United Nations Development Programme
Budżetowanie wrażliwe na płeć a jakość życia Raport z projektu „Budżet równych szans. Gender budgeting dla samorządów”
Biuro Projektowe UNDP w Polsce Warszawa, 2013
Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju, Biuro Projektowe w Polsce Szpitalna 6/23 00-031 Warszawa www.europeandcis.undp.org
Autorki publikacji: Zofia Łapniewska, Magdalena Korona, Ewa Pieszczyk, Marta Siciarek Redaktorka merytoryczna: Zofia Łapniewska Współpraca: Gabriela Cichowicz, Anna Jankowska, Inga Katsevych, Katsevyc Monika Popow, Maria Skóra
Publikacja została opracowana w ramach partnerstw na rzecz promowania równości płci na poziomie lokalnym i wdrażania budżetów wrażliwych na płeć w gminach Gdynia, Klucze, Mszczonów i Pleśna, powołanych w ramach projektu „Zintegrowany System Wsparcia Ekonomii Społecznej”, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
Patronat honorowy:
2
Spis treści Przedmowa ......................................................................................................................................................................................11 Zofia Łapniewska, Budżetowanie pod kątem płci warunkiem wzrostu jakości życia mieszkanek i mieszkańców. ................................................................ ................................ ................................................................ ................................ ................................................................ ................................ ....................................................... ................................ ....................... 12 Wstęp......................................................................................................................................................................................... ...13 Jakość życia a gender........................................................................................................................................................... ...14 Budżetowanie pod kątem płci.......................................................................................................................................... ...17 Założenia projektu................................................................................................................................................................ ...19 Analiza porównawcza.......................................................................................................................................................... ...22 Zalecenia do budżetów..........................................................................................................................................................37 Dyskusja i kierunki dalszych badań................................................................................................................................ ...40 Podsumowanie..........................................................................................................................................................................41 Literatura.................................................................................................................................................................................. ...42 Narzędzia.................................................................................................................................................................................. ...44 Analiza dokumentów Gminy................................................................................................................................ ...44 Lista dyspozycji do wywiadu kierowanego..................................................................................................... ...48 Sondaż obywatelski................................................................................................................................................. ...50 Ankieta dla Wydziałów/Jednostek Gminy........................................................................................................ ...52 Matryca możliwości.....................................................................................................................................................56 Spis tabel, wykresów i rysunków..................................................................................................................................... ...60 Magdalena Korona, Korona, Raport z badań zrealizowanych realizowanych w gminie Klucze .................................................... ................................ .................... 61 Wstęp......................................................................................................................................................................................... ...62 I. Podstawowe informacje o gminie Klucze................................................................................................................. ...65 1.
Położenie i obszar ......................................................................................................................................................65
2.
Podział administracyjny ...........................................................................................................................................65
3.
Społeczność lokalna ..................................................................................................................................................65
4.
Gospodarka ..................................................................................................................................................................66
II. Rozwój gminy..................................................................................................................................................................... ...67 1.
Kierunki rozwoju Gminy Klucze ............................................................................................................................67
2.
Kryteria oceny i rezultaty analizy dokumentów strategicznych ...............................................................67
3.
Kategoria płci w dokumentach strategicznych, wyodrębnienie kobiet jako grupy społecznej ....71
4.
Stereotypy wobec grup społecznych w dokumentach strategicznych ..................................................73
5.
Wstępna analiza budżetu ........................................................................................................................................75
III. Dane statystyczne uporządkowane według możliwości.................................................................................. ...77 3
1.
Dostęp do wiedzy ......................................................................................................................................................77
2.
Dostęp do pełnej informacji...................................................................................................................................77
3.
Poczucie bezpieczeństwa .......................................................................................................................................78
4.
Możliwość prowadzenia zdrowego życia ..........................................................................................................78
5.
Możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej ................................80
6.
Pomoc w trudnej sytuacji życiowej .....................................................................................................................81
7.
Możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku .....................................82
8.
Możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie .......................................................................................83
9.
Możliwość opieki nad innymi ................................................................................................................................84
10.
Możliwość dbania o siebie .................................................................................................................................85
11.
Możliwość uczestnictwa w życiu publicznym .............................................................................................88
12.
Możliwość życia w społeczeństwie równych szans ...................................................................................90
13.
Dane niedostępne.................................................................................................................................................91
IV. Znaczenie równości płci i dobrego standardu życia dla przedstawicieli samorządu lokalnego........ ...92 1.
Znaczenie "dobrego standardu życia" w gminie. ...........................................................................................92
2.
Zależność dobrobytu od płci, równe szanse w społeczeństwie................................................................92
3.
Wizje dalszego rozwoju gminy pod kątem wzrostu jakości życia mieszkanek i mieszkańców. ....93
4.
Oczekiwania kobiet i mężczyzn od samorządu/instytucji gminy – takie same czy różne?.............93
5.
Jak można wyrównywać szanse kobiet i mężczyzn?.....................................................................................94
6. Wymienione projekty/programy w zakresie wyrównywania szans kobiet i mężczyzn obecnie lub w przeszłości prowadzone przez gminę.....................................................................................................................94 7.
Składane propozycje uchwał w zakresie wyrównywania szans, pomysły na przyszłość. ................94
8. Ocena wpływu przedstawionych zmian na podniesienie jakości życia wszystkich mieszkańców.......................................................................................................................................................................95 9. 10.
Zestawienie wag nadanych przez respondentów wymienionym możliwościom..............................95 Podsumowanie wywiadów i odczucia osoby prowadzącej wywiady ................................................96
V. Alokacje budżetowe na rzecz równości płci oraz dobrostanu mieszkańców............................................. ...97 1. Opis środowiska badawczego ...................................................................................................................................97 2. Charakterystyka „dobrego standardu życia” wg osób wypełniających ankietę: ......................................97 3. Analiza wydatków budżetowych pod kątem możliwości przeprowadzona przez koordynatorkę lokalną.....................................................................................................................................................................................97 4. Podsumowanie................................................................................................................................................................99 VI. Głos mieszkańców i mieszkanek gminy Klucze.................................................................................................... 100 1.
Wprowadzenie ......................................................................................................................................................... 100
2.
Opis środowiska badawczego ............................................................................................................................ 100 4
3.
Charakterystyka „dobrego standardu życia” w rozumieniu mieszkańców i mieszkanek: ............. 101
4.
Ocena działań samorządu przez mieszkanki i mieszkańców gminy Klucze ...................................... 103
5.
Sugestie mieszkańców dot. poszerzenia zakresu działalności referatu/jednostki .......................... 104
6. Bariery korzystania z oferty instytucji gminnych dla niektórych grup mieszkanek i mieszkańców............... ...................................................................................................................................................... 104 7.
Zestawienie propozycji mieszkańców dotyczących gminy ..................................................................... 104
8.
Zestawienie propozycji mieszkańców dot. osiedli ...................................................................................... 106
9.
Podsumowanie ........................................................................................................................................................ 107
VII. Podsumowanie badań.................................................................................................................................................. 108 VIII. Wnioski i rekomendacje.............................................................................................................................................. 109 Literatura.................................................................................................................................................................................. 112 Spis tabel, wykresów i rysunków..................................................................................................................................... 113 Magdalena Korona, Raport z badań zrealizowanych w gminie Pleśna .................................................. .................................................. 115 Wstęp..........................................................................................................................................................................................116 I. Podstawowe informacje o gminie Pleśna................................................................................................................. 119 1.
Położenie i obszar ................................................................................................................................................... 119
2.
Podział administracyjny ........................................................................................................................................ 119
3.
Społeczność lokalna ............................................................................................................................................... 119
II. Rozwój gminy..................................................................................................................................................................... 121 1.
Kierunki rozwoju Gminy Pleśna ......................................................................................................................... 121
2.
Kryteria oceny i rezultaty analizy dokumentów strategicznych ............................................................ 121
3.
Kategoria płci w dokumentach strategicznych ............................................................................................ 124
4.
Wstępna analiza budżetu gminy Pleśna na 2012 rok................................................................................. 126
III. Dane statystyczne według możliwości.................................................................................................................... 128 1.
Dostęp do wiedzy ................................................................................................................................................... 128
2.
Dostęp do informacji ............................................................................................................................................. 128
3.
Poczucie bezpieczeństwa .................................................................................................................................... 129
4.
Możliwość prowadzenia zdrowego życia ....................................................................................................... 129
5.
Możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej ............................. 130
6.
Pomoc w trudnej sytuacji życiowej .................................................................................................................. 132
7.
Możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku .................................. 133
8.
Możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie .................................................................................... 134
9.
Możliwość opieki nad innymi ............................................................................................................................. 135
10.
Możliwość dbania o siebie .............................................................................................................................. 136 5
11.
Możliwość uczestnictwa w życiu publicznym .......................................................................................... 138
12.
Możliwość życia w społeczeństwie równych szans ................................................................................ 140
13.
Dane niedostępne.............................................................................................................................................. 141
IV. Znaczenie równości płci i dobrego standardu życia dla przedstawicieli samorządu lokalnego........ 142 1.
Znaczenie "dobrego standardu życia" w gminie ......................................................................................... 142
2.
Zależność dobrobytu od płci, równe szanse w społeczeństwie............................................................. 142
3.
Wizje dalszego rozwoju gminy pod kątem wzrostu jakości życia mieszkanek i mieszkańców .. 143
4.
Oczekiwania kobiet i mężczyzn od samorządu/instytucji gminy.......................................................... 144
5. Jak można wyrównywać szanse kobiet i mężczyzn w sferze domowej, społecznej, publicznej?........................... .............................................................................................................................................. 144 6. Wymieniane projekty/programy w zakresie wyrównywania szans kobiet i mężczyzn obecnie lub w przeszłości prowadzone przez gminę.................................................................................................................. 144 7.
Składane propozycje uchwał w zakresie wyrównywania szans, pomysły na przyszłość .............. 145
8. Ocena wpływu przedstawionych zmian na podniesienie jakości życia wszystkich mieszkańców...... ............................................................................................................................................................... 145 9. 10.
Zestawienie wag nadanych przez respondentów wymienionym możliwościom........................... 145 Podsumowanie przeprowadzonych wywiadów: .................................................................................... 146
V. Alokacje budżetowe na rzecz równości płci oraz dobrostanu mieszkańców............................................. 147 1.
Opis środowiska badawczego ............................................................................................................................ 147
2.
Podsumowanie rozumienia „dobrego standardu życia” przez osoby wypełniające ankietę: ...... 147
3.
Matryca możliwości i wydatków gminy .......................................................................................................... 148
4.
Podsumowanie ........................................................................................................................................................ 149
VI. Głos mieszkanek i mieszkańców gminy Pleśna.................................................................................................... 151 1.
Wstęp ........................................................................................................................................................................... 151
2.
Opis środowiska badawczego ............................................................................................................................ 151
3.
Charakterystyka „dobrego standardu życia” w rozumieniu mieszkanek/ców gminy Pleśna ....... 153
4.
Ocena działań samorządu przez mieszkanki i mieszkańców gminy Pleśna ...................................... 155
5. Sugestie mieszkańców dot. poszerzenia zakresu działalności referatu/jednostki samorządowej............ ....................................................................................................................................................... 156 6. Bariery korzystania z oferty instytucji gminnych dla niektórych grup mieszkanek/mieszkańców........................ .................................................................................................................... 157 7.
Zestawienie propozycji mieszkańców dot. miasta/gminy ....................................................................... 157
8.
Zestawienie propozycji mieszkańców dot. osiedli ...................................................................................... 159
9.
Podsumowanie sondażu i fokusów, obserwacje własne .......................................................................... 160
VII. Podsumowanie badań.................................................................................................................................................. 161 6
VIII. Wnioski i rekomendacje............................................................................................................................................. 163 Literatura.................................................................................................................................................................................. 167 Spis tabel, wykresów i rysunków..................................................................................................................................... 168 Ewa Pieszczyk Pieszczyk, ieszczyk , Raport z badań zrealizowanych w gminie Mszczonó Mszczon ów .................................................. ................................ .................. 170 Wstęp.........................................................................................................................................................................................172 I. Podstawowe informacje o gminie Mszczonów....................................................................................................... 174 1.
Położenie i obszar ................................................................................................................................................... 174
2.
Podział administracyjny ........................................................................................................................................ 174
3.
Ludność ...................................................................................................................................................................... 174
4. Gospodarka ................................................................................................................................................................ 176 II. Rozwój gminy......................................................................................................................................................................177 1.
Kierunki rozwoju Gminy Mszczonów ............................................................................................................... 177
2.
Kryteria oceny i rezultaty analizy dokumentów strategicznych ............................................................ 177
3.
Kategoria płci w dokumentach strategicznych. ........................................................................................... 182
4.
Wstępna analiza budżetu ..................................................................................................................................... 187
III. Dane statystyczne uporządkowane według możliwości.................................................................................. 190 1.
Dostęp do wiedzy ................................................................................................................................................... 190
2.
Dostęp do pełnej informacji................................................................................................................................ 191
3.
Poczucie bezpieczeństwa .................................................................................................................................... 192
4.
Możliwość prowadzenia zdrowego życia ....................................................................................................... 195
5.
Możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej ............................. 197
6.
Pomoc w trudnej sytuacji życiowej .................................................................................................................. 199
7.
Możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku .................................. 200
8.
Możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie .................................................................................... 201
9.
Możliwość opieki nad innymi ............................................................................................................................. 202
10.
Możliwość dbania o siebie .............................................................................................................................. 203
11.
Możliwość uczestnictwa w życiu publicznym .......................................................................................... 207
12.
Możliwość życia w społeczeństwie równych szans ................................................................................ 208
IV. Znaczenie równości płci i dobrego standardu życia dla przedstawicieli samorządu lokalnego........ 210 1.
Znaczenie "dobrego standardu życia" w gminie. ........................................................................................ 210
2.
Zależność dobrobytu od płci, równe szanse w społeczeństwie............................................................. 211
3.
Wizja kierunków rozwoju gminy w celu wzrostu jakości życia mieszkanek i mieszkańców. ....... 212
4.
Oczekiwania kobiet i mężczyzn od samorządu/instytucji gminy.......................................................... 213
5.
Jak można wyrównywać szanse kobiet i mężczyzn?.................................................................................. 213 7
6. Wymienione projekty/programy w zakresie wyrównywania szans kobiet i mężczyzn obecnie lub w przeszłości prowadzone przez gminę.................................................................................................................. 214 7.
Składane propozycje uchwał w zakresie wyrównywania szans, pomysły na przyszłość. ............. 214
8. Ocena wpływu przedstawionych zmian na podniesienie jakości życia wszystkich mieszkańców..... ................................................................................................................................................................ 214 9. 10.
Zestawienie wag nadanych przez respondentów wymienionym możliwościom........................... 214 Podsumowanie wywiadów i wrażenia osoby prowadzącej wywiady............................................. 216
V. Alokacje budżetowe na rzecz równości płci oraz dobrostanu mieszkańców............................................. 217 1.
Opis środowiska badawczego ............................................................................................................................ 217
2.
Charakterystyka „dobrego standardu życia” według osób wypełniających ankietę....................... 217
3.
Analiza wydatków budżetowych pod kątem możliwości ........................................................................ 218
4.
Wskaźniki zbierane w podziale na płeć ........................................................................................................... 221
5.
Dodatkowe uwagi osób wypełniających ankietę........................................................................................ 222
VI. Głos mieszkańców i mieszkanek gminy Mszczonów.......................................................................................... 225 1.
Wprowadzenie ......................................................................................................................................................... 225
2.
Sondaż: opis środowiska badawczego ............................................................................................................ 225
3. Sondaż: charakterystyka „dobrego standardu życia” w rozumieniu respondentów i respondentki... .................................................................................................................................................................. 225 4.
Sondaż – ocena działań samorządu przez respondentów i respondentkę........................................ 226
5.
Sondaż: zestawienie propozycji respondentów/respondentki dot. gminy ....................................... 226
6.
Wywiad grupowy: podsumowanie uwag osób uczestniczących .......................................................... 227
7. Alokacje budżetowe gminy a priorytety przedstawicieli samorządu oraz respondentów i respondentki sondażu ................................................................................................................................................... 228 VII. Podsumowanie badań, wnioski i rekomendacje................................................................................................. 231 Literatura…………………………………………………………………………………………………234 Spis tabel i wykresów........................................................................................................................................................... 235 Marta Siciarek, Siciarek , Raport z badań zrealizowanych w gminie Gdynia Gdynia .......................................................... ................................ .......................... 237 Wstęp......................................................................................................................................................................................... 238 I. Podstawowe informacje o Gdyni.................................................................................................................................. 241 II. Rozwój gminy..................................................................................................................................................................... 244 1. Kierunki rozwoju Gdyni ............................................................................................................................................. 244 2. Kryteria oceny i rezultaty analizy dokumentów strategicznych ................................................................. 245 3. Kategoria płci w dokumentach strategicznych. ............................................................................................... 251 4. Wstępna analiza budżetu gminy............................................................................................................................ 251 III. Dane statystyczne według możliwości.....................................................................................................................253 8
1.
Dostęp do wiedzy ................................................................................................................................................... 253
2.
Dostęp do informacji ............................................................................................................................................. 258
3.
Poczucie bezpieczeństwa .................................................................................................................................... 259
4.
Możliwość prowadzenia zdrowego życia ....................................................................................................... 260
5.
Możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej ............................. 262
6. Pomoc w trudnej sytuacji życiowej ....................................................................................................................... 265 7. Możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku........................................ 266 8. Możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie......................................................................................... 268 9. Możliwość opieki nad innymi ................................................................................................................................. 269 10. Możliwość dbania o siebie ..................................................................................................................................... 272 11. Możliwość uczestnictwa w życiu publicznym ................................................................................................ 275 12. Możliwość życia w społeczeństwie równych szans ...................................................................................... 276 IV. Znaczenie równości płci i dobrego standardu życia dla przedstawicieli samorządu lokalnego.........278 1. Znaczenie "dobrego standardu życia" w gminie ............................................................................................. 278 2. Zależność dobrobytu od płci, równe szanse w społeczeństwie ................................................................. 279 3. Rozwój gminy ............................................................................................................................................................... 280 4. Oczekiwania kobiet i mężczyzn od samorządu/instytucji gminy .............................................................. 281 5. Jak można wyrównywać szanse kobiet i mężczyzn w sferze domowej, społecznej, publicznej? .. 282 6. Wymieniane projekty/programy w zakresie wyrównywania szans kobiet i mężczyzn obecnie lub w przeszłości prowadzone przez gminę. ..................................................................................................................... 283 7. Składane propozycje uchwał w zakresie wyrównywania szans, pomysły na przyszłość................... 283 8. Ocena wpływu przedstawionych zmian na podniesienie jakości życia wszystkich mieszkańców.284 9. Zestawienie wag nadanych przez respondentów wymienionym możliwościom. .............................. 284 10. Podsumowanie wywiadów ................................................................................................................................... 286 V. Alokacje budżetowe na rzecz równości płci oraz dobrostanu mieszkańców i mieszkanek Gdyni..... 287 1. Opis środowiska badawczego ................................................................................................................................ 287 2. Rozumienie dobrego standardu życia przez osoby wypełniające ankietę............................................287 VI. Głos mieszkanek i mieszkańców Gdyni................................................................................................................... 289 1. Wstęp ............................................................................................................................................................................... 289 2. Opis środowiska badawczego ................................................................................................................................ 289 3.
Charakterystyka „dobrego standardu życia” w rozumieniu mieszkanek/ców ................................... 291
4.
Ocena działań samorządu przez mieszkanki i mieszkańców Gdyni ..................................................... 293
5. Sugestie mieszkańców dot. poszerzenia zakresu działalności referatu/jednostki samorządowej..... .............................................................................................................................................................. 294 9
6. Bariery korzystania z oferty instytucji gminnych dla niektórych grup mieszkanek/ mieszkańców.... ................................................................................................................................................................. 295 7.
Zestawienie propozycji mieszkańców dot. miasta/gminy: ...................................................................... 295
8.
Proponowane zmiany na poziomie osiedli/dzielnic................................................................................... 297
9.
Podsumowanie sondażu i fokusów, obserwacje własne .......................................................................... 298
VII. Podsumowanie badań.................................................................................................................................................. 300 VIII. Wnioski i rekomendacje.............................................................................................................................................. 302 Literatura.................................................................................................................................................................................. 305 Spis tabel i wykresów........................................................................................................................................................... 305
10
Przedmowa Z przyjemnością oddaję w Państwa ręce raport „Budżetowanie wrażliwe na płeć a jakość życia”, opracowany w ramach projektu „Budżet równych szans. Gender budgeting dla samorządów”. Prezentuje on rezultaty wstępnej diagnozy jakości życia mieszkańców i mieszkanek czterech polskich gmin: Gdyni, Kluczy, Mszczonowa i Pleśnej. Autorki sprawdziły jednocześnie, czy w działaniach podejmowanych przez lokalne instytucje ucje uwzględniana jest problematyka równości płci; czy kategoria płci (gender) ( łączy się z percepcją dobrego standardu życia oraz czy ma wpływ na sytuację życiową mieszkańców i mieszkanek badanych gmin. Kluczowa dla badania była koncepcja budżetowania wrażliwego wrażliwego na płeć (ang. gender budgeting)) na poziomie lokalnym, tj. uwzględniania zróżnicowanego położenia kobiet i mężczyzn oraz ich potrzeb na wszystkich etapach działalności gminy: od planowania, poprzez realizację, aż po ewaluację polityki lokalnej. Jednocześnie, gender budgeting przyczynia się do postępu w zakresie równości płci oraz realizowania praw kobiet. Helen Clark, Administratorka Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), w swoim przemówieniu podczas Międzynarodowej Konferencji z okazji Setnej Rocznicy Przyznania Kobietom Praw Wyborczych w Norwegii stwierdziła: "Brak równości płci jest nieakceptowalny z perspektywy praw człowieka, jest również poważną przeszkodą dla rozwoju." Działania na rzecz równości kobiet i mężczyzn stanowią również jeden z centralnych priorytetów działań UNDP na świecie. Szereg instrumentów i konwencji ONZ, między innymi Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet, Pekińska Deklaracja i Platforma Działania, czy Deklaracja Milenijna, wspiera i potwierdza p globalne zobowiązania na rzecz równości płci oraz upełnomocnienia kobiet. Jako sygnatariuszka Deklaracji Pekińskiej i państwo członkowskie Unii Europejskiej, a także w wyniku ratyfikacji wspomnianej konwencji, również Polska zobowiązała się stosować stosować zasadę równości płci w działaniach podejmowanych na szczeblu zarówno równo rządowym, jak i lokalnym. Wierzę, ierzę, że niniejsza publikacja będzie stanowić dla Państwa inspirację oraz punkt wyjścia do dalszych analiz. W związku z pilotażowych charakterem projektu „Budżet równych szans. Gender budgeting dla samorządów”, publikacja ta z pewnością nie jest wolna od niedoskonałości. Warto jednak potraktować doświadczenie tych partnerstw oraz wnioski zawarte w opracowaniu jako wskazówkę dla kolejnych poszukiwań, a także jako drogowskaz dla gmin do tworzenia budżetów i strategii odpowiadających w jak największym stopniu na potrzeby wszystkich mieszkańców i mieszkanek. Pragnę również podziękować autorkom raportu oraz gminom, które wzięły udział w projekcie. projekcie Mam nadzieję, że publikacja ta przyczyni się do zwiększenia jakości życia ich mieszkańców i mieszkanek, a także do upowszechniania budżetowania wrażliwego na płeć w Polsce i do popularyzacji polityki równych szans kobiet i mężczyzn w życiu społeczności lokalnych.
Zapraszam Państwa do lektury.
