bada, horiek erretzea berotegi efektua sortzen duten gasen isurien hiru laurdenen (3/4) erantzule da. Isuri horiek atmosfera berotu, eta klima aldaketa eragiten dute. Petrolio konpainia handiek berek ere onartu dute, euren ikerketak oinarri, petrolio eta gas hobi berriak aurkitzeko behar duten denbora ez datorrela bat baliabide energetiko horiek ateratzeko eguneko erritmoarekin. Horiek

horrela, eta gure kontsumoak etengabe gora egiten duela kontuan hartuta, baliabide horiek hamarkada batzuen buruan agortuko dira. Gure sistema ekonomikoa hazkunde iraunkorrean oinarritzen da; baina, hor dago, hain zuzen, bere kontraesanik handiena. Izan ere, azken 60 urteetan, inoiz ez bezalako aldea sortu da herrialde aberastuen eta pobretuen artean; horrek dituen ondorio guztiekin. Alde hori ingurumenaren aldetik ere atzeman daiteke, zor ekologikoaren kontzeptuak erakusten duen moduan. Hala, bada, indarrean dagoen sistema ekonomikoa eta energetikoa zalantzan jartzeko unea da. Azken urteetan, energia iturri garbi berriak sartzen hasi dira, baina, oraindik, asmoak baino ez dira, eta ezin dugu esan benetako alternatiba direnik. Gero eta baliabide energetiko gehiago kontsumitu, eta gero eta gehiago kutsatzen dugu. Euskal Herria ez da salbuespena. Nahikoa da Eusko Jaurlaritzako ingurumen adierazleei begiratua egitea (-www.ingurumena.net-), egoera hori Euskal Autonomia Erkidegoko hiru probintziei dagokiela ikusteko. Europako, Euskal Autonomia Erkidegoko eta Nafarroako gobernuek sortutako testu ofizialek hazkunde energetikoaren eta baliabide material eta energetikoen erabileraren arteko "uztarketa eza" aipatzen dute. Hala eta guztiz ere, datuek erakusten dute, lehentasuna haz-

Munduko ingurumenaren gaineko presioaren bilakaera (Euskal Herria Nora Zoaz? 55. orria) Iturria: World Development Indicators, 2002. 700 600 500 400 300 200 100 0 1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

1995

Biztanle kopurua CO2 isuriak Landu daitekeen lurra Energia ekoizpena Ongarrien kontsumoa

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa 3.2. Arazoaren muina: erregai fosilekiko dugun mendekotasuna Industri iraultza harrikatza erregai gisa erabiltzearekin bat hasi zen. Horrek biomasa (hau da, egurraren eta egur ikatzaren erabilera) ordeztu zuen oinarrizko baliabide energetiko gisa. Gero, motore berriak asmatu ziren, urezko lurrun galdarak baino indartsuagoak, eta petrolioak erregai solidoa ordeztu zuen, bere eraginkortasuna eta garraiatzeko ematen zituen erraztasunak zirela medio. Gaur egun, berriz, metanoak edo gas naturalak petrolioa eta haren deribatuak ordezten dituzte energia ekoizpenaren zati handi batean, batez ere, elektrizitatea sortzeari dagokionez. Hala, bada, ikatza, petrolioa edo gas naturala moduko erregai fosilak (horrela deitzen dira geologia aro luze baten ostean sortu zirelako) munduko sistema ekonomikoaren oinarri bilakatu dira. Baliabide horiek energia sortzeko erretzeak toxikotasun handia du, eta haiek garraiatzeak ere kalte handia eragiten du ingurumenean. Hala, bada, horiek erretzea berotegi efektua sortzen duten gasen isurien hiru laurdenen (3/4) erantzule da. Isuri horiek atmosfera berotu, eta klima aldaketa eragiten dute. Petrolio konpainia handiek berek ere onartu dute, euren ikerketak oinarri, petrolio eta gas hobi berriak aurkitzeko behar duten denbora ez datorrela bat baliabide energetiko horiek ateratzeko eguneko erritmoarekin. Horiek horrela, eta gure kontsumoak etengabe gora egiten duela kontuan hartuta, baliabide horiek hamarkada batzuen buruan agortuko dira. Gure sistema ekonomikoa hazkunde iraunkorrean oinarritzen da; baina, hor dago, hain zuzen, bere kontraesanik handiena. Izan ere, azken 60 urteetan, inoiz ez bezalako aldea sortu da herrialde aberastuen eta pobretuen artean; horrek dituen ondorio guztiekin. Alde hori ingurumenaren aldetik ere atzeman daiteke, zor ekologikoaren kontzeptuak erakusten duen moduan. Hala, bada, indarrean dagoen sistema ekonomikoa eta energetikoa zalantzan jartzeko unea da. Azken urteetan, energia iturri garbi berriak sartzen hasi dira, baina, oraindik, asmoak baino ez dira, eta ezin dugu esan benetako alternatiba direnik. Gero eta baliabide energetiko gehiago kontsumitu, eta gero eta gehiago kutsatzen dugu. Euskal Herria ez da salbuespena. Nahikoa da Eusko Jaurlaritzako ingurumen adierazleei begiratua egitea (-www.ingurumena.net-), egoera hori Euskal Autonomia Erkidegoko hiru probintziei dagokiela ikusteko. Europako, Euskal Autonomia Erkidegoko eta Nafarroako gobernuek sortutako testu ofizialek hazkunde energetikoaren eta baliabide material eta energetikoen erabileraren arteko "uztarketa eza" aipatzen dute. Hala eta guztiz ere, datuek erakusten dute, lehentasuna hazkunde ekonomikoa dela, eta horrek ingurumenaren gainbeherara garamatzala. Inor ez al da ausartzen esatera geure hazkunde ekonomikoko eredua zalantzan jartzeko garaia dela? Nork ipiniko dio kaskabiloa katuari? Energiaren merkatu librea delakoak kalte handiak eragiten ditu gizartean eta ingurume-

nean. Energiaren merkatua liberalizatzeak, hots, mundu osoko merkatuetara irekitzeak, eragin zuzena du planeta osoan, eta eragin hori ez da soilik ekonomikoa. Hazkunde ekonomikoa nolanahi ere lortzeko grinak energia kontsumoa areagotzea eragiten du, teknologia aurrerapenak gorabehera; eta horrek gero eta kalte larriagoak sortzen digu gure ekosistemetan. Ondoriorik kezkagarrienak klima aldaketa eta motordunen zirkulazioaren areagotzea dira. Klimaren Aldaketari buruzko Nazioarteko Panela mundu osoko hiru mila zientzialarik baino gehiagok osatzen duten erakundea da. Haren txostenetan, sarritan aipatu dute berotegi efektua sortzen duten gasen isuriek kalte ekonomikoak ez ezik, kalteak eragiten dituztela gizarteetako osasunean eta segurtasunean. Horregatik, zientzialariek gomendatzen dute ingurumenaz arduratzea, eta berotegi efektua sortzen duten gasen isuriak murriztea. Izan ere, gasen kopurua egungo nazioarteko konpromisoetan zehaztutako kopuruen gainetik dago, modu nabarmenean. Kiotoko Protokoloan zehaztutakoaren arabera, 2008 eta 2012 artean, munduko 35 herri industrializatuenek %5,2 murriztu behar dituzte euren CO2 isuriak, 1990 urteko kopuruarekin alderatuta. Bestalde, gure mugikortasun ereduak auto pribatua, eta petrolioaren deribatuen erabilera ditu oinarri. Horrek desorekatze handiak eragiten ditu gizartean eta ingurumenean, eta zaila da etengabeko soka hori askatzea. Hona hemen orain gutxiko adibide bat. 2002ko azaroan, Prestige petrolio ontziak Kantauri Itsasoko kostaldean eragin zuen ingurumen hondamendiak argi erakusten du, gure hirietatik milaka kilometrora ateratzen diren energia baliabide fosilekiko dugun mendekotasunak mota horretako katastrofeak eragiten dituela etengabe. Konponbidea, beraz, trafikoa murriztean, tokikotasuna sustatzean, eta gure kontsumo energetikoa eguzki energiaren aldera bideratzean datza.

Zor Zor

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa 3.3. Gure energia kontsumoko eredu jasangaitzaren ondorioak. uskal herritarrok lehen munduan bizi gara. Ipar Itsasoan petrolio eta gas hobi garrantzitsuak aurkitu badira ere, mendebaldeko Europa zaharra beste kontinenteetatik egunero inportatzen den gasaren eta ikatzaren mende dago. Euskal Herriak erregai fosilekiko duen mendekotasuna Europako batez bestekoaren gainetik dago. Orain, prezioa igotzen denean eta erreserbak murriztean, honako galdera hauek sortzen zaizkigu: Zein da errekuntzaren alternatiba? Non lortuko ditugu baliabide energetikoak hurrengo hamarkadetan? Gure iritziz, erantzuna erraza da, eta bi ardatzetan oinarritzen da: batetik, aurrezpen eta eraginkortasun energetikoan, eta bestetik, eguzkian. Ez da kasualitatea azken hori izatea betidanik ekologismoaren eta nuklearren aurkako mugimenduaren ikurra. Gure herrialdea hiru administrazioren mende dago, eta bakoitzaren politika energetikoa aski desberdina da. Iparraldeak (Euskal Herriko biztanleen eta lurraldearen %10) ez du ia berezko energia ekoizpenik, eta Akitaniako zentral nuklearren mende dago ia erabat. Frantzia da zentral nuklearrik gehien dituen munduko herrialdea. Zehazki, 59 zentral nuklear ditu, eta ekoizpen elektrikoaren %77 zentral nuklearren bidez lortzen du. Energia nuklearra klima aldaketari aurre egiteko alternatiba dela uste dutenei komeni da gogoraraztea, Frantzia Espainia (zortzi zentral ditu funtzionatzen) bezain urrun dagoela Kiotoko hitzarmenak betetzeari dagokionez, eta garraioak sortzen dituen CO2 isuriak direla konpondu beharreko gai nagusia. Bai han eta bai hemen. Duela hamar urte, eta energia merkatuaren eskaera urtean %1,9 handituko zela ikusita, Gasteizko Gobernuak erabaki zuen bere helburua EAEko sektore elektrikoaren ekoizpen potentzia bikoiztea izango zela. Hala, bada, 1.585 MW [horietatik ia 1.200 MW Santurtziko (gasolio) eta Pasaiako (ikatza) zentral termikoetan ekoizten ziren] ekoiztetik, 3.000 MW ekoiztera pasako zen, ziklo konbinatuko zentral berri bat martxan jarriz (gasa eta lurruna). 1996an, Eusko Jaurlaritzak 3E-2005 Plan Energetikoa idatzi zuen. Plan horrek honako aipamen hau jaso zuen: "bertan ekoiztu da 1995ean kontsumitutako elektrizitatearen %20, eta helburua 2005ean %82a ekoiztea da". Horrek esan nahiko luke energiaren aldetik "buruaskiak" izatea %82an. Hala ere, proiektu bakarra gauzatu beharrean, ziklo konbinatuko 3 proiektu jarri dira martxan: Bizkaiko Badia (800 MW), Santurtzi (400 MW) eta Boroa (800 MW), gehi Zabalgarbiko erraustegia.

