Kiedy
Projekt europejski opiera się na umowach społecznych, w dużej mierze liberalnych tradycjach, które idealnie miały równoważyć sprzeczne prawa do wolności i równości, a więc też łagodzić te ostatnie. W tym sensie ścisłe regulacje życia miały zapewniać również ochronę słabych przed silnymi. Tamás Kaszás i Anikó Lóránt odwołują się do praktyk kontrkulturowych, ludowych, ale też próbują wyobrazić sobie jeszcze nieznane scenariusze na przyszłość. Natomiast Slavs and Tatars wskazują, że ważne są kraje, które raczej nie należą do awangardy europejskiej. Payam Sharifi, którego interesuje przyszłość Europy, uważa, że akurat Polska i Turcja są najważniejszymi krajami w Europie. Inspiracji poszukuje poza modelem europejskiej nowoczesności w tym, co jest uważane za nienowoczesne, albo tym, co w procesie modernizacji zostało utracone. JL: Payam Sharifi wspólnotę Polski i Turcji widzi w tym, że oba te kraje, mimo modernizacji, zachowały swoją religijność, co powoduje, że w nich leży przyszłość Europy. JS: Nie jest to bezpośrednio zakodowane w pracach artystów, ale wyobraźmy sobie sytuację następującą: jeśli system emerytalny w Europie padnie, możemy wyciągnąć dwa różne wnioski z projektów Tamása Kaszása i Anikó Lóránt albo Slavs and Tatars. Tamás Kaszás i Anikó Lóránt wskazują na alternatywne, autonomiczne techniki przetrwania, pójście po naukę do lasu. Jeśli podążymy za tym, co sugerują Slavs and Tatars, może się okazać, że rodziny, wspólnoty, razem z ich przemocą, ale jednak też i siłą, mogą stworzyć możliwości przetrwania. Tu nie chodzi o proste scenariusze, bo my nie wiemy i artyści też przecież nie wiedzą, jak rozwinie się przyszłość. Jeżeli rzeczywiście zmienia się lub kończy europejski, zachodniocentryczny model cywilizacyjny, to nie jest nieambiwaletna, łatwa, radosna historia, która stworzy tylko możliwości emancypacyjne, że wszyscy zaczniemy żyć w sposób autonomiczny, skończy się kapitalizm, i będzie lepiej. To może być powrót do najbardziej okrutnych form przemocy. Inne z kolei prace Tamása Kaszása Po ropie mówią o świecie bez paliw, pozbawionym przemysłowych możliwości produkcji i transportu, świecie ciężkiej fizycznej, niewolniczej pracy. Projekt europejski opiera się na umowach społecznych, w dużej mierze liberalnych, które miały łagodzić nierówności, i w tym sensie ścisłe regulacje życia oznaczały także osłonę słabych przed silnymi. Kiedy one się skończą, niekoniecznie może dojść do emancypacji, ale do tego, o czym pisał Jan Jakub Rousseau, że kiedy nie ma umów społecznych, może dojść do wojny wszystkich ze wszystkimi, a wtedy wygrywają najsilniejsi. Jeżeli odrzucamy nowoczesność, wtedy może nastąpić regres. Wizje artystów nie udzielają jednoznacznej odpowiedzi. Nie chodzi o schematyczne żonglowanie pojęciami emancypacji, kontrkapitalizmu, regresu, konserwatyzmu. Piękną poetycką pracą z tej wystawy jest praca Święto wiosny Mony Vatamanu i Florina Tudor, którzy sfilmowali dzieci bawiące się kłębkami puchu z topoli. Bawią się w ten sposób, że je podpalają. Ta sytuacja wygląda jak zwykła zabawa, ale potem widzimy poprzez kadr i sposób rejestracji wybrany przez artystów, że ogień pochłania coraz
patrzę na wybór artystek/artystów do wystawy, widzę, że jest większość mężczyzn — niepokoi mnie to, ale mimo że opowiadam się za parytetem w różnych sferach publicznych, nie potrafiłabym zrobić wystawy, która odpowiadałaby wszystkim kryteriom demokratyzacji i świata sztuki i postulatom emancypacyjnym