Kamil Wyszkowski
Dyrektor Biura UNDP w Polsce
11
Budżetowanie pod kątem płci warunkiem wzrostu jakości życia mieszkanek i mieszkańców
Autorka, opiekunka merytoryczna projektu: dr Zofia Łapniewska*
*pracowniczka naukowa Centrum Transdyscyplinarnych zofia.lapniewska@uj.edu.pl, tel. +49 15 787 688 066'
Studiów
Gender
na
Uniwersytecie
Humboldta
w
Berlinie,
kontakt:
12
Wstęp Kobietom na całym świecie brakuje wsparcia zarówno w przestrzeni prywatnej, jak i publicznej, dla zadań, które wykonują na rzecz społeczeństwa i gospodarki. Ma to odzwierciedlenie z jednej strony w ich fizycznym funkcjonowaniu, gdy pozostają niedożywione (czy to w wyniku ubóstwa czy też kampanii marketingowych promujących jeden wzorzec szczupłej sylwetki), chorują oraz stają się ofiarami przemocy, zastraszania czy wykorzystania seksualnego. Z drugiej strony pomimo iż w Polsce są lepiej wykształcone, nie mają równego dostępu do wysokich stanowisk czy specjalistycznych prac (szczególnie technicznych). Napotykają na wiele barier począwszy od procesu rekrutacji, przez niższe wynagrodzenia, brak awansu, na eksploatacji (prekariacie) oraz elastyczności godzin pracy skończywszy. Często również mają one mniejsze aktywa od mężczyzn lub żyją na granicy ubóstwa. Warunki te sprawiają, że żyją one w stresie o przyszłość swoją i swojej rodziny, gdzie niestabilność i głód czasu stają się normą, w miejsce dobrego standardu życia. Niewielka reprezentacja kobiet w sferze politycznej, zarówno z Sejmie, jak i Senacie, a także na kolejnych szczeblach władzy w regionach, nie pozwala aktywnie komunikować potrzeb kobiet i odpowiadać na nie w efektywny sposób. Ograniczone podwójnym dniem pracy, produkcyjnym i reprodukcyjnym (prace domowe i opieka), nie mają szans ani na wypoczynek ani realizację swoich intelektualnych czy kognitywnych zdolności. Wszystkie te czynniki wpływają na ich samopoczucie (dobrostan emocjonalny), gdyż mają one mniejsze niż mężczyźni możliwości na życie wolne od strachu, czy w satysfakcjonującym związku. Tym samym nierówności społeczne i polityczne dają kobietom niższe możliwości realizowania ich indywidualnych i kolektywnych zdolności, na czym traci całe społeczeństwo i gospodarka (Nussbaum 2001). Na poziomie centralnym zmiany zachodzą powoli i stopniowo (zwłaszcza w sferze legislacji), ale najbliższe otoczenie może reagować szybciej. Stąd niniejszy projekt skierowany był do najmniejszych jednostek samorządu, czyli gmin. Atutem działania władz lokalnych jest znajomość mieszkanek i mieszkańców, oraz bezpośredni z nimi kontakt. Badanie przeprowadzono w czterech gminach reprezentujących różne jednostki administracyjne: w Kluczach i Pleśnej (gminy wiejskie), Mszczonowie (gmina miejsko – wiejska) oraz Gdyni (miasto na prawach powiatu). Od grudnia 2012 do lipca 2013 posługując się pięcioma narzędziami (patrz załączniki 1-5 do niniejszego raportu) koordynatorki lokalne badały zarówno osoby zamieszkujące gminy, jak i władze samorządowe. Dodatkowo zbierano dane ze źródeł wtórnych. Projekt miał na celu wypracowanie rekomendacji do budżetów gmin na kolejne lata z uwzględnieniem perspektywy płci, tak aby jakość życia mieszkanek i mieszkańców wzrosła, oraz upowszechnienie stworzonych narzędzi i zebranie dobrych praktyk dla innych polskich jednostek samorządu terytorialnego. Niniejsze opracowanie ma charakter komplementarny w stosunku do raportów koordynatorek lokalnych, tym samym nie powtarza sformułowanych przez nie zaleceń. W projekcie uwzględniono perspektywę gender (społeczno-kulturowej tożsamości płci), która uznaje przytoczone powyżej argumenty dotyczące niższego statusu kobiet w społeczeństwie i zachęca do podejmowania wytężonych działań na rzecz wyrównania szans kobiet i mężczyzn. Dobrostan obu płci może być osiągnięty nie tylko poprzez wsparcie kobiet, lecz także mężczyzn w dbaniu o zdrowie i prowadzeniu partnerskiego życia, w tym dzielenia obowiązków domowych i opieki (nad dziećmi, starszymi, osobami zależnymi), a także w działaniach i rolach uważanych stereotypowo za kobiece, tak aby mężczyźni również mieli możliwość pełniejszego wykorzystania swych zdolności. Jednocześnie ważne jest dostrzeżenie kryzysu kulturowo pojętej męskości, gdy nadal wymaga się od mężczyzn by byli głównymi żywicielami rodzin i w taki sposób socjalizuje się chłopców, a w rzeczywistości nie mają na to szans. Poniższy raport składa się z sześciu krótkich części, będących esencją przeprowadzonych badań i analiz. Po wprowadzeniu w przyjęte ramy teoretyczne (część „Jakość życia a gender”) przejdę do przeglądu dotychczasowych badań z tego zakresu („Budżetowanie pod kątem płci”), by następnie 13
przybliżyć założenia samego projektu i krótko scharakteryzować analizowane gminy („Założenia projektu”). Kolejno dokonam analizy porównawczej uzyskanych wyników („Analiza porównawcza”), na podstawie raportów sporządzonych przez koordynatorki lokalne, by ostatecznie sformułować zalecenia do budżetów na kolejne lata, wskazując na metody i narzędzia pozwalające włączyć wymiar płci do budżetów w taki sposób, aby łączyło się to ze wzrostem jakości życia mieszkanek i mieszkańców. Raport zakończony jest krótką dyskusją oraz wskazaniem możliwych kierunków dalszych badań („Dyskusja i kierunki dalszych badań”).
Jakość życia a gender Jakość życia mieszkanek i mieszkańców, inaczej w tym raporcie nazywana także standardem życia, dobrostanem lub dobrobytem (w znaczeniu szerszym niż materialny), jest pojęciem dyskusyjnym i względnym. Zależy ściśle od danego momentu historycznego, jakości życia oraz wartości kulturowych i społecznych otoczenia. Tym samym np. posiadanie odbiornika telewizyjnego w latach '70 ubiegłego wieku przez gospodarstwo domowe świadczyć mogło o jego wysokim standardzie życia w sensie materialnym, podczas gdy obecnie wiele osób świadomie rezygnuje z posiadania telewizora. Podobnie jest z samochodami, które w wielu miejscach na świecie zostały wyparte z centrów miast, skutecznie zastąpione rowerami i transportem publicznym. Tym samym przestały one być symbolem statusu. Jednakże w ich miejsce pojawiły się inne przedmioty tj. komputer, czy inne urządzenia elektroniczne. Należy jednak zauważyć, że wraz ze zmianami gospodarczymi w kraju zmieniały się także ideały i zachowania ludzi, którzy od pierwszego zachłyśnięcia się konsumpcjonizmem powoli zaczęli zwracać się ku innym wartościom niż tylko materialne. Stąd potwierdził się paradoks Easterlina z 1974 roku, wskazujący że pomimo iż osoby o dochodach wyższych od przeciętnej deklarują, że są bardziej szczęśliwe od uboższych, to w krajach, które osiągnęły poziom rozwoju zaspokajający podstawowe potrzeby mieszkanek i mieszkańców, wraz z dalszym wzrostem uposażenia przeciętny poziom szczęścia przestaje wzrastać (Easterlin 1974). Oczekiwania się zmieniają, podobnie jak żądania wobec władz wyrażane przez protesty społeczne. Od rządów oczekuje się iż będą „antykorporacjami”, kierującymi się motywacjami odmiennymi od homo oeconomicus, że będą stosowały nierynkowe metody do naprawy niedociągnięć i szkód dokonywanych przez rynek, że dostrzegą wartość tam, gdzie sektor prywatny jej nie widzi (prowadząc działania np. na rzecz odtowarowienia dóbr uznanych przez społeczeństwo za cenne tj. natura czy kultura). Stąd zwrócenie uwagi na problemy ekologiczne, na wykluczenie społeczne, nierównomierny rozwój regionów i gmin, na brak dostępu do informacji i wiedzy. Badania WorldPublicOpinion.org przeprowadzone na próbie ponad 21 tys. respondentów z 21 krajów świata wskazały, że ankietowani oczekują, że rządy powinny zapobiegać dyskryminacji kobiet (81 proc. głosów), zaopatrywać głodujących w żywność (87 proc. prócz Indii (70 proc.) i USA (75 proc.)), zapewniać opiekę zdrowotną (90-92 proc.) oraz oświatę publiczną (91 proc. prócz Indii (64 proc.), Egiptu (77 proc.) i USA (83 proc.)) (WorldPublicOpinion.org 2008). Rola rządów w przeciwdziałaniu nierównościom stwarzanym przez rynek wynika także z innych pobudek, przede wszystkim z silnego związku nierówności społecznych z problemami występującymi w danych społeczeństwach. Dane zebrane przez Richarda Wilkinsona i Kate Pickett wskazały że w społeczeństwach bardziej nierównych, o większej luce dochodowej pomiędzy 20 procentami ludności najbogatszej i 20 procentami ludności najbiedniejszej (inaczej zwaną również współczynnikiem Giniego), poziom zaufania jest widocznie niższy, częściej występują zaburzenia psychiczne, jak również alkoholizm i narkomania, wyższy jest odsetek urodzeń przez nastoletnie matki i umieralność niemowląt, a przeciętne 14
dalsze trwanie życia jest krótsze. Do tego dochodzą problemy z otyłością, słabsze wyniki nauczania dzieci, przemoc (w tym większa skala zabójstw), wyższa liczba więźniów na 100 tys. mieszkańców i niższy poziom awansu społecznego (Wilkinson, Pickett 2011: 35). Aby skutecznie odpowiadać na te zagadnienia władze, zarówno na poziomie lokalnym, jak i państwowym, powinny zwrócić się ku polityce oferującej dobra i usługi wyrównujące szanse i podnoszące dobrostan wszystkich mieszkanek i mieszkańców, bez względu na ich indywidualny dobrobyt materialny i posiadane dobra pozycyjne. W tym duchu Ernst Friedrich Schumacher następująco formułuje teorię wartości: „prawdziwa wartość jakiejś rzeczy nie polega na tym, że można nią zaspokoić pragnienie, pożądanie czy chęć próżności, ale potrzebę dobrostanu” (Schumacher 1989: 58). Pomimo że pojęcie dobrostanu należy do powszechnego języka, jego znaczenie, jak wspomniano na początku tej części raportu, nie jest precyzyjne. Amartya Kumar Sen używa definicji dobrostanu jako „standardu życia”, który nie ogranicza się jedynie do zwykłego pakietu dóbr i usług (1987). Odwołuje się on do poziomu normatywnego odczuwania „dobrego życia”, które można określić jako kombinację różnych możliwości, dzięki którym egzystencja kobiet i mężczyzn, indywidualnie i w relacjach z innymi, ma miejsce w takich warunkach, jakie odpowiadają ich wartościom (moralnym, kulturowym, społecznym, religijnym etc.) oraz autonomii i potrzebie indywidualnej wolności. Niemniej jednak te ramy - kulturowe, moralne, polityczne i religijne, w jakich ludzie postrzegają swoje własne życie - nieuchronnie podlegają wpływom globalizacji, szczególnie w dobie nowych technologii, zacieraniu się granic, wysokiej mobilności i ponowoczesnej płynności. Stąd obecne rozważania na temat dobrostanu powinny się odnosić do tej wielowymiarowej i zmiennej przestrzeni, w której kobiety i mężczyźni, zarówno w sferze prywatnej, jak i publicznej powinni mieć równe szanse na dobre życie (Sen 1993). Najnowsze opracowania Rady Europy (2013) wskazują na podstawowe warunki, które muszą być spełnione, aby społeczności osiągnęły wysoki standard życia. Mieszczą się one w ośmiu kategoriach: dostępu do niezbędnych zasobów (np. żywności, ubioru, leków, informacji), kondycji najbliższego otoczenia (np. czystego środowiska, przestrzeni do życia, wypoczynku i spotkań, podstawowej infrastruktury), relacji z innymi (m.in. w rodzinie, w związkach, w pracy, z sąsiadami), relacji wewnątrz- i między-organizacyjnych (rozumianych jako funkcjonowanie litery prawa, przejrzystość, zapewnienie podstawowych praw i wolności), zbilansowania życia prywatnego i zawodowego (np. poprzez rozwój osobisty, dbanie o zdrowie, niezależność), równowagi społecznej (np. równość, solidarność, wzajemny szacunek), dobrego/złego samopoczucia (poczucie własnej wartości, odczuwanie satysfakcji/frustracji, szczęścia/smutku, stresu), oraz nastawienia i inicjatywy (odpowiedzialność za wspólne dobra, zaangażowanie społeczne, umiejętność słuchania i wsparcia innych). Warunki te odpowiadają wcześniejszym opracowaniom Amartyi Kumara Sena oraz Marthy C. Nussbaum, którzy znacznie wcześniej stworzyli podstawy teoretyczne (w zakresie ekonomii i filozofii) refleksji nad jakością życia, na których oparta również została metodologia opisanego tu badania. Świadomość powyżej opisanych czynników wpływających na dobrostan mieszkanek i mieszkańców zdecydowanie przybliża rządy i samorządy do kształtowania polityki w taki sposób, by stwarzać odpowiednie warunki do dobrego życia. Niemniej jednak proces przekształcania dóbr i usług w dobrobyt ludzi jest dość złożony. Nie wystarczy stosowne dobra i usługi dostarczać (co i tak jest dość trudne przy ograniczonych zasobach budżetowych), lecz równocześnie należy stymulować zmianę postaw społeczności wobec nich, budować szacunek i troskę. Włączenie samych mieszkanek i mieszkańców w procesy decyzyjne z pewnością może w tym pomóc. Kluczem do całego systemu przemiany jest dynamiczna współzależność jednostki i społeczności, która prowadzi do innowacyjnych transformacji społecznych, wyrażonych w nowych instytucjach, normach, konwencjach czy nawet modelach produkcji. W tych zmianach indywidualna wolność i sprawczość w obronie jakości życia każdego człowieka, a przez to i wspólnoty, stanowią najcenniejsze zdolności. To dzięki nim w dążeniu do 15
dobrego życia, uaktywniane są relacje społeczne i procesy (re)produkcyjne, na których opiera się budowa zrównoważonego w długim okresie społeczeństwa. Samorząd (który przecież także stanowią mieszkanki i mieszkańcy) takie procesy może pobudzać i wzmacniać. Poniżej, na rysunku 1 przedstawiono elementy procesu konwersji środków w dobrostan. W samym centrum schematu znajdują się możliwości stwarzane ludziom przez władze do realizacji ich indywidualnych i grupowych zdolności (lista przyjętych w tym projekcie możliwości znajduje się w części „Założenia projektu”). Dzięki wolnościom osobistym i kształtowaniu własnego życia mogą one i oni osiągnąć dobrostan. Na wskazane możliwości wpływ mają jednak zarówno środowisko i kontekst działania, jak i towary oraz usługi wytwarzane przez rynek i – co bardzo istotne w przypadku naszej analizy - nieodpłatnie przez gospodarstwa domowe. Te właśnie prace wykonywane są głównie przez kobiety. Skoro kobiety mają tak duży wpływ na losy społeczeństw, ich potrzeby i oczekiwania powinny znaleźć się w centrum uwagi władz centralnych i lokalnych.
Rys. 1. Proces konwersji środków w dobrostan
Źródło: Addabbo 2008: 6. Tłumaczenie własne.
Tindara Addabbo, jako jedna z pierwszych kobiet przeprowadzających badania nad dobrostanem lokalnych społeczności z perspektywy gender (we włoskich miastach), zwróciła uwagę, że ignorowanie różnic pomiędzy kobietami i mężczyznami, ich nierównych warunków życia, często stanowi przyczynę nierówności i kształtowania nieadekwatnej polityki społecznej. Zaleciła ona wdrażanie budżetowania pod kątem płci przez pryzmat dobrobytu mieszkanek i mieszkańców, które przede wszystkim wyszłoby od zdefiniowania złożonej natury istniejących nierówności. Tindara Addabbo podkreśliła także, że częstą metodologiczną pomyłką w procesie tworzenia corocznych planów wpływów i wydatków jest proste liczenie środków zamiast orientacji na rezultaty w długim okresie. Stąd ignorowanie złożoności indywidualnych i społecznych procesów, w których zasoby publiczne są przekształcane w faktyczny dobrobyt kobiet i mężczyzn (Addabbo 2008: 4). 16
Wstępnym założeniem do budżetów dobrobytu wrażliwych na płeć musiałoby zatem być uznanie, że podmiotami żyjącymi i funkcjonującymi w społeczeństwie są kobiety i mężczyźni, którzy fizycznie i historycznie umieszczeni są we wzajemnej relacji. Podmioty te różnią się i doświadczają innych społecznych przywilejów i wykluczeń, co dodatkowo związane jest z ich klasą, wiekiem, pochodzeniem etnicznym, religią itd. Dlatego w tym projekcie, przy analizie polityki społecznej prowadzonej przez poszczególne gminy, były brane pod uwagę dwa wymiary: nierówności płci oraz dobrobytu rozumianego jako równe szanse w społeczności lokalnej. Przeprowadzone badania odwoływały się zarówno do doświadczeń kobiet, jak i mężczyzn, biorąc pod uwagę procesy wpływające na dostęp do zasobów i umożliwiające im wykorzystanie różnych możliwości do kompozycji ich życia wedle wartości, które im przyświecają. Wypracowana lista możliwości (patrz część „Założenia projektu”), pozwalających działać i istnieć ludziom w danym kontekście społecznym, moralnym, terytorialnym i historycznym, odniesiona została do struktur polityczno-administracyjnych, łącząc je z funkcjami i celami budżetów lokalnych. W przeprowadzonych analizach punktem krytycznym było nadanie priorytetu możliwościom uznanym za najważniejsze przez lokalną społeczność. Perspektywa gender była w tym zakresie traktowana nadrzędnie, co zostanie opisane szczegółowo w kolejnej części.
Budżetowanie pod kątem płci Jak wspomniano we Wstępie do niniejszego raportu, w projekcie przyjęto definicję społecznokulturowej tożsamości płci (ang. „gender”), wskazując, że w odróżnieniu od płci biologicznej, którą reprezentuje anatomiczne ciało, projekt skupił się na społeczno-kulturowym znaczeniu kobiecości i męskości, a także odniósł się do ról społecznych, do jakich kobiety i mężczyźni są socjalizowani, a także do zmiennych sposobów akulturacji tego właśnie ciała (Butler 1986: 35). Takie podejście nawiązuje do słynnego zdania francuskiej filozofki Simone de Beauvoir „nikt nie rodzi się kobietą, lecz się nią staje” (Beauvoir 2003[1949]), wskazującego że gender jest stopniowo nabytym aspektem tożsamości. Ta kobieca bądź męska identyfikacja pociąga za sobą przyjęcie konkretnych ról i odpowiedzialności społecznych, co komunikuje się dziewczynkom i chłopcom już na wczesnym etapie ich rozwoju (zabawy, czytanki, ubiór), by egzekwować je następnie w ich dorosłym życiu. Kobietom z jednej strony odmawia się dostępu do życia publicznego i rozwoju profesjonalnego, z drugiej zaś przypisuje się im praktycznie wszystkie nieodpłatne prace wykonywane w gospodarstwie domowym. Mężczyźni zaś, na co wcześniej zwrócono tu uwagę, mają pozostać żywicielami rodzin. Tym samym praca wykonywana przez mężczyzn jest widoczna, uwzględniana w statystykach dotyczących rozwoju gospodarczego (np. PKB), w związku z tym jej wartość jest wysoko ceniona. Tymczasem prace wykonywane w gospodarstwie domowym pozostają niewidoczne, tym samym uważane są za mniej wymagające, mniej obciążające i gospodarczo nieistotne. Niemniej jednak bez tych prac społeczeństwa przestałyby się reprodukować, zabrakłoby opieki nie tylko nad dziećmi i osobami starszymi, ale także innymi osobami zależnymi. Szacuje się, że wartość tych nieodpłatnych prac jest równa wartości wszystkich usług publicznych1 świadczonych w lokalnych gospodarkach. Aby zarówno wyrównać szanse kobiet i mężczyzn w przestrzeni publicznej (w pracy zawodowej, w reprezentacji politycznej, w nauce), jak i prywatnej (dbanie o siebie, kontakt z rodziną i przyjaciółmi, wypoczynek) niezależnie od płci i uposażenia osoby powinny mieć szanse na podobny wymiar czasowy i jakościowy uczestnictwa w obu tych sferach. Tu nasuwają się trzy równoległe
1
Szacunki na podstawie „Budżetu czasu ludności” (GUS 2005) oraz wyliczeń Kantonu Bazylei (Gleichstellungsbüro 2003).
17
działania, które powinien wziąć pod uwagę samorząd2 przy planowaniu dorocznych budżetów: •
promocja kobiet i ich zdolności w przestrzeni publicznej wraz z poparciem dla partnerskiego dzielenia zadań i obowiązków w przestrzeni prywatnej, równolegle do eliminacji stereotypów i dyskryminacji,
•
odciążenie zarówno kobiet jak i mężczyzn z najbardziej czasochłonnych i uciążliwych prac, głównie związanych z opieką nad dziećmi, osobami starszymi i innymi osobami zależnymi, tak by mogli oni wykorzystywać swoje zdolności w pracy produktywnej i w rozwoju osobistym, czy po prostu mogli odpocząć,
•
stworzenie oferty możliwości realizacji swoich zdolności w tym samym stopniu skierowanej do dziewczynek i kobiet, jak chłopców i mężczyzn (infrastruktura i usługi).
Inicjatywy budżetowania pod kątem płci (ang. gender budgeting), znane są na świecie już od trzech dekad3 i skupiają się na trzech powyższych elementach, tak aby w jak najwyższym stopniu odpowiadać na różne potrzeby obu płci. Władze lokalne i centralne w ponad sześćdziesięciu krajach, szczycą się wieloma sukcesami na tym polu, począwszy od skutecznych kampanii włączających mężczyzn w prace domowe (kraje skandynawskie, w tym w Norwegii obowiązkowy urlop ojcowski w tym samym wymiarze czasu co macierzyński), zaangażowanie administracji w politykę antydyskryminacyjną, jak i tworzenie długofalowych strategii na rzecz równości płci, wraz z celami operacyjnymi i przyporządkowanymi im miernikami równości (patrz szerokie opracowanie na ten temat: „Perspektywa grup marginalizowanych w budżetach lokalnych na przykładzie narzędzia gender budget oraz budżetów partycypacyjnych” (Łapniewska 2011)). Podstawowymi oczekiwanymi rezultatami z wdrażania budżetów wrażliwych na płeć w każdym analizowanym przypadku były: •
„doprowadzić do reformy budżetowej, która pomogłaby kobietom i dziewczynkom osiągnąć ten sam status społeczny, jaki mają mężczyźni i chłopcy,
•
włączyć wartość nieodpłatnej pracy do obliczeń PKB (dzięki budżetom czasu ludności),
•
dołożyć starań, by zrekompensować nieodpłatne prace (w tym prace reprodukcyjne i opiekuńcze) odpowiednio kobietom i mężczyznom,
•
zapewnić, by reformy wydatków nie podważały zasady równości płci i awansu społecznego kobiet,
•
zapewnić, by wydatki budżetowe skierowane do kobiet były przynajmniej tak wysokie, jak ich udział w populacji,
•
wykazać w równolegle prowadzonych badaniach jakościowych, że nastąpił postęp w osiąganiu równości płci, zwiększył się dobrostan kobiet i ich pozycja” (Łapniewska 2011: 23).
Należy jednak pamiętać, że pierwszym krokiem przed podjęciem działań przez instytucje państwowe i samorządowe, były zawsze badania ilościowe i jakościowe. Ilościowe służyły określeniu faktycznej
2
W tym opracowaniu koncentrować się będę na samorządach lokalnych, jako że raport ten zaadresowany jest do polskich gmin. Nie oznacza to jednak, że władze wyższych szczebli nie powinny podejmować żadnych działań związanych z równością i równouprawnieniem płci, mają też one większe spektrum działania i większe na to środki.
3
Pierwsze „budżety kobiet”, jako komentarz z perspektywy płci do oficjalnych budżetów, powstały w Australii w 1984 roku (Budlender, Elson, Hewitt i Mukhopadhyay 2002).
18
sytuacji kobiet i obszarów, które wymagałyby interwencji (np. procent ubogich gospodarstw domowych prowadzonych przez kobiety lub procent kobiet na stanowiskach kierowniczych), jakościowe zaś ustaleniu najlepszych form działania w odpowiedzi na zidentyfikowane problemy. Do tego jednak niezbędne są statystyki z podziałem na płeć (których w polskich gminach brakuje), a także wola i fundusze do przeprowadzenia badań terenowych. W zrealizowanym projekcie udało się zebrać szereg danych z podziałem na płeć, niestety często nie należały one do tych samych kategorii (niektóre dotyczą poziomu gminy, inne powiatu). Niemniej jednak we wszystkich miejscowościach przeprowadzono sondaże (uzupełnione badaniem fokusowym w Gdyni), by poznać potrzeby i opinie mieszkanek i mieszkańców. Nowatorskie pozostaje odniesienie do jakości życia, którego dotychczas w Polsce nie stosowano, a które w najwyższym stopniu odpowiada wyobrażeniom rozwoju gmin w przyszłości. Metodologia badawcza została szczegółowo opisana w kolejnym fragmencie tego raportu. Na koniec tej części warto wspomnieć, że istnieje szereg błędnych przekonań o tym, czym są budżety wrażliwe na płeć (Varbanova 2010). Panuje m.in. przeświadczenie, że jedna uniwersalna recepta może być wdrożona w wielu miejscach na całym świecie, mimo że kultury, tradycje i społeczeństwa bardzo się różnią, również na terenie jednego kraju. Dla niektórych władz budżetowanie pod kątem płci jest celem samym w sobie, na co wskazuje wypowiedź: „Jeśli wpiszemy płeć do wytycznych budżetowych, będziemy mieli budżet wrażliwy na płeć” (Varbanova 2010: 14). Niestety, to dopiero początek drogi. Powszechnie uważa się także, że tego typu budżetowanie wymaga osobnych lub dodatkowych funduszy na kobiety (pozabudżetowych), tym samym wydaje się być luksusem dla gmin o poważnych problemach finansowych. Tymczasem w każdej gminie żyją i mężczyźni i kobiety, dlatego fundusze, które są do dyspozycji gminy powinny w równym stopniu odpowiadać potrzebom obu płci, czyli np. miasto powinno i budować drogi (właścicielami 2/3 pojazdów są mężczyźni4) i inwestować w transport miejski (którym głównie przemieszczają się kobiety). Budżetowanie pod kątem płci postrzegane jest również jako trudne (związane z ekonomią i wymagające określonych umiejętności) lub należące do kompetencji wyższej instancji (np. biura pełnomocnika rządu do spraw równego traktowania) czy organizacji kobiecych (które przecież nie oświetlą ciemnego parku). Wreszcie, dominuje opinia, że budżetowanie pod kątem płci stanowi panaceum na wszystkie nierówności genderowe, takiej jednak władzy to narzędzie (niestety) nie ma, a wiele zależy od samych mieszkanek i mieszkańców, którzy pośrednio lub bezpośrednio wyznaczają kierunki dalszego rozwoju i zmian (norm, konwencji, reguł) życia gminy.
Założenia projektu Narzędzia, które przygotowałam do badań ilościowych i jakościowych prowadzonych przez koordynatorki lokalne, odpowiadały postawionym nadrzędnym celom projektu:
4
•
cel strategiczny: doprowadzenie do wdrożenia budżetowania pod kątem płci w polskich JST w perspektywie podnoszenia jakości życia mieszkanek i mieszkańców,
•
cel operacyjny: wypracowanie narzędzi i dobrych praktyk we wdrażaniu budżetu wrażliwego na płeć w polskich JST na podstawie czterech gmin.
Na podstawie danych zebranych do raportu „Analiza Gender Budget: Budżet wrażliwy na płeć” (Opacka i Bałandynowicz-Panfil 2005).