I N P O R TA Z I O A K Europako Batasuna (15) Erabateko mendekotasuna Petrolioa (Inportazioak %3 gora)

Gas a (Inportazioak %68 gora)

Electrizitatea (Inportazioak gora)

1990

2000

47,6%

49,4%

79,4%

75,1%

41,6%

45,7%

27.134 GWh

42.42.376 GWh

I M P O R TA Z I O A K I K AT Z A (2000)

PETROLIOA (2000)

GASA (2000)

Hegoafrika 24%

Norvegia 23%

SEo (*) 38%

Australia 17%

SEo (*) 18%

Aljeria 27%

Kolonbia 14% Polonia 12% AEB 12% SEo (*) 10% Beste batzu 11%

Saudi Arabia 13% Norvegia 24% Libia 9% Libia 1% (menos) Iran 7% Beste batzu 11% Nigeria 5% Beste batzu %25

(*) SEo: Sobietar Erresuma ohia Halaber, beste proiektu batzuk aurrera ateratzeko zain daude: Pasaia, IGCC, Petronor berria, Arabako Repsol, eta abar. Nafarroan asmo handiko ideiak izan zituzten, aurrerakoiagoak. 1996ko Plan Energetikoaren arabera, 2010 urterako, Nafarroan erabiltzen zen elektrizitatearen %100 iturri berriztagarrien bidez ekoiztu behar zen; batez ere, energia eolikoaren bidez (%45), baina baita ere instalazio minihidraulikoak, biomasa eta eguzki energia baliatuz. 150 MW ekoiztetik ( funtsean, ur jauzi hidrauliko txikietatik lortzen zen) ia 1000MW ekoiztera igaro nahi zen 15 urteko epean, eta, lehentasuna emango zitzaion energia

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa eolikoari (636 MW). Bitxiena da helburu hori 6 urteren buruan, 2002an, ia erdietsia zenean, UPNren gobernuak planifikazio guztia hankaz gora jarri zuela. Plan hori eredugarria zen mundu osoan, baina zentro konbinatuko bi zentral termiko (Iberdrola eta Hidrocan-tabrico, 400 MW bakoitzak) eraikitzea erabaki zuen, eta orain 400 MW gehiago ekoiztu dezaten aurreikusten da. Laburbilduz, Euskal Autonomia Erkidegoak eta Nafarroak duela hamar urte martxan jarritako planifikazio energetikoak nabarmen porrot egin du. Jokoz kanpo geratu da, eta energiaren negozioaren aukera ikusita, Euskal Autonomia Erkidegoak bere ekoizpen energetikoa hirukoiztu nahi du. Nafarroako Foru Erkidegoak berriz, 15 aldiz handitu nahi du bere egungo ekoizpena. Baina, zergatik aldaketa horiek? Sektore energetikoaren liberalizazioaren harira, enpresa transnazionalek etekina ateratzeko aukera paregabea ikusi dutelako.

oraindik etekina esan nahi du. Azken batean, merkatua eskaintza eta eskaeraren mende dago. (*) Iberdrolan, besteak beste, BBK aurrezki kutxak akzio asko du.

3.5. Nun dira alternatibak?

uskal Herria, gehienbat, berriztagarriak ez diren materia fosiletatik sortutako energiaz hornitzen da. Batez ere, petrolioa, gasa eta uranioa baliatzen ditu, baina baita urtegi handiak eta ur-jauzi hidroelektrikoak. Ez du zentzurik independentzia energetikoaz hitz egiteak. Are gehiago, plan berriek gas naturalarekiko mendekotasunera garamatzate. Energia iturri hori ere fosila da, baina gutxiago kutsatzen du, eta Karibetik, Afrikatik eta Ekialde Ertainetik inportatzen da. Mundu guztiak onartzen du onuragarria dela gasa erregai gisa erabiltzea, baina inork ez du esaten gasa erretzeak beste produksportatzeko energia (gasa eta elektrizitatea) da tu fosilen moduko kalteak sortzen egungo lelo ofiziala. Enpresariak, bankariak, politi- dituela. Esan bezala, Nafarroako kariak eta energiaz arduratzen diren funtzionarioak Gobernuak energia horren aldeko elkarlanean jarduten dira, inoiz ez bezalako entente edo apustua egin zuen 2001ean, eta gas armonia neoliberalean. naturaleko bi zentral abiarazi zituen Zergatik proiektu elektriko mordo hori? Beste Castejonen (Iberdrola eta arrazoi batzuen artean, hemen egoitza eta jaioterria duen Hidrocantabrico), plan energetikoaren IBERDROLA (*) enpresak, aukera industrial horren alde barruan. Horrela, pikutara bidali zuen iraunkortasun eneregin duelako. Liberalizazioaren aroan, argi dago enpresa getikoko proiektu eredugarria. Jakin badakigu energia horrek ez dituela Hego Euskal Herrian dituen bezeroen ekoizteko proiektu guztiek, berriztagarriak barne, ekonokontratuak galdu nahi; merkatuak, neurri handi batean, miari, gizarteari eta ingurumenari eragiten diotela. Hala ere, alde aldia dago energia ez berriztagaPROIEKTUA SUSTATZAILEAK POTENTZIA (MW) CO2 Petronorrrien (petrolioa, uranioa, gas naturala) eta Petronor-IGCC* Iberdrola, Repsol, 6.000.000 berriztagarrien kalteen artean. Izan ere, parke 600 MW Tona/urtean (Berritua) Texaco 600 MW eolikoak aste batzuetan desmuntatu daitezke, Bizkaiko Badia Iberdrola, Repsol, BP800 MW 2.600.000 eta kontuan izan behar da, funtzionatu duten Tona/urtean Elektrizitatea Amoco, EEE bitartean, ez dutela berotegi efektuko isuririk Santurtziko ziklo Iberdrola 375 MW 1.150.000 konbinatuko zentrala Tona/urtean egin atmosferara. Norabidea aldatu, eta Zabalgarbiko Vivendi, EEE, Sener 90 MW 675.000 aurreztearen, eraginkortasunaren eta energia Tona/urtean erraustegia berriztagarrien aldeko apustua egin nahi Boroa ESB-Irlanda 800 MW 2.600.000 Tona/urtean badugu, ezinbestekoa da proiektu energetiko Castej贸n Iberdrola 400 MW 1.300.000 berriak atzera ditzaten eskatzea. Tona/urtean Mugimendu ekologistak hainbat hamarCastej贸n Hidrocant谩brico 400 MW 1.300.000 Tona/urtean kada daraPasaia* Iberdrola 800 MW 2.600.000 matza ekoizTona/urtean pen eta kontAraba* Repsol 800 MW 2.600.000 s u m o k o Tona/urtean eredu neoliharen eskuetan egoten jarraituko du. Iparraldean, berriz, beral jasanezinari aurre Electricit茅 de France (EDF) enpresaren monopolioa bere egiteko gizarte eta inguhorretan mantenduko da. rumen alternatibak proOhorezko salbuespenak alde batera utzita, posatzen. Energia metatEAEko eta Nafarroako legebiltzarkide ia guztiek kritikarik zean oinarritzen den gabe onartzen dute eredu energetiko xahutzaile eta kao- eredu bidegabea eta destikoa. Izan ere, ez dizkiete beren buruei honako galdera orekatua posible den hauek egiten: zenbat energia behar dugu?; zenbat ekoiz- eredu bakarra dela esatu behar dugu hemen?; zenbat ekoiztu dezakegu?; non ten digute. Horren aurreaurki ditzakegu lehengaiak, eta nola garraia ditzakegu?; an, ingurumen jasangarrinola handi daiteke eraginkortasuna, eta nola murriztu kut- tasunak biomimesia edo sadura?; nork kudeatzen du energia?; zer neurri edo ekosistemen funtzionamekanismo jarri behar da martxan kilowattak aurrezteko? mendua imitatzea izan Izan ere haren efektua ezagutzen bada ere, kilowattak behar du oinarri. Hau da,

3.4. Zenbat energia behar dugu?

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

zikloak itxi, eta etengabeko hazkundearen amarrua ahaztu behar du. Izan ere, azken hori da gure eredu ekonomiko, industrial eta energetikoaren funtsa. Energia, garraioa, eta hondakinak moduko gaiei dagokienez, euskal herritarrok geure kontsumismoa murriztu eta gelditu behar dugu. Batetik, horiek guztiek gure ingurunean duten eraginari aurre egite aldera; eta, bestetik, Lurreko gainerako herriekiko elkartasuna bultzatze aldera. Izan ere, elementu horiek planetako beste lekuetan eragiten dituzten kalteak are larriagoak dira. Eguzkia kultura askoren ikurra izan da antzina antzinatik. Hori da, esaterako, euskaldunon lauburuaren jatorria. Halaber, eguzkia ekologismoaren ikur nagusia da. Izan ere, bizia sortu zenetik, Eguzkia izan da BIZIA ahalbidetzen duen energiaren iturri nagusia. Eguzkiak energia garbia eta agortezina sortzen du, eta eguzkiak izan behar du erregai fosilekiko dugun mendekotasunari aurre egiteko tresna. Energia garraiatzeak eragiten dituen gastuak zenbatuz eta argitara emanez, erregai fosilak errentagarriak ez direla ulertu, eta haien kontraesanak ezagutuko ditugu. Hurbiltasuna, tokikotasuna eta motorrik gabeko garraioa sustatzea osasuntsua da, eta bizi kalitatea hobetzen lagunduko digu. Tokiko ekoizpenera eta kontsumora itzultzea, jarduerak tokikotzea, nekazaritza ekologikoa bultzatzea, eta produktu ekologikoak suspertzea moduko ekimenak neurri sinpleak dira, baina oso eraginkorrak milaka kilometrotara dauden komunitateetara esportatzen ditugun ingurumen eta gizarte kalteak barneratu eta saihesteko. Seattlen, Pragan, Nizan, Porto Alegren, Cancunen, Gleneaglesen, Bartzelonan... ikasi dugun gauzetako bat da globalizazioaren eta neoliberalismoaren erasoek tokian tokiko eragina dutela. Horregatik, herritar kaltetuek azpiegitura eta energia planak ezagutzeko eta

