Willa romska, Kłodawa, typ zamkowy, fot. Piotr Marciniak Pełna dowolność adaptacji oryginalnych elementów architektonicznych. Wbrew zasadzie podporządkowania części budowli jednemu zamysłowi estetycznemu.
inną grupą od Romów polskich. Nie sądzę jednak, by był to element budowania samoświadomości narodowej. Wielu biedniejszych Romów nie utożsamia się z tego typu budownictwem. Musimy pamiętać o bardzo silnym zróżnicowaniu wewnętrznym tej mniejszości. Romowie nie zaprzestali podróżowania. Ich nomadyzm przyjął formę bardziej nowoczesną, podróżowania z paszportem, często w celach zarobkowych. W domach Romowie często przebywają tymczasowo. Utarła się opinia, że korzystają z nich wyłącznie podczas wzniosłych okazji, świąt, przyjazdu gości. To poważna zmiana w rozumieniu funkcji domu. Z przestrzeni prywatnej, rodzinnej zamienia się ona w przestrzeń oficjalną, reprezentatywną.
Zasady funkcjonowania tych domów bywają różne. Bywałem w takich, w których na co dzień mieszkają całe rodziny. Niektórzy Romowie budują domy, przebywając jednocześnie w pracy za granicą. Są i tacy, którzy uświadomili sobie w ostatnich latach, że taki duży obiekt jest trudno utrzymać. Dlatego mieszkają w mniejszych budynkach należących do tego samego zespołu mieszkaniowego. Stawianie na reprezentacyjność nie nazwałbym ich cechą wyjątkową. Ciekawe jest jednak to, że dzięki ciągłemu przemieszczaniu się zaczęli oni dysponować w pewnym momencie dużymi kwotami, które pozwoliły im na realizację swoich marzeń i wyobrażeń, czym może być dom. Odnoszę jednak wrażenie, że ta relatywnie duża zamożność Romów powoli już się kończy. Powstaje przez to zjawisko zatrzymanego w czasie kadru, sytuacji, która trwała od lat 70. do 90., a obecnie stopniowo zamiera. Dzisiaj domy romskie powstają już jako budowle zdecydowanie bardziej skromne, nie mają tak wystawnych form. No79 / czytelnia
106—107