19
Wybrane cztery gminy zostały laureatkami konkursu: „Budżet Równych Szans. Gender budgeting dla samorządów”, organizowanego przez polskie biuro UNDP (UNDP 2012). Pierwszym etapem projektu było przeprowadzenie w listopadzie 2012 roku szkoleń wprowadzających do tematyki gender oraz budżetowania pod kątem płci dla reprezentantek i reprezentantów administracji lokalnej gmin, jak i koordynatorek lokalnych. W tym czasie zostały także przedyskutowane narzędzia (patrz załączniki 1-5 do niniejszego raportu), tak aby odpowiadały one specyfice lokalnej i potrzebie gmin już na tym etapie projektu. Istotne było tu także studium wykonalności (ang. feasibility study), tak aby otrzymane rezultaty mogły być zestawione w analizie porównawczej (więcej na ten temat w kolejnej części, zatytułowanej: „Analiza porównawcza”), a rekomendacje na tyle uniwersalne, aby mogły być szerzej stosowane przez inne polskie gminy (vide cel strategiczny przedstawiony powyżej). Koordynatorki dokonały także diagnozy sytuacji lokalnej i zebrały dane niezbędne do weryfikacji postawionych w projekcie hipotez badawczych.
Hipotezy badawcze: 1. Płeć jest istotną cechą wpływającą na postrzeganie jakości życia w gminie. 2. Możliwości, które oferuje samorząd są różnie ważone przez mieszkanki i mieszkańców. 3. Płeć, jako kategoria analityczna, nie jest uwzględniana w dokumentach strategicznych gmin. 4. Mieszkanki i mieszkańcy w niewielkim stopniu mają wpływ na decyzje samorządu. 5. Istnieje związek pomiędzy inwestycjami samorządu w przedstawione w badaniu kategorie możliwości a dobrobytem mieszkanek i mieszkańców, w tym wyrównywaniem szans kobiet i mężczyzn. 6. Wyniki matrycy możliwości w stosunku do całego budżetu poszczególnych gmin nie różnią się znacząco od siebie. 7. Płeć jest cechą krytyczną w skutecznym zarządzaniu gminą i powinna być uwzględniana w planowaniu samorządowym.
Jak już wcześniej wspomniano, aby zebrać kluczowe dane i informacje do dalszych analiz przeprowadzono następujące badania pierwotne: •
badania ilościowe: sondaż wśród mieszkańców poszczególnych gmin (na podstawie Narzędzia 3),
•
badania jakościowe: wywiady strukturyzowane z Wójtami/Burmistrzem/Prezydentem, Przewodniczącymi Klubów Radnych i innymi kluczowymi osobami w gminach (na podstawie Narzędzia nr 2),
oraz badania oparte na źródłach wtórnych: •
badania literaturowe (do opracowania koncepcji, założeń do badań i przygotowania narzędzi),
•
analizę wtórną zebranych danych statystycznych dotyczących gminy przy pomocy pkt 2 Narzędzia nr1,
•
analizę aktów normatywnych gminy wymienionych w Narzędziu nr 1. pkt 3,
•
analizę dokumentacji instytucji przy pomocy zestawienia programów i funkcji służących podnoszeniu jakości życia mieszkanek i mieszkańców według typologii (za pomocą Narzędzia nr 20
4), •
i przygotowanie matrycy możliwości dla wszystkich gmin (przy pomocy Narzędzia nr 5).
Założono osiągnięcie następujących rezultatów: •
opracowanie raportów podsumowujących badania w poszczególnych gminach,
•
przygotowanie rekomendacji dla samorządów lokalnych do budżetów lokalnych na kolejne lata,
•
upowszechnienie narzędzi, metod badawczych i wyników badań, w taki sposób aby osiągnąć cel strategiczny,
•
wskazanie na dalsze kierunki badań nad budżetami gmin i równością płci.
Do niniejszego raportu zostały dołączone Narzędzia wraz z opisem wprowadzającym, który może być znaczący w przypadku, gdyby inne polskie JST także chciały na własne potrzeby podobne badanie przeprowadzić, lub częściowo wdrożyć proponowane rozwiązania. Wszystkie załączone dokumenty odwoływały się do stworzonej przeze mnie listy dwunastu możliwości (wzorowanej na włoskich doświadczeniach), które powinien stwarzać samorząd lokalny, tak aby poziom normatywnego odczuwania „dobrego życia” przez mieszkanki i mieszkańców wzrastał, a one/i same/i mogli żyć zdrowo, bezpiecznie i w wysokim stopniu wykorzystywać swój potencjał. Lista przyjętych w projekcie możliwości (szczegółowy opis poszczególnych kategorii znajduje się w narzędziu nr 1 na str. 48 niniejszego raportu): •
dostęp do wiedzy,
•
dostęp do pełnej informacji,
•
poczucie bezpieczeństwa,
•
możliwość prowadzenia zdrowego życia,
•
możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej,
•
pomoc w trudnej sytuacji życiowej,
•
możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku,
•
możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie,
•
możliwość opieki nad innymi,
•
możliwość dbania o siebie,
•
możliwość uczestnictwa w życiu publicznym,
•
możliwość życia w społeczeństwie równych szans.
Mając środki do stworzenia powyższych możliwości, w tym gwarantując równe szanse kobietom i mężczyznom na korzystanie z nich, samorząd lokalny mógłby podejmować świadome decyzje dotyczące takiej ich dystrybucji, aby dążyć do osiągnięcia dobrostanu mieszkanek i mieszkańców. Inwestycje w konkretne dziedziny, które mogły być dotychczas pomijane, bądź niekoniecznie uznane za priorytetowe, mogłyby doprowadzić także do rozwiązania lokalnych problemów, czy naświetlić kierunek 21
działania w długofalowej strategii władz. Rekomendacje dla analizowanych w projekcie gmin zostaną przedstawione w części „Zalecenia do budżetów”, wskazując także na możliwe różnice w ocenie obecnej sytuacji i wyborze priorytetów przez samorząd i mieszkanki/ców.
Jak zasygnalizowano we Wstępie do niniejszego opracowania, dotyczy ono czterech gmin, reprezentujących różne jednostki administracyjne: •
dwóch gmin wiejskich:
◦ Kluczy znajdujących się w województwie małopolskim, w powiecie olkuskim (ludność: 15 054 w 2012 r., w tym 51,5 proc. kobiet), wyróżnikami gminy są: Pustynia Błędowska (ok. 20 km2) objęta programem Natura 2000 oraz przynależność gminy do Związku Gmin Jurajskich,
◦ Pleśnej położonej w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim (ludność: 11 797 w 2012 r., w tym 50 proc. kobiet), która z uwagi na położenie geograficzne wyznaczyła 5 szlaków turystycznych pieszych oraz 4 trasy rowerowe o łącznej długości 24 km, dodatkowo można także korzystać z drogi wodnej szlakiem kajakowym na Dunajcu, •
jednej gminy miejsko – wiejskiej: Mszczonowa znajdującego się w województwie mazowieckim, w powiecie żyrardowskim (ludność: 11 611 w 2012 r., w tym 52 proc. kobiet), należącego do Lokalnej Grupy Działania Ziemia Chełmońskiego i będącego członkiem Związku Międzygminnego "Mazowsze Zachodnie",
•
i jednego miasta na prawach powiatu: Gdyni usytuowanej w województwie pomorskim (ludność: 248 939 w 2011r., w tym 52,5 proc. kobiet), która jest miastem portowym i od lat prowadzi w rankingach miast najlepiej zarządzanych.
Szczegółowe informacje charakteryzujące każdą z powyższych gmin pod kątem płci znajdują się w raportach cząstkowych opracowanych przez koordynatorki lokalne, które zostały przedstawione zarówno władzom lokalnym, jak i udostępnione szerszemu gronu zainteresowanych czytelniczek i czytelników przez Internet (zob. http://issuu.com/undp_poland). Tymczasem analiza porównawcza uzyskanych wyników badań w tych gminach zostanie przedstawiona w kolejnej części tego sprawozdania.
Analiza porównawcza Zamieszczone poniżej zestawienie wyników przeprowadzonych badań opiera się w pełni na raportach lokalnych, których autorkami są: Magdalena Korona (Klucze i Pleśna), Ewa Pieszczyk (Mszczonów) i Marta Siciarek (Gdynia). Struktura raportów jest jednolita i została narzucona odgórnie przez autorkę niniejszego opracowania, tak aby zebrane dane były współmierne. Interpretacja zebranych wyników obejmuje cztery obszary: zapisy dotyczące równości płci oraz dobrostanu mieszkanek/ców w kluczowych dokumentach gmin, rozumienie standardu życia oraz postrzeganie podanych możliwości przez osoby decyzyjne w gminach, fundusze przeznaczone w dotychczasowych budżetach na poszczególne możliwości (Urząd Miasta Gdynia nie udzielił UNDP informacji w tym zakresie, więc miasto jest z tej pozycji wyłączone) i odniesienie do potrzeb mieszkanek i mieszkańców.
22
Dokumenty gmin Jak wynika z przeanalizowanych przez koordynatorki lokalne dokumentów strategicznych, kierunki rozwoju gmin uwzględniają podnoszenie jakości życia, lecz nie odnoszą się do równości płci. Gmina Klucze podkreśla w Strategii Rozwoju: „Klucze są ośrodkiem o zrównoważonym rozwoju gospodarczym i stale wzrastającej jakości życia mieszkańców, tworzącym sprzyjające warunki dla rozwoju nowoczesnej przedsiębiorczości i wspierającym aktywność lokalną” (Strategia Rozwoju Gminy Klucze na lata 2004-2013: 2). Z kolei Pleśna swoją misję kieruje zarówno do osób ją odwiedzających, jak i mieszkanek i mieszkańców: „Pleśna – gmina turystyczna, ze zrównoważonym rolnictwem, atrakcyjnym miejscem do zamieszkania i rozwoju” (Strategia Rozwoju Gminy Pleśna 2008-2015: 2). Mszczonów za główny cel stawia sobie „[z]dobycie i utrzymanie konkurencyjnej pozycji w stosunku do gmin ościennych poprzez stwarzanie warunków do harmonijnego i dynamicznego rozwoju gospodarczego” (Strategia Rozwoju Mszczonowa 2007: 84). Tymczasem drugi priorytet ze Strategii Rozwoju Gdyni odnosi się do potencjału gdyńskiego rynku pracy, jakości oferty edukacyjnej, szkoleniowej, kulturalnej i sportowej w mieście, wspierania gorzej uposażonych grup społecznych, pielęgnowania historycznego dorobku i tradycji społeczności gdyńskiej, jak również prowadzenia współpracy międzynarodowej, co także wskazuje na zorientowanie na podnoszenie standardu życia jej mieszkanek i mieszkańców (Strategia Rozwoju Gdyni 1998: 8). Wszystkie gminy biorące udział w projekcie odnoszą się do każdej ze zdefiniowanych możliwości w swoich kluczowych dokumentach strategicznych. W Kluczach „[n]ajczęściej, w 9 z 11 analizowanych dokumentów, pojawiło się odniesienie do możliwości dostępu do wiedzy, w 8 do dostępu do pełnej informacji, w 7 do poczucia bezpieczeństwa, prowadzenia zdrowego życia oraz pomocy gminy w trudnych sytuacjach życiowych, a w 6 do możliwości dbania o siebie. Najrzadziej w dokumentach strategicznych planowano umożliwienie dotarcia do każdego miejsca w gminie (2 dokumenty) oraz opiekę nad innymi i życie w społeczeństwie równych szans (3 dokumenty)” (Korona 2013a: 71-74). W Pleśnej „[n]ajczęściej, w 6 z 8 analizowanych dokumentów, pojawiło się odniesienie do stwarzania poczucia bezpieczeństwa, zaś w czterech dostępu do wiedzy, prowadzenia zdrowego życia, tworzenia odpowiednich warunków do pracy i życia oraz możliwości dbania o siebie. Najrzadziej w dokumentach strategicznych planowano pomoc gminy w trudnych warunkach życiowych i możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie (2 dokumenty) oraz życia w społeczeństwie równych szans (1 dokument)” (Korona 2013b: 125-127). W Mszczonowie najczęściej (w 6 spośród 9 analizowanych dokumentów) znalazło się odniesienie do prowadzenia zdrowego życia, poczucia bezpieczeństwa oraz uczestnictwa w życiu publicznym. Najrzadziej wskazywały one na możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku oraz opieki nad innymi (2 dokumenty) (Pieszczyk 2013: 180-183). Gdynia we wszystkich studiowanych dokumentach odnosi się do opieki nad innymi (8 dokumentów), w 7 do możliwości znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej, zaś w 6 do możliwości dostępu do wiedzy. W najmniejszym stopniu ujmuje możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie (1 dokument) oraz możliwość życia w społeczeństwie równych szans, możliwość dbania o siebie i dostęp do pełnej informacji (możliwości te zostały wspomniane w 2 dokumentach) (Siciarek 2013: 247-253). Kategoria płci pojawia się w dwóch spośród analizowanych dokumentów w Kluczach, czterech w Pleśnej, i Mszczonowie, oraz dwóch w Gdyni. W Kluczach w Strategii Rozwoju Gminy oraz Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych, Integracji i Polityki Społecznej przedstawiono dane statystyczne dotyczące ludności gminy z podziałem na płeć, w drugim z omawianych tu dokumentów autorzy poświęcili również uwagę bezrobociu kobiet na rynku pracy. Niestety pomimo uwagi, że kobiety są „często negatywnie postrzegane przez pracodawców, co utrudnia im znalezienie zatrudnienia” wskazującej na stereotypy i uprzedzenia pracodawców, którym należałoby przeciwdziałać, autorzy 23
sugerują, że to bierność i obciążenie problemami są przyczyną braku aktywności zawodowej kobiet (Korona 2013a: 75). Strategia w takiej formie, która w dodatku nie jest oparta na badaniach pierwotnych, wymaga natychmiastowej interwencji i usunięcia dyskryminujących zapisów. Podobne zalecenie dotyczy innych dokumentów strategicznych i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym (Korona 2013a: 7677). Zabrakło także uwzględnienia kobiet w Programie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, pomimo iż statystyki wskazują, że to one najczęściej są jej ofiarami. Podobny problem zidentyfikowano w gminie Pleśna, w której pomimo przedstawienia statystyk z podziałem na płeć ofiar i sprawców przemocy, w stawianych celach i proponowanych działaniach brakuje tego wyszczególnienia (np. zalecenia prowadzenia programów wzmacniających pozycję kobiet oraz samoobrony, a także obowiązkowej terapii dla mężczyzn oduczającej przemocy). Choć, co warto podkreślić, gmina Pleśna częściej od pozostałych jednostek samorządu terytorialnego badanych w tym projekcie odnosi się do pojęcia płci w swoich dokumentach, nie formułuje ona celów i zadań z uwzględnieniem tej kategorii, co wymaga refleksji w kolejnych aktualizacjach dokumentów (Korona 2013b: 127). Mszczonów w swojej Strategii Rozwoju wskazuje na kobiety jako opiekunki z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, oraz kobiety w ciąży i wychowujące dzieci, które pobierają zasiłki (Pieszczyk 2013: 185). W Gminnym Programie Profilaktyki tymczasem odnosi się jedynie do matek (z dziećmi). Pomimo iż więcej kobiet widnieje w statystykach osób posiadających wyższe wykształcenie, nie jest to podkreślone w omówieniu. To zdecydowanie zbyt mało, nie tylko jeśli chodzi o gromadzenie danych z podziałem na płeć, ale także podstawową wiedzę o lokalnym społeczeństwie. Jako że szczególną wagę przywiązuje się w gminie do przedsiębiorczości, koordynatorka lokalna sugeruje analizę ze względu na płeć, wiek i sektor lokalnej gospodarki z uwzględnieniem pytania: „kto najczęściej zakłada małe przedsiębiorstwa i mikrofirmy, które dominują?” (Pieszczyk 2013: 185). W Gdyni obecność kobiet zauważono wśród osób poszukujących pracy (znaczna przewaga nad mężczyznami utrzymująca się od lat – np. 73 proc. w 2007 r.) oraz doświadczających przemocy. To zdecydowane niedoreprezentowanie kobiet w celach i strategiach podejmowanych przez miasto wymaga bezzwłocznej zmiany. Umożliwianie mieszkankom i mieszkańcom pełniejszego wykorzystania własnych zdolności zależy w dużym stopniu od środków, jakimi dysponuje gmina. Stąd w projekcie zarysowano poziom dochodów i wydatków gmin, biorąc pod uwagę podstawowe działy budżetów (szczegółowe omówienie patrz raporty dot. poszczególnych gmin punkt II. 4. „Wstępna analiza budżetu”). Pierwszą diametralną różnicą, która zdecydowanie wpływa na wartości zamieszczone w Tabeli 1, jest rozbieżność w wydatkach gminy przypadających na każdą osobę ją zamieszkującą. Gminy Klucze i Pleśna reprezentują podobny rząd wielkości wydatków na jednego mieszkańca: Klucze – 2965zł, Pleśna - 2641 zł. Mszczonów pomimo podobnej liczby mieszkanek i mieszkańców dysponuje już kwotą 3931zł na osobę. Największy budżet posiada Gdynia, która wydaje średnio 5249 zł na osobę. Klucze ujęły w planie budżetu na 2012 rok kwotę wydatków w wysokości 44 638 016 zł, a dochodów w wysokości 39 667 364 zł. Najważniejsze wydatki gmina poniosła na oświatę i wychowanie (42 proc. budżetu), pomoc społeczną (16 proc.), gospodarkę komunalną i ochronę środowiska (11 proc.), administrację publiczną (11 proc.), kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego (6 proc.), oraz transport i łączność (3 proc.). Największy udział w planie dochodów miały dochody od osób prawnych i fizycznych (PIT i CIT) (48 proc.), subwencja oświatowa i równoważąca (29 proc.), dochody z oświaty i wychowania (5%), oraz gospodarki komunalnej i ochrony środowiska (4%). Pleśna zaplanowała na 2012 rok wydatki o wielkości 31 150 694 zł, a dochody 29 472 483 zł. Największy udział w planie wydatków stanowiły wydatki na oświatę i wychowanie (43 proc.), pomoc społeczną (13 proc.), rolnictwo i łowiectwo (9 proc.), administrację publiczną (7 proc.), transport i łączność (6 proc.) oraz gospodarkę komunalną i ochronę środowiska (4 proc.). Jednocześnie założono, że największy udział w planie dochodów będą miały: subwencja oświatowa i wyrównawcza (57 proc.), 24
wpływy z podatków (PIT i CIT) oraz opłat (21 proc.), z pomocy społecznej (13 proc.), rolnictwa i łowiectwa oraz gospodarki komunalnej i ochrony środowiska (odpowiednio 3 proc. i 2,5 proc.). Mszczonów w planie finansowym na 2012 r. przewidział wydatki w wysokości 45 430 826 zł oraz dochody 44 383 831 zł. Najważniejsze pozycje w planie wydatków stanowiły: oświata i wychowanie (35 proc.), pomoc społeczna, gospodarka komunalna i ochrona środowiska, oraz kultura fizyczna i sport (każda pozycja odpowiednio 11 proc.), administracja publiczna (10 proc.), a także transport i łączność (8 proc.). Dochody do budżetu uzyskano przede wszystkim z opłat od osób fizycznych i prawnych (55 proc.), oświatowej subwencji ogólnej dla samorządu terytorialnego (19 proc.), dochodów z pomocy społecznej (8 proc.), kultury fizycznej i sportu (7 proc.). Gdynia zaplanowała wydatki na poziomie 1 306 619 849 zł oraz dochody 1 174 551 552 zł. Główne wydatki skierowane były na cele związane z oświatą i wychowaniem (25 proc. budżetu), transportem i łącznością (24 proc.), działalnością usługową (12 proc.), pomocą społeczną (8 proc.), gospodarką komunalną i ochroną środowiska (7 proc.), administracją publiczną (6 proc.), kulturą i ochroną dziedzictwa (3 proc.). Najważniejsze wpływy pochodziły od mieszkanek i mieszkańców (PIT i CIT) (45 proc. dochodów), z subwencji oświatowej (19 proc.), transportu i łączności (11 proc.), działalności usługowej (9 proc.), gospodarki mieszkaniowej (7 proc.) a także pomocy społecznej (5 proc.). Wszystkie powyższe gminy największą część wpływów do budżetu uzyskały dzięki podatkom płaconym przez mieszkanki i mieszkańców oraz subwencji oświatowej i równoważącej. Podobna struktura wydatków, choć różny udział procentowy poszczególnych działów w budżecie, wynika naturalnie z wypełniania obowiązków ustawowych nałożonych na gminy. W stosunku do wcześniejszej analizy dokumentów można powiedzieć, że wydatki gmin są zbieżne z najczęściej występującymi możliwościami, choć priorytety nie są jednakowe np. Klucze w dokumentach wysoką wagę przypisują poczuciu bezpieczeństwa i prowadzeniu zdrowego życia, czego budżet gminy nie odzwierciedla, a Gdynia wiele uwagi poświęca możliwości znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej, a w budżecie niewiele jest inwestycji w tym zakresie. Dlatego refleksja samorządów wszystkich gmin nad spójnością dokumentów strategicznych z alokacjami finansowymi byłaby pożądana. Jak już wcześniej wspomniano majątek i wpływy mają kluczowe znaczenie w przypadku możliwości inwestycyjnych gmin na rzecz podnoszenia standardu życia mieszkanek i mieszkańców, stąd między innymi rozbieżności wyników badań danych ilościowych przedstawionych w Tabeli 1. Poniższa tabela zestawia dane statystyczne dla czterech gmin wedle możliwości. Naturalnie warto tutaj podkreślić, że gminy małe nie mogą konkurować z dużymi miastami, które mają znacznie większe budżety i tym samym nakłady na edukację, kulturę czy sport. Stąd poniższe zestawienie zaprezentuje dane charakterystyczne dla wszystkich analizowanych miejscowości (pomijając wartości charakterystyczne np. tylko dla Gdyni), z niewielkimi wyjątkami. W tabeli nie zamieszczono wykształcenia mieszkańców. Zdecydowanie może być to czynnik wpływający na powstawanie i utrzymanie np. obiektów sportowych, kultury czy sztuki, lecz stwierdzenie takie wymagałoby dodatkowych badań empirycznych. Największa liczba osób z wyższym i średnim wykształceniem spośród analizowanych obszarów skupia Gdynia (kobiety 20 proc. wyższe i 34 proc. średnie; mężczyźni 15 proc. wyższe i 29 proc. średnie) zaraz po niej gmina Klucze (kobiety 8 proc. wyższe i 26 proc. średnie; mężczyźni 6 proc. wyższe i 24 proc. średnie), kolejno Mszczonów (kobiety 5,1 proc. wyższe i 22 proc. średnie; mężczyźni 3,1 proc. wyższe i średnie 19 proc.) i Pleśna (kobiety 4 proc. wyższe i 17 proc. średnie; mężczyźni 3 proc. wyższe i 14 proc. średnie). Najwięcej osób posiadających wykształcenie zasadnicze zawodowe koncentruje Pleśna (21 proc. kobiet i 30 proc. mężczyzn), następnie Gdynia (16 proc. kobiet i 28 proc. mężczyzn) i Mszczonów (15 proc. kobiet i 23 proc. mężczyzn), a najmniej spośród analizowanych - gmina Klucze (13 proc. kobiet i 25 proc. mężczyzn). Na taką sytuację może wpływać wiele czynników np. odległość od ośrodków kształcenia, zamożność mieszkańców (nie wszyscy 25
mogą pozwolić sobie na utrzymanie dziecka na studiach w mieście), dostęp do wiedzy lokalnie, struktura wykształcenia w najbliższym otoczeniu, czy potrzeba takiego wykształcenia do osiągnięcia dobrostanu w danej gminie (fachowa wiedza zawodowa może być uznana za dostatnią). Aby umożliwić porównanie wyników dla czterech gmin w Tabeli 1 wedle przyjętych możliwości, oprócz standardowej ilości występowania danego dobra (np. ilości kin czy muzeów) w wielu pozycjach dane zostały przeliczone na 1000 mieszkanek/ców, tam gdzie to możliwe z podziałem na płeć (wtedy przeliczenie danych dotyczących kobiet odnosiło się tylko do populacji kobiet w danej miejscowości (czyli na 1000 mieszkanek) i analogicznie mężczyzn tylko do populacji mężczyzn (na 1000 mieszkańców)), dane te w opisie oznaczone zostały gwiazdką „*”. Tabela 1. Dane statystyczne według możliwości Możliwość
Dostęp do wiedzy
Dostęp do informacji
Poczucie
Kategoria - ilość Klucze (lub na 1000 mieszkanek/có w w roku*)
Pleśna
Mszczonów
Gdynia
Liczba muzeów, 0 teatrów, oper
0
0
5
Liczba osób b.d. korzystających z ww.*
b.d.
b.d.
1550
Liczba kin
0
1
1 (8 sal)
Liczba widzów* 362
b.d.
b.d.
2959
Liczba bibliotek 2 i filii
5
2
23
Liczba 85 czytelniczek/ów *
159
168
175
Szkoły podstawowe
11 (0,93*)
6 (0,52*)
40 (0,16*)
Liczba uczniów 843 (56*)
888 (75*)
840 (73*)
12664 (51*)
Gimnazja
2 (0,17*)
2 (0,17*)
31 (0,12*)
Liczba uczniów 413 (27*)
404 (34*)
409 (35*)
6818 (27*)
Wynikający z ustawy
Tak
Tak
Tak
Tak
Konsultacje społeczne
Tak (jedynie plany współpracy z NGOs)
Tak (wybrane programy strategiczne)
Tak (program rozpoczęty IX.2013 w ramach POKL)
Tak (wybrane programy)
Dodatkowo
b.d.
b.d.
Gminne Centrum Informacji
Centra Aktywności Lokalnej i Punkty Informacji Obywatelskiej
Liczba
1,26
0,17
1,73
2,6
1
7 (0,46*)
2 (0,13*)
26
bezpieczeństwa policjantek/ów*
Możliwość prowadzenia zdrowego życia
Liczba interwencji – przemoc domowa*
31
1,5
1,04
18,9
Ratownictwo medyczne*
b.d.
b.d.
b.d.