demokratikoki eztabaidatzeko eskubidea dute. Are gehiago, proiektu horiek onurak baino kalteak eragiten ez dizkietela kontuan hartuta, proiektuei betoa jartzeko eskubidea dagokie. Esportatzeko energia (gasa eta elektrizitatea) da egungo lelo ofiziala. Enpresariak, bankariak, politikariak eta energiaz arduratzen diren funtzionarioak elkarlanean jarduten dira, inoiz ez bezalako entente edo armonia neoliberalean. Zergatik proiektu elektriko mordo hori? Beste arrazoi batzuen artean, hemen egoitza eta jaioterria duen IBERDROLA (*) enpresak, aukera industrial horren alde egin duelako. Liberalizazioaren aroan, argi dago enpresa horrek ez dituela Hego Euskal Herrian dituen bezeroen kontratuak galdu nahi; merkatuak, neurri handi batean, haren eskuetan egoten jarraituko du. Iparraldean, berriz, ElectricitĂŠ de France (EDF) enpresaren monopolioa bere horretan mantenduko da. Ohorezko salbuespenak alde batera utzita, EAEko eta Nafarroako legebiltzarkide ia guztiek kritikarik gabe onartzen dute eredu energetiko xahutzaile eta kaotikoa. Izan ere, ez dizkiete beren buruei honako galdera hauek egiten: zenbat energia behar dugu?; zenbat ekoiztu behar dugu hemen?; zenbat ekoiztu dezakegu?; non aurki ditzakegu lehengaiak, eta nola garraia ditzakegu?; nola handi daiteke eraginkortasuna, eta nola murriztu kutsadura?; nork kudeatzen du energia?; zer neurri edo mekanismo jarri behar da martxan kilowattak aurrezteko? Izan ere haren efektua ezagutzen bada ere, kilowattak oraindik etekina esan nahi du. Azken batean, merkatua eskaintza eta eskaeraren mende dago. (*) Iberdrolan, besteak beste, BBK aurrezki kutxak akzio asko du.

3.6. POLITIKA ENERGETIKO ALTERNATIBOAREN ALDE ologismoak aspaldi adierazi zuen modu globalean pentsatu eta jardutearekin bat, tokikotasuna aintzat hartu behar dela. Politika energetikoaren inguruko eztabaidari dagokionez, akats handiak atzematen dira ekoizpen eta kontsumo prozesuetan, bai mundu osoan, bai gure inguruan. Apika, horregatik, 1992an, Rio de Janeiron, Gizarte Mugimenduen Munduko Foroak hazkunde energetikoaren kontrako bidea egin dezagun proposatu zuen. S. Latouchek adierazi bezala, gure sistema energetikoak sei R-ak deritzon programari jarraitu beharko lioke; hots: gure balio sistema berriz planteatzea; gure sistema ekonomikoa berregituratzea; baliabideak eta aberastasunak berrantolatzea; baliabideen kontsumoa

murriztea; ondasunak berrerabiltzea; eta produktuak birziklatzea. Hortaz, ezinbestekoa da gure energia kontsumoak energia berriztagarriei egokitzea, gure ohiturak erabat aldatzea, eta aurrezte eta eraginkortasun programak abian jartzea. Iparraldeko herrialdeetan, energia ez da eraginkortasunez baliatzen eta modu izugarrian xahutzen da. Hala, bada, energiaren erabilera berriz planteatzeko eta berregituratzeko prozesuak geure etxe, kale, ikastetxe, enpresa, lantegi, zentro eta erakunde publikoetan, eta abarretan hasi behar du; betiere, aurreztea eta eraginkortasuna bultzatze aldera. Egia da energia ekoiztu, garraiatu eta banatzeko modu guztiek eragiten dietela

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa ingurumenari eta gizarteari. Dena den, batzuen eta besteen arteko aldea nabarmena da. Esaterako, auto pribatua ezin da garraio publikoarekin edo motorrik gabekoarekin alderatu. Halaber, kalte batzuk itzulgarriak dira. Bestalde, zentral termikoek edo nuklearrek kutsadura kalte handiak eragiten dituzte, eta haiek desmuntatzea instalazio eolikoak desmuntatzea baino aski konplexuagoa da.

Mugikortasunari dagokionez, berriz, esan dezakegu, etxe guztietan daudela bizikletak. Baina geure kulturan, bizikleta kirola egiteko edo jolasteko tresna da, eta ez garraiobidea. Dena den, 0 eta 4-5 kilometroko desplazamenduei dagokienez, motordun ibilgailuetan egitea baino eraginkorragoa da bizikleta erabiltzea. Modu horretan, petrolio eta CO2 asko aurreztuko genuke. Hala, bada, mugitzeko moduak aldatzea, oinarrizkoa da gure zor ekologikoa ordaintzen hasteko.

ARIKETA HIRI NARRIAPENAREN BOROBIL BIZIOTSUA Moztu azpiko laukiak, bana itzazu eta antolatu azpiko adibidea bezala.

Lan eskaintza hirien Gero eta jende gehiagok erdigunetik kanpoalautoa aukeratzen du dera aldatzen da

Kutsadura, zarata, eta istripuak areagotzen dira

Auto ilara gehiago = aparkatzeko arazoak

Garraio publikoaren erabilera murrizten da

Hiriaren erdiguneko etxebizitza eremuen gainbehera, eta herritarrak hiriaren kanpoaldera mugitzea

Hirian bizitzea gero eta desatseginagoa da

Lana dagoen hiriko aldeetara joatea zailagoa da

Auto gehiago Zirkulazio gehiago

Busak eta tranbiak mantsoagoak dira; ez dira aski eraginkorrak. Horregatik, ez dira autoa bezain erakargarriak

Garraio publikoaren eskaintza murrizten da

Errepideen eta aparkalekuen inbertsioak handitzea

Gero eta jende gehiagok autoa aukeratzen du

Auto gehiago, zirkulazio gehiago

Auto ilara gehiago = aparkatzeko arazoak

Errepideen eta aparkalekuen inbertsioak handitzea

Garraio publikoaren eskaintza murrizten da

Hiriaren erdiguneko etxebizitza eremuen gainbehera, eta herritarrak hiriaren kanpoaldera mugitzea

Garraio publikoaren erabilera murrizten da

Hirian bizitzea gero eta desatseginagoa da

Busak eta tranbiak mantsoagoak dira; ez dira aski eraginkorrak. Horregatik, ez dira autoa bezain erakargarriak Kutsadura, zarata, eta istripuak areagotzen dira

Lana dagoen hiriko aldeetara joatea zailagoa da

Lan eskaintza hirien erdigunetik kanpoaldera aldatzen da

di n a k r e e g r t b i e k n o a re e es o l n d e ra g in La construcción de oleoducZik Petrolio tos ocasiona ruido y pérdida de la eta gas erreserbak daukaten zonaldetako bortizkeria

vegetación así como roturas y consiguientes derrames con la consequente contaminación de aguas y tierras. En lo que a transporte marítimo se refiere son muchos los accidentes de petroleros en la mar, como fue el caso del prestige que ocasionó un importante desastre ecólogico que afectó a 900 km de costa con mareas negras.

Irak, Afganistan, Txetxenia, Nigeria, Sudan, Kolonbia, Latin Ameriko bertako herriak www.choike.org/documentos/guerraesp.pdf#search)%22OILWATCH%gerra%20y%20petroleo%22

E R A U Z K E TA Petrolio erauzketaren faseak Faseak

Sismika Zulaketa

Ekoizpena

GARRAIOA

Eraginak Azterketa fasean egindako leherketek eta kanpalekuen hondakinek eragiten dute: lurren desoreka, deforestazioa, eta erosioa, bioanitztasunaren galera, zaratak, faunarengan kalteak, iturburuen suntsipenak eta arrain hilketak. Lurren artean toxikoen iragazketa eta ur freatiken kutsadura. Petrolio pisznen isurketa edo errepideetan botatzen den petrolioarengatik eta euriak lurretara eta ibaietara eramaten ditunak. Gas erretzeak eragindako aire kutsadura, euri garratzak eragiten dituena,landaretza serioski kaltetzen duena. Lur eta ur freatiken kutsadura

E KO I Z P E N A

B I R F I N K E TA

Muskizeko Petronor birfinketa planta Euskal Herriko nagusiena da. Birfinketa plantek urtean 25 HAP tona inguruan isurtzen dituzte (*). Horrela isuritako HAPa osasunerako kaltegarria diren zenbait eraginekin harremanean omen dira. Hau da birfinketa plantaren funtzionamendua normala denean, baina istripuak direnan arazoen posibilitateak areagotzen dira. 2002eko abenduaren 13an Muskizeko 1.200 biztanle baino gehiagok birfinketa plantan egon zen istripu bat salatu zuten.

ELEKTRIZITATE EKOIZPENA

Zikl Santu o ko rtzi nbin zentr atua al te (37 rmikoa Euskal Herriko zentral termikoen 5M W) bitartez sortutako elektrizitate ekoizpen

iko l term entraMW) z a Boro (800 Petronor-IGCC zentral termikoa (600 MW)

Bah

ia Biz

ekoizpen ia bakarra eta eraikiko diren gehiago atmosferan aldaketa klimatikoa eragiten duten CO2 eta beste kutsatzaileen isurketa handia suposatzen du

kaia Kastejoi zentral termikoa Pasaia zentral termikoa z (800entral ter (800 MW) (800 MW) MW mikoa ) al termikoa Zabalgarbi zentr

Egun azpiegitura handiek sortutako eragin handietaz gain (AHT, errepideak, e.a.), garraiaoak atmosferan isuritako CO2 % 40a ekoizten du. Elektrizitatea banatzen duten tentsio handiko sareek osasuna kaltetzen dutela egiaztuta dago.

erabilpenak (*) HAP: Hidrocarburo Aromatiko Polizíklikoak: HAPak petrolion aurkitutako osagai talde bat dira eta monoaromatikoekin batera osagain altegarrienak kontsideratzen dira. HAPek giza osasuna kalte dezakete azal gaixotasunak eta minbizia (ATSDR 1997) sortzen eta bisorkuntza kaltetzen.

erabilpenak ekoizpena garraioa

erauzketa

faseak

ingurumen eraginak

Los alumnos se repartirán en 4 grupos y cada uno de ellos analizara los impactos más relevantes de una de las etapas del ciclo energético: Extracción, Transporte, Transformación y Usos. Cada grupo deberá rellenar la fila de la matriz de la ficha 1. Cuando todos los grupos hayan rellenado la misma, la matriz al completo se debatirá entre toda la clase.

