prekariat
– określenie nowej klasy społecznej, utworzone w analogii do określenia „proletariat”. Prekariat tworzą osoby i grupy wykonujące pracę niematerialną, tzn. taką, której wynikiem nie jest wytworzenie fizycznie istniejącego produktu (podczas gdy proletariat w fabrykach produkuje np. samochody albo garnki, prekariat produkuje np. teksty, kulturę lub design). Podobieństwo pomiędzy obiema klasami polega na niestabilności ekonomicznej, dużym stopniu niepewności egzystencjalnej oraz złych (lub potencjalnie złych) warunkach życiowych wynikających m.in. z braku umów lub tzw. umów śmieciowych, wyzysku pracowników przez pracodawcę pod pretekstem zdobywania doświadczenia, braku dostępu do świadczeń socjalnych. Ze względu na przeciętnie większe uznanie społeczne niż np. w przypadku robotników taśmowych, lepsze wykształcenie oraz przekonanie o wyższości niematerialnej pracy twórczej (napędzane popularnością idei kreatywności i tzw. zawodów kreatywnych), a także – w przypadku Polski – nimb „zachodniości” obecny m.in. w nazwach poszczególnych zawodów (np. designer, copywriter), prekariat często odmawia autoidentyfikacji jako klasa społeczna, a tym bardziej jako klasa wyzyskiwana, skłaniając się raczej ku liberalnej koncepcji indywidualnego sukcesu. Na Zachodzie drogę do samoświadomości klasowej prekariatu otworzył ostatni kryzys gospodarczy, który w znacznym stopniu uderzył w dotychczas pewną siebie „klasę kreatywną” (określenie Richarda Floridy) oraz pretendujących do niej absolwentów wyższych uczelni.
próżnia
– sytuacja polityczna, w której masowo i dobitnie artykułowana jest potrzeba zmiany, ruch nie identyfikuje jej jednak z żadnymi konkretnymi, partykularnymi postulatami, choć często wspiera grupy takie postulaty artykułujące. Próżnia uważana jest za bardzo specyficzną broń polityczną – z jednej strony delegitymizuje bowiem obecnych polityków jako partnerów do dyskusji o prawdziwej zmianie społecznej, powołując się na ich powiązania z systemem kapitalistycznym w jego najbardziej antyetycznej i antyspołecznej wersji, z drugiej zaś często wywołuje konfuzję w szeregach ruchu. Próżnię można również traktować jako przejęcie i odwrócenie strategii polityków, którzy początkowo zupełnie ignorowali nowy ruch progresywny – teraz to nowy ruch progresywny ignoruje polityków i opinię publiczną, pozostając jednak wyraźnie obecny w przestrzeni publicznej. Próżnia polityczna jest również podstawowym narzędziem rozwijania wyobraźni politycznej – brak postulatów zmusza do zastanawiania się nad większą liczbą możliwych wersji przebiegu wydarzeń.
Szczególną kwestią jest przemoc i brutalność ze strony policji, obserwowane wielokrotnie podczas protestów i klasyfikowane jako reakcja obronna systemu. Przemoc policji, jako przemoc systemowa, jest zjawiskiem odrębnym wobec sytuacji policjantów i policjantek jako członków społeczeństwa (stąd okrzyk „jesteście 99%”). Przemoc policji w USA jest ciągle powiązana z dyskryminacją rasową i klasową – policja jest znacznie częściej brutalna wobec niebiałych imigrantów z niższych klas społecznych. Uzasadniona obawa tych grup przed przemocą fizyczną i systemową (np. deportacją) jest dużym wyzwaniem dla strategii 99% – owe grupy ryzykują bowiem znacznie więcej, włączając się w protest, niż biali reprezentanci klasy średniej.
wyobraźnia
– jedna z podstawowych, a zarazem najmniej oczywistych sił politycznych wytwarzanych przez nowe ruchy. Jak zauważa Žižek, przeciętnemu obywatelowi (będącemu zarazem odbiorcą hollywoodzkich filmów) znacznie łatwiej jest wyobrazić sobie apokalipsę i atak kosmitów niż trwałą, radykalną zmianę systemu politycznego i gospodarczego. Podstawowym zadaniem nowych ruchów, którym często towarzyszy próżnia postulatów politycznych, jest ćwiczenie i rozwijanie wyobraźni politycznej społeczeństwa, w szczególności zaś łamanie dominującego przekonania, że porządek status quo jest jedynym możliwym porządkiem społecznym. Problem wyobraźni pojawia się we wspomnieniach aktywistów politycznych i zwykłych ludzi m.in. w Polsce przed rokiem 1989 (wielu nie mogło sobie wyobrazić, że komunizm może upaść), a ostatnio w Egipcie przed tzw. arabską wiosną. Zmiana kolektywnej wyobraźni często dokonuje się wtedy, gdy pozornie nic się nie dzieje – mimo że politycy nie reagują wprost na obecność protestujących, powoli, ale systematycznie i zauważalnie zmienia się język mediów, a za nim język polityki.
JOANNA KUSIAK socjolożka i aktywistka, wizytująca badaczka na City University of New York, doktorantka na Uniwersytecie Warszawskim i na Technische Universität Darmstadt. Pisze doktorat o rewolucji miast postsocjalistycznych. Mieszka w Nowym Jorku na Brooklynie, czasami na Manhattanie przy okupowanej Wall Street, a w przeszłości i przyszłości gdzieś pomiędzy Warszawą a Berlinem. Mentalnie na stałe zameldowana w Warszawie.
przemoc
– zasadniczo nowe ruchy społeczne decydują się na nieużywanie przemocy ze względów zarówno strategicznych, jak i politycznych (wyznaczanie nowych standardów). Jednocześnie nowe ruchy progresywne redefiniują przemoc, zwracając uwagę na różnorodność jej form, klasyfikując dominację ekonomiczną i jej konsekwencje (np. eksmisje) jednoznacznie jako formy przemocy. Ruch zwraca również uwagę, że samo prawo amerykańskie lub miejskie (np. nowojorskie) może być źródłem przemocy (np. zakaz używania namiotów pomimo zbliżającej się zimy).
94
notes 71 / 11–12.2011 / czytelnia
notes 71 / 11–12.2011 / czytelnia
95