69,4
Przeciętne dalsze trwanie życia - kobiety
81,3 lat
81,5 lat
81 lat
80,3 lat
Przeciętne dalsze trwanie życia mężczyźni
72,5 lat
73,9 lat
73 lata
73,2 lat
Liczba osób 9,6 26,7 197,1 niepełnospraw- (korzystających (korzystających nych* z pomocy społ.) z pomocy społ.)
159,4
Liczba osób 5,3 starszych korzystających z inst. opieki*
14,4
b.d.
2,3
Liczba osób starszych – zajęcia dodatk. oferowane przez gminę*
-
-
-
40,2
Miejsca w szpitalach*
4,4
0,76
4,2
3,9
Dodatkowo
-
-
-
Zdrowotne programy profilaktyczne
Ścieżki rowerowe
0 km
trasy 24 km
1,6 km
115 km
Osoby 134,4/166,4 pracujące kobiety/mężczy źni*
56,6/43,9 268/446,1 (przedsiębiorst wa powyżej 9 zatrudnionych)
274,1 (bez podziału na płeć)
Osoby bezrobotne k/m*
49,2/38,6
37,7/39,8
23/18,6
74,7
94,6
97,9
43,5
76,2
134,7
78,1/66,3
Możliwość pracy i prowadzenia Przeciętne 92,3 działalności wynagrodzenie gospodarczej w stos. do średniej krajowej Liczba 92,2 przedsiębiorstw mikro <9 pracowników*
27
Pomoc w trudnej sytuacji życiowej
Możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku
Możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie
Możliwość opieki nad innymi
Liczba 3,3 przedsiębiorstw małych 10-49p.*
2,5
4,2
5,6
Liczba przeds. średnich i dużych 50>*
0,46
0,08
0,78
1,18
Osoby korzystające z pomocy społecznej*
80,1
71,6
94,1
43,1
Rodziny 29 otrzymujące zasiłki na dzieci*
54,5
29,5
8,8
Wypadki w 2,14/3,33 pracy w roku kobiety/mężczy źni*
0,47/0,97
0,9/1,37
14,8/48,3
Lokale 0/3,7 socjalne/komun alne*
0,2/0,7
0/5,8
1,7/22,6
Zanieczyszczenie środowiska
Przekroczone normy tlenku azotu (NOx)
Przekroczone normy tlenku azotu (NOx) i pyłu zawieszonego (PM10)
Przekroczone normy pyłu zawieszonego (PM10)
Przekroczone normy tlenku azotu (NOx) i pyłu zawieszonego (PM10)
Inwestycje w odnawialne źródła energii
Tak
Tak
Tak
Tak
Liczba samochodów*
1002
470
625
450 osobowych/8 3 ciężarowe
Gęstość zaludnienia (os./km2)
126
140
76
1843
Zagęszczenie sieci drogowej na 1 km2
1,42
1,82
2,96
2,92
Ilość linii transportu publicznego
6 (0,4*)
1 (0,08*)
b.d.
79 (0,32*)
Liczba dzieci urodzonych w 2012 r. (dla Gdyni 2011)
153 (10,16*)
127 (10,76*)
128 (11,08*)
2232 (8,97*)
Żłobki
0
0
1 (0,09*)
8 (0,03*)
Przedszkola
6 (0,4*) 2 (0,17*) popyt w 100 %
2 (0,17*)
79 (0,32*) 28
zaspokojony Liczba miejsc publiczne instytucje opieki nad dziećmi i młodzieżą
173 (11,5*) korzystających 183 (12,2*)
30 (2,5*) korzystających 40 (3,4*)
b.d.
589 (2,4*)
Liczba miejsc - 23 (1,5*) inst. opieki nad korzystających osobami 23 (1,5*) starszymi
0
b.d.
322 (1,3*)
Liczba miejsc – 70 (4,6*) inst. opieki nad korzystających osobami 83 (5,5*) bezdomnymi
0
b.d.
374 (1,5*)
Liczba miejsc – 35 (2,32*) ( inst. opieki nad korzystających osobami 35 (2,32*) niepełnosprawn ymi
0
b.d.
141 (0,57*)
Beneficjentki/ci b.d. pomocy w miejscu zamieszkania
b.d.
b.d.
1574 (6,3*)
Wykorzystanie 3550 (458*) / samorządowyc 8750 (1200*) h obiektów sportowych kobiety/mężczy źni w 2012 roku
b.d.
b.d.
b.d.
70 (11,9*)/ 220 (37,3*) szacunkowo
55(9*)/ 281(51*) 1322 (10,1*)/ 3602 (30,5*)
Uczestniczki/cy 344 (23*) pozostałych zajęć oferowanych przez gminę
b.d.
b.d.
b.d.
Tereny zielone 52,26 / 27 parki/lasy (w tym park (% pow. gminy) krajobrazowy)
0 / 14,9
0,04 / 16,5
b.d. / 46,1
Udział procentowy kobiet wśród kandydatek/ów na urząd wójta/burmi-
0%, wybrany mężczyzna na obecną kadencję
0%, wybrany mężczyzna na obecną kadencję
0%, wybrany mężczyzna na obecną kadencję
Osoby 65 (8,4*)/165 uczestniczące w (22,6*) zajęciach sport. Możliwość finans. przez dbania o siebie gminę k/m
Możliwość uczestnictwa w życiu publicznym
1 tura 20%, II tura 50%, wybrany mężczyzna na obecną kadencję
29
strza/prezydent a Udział proc. kobiet wśród radnych gminy/miasta
33%
13%
13%
32%
Udział proc. kobiet wśród sołtysek/ów i przewodniczących zarządu rad dzielnic
33%
33%
53%
36%
Udział proc. 44% kobiet wśród radnych sołectw/członki ń/ów zarządu dzielnic
34%
b.d.
42%
Czy wydzielone Tak Tak są fundusze (0,6% budżetu) (0,79% sołeckie/dzielni budżetu) cowe z budżetu?
Tak Tak (0,9% budżetu) (0,97% budżetu)
Obecność Admin. 80% kobiet na Kierown. 58% kluczowych Samodz. 100% stanowiskach w urzędzie gminy/miasta
Admin. 71 % Kierown. 60% Samodz. 25%
Admin. b.d. Kierown. 75% Samodz. b.d.
Admin. 59% Kierown. 47% Samodz. 100%
Kobiety 75% zarządzające innymi jednostkami samorządowym i
83%
73%
43%
Tak (zdrowie, aktywność zawodowa)
Tak (zdrowie)
Działania na rzecz kobiet
Tak (aktywność Tak polityczna, (bezrobocie) zdrowie)
Przeciwdziałani Tak (OPS) e wykluczeniu Możliwość życia ekonomicznospołecznemu w społeczeństwie Działania na Tak równych szans rzecz osób starszych Działania na Tak rzecz osób niepełnosprawnych
Tak (OPS)
Tak (Gminne Tak Centrum Informacji, OPS)
Tak
Tak
Tak
Tak
Tak
Tak
30
Inne grupy de- Nie faworyzowane np. pochodzenie etniczne, rasa, narodowość, religia, orientacja psychoseksualn a
Nie
Nie
Nie
Stanowisko ds. równych szans kobiet i mężczyzn
Nie
Nie
Nie, ale jest do spraw rodziny
Nie
* - dane na 1000 mieszkańców (w przypadku podziału na płeć - odpowiednio na 1000 kobiet/1000 mężczyzn) b.d. - dane do analizy porównawczej nie zostały dostarczone przez urząd gminy/miasta lub koordynatorkę lokalną Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów sporządzonych przez koordynatorki lokalne.
Dane przedstawione w powyższej tabeli nie wyczerpują zagadnienia stwarzania mieszkankom/com przez samorząd lokalny możliwości do dobrego życia. Pierwotnie zaplanowano zebranie wielu szczegółowych danych dotyczących dostępności dóbr i usług oferowanych przez gminę, jednakże wiele z nich nie jest ewidencjonowanych, a już szczególnie rzadko z podziałem na płeć. Listę rekomendowanych danych do dalszych badań, które we własnym zakresie może zbierać gmina, by prowadzić świadomą i długofalową strategię na rzecz podnoszenia jakości życia mieszkanek i mieszkańców, zamieszczono w Narzędziu nr 1 pkt 2 (załącznik 1). Wiele z nich pozwoli gminom poszerzyć powyższe zestawienie z Tabeli 1, a także sprawdzić jakie zmiany zaszły na jej terytorium na przestrzeni lat (badanie trendu). Lista ta stanowi tylko propozycję rozważanych wymiarów odpowiedniego standardu życia i może być dowolnie zmieniania, czy uzupełniana przez władze lokalne. Z drugiej strony zebrano wiele informacji opisowych, które zostały ujęte w bardziej szczegółowych raportach spisanych przez koordynatorki lokalne. Informacje te jednak ze względu na miejscową specyfikę nie były współmierne i nie mogły zostać porównane z innymi gminami. Powyższe wyniki pozostawiam do interpretacji samym gminom. Wskazują one na wiele oczywistych wniosków np. im większa miejscowość, tym bogatsza oferta kulturalna i edukacyjna, więcej czytelniczek/ów książek, ale też i większe przepełnienie szkół; choć i na wiele nieoczywistych np. gminy wiejskie i wiejsko-miejska w tym badaniu w szerszym zakresie prowadzą konsultacje społeczne i wdrażają programy partycypacyjne niż miasto. Powyższe wyniki nie służą w żadnej mierze ocenie badanych miejscowości, mają jedynie inspirować i zachęcać do dalszych wysiłków podejmowanych przez samorządy na rzecz dobrostanu ich mieszkanek i mieszkańców.
Wywiady z członkiniami i członkami władz lokalnych Koordynatorki lokalne przeprowadziły szereg wywiadów z kluczowymi osobami w badanych gminach, których wpływ na podejmowane decyzje oceniony został jako znaczący. Podsumowania i omówienia poszczególnych wypowiedzi znajdują się w punkcie czwartym raportów cząstkowych zatytułowanym „IV. Znaczenie równości płci i dobrego standardu życia dla przedstawicieli samorządu lokalnego”. Konkretne wywiady zostały oparte na schemacie Narzędzia nr 2, które zostało załączone do 31
niniejszego raportu. Celem przeprowadzonych wywiadów było poznanie opinii respondentek i respondentów na temat rozwoju gmin pod kątem dobrobytu jej mieszkanek i mieszkańców. Zebrane wypowiedzi podsumowane są poniżej. Władze gminy Klucze utożsamiają dobry standard życia w gminie z możliwościami zdefiniowanymi w tym projekcie. Równe szanse obu płci w osiąganiu dobrobytu, do których nawiązywało kolejne pytanie, były różnie postrzegane przez kobiety i mężczyzn. Respondentki dostrzegły, że mężczyźni są faworyzowani na rynku pracy, podczas gdy respondenci utrzymywali, że szanse kobiet i mężczyzn na osiągnięcie dobrobytu są jednakowe (czego niestety nie potwierdzają żadne badania empiryczne). Wśród wizji dalszego rozwoju gminy dominowały głosy skupione na jej rozwoju gospodarczym, który miałyby być gwarantem jej atrakcyjności. Jedynie Zastępczyni Wójta Gminy zwróciła uwagę na dostęp do dóbr kultury, możliwość wykonywania kreatywnej pracy i realizowania swoich pasji, których brak powoduje migrację młodych ludzi do miast. Wedle wszystkich respondentów mieszkanki i mieszkańcy gminy mają tożsame oczekiwania wobec władz samorządowych. Jakkolwiek ponownie Zastępczyni Wójta podała pomysły na wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn w gminie, które stanowią przykłady dobrego rządzenia. Obecnie gmina nie prowadzi bezpośrednio działań w tym zakresie, aczkolwiek wspiera inicjatywy, których uczestniczkami są kobiety (np. Uniwersytet Trzeciego Wieku), lub pośrednio głównymi beneficjentkami usług (np. Klubu Dziecięcego czy przedszkola). W przyszłości planowane są działania na rzecz większego udziału kobiet w sporcie (i finansowanie także sportów innych niż piłka nożna). Na koniec badane osoby wskazały, że prowadzenie działań na rzecz wyrównywania szans kobiet i mężczyzn wiedzie do większego partnerstwa pomiędzy płciami oraz swobody i pewności kobiet w sferze publicznej, co wskazuje na znaczny potencjał równościowy gminy. W Pleśnej osoby decyzyjne również podały znaczenie dobrego standardu życia zbieżne z przyjętymi w tym projekcie możliwościami. Przy czym szczególne znaczenie nadano infrastrukturze oraz pobudzaniu mikroprzedsiębiorczości, które to nadają kierunek dalszemu rozwojowi gminy. Poza jednym wyjątkiem świadomość wykluczenia kobiet, szczególnie ze sfery publicznej, oraz istnienia stereotypów związanych z płcią jest wysoka, co daje solidne podstawy do wdrażania polityki równych szans kobiet i mężczyzn. Respondentki i respondenci dostrzegają możliwość różnych oczekiwań kobiet i mężczyzn od samorządu, choć wskazują także na różnicowanie związane z wiekiem. Gmina realizuje kilka inicjatyw skierowanych bezpośrednio do kobiet (np. siłownię dla kobiet), choć to ciągle niewiele, zarówno Wójt, jak i Sekretarz mają pomysły na wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn (m.in. poprzez edukację antydyskryminacyjną dzieci, czy włączanie kobiet w działalność polityczną). Brakuje uchwał w tym zakresie, lecz wszystkie osoby, z którymi przeprowadzano wywiady zauważają istotę takich działań dla podniesienia jakości życia. Opinie respondentek i respondentów z Mszczonowa nie odbiegały bardzo od powyższych profili gmin Klucze i Pleśna. Również dobrostan mieszkańców został zdefiniowany głównie przez pryzmat posiadanej pracy i odpowiednich zarobków. Rozwój gminy utożsamiany był także z rozwojem infrastruktury technicznej, choć podkreślona została również waga wiedzy oraz rekreacji. Uderzające natomiast jest niedostrzeganie przez respondentów istniejących nierówności pomiędzy kobietami i mężczyznami, szczególnie przy tak niskiej reprezentacji kobiet wśród radnych. Brakuje odniesień do strukturalnych nierówności oraz dostrzeżenia roli mężczyzn w konstruowaniu wykluczającego status quo. Jednocześnie wszyscy respondenci wyraźnie wskazują na różne oczekiwania kobiet i mężczyzn od samorządu, choć nie widzą potrzeby podejmowania działań mających na celu wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn. Nie były także składane propozycje uchwał w tym zakresie. W Gdyni nie tylko powiązano standard życia z możliwościami, lecz także zwrócono uwagę na znaczenie zrównoważonego rozwoju, opieki oraz partycypacji mieszkańców w podejmowaniu decyzji o mieście. Prawie wszystkie respondentki i respondenci są zgodni co do istniejących nierówności 32
społecznych i niższych szans kobiet na osiągnięcie dobrobytu. Słusznie podają, że gwarantowanie instytucji opieki może te szanse wyrównać, szczególnie dla dzieci, osób starszych i niepełnosprawnych. Co do postrzegania odmienności potrzeb kobiet i mężczyzn zdania są podzielone. Osoby, które je zauważają wskazują na działania wyrównawcze np. edukację dzieci obalającą stereotypy, czy promowanie partnerskiego modelu rodziny. Istotne jest tu także zwrócenie uwagi respondentek/tów na różnice społeczno-ekonomiczne mieszkanek/ców i np. zaproponowanie prowadzenia zajęć pozaszkolnych dla dzieci z niezamożnych rodzin. Miasto nie prowadzi programów bezpośrednio związanych z równością szans kobiet i mężczyzn, jak również nie składano propozycji uchwał w tym zakresie. Jednakże temat uznany został za ważny i na forum Rady Miasta otwarta została dyskusja nad podjęciem możliwych działań na rzecz równości płci. Ostatnim elementem badań jakościowych było nadanie wag poszczególnym możliwościom wedle ich znaczenia dla respondentki/ta: od 1 – priorytetowa do 12 – najmniej ważna. W Tabeli 2 zestawiono porządek wag uzyskany ze średniej ocen z danych miejscowości, przy czym w Gdyni brano pod uwagę tylko wartości liczbowe uzyskane w badaniu5. Wielokrotne nadanie tej samej wagi (np. w Pleśnej priorytetowe zostały uznane dwie możliwości: dostęp do wiedzy i znalezienie pracy) wynika z uzyskania tego samego wyniku liczbowego przez dane możliwości przy obliczaniu średniej z uzyskanych głosów. Tabela 2. Możliwości uznane przez władze lokalne za priorytetowe (badania jakościowe) Możliwości dostęp do wiedzy dostęp do pełnej informacji poczucie bezpieczeństwa prowadzenie zdrowego życia znalezienie pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej pomoc w trudnej sytuacji życiowej praca i życie w odpowiednich warunkach i czystym środowisku dotarcie do każdego miejsca w gminie opieka nad innymi dbanie o siebie uczestnictwo w życiu publicznym życie w społeczeństwie równych szans
Klucze 3 7 2 6
Pleśna 1 8 4 3
Mszczonów 3 9 1 5
Gdynia 3 8 2 10
1 5
1 7
2 6
1 4
4
2
4
6
9 8 11 12
6 7 3 5
8 8 10 11
2 9 7 9
10
3
7
5
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów sporządzonych przez koordynatorki lokalne.
5
Jest to jedyna miejscowość, w której uzyskane wyniki nie odpowiadają metodologii zadania, por. raporty koordynatorek lokalnych część IV, pkt 9. „Zestawienie wag nadanych przez respondentów wymienionym możliwościom.” Niezrozumienie polecenia może wynikać z jego błędnego wyjaśnienia przez koordynatorkę lokalną.
33
W zasadzie wyłania się dość jednolity obraz najistotniejszych charakterystyk w opinii badanych. We wszystkich gminach za priorytetowe uznano możliwości: znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej, dostępu do wiedzy oraz poczucia bezpieczeństwa. Z dość podobnego rozkładu wag dla Kluczy, Mszczonowa i Gdyni wyróżnia się Pleśna, może to wynikać, jak wspomniano we wcześniejszym opisie wywiadów, z wysokiej świadomości istniejących nierówności wśród respondentek/ów, a tym samym słusznego powiązania aspektu równości płci z jakością życia mieszkanek i mieszkańców. Jednakże oprócz deklaratywnych wskazań powyższych możliwości, na realizację priorytetów powinny być także przeznaczone fundusze. Stąd kolejne badanie, które zostało wykonane za pomocą Narzędzia nr 4 wśród Wydziałów i Jednostek gmin, przedstawione poniżej.
Alokacje budżetowe wedle możliwości stwarzanych przez samorząd Interesujący obraz wydatków budżetowych gmin powstał dzięki zaangażowaniu wydziałów i jednostek gmin w szczegółowe przypisanie wydatków odpowiednim możliwościom. Prośba dotycząca wykorzystania Narzędzia nr 4 wynikała z potrzeby głębszej oceny alokacji środków gminy wedle możliwości, a tym samym uzupełnienia wstępnej analizy budżetu dokonanej w punkcie „Dokumenty gmin” niniejszego opracowania. Z oceny tej wyłączona została Gdynia, gdyż jak wcześniej wspomniano, nie dostarczyła ona UNDP danych w tym zakresie. Poniżej przedstawiono trzy wykresy kołowe, wskazujące na udział procentowy budżetu na stwarzanie poszczególnych możliwości w stosunku do całości wydatków przeznaczanych na te możliwości. W przypadku gminy Pleśna dokonano przyporządkowania 56 proc. całego budżetu gminy, w Kluczach 82 proc., zaś w Mszczonowie 70 proc. Szczegółowe opracowanie znajduje się w raportach koordynatorek lokalnych w punkcie V „Alokacje budżetowe na rzecz równości płci oraz dobrostanu mieszkańców”. Rys. 2. Porównanie alokacji budżetowych na poszczególne możliwości (udział procentowy) Gminy Pleśna (strona lewa) i Gminy Klucze (strona prawa)
Źródło: Korona 2013a: 102, Korona 2013b: 151
34
Rys. 3. Porównanie alokacji budżetowych na poszczególne możliwości Gminy Mszczonów (udział procentowy w stosunku do całego budżetu gminy)
Źródło: Pieszczyk 2013: 223
Powyższe przyporządkowanie zilustrowało priorytety nadawane przez gminę poszczególnym możliwościom wedle inwestycji. Zaobserwować można, że i tym razem dostęp do wiedzy oraz pomoc instytucjonalna dominują wśród innych pozycji, anektując około połowę budżetu. Tymczasem pomimo nadania w wywiadach najwyższego priorytetu możliwości znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej na żadnym z wykresów nie zajmuje ona znaczącej pozycji. Gmina jednakże to nie tylko osoby nią zarządzające, ale także jej mieszkanki i mieszkańcy, którym poświęcony p zostanie ostatni punkt tej części raportu.
Głos mieszkanek i mieszkańców
Głos osób zamieszkujących badane gminy jest ważny nie tylko z uwagi na fakt, że są one głównym źródłem dochodów gmin, lecz także ze względu na spójność postrzegania dalszego dals rozwoju tych miejscowości przez całą lokalną społeczność. Zgoda interesów i oczekiwań, empatia i zrozumienie dla potrzeb różnych grup żyjących na danym terytorium to klucz do wzajemnego szacunku, a także efektywnej roli samorządu, który reprezentuje osoby osoby zamieszkujące gminę. Aby poznać zdanie mieszkanek i mieszkańców (podział ze względu na płeć jest przewodni w tym badaniu, to dzięki niemu widać, że oczekiwania obu płci są odmienne) przeprowadzono sondaże w czterech gminach oraz wywiady fokusowe. Ankieta eta do sondaży zamieszczona w załączniku nr 3 została udostępniona przez strony www gmin i w formie papierowej u urzędach. Poniższe zestawienie (Tabela nr 3) przygotowano w oparciu o raporty koordynatorek lokalnych, które zebrały wyniki sondaży i wywiadów. Nie wszędzie 35
jednak próba była reprezentatywna. W Kluczach na ankiety odpowiedziało 77 osób (78 proc. kobiet i 20 proc. mężczyzn) czyli 0,5 proc. populacji, dodatkowo w fokusie udział wzięło12 osób (6 kobiet i 6 mężczyzn). W Pleśnej na sondaż udzieliło odpowiedzi 179 osób (62 proc. kobiet i 35,2 proc. mężczyzn) co daje bardzo dobry wynik 1,5 proc. populacji oraz 11 osób uczestniczyło w wywiadzie fokusowym (6 kobiet i 5 mężczyzn). W Gdyni pozyskano 17 ankiet (od 10 kobiet i 7 mężczyzn) czyli 0,07 promila populacji, zaś w zogniskowanym wywiadzie grupowym wzięło udział 8 osób (5 kobiet i 3 mężczyzn). W Mszczonowie próba jest najniższa, zebrano jedynie 6 ankiet (od 1 kobiety i 5 mężczyzn). W poniższej Tabeli nr 3 zostały zebrane średnie ocen ważności poszczególnych możliwości dla mieszkanek i mieszkańców gmin, uporządkowane w kolejności od 1-najważniejsza (najniższa średnia liczbowa z uzyskanych wyników) oraz 12-najmniej istotna (najwyższa średnia wśród uzyskanych odpowiedzi). Priorytetowy wybór trzech najważniejszych możliwości został wyszczególniony na niebiesko.
Tabela 3. Możliwości uznane przez mieszkańców za priorytetowe gminy możliwości/płeć dostęp do wiedzy dostęp do pełnej informacji poczucie bezpieczeństwa prowadzenie zdrowego życia znalezienie pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej pomoc w trudnej sytuacji życiowej praca i życie w odpowiednich warunkach i czystym środowisku dotarcie do każdego miejsca w gminie opieka nad innymi dbanie o siebie uczestnictwo w życiu publicznym życie w społeczeństwie równych szans
Klucze kobiety mężczyźni 3 3 4 2 2 5 2 3
Pleśna kobiety mężczyźni 2 4 3 4 1 1 2 2
Mszczonów kobiety mężczyźni 10 11 3 10 5 6 3 5
Gdynia kobiety mężczyźni 8 9 5 5 1 3 4 7
1
1
1
2
3
3
3
2
3
5
1
4
3
2
12
11
3
3
2
3
7
1
6
1
4
3
2
4
9
4
2
4
4 4 5
5 3 5
3 4 5
5 6 7
8 2 8
7 9 9
11 9 7
10 8 6
5
4
4
6
1
8
10
12
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów sporządzonych przez koordynatorki lokalne.
Podobnie jak w przypadku odpowiedzi udzielonych przez władze lokalne wiodącym wyborem mieszkanek i mieszkańców było znalezienie pracy i możliwość prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Co do pozostałych wskazań zaleca się porównanie bezpośrednio w gminach zniuansowanych różnic między kobietami i mężczyznami, a także wyłowienie rozbieżności pomiędzy postrzeganiem gminy i jej rozwoju przez samorząd oraz mieszkanki i mieszkańców. Uwzględnienie czynnika płci jest także krytyczne w budowaniu strategii umożliwiających zarówno kobietom, jak i mężczyznom w pełni wykorzystywać ich zdolności i w ten sposób przyczyniać się do podnoszenia standardu życia całej społeczności lokalnej.