Eredu energetikoaren eragin desberdinak

giza eraginak

arduradunak

ariketa

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

4ZOR EKOLOGIKOA

LEUNTZEKO

ALTERNATIBA ENERGETIKOAK

Energia hornikuntzari lotutako arazoen garrantzia, energiaren kontsumoari lotutako ingurumen arazoak, eta energiaren auziak sortutako zor ekologiko handia direla medio, beharbeharrezkoa da energia eredu jasangarriagoaren aldeko alternatibak bilatzea. Azken atala energia eredu jasangarria lortzeko alternatibei buruzkoa da, eta hiru zatitan banatu dugu. Izan ere, horiek jotzen ditugu eredu berri horren oinarri gisa. - Energia berriztagarriak. - Energia aurreztea eta eraginkortasun energetikoa. - Herritarren parte-hartzea energiaren ekoizpenean eta deszentralizazio energetikoan.

4.1. Energia berriztagarriak Batasunean kontsumitutako energiaren %6,3 iturri berrizturri berriztagarriek energia ekoizten dute kontsumitzen den baino erritmo azkarragoan. Hala, bada, modu tagarrien bidez lortu zen. Nafarroaren kasuan, berriz, %14,4 zen, eta EAEn %4,5, 2005eko datuen arabera. naturalean berrizta daitezke. Esaterako, energia iturri Bestalde, Nafarroan, 2003an kontsumituko elekberriztagarriak dira eguzki erradiazioa (horrek ere haizea trizitatearen %26 iturri berriztagarriei zegokien, eta EAEan sortzen du); Ilargiaren eta Eguzkiaren artekok grabitazio 2005ean kontsumitutako elektrizitatearen %5,2ri. erakarpena (mareak sortzen ditu); Lurraren barne beroa, eta abar. Ingurumen kalte txikiak eragiten dituzte, erregai Aipagarria da Nafarroak energia berriztagarrien alde abian jarri duen plana. Izan ere, egun, fosiletan edo energia nuklearrean Zentzu hertsian, berriztagarria Europar Batasunak ezarritako helbuoinarritzen diren sistemekin aldeda, planetaren oreka termikoa ruetatik gora dago. EAEa, aldiz, oso ratuta. Energia berriztagarriek aldatzen ez duen, eta hondakin atzean geratu da. Halaber, EAEan, eraginkortasun energetikoa eta itzulezinik sortzen ez duen prozesu oro; betiere, haren kontsuzentral hidrauliko handiek (urtegi hanenergia aurreztea ahalbidetzen mo abiadurak erabilitako energia diak, 10 MWtik gora ekoizten duten dute. Halaber, CO2 isuriei eta iturria edo lehengaia berritzeko zentralekin) eta hiri hondakin solidoak klima aldaketari aurre egiteko abiadura gainditzen ez duenean. tratatzeko plantek instalatutako tresna nagusia dira. (Mario Ortega, EnergĂas Renovables, Thomson Ed., 2002) potentziaren zati handia hartzen dute Bestetik, mota horretako energia ekoizpenak petrolioa eta gasa inportatzeak eragi- (ikus ondoko grafikoa). Erakunde ofizialek ez bezala, talde ten duen mendekotasuna murrizten du. Hala, bada, ekologistek energia minihidraulikoa soilik jotzen dute Europar Batasunak helburu gisa ezarri du, 2010 urterako, energia berriztagarri gisa, hots, ur jauzi txikien bidez energia berriztagarriak kontsumitutako energiaren %12 ekoizten dena. Bestetik, ez dugu uste hiri hondakinak eta elektrizitatearen %22 izango direla. 2003an, Europar erraustea metodo egokia denik.

EAEn energia berriztagarriekin instalatutako potentzia (2005) Guztira: 423,5 MW Iturria: Energiaren Euskal Erakundea

Nafarroan energia berriztagarriekin instalatutako potentzia (2005) Guztira: 1162 MW (*) Iturria: Nafarroako Energia Plana 2005-22010

Minihidraulikoa

Eolikoa

Hiri hondakinak

Biomasa

Eguzki energia fotovoltaikoa

(*) 2005ean ez zeuden oraindik martxan Itoizko eta Nafarroako Ubideko zentral hidraulikoak. Bien artean 80

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa Batetik, erraustegietatik hurbil bizi diren herritarrek isuri arriskutsuak pairatu behar dituzte; eta, bestetik, edozein materia erretzen delako, berriztagarriak ez direnak barne. Nafarroaren kasuan, aldiz, energia eolikoak garrantzi handia du (ikus grafikoa). Bestalde, bai Nafarroan bai EAEn, eguzki energia fotovoltaikoak %0,1etik beherako ekarpena egin zuen. 2010erako Nafarroako Energia Planaren arabera, energia eolikoak iturri garrantzitsuena izaten jarraituko du. EAEn, berriz, 2010erako Estrategia Energetikoan ezarri denaren arabera, biomasarekin ekoiztutako energiaren aldeko apustu garbia egingo da. Alor horretan, zur hondakinak aprobetxatzeak eta hiri hondakinak erretzeak garrantzi handia izango dute. Bestalde, energiaren guztizko kontsumoa etengabe hasi da 1973tik 2004ra (1980-84 tartea salbuespena da; izan ere, krisi industriala dela medio, kontsumoa ez zen hazi), eta hazten jarraituko duela aurreikusten da. Ekologistak Martxan taldeak eta beste talde ekologista batzuek ez dugu energiaren guztizko kontsumoaren handitzea onartzen, eta energia berriztagarrien aldeko apustua egiten dugu, baliabide fosilak eta energia nuklearra oinarri dituzten iturriak ordezkatuko dituen alternatiba gisa. Halaber, erakunde ofizialen irizpideak gorabehera, ez dugu uste zentral hidrauliko handiak eta hiri hondakin solidoak erretzea iturri berriztagarriak direnik. ENERGIA BERRIZTAGARRIEN MOTAK

Hidraulikoa: Ibaiek eta bestelako ur emariek energia hidraulikoa sortzen dute. Energia mota hori antzina antzinatik erabili izan da alea ehotzeko eta metalurgia mazoak mugitzeko. XX. mendearen hasieratik, berriz, elektrizitatea ekoizteko baliatu da. Sistema minihidraulikoek 10 MW edo gutxiagoko potentzia dute, eta bai ekologistek bai erakunde ofizialek iturri berriztagarri gisa jotzen dituzte. Ibaiaren emarian aprobetxatzean datza. Hau da, ur metaketa handirik behar ez duenez, ez da urtegi handirik eraiki behar. Hala ere, Europar Batasunak pentsatzen duenaren kontra, talde ekologistok ez dugu uste urtegi handiak iturri berriztagarriak direnik; ingurumenari egiten dioten kalte larria dela medio. Jarrera horren adibide da

Nafarroako Itoizko urtegia eraikitzean eta betetzean egindako oposizio handia. Urtegi horren eraikuntzak hainbat herri eta espazio natural suntsitu du, horietako asko erreserba naturalak. Eolikoa: Haizea presio altuko zonetatik presio baxuko zonetara mugitzen da. Haizea sortzen da Eguzkiak ez duelako Lurra modu uniformean berotzen. Haizea

betidanik erabili izan da: nabigatzeko, alea ehotzeko eta ura ponpatzeko. Elektrizitatearen hastapenetan, duela mende bat baino gehiago, aerosorgailuen hainbat diseinu proposatu ziren elektrizitatea sortzeko, baina ez ziren diseinu industrial bilakatu XX mendearen bukaerara arte. Egun lurrean instalatzen diren aerosorgailuek 800 KW eta 2 MW arteko potentzia dute. Hala, bada, tamaina handia izan behar dute. Adibidez, 2 MWeko potentzia duen errota baten hegalek 80 metroko diametroa dute, gutxi gorabehera. Halaber, potentzia handiko eremuetan, haizearen batez besteko potentzia 400-800 W/m2 da. Hegalek zenbat eta azalera zirkular handiagoa hartu, orduan eta elektrizitate gehiago sortuko da. Itsasoan, berriz, haizearen potentziaren dentsitatea txikiagoa da (8 W/m2), eta, ondorioz, beharrezkoa da lurrean azalera handiagoa okupatzea energia kantitate bera lortzeko. Energia mota honek aukera handiak eskaintzen baditu ere, parke eolikoak ugaritzen ari dira, jartzen diren inguruaren aberastasun ekologikoa edo paisaiaren kaltea kontuan hartu gabe, eta horrek zalantzan jartzea eragiten du.

Biomasa: : Egurra, lastoa, eta bestelako materia begetalak bero iturri gisa erabili izan dira mendeetan zehar. Biomasa deritzonaren adibideak dira. Biomasa da eguzki izpien finkatze mekanismo bidez sortzen den izaera organikoko materia oro. Teorian, edozein landare da biomasa. Dena den, biomasaren definizioaren parte ere badira, esaterako, oilasko edo txerrien etxaldeetako hondakinak. Energia ekoizteko biomasarik erabiliena galondoa moduko laboreetatik (gramineak, eguzki loreak, eta abar) eratorritakoa edo olibondoen industriako hondakinetatik sortutakoa da. Herrialde garatuetan, egurra gero eta gutxiago erabiltzen da. Ideia ona izango litzateke basoetako zuhaixkak eta sastrakak garbitzean sortutako hondarrak elektrizitatea ekoizteko erabiltzea. Halaber, neurri hori oso garrantzitsua da suteak saihesteko. Biomasa oinarrizko lau modu hauetan balia daiteke energia sortzeko: - Etxeko edo industriako instalazio txikietan, bero iturri gisa zuzenean erabiltzeko erregai solidoak. --Hondakinetatik eratorritako biomasa gas bihurtzea, aplikazio termiko txikietan edo elektrizitatea sortzeko aplikaziotan erabiltzeko. - - Lurruna eta elektrizitatea ekoizteko plantak potentzia ertaineko instalazioetan. - Bioerregai likidoak ekoiztea, automobil industrian erabiltzeko. Eguzki loreak, soja edo erabilitako landare olioak biodiesela ekoizteko balia daitezke, - eta azukre asko duten garia edo azukre kanabera moduko landareak, berriz, bioetanola ekoizteko.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa Bioerregaiak konponbidea al dira?

