De toekomst van de parochies en de kerkgebouwen De tijd dat elke parochie een eigen pastoor had, die op zondag in meer dan een viering preekte voor een volle kerk, ligt ver achter ons. Misvieringen in de week worden zeldzaam en op zondag kan men de kerkgangers op enkele handen tellen. Ook het aantal doopsels en kerkelijke huwelijken loopt sterk terug en voor de dienst na een overlijden kiest men steeds vaker voor crematoria. Hoe moet het verder met al die kerkgebouwen, vraagt de overheid zich, samen met ons, af. Het christendom heeft Vlaanderen en ook onze regio ruimtelijk en architectonisch bepaald. Vlaanderen telt 1.800 rooms-katholieke kerken, waarvan ongeveer de helft als monument beschermd zijn. Dat is bijna 10 % van de iets meer dan 10.000 beschermde monumenten in Vlaanderen. Samen met andere religieuze gebouwen zoals pastorieën, kapellen en kloosters zijn ze goed voor 17 % van onze monumenten. In 2008 ging bijna de helft van het totale budget voor restauratiebudgetten naar de sector eredienst. Dat wordt een probleem in tijden van toenemende secularisatie.
Er is een verbroken evenwicht tussen het aanbod en het gebruik van parochiekerken en kapellen. Volgens cijfermateriaal uit 2011 neemt nog 5 % van de bevolking deel aan een wekelijkse misviering. Dertig procent van de burgerlijke huwelijken worden gevolgd door een plechtigheid in de kerk. En nog 70 % van de begrafenissen vinden plaats in een parochiekerk. Daartegenover blijkt uit een recent uitgevoerde enquête dat 44 % van de Vlamingen zich religieus noemt, 30 % niet religieus en 18 % atheïst. De nieuw te vormen pastorale eenheid Hoogstraten-Rijkevorsel (zie verder) telt voor iets meer dan 30.000 inwoners, acht parochiekerken (St.-Jozef Rijkevorsel, Rijkevorsel centrum, Hoogstraten centrum, begijnhof Hoogstraten, Wortel, Minderhout, Meer en Meerle), één kapelanie (MeerselDreef) en drie kapellen (Achtel, Minderhout en St.-Lucia Meersel-Dreef). Twaalf gebouwen waarin steeds minder misvieringen plaats vinden. Op termijn een onhoudbare situatie, ook omdat er nog maar twee pastoors zijn en een kapelaan. Als we de kerk van de paters in Meersel-Dreef ook als parochiekerk beschouwen, betekent dit één kerk voor 3.300 inwoners, tegenover het Vlaams gemiddelde van 4.100 inwoners per parochiekerk. Maar het kan erger. Het aantal kerken is niet evenredig verdeeld in verhouding tot het aantal inwoners. De gemeenten Heers met 7.000 inwoners en Zwalm met 8.000 inwoners hebben elk 12 parochiekerken op hun grondgebied. Door de dalende kerkpraktijk worden enkele van onze negen kerken en drie kapellen minder of haast niet meer gebruikt voor de eredienst. Veel van die gebouwen zijn alleen tijdens de vieringen geopend, ook al hebben ze vaak prachtige en duur gerestaureerde interieurs. . Tegelijk is er een tekort aan ruimte voor culturele, socio-culturele en andere maatschappelijk belangrijke functies. Men kan dus niet meer rond het debat over medegebruik, nevenbestemming, herbestemming en in bepaalde gevallen het slopen van kerken. Dat laatste zal hier niet aan de orde zijn omdat al onze kerken en kapellen als monument beschermd zijn.. In enkele van onze kerken en kapellen worden al regelmatig concerten georganiseerd. De akoestiek is er vaak zeer goed en bovendien geeft het kader een extra cachet aan het concert. Maar voor een definitieve herbestemming als concertzaal / cultuurcentrum is er in veel van die kerken een gebrek aan ruimte voor onthaal, kleedkamers, sanitair en administratie. In de Sint Katharinakerk zou, naast plaats voor de eredienst, wel ruimte kunnen zijn voor een permanente culturele infrastructuur, in combinatie met een museale functie die de kerk in zich heeft. Kijk maar naar het gebruik van de kerk in Breda. Maar men kan nog verder gaan, als men durft denken met een open geest. Slechts één voorbeeld: men zou de hoofdbibliotheek kunnen onderbrengen in de kerk van Minderhout en van de bib in de Lindendreef een polyvalente zaal voor culturele activiteiten kunnen maken. Of gaat dat te ver?
De ligging van de kerken en kapellen in de Pastorale eenheid Hoogstraten-Rijkevorsel. Vooral in het centrum, tussen de kerk van Minderhout en de kapel van Achtel liggen de gebouwen voor eredienst heel dicht bij elkaar
Wij gingen over dit alles praten met Ton Jansen en Greet Uydens, die nauw betrokken zijn bij de toekomst van onze parochies, kerken en kapellen. Verder vroegen we de mening aan enkele bevoorrechte getuigen, die meer of minder betrokken zijn bij kerk of cultuur. (frans horsen)
DE HOOGSTRAATSE MAAND - MEI 2015 - 3