36
Zalecenia do budżetów Aby budżety lokalne były wrażliwe na płeć i jednocześnie przyczyniały się do podnoszenia standardu życia w gminie ważne jest zaangażowanie władz samorządowych w działania na rzecz równości płci. Wola polityczna może być wyrażona w przyjęciu „Polityki na rzecz równości”, spisanej w formie krótkiego dokumentu deklarującego, że gmina w dbałości o dobro mieszkanek i mieszkańców stawia sobie za cel wdrożenie takich zmian w swojej działalności strategicznej i operacyjnej, które doprowadzą do jednakowych możliwości wykorzystania własnego potencjału i zdolności przez kobiety i mężczyzn, oraz osiągnięcia przez nich wysokiej jakości życia. Deklaracja taka może być również zilustrowana działaniami na rzecz równości, na których koncentruje się gmina oraz odnosić się do wartości, które przyświecają polityce gminy, w tym do praw człowieka. Takie pismo dobrze byłoby umieścić w widocznym miejscu w urzędzie gminy, aby mieszkanki i mieszkańcy mogli się z nim swobodnie zapoznać. Naturalnie takie świadectwo powinno znaleźć dalsze odzwierciedlenie w wizji, strategii oraz celach długofalowych stawianych przez władze lokalne. Zarówno z etycznego, jak i praktycznego punktu widzenia, na co wskazały badania przytoczone w części „Jakość życia a gender” niniejszego raportu, przyczynianie się do zmniejszenia istniejących nierówności to najlepsza inwestycja w dobrostan mieszkańców i możliwość uniknięcia poważnych problemów społecznych. Kolejną rekomendacją do budżetów byłoby włączenie kryteriów równości płci do procedury budżetowej. Oznacza to udzielenie odpowiedzi na następujące pytania: •
w których działach budżetu mogą być zawarte fundusze przeznaczone na aktywności przyczyniające się do równości płci?
•
w jakich istniejących pozycjach wydatków można zawrzeć nowe programy na rzecz równości płci?
•
czy potrzebne są dodatkowe fundusze na zbieranie danych z podziałem na płeć w ramach wyszczególnionych możliwości stwarzanych przez samorząd?
•
jakie dane posiada gmina, dzięki którym można byłoby zaobserwować zmiany zjawiska nierówności statusu kobiet i mężczyzn w gminie?
•
jakie zasoby (materialne i niematerialne) powinny być skierowane tylko do kobiet, aby miały one równe szanse na dobre życie?
•
jaki jest udział procentowy wydatków skierowanych do kobiet i dziewczynek w całkowitych wydatkach gminy i jak zmienia się on w czasie?
Byłoby wskazane, aby polityka równości, o której tu mowa, dotyczyła nie tylko równych szans kobiet i mężczyzn, ale reprezentowała perspektywę różnorodności (którą przyjęło wiele miast europejskich). W wielowymiarowym otoczeniu społecznym, w którym dziś żyjemy, nie tylko różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami są wyjątkowo widoczne, lecz także wykluczenia związane z religią, rasą, pochodzeniem etnicznym, narodowością, wiekiem, niepełnosprawnością, statusem społecznoekonomicznym, orientacją psychoseksualną itd. Władze lokalne mogą pomagać w integracji wymienionych mniejszości w gminie, traktując dane terytorium jako przestrzeń społeczną, w której wszystkie mieszkanki i mieszkańcy mogą się rozwijać i wykorzystywać swój potencjał. To samorząd tworzy ramy dla tego rozwoju, z jednej strony przyjmując i modyfikując normy, z drugiej zaś strony budując infrastrukturę i oferując usługi niezbędne do stworzenia równych szans na dobre życie. Empatia z grupami defaworyzowanymi oraz włączenie ich w budowanie lokalnej polityki równościowej są w tym przypadku kluczowe. 37
Redukowanie nierówności i zapewnianie sprawiedliwości społecznej może odbywać się poprzez odpowiednią redystrybucję posiadanych w budżetach środków, z jednej strony trafiających bezpośrednio lub pośrednio (poprzez programy, projekty czy usługi) do mieszkanek i mieszkańców, a z drugiej strony stymulującą podmioty do odpowiednich działań na rzecz równości m.in. poprzez ogłaszane konkursy i udzielane dotacje dla organizacji i instytucji zajmującymi się wyrównywaniem szans kobiet i mężczyzn, jak i działaniami na rzecz grup marginalizowanych. Doświadczenia wielu polskich gmin wskazują, że organizacje pozarządowe potrafią dobrze i efektywnie zarządzać pozyskanymi środkami, a badane w tym projekcie gminy mają dobre doświadczenia ze współpracą z sektorem pozarządowym. Kolejnym ważnym aspektem o ogromnym wpływie na jakość życia kobiet i mężczyzn, który nie jest ujmowany w planach finansowych, jest nieodpłatna praca wykonywana przez kobiety i mężczyzn. Jak wskazują statystyki budżetu czasu ludności (GUS 2005) kobiety prawie dwa razy więcej czasu poświęcają na nieodpłatne zajęcia i prace domowe niż mężczyźni, na czym traci cała gospodarka, gdyż przeważnie wykonują je one kosztem pracy zawodowej i rozwoju osobistego. Rekomendacją dla samorządu w tym zakresie będzie stworzenie infrastruktury świadczącej usługi na rzecz utrzymania produktywności i kapitału społecznego – przejmującej prace reprodukcyjne i opieki (nie tylko tworząc żłobki i przedszkola dla każdego dziecka w gminie, lecz także oferujących opiekę nad innymi osobami zależnymi, w tym starszymi, co jest istotne w przypadku starzejących się społeczeństw). Jak wskazują liczne badania inwestycje w infrastrukturę społeczną mają znaczący wpływ na wzrost gospodarczy regionu (Instytut Badań Strukturalnych 2009), a ten wymiar był najszerzej dyskutowany przez respondentki i respondentów prowadzonych badań. Zebrane dane pokazały także, że brakuje spójności dokumentów strategicznych gminy z alokacjami finansowymi, wskazaniami kluczowych osób decyzyjnych w gminie i jej mieszkanek i mieszkańców odnośnie priorytetowych dla nich możliwości. Dlatego warto poświęcić czas na refleksję nad tym, jaki komunikat gminy wysyłają do osób zamieszkujących gminę, a co de facto chciałyby przekazać i czy odpowiada on oczekiwaniom mieszkanek i mieszkańców. Z pewnością w sferze równości odpowiednie byłoby jasne sformułowanie pojęć takich jak: równość, różnorodność, przeciwdziałanie dyskryminacji i przemocy oraz eliminacja stereotypów związanych z płcią. Logiczną konsekwencją byłoby opracowanie planów i programów promujących równość kobiet i mężczyzn, oraz prawa człowieka, a także usunięcie z istniejących dokumentów strategicznych dyskryminujących czy oceniających zapisów (patrz zalecenia koordynatorek lokalnych). Mieszkanki i mieszkańcy z pewnością docenią także przyjęcie przez gminy długofalowych planów inwestycyjnych, adresowanych zarówno do kobiet, jak i mężczyzn z uwzględnieniem możliwości, na które szczególnie zwrócili oni uwagę. Lokalne społeczności myślą długoterminowo, chętnie także uczą się jak działa gmina i uczestniczą w jej rozwoju, co warto uznać i wykorzystać przy kształtowaniu polityki lokalnej. Jak wynika z raportów koordynatorek lokalnych, mieszkanki i mieszkańcy podają często konkretne pomysły dotyczące priorytetowych inwestycji tj.: budowa ogólnodostępnej hali sportowej czy bogatsza oferta ośrodka kultury. Niektóre wskazane propozycje nie wymagają nawet wysokich nakładów finansowych np. organizowanie spotkań z dzielnicowymi, poprawa bezpieczeństwa, konsultowanie decyzji samorządu oraz zmiana formy i dróg komunikacji z mieszkańcami. Raporty cząstkowe dały obraz potrzeby integracji lokalnej społeczności, jednak wskazywano na brak miejsc do spotkań w przestrzeni publicznej (ławeczek, skwerów, ośrodka lub restauracji). Wiele uwagi poświęcono również naturze. Mieszkankom/ńcom nie tylko marzy się basen, lecz także uporządkowane i strzeżone kąpielisko nad rzeką, czy możliwość korzystania z alternatywnego transportu, jakim jest rower. We wszystkich miejscowościach władze wyraźnie angażują się w sprawy związane z ekologią, a na jej wagę wskazują także mieszkańcy (chęć segregowania odpadów, inwestycje w źródła energii odnawialnej, karanie osób nielegalnie wysypujących śmieci do lasu etc. ). Dobrze byłoby podtrzymać ten trend, wzbogacając go o 38
elementy świadomej konsumpcji (w tym anty-konsumpcji) oraz zachęcania do wspierania lokalnej gospodarki. W kwestii możliwości najwyżej ocenionej przez mieszkanki/ców gmin, czyli możliwości pracy i prowadzenia działalności gospodarczej, samorządy powinny wspierać i stymulować zakładanie spółdzielni socjalnych (znanych w innych krajach europejskich pod nazwą „kooperatyw”) i budowę większej infrastruktury. Choć mikro- i małe przedsiębiorstwa stanowią podstawę gospodarczą kraju, wiele z nich nie ma szansy na wzrost i rozwój w związku z ograniczonymi środkami, jakimi dysponują. Grupa osób zakładająca wspólnie i na równych zasadach przedsiębiorstwo, któremu przyświecają cele i wartości nie tylko związane z indywidualnymi zyskami, ale dobrostanem wszystkich członkiń/ów, ma dużo większe pole działania i możliwości rozkwitu. Taka formuła sprawdziła się w innych krajach Unii Europejskiej, w której średnio 40 proc. udziału w rynku mają właśnie spółdzielnie (w Finlandii nawet 75 proc., w Holandii 68 proc.), a na liście dziesięciu największych firm europejskich produkujących nabiał znalazły się cztery spółdzielnie. Jednocześnie, jak wynika z przeprowadzonych badań, mieszkanki/cy Gdyni, miasta które może się poszczycić wysokim zatrudnieniem, większą uwagę przywiązywali do możliwości partycypacji w podejmowaniu decyzji dotyczących miasta niż zagadnieniom pracy. Jak sygnalizują polskie socjolożki/dzy włączanie mieszkanek/ców w proces konsultacji (które przecież nie są dla władz wiążące), czy przyznanie mieszkankom/com prawa do bezpośredniego zgłaszania projektów uchwał, przełamują letarg społeczny i brak zaufania, aktywizując lokalną społeczność: „[l]udzie angażują się wtedy, kiedy czują, że ich głos się liczy” (Giza-Poleszczuk 2009). Badane w tym projekcie gminy już poczyniły pierwsze kroki w tym zakresie, nie tylko konsultując inwestycje infrastrukturalne, czy przeznaczając część budżetu do decyzji mieszkankom/com (fundusze sołeckie), lecz także na własny użytek prowadząc badania potrzeb mieszkanek/ców. Sugerowanym usprawnieniem w tym zakresie mogłaby być skrzynka postawiona w urzędzie na propozycje usprawnień i zmian w danej miejscowości, do której mieszkanki/cy mogliby wrzucać swoje propozycje (byłby to także sygnał wysyłany do mieszkanek/ców, że ich pomysły mają znaczenie). Włączanie mieszkańców w budowanie wspólnej przestrzeni sprawia także, że czują się oni za nią odpowiedzialni, dbając o nią i monitorując jej użytkowanie, przeciwdziałając zaśmieceniu, zubożeniu i dewastacji. Stąd dążenie do demokracji bezpośredniej, w tym tworzenie budżetów obywatelskich ma swoje uzasadnienie, a ścisła współpraca z lokalną społecznością po prostu się opłaca (również w sensie świadczenia usług przez lokalną społeczność na rzecz dóbr wspólnych). Jak podkreślają ekonomiści, we współpracy najważniejsze są dwa czynniki, które są ściśle ze sobą powiązane: zaufanie i uczciwość (poczucie sprawiedliwości) (Ostrom 1990). Do tego niezbędna jest przejrzystość (procesów, procedur, strategii, wydatków budżetowych) i sprawna komunikacja z mieszkankami/cami, również tymi, którzy nie mają dostępu do Internetu. Oba te aspekty wymagają pracy we wszystkich badanych gminach i samorządy powinny zastanowić się, jakie udoskonalenia w tych obszarach byłyby w stanie wdrożyć. Dobrą praktyką łączącą zagadnienia równych szans kobiet i mężczyzn z jakością życia, jest wyznaczenie osoby w urzędzie odpowiedzialnej za politykę antydyskryminacyjną i równość płci. Nazwa samego stanowiska nie gra tu roli (np. w Gdyni jest to stanowisko pełnomocnika ds. rodziny), lecz zakres jej obowiązków. W austriackich gminach praktyką jest sporządzanie przez taką osobę, przy wsparciu innych urzędniczek/ków i organizacji pozarządowych, raportów nt. wyrównywania szans kobiet i mężczyzn w interwale pięcioletnim. Do raportów takich niezbędne jest zbieranie danych w podziałem na płeć, jak również studiów przypadku i dobrych praktyk. Dzięki kontynuacji tego przedsięwzięcia dostrzegalne są zmiany i trendy poszczególnych zjawisk społecznych charakterystycznych dla wymiaru płci. Podstawowymi kategoriami ujmowanymi w tych raportach są m.in.: reprezentacja polityczna kobiet i mężczyzn, udział obu płci w życiu społecznym, promowanie równości, przeciwdziałanie stereotypom oraz różnorodnym formom dyskryminacji i nierównego traktowania, promowanie równości wśród pracodawców, w edukacji, kulturze, sporcie i ochronie zdrowia, umożliwianie opieki nad dzieckiem i innymi osobami, bezpieczeństwo, przeciwdziałanie przemocy, wykluczeniu społeczno-ekonomicznemu i 39
stwarzanie godnych i zdrowych warunków do codziennego życia kobietom i mężczyznom. Jak wskazują wymienione tu określenia, płeć ma charakter horyzontalny, dlatego jest reprezentowana w każdej pozycji budżetowej, nawet jeśli język dokumentów na to nie wskazuje. Horyzontalna polityka równości płci znalazła m.in. swoje odbicie w planowaniu wielu miast skandynawskich, w których rządzący za cel postawili sobie równy dostęp kobiet i mężczyzn do zasobów miejskich. Zaowocowało to poszerzeniem chodników, oświetleniem parków, inwestycjami w transport miejski oraz bezpieczne tereny zielone i prace zabaw. W przypadku tworzenia budżetów wrażliwych na płeć w Polsce, które stosowałyby taką politykę, warto byłoby opracować proste narzędzia ewaluacyjne wdrażanych zmian, uwzględniające np.: udział w całkowitych wydatkach – wydatków na cele priorytetowe dla kobiet, balans płci uczestniczek i uczestników szkoleń publicznych, udział wydatków na sport chłopców i dziewczynek, oraz inne wskaźniki ujęte np. w Narzędziu nr 1 załączonym do tego raportu. Dzięki zebranym wskaźnikom samorząd terytorialny w przyszłości mógłby wprowadzać działania korygujące i niwelować największe nierówności występujące w gminie. Jednocześnie ewaluacja budżetu powinna uwzględniać głosy osób, na rzecz których realizowano zadania (poziom satysfakcji kobiet i mężczyzn z oferowanych usług). To sprawiłoby, że działania byłyby bardziej przejrzyste i efektywne, a założone cele dotyczące równości płci byłyby osiągane.
Dyskusja i kierunki kierunk i dalszych badań Dążenie do równości jest przedsięwzięciem długoterminowym, nawet kraje skandynawskie, które osiągnęły bardzo wiele na tym polu, przyznają, że nierówności w ich społeczeństwach dalej istnieją, co jednak nie pozwala im na stracenie z oczu tego nadrzędnego celu. Jak wspomniano we wstępnie do Narzędzia nr 1, zrealizowany projekt pilotażowy „Budżet równych szans. Gender budgeting dla samorządów” nie wyczerpuje możliwości badań i analiz budżetu oraz procesów budżetowych z punktu widzenia dobrego standardu życia mieszkanek i mieszkańców oraz równości płci. Stanowi on zaledwie przyczynek do dyskusji nad różnicami pomiędzy społecznymi rolami mieszkanek i mieszkańców danego terytorium, których poziom normatywnego odczuwania „dobrego życia” jest stymulowany przez możliwości stwarzane przez samorząd, które to możliwości zarówno kobietom, jak i mężczyznom, indywidualnie i w relacjach z innymi, pozwalają żyć na co dzień wedle przyjętych przez nich wartości. W przyszłości sama idea powinna się rozwijać w kierunku pożądanym przez mieszkanki/ców (dążenie do demokracji bezpośredniej), co uwzględnia także dowolną modyfikację listy przedstawionych tu dwunastu możliwości w zależności od potrzeb lokalnej społeczności. Dalsze badania są niezbędne, m.in. przy użyciu budżetów czasu ludności, do przedstawienia pełnego obrazu prac wykonywanych w danej gminie przez kobiety i mężczyzn. Tym samym widoczne stałyby się różnice pomiędzy płciami w podziale czasu i obowiązków na rzecz reprodukcji społecznej i opieki, oraz w czasie przeznaczonym na prace produkcyjne (odpłatne). Różnice te prowadzą do mniejszego bądź większego wykorzystania przez kobiety i mężczyzn możliwości oferowanych przez samorząd (np. partycypacji w życiu politycznym, wypoczynku i rekreacji itd.). Dzięki opisanym różnicom trafniejsze byłyby zalecenia dotyczące polityki lokalnej. Włoskie badaczki (Addabbo, Lanzi, Picchio 2010) wskazują na kilka dalszych kroków, począwszy od: •
formułowania konkretnych zaleceń politycznych i monitorowania ich wdrażania, włącznie ze środkami przeznaczanymi z budżetu gminy na osiągnięcie konkretnych celów, jak i
•
obserwacji postępów w stwarzaniu przez samorząd możliwości mieszkankom i mieszkańcom do wykorzystania ich potencjału (lista możliwości z przypisanymi im danymi statystycznymi, 40
zbieranymi np. jak wspomniano wcześniej - co pięć lat).
‐
Społeczno kulturowa równość płci jest nieodzownym elementem dobrego standardu życia i jako taka powinna być ujęta w każdej polityce i programie realizowanym przez władze lokalne. Dalsze monitorowanie dokumentów gminy pod tym kątem może w przyszłości wpłynąć na większą wrażliwość samorządu na wyznaczanie różnych priorytetów dla kobiet i mężczyzn, w odpowiedzi na ich odmienne potrzeby. Gmina jednakże, to nie tylko instytucje samorządowe, lecz wszystkie podmioty działające na jej terytorium (patrz Rys. 3). Tym samym przy prowadzeniu analiz powinien być brany pod uwagę ich formalny i nieformalny wpływ (pozytywny/negatywny) na decyzje samorządowe. Rys. 4. Architektura sieci instytucjonalnej na poziomie lokalnym
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Addabbo, Lanzi, Picchio 2010: 491.
Jak wcześniej wielokrotnie wspomniano, należy pamiętać, że gmina to jej mieszkanki i mieszkańcy, którzy mogą mieć specyficzne problemy i potrzeby, związane z konkretną historią, kulturą czy lokalizacją miejscowości. Jednocześnie mogą oni mieć pomysły na podniesienie standardu życia w gminie i wyrównywanie szans, bazując na własnej wiedzy i doświadczeniach. Dlatego wprowadzanie budżetów partycypacyjnych/obywatelskich cieszy się w Polsce coraz większym uznaniem i może stanowić docelowe rozwiązanie dla gmin, które zostały objęte niniejszym projektem Biura Projektowego UNDP w Polsce.
Podsumowanie Zgodnie z założeniami przyjętymi w prowadzonych badaniach udało się pozytywnie zweryfikować postawione hipotezy badawcze i przyczynić do realizacji szerszych celów, jakim miał służyć projekt. Zaproponowane w niniejszym opracowaniu zmiany mają charakter uniwersalny i mogą zostać wdrożone nie tylko przez badane gminy, lecz także przyczynić się do uwrażliwienia na płeć budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego w Polsce, tym samym doprowadzając do podniesienia jakości 41
życia ich mieszkanek i mieszkańców. Próby wyobrażenia sobie naszych miejscowości w przyszłości, w formie wizualnej jak i funkcji społecznej, jaką wypełniają, może doprowadzić do efektywniejszego i bardziej kreatywnego wykorzystania zasobów, jakie one posiadają z całą ich różnorodnością. To otwarcie na głosy z zewnątrz, na różne potrzeby, na tworzenie wspólnych przestrzeni interakcji może zaowocować pełniejszym i bogatszym zarządzaniem gminami, a tym samym większymi możliwościami na dobre życie lokalnych społeczności. I taką też drogę powinny obrać lokalne samorządy, do czego mamy nadzieję zachęcił niniejszy projekt.