Bioerregaiak omen dira hidrokarburoen kontsumoari eta erretzeari eta haien ondorioei aurre egiteko konponbidea. Hala ere, bioerregaiak erretzeak gutxiago kutsatzen badu ere, horiek ezin dira beste biomasa mota batzuen parean jarri. Izan ere, ez dira hondakinen bidez ekoizten (erabilitako olioa salbu), baizik eta landare zehatz batzuk haztearen bidez. Horrek eragin handia du ingurumenean. Hain zuzen, energia aukera hori ezagutu bezain laster, helburu hori lortzeko landare sailak nagusitu dira herrialde pobretu askotan, eta elikatzeko oinarrizkoak ziren laboreak ordezkatu dituzte. Halaber, kasu askotan, monolabore horiek deforestazioa eragiten dute Argentina, Brasil, Paraguai, Indonesia edo Filipinak moduko herrialdeetan. Baina baso horiek funtsezkoak dira etengabeko CO2 isuriak xurgatzeko. Era berean, lur eremu handia behar denez, ezin da esan hidrokarburoen alternatiba direnik. Arestian aipatutako beste energia berriztagarri batzuen antzera, petrolio konpainiak bioerregaien ekoizpena eta merkaturatzea kapitalizatzen hasi dira, konkurrentzia posiblea saihestea, euren irudia garbitzea, eta aurreikusita dagoen petrolioaren bukaerari alternatiba bilatzea helburu. Hala, bada, beste behin, delako alternatibak ez du zilegitasunik, garraio eta energia ereduak aldatzeko asmorik ezean, eta egungo kontsumoa mantentzeko eta hazteko asmoa badago.

Eguzki energia termikoa: Eguzki izpiek sortutako beroa hainbat modutan balia daiteke. Eguzki energia termikoa deritzo eguzki panel lauen bidez ura berotu, eta osasun arloan edo berokuntzan baliatzen denari. Neurrizko tenperaturak (50 60 ยบC) lortzen dira, baina energia asko aurrezten da, urak beroa sortzeko duen gaitasuna dela medio. Erradiazio gutxiko egunetan, metagailuko ura berotzeko sistema osagarria erabiltzen da.

Eguzki energia termoelektrikoa: eguzki energia erabiltzean datza, elektrizitatea sortuko duen likido bat berotze aldera. Eguzkiaren erradiazioa ispiluen bidez kontzentratuz, likidoa (ura, olioa edo beste bat izan daiteke) 400ยบ Cra arte bero daiteke. Hona hemen eguzki bidezko zentral termikoetan gehien erabiltzen diren hiru sistemak: - Kontzentratzaile zilindroparabolikoak Eguzkiari jarraitzeko ardatz bakarrarekin. 1 Mw-eko potentzia elektrikoa sortzeko adina kolektore behar dira. %20ko eraginkortasuna espero da.

- Dorre sistemak edo har-

Ura berotzeko eguzki panel termikoa, eta metagailua (tanga goiko partean).

gailu zentrala: Ispilu lauez osatutako eremua da, eta Eguzkiaren mugimenduaren aldera jartzen da. Erradiazioa ispiluetan islatu, eta puntu zehatz batean kontzentratzen da. Puntu horretan galdara bat dago. Gehienez, %23ko errendimendua espero da. Hektarea askoko eremua da, eta ispilu batzuek 100 m2tik gora izan ditzakete. Disko parabolikoak, Stirling motorearekin: Potentzia txikiko aukera da: 5-25 KW ekipo bakoitzeko. Ispilu ahurra eta paraboliko da, orientatu daitekeena. Fokuan Stirling motorea du.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa Eguzki energia fotovoltaikoa:

Itsasoaren energia:

Eguzki-erradiazioaren fotoien akzioak zelula fotovoltaiko bateko silizio plaketan elektroien mugimendua eragiten du material horretan eta, horrek korronte elektriko jarraitua sortzen du; korronte alderanzketarekin alternoa bihurtu liteke korronte jarraitu hori. Transformazio elektrikoaren errendimendua % 10-15 bitartean dabil (industriako zelula eraginkorrenak Sunpower delakoak dira, % 20arekin). Silizioa lur azalean gehien dagoen bigarren elementua izaki, (% 20), erdieroalerik onena ere bada seguruenik, herritarren behar elektrikoei hein handi batean irtenbidea emateko. Orain-oraingoz, energia garestia da, baina ari dira fabrikazio prozesu merkeagoak ikertzen, eta hain ugariak ez diren beste erdieroale batzuetan oinarritutako diseinu berriak aztertzen. Energia fotovoltaikoaren faserik kutsagarriena silizioa lortzea da; plakak egiteko behar den silizioa, eguzkiaren energia xurgatzen duen materiala, hain zuzen. Silizioa lortzeko, kuartzoa desegiten da ikatzarekin, arku formako labe batean (ikusi barruko argazkiak). Horretarako, 1400ÂşC-ko tenperaturak behar dira eta horrek energia kostu handia eragiten du. Panela egiteko erabili den energia berreskuratzeko 3-4 urte behar direla kalkulatu dute. Ateratako silizioari maila metalurgikoa duen Silizio urtzea silizioa deitzen zaio, eta % 98ko purutasuna du. Are gehiago garbituta (%99,9999), maila elektronikoa duen silizioa lortzen da, elektronikan erabiltzeko egokia. Eguzki energia lortzeko ez da behar hainbesteko purutasuna; hortik ari dira beste prozesu alternatibo merkeagoak ikertzen, eguzki mailako silizioa lortze aldera.

Eraikin eraginkorra energiari dagokionean

Olatuen mugimenduaren, itsas korronteen edo itsasgoraren eta itsasbeheraren energia ere baliatu daiteke. Hainbat instalakuntza eraiki dira jada horretarako, baina diseinu tekniko hobeak lortu behar dira, gatz-korrosioaren arazoa gainditzeko. Ingurumen inpaktu handiko zenbait proiektu, -mareen energia baliatzeko estuario bat ixtea, adibidez-, ezin lirateke berriztagarri moduan hartu.

turbina aire jarioa

aire jarioa olatua joaterakoan

Lurraren energia edo energia Geotermikoa: Energia geotermikoak lurraren barneko beroa baliatzen du elektrizitatea sortzeko edo bero iturri moduan. Islandian, adibidez, berogailu beharraren % 85a energia honen bidez betetzen dute. Energia berriztagarri hau oso herrialde gutxitan aurkitzen ahal da baldintza egokietan; ondorioz, bere errentagarritasun ekonomikoa duda-mudakoa da askotan.

Hidrogeno erregaia duten pilak

Arkitektura bioklimatikoak eguzkiaren energia hobeki aprobetxatzeko moduak eskaintzen ditu, bai isolatzearen bidez, bai etxeen orientazioaren bidez. Termikoki ondo isolatutako etxeek, hegoaldera orientatuek eta azaleraren % 15 beirarekin egindakoek hobeto hartzen eta gordetzen dute eguzkiaren beroa neguan, eta horrek berogailuan erabilitako energiaren % 70 aurreztea ekar dezake. Arkitektura mota honek airearen eta hezetasunaren zirkulazioa ere bilatzen du udan ere girotze egokia modu naturalean lortzeko, eta energia kontsumo ahalik eta txikienarekin, gainera.

Hidrogenoa da naturan gehien dagoen elementua, baina ez dago libre (atmosferako goi geruzetan izan ezik), baizik eta beste elementu batzuekin batera molekula organikoak osatzen, ura adibidez. Horregatik, berez, ez da energia iturria, baina sortu eta gorde daiteke erabiltzeko beharra izan arte. Adibidez, energia eolikoaren edo fotovoltaikoaren bidez sortutako elektrizitatea, momentuan kontsumitzen ez dena, uraren bidez pasatzen da. Horrek uraren elektrolisia eragiten du. Sortutako hidrogenoa "erregai pila" batean gordetzen da. Hala, pila hori airearekin (eta beraz, oxigenoarekin) kontaktuan jarritakoan, oxigenoak eta hidrogenoak ura sortzen dute eta gordetako energia askatzen.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

4.2 Energia aurrezpena eta eraginkortasuna: nergia larregi xahutzen duen gizartean bizi gara, bai energiaren kontsumo zuzenean, bai erabili eta botatzeko produktuetan ere, produktu horiek egiteko energia dezente behar baita. Energiaren kultura berri honen baitan, oso garrantzitsua da energia hori zentzuz erabiltzea, aurreztea eta eraginkortasuna bilatzea. Kontsumitzen ez dena, horixe da energia garbi bakarra Energia zerbitzuen beharrak, argi elektrikoa adibidez, energia kontsumo aldagarriekin bete daitezke, erabilitako teknologiaren arabera. Adibidez, lanpara fluoreszente trinko batek bonbilla gori batek adina argitzen du eta bost aldiz energia gutxiago gastatzen. Fabrikatzeko erabiltzen dituzten materialak (fosforoa, merkurio lurruna eta argoia), horixe eragozpen bakarra, oso kutsakorrak baitira. Energia aurreztea, hein handi batean, askoz merkeagoa da sortzea baino. Ondorioz, aurrezteak ingurumenari dakarzkion onuraz gain, onura ekonomikoak ere hartu behar dira aintzat. Produkzio alorrean, etxeko kontsumoan edo zerbitzuen alorrean energia aurrezteko eta eraginkorrago bihurtzeko hainbat neurri hartuz gero, gutxienez % 35 jaitsi zitekeen elektrizitatearen kontsumoa; zentral nuklear eta ikatz zentral guztiek sortzen duten elektrizitatea baino askoz gehiago. (Hala jasotzen da Energia aurrezteko eta eraginkorrago bihurtzeko 2005eko Planean). Horrek, noski, CO2 isuriak nabarmen gutxituko lituzke, izan ere, gaur egun, elektrizitate produkzioa da berotegi efektua sortzen duten gasen sortzailerik handiena (25 milioi tona CO2, 2004ko datuen arabera). Gutxitze hori, gainera, egingarria da: onartuta dago gaur egungo bizi kalitate bera mantendu daitekeela energiaren kontsumoa % 30 gutxituta. Energia elektrikoaren kontsumoa aurrezteaz gain, premiazkoa da egungo garraiobide eredua goitik behera aldatzea. Garraiobide kutsagarrien eta eutsiezinen alde egin da apustu, hala nola abiadura handiko trenaren, kamioiaren eta autoaren alde, eta horren ondorioz, garraioak sortzen dituen berotegi efektuko gasen isurtzea beste edozein iturburuk sortzen dituenak baino askoz azkarrago hazi dira. Garraio jasangarria nahi duen politikak trena hartu beharko luke oinarri, bai merkantziak, bai bidaiariak garraiatzeko. Garraio kopuru bera egiteko trenbideak errepideak baino lau aldiz energia gutxiago kontsumitzen du eta, gainera, gastuak sozializatu egiten dira. Aintzat hartu behar da, halaber, bi bideko trenbide batek 16 karrileko (8 norabide bakoitzean) autopista batek adina garraio eraman dezakeela. Errepideak, energia gehiago kontsumitzeaz eta berotegi efektuko gasak isurtzeaz gain, askoz lur gehiago hartzen du garraiatzeko ahalmen

