Ilustracja Youri Jogounov, Aleksiej Łukjanczikow
rosja
słam to na papier, tak bym mogła zobaczyć, co się wtedy stało... W Rosji nie chodzimy do psychiatrów, nie jesteśmy przyzwyczajeni do wyrażania smutku. I tylko raz byłam u spowiedzi – postanowiłam, że już nigdy tego nie zrobię! Więc myślę, że to zostało”. Użinowa wymienia tak różnorodne inspiracje, jak twórczość Antoniego Czechowa, absurdysty Daniiła Charmsa i rosyjsko-ukraińskiej reżyserki Kiry Muratowej; ich wrażliwość w oczywisty sposób wpłynęła na takie prace, jak Ja chcę (2007).
Nikołaj Masłow Ponadpięćdziesięcioletni dziś Nikołaj Masłow urodził się w rodzinie robotniczej (jego ojciec był monterem linii telefonicznych), we wsi
niedaleko Nowosybirska (Syberia). Nieśmiały i bezpretensjonalny, w wieku dziesięciu lat stracił ojca. Jako młody mężczyzna imał się różnych prac, włącznie z budownictwem. Odbył służbę wojskową w Mongolii, przez rok uczęszczał do lokalnego instytutu sztuki i wreszcie w latach siedemdziesiątych wrócił do Moskwy, by pracować w piekarni oraz w galerii (malowano tam portrety Lenina). Po śmierci brata Olega i serii problemów osobistych oraz okresie apatii popadł w alkoholizm i poważną depresję, co skończyło się pobytem w szpitalu dla psychicznie chorych. Wyzdrowiał i wraz z żoną wychował dwie córki, przez kilka lat pracując jako stróż w moskiewskim magazynie. W 1996 roku Masłow zbliżył się do Emmanuela Duranda, francuskiego
emigranta, który opublikował rosyjską wersję Asteriksa, którą sprzedawał w swej obcojęzycznej księgarni Pangloss. Nerwowy Masłow stworzył trzystronicowy pamiętnik w formie komiksu wykonanego w naiwnym stylu ołówkiem. Wahając się, złożył Durandowi propozycję: poprosił o zaliczkę, by móc rzucić pracę i poświęcić się tworzeniu pamiętnika oraz opublikować go, gdy tylko będzie gotowy. Durand zgodził się i trzy lata później Masłow ukończył pracę, która ukazała się w 2004 roku nakładem francuskiego wydawnictwa Denoël pod tytułem Une Jeunesse Sovietique. (Drugi tom, Les Fils d’Octobre, wydano rok później). Soft Skull Press wypuściło angielski przekład zatytułowany Siberia w 2006, a włoską wersję – również o tym tytule – wydał Alet w 2007. W swoich pracach za pośrednictwem medium, które wielu Rosjan do tej pory uważa za głupie, ubogi samouk z prowincji, Masłow, poruszał tak trudne kwestie, jak alkoholizm, nędza wsi i temat tabu – znęcanie się nad ludźmi w Armii Czerwonej. Przy tych ponurych krajobrazach zapełnionych przemysłowymi i ludzkimi odpadami, przedstawieniach bezmyślnego banału, brutalności i desperacji zwykłego człowieka epoki Breżniewa, komiksy amerykańskiego realisty Harveya Pekara wyglądają jak Przygody Tintina Hergégo. Przepełniona dogłębnym smutkiem wizja syberyjskiego miasta i jego okolic, stworzona przez Masłowa, zawdzięcza wiele literackim ujęciom narodu rosyjskiego (Fiodor Dostojewski, Michaił Sałtykow-Szczedrin, Iwan Bunin, proza tzw. szkoły wiejskiej). Jego
49
rysunki dzięki delikatnej, prymitywistycznej kresce zaskakująco przypominają łubok (najwcześniejsza forma komiksowa, drukowana techniką drzeworytniczą – w najprostszej ludowej wersji była to pomalowana tablica drewniana). Prace Masłowa mogą się wydawać zbyt dosadne, zasługują jednak na uwagę ze względu na to, że poruszają tak dojrzałe, ważkie, często depresyjne tematy. Dowodzą, iż rosyjski komiks nie musi być zabawny, błyskotliwy, lekki i fantazyjny, nie musi ustępować innym środkom wyrazu w prezentowaniu poważnych treści i dążyć do poważnych celów za pomocą oszczędnego stylu. Mimo wszelkich niedociągnięć Siberia jest dziełem kogoś, kto potrzebował opowiedzieć konkretną historię i w komiksie dostrzegł jedyną możliwość, by zrobić to szczerze.