Literatura Addabbo T. (2008), Well-Being Gender Budgets: Italian Local Government Cases, CAPPaper nr 41. Addabbo T. (2008), Gender Budgeting & Capability Approach, Bilbao 9‐10 June. Addabbo T., Lanzi D., Picchio A. (2010), Gender Budgets: A Capability Approach [w:] Journal of Human Development and Capabilities, Vol. 11, No. 4, s. 479‐ 498, Routledge. Beauvoir de, S. (2003[1949]), Druga płeć, Warszawa: Jacek Santorski & Co. Budlender D., Elson D., Hewitt G. i Mukhopadhyay T. (2002), Gender Budgets Make Cents. Understanding gender responsive budgets, London: The Commonwealth Secretariat. Butler J. (1986), „Sex and Gender in Simone de Beauvoir's Second Sex”, Yale French Studies 72, Simone de Beauvoir: Witness to a Century, Yale University Press, pp. 35-49. Easterlin R. (1974), „Does Economic Growth Improve the Human Lot?” [w:] R. David, M. Reder (red.), Nations and Households in Economic Growth: Essays in Honor of Moses Abramovitz, New York: Academic Press, Inc. Giza-Poleszczuk (2009), „Chałupnicze społeczeństwo obywatelskie”, wywiad prowadzony przez Dominikę Wielowieyską, Gazeta Wyborcza 20.05.2009. Gleichstellungsburo (2003), Der kleine Unterschied in den Staatsfinanzen: Geschlechterdifferenzierte Rechnungsanalysen im Kanton Basel-Stadt, Bazylea: Stat. Amt und Frauenrat des Kantons BaselStadt. GUS (2005), Budżet czasu ludności 1 VI 2003-31 V 2004, Warszawa: GUS, Departament Statystyki Społecznej. Instytut Badań Strukturalnych (2009), Analiza wpływu inwestycji w infrastrukturę społeczną na wzrost gospodarczy województwa śląskiego: Raport końcowy, Katowice: Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego. Korona M. (2013a), „Raport z badań zrealizowanych w gminie Klucze”, [w:] UNDP, Budżetowanie wrażliwe
na płeć a jakość życia. Raport z projektu „Budżet równych szans. Gender budgeting dla samorządów”, Warszawa 2013 Korona M. (2013b), „Raport z badań zrealizowanych w gminie Pleśna”, [w:] UNDP, Budżetowanie wrażliwe
na płeć a jakość życia. Raport z projektu „Budżet równych szans. Gender budgeting dla samorządów”, Warszawa 2013 Łapniewska Z. (2011), Perspektywa grup marginalizowanych w budżetach lokalnych na przykładzie narzędzia gender budget oraz budżetów partycypacyjnych, http://rownoscwsamorzadzie.pl/dokumenty/n1.pdf (dostęp 21.10.2013) 42
Nussbaum M.C. (2001), Women and Human Development: The Capabilities Approach, Cambridge: Cambridge University Press. Opacka U. I Bałandynowicz-Panfil K. (2005), Analiza Gender Budget: Budżet wrażliwy na płeć, www.neww.org.pl/download/raport.pdf (dostęp 21.10.2013) Ostrom E. (1990), Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective Action, New York: Cambridge University Press. Pieszczyk E. (2013), „Raport z badań zrealizowanych w gminie Mszczonów”, [w:] UNDP, Budżetowanie
wrażliwe na płeć a jakość życia. Raport z projektu „Budżet równych szans. Gender budgeting dla samorządów”, Warszawa 2013 Rada Europy (2013), 15.10.2013)
Societal progress towards well-being of all, https://wikispiral.org/ (dostęp
Schumacher E.F. (1989[1973]), Small Is Beautiful: Economics as if People Mattered, New York: Harper & Row. Sen A.K. (1987), The Standard of Living, Cambridge: Cambridge University Press. Sen A.K. (1993), „Capability and well-being” [w:] M. Nussbaum, A. Sen (red.) The Quality of Life, Oxford: Clarendon Press. Siciarek M. (2013), „Raport z badań zrealizowanych w Gdyni”, [w:] UNDP, Budżetowanie wrażliwe na płeć a jakość życia. Raport z projektu „Budżet równych szans. Gender budgeting dla samorządów”, Warszawa 2013 Strategia Rozwoju Gdyni, http://www.gdynia.pl/g2/2008_10/22061_fileot.pdf (dostęp 05.06.2013). Strategia rozwoju gminy Klucze na lata 2004-2013, http://www.wrotamalopolski.pl/NR/rdonlyres/E050DDF7-6A58-414A-8D046CC38F085DF6/315080/StrategiaGminyKluczenalata20042013.pdf (dostęp: 25.06.2013). Strategia rozwoju gminy Pleśna na lata 2008-2015, http://www.wrotamalopolski.pl/root_BIP/BIP_w_Malopolsce/gminy/root_Plesna/podmiotowe/Stra tegia/Dokumenty/ (dostęp: 25.06.2013). Strategia Rozwoju Mszczonowa (2007), http://www.mszczonow.pl/plik,52,strategia-rozwoju-gminy.pdf (dostęp 04.10.2013) UNDP (2012), Budżet równych szans, http://www.undp.org.pl/Co-robimy/Budzet-rownych-szans (dostęp 22.10.2013) Varbanova A. (2010), Gender-Responsive Budgeting in South Eastern Europe: Unifem Experiences, Bratislava: UNIFEM. Wilkinson R., Pickett K. (2011), Duch równości. Tam gdzie panuje równość, wszystkim żyje się lepiej, Warszawa: Czarna Owca. WorldPublicOpinion.org (2008), World Publics See Government as Responsible For Ensuring Basic Healthcare, Food, and Education Needs, http://www.worldpublicopinion.org/pipa/articles/btjusticehuman_rightsra/565.php?nid=&id=&pn t=565 (dostęp 12.10.2013)
43
Narzędzia Opracowanie:: dr Zofia Łapniewska, opiekunka merytoryczna projektu „Budżet równych szans. Gender budgeting dla samorządów”
Analiza dokumentów Gminy (Narzędzie nr 1) (dane zbierane i analizowane do finalnego raportu pisanego przez Koordynatorki Lokalne)
0. Wyjaśnienia wstępne Niniejsza analiza proponowanych dokumentów Gminy stanowi wstęp do dalszych badań dotyczących jakości życia w mieście i możliwości, jakie samorząd lokalny stwarza mieszkankom/ńcom, by mogli żyć bezpiecznie, w równym społeczeństwie, gdzie zarówno kobiety, jak i mężczyźni mogą w pełni wykorzystywać swój potencjał i żyć w dobrobycie. W tym celu w pierwszej kolejności dokonana zostanie diagnoza obecnej sytuacji w Gminie, pod kątem potrzeb mieszkanek/ców oraz uwzględniania tych potrzeb w świadczeniu usług i budowaniu infrastruktury przez samorząd na rzecz wyrównywania szans i stwarzania warunków do dobrego życia. W projekcie tym dokonano wielu uproszczeń, przyjęto odgórnie listę możliwości stwarzanych przez władze lokalne wzorując się na analogicznych badaniach prowadzonych we włoskich miastach (Addabbo 2008: 12), przyjęto uniwersalne założenia do badań, pomimo iż problemy gmin, ich wielkość, specyfika i zasoby znacznie się od siebie różnią. Inicjatorki i inicjatorzy projektu zastrzegają, że jest to projekt pilotażowy i w przyszłości powinien się rozwijać w kierunku pożądanym przez mieszkanki/ców (dążenie do demokracji bezpośredniej). Stanowi on zaledwie przyczynek do dyskusji nad różnicami pomiędzy społecznymi rolami mieszkanek i mieszkańców danego terytorium, których poziom normatywnego odczuwania „dobrego życia” jest stymulowany przez możliwości stwarzane przez samorząd, które to możliwości zarówno kobietom, jak i mężczyznom, indywidualnie i w relacjach z innymi, pozwalają żyć na co dzień wedle przyjętych przez nich wartości (Sen 1993). 1. Lista możliwości stwarzanych przez samorząd lokalny, pod kątem których analizowane będą dokumenty: □ dostęp do wiedzy (edukacji i szkoleń w ciągu całego życia) □ dostęp do pełnej informacji (mieszkańcy czują się dobrze poinformowani odnośnie decyzji podejmowanych w Gminie, komunikacja jest sprawna i skuteczna) □ poczucie bezpieczeństwa (zadowalające bezpieczeństwo w sferze publicznej i prywatnej, dzięki adekwatnemu planowaniu i rozwojowi Gminy, mieszkalnictwu i regulacjach bezpieczeństwa) □ możliwość prowadzenia zdrowego życia (dbałość o środowisko naturalne, pomoc sanitarna, bezpieczeństwo na drogach (chodniki, ścieżki rowerowe, wyraźne oznaczenie, limity prędkości), programy dla mieszkańców (aktywności sportowe), promowanie zdrowego odżywiania się, dostęp do terenów zielonych, obiektów sportowych) □ możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej (wystarczająca opieka nad dziećmi, osobami niepełnosprawnymi i starszymi, by kobiety i mężczyźni (rodzina) mogli realizować swój potencjał zawodowy w równym stopniu; przyjazne i skuteczne urzędy pracy, aktywna walka z 44
bezrobociem, pomoc kobietom i mężczyznom w rozwijaniu własnej działalności gospodarczej) □ pomoc w trudnej sytuacji życiowej (usługi i transfery pieniężne) □ możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku (bezpieczeństwo i dobry standard pracy (włączając miejsce pracy), dobry standard mieszkalnictwa komunalnego i socjalnego, aktywna polityka środowiskowa, angażowanie mieszkańców w programy minimalizacji i segregacji odpadów, ograniczanie zużycia zasobów naturalnych (prąd, woda, gaz etc.), ekologiczny transport, inwestycje w odnawialne źródła energii, oczyszczalnie, filtry etc. tak aby jakość środowiska wzrastała (gleby, wody, powietrza etc.)) □ możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie (zadowalający transport i infrastruktura) □ możliwość opieki nad innymi (tworzenie ośrodków i programów pomocy opieki nad innymi, ośrodków dziennego, jak i całodobowego pobytu, programów pomocy domowej np. rodzinom wielodzietnym, wsparcia socjalnego i społecznego (poza transferami), promowanie wolontariatu) □ możliwość dbania o siebie (czas wolny mieszkańców do własnej dyspozycji, zadowalające uczestnictwo w kulturze, wydarzeniach sportowych i wykorzystanie publicznych obiektów oraz przestrzeni rekreacji) □ możliwość uczestnictwa w życiu publicznym (uczestnictwo w życiu społecznym, reprezentacja polityczna, podejmowanie decyzji) □ możliwość życia w społeczeństwie równych szans (promocja równych szans kobiet i mężczyzn, oraz grup marginalizowanych - szczególnie ze względu na status ekonomiczny i społeczny) 2. Wstępna charakterystyka gminy – z podziałem na płeć (za: Addabbo, Badalassi et al. 2008: 23-24), najnowsze dane, wraz z trendem: □ ogólna charakterystyka gminy (rys historyczny) □ dostęp do Internetu □ populacja (piramida wieku) □ wykształcenie mieszkanek/ców □ beneficjenci/tki kultury (odwiedzający muzea i wystawy) □ widzowie baletu, teatru, opery, słuchacze/ki koncertów muzyki klasycznej □ czytelnictwo bibliotek □ liczba szkół wedle poziomów nauczania i liczby uczniów (płatna/bezpłatna - ale TYLKO zależna od gminy (czyli NIE wyższa)) □ liczba muzeów, teatrów, kin, bibliotek na 1000 mieszkańców □ oczekiwana długość życia mieszkanek/ców □ liczba inwalidów, niepełnosprawnych na 1000 mieszkańców □ liczba osób starszych wymagających opieki, korzystających z instytucji opieki na 1000 mieszkańców □ liczba łóżek w szpitalach na jednego mieszkańca □ pracujący kobiety/mężczyźni (BAEL), bezrobocie, poziom zarobków, kwalifikacje, rodzaj kontraktów □ średnia długość zatrudnienia 45
□ przedsiębiorczynie/cy według typu przedsiębiorstwa □ lokalne obciążenia/szczególnie preferencje dla przedsiębiorców (podatki, bariery, ulgi etc.) - krótki opis programów/ ewaluacji projektów □ liczba godzin płatnej i nieodpłatnej pracy domowej i opieki (budżety czasu ludności) □ dostęp do zasobów (liczba osób korzystających z usług i transferów administracji lokalnej, w tym pomocy społecznej) □ inne dotacje (renty, pomoc na dziecko itd.) □ dostęp do lokalnych usług administracyjnych – krótki opis (czy są jakieś osoby/grupy osób, które nie mają dostępu lub dostęp jest dla nich utrudniony?) □ liczba wypadków w gospodarstwach domowych □ liczba wypadków w pracy □ akty przemocy (również przemoc domowa) i liczba drobnych przestępstw □ liczba policjantów/tek na 1000 mieszkańców □ zanieczyszczenie atmosferyczne (BIOŚ) □ liczba samochodów na mieszkańca i liczba pasażerów transportu publicznego □ liczba środków komunikacji miejskiej na jednego mieszkańca (autobusów, trolejbusów, tramwajów etc.) □ infrastruktura drogowa (ogólny stopień zagęszczenia, braki) □ dzietność □ liczba miejsc w żłobkach/przedszkolach które gmina oferuje, niezaspokojony popyt na miejsca □ wykorzystanie urlopów macierzyńskich, ojcowskich i wychowawczych □ liczba miejsc w instytucjach opieki oferowanych przez samorząd (poza żłobkami, przedszkolami i szpitalami) na 1000 mieszkańców (opieki nad osobami niepełnosprawnymi, przewlekle chorymi, starszymi, ubogimi) □ czas wolny (poświęcony na rekreację i aktywności kulturalne) wg budżetów czasu ludności □ użytkowniczki/cy obiektów sportowych (samorządowych lub z dopłatą samorządu – proszę rozgraniczyć) na 1000 mieszkańców □ dostępność publicznych terenów zielonych (w hektarach) w stosunku do powierzchni gminy □ stopień wykorzystania obiektów sportowych (+typy zajęć dotowane z urzędu) □ dostępność obiektów kultury i rekreacji (bezpłatne/opłaty – jakie?, czy są grupy, które mogłyby być narażone na dyskryminację w dostępie?) □ reprezentacja obu płci na listach wyborczych do Rady Gminy, liczba Radnych obu płci, Radne/i Dzielnic/Osiedli, wybory prezydenckie/burmistrza (ostatnie wybory) □ liczba mieszkańców/ek biorących udział w wyborach □ architektura gminy (z podziałem na podjednostki, jaką mają moc decyzyjną Rady Dzielnic/Osiedli i czy mają do dyspozycji osobny budżet), liczba urzędniczek/dników magistratu wedle hierarchii, struktura 46
wydziałów, pełnomocniczki/cy, jednostki podległe itd., stan faktyczny, [jeśli to możliwe, proszę wykonać schemat] 3. Przykładowa lista dokumentów strategicznych gminy do analizy pod kątem możliwości. W jakim kierunku gmina się rozwija? Czy którakolwiek możliwość przedstawiona w pkt 1 uwzględniona jest w poniższych dokumentach? Czy biorą one pod uwagę różne potrzeby oraz role kobiet i mężczyzn?
□ Statut miasta □ Budżet −
założenia budżetowe
−
priorytety
−
układ budżetu (tradycyjny czy zadaniowy?)
−
oficjalnie dostępne (BIP) wskaźniki/mierniki realizacji celów/zadań budżetowych z podziałem na płeć, tylko dotyczące możliwości (pkt 1)
−
proszę załączyć procedury/instrukcje budżetowe i wieloletni plan finansowy gminy (pliki) do finalnego raportu
□ Strategia rozwoju gminy (wizja, misja samorządu gminy, cele strategiczne i operacyjne, programy sektorowe) □ Strategia rozwoju edukacji □ Strategia rozwiązywania problemów społecznych □ Gminny program ochrony zdrowia □ Program przeciwdziałania przestępczości młodzieży □ Program wsparcia działań na rzecz integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych □ Program rewitalizacji gminy □ Program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych □ Inne (jakie?) ….
4. Podsumowanie Obserwacje własne Koordynatorki (adekwatność założeń w stosunku do specyfiki lokalnej, dalsze proponowane kierunki rozwoju badań)
Literatura: Addabbo T. (2008), Gender Budgeting & Capability Approach, Bilbao 9-10 June. Addabbo T., Badalassi G., Corrado F., Picchio A. (2008), Well-Being Gender Budgets: Italian Local Governments Cases, CAPPaper n. 41, University of Modena and Reggio Emilia. Addabbo T., Lanzi D., Picchio A. (2010), Gender Budgets: A Capability Approach [w:] Journal of Human Development and Capabilities, Vol. 11, No. 4, s. 479- 498, Routledge. 47
Sen A. K. (1993), Capability and well-being [w:] Nussbaum M., Sen A. (eds.) The Quality of Life, Oxford Clarendon Press.
Lista dyspozycji do wywiadu kierowanego (Narzędzie nr 2) (wywiady do przeprowadzenia z Prezydentem/ką lub Burmistrzem/ynią, Przewodniczącymi Klubów Radnych oraz Kierownikiem/czką Biura Promocji Gminy/Miasta) Uwaga: można na osobnej kartce wydrukować wszystkie możliwości, aby respondent/ka mógł/mogła spokojnie je przeczytać wraz z opisem i nadać im priorytety.
0. Imię i nazwisko respondenta/ki, stanowisko …………………………………………………………………..
Wstęp: 1. Jestem Koordynatorką lokalną projektu „Budżet równych szans. Gender budgeting dla samorządów” realizowanego przez UNDP Biuro Projektowe w Polsce. Badania przeprowadzane są w wybranych czterech gminach w Polsce: (tu podać nazwę w której przeprowadzamy wywiad) oraz … Gdynia, Klucze, Mszczonów, Pleśna. 2. Celem tego krótkiego wywiadu jest poznanie Pana/i opinii na temat rozwoju gminy pod kątem dobrobytu jej mieszkanek i mieszkańców. 3. Raport, będący podsumowaniem badań, przekażę w formie elektronicznej lub papierowej, na wskazany przez Pana/ią adres, niezwłocznie po jego opracowaniu. 4. Czy wyraża Pan/i zgodę na nagrywanie tego wywiadu? Wywiad: 1. Co oznacza dla Pana/i "dobry standard życia" w gminie? 2. Czy dobrobyt jest zależny od płci? Czy według Pana/i kobiety i mężczyźni mają równe szanse w społeczeństwie w jego osiąganiu? 3. W jakim kierunku według Pana/i powinna rozwijać się gmina, aby jakość życia mieszkanek i mieszkańców wzrosła? 4. Czy kobiety i mężczyźni mają różne oczekiwania od samorządu/instytucji gminy? 5. Jak można byłoby wyrównywać szanse kobiet i mężczyzn (w sferze domowej/społecznej/publicznej)? 6. Czy gmina prowadzi jakieś projekty/programy w zakresie wyrównywania szans kobiet i mężczyzn? 7. Czy składał/a Pan/i propozycje uchwał w tym zakresie? Jakie zmiany zaproponowałby/aby Pan/i ? 8. Czy przedstawione zmiany wpłyną na podniesienie jakości życia wszystkich mieszkańców? 9. Jakie możliwości według Pana/i są najważniejsze dla dobrej jakości życia (proszę ponumerować od 1 do 12)? Możliwość: □ dostępu do wiedzy (edukacji i szkoleń w ciągu całego życia) 48
□ dostępu do pełnej informacji (mieszkańcy czują się dobrze poinformowani odnośnie decyzji podejmowanych w Gminie, komunikacja jest sprawna i skuteczna) □ poczucia bezpieczeństwa (zadowalające bezpieczeństwo w sferze publicznej i prywatnej, dzięki adekwatnemu planowaniu i rozwojowi Gminy, mieszkalnictwu i regulacjach bezpieczeństwa) □ prowadzenia zdrowego życia (dbałość o środowisko naturalne, pomoc sanitarna, bezpieczeństwo na drogach (chodniki, ścieżki rowerowe, wyraźne oznaczenie, limity prędkości), programy dla mieszkańców (aktywności sportowe), promowanie zdrowego odżywiania się, dostęp do terenów zielonych, obiektów sportowych) □ znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej (wystarczająca opieka nad dziećmi, osobami niepełnosprawnymi i starszymi, by kobiety i mężczyźni (rodzina) mogli realizować swój potencjał zawodowy w równym stopniu; przyjazne i skuteczne urzędy pracy, aktywna walka z bezrobociem, pomoc kobietom i mężczyznom w rozwijaniu własnej działalności gospodarczej) □ pomocy gminy w trudnej sytuacji życiowej (usługi i transfery pieniężne) □ pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku (bezpieczeństwo i dobry standard pracy (włączając miejsce pracy), dobry standard mieszkalnictwa komunalnego i socjalnego, aktywna polityka środowiskowa, angażowanie mieszkańców w programy minimalizacji i segregacji odpadów, ograniczanie zużycia zasobów naturalnych (prąd, woda, gaz etc.), ekologiczny transport, inwestycje w odnawialne źródła energii, oczyszczalnie, filtry etc. tak aby jakość środowiska wzrastała (gleby, wody, powietrza etc.)) □ dotarcia do każdego miejsca w gminie (zadowalający transport i infrastruktura) □ opieki nad innymi (tworzenie ośrodków i programów pomocy opieki nad innymi, ośrodków dziennego, jak i całodobowego pobytu, programów pomocy domowej np. rodzinom wielodzietnym, wsparcia socjalnego i społecznego (poza transferami), promowanie wolontariatu) □ dbania o siebie (czas wolny mieszkańców do własnej dyspozycji, zadowalające uczestnictwo w kulturze, wydarzeniach sportowych i wykorzystanie publicznych obiektów oraz przestrzeni rekreacji) □ uczestnictwa w życiu publicznym (uczestnictwo w życiu społecznym, reprezentacja polityczna, podejmowanie decyzji) □ życia w społeczeństwie równych szans (promocja równych szans kobiet i mężczyzn, oraz grup marginalizowanych – szczególnie ze względu na status ekonomiczny i społeczny) Dziękuję za spotkanie.
Wrażenia i odczucia Koordynatorki Koordynatorki lokalnej (do uzupełnienia po przeprowadzeniu wywiadu): ….............................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... Wywiad przeprowadzono dnia………., spotkanie miało miejsce w ………………………………………………………………… w godzinach …………………………………
Podpis Koordynatorki Lokalnej
49
Sondaż obywatelski (Narzędzie 3) (do weryfikacji lokalnej i zamieszczenia na stronach www urzędu gminy + ogłoszenie komunikatu w prasie lokalnej zachęcającego mieszkańców/ki do wzięcia udziału w sondażu) Uwaga: reprezentatywność osób z grup wykluczonych powinna być zagwarantowana, weryfikacja po 2 tygodniach.
1. Co oznacza dla Pana/i "dobry standard życia" w (nazwa gminy) (pytanie otwarte-w miejscu poniższych linijek – pole odpowiedzi) ................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................
2. Jakie możliwości według Pana/i, które mieszkańcom stwarza władza samorządowa, są najważniejsze dla dobrej jakości życia (proszę ponumerować od 1 do 12)? Możliwość: □ dostępu do wiedzy (edukacji i szkoleń w ciągu całego życia) □ dostępu do pełnej informacji (mieszkańcy czują się dobrze poinformowani odnośnie decyzji podejmowanych w Gminie, komunikacja jest sprawna i skuteczna) □ poczucia bezpieczeństwa (zadowalające bezpieczeństwo w sferze publicznej i prywatnej, dzięki adekwatnemu planowaniu i rozwojowi Gminy, mieszkalnictwu i regulacjach bezpieczeństwa) □ prowadzenia zdrowego życia (dbałość o środowisko naturalne, pomoc sanitarna, bezpieczeństwo na drogach (chodniki, ścieżki rowerowe, wyraźne oznaczenie, limity prędkości), programy dla mieszkańców (aktywności sportowe), promowanie zdrowego odżywiania się, dostęp do terenów zielonych, obiektów sportowych) □ znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej (wystarczająca opieka nad dziećmi, osobami niepełnosprawnymi i starszymi, by kobiety i mężczyźni (rodzina) mogli realizować swój potencjał zawodowy w równym stopniu; przyjazne i skuteczne urzędy pracy, aktywna walka z bezrobociem, pomoc kobietom i mężczyznom w rozwijaniu własnej działalności gospodarczej) □ pomocy gminy w trudnej sytuacji życiowej (usługi i transfery pieniężne) □ pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku (bezpieczeństwo i dobry standard pracy (włączając miejsce pracy), dobry standard mieszkalnictwa komunalnego i socjalnego, aktywna polityka środowiskowa, angażowanie mieszkańców w programy minimalizacji i segregacji odpadów, ograniczanie zużycia zasobów naturalnych (prąd, woda, gaz etc.), ekologiczny transport, inwestycje w odnawialne źródła energii, oczyszczalnie, filtry etc. tak aby jakość środowiska wzrastała (gleby, wody, powietrza etc.)) □ dotarcia do każdego miejsca w gminie (zadowalający transport i infrastruktura) □ opieki nad innymi (tworzenie ośrodków i programów pomocy opieki nad innymi, ośrodków dziennego, jak i całodobowego pobytu, programów pomocy domowej np. rodzinom wielodzietnym, wsparcia socjalnego i społecznego (poza transferami), promowanie wolontariatu) □ dbania o siebie (czas wolny mieszkańców do własnej dyspozycji, zadowalające uczestnictwo w kulturze, wydarzeniach sportowych i wykorzystanie publicznych obiektów oraz przestrzeni rekreacji) 50
□ uczestnictwa w życiu publicznym (uczestnictwo w życiu społecznym, reprezentacja polityczna, podejmowanie decyzji) □ życia w społeczeństwie równych szans (promocja równych szans kobiet i mężczyzn, oraz grup marginalizowanych – szczególnie ze względu na status ekonomiczny i społeczny)
3. Oceń samorząd w skali 1-6 (gdzie: 1 = nie udostępnia, 2 = w niewielkim stopniu, 3 = w dostatecznym stopniu, 4 = udostępnia na dobrym poziomie, 5 = udostępnia na bardzo dobrym poziomie, 6 = celującym): □ umożliwia mieszkańcom dostęp do wiedzy: □1 □2 □3 □4 □5 □6 □ umożliwia mieszkańcom dostęp do pełnej informacji: □1 □2 □3 □4 □5 □6 □ gwarantuje mieszkańcom poczucie bezpieczeństwa: □1 □2 □3 □4 □5 □6 □ umożliwia mieszkańcom prowadzenie zdrowego życia: □1 □2 □3 □4 □5 □6 □ umożliwia mieszkańcom znalezienie pracy lub prowadzenie własnej działalności gospodarczej: □1 □2 □3 □4 □5 □6 □ oferuje mieszkańcom gminy pomoc w trudnej sytuacji życiowej (usługi i transfery pieniężne): □1 □2 □3 □4 □5 □6 □ umożliwia mieszkańcom pracę i życie w odpowiednich warunkach i czystym środowisku: □1 □2 □3 □4 □5 □6 □ umożliwia mieszkańcom/kom dotarcie do każdego miejsca w gminie (transport i infrastruktura): □1 □2 □3 □4 □5 □6 □ oferuje mieszkańcom/kom pomoc w opiece nad innymi: □1 □2 □3 □4 □5 □6 □ umożliwia mieszkańcom dbanie o siebie (czas, kultura, sport i rekreacja): □1 □2 □3 □4 □5 □6 □ umożliwia mieszkańcom/kom uczestnictwo w życiu publicznym: □1 □2 □3 □4 □5 □6 □ umożliwia mieszkańcom życie w społeczeństwie równych szans: □1 □2 □3 □4 □5 □6
4. Jakie zmiany zaproponowałby/ałaby Pan/i w gminie, aby jakość życia mieszkańców wzrosła? Wskaż na konkretne rozwiązanie w dowolnej dziedzinie – infrastruktury, kultury, sporcie, edukacji, pracy czy wypoczynku, bezpieczeństwa itd. (pytanie otwarte-w miejscu poniższych linijek – pole odpowiedzi) ….............................................................................................................................................................................................................. .........................................................................................................................................…..................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................
5. Jakie zmiany zaproponowałby/ałaby Pan/i w dzielnicy/na osiedlu, aby jakość życia mieszkańców wzrosła? Wskaż na konkretne rozwiązanie w dowolnej dziedzinie – infrastruktury, kultury, sporcie, edukacji, pracy czy wypoczynku, bezpieczeństwa itd. (pytanie otwarte-w miejscu poniższych linijek – 51
pole odpowiedzi) ….............................................................................................................................................................................................................. .........................................................................................................................................…..................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................
Metryczka wiek: □ 0-17 □ 18-24 □ 25-34 □ 35-54 □ 55-66 □ powyżej 67 płeć: □ kobieta □ mężczyzna □ inna tożsamość (jaka) ....... długość zamieszkania w gminie (podaj w latach) …... w dzielnicy/ na osiedlu: (□wymienione wszystkie dzielnice/osiedla/sołectwa gminy do wyboru) w □ mieszkaniu (menu rozwijane w dół do wyboru: - komunalnym - socjalnym -własnościowym na kredyt -własnościowym bez kredytu -wynajętym) □ domu (menu rozwijane w dół do wyboru: własnościowym na kredyt -własnościowym bez kredytu -wynajętym) liczba osób zamieszkująca gospodarstwo domowe …. zatrudnienie: □ w pełnym wymiarze godzin (etat) □ niepełnym wymiarze □ umowa o dzieło □ umowa-zlecenie □ telepraca □ rencista/ka lub emeryt/ka □ uczeń/nnica student/ka □ osoba poszukująca pracy □ osoba nie poszukująca pracy średnie miesięczne dochody netto: □ 0 - 1112 zł □ 1113 – 2854 zł □ 2855 – 5000 zł □ powyżej 5000 zł osoba: □ pełnosprawna □ niepełnosprawna wykształcenie: □ podstawowe □ zawodowe □ średnie □ wyższe
Dziękujemy za wzięcie udziału w sondażu obywatelskim!