bera lortzeko. Pertsonak hara-hona mugitzeko eskaria aldatu egiten da gobernuen lurralde politikaren eta lurraren erabilpenaren arabera, izan ere, etxebizitza, lantokia, ikastetxea, denda, ospitalea etab. non kokatuta dauden, horren baitakoa baita mugitu beharra. Iristeko erraztasuna sustatu beharko litzateke, eta ez mugitzeko erraztasuna; lurralde politikak gerturatu egin beharko lituzke etxebizitza, lantokia eta eguneroko bizimoduan eskueran behar diren bestelako tokiak. Garraiobideen etengabeko hobekuntzak eta abiadura azkartzeak ez dute ekarri denbora librea edo bizikalitatea gehitzea; aitzitik, ekarri dutena da egin beharreko distantziak modu zitalean handitzea eta garraiobideetan egin beharreko denbora mantentzea edo areagotzea. Hala, adibidez, madrildar batek lantokira joateko egiten duen bidea bikoiztu egin da batez beste 70 eta 90. urte bitartean. Hiriguneetan, oinez eta bizikletaz ibiltzeaz gain, bultzatu egin behar da garraio publiko kolektiboen erabilpena, hala nola lur gaineko metroarena edo tranbiarena, lurrazpiko metroarena edo aldiriko trenena. Tranbia arin modernoa ekologikoagoa da lurrazpiko metroa baino: hirietako ingurumena gehiago errespetatzeaz gain, ez du hainbeste baliabide inbertitzea eskatzen, eta energiaren kontsumoa gutxitzea eragiten du, berotegi efektuko gas gutxiago isurtzea eta airearen kalitatea gutxiago kaltetzea. Gaur egun, horretarako egokiera askorik egon ez arren, Espainiako Estatuko hiri handienetan oinez egiten dira desplazamenduen erdiak. Hiriak gizatiarragoak izan balira, mugikortasun modu horrek gora egingo luke. Antzera gertatzen da bizikletarekin, hiriguneetan ez dagoela ez azpiegiturarik, ez segurtasunik txirrinduan ibiltzeko. Garraio jasangarria nahi duen politika batek lau ardatz hauek hartu behar ditu aintzat:

- derrigorrez mugitzeko behar hori gutxitzea - oinez, bizikletaz eta trenez ibiltzea bultzatzea. - autobide eta autopisten eraikuntzaren luzamendu bat ezartzea.

- jabetzea abiadura handiko trena, hegazkina, kamioia eta autoa, horiek direla eutsiezintasuna sortzen duten garraiobideak. Energia berriztagarriek, gainera, ahalbidetzen dute energiaren deszentralizazioa eta herritarrek ekoizpenean esku hartzea eta ekoizpen horretaz jabetzea.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

4.3. Energiaren ekoizpenean eta deszentralizazioan partehartze soziala:

ultinazionalek eta euren ereduak (energia ez bat guraso taldean elkartzen hasi ziren energia nuklearraberriztagarrietan oinarrituak) energiaren kontrol ren kontra lan egiteko eta beste energia eredu partehartosoa dute. Zentralizatze horrek energiaren erabil- zaileagoak eta garbiagoak bilatzeko. Energia aurreztearepen ezin kaskarragoa dakar; erabilpen kaskar hori, ordea, kin hasi ziren: kontzientziatze kanpaina bat abiatu zuten aise arintzen dute lortzen dituzten irabazi ikaragarriekin. eta herriaren zati handi batek hartu zuen parte bertan; Izugarria da garraioan zenbat energia galtzen den: EAEko ondoren, energia faktura linealaren aldeko apustu garbia energia balantzearen arabera, transformazioaren ondotik egin zuten (energia kostua, kontsumoaren arabera). sortutako energia elektrikoaren 719,9 ktep horietatik 1990ean udalaren eta KWR energia hornitzen (8.372.437 Mwh), 56,4 ktep (655932 Mwh) garraioan galt- zuen enpresaren arteko negoziazioak hasi zirenean, zen dira, hau da ekoiztutako elektrizitatearen % 7,83. herritarrek uko egin zioten kontratua sinatzeari, izan ere Galera horiek oso adierazgarriak dira, eta erraz gutxitu KWR-k ez zituen aldaketak onartzen, ez faktura lineala zitezkeen potentzia handiko azpiegitura gehiago ireki ezartzea, ezta sareko elikatzeagatik ordainketa gehitzea ordez, neurri eta potentzia txikiagoko, baina energia era- ere. Hori dela eta, erreferenduma deitu zuten, eta herritabiltzen den espazioetatik gerrren % 50 baino gehiagok tuagoko sareak egingo balira. beste egiteko modu batzuen Bestalde, eredu desalde egin zuen apustu. zentralizatuago batek ahalbideEnpresa bat sortu zuten tuko luke herritarrek energiaren herriko 293 bizilagunen produkzioan gehiago parte hartdiruarekin, eta hainbat zea. Gaur egun, energiaren borrokaren ondoren KWR ekoizpena multinazional bakan hornidura sarea erosi zuten. batzuen esku dago; multinazioBeste energia eredu batean nal horiek, gainera, aberasten sinisten duten pertsona ari dira ingurumenean eta gizaraskoren laguntza izan zuten tean sekulako kalteak eragiteaborroka horretan. Bestalde, ren poderioz. Horregatik, behaenergia hornitzeko enpresa rrezko ikusten dugu pausoak bat bultzatu zuten eta autoematen hastea ekoizpen eredu ekoizpenaren bidean aurreLemoizko zentral nuklearraren aurkako partehartzaileago baterantz, neko urratsak ematen hasi Iberduero enetrepresa elektrikoaren kontsumitzaileek, behin antolaziren. kontrako kanpainean, gizarte aktibismotu eta elkartu ondoren, energia Adibide soil bat baino ez ak eta pertsonalak bat egin zuten. eta bere ekoizpena kontrolatuda, erakusteko gizarteak ko duten eredu baterantz. baduela ahalmenik, eman dezakeela pausorik multinazioBadira adibideak, bide horretan lanean hasi dire- nalen esku dagoen energiaren monopolioa galarazteko. nak, Schonau udalerria, esaterako, Alemania hego-ekial- Ilusioa pizten dute halako kasuek, eta askoz gehiago dean. Chernobilgo istripuaren ondoren, herri hartako hain- daude.

be r

ba na tu

BB B

ber

KONPROMEZU PERTSONALA

ab rer

ili

m u r rizt u

berz ikla t EU u TS I

Azken finean heman proposatutako guztia neurri handian gure esku dago: geure jarrera politikotaz eta geure bizitza ereduaz, eguneroko bizitzan egiten dugun gauza txiki horietaz. Hemen harietako batzu aztertu ditugu, baina informazio gehiagorako gure 'Egunez eguneko ekologia eskuliburua' eta â&#x20AC;&#x2DC;Energia aurreztu eta eragingarriro erabiltzeko gidaâ&#x20AC;&#x2122; kontsulta ezazu. Ahal duzuna eta gehiago praktikan jarri!

ZOR EKOLOGIKOA

ARIKETA Karbono zorraren analisia CO2 isurpenen kalkuluarekin beteko den taula Ariketa honen helburua da ikasleei herrialde aberastuek CO2 isurpenengatik zorpetuekin duten zor ekologikoaren berri ematea. Ikasle bakoitzak argindarraren eta gas naturalaren kontsumoaren fakturak ekarri behar ditu (edo, bestela, honakoak erabili).

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

i Beheko taula argindarraren eta gas naturalaren fakturen informazioarekin bete (ahal bada). Norberak urtean egiten duen argindar kontsumoa eta gaur egungo energia iturriak erabiltzean (petrolioa, ikatza, energia nuklearra, gas naturala, hidraulikoa...) isurtzen duen CO2 kopurua kalkulatu. 1- Zure etxeko argindar kontsumoa, pertsonako eta urteko: ______ MWh pertsonako eta urteko. 2- Bero-kontsumoa (etxeko ur beroa, sukaldea, berokuntza...), errekuntzaren arabera gas naturalaren bidezko kontsumo zuzena (etxean baldin badaukazue): ___________ MWh pertsonako eta urteko. 3- Energia gastua lekualdaketetan: (Gasolina kontsumoa pertsonako: 2,1 l eguneko; hau da, 8,73 MWh urtean): __________________ MWh pertsonako eta urteko. 4- Orain, zure urteko energia kontsumo osoa batu (1+2+3 atalak): __________________ MWh pertsonako eta urteko. 5- Kontuan izanda gaur egungo iturriekin 1,434 tona CO2 isurtzen direla 1 MWh energia sortzeko, kalkula ezazu zenbat tona isurtzen dituzun: __________________ tona CO2 pertsonako eta urteko. 6- 1,434 tona CO2 xurgatzeko, 0,187 hektarea haritz landatu beharko lirateke, edo 0,193 hektarea pago, edo 0,207 hektarea konifero. Kalkula ezazu espezie hauetako batekin zenbat hektarea bete beharko liratekeen zure CO2 isurpenak xurgatzeko ________________________ 7- Kontuan hartuta Euskal Autonomia Erkidegoan pertsonako 0,34 hektarea daudela, kalkula ezazu zenbat EAE beharko liratekeen zuk isurtzen duzun CO2-a xurgatzeko, biztanle guztiek zuk bezala kontsumituko balute EAE _________ aldiz Hori da zure AZTARNA EKOLOGIKOA, kontsumitzen duzun energia bakarrik kontuan hartuta.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa Aurreko orriko ariketaren ERANTZUN POSIBLEAK:

