100 jaar Rotary in Nederland

100 JAAR

ROTARY IN NEDERLAND1923-2023

Voor het begin van 100 jaar Rotary in Nederland gaan we niet direct naar Amsterdam 1923 of Chicago 1905, maar naar Houston, Texas, in de Verenigde Staten. Daar is in de zomer van 2022 de Internationale Rotary Conventie. Onder de ruim 11.000 aanwezigen zijn ook ongeveer vijftig Nederlandse Rotarians. In de binnenstad van Houston vallen ze op met hun oranje jasjes en shirts.

Meer dan eens passeren zij het Rice Hotel op Texas Avenue, niet wetende dat een van de mannen die Rotary naar Nederland bracht, daar al in juni 1914 binnenstapt, op zoek naar een kamer die niet beschikbaar is. Alles is volgeboekt omdat die week de jaarlijkse vergadering van de International Association of Rotaryclubs is. Jan van Tyen (ook: van Tijen) hoort daar in de lobby van het Rice Hotel voor het eerst van Rotary. Terug in Port Arthur, Texas, waar Jan van Tyen woont en werkt, wordt hij lid van de in 1915 opgerichte Rotaryclub Port Arthur.

ERVARINGEN

Van Tyen is meer dan eens over zijn ervaringen in Rotary geinterviewd. Hij vertelt dat hij zag ‘hoe de club door samenwerking van haar leden de gemeentelijke belangen bevorderde, hoeveel zij verrichtte op filantropisch gebied en hoe sterk de onderlinge banden waren. Bij het aantrekken van nieuwe leden werd gelet op karakter en betrouwbaarheid’. Impact op de samenleving, waar we het nu vaak over hebben, het verschil maken, dat zag Van Tyen toen ook al. Hij zag ‘welke invloed er ten goede van de maatschappij kon uitgaan van een geestelijke gezonde en zich van haar taak bewuste Rotaryclub’.

In 1920 keert Jan van Tyen terug naar Nederland en even later krijgt hij officieel het verzoek en de machtiging van het hoofdbestuur van Rotary in Chicago, om ‘te trachten Rotary in Nederland vaste voet te geven’. Ondertussen heeft ook de Nederlander J.A.E. Verkade (Anton) positieve ervaringen met Rotary in de Verenigde Staten. Hij woont in 1919 een lunch bij van de club in Seymour, Indiana, en bezoekt daarna de club in Chicago. Daar had hij ook een ontmoeting met Paul Harris, de oprichter van Rotary.

NEDERLAND

Terug in Nederland zoeken Van Tyen en Verkade elkaar op. In 1920 is er een ontmoeting in de Wachtkamer 1e klas van het Amsterdamse Centraal Station. De heren spreken elkaar vaker en bouwen aan Rotary in Nederland. Verkade zegt

daarover: ‘Van Tyen wist al een hoop van Rotary af vóór ik ten tonele verscheen, ik kwam om zo te zeggen pas kijken’. Van Tyen zegt op zijn beurt over Verkade dat ‘het aan zijn grote steun en hulp te danken is dat het mogelijk is geweest de kleine kern van enkelen die zich voor Rotary interesseerden, te doen groeien’.

De groei gaat in die dagen nog niet hard maar Geo (George) Brusse en G.C. (Bert) Snijders komen er als eersten bij. In de jaren daarna groeit het aantal deelnemers aan de lunchbijeenkomsten die worden gehouden in het Polmanshuis - nu onderdeel van Hotel Krasnapolsky - in Amsterdam. Op 20 november wordt Rotaryclub Amsterdam, met dan meer dan 15 leden, geïnstalleerd. Op 29 januari 1923 besluit Rotary International de Amsterdamse club toe te laten. Die datum staat op de charter.

NAZATEN

Vele Nederlandse clubs volgen, allemaal nazaten van de club in Amsterdam. In maart 1923 al Utrecht, in 1925 Rotterdam en Den Haag. Veel leden van de clubs die daarna zijn opgericht in Nederland, zijn in de zomer van 2022 in Houston. En lopen nietsvermoedend langs het Rice Hotel waar een van de oprichters van Rotary 108 jaar eerder geen onderdak kon vinden, maar er wel voor het eerst van Rotary hoort.

DE GOUVERNEURSKETEN VAN ROTARY IN NEDERLAND

Rotary (Chicago, 1905) kwam pas na de Eerste Wereldoorlog naar Nederland. Het kostte enkele jaren voordat in 1923 de eerste Nederlandse Rotaryclubs werden gecharterd. Het begon met de club Amsterdam, daarna Utrecht. In 1925 volgden Rotterdam en Den Haag en in 1926 Haarlem en Leiden. Deze zes clubs vormen in 1926 het Rotary district 59 onder gouverneur J. van Dillen. Goudsmid Jacobs aan de Noorder Amstellaan (nu Churchilllaan) in Amsterdam maakte een zilveren keten met negen (lila-paarse) amethisten op evenzovele zilveren schildjes, en op zeven andere schildjes het rijkswapen en de wapens van Amsterdam, Utrecht, Rotterdam, Den Haag, Haarlem en Leiden. Aan de keten hangt een gestileerd Rotary wiel, zilver met blauw email, op de rugzijde de namen van enkele gouverneurs. De ontwerptekening is in 1927 op de landdag getoond. Daarna zijn schenkers geworven. Het ‘verfijnde sieraad’ werd in 1929 voor het eerst door gouverneur W. de Cock Buning gedragen.

Toen het Nederlandse district in 1951 werd gesplitst, bleef de keten om de schouders van gouverneur C.P.H. (Sput) Teenstra (RC Hilversum, R.I. Director 1955-1957 en R.I. President 1965-1966), die voor een tweede ambtstermijn in het noordelijke district 66 tekende. De nu zo langzamerhand antieke keten is bij opvolgende herverdelingen en splitsingen in het noordwesten gebleven en is nu de keten van District 1580. Bij de keten hoort de oorspronkelijke cassette met de naam en het adres van de maker. Voor het andere district werd een replica gemaakt, veel minder verfijnd. Het is nu nog de keten van D1600.

Voor dit artikel is gebruikt gemaakt van informatie uit: Dertig Jaren Rotary in Nederland, H. Hijmans, 1953 en Het wiel met de zes spaken, vijftig jaar Rotary in Nederland, W. Visser, 1973