Ankieta dla Wydziałów/Jednostek Gminy (Narzędzie nr 4) (do rozesłania elektronicznego Dyrektorom/kom wszystkich Wydziałów/Jednostek Gminy)
1. Nazwa Wydziału/Jednostki, który Pan/i reprezentuje ................................................................................................... 52
2. Pana/i płeć: □ kobieta □ mężczyzna 3. Pracuje Pan/i w Urzędzie od …........... lat 4. Co oznacza dla Pana/i "dobry standard życia" w (tu nazwa Gminy)? ................................................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................................... 5. Wydział/Jednostka poprzez realizowane zadania daje mieszkańcom/kom (proszę o zaznaczenie wszystkich, które dotyczą działalności Pana/i Wydziału/Jednostki): □ dostęp do wiedzy (edukacji i szkoleń w ciągu całego życia) □ dostęp do pełnej informacji (mieszkańcy czują się dobrze poinformowani odnośnie decyzji podejmowanych w Gminie, komunikacja jest sprawna i skuteczna) □ poczucie bezpieczeństwa (zadowalające bezpieczeństwo w sferze publicznej i prywatnej, dzięki adekwatnemu planowaniu i rozwojowi Gminy, mieszkalnictwu i regulacjach bezpieczeństwa) □ możliwość prowadzenia zdrowego życia (dbałość o środowisko naturalne, pomoc sanitarna, bezpieczeństwo na drogach (chodniki, ścieżki rowerowe, wyraźne oznaczenie, limity prędkości), programy dla mieszkańców (aktywności sportowe), promowanie zdrowego odżywiania się, dostęp do terenów zielonych, obiektów sportowych) □ możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej (wystarczająca opieka nad dziećmi, osobami niepełnosprawnymi i starszymi, by kobiety i mężczyźni (rodzina) mogli realizować swój potencjał zawodowy w równym stopniu; przyjazne i skuteczne urzędy pracy, aktywna walka z bezrobociem, pomoc kobietom i mężczyznom w rozwijaniu własnej działalności gospodarczej) □ pomoc w trudnej sytuacji życiowej (usługi i transfery pieniężne) □ możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku (bezpieczeństwo i dobry standard pracy (włączając miejsce pracy), dobry standard mieszkalnictwa komunalnego i socjalnego, aktywna polityka środowiskowa, angażowanie mieszkańców w programy minimalizacji i segregacji odpadów, ograniczanie zużycia zasobów naturalnych (prąd, woda, gaz etc.), ekologiczny transport, inwestycje w odnawialne źródła energii, oczyszczalnie, filtry etc. tak aby jakość środowiska wzrastała (gleby, wody, powietrza etc.)) □ możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie (transport i infrastruktura) □ możliwość opieki nad innymi (tworzenie ośrodków i programów pomocy opieki nad innymi, ośrodków dziennego, jak i całodobowego pobytu, programów pomocy domowej np. rodzinom wielodzietnym, wsparcia socjalnego i społecznego (poza transferami), promowanie wolontariatu) □ możliwość dbania o siebie (czas wolny mieszkańców do własnej dyspozycji, zadowalające uczestnictwo w kulturze, wydarzeniach sportowych i wykorzystanie publicznych obiektów oraz przestrzeni rekreacji) □ możliwość uczestnictwa w życiu publicznym (uczestnictwo w życiu społecznym, reprezentacja polityczna, podejmowanie decyzji) □ możliwość życia w społeczeństwie równych szans (promocja równych szans kobiet i mężczyzn, oraz grup marginalizowanych - szczególnie ze względu na status ekonomiczny i społeczny) 6. Proszę o wypełnienie poniższej Tabeli z uwzględnieniem wszystkich zaznaczonych w pkt. 5 możliwości. 53
Wpisano przykładowy wiersz 0. (do usunięcia)
Możliwości Lp oferowane przez Programy . Wydział 0.
dostępu do wiedzy
Zadania/funkcje
Budże Sposób pomiaru t efektywności/ Wskaźniki [PLN]
Nadzór nad działalnością podstawową samorządowy ch przedszkoli, szkół i placówek oświatowych
Zapewnienie warunków 177 dla poprawy jakości: 878 - Kształcenia, opieki i 400 wychowania w zakresie realizacji co najmniej podstawy programowej kształcenia - Zajęć pozaszkolnych w MDK, KSOS, MOS, MBP w zakresie rozwoju umiejętności oraz innych form spędzania wolnego czasu - Miejsc noclegowych w Szkolnych schroniskach Młodzieżowych i Bursach dzieciom na poziomie przedszkola oraz dzieciom i młodzieży na poziomie szkół podstawowych, gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, w tym ogólnokształcącej szkoły muzycznej I i II stopnia.
Nadzór nad działalnością remontową samorządowy ch przedszkoli,
Poprawa warunków technicznych funkcjonowania przedszkoli, szkół i placówek oświatowych
(x) wskaźnik dzieci w wieku 3 do 5 lat objętych opieką i wychowaniem przedszkolnym; (x) wskaźnik dzieci w wieku 6 lat objętych opieką i wychowaniem przedszkolnym; odsetek samorządowych szkół podstawowych, w których średnia wyników sprawdzianów w klasach szóstych była wyższa od średniej krajowej o co najmniej 3 pkt.; odsetek samorządowych gimnazjów, których uczniowie osiągnęli wyniki egzaminów gimnazjalnych w części humanistycznej wyższe od średniej krajowej o co najmniej 3 pkt.; liczba samorządowych gimnazjów, których uczniowie osiągnęli wyniki egzaminów gimnazjalnych w części matematyczno przyrodniczej wyższe od średniej krajowej o co najmniej 3 pkt.; (x) odsetek uczniów, którzy zdali egzamin maturalny; (x) odsetek dzieci i młodzieży samorządowych przedszkoli oraz szkół biorących udział w zajęciach pozaszkolnych; wskaźnik szkół samorzadowych realizujących programy autorskie; [… itd]
14 048 procent elementów 770,44 nieruchomości zajmowanych przez szkoły ponadgimnazjalne i placówki oświatowe 54
szkół i placówek oświatowych
wymagających remontu (w stanie średnim, miernym i złym); procent niewyremontowanych elementów nieruchomości zajmowanych przez szkoły ponadgimnazjalne i placówki oświatowe; [...itd]
Prowadzenie instytucji kultury
Świadczenie usług 184 publicznych w zakresie 563 kultury, edukacji i oświaty 949 kulturalnej, upowszechnianie twórczości, działań i inicjatyw kulturalnych oraz podstawowych wartości historii, nauki i kultury polskiej i światowej.
[itd.]
[itd.]
[itd.]
realizacja planu dot. nowych instytucji kultury; liczba imprez; (x) liczba odbiorców imprez; woluminy księgozbioru bibliotek; wypożyczenia książek; (x) czytelnicy; premiery teatralne; realizacja przedstawień; liczba publiczności premier teatralnych; liczba zrealizowanych koncertów; (x) liczba słuchaczy; realizacja wystaw ( muzea) ( stałe); realizacja wystaw ( muzea) (czasowe); (x) liczba zwiedzających wystawy; realizacja wystaw ( galerie) (czasowe); (x) liczba zwiedzających; terminowość rozliczania dotacji; [itd.]
7. Czy wymienione w ostatniej kolumnie wskaźniki uwzględniają płeć beneficjentów/ek wskazanych programów? Proszę o zaznaczenie w powyższej Tabeli krzyżykiem (x) tych, które są oparte na danych z podziałem na płeć. 8. Czy mieszkańcy/ki bądź Radni/e Gminy zgłaszali/ły propozycje poszerzenia zakresu wymienionych zadań/funkcji? Jakie to były sugestie? …............................................................................................................................................................................................................. …............................................................................................................................................................................................................. …............................................................................................................................................................................................................. 9. Czy uważa Pan/i, że są mieszańcy/ki bądź grupy mieszkańców/ek, którzy/re mają trudności ze skorzystaniem z oferowanych przez Wydział możliwości? Jakie to trudności? ….............................................................................................................................................................................................................. ….............................................................................................................................................................................................................. ….............................................................................................................................................................................................................. 55
10. Co utrudnia Panu/i wypełnianie wymienionych w Tabeli zadań? Na jakie inne trudności napotyka się Pana/i Wydział? ….............................................................................................................................................................................................................. ….............................................................................................................................................................................................................. ….............................................................................................................................................................................................................. Dziękujemy za wypełnienie ankiety!
Matryca możliwości (Narzędzie nr 5) (do wypełnienia przez Koordynatorkę Lokalną po zebraniu danych)
1. Poniższa Tabela ma za zadanie zebrać informacje dotyczące wydatków budżetowych dokonywanych przez poszczególne Wydziały/Jednostki na programy/projekty/działania związane z przyjętymi w projekcie możliwościami. Proszę zamieścić zbiorczo wyniki otrzymanych danych (z Narzędzi nr 4) z poszczególnych Wydziałów/Jednostek Gminy. Jeśli konkretny program wskazany przez Wydział/Jednostkę odnosi się do więcej niż jednej możliwości, to w matrycy należy wpisać alokację w tę rubrykę, która stanowi główną możliwość, zaś przy drugiej postawić krzyżyk. Np. budowa ścieżek rowerowych przez Wydział Infrastruktury daje możliwości: prowadzenia zdrowego życia, dbania o siebie, oraz dotarcia do każdego miejsca w gminie, jednakże główną możliwością będzie trzecia pozycja i tam należy wpisać kwotę (w PLN) wydaną na ścieżki rowerowe w danym roku z budżetu gminy. W pozostałych polach należy postawić krzyżyk.
W Tabeli 4 wpisano przykład, należy go wykasować przy uzupełnianiu danych.
Tabela 4. Matryca możliwości i wydatków poszczególnych Wydziałów/Jednostek Gminy MożliMożli wości:
dostęp dostęp u do u do wiedzy pełnej informa cji
poczupoczucia bezpiebezpie czeńczeń stwa
prowaprowadzenia zdrowe - go życia
znalezi enia pracy i prowaprowadzenia własnej działaldziałal ności gospogospo darczej
pomoc yw trudnej sytuacji życiożycio wej
Wydział /Jednos tka Mieszka lnictwa Spraw społecz
pracy i życia w odpoodpo wiewie dnich warunwarun kach i czysty m środośrodo wisku
15 000 000 12 000 000
X
dotarci opieki a do nad każdeg innymi o miejsca w gminie
dbania uczestn życia w o siebie ictwa w społe społe-życiu czeńczeń publicz stwie -nym rówrównych szans
X
X
X
56
nych Strategii i Rozwoj u Gminy
1 000 000
5 000 000
1 000 000
5 000 000
X
X
X
...itd.
Razem:
12 000 000
15 000 000
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Addabbo 2008: 10-11.
2. Na podstawie powyższej Tabeli 1 należy: zsumować wszystkie kwoty tak, aby otrzymać finalną alokację na wszystkie możliwości, na tej podstawie wykonać wykres kołowy, wskazujący na udział procentowy wydatków na poszczególne możliwości w stosunku do otrzymanej uprzednio finalnej alokacji. Przykładowy wykres zamieszczono poniżej na Rys. 1.
Rys 1. Podział środków z budżetu gminy na stwarzanie poszczególnych możliwości.
2,00% 3,90% 0,50% 0,50% 1,60% 11,00%
22,10%
3,00% 5,30%
31,00%
15,00% 4,10%
wiedza informacja bezpieczeństwo zdrowe życie praca pomoc instytucjonalna środowisko transport opieka dbanie o siebie życie publiczne polityka równościowa
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Badalassi 2007.
3. Oblicz stosunek finalnej alokacji do całego budżetu gminy: ..........................................% 4. Proszę dokonać porównania do odpowiedzi udzielonych przez mieszkańców/ki: na które możliwości wydano najwyższe sumy z budżetu gminy (uporządkuj od 1-12), które zaś wskazali mieszkańcy/ki jako priorytetowe w sondażu. Analizy tej proszę dokonać z podziałem na płeć (metryczka w sondażu) i przedstawić w Tabeli 2. 57
Tabela 5. Waga poszczególnych możliwości w zależności od przeznaczanych na nie funduszy przez gminę w porównaniu do wskazań mieszkanek i mieszkańców. Priorytet możliwości
Wg wydatków gminy
Wg priorytetu wskazanego przez kobiety
Wg priorytetu wskazanego przez mężczyzn
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Źródło: opracowanie własne.
5. Wymień sposób pomiaru efektywności/ wskaźniki, którymi dysponuje gmina w odniesieniu do poszczególnych możliwości (uzyskane z odpowiedzi Wydziałów/Jednostek zamieszczonych w Narzędziach nr 4), zaznacz krzyżykiem te, które biorą pod uwagę płeć. Możliwość: □ dostępu do wiedzy mierniki: …........................................................................................................................................................................................................................ …........................................................................................................................................................................................................................ □ dostępu do pełnej informacji mierniki: …........................................................................................................................................................................................................................
58
…........................................................................................................................................................................................................................ □ poczucia bezpieczeństwa mierniki: …........................................................................................................................................................................................................................ …........................................................................................................................................................................................................................ □ prowadzenia zdrowego życia mierniki: …........................................................................................................................................................................................................................ …........................................................................................................................................................................................................................ □ znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej mierniki: …........................................................................................................................................................................................................................ …........................................................................................................................................................................................................................ □ pomocy gminy w trudnej sytuacji życiowej (usługi i transfery pieniężne) mierniki: …........................................................................................................................................................................................................................ …........................................................................................................................................................................................................................ □ pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku mierniki: …........................................................................................................................................................................................................................ …........................................................................................................................................................................................................................ □ dotarcia do każdego miejsca w gminie (transport i infrastruktura) mierniki: …........................................................................................................................................................................................................................ …........................................................................................................................................................................................................................ □ opieki nad innymi mierniki: …........................................................................................................................................................................................................................ …........................................................................................................................................................................................................................ □ dbania o siebie (czas, kultura, sport i rekreacja) mierniki: …........................................................................................................................................................................................................................ …........................................................................................................................................................................................................................ □ uczestnictwa w życiu publicznym mierniki: …........................................................................................................................................................................................................................ …........................................................................................................................................................................................................................ □ życia w społeczeństwie równych szans mierniki: …........................................................................................................................................................................................................................ …........................................................................................................................................................................................................................
Literatura: Addabbo T. (2008), Gender Budgeting & Capability Approach, Bilbao 9-10 June. Badalassi G. (Ed.) (2007), Bilancio di genere della regione Piemonte 2006, Ires Piemonte, Regione Piemonte, IGF, Edit
59
3000, Turin, Italy.
Spis tabel, wykresów i rysunków Tabela 1. Dane statystyczne według możliwości...............................................................................................................26 Tabela 2. Możliwości uznane przez władze lokalne za priorytetowe (badania jakościowe) ..............................33 Tabela 3. Możliwości uznane przez mieszkańców za priorytetowe ............................................................................36 Tabela 4. Matryca możliwości i wydatków poszczególnych Wydziałów/Jednostek Gminy ..............................56 Tabela 5. Waga poszczególnych możliwości w zależności od przeznaczanych na nie funduszy przez gminę w porównaniu do wskazań mieszkanek i mieszkańców.......................................................................................58
Rys. 1. Proces konwersji środków w dobrostan ..................................................................................................................16 Rys. 2. Porównanie alokacji budżetowych na poszczególne możliwości (udział procentowy) Gminy Pleśna (strona lewa) i Gminy Klucze (strona prawa) .................................................................................................................... 344 Rys. 3. Porównanie alokacji budżetowych na poszczególne możliwości Gminy Mszczonów (udział procentowy w stosunku do całego budżetu gminy) ..................................................................................................... 355 Rys. 4. Architektura sieci instytucjonalnej na poziomie lokalnym ............................................................................ 411
60
Raport z badaĹ&#x201E; zrealizowanych w gminie Klucze
Autorka: Magdalena Korona
61
Wstęp Projekt „Budżet Równych Szans. Gender budgeting dla samorządów” realizowany jest przez Biuro Projektowe UNDP w Polsce we współpracy z gminą Klucze. Gmina Klucze została jednym z 4 (obok Gdyni, Mszczonowa i Pleśnej) laureatów konkursu, którego celem jest upowszechnianie polityki równościowej na szczeblu lokalnym, ale także wdrażanie elementów tzw. budżetu wrażliwego na płeć (nazywanego też budżetem równych szans). Punktem wyjścia w budżetowaniu wrażliwym na płeć jest uznanie, że szanse kobiet i mężczyzn w różnych obszarach życia oraz możliwości realizacji potrzeb i rozwoju nie są równe. Płeć może stanowić przeszkodę w dostępie do zasobów publicznych, co przekłada się na standard życia mieszkańców i mieszkanek gmin, niekorzystnie oddziałując szczególnie na kobiety. Budżet wrażliwy na płeć umożliwia planowanie gminnych wydatków zgodnie z potrzebami wszystkich mieszkańców i mieszkanek gminy, z uwzględnieniem ich wieku, niepełnosprawności i stanu zdrowia czy innych ograniczeń wynikających z sytuacji życiowej, co przekłada się na podniesienie jakości życia w gminie. Regionalną asystentką w projekcie, odpowiedzialną za pośredniczenie we współpracy z gminą Klucze w trakcie realizacji projektu, zapewnienie płynnej komunikacji między samorządem gminnym a UNDP i ekspertkami projektu, a także realizację zaplanowanych działań zgodnie z ustalonym programem była Magdalena Korona – prezeska Fundacji Autonomia, zajmującej się przeciwdziałaniem dyskryminacji i przemocy ze względu na płeć oraz inne przesłanki, członkini feministycznych grup nieformalnych i inicjatyw oddolnych. Przyjęty harmonogram realizacji projektu obejmował 5 miesięcy pracy badawczej (listopad 2012luty 2013). W pierwszym miesiącu badań zaplanowano szkolenie dla asystentek regionalnych oraz przedstawicielek i przedstawicieli wszystkich gmin biorących udział w projekcie, wprowadzające w tematykę wyrównywania szans kobiet i mężczyzn oraz budżetowania wrażliwego na płeć. Ponadto przekazano referatom Urzędu Gminy i innym jednostkom samorządowym ankiety (narzędzie nr 4), rozpoczęto gromadzenie danych statystycznych i wstępną analizę dokumentów gminnych, a także przygotowywano elektroniczną wersję sondażu obywatelskiego i nawiązywano współpracę w zakresie jego promowania. Wszystkie zaplanowane w projekcie wywiady odbyły się w styczniu 2013. W ocenie koordynatorki lokalnej zadaniem, które w największym stopniu było realizowane poza przyjętym harmonogramem było gromadzenie danych lokalnych o gminie. Wynikało to z konieczności korzystania z różnych źródeł i opracowań, bezpośredniego kontaktowania się z instytucjami i jednostkami, a nawet wyznaczonymi osobami, które mogłyby dysponować określonymi informacjami oraz oczekiwaniem na przygotowanie lub odpowiednie przetworzenie danych przez urzędy lub jednostki. W projekcie gender, po polsku społeczno-kulturowa tożsamość płci, rozumiany jest jako system stworzonych i utrzymywanych przez społeczeństwo ról, zachowań i oczekiwań, jakie dana kultura przypisuje kobietom i mężczyznom (Butler 2008: 43-66). Przyjęcie perspektywy genderowej w badaniach nad jakością życia i rolą samorządu w stwarzaniu/poprawie dobrobytu mieszkanek i mieszkańców gminy oznacza uwzględnianie potrzeb, pozycji i specyficznej sytuacji kobiet i mężczyzn w analizowaniu wszystkich przejawów działalności gminy na etapie planowania (dokumenty strategiczne), realizacji (np. analiza budżetu) i ewaluacji (np. mierniki efektywności, wskaźniki realizacji zadań, dane statystyczne) polityki lokalnej. W projekcie przyjęto odgórnie listę 12 możliwości stwarzanych przez władze lokalne, wzorując się na podobnych badaniach przeprowadzonych we Włoszech: • „dostęp do wiedzy (edukacji i szkoleń w ciągu całego życia) • dostęp do pełnej informacji (mieszkańcy czują się dobrze poinformowani odnośnie decyzji podejmowanych w Gminie, komunikacja jest sprawna i skuteczna) • poczucie bezpieczeństwa (zadowalające bezpieczeństwo w sferze publicznej i prywatnej, dzięki 62
•
•
• •
• •
•
• •
adekwatnemu planowaniu i rozwojowi Gminy, mieszkalnictwu i regulacjach bezpieczeństwa) możliwość prowadzenia zdrowego życia (dbałość o środowisko naturalne, pomoc sanitarna, bezpieczeństwo na drogach (chodniki, ścieżki rowerowe, wyraźne oznaczenie, limity prędkości), programy dla mieszkańców (aktywności sportowe), promowanie zdrowego odżywiania się, dostęp do terenów zielonych, obiektów sportowych) możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej (wystarczająca opieka nad dziećmi, osobami niepełnosprawnymi i starszymi, by kobiety i mężczyźni (rodzina) mogli realizować swój potencjał zawodowy w równym stopniu; przyjazne i skuteczne urzędy pracy, aktywna walka z bezrobociem, pomoc kobietom i mężczyznom w rozwijaniu własnej działalności gospodarczej) pomoc w trudnej sytuacji życiowej (usługi i transfery pieniężne) możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku (bezpieczeństwo i dobry standard pracy (włączając miejsce pracy), dobry standard mieszkalnictwa komunalnego i socjalnego, aktywna polityka środowiskowa, angażowanie mieszkańców w programy minimalizacji i segregacji odpadów, ograniczanie zużycia zasobów naturalnych (prąd, woda, gaz etc.), ekologiczny transport, inwestycje w odnawialne źródła energii, oczyszczalnie, filtry etc. tak aby jakość środowiska wzrastała (gleby, wody, powietrza etc.)) możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie (zadowalający transport i infrastruktura) możliwość opieki nad innymi (tworzenie ośrodków i programów pomocy opieki nad innymi, ośrodków dziennego, jak i całodobowego pobytu, programów pomocy domowej np. rodzinom wielodzietnym, wsparcia socjalnego i społecznego (poza transferami), promowanie wolontariatu) możliwość dbania o siebie (czas wolny mieszkańców do własnej dyspozycji, zadowalające uczestnictwo w kulturze, wydarzeniach sportowych i wykorzystanie publicznych obiektów oraz przestrzeni rekreacji) możliwość uczestnictwa w życiu publicznym (uczestnictwo w życiu społecznym, reprezentacja polityczna, podejmowanie decyzji) możliwość życia w społeczeństwie równych szans (promocja równych szans kobiet i mężczyzn, oraz grup marginalizowanych - szczególnie ze względu na status ekonomiczny i społeczny)” (zob. narzędzie nr 1 w niniejszej publikacji, str. 48).
Skrócony Skrócony opis narzędzi Wyjściowym narzędziem wykorzystywanym w projekcie była wstępna charakterystyka gminy, czyli zebranie możliwie najnowszych danych statystycznych i opisowych dotyczących gminy Klucze z podziałem na płeć i pogrupowanych według przyjętej w projekcie listy możliwości. Drugą część narzędzia stanowiła analiza dokumentów strategicznych, w oparciu o które funkcjonuje gmina, pod kątem realizowania wymienionych w projekcie możliwości, także z uwzględnieniem kategorii płci. Drugim narzędziem był wywiad kierowany, przeprowadzany z wytypowanymi przedstawicielkami i przedstawicielami samorządu gminnego: wójtem gminy, sekretarz gminy, pełniącą jednocześnie funkcję kierowniczki referatu odpowiedzialnego za promocję gminy oraz przewodniczącymi klubów radnych. Ze względu na specyfikę lokalnego samorządu (brak klubów radnych), wywiady przeprowadzono z przewodniczącymi poszczególnych komisji działających przy Radzie Gminy Klucze. Celem wywiadu było uzyskanie opinii respondentek i respondentów na temat rozwoju gminy pod kątem dobrobytu jej mieszkanek i mieszkańców. Trzecie narzędzie badawcze stanowił sondaż obywatelski, wypełniany przez mieszkanki i mieszkańców gminy za pomocą formularza elektronicznego lub formularzy papierowych dostępnych w Urzędzie Gminy. Ankietowane i ankietowani byli proszeni o zdefiniowanie, czym dla nich jest dobry standard życia w gminie, wskazywali, które z ustalonych w projekcie możliwości są dla nich najważniejsze, 63
oceniali również działania samorządu w zakresie stwarzania poszczególnych możliwości, a także proponowali własne rozwiązania (na poziomie całej gminy oraz poszczególnych sołectw) na rzecz poprawy jakości życia. Uzupełnieniem sondażu obywatelskiego, dołączonym do narzędzi badawczych w trakcie realizacji projektu, były pogłębione wywiady grupowe (fokusowe). Ich celem było określenie, jakie czynniki w największym stopniu zdaniem respondentów/tek wpływają na poziom życia w gminie Klucze i ustalenie społecznych oczekiwań i potrzeb formułowanych wobec samorządu lokalnego. Kolejnym narzędziem badawczym była ankieta, rozsyłana do kierowniczek i kierowników wszystkich referatów Urzędu Gminy oraz innych jednostek samorządowych. W ankiecie należało wskazać, które z ustalonych w projekcie możliwości są realizowane przez dany referat/jednostkę, jakie środki finansowe są na nie przeznaczane, a także jakimi wskaźnikami i miernikami efektywności (jeśli to możliwe: z podziałem na płeć lub uwzględnieniem kategorii płci) posługuje się dana jednostka. W ankiecie zawarto również pytanie o trudności w realizacji wskazanych przez referat zadań, trudności w korzystaniu z opisanej oferty przez wybrane grupy społeczne, a także ewentualne uwagi, skargi i propozycje zmian działania Urzędu zgłaszane przez mieszkanki i mieszkańców gminy. Ostatnim narzędziem, kompilującym uzyskane w trakcie badania informacje, była matryca możliwości. W pierwszej części zebrano informacje dotyczące wydatków budżetowych dokonywanych przez poszczególne Referaty i Jednostki na programy/projekty/działania związane z przyjętymi w projekcie możliwościami, aby uzyskać wartość finalnych alokacji na poszczególne możliwości. Porównano również potrzeby mieszkanek i mieszkańców (uszeregowane możliwości według nadanego im w sondażu obywatelskim priorytetu) z wydatkami budżetowymi przeznaczanymi przez gminę na poszczególne możliwości. Podsumowanie współpracy z gminą Osobą kontaktową w gminie Klucze była zastępczyni wójta Ilona Szczęch. Należy pozytywnie ocenić współpracę z urzędnikami i urzędniczkami na etapie zbierania danych o sytuacji w gminie – wtedy, gdy należało odnaleźć lub przetworzyć już zgromadzone informacje (np. dane statystyczne). Dużego wsparcia koordynatorce lokalnej (m.in. w zorganizowaniu badań fokusowych) udzieliły również pracownice Ośrodka Pomocy Społecznej, które brały udział w szkoleniu wprowadzającym do projektu.
64
I. Podstawowe informacje o gminie Klucze
1. Położenie i obszar Gmina Klucze usytuowana w województwie małopolskim, w północno-zachodniej części Wyżyny Krakowsko – Częstochowskiej, w odległości około 45 km od Krakowa, 50 km od Katowic i 70 km od Częstochowy. Gmina jest częścią powiatu olkuskiego. W pobliżu 5 kilometrów od granic administracyjnych gminy przebiega droga szybkiego ruchu Kraków – Katowice. Powierzchnia gminy Klucze wynosi 119,3 km2, z czego około 20 km2 zajmuje Pustynia Błędowska, obszar objęty programem Natura 2000 (Urząd Gminy Klucze 2013).