Garraioaren kontsumoa datu bezala emanda dago, Estatu espainiarreko batez besteko gasolina kontsumoan oinarrituta (norbaitek esaten badu ez dituela erregai fosilak kontsumitzen dituzten garraiobideak erabiltzen, 0 MWh jar dezake atal honetan): 1- Zure etxeko argindar kontsumoa, pertsonako eta urteko: (1035 kWh/(10 hilabete × 30 egun × 2 pertsona)) × 365 egun = 0,63 MWh pertsonako eta urteko 2- Bero-kontsumoa (Oharra: gainetik egindako estimazioa, neguko faktura baita; hau da, berokuntzan asko kontsumitzen den garaikoa): (1101 kWh/(31 egun × 2 pertsona)) × 365 egun = 6,48 MWh pertsonako eta urteko 3- Energia gastua lekualdaketetan: 8,73 MWh pertsonako eta urteko 4- Urteko energia kontsumoa (1+2+3 atalak): 0,63 + 6,48 + 8,73 = 15,84 MWh pertsonako eta urteko 5- Kalkula ezazu zenbat CO2 tona isurtzen dituzun: 22,7 tona CO2 pertsonako eta urteko 6- Zure CO2 isurpenak xurgatzeko behar diren hektareak: 2,96 hektarea haritz pertsonako 7- EAEko CO2 isurpenak xurgatzeko behar den hektarea kopurua: EAE 8,7 aldiz

Ikus dezagun orain zein den gure nazio pobretuekiko karbono zorra. Negutegi efektua gerta ez dadila, mundu mailako CO2 isurketek ez zituzten urteko 2,8 millardo tona gainditu behar (0,4 tona per capita). CO2 munduko batezbestkoaren gainetik ekoizten duten nazioak (1999ean 4 tona CO2 ) aldaketa klimatikoaren errudunenak dira, eta horrexegatik CO2 munduko batezbestkoaren azpitik ekoizten dutenekiko zordunak dira. Zure urteko CO2 isurpenak kontuan hartuta, munduko CO2 isurpenen batez bestekoaren azpian ala gainean zaude? Eta zure ikaskideak? Munduko mapa har ezazue orain, CO2 isurpenekin batera, eta ikus ezazue zer eskualde edo herrialde diren zordun ekologikoak eta zer hartzekodunak. Ba al zenekien herrialde aberatsenak garela CO2 gehien isurtzen dugunok eta, gainera, txirotutako herrialdeei kanpo zorra ordaintzeko eskatzen diegula? Hitz egin ezazu ikaskideekin, Iparraldeko herrialde aberatsok Hegoaldeko herrialde pobretuekin daukagun karbono zorra murrizteko zer egin dezakegun ikusteko.

Kontzeptuen ariketa Hiztegian agertzen diren kontzeptuekin hainbat ariketa egin daitezke (__ or.). Hona hemen zenbait ideia (taldearen, lekuaren, denboraren eta abarren arabera egokitu beharko dira). Material gisa, hiztegia fotokopiatzea eta definizioak eta kontzeptuak bananduta moztea gomendatzen dizugu: Talde txikitan, kontzeptu bakoitza dagokion definizioarekin lotu eta taldean horretaz jardun. Lehiaketa - talde txikiak egin eta bakoitzari izen bat eman (hobe beraiek aukeratzen badute eta gaiarekin lotuta badago). Talde bakoitzari kontzeptu eta definizio kopuru zehatz bat eman. Lehenengo bukatzen duen taldeari (adibidez, lau talde baldin badira) 4 puntu emango zaizkio, bigarrenari 3... eta horrela banan-banan. Definizioak bateratu egingo dira. Taldeak puntu bat lortuko du zuzena den bakoitzeko eta puntu bat galduko oker bakoitzeko. Taldea bitan banatuko da: zati bati kontzeptuak emango zaizkio eta besteari definizioak.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

Ariketak Mapa eta karbono zorra

TZure urteko CO2 isurpenak kontuan hartuta, munduko isurpenen batez bestekoaren gainean ala azpian zaude? Eta zure ikaskideak? Munduko mapa har ezazue orain, CO2 isurpenekin batera, eta ikus ezazue zer eskualde edo herrialde diren zordun ekologikoak eta zer diren hartzekodunak. Mila Miloi tonak, 2003

CO2 isurpenak per capita

Fuente: UN

0-33 tona CO2 per capita 3-77 tona CO2 per capita 7-115 tona CO2 per capita +15 tona CO2 per capita Lehenengo kapituluko testuan adierazten den bezala, "urteko isurpenak ez lirateke 2,8 bilioi CO2 baino handiagoak izan behar (0,4 tona per capita) eta herrialde industrializatuek (Lurreko biztanleen %20 dituzte) 0,56 bilioi tona isurtzeko eskubidea edukiko lukete. Orain 3,5 bilioi isurtzen ditugunez, karbono zorra bi kopuru horien arteko aldea da; hots, 2,94 bilioi tonakoa". Karbono zorrari begiratzeko hainbat modu daude. Bata da gure CO2 isurpenak maila iraunkorrarekin alderatzea (0,4 tona per capita). Segur aski, ikasle guztiek gaindituko dute isurpenen maila. Mapari begiratuta, ikusten da herrialde gehienek gainditu egiten dutela maila hori, baita txirotutako herrialde askok ere. Baina CO2 gehiegi isurtzeak eragiten dituen ondorioen (berotegi efektua) erantzule nagusiak gehien isurtzen dutenak dira; hots, herrialde aberatsak. Beraz, zorduna zein den eta hartzekoduna zein den ikusteko beste modu bat munduko batez bestekoarekin alderatzea da (4 tona per capita 1999an). Hartzekodunak Hego Amerikaren zati handi bat, Afrika eta Asiaren zati handi bat dira. Karbono Zorraren diru balioa ezagutzeko, isuritako gehiegizko CO2 tona bakoitza tona bakoitzaren prezioarekin biderkatu behar da. CO2 tona bakoitzari diru balioa emateko, Klima Aldaketari buruzko Gobernu Arteko

Taldeak (IIPC) Hirugarren Ebaluazio Txostenean (2001) egindako balioespenak har daitezke oinarritzat. Azterketa horren arabera, klima aldaketaren eraginez, Europak %0,31-1,5 arteko BPG galera izan dezake 2010erako. Horrek 5 eta 181 euro arteko galera eragingo lioke isuritako CO2 tona bakoitzeko, gutxi gorabehera, eta batez besteko galera 58 eurokoa izango litzateke. Balio hori munduko batez bestekoaren gainetik isuritako tona bakoitzarekin biderkatuz gero, herrialde aberatsenek 14,5 bilioi euroko karbono zorra metatu dute 2000n. Aldiz, urte horretan 1,99 bilioi euroko kanpo zorra exijitu zieten herrialde pobretuei. EAEren kasuan, 1970etik (CO2 isurpenak maila iraunkorretik gorakoak izaten hasi ziren urtea) 2000ra metatutako karbono zorraren stocka 22,2 miliar eurokoa da. Herrialde txirotuek EAErekin duten kanpo zorraren stocka (Estatu espainiarrarekin duten zorretik EAEri dagokiona kalkulatuta) 604,74 milioi eurokoa izan da 2000n. Ondorioz, herrialde aberatsenek karbono isurpenengatik duten zorra askoz handiagoa da herrialde txirotuei ordaintzeko exijitzen zaien kanpo zorra baino. Ikuspegi horretatik begiratuta, kanpo zorra ezabatzeko eskatzen duten erakundeek honako galdera egiten diote beren buruari: "Nork zor dio nori?".

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

glosategia AAgenda

21: Nazio Batuen (NBE) programa da, mundu, nazio eta herri mailan garapen jasangarria sustatzeko eta bultzatzeko. (Ingurumenean Eragiteko Plan Orokorra).

Antiglobalizazioa: nazioarteko mugimendu autonomoa, globalizazio neoliberalari eta G8, NMF, MB eta gisa horretako nazioarteko erakundeen gehiegikeriei erantzuteko sortua.

Arrasto ekologikoa: pertsona edo multzo baten kontsumoak sortu duen eraginaren kalkulua. Baliabide fosila: izaki bizidunak milaka urtez usteldu eta harri bihurtzearen ondorioz, lur azpian dauden natur baliabideak. Egun, energia sortzeko baliatzen ditugu gizakiok. Ikatza, petrolioa eta gas naturala daude baliabide horien artean.

Barne Produktu Gordina (BPG): herrialde edo eskualde baten mugen barruan ekoitzitako (edo kontsumitutako) zerbitzu eta ondasun guztien balioa.

Berotegi efektua: lurraren berotze efektua, partikulak pilatzearen ondorioz sortua, batez ere CO2 partikulak, baina baita CFC (klorurokarburoak), metanoa, nitrogeno oxidoak eta ozonoa (O3). Partikula horien guztien pilaketak eragiten du lurrak jasotzen duen eguzkiaren beroa atmosferatik ez ateratzea eta espaziora ez itzultzea. Isurtze zuzenak: prozesu batek jarduten duen tokian bertan sortutako isurtzeak.

Berotegi efektuko gasa: atmosferan pilatzen denean berotegi efektua eragiten duen gasa. Berrerabilpena: aurrez erabili eta bazterrean utzitako produktu baten erabilpena. Biodiesela: erregai likidoa, landareekin ekoitzia. Bioaniztasuna: inguru baten aniztasun biologikoa edo ekosistema berezitua. Biomasa: erregai moduan erabiltzen den materia organikoa (egurra, lastoa, etab.). Biopirateria: indigenen aspaldi-aspaldiko ezagutzen jabetze intelektuala (hazien eta sendabelarren erabilerarekin loturik batez ere). Multinazionalek, inolako kalte-ordainik pagatu gabe bereganatzen dituzte jakintza horiek eta, gainera, erregaliak jasotzen dituzte. Zor ekologikoaren beste osagaietako bat.

Birziklatzea: hondakinen eraldatzea, produktu horren beraren lehengaiaren gisakoa lortzeko. Bilketa selektiboa: hondakin materialaren bilketa berezitua, osaeraren arabera, bai birziklatzeko, bai berrerabiltzeko. Deskolonizazioa: herri batek kolonia edo herri menperatzailearekiko independentzia berreskuratzeko prozesua. Egitura Doitzeko Programa: nazio bateko ekonomiaren oinarriak aldatzera bideratutako politika ekonomikoa. Helburua, hauxe: herrialde horrek ustez pilatu duen zorra berreskuratzea. Oro har, zentzu neoliberala hartzen zaie politika horiei, eta Nazioarteko Moneta Funtsa (NMF) gisako erakundeen mandatura daude.

Ekosistema: inguru bati dagokion sistema biologikoa. Bertan bizi diren espezieek harremana dute elkarrekin. Elikagaien arloko buruaskitasuna: herri bakoitzak elikagaiak ekoizteko, zabaltzeko eta kontsumitzeko bere sistema propioa ezartzeko duen eskubidea.

Energia baliabidea: energia sortzeko eskueran dauden elementuak. Energiaren azken kontsumoa: azken kontsumitzaileen esku jarritako energia, behin eraldatu, garraiatu eta energia sektoreek zabaldu eta gero.

Energia berriztagarria: naturako energia iturri birtualki agortezinetatik lortzen dena. Eguzkitik, haizetik, uhinetatik, lurraren berotik, eta abar.

ETN (Enpresa TransNazionala): jatorrizko herrian ez ezik, beste herrialde batzuetan ere ezartzen den enpresa, beste herrialde horietan baliabideak ateratzeko, ekoizteko, edo bere produktuak salerosteko.

Garapen jasangarria: leku bateko baliabide naturalak zentzuz eta arduraz (logika sozialarekin) erabiltzea. Globalizazioa: merkatuak, gizarteak eta kulturak beste aro ekonomiko batean nazioartekotzea. Aro horretan multinazionalek dute ekonomiaren kontrola, eragin eta ezaugarri oso zehatzekin.

Herrialde Pobre Oso Zorpetuak: MBak eta NMFak 1996an elkarrekin hartutako estrategia, itxuraz, herrialde pobre oso zorpetuen zor arazoak konpontzeko.

Hondakina: jarduera baten ondorioz sortutako edozein sustantzia edo objektu, ekoizleak erabilezin jo duena. Hondakin arriskutsua: ingurumena edo gizakiak kaltetzeko gai den hondakina.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa Hondakinen trafikoa: industriako hondakinen garraioa herrialde industrializatuetatik herrialde pobretuetara.

Inolako ingurumen araudirik errespetatu gabe, kostuak gutxitzeko garraiatzen dituzte herrialde horietara eta ingurumen kalte handiak sortzen dituzte bertan. Zor ekologikoaren beste osagaietako bat.

Inflakioa: ondasun eta zerbitzuen prezioen batez besteko mailaren gorakada. Ingurumen kutsadura: inguruan ekosistemak edo pertsonak kaltetu ditzakeen edozein eragile dagoenean, (izan solidoa, likidoa edo gaseosoa), (izan fisikoa, kimikoa edo biologikoa).

Ingurumen pasiboak: naturako baliabide bat atera, eraldatu edo garraiatzearen ondorioz sortutako ingurumen kalteak. Kanpo zorraren beste osagaietako bat. Pestizida (agrokimikoa edo plagizida): labore batentzat kaltegarri jotzen diren izaki bizidunak hiltzeko, uxarazteko edo neurria hartzeko sustantzia kimikoak.

Kanpo zorra: herrialde batek besteekiko dituen betebeharrak. Zor publikoak (estatuak egindakoa) eta zor pribatuak (konpainiek egindakoa) osatzen dute kanpo zorra.

Karbono zorra: herri industrializatuek besteekiko duten zorra. Produkzioan, energian eta garraioan erregai fosilak gehiegi erabiltzearen ondorioz CO2 isuriak altuak izan dira, eta horrek berotegi efektua sortu du mundu osoan. Hortik dator karbono zorra. Kanpo zorraren baitako beste zorretako bat.

Karbono hustutegiak: atmosferatik CO2a xurgatzeko erabiltzen diren sistemak. Nagusiki, zuhaitz jakinen landaketak izaten dira.

Klima aldaketa: lurreko klimaren aldaketa orokorra, arrazoi naturalak direla medio eta, azken urteotan, gizakiaren jarduerak direla medio.

Kolonialismoa: herrialde boteretsu batek beste baten gainean ezartzen duen mendekotasuna edo eragina, zapalduaren baliabideak eta lurrak bereganatzeko. (Neokolonialismoa: herrialde batek juridikoki burujabea den beste baten gainean ezartzen duen menderatze iraunkorra).

Kyotoko protokoloa: 2008 eta 2012 urteen artean berotegi efektuak sortutako gas isuriak % 5 gutxitzea (1990. urtearekiko) helburu duen nazioarteko tresna.

Monolaborea: espezie bakarra lantzea, hedadura zabaletan eta esportazioari begira. Munduko Bankua (MB): nazio Batuen erakundea, 1944an sortua, Bretton Woodseko Hitzarmenen ondotik. Bere helburua da txirotasuna gutxitzea nazio pobretuetan ezarritako hainbat neurri ekonomikoren bidez. Alabaina, enpresa transnazionalen nahiz Iparraldeko herrien agenda ekonomikoa Hegoaldeko herrietan inposatzea leporatzen zaie.

Munduko Merkataritza Antolakundea (MMA): Muga-zergei eta Merkataritzari buruzko Akordio Orokorra (GATTGeneral Agreement on Tariffs and Trade) kudeatzen duen nazioarteko erakundea.

Natur baliabidea: gizakiek bizitzan baliatzen dituzten naturako elementuak. Natur erreserba: habitata eta bertoko osagai biologiko guztien babesa bermatzeko espazio mugatua eta lege bereziekin arautua.

Nazioarteko Moneta Funtsa (NMF): finantza erakundea, 1944an NBEren batzar batean sortua, nazioarteko merkataritza errazteko eta pobrezia gutxitzeko helburuarekin.

Nekazaritza ekoizpen askotarikoa: labore askotarikoak ingurune berean. Neoliberalismoa: nazioarteko merkataritza librean oinarritzen den eredu ekonomikoa. Estatuek esku-hartze gutxiago dute ekonomian eta, horrek, mesede egiten die enpresa transnazionalei. Horrez gain, enpresa publikoen pribatizatzea ere sustatzen du. Munduko Bankuak, Nazioarteko Moneta Funtsak eta beste finantza monopolioek bultzatzen dute eredu hau herrialde zorpetuetan.

Petrolio erreserba: ustezko lurpeko petrolio kopurua. Petrolio gailurra: epe luzera petrolio maila noiz agortuko den aurreikusten duen teoria. Beste erregai fosil batzuei ere aplikatzen zaio. Ustiapen gailurra aurreikusten du eta, ondoren, gainbehera.

Transgenikoa: geneak manipulatuta artifizialki sortutako izaki biziduna. Zeharkako isurtzeak: produktu baten transformazio eta ekoizpen lekuan gertatzen diren isurtzeak; isurtzen horien ardura, ordea, kontsumitzen dutenena da.

Zor ekologikoa: konpainiek, herrialdeek eta kontsumitzaileek duten zorra. Baliabideak atera, ekoitzi, garraiatu eta azken produktua kontsumitu arren, horrek sortzen dituen ingurumen kalteak ez ordaintzean sortzen da zor hori.

ZOR EKOLOGIKOA

eta gure eredu energetikoa

eguzkriasukalade bat e ik ez zu ! !

MATERIALAK -

Kartoia Zinta itsaskorra Aluminio Anocoil Tutu bat eta brontzezko zerrenda bat (torlojuak)

Eguzki-sukalde bat egitea erraza da oso. Eta ez zaizu xentimo bat bera ere kostatuko. Haren eraginkortasunak harrituta utziko zaitu. Erraza da egun eguzkitsuetan patatak frijitzea Puntu fokala zein den ikusteko, egunkari bat jartzen da (kontuz: segundo gutxian su har dezake).

1 Material gisa, kartoizko kaxa

bat erabili (kontratxapatua, luzaroago iraun dezan)

2 Paperean 50 cm-ko txantiloi bat egin 11 saiheskietarako eta kartoira ekarri.

Moztu eta mihiztatu. Barnealdean (50 x 50cm) finkatu, euren artean 5 cm-ko tartea utzita. 3 Islagailuak parabola forma dauka ia. Islagailua Anocoil aluminiozko 0.3 mm-ko lodierako pieza batekin egiten da. Halakorik eduki ezean, inprentetan erabiltzen diren aluminiozko xaflak ere erabil daitezke, behin erabili eta bota egiten diren horietakoak. Oso distiratsua den aldea kanpoaldean jarri behar da. Aluminiozko papera ere erabil daiteke, kartoira itsatsita. 15 cm-ko angeluetan markatu eta marraza zorrotz batekin ebaki. Erdian, zati bat moztu gabe utzi behar da. Batu egin behar dira eta parabola sortu. 3 Gero, islagailua kartoian jarri, izkinatan zinta itsaskorra duela.

Parrilla altzairuzko 16 mm-ko hodi batekin eta brontzezko zerrenda batzuekin egiten da. Uztarrian jarri, hari hozkak eginez. Egonkorragoa izateko, torlojuekin tinkatu. Hodia lurreraino joan daiteke eta han kontrapisu batekin lotu. Kontuan hartu kazola bete baten pisuari eusteko ahalmena izan behar duela. Puntu fokaletik 25 cm inguruko distantziara jarri.

Beste adibide bat Kartoizko kaxa batekin ere egin daiteke sukaldea, gastu handirik egin behar izan gabe. Kanpoko islagailu lanak egingo dituen hegal bat jarri, argazkiak erakusten duen bezala. Kaxaren barrualdea eta hegala material distiratsuz estali. Kutxaren goiko aldean kristal bat jarri. Hor zure ontziak jarriko dituzu. Eraiki pedalei eraginda ibiltzen diren sorgailuak, aerosorgailuak eta bestelako mekanismoak, energia garbi eta merke sortzeko. (Ikus

Eta begira itzazu proposatutako webguneak ( orria) pedalezko sorgailu eta aerosorgailuak eraikitzeko eta energia era garbi eta dohainezko batean ekoizteko beste mekanisko asko gehiago.