2. Podział administracyjny W skład gminy Klucze wchodzi 15 sołectw: Bogucin Duży, Bydlin, Chechło, Cieślin, Golczowice, Hucisko, Jaroszowiec, Klucze, Kolbark, Krzywopłoty, Kwaśniów Dolny, Kwaśniów Górny, Rodaki, Ryczówek i Zalesie Golczowskie. Miejscowość Klucze pełni funkcję ośrodka administracyjnego dla całej gminy, znajdują się tutaj m.in. Urząd Gminy oraz inne instytucje samorządowe (m.in. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Gminny Ośrodek Kultury). Od roku 1991 roku gmina Klucze należy do Związku Gmin Jurajskich, skupiającego 37 gmin z województw małopolskiego i śląskiego, działającego m.in. na rzecz promocji i rozwoju turystyki oraz ochronie przyrody. Gmina Klucze podpisała także umowy z partnerami zagranicznymi w celu wymiany doświadczeń w pracy samorządów, kultury, historii, gospodarki. Współpraca ta obejmuje gminy: Cserepfalu – Węgry, Batizovce – Słowacja, Kamianka Buzka – Ukraina, Pikalevo – Rosja.
3. Społeczność lokalna Gminę Klucze zamieszkuje 15 054 osoby, z czego kobiety – 7759 (51,5%), mężczyźni – 7295 (48,5%) [stan na 31.12.2012]. Gęstość zaludnienia w gminie wynosi 126,5 osób/km2. Największą miejscowością w gminie są Klucze, gdzie zameldowanych jest 5070 osób. W najmniejszej miejscowości, Hucisku, mieszka około 180 osób.
65
Wykres 1 Ludność gminy Klucze według płci i grup wieku.
85 i więcej 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 -800
-600
-400
-200
Mężczyźni Kobiety
0
200
400
600
800
Źródło: Urząd Gminy Klucze. Dane na dzień 31 grudnia 2012.
4. Gospodarka Do ważniejszych zakładów przemysłowych znajdujących się na obszarze Gminy Klucze należą m. in. fabryka wyrobów papierniczych Kimberly Clark S.A. (obecnie w trakcie restrukturyzacji/sprzedaży), Huta Szkła Jaroszowiec, stanowiąca część koncernu Saint - Gobain, Zakłady Wapienno – Piaskowe „Silikaty”, producent szkła budowlanego „Glaspol” Sp. z o.o., producent odzieży dziecięcej i niemowlęcej „EWA”. Wśród małych przedsiębiorstw przeważają firmy o profilu usługowym, handlowym i budowlanoremontowym. Na terenie gminy działa również kilka gospodarstw agroturystycznych.
66
II. Rozwój gminy
1. Kierunki rozwoju Gminy Klucze W Gminie Klucze nie ustalono jednego, głównego kierunku rozwoju, co uzasadniane jest m.in. zmieniającymi się warunkami gospodarczymi i demograficznymi. W Strategii rozwoju Gminy na lata 2004-2013 przyjęto następujący cel rozwoju: „Klucze ośrodkiem o
zrównoważonym rozwoju gospodarczym i stale wzrastającej jakości życia mieszkańców, tworzącym sprzyjające warunki dla rozwoju nowoczesnej przedsiębiorczości i wspierającym aktywność lokalną” (Strategia Rozwoju Gminy Klucze na lata 2004-2013: 2). W tym samym dokumencie sformułowano 4 cele strategiczne rozwoju gminy: 1. Wspieranie rozwoju nowoczesnej przedsiębiorczości i wzmacnianie konkurencyjności gospodarki lokalnej 2. Rozwój infrastruktury lokalnej służącej poprawie środowiska przyrodniczego i lokalnych zasobów naturalnych 3. Stworzenie warunków harmonijnego rozwoju turystyki i kultury oraz zabezpieczenie trwałości dziedzictwa kulturowego. 4. Dążenie do poprawy jakości życia mieszkańców oraz zapewnienie sprzyjających warunków rozwoju społecznego gminy.
2. Kryteria oceny i rezultaty analizy dokumentów strategicznych Analizie poddano następujące dokumenty strategiczne: 1. Statut Gminy Klucze 2. Strategia rozwiązywania problemów społecznych, integracji i polityki społecznej 2006-2015 3. Strategia rozwoju gminy na lata 2004-2013 4. Program współpracy Gminy Klucze z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na rok 2013 5. Gminny System Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2010-2013 6. Program ochrony ofiar przemocy w rodzinie 2010-2013 7. Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie 8. Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2012 9. Program ochrony środowiska dla Gminy Klucze na lata 2010-2013 10. Strategia rozwoju edukacji elementarnej na lata 2008-2015 11. Gminny Program Polityki na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2003 – 2013 Wstępnej analizie poddano również budżet Gminy Klucze na 2012 rok. Analizując dokumenty autorka raportu przyjęła następujące pytanie pytanie badawcze: badawcze
Czy w danym dokumencie strategicznym zaplanowano zapewnienie którejś z poniższych możliwości? 1. 2. 3. 4. 5.
dostęp do wiedzy dostęp do pełnej informacji poczucie bezpieczeństwa prowadzenie zdrowego życia znalezienie pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej 67
6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
pomoc w trudnej sytuacji życiowej praca i życie w odpowiednich warunkach i czystym środowisku dotarcie do każdego miejsca w gminie opieka nad innymi dbanie o siebie uczestnictwo w życiu publicznym życie w społeczeństwie równych szans
Jeśli tak, to jakie działania zaplanowano? Ogółem, w badanych dokumentach strategicznych uwzględnione zostały wszystkie wymienione w narzędziu możliwości [szczegóły: Tabela 1]. Najczęściej, Najczęściej w 9 z 11 analizowanych dokumentów, pojawiło się odniesienie do możliwości dostępu do wiedzy, wiedzy w 8 do dostępu do pełnej informacji, informacji w 7 do poczucia bezpieczeństwa, bezpieczeństwa prowadzenia zdrowego życia oraz pomocy gminy w trudnych sytuacjach życiowych, życiowych a w 6 do możliwości dbania o siebie. siebie Najrzadziej w dokumentach strategicznych planowano umożliwienie dotarcia do każdego miejsca w gminie (2 dokumenty) oraz opiekę nad innymi i życie w społeczeństwie równych szans (3 dokumenty). Tabela 1 Możliwości wpływające na dobrą jakość życia w dokumentach strategicznych Gminy Klucze. Możliwoś ć
Program / założenia lub cele / realizacja poprzez.. (działania)
Kateg o-ria płci
Strategia rozwoju gminy na lata 20042004- 2013 / edukacja ekologiczna; rozszerzanie ogólnej oferty edukacyjnej i organizacja elastycznego systemu edukacji w gminie; wyrównywanie szans kształcenia; wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych / dostęp do nauki języków, komputeryzacja szkół, tworzenie klas integracyjnych. 2006 6-2015 / Strategia rozwiązywania problemów społecznych, integracji i polityki społecznej 200 polityka oświatowa jako fundamentalny element polityki społecznej / utworzenie Uniwersytetu Trzeciego Wieku; edukacja antyalkoholowa i antynarkotykowa. Program współpracy Gminy Klucze z organizacjami pozarządowymi na 2013 rok / Oświata i edukacja możliwym obszarem współpracy gminy z NGO / wyrównywanie szans młodzieży uczącej się. 2010--2013 / Wzrost świadomości Gminny System Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2010 społecznej na temat przemocy / kampanie edukacyjno-informacyjne w obszarze przeciwdziałania przemocy, działania edukacyjno-szkoleniowe. Program ochrony ofiar przemocy w rodzinie 20102010- 2013 / prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej, edukacyjnej i szkoleniowej w zakresie przeciwdziałania przemocy. Program przeciwdziałania przemocy w rodzinie / zmiana postaw społeczności lokalnej wobec przemocy poprzez edukację.
Program ochrony środowiska / upowszechnianie i promocja postaw proekologicznych / edukacja ekologiczna. Strategia rozwoju edukacji elementarnej na lata 20082008- 2015 / poprawa jakości kształcenia Gminny Program Polityki na Rzecz Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2003 – 2013 / Wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych w dostępie do edukacji.
nie
dostęp do wiedzy
Program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na 2012 rok / Rozwiązywanie problemów alkoholowych / prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej, edukacyjnej i szkoleniowej.
68
Statut Gminy Klucze / Działalność organów Gminy jest jawna; Radni powinni informować mieszkańców o poczynaniach władz samorządowych. Strategia rozwoju gminy na lata 20042004- 2013 / zwiększenie dostępności do zasobów informacyjnych administracji.
Program współpracy Gminy Klucze z organizacjami pozarządowymi na 2013 rok / Wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach działalności jako jedna z form współpracy niefinansowej między Gminą na NGO. 2010--2013 / upowszechnianie Gminny System Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2010 informacji o ofercie pomocowej dla osób doświadczających przemocy. Program ochrony środowiska / zagwarantowanie szerokiego dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie. Gminny Program Polityki na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2003 – 2013 / Usprawnienie docierania informacji dotyczących osób niepełnoprawnych.
nie
dostęp do pełnej informacji
2006--2015 / Strategia rozwiązywania problemów społecznych, integracji i polityki społecznej 2006 Poprawa dostępu do informacji o usługach i pomocy społecznej dla osób niepełnosprawnych / utworzenie Punktu Informacji dla osób niepełnosprawnych.
Strategia rozwoju gminy na lata 20042004- 2013 / poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego, przeciwpowodziowego i ogólnego bezpieczeństwa [walka z przestępczością]. 2006--2015 / Strategia rozwiązywania problemów społecznych, integracji i polityki społecznej 2006 Ochrona i pomoc ofiarom przemocy i uzależnionym; przeciwdziałanie przemocy w środowisku lokalnym / utworzenie telefonu zaufania, działalność Lokalnej Koalicji, wykorzystywanie procedury Niebieskiej Karty, współfinansowanie działalności specjalistycznych miejsc pomocy dla ofiar przemocy w rodzinie. Program współpracy Gminy Klucze z organizacjami pozarządowymi (..) na 2013 rok / Bezpieczeństwo publiczne, ratownictwo i ochrona ludności możliwym obszarem współpracy gminy z NGO.
Program ochrony ofiar przemocy w rodzinie 20102010- 2013 / Zapewnienie bezpiecznego schronienia dla ofiar przemocy. Program przeciwdziałania przemocy w rodzinie / Przeciwdziałanie przemocy, zwiększanie dostępności i skuteczności pomocy dla rodzin, w których stosowana jest przemoc oraz ochrona ofiar przemocy. rokk / Udzielanie Program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na 2012 ro rodzinom, w których występują problemy alkoholowe i narkotykowe (…) w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie; monitoring wizyjny Gminy.
nie
poczucie bezpieczeństwa
Gminny System Przeciwdziałania Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 20102010-2013 / Minimalizacja zjawiska przemocy / oferta pomocowa dla ofiar i osób stosujących przemoc.
Strategia rozwoju gminy na lata 20042004- 2013 / Ograniczenie zanieczyszczeń powietrza; poprawa jakości opieki zdrowotnej. 2006--2015 / Strategia rozwiązywania problemów społecznych, integracji i polityki społecznej 2006 Rozszerzenie zakresu usług opiekuńczych wobec osób starszych; poradnictwo zdrowotne dla niepełnosprawnych; pomoc terapeutyczna dla osób uzależnionych i współuzależnionych.
Program ochrony ofiar przemocy w rodzinie 2010 2010010- 2013 / pomoc i poradnictwo medyczne dla ofiar przemocy. Program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na 2012 rok / Zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych i zagrożonych uzależnieniem, współuzależnionych oraz osób dotkniętych przemocą w rodzinie. 2008-- 2015 / Organizacja specjalistycznych Strategia rozwoju edukacji elementarnej na lata 2008 gabinetów zdrowotnych Gminny Program Polityki na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2003 – 2013 / Poprawa jakości i zwiększenie dostępności opieki medycznej i rehabilitacji.
nie
prowadzenie zdrowego życia
Program współpracy Gminy Klucze z organizacjami pozarządowymi na 2013 rok / Ochrona i promocja zdrowia możliwym obszarem współpracy Gminy z NGO.
69
Strategia rozwiązywania problemów społecznych, integracji i polityki społecznej 20062006-2015 / wsparcie dla kobiet poszukujących pracy, aktywizacja zawodowa niepełnosprawnych / utworzenie zawodowego „Punktu Wsparcia dla Kobiet”, Zakładu Aktywności Zawodowej w celu zatrudniania osób niepełnosprawnych i WTZ. Program profilaktyki i rozwiązywania problemów problemów alkoholowych na 2012 rok / Wspieranie zatrudnienia socjalnego / Centrum Integracji Społecznej Program ochrony środowiska / Wspieranie powstawania "zielonych miejsc pracy". Strategia rozwoju edukacji elementarnej na lata 20082008- 2015 / poprawa jakości kształcenia Gminny Program Polityki na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2003 – 2013 / Aktywizacja zawodowa, promocja zatrudnienia osób niepełnosprawnych.
Tak – kobiety jako grupa wymagająca wsparcia na rynku pracy
zna znalezienie lezienie pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej
Strategia rozwoju gminy na lata 20042004- 2013 / Przyjazny klimat dla przedsiębiorczości; ; wsparcie rolników w zmianie pracy, uzyskaniu nowego zawodu; wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych na rynku pracy ; dążenie do wzrostu zatrudnienia i aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych / ulgi podatkowe, wsparcie przedsiębiorstw, aktywizacja zawodowa, szkolenia zawodowe, tworzenie spółdzielni socjalnych.
2006--2015 / Strategia rozwiązywania problemów społecznych, integracji i polityki społecznej 2006 Polityka w zakresie zabezpieczenia społecznego i pomocy społ. jako fundamentalny element polityki społecznej; "niezbędne jest działanie osłonowe dla rodzin żyjących w sferze niedostatku"; konieczne jest prowadzenie polityki socjalnej wobec osób starszych / Punkt Interwencji Kryzysowej: poradnictwo dla ofiar przemocy domowej, alkoholizmu; Placówka Wsparcia Dziennego: pomoc w kryzysach, zajęcia socjoterapeutyczne, pomoc socjalna, dożywianie (…). Program współpracy Gminy Klucze z organizacjami pozarządowymi na 2013 rok / Pomoc społeczna możliwym obszarem współpracy gminy z NGO. Gminny System Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 20102010-2013 / Zwiększanie dostępności oferty pomocowej dla ofiar i sprawców przemocy. Program ochrony ofiar przemocy w rodzinie 20102010- 2013 / Stworzenie jednolitego instytucjonalnego systemu pomocy, wsparcia i interwencji, zwiększanie oferty pomocowej i specjalistycznej.
Gminny Program Polityki na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2003 – 2013 / Działania lobbingowe na rzecz zwiększenia wysokości pomocy socjalnej.
nie
Program przeciwdziałania przemocy w rodzinie / Wsparcie i pomoc socjalna dla ofiar przemocy.
Strategia rozwoju gminy na lata 20042004- 2013 / Dążenie do poprawy jakości życia / informatyzacja gminy, rozbudowa sieci informatycznych; zabezpieczenie zasobów wody; wodociągi i kanalizacja; zwiększenie zakresu segregacji śmieci i utylizacji odpadów; rozwój infrastruktury oświatowej, bibliotek, obiektów sportowych, likwidacja barier społecznych i komunikacyjnych dla osób niepełnosprawnych; poprawa ruchu drogowego, pieszego, estetyki przestrzeni publicznej; budowa i remonty mieszkań socjalnych. 2006--2015 / Strategia rozwiązywania problemów społecznych, integracji i polityki społecznej 2006 Wyrównywanie szans i integracja osób niepełnosprawnych / niwelowanie barier architektonicznych i urbanistycznych. Program współpracy Gminy Klucze z organizacjami pozarządowymi na 2013 rok / Ekologia i ochrona środowiska możliwym obszarem współpracy gminy z NGO / wspieranie inicjatyw związanych z ekologią i ochroną środowiska
Gminny Program Polityki na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2003 – 2013 / Zwiększanie dostępności budynków użyteczności publicznej, dostępu do usług.
nie
Program ochrony środowiska / Zapobieganie szkodom w środowisku, ochrona zasobów naturalnych.
Strategia rozwoju gminy na lata 20042004- 2013 / Poprawa dostępności komunikacyjnej w gminie / rozbudowa dróg Gminny Program Polityki na Rzecz Rze cz Osób Niepełnosprawnych na lata 2003 – 2013 / Organizacja dowozu osób niepełnosprawnych do szkół, placówek użyteczności publicznej, placówek opieki zdrowotnej i rehabilitacji.
nie
pra praca dotarcie do ca i życie w odpowiednich warunkach i każdego miejsca czystym środowisku w gminie
p omoc w trudnej sytuacji życiowej
Strategia Strategia rozwoju gminy na lata 20042004- 2013 / Wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych / Organizacja ośrodków pomocy i grup wsparcia.
70
2006--2015 / Strategia rozwiązywania problemów społecznych, integracji i polityki społecznej 2006 Zapewnienie opieki nad osobami starszymi / Dzienny Dom Pobytu. Gminny Program Polityki na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2003 – 2013 / Rehabilitacja społeczna osób niepełnosprawnych / Centrum Wolontariatu.
nie
opieka nad innymi
Strategia rozwoju gminy na lata 20042004- 2013 / Rozszerzanie oferty edukacyjnej / organizowanie nowatorskich form opieki nad dziećmi i spędzania czasu wolnego.
Strategia rozwoju gminy na lata 20042004- 2013 / Rewitalizacja i ochrona obiektów przyrodniczych i turystycznych; Tworzenie przestrzeni sprzyjającej rozwojowi turystyki i rekreacji; Rozszerzanie oferty edukacyjnej / budowa i poprawa infrastruktury rekreacyjnej, organizowanie czasu wolnego, zagospodarowanie obszarów o wysokich wartościach krajobrazowych. 2006--2015 / Strategia rozwiązywania problemów społecznych, integracji i polityki społecznej 2006 Polityka kulturalna jako fundamentalny element polityki społecznej / Aktywizacja kulturalna i integracja seniorów, osób niepełnosprawnych, dzieci i młodzieży.
Program profilaktyki i rozwiązywania rozwiąz ywania problemów alkoholowych na 2012 rok / Przeciwdziałanie alkoholizmowi / prowadzenie pozalekcyjnych zajęć kulturalnych, rekreacyjnych, sportowych. 2008-- 2015 / Rozwój infrastruktury rekreacyjnoStrategia rozwoju edukacji elementarnej na lata 2008 sportowej. Gminny Program Polityki na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2003 – 2013 / Likwidacja barier w dostępie do kultury i sportu, poszerzanie oferty.
nie
dbanie o siebie
Program współpracy Gminy Klucze z organizacjami pozarządowymi na 2013 rok / Zapewnienie aktywnych form spędzania czasu możliwym obszarem współpracy gminy z NGO / Pomoc rodzinom wymagającym wsparcia społecznego poprzez umożliwienie udziału w różnych formach zajęć sportowo-rekreacyjnych; aktywizacja społeczna osób starszych i samotnych; zajęcia integracyjne dla dzieci z rodzin wymagających wsparcia społecznego; rozwijanie kultury; przedsięwzięcia z zakresu sportu.
Strategia rozwoju gminy na lata 20042004- 2013 / Tworzenie warunków do rozwoju uczestnictwa młodzieży w życiu publicznym i społecznym; wzmacnianie społeczeństwa obywatelskiego.
Gminny Program Polityki na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2003 – 2013 / Misja programu: „Wszyscy obywatele są równi pod względem praw i udziału w życiu społecznym” / Włączanie osób niepełnosprawnych w proces konsultacji społecznych, pobudzanie działalności NGO działających na rzecz osób niepełnosprawnych.
nie
Program współpracy Gminy Klucze z organizacjami pozarządowymi na 2013 rok / "Prowadzenie aktywnej polityki w zakresie współpracy z organizacjami pozarządowymi i liderami środowisk lokalnych jest jednym z elementów efektywnego kierowania gminą". Cel programu: kształtowanie ładu demokratycznego poprzez budowanie partnerstwa między administracją publiczną i NGO / umacnianie lokalnych działań, tworzenie warunków rozwoju inicjatyw obywatelskich, budowanie społeczeństwa obywatelskiego .
Strategia rozwoju gminy na lata 20042004- 2013 / Wyrównywanie szans życiowych osób niepełnosprawnych; wyrównywanie szans kształcenia dzieci i młodzieży; przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu Program współpracy Gminy Klucze z organizacjami pozarządowymi na 2013 rok / Działalność na rzecz praw obywatelskich i praw człowieka możliwym obszarem współpracy gminy z NGO / wyrównywanie szans młodzieży uczącej się. Gminny Program Polityki na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2003 – 2013 / Misja programu: „Wszyscy obywatele są równi pod względem praw i udziału w życiu społecznym”.
nie
życie w społeczeństwie równych szans
uczestnictwo w życiu publicznym
Statut Gminy Klucze / Obowiązek konsultacji społecznych w przypadku zmiany podziału administracyjnego gminy; „mieszkańcy gminy stanowią wspólnotę samorządową realizującą swe zbiorowe cele poprzez udział w głosowaniu powszechnym lub za pośrednictwem organów gminy”; w każdej sprawie ważnej dla gminy może być zwołane referendum; osoby spoza rady mogą zabrać głos po wnioskach i interpelacjach radnych, a w sprawach istotnych dla danej miejscowości także w trakcie sesji.
3. Kategoria płci w dokumentach strategicznych, strategicznych, wyodrębnienie kobiet jako grupy społecznej Kategoria płci wystąpiła w dwóch dokumentach strategicznych Gminy Klucze: Strategii Rozwoju Gminy 71
oraz Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych, Integracji i Polityki Społecznej. W Strategii Rozwoju Gminy przedstawiono dane statystyczne dotyczące ludności gminy z podziałem na płeć. Z kolei w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych, Integracji i Polityki Społecznej oprócz ogólnych danych o strukturze ludności gminy z podziałem na płeć, część dokumentu poświęcona rynkowi pracy dotyczy bezrobocia kobiet. Zaprezentowano dane statystyczne dotyczące skali bezrobocia na terenie gminy wśród kobiet i mężczyzn, zwrócono też uwagę, że większość osób bezrobotnych, w tym długotrwale bezrobotnych, stanowią kobiety. W dokumencie nie przeprowadzono jednak żadnej bardziej szczegółowej diagnozy sytuacji osób bezrobotnych na terenie gminy, zabrakło także analizy przyczyn oraz skutków bezrobocia. Kobiety jako bierne jednostki W konsekwencji, w Strategii Rozwiązywania Rozwiązy wania Problemów Społecznych, Integracji i Polityki Społecznej przedstawiono jedynie uproszczony, domniemany opis sytuacji kobiet na rynku pracy. Autorzy dokumentu wyjaśniają, że kobiety są „często negatywnie postrzegane przez pracodawców, co utrudnia im znalezienie zatrudnienia” (Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych, integracji i polityki społecznej Gminy Klucze 2006-2015: 24), brakuje jednak odniesienia zjawisk takich jak dyskryminacja ze względu na płeć, obecnych w polskim prawodawstwie (np. w ustawie z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania), a także udokumentowanych w danych statystycznych i licznych opracowaniach oraz badaniach. Pozostałe wskazywane przyczyny bezrobocia są niepoparte wynikami badań lub danymi statystycznymi. Autorzy strategii sugerują, że to kobiety są w dużej mierze odpowiedzialne za swoje bezrobocie. Przypisuje się im brak inicjatywy i motywacji do podjęcia pracy, obciążenie (nienazwanymi przez autorów strategii) problemami, izolację społeczną. Proponowane rozwiązania problemu bezrobocia kobiet mają w ocenie koordynatorki lokalnej paternalistyczny charakter - zakładają, że kobiety są niezdolne do samodzielnego podejmowania decyzji i brania odpowiedzialności za swoje postępowanie, dlatego wymagają pomocy, pokierowania ich życiem i sprawowania kontroli. Widoczny jest również neoliberalny sposób myślenia o bezrobociu i dyskryminacji kobiet w kategorii „problemu jednostki”, a nie wadliwego funkcjonowania systemu: „[potrzebne jest] kompleksowe wsparcie, stworzenie warunków do integracji ze społeczeństwem i pomoc w przezwyciężeniu problemów, którymi [kobiety] są obarczone. W ramach wsparcia potrzebują silnej motywacji, aby uwierzyć we własne siły i możliwości (...) należy ukazać im pozytywne skutki wkroczenia na drogę zawodową, zachęcić oraz umożliwić podjęcie szkoleń i zdobycia doświadczenia zawodowego” (Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych: 24). Kobiety jako (nieobecne) ofiary przemocy Kobiety jako grupa społeczna nie występują w pozostałych dokumentach strategicznych, nawet jeśli opisują one problemy, które w większym stopniu dotyczą kobiet niż mężczyzn. Przykładem jest Gminny System Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2010-2013 i towarzyszące mu dwa dokumenty: Program ochrony ofiar przemocy w rodzinie 2010-2013 oraz Program przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Na etapie formułowania celów Programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie zidentyfikowano następujące grupy zagrożone przemocą, wymagające wsparcia i pomocy doradczej: dzieci, osoby niepełnosprawne, osoby starsze i rodziny dotknięte przemocą. Te same grupy wymieniane są również w pozostałych dokumentach dot. przeciwdziałania przemocy. Na etapie diagnozowania problemu przemocy, w tym przemocy domowej, w żadnym z dokumentów nie ma prezentacji danych statycznych w podziale na płeć, chociaż m.in. ogólnopolskie 72
statystyki policyjne potwierdzają, że zdecydowana większość ofiar przemocy to kobiety, a sprawców – mężczyźni (Statystyki Policji dotyczące przemocy w rodzinie w 2012 roku). W dokumentach brakuje refleksji nad źródłami przemocy - wśród przyczyn zachowań przemocowych najczęściej wymieniany jest alkohol (Gminny System Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Gminie Klucze na lata 2010-2013: 5.) – i możliwościami zapobiegania przemocy zanim do niej dojdzie, zamiast skupiania głównie na łagodzeniu jej skutków. Jako jeden ze sposobów przeciwdziałania przemocy proponuje się pracę ze sprawcami polegającą m.in. na „rozwijaniu umiejętności samokontroli, współżycia w rodzinie oraz konstruktywnego rozwiązywania konfliktów” (Ibidem: 8). Zakłada się tym samym, że przemoc wynika z utraty kontroli nad swoim zachowaniem przez sprawcę. Tymczasem, jak dowodzi m.in. amerykański działacz antyprzemocowy Jackson Katz, tłumaczenie, że przemoc jest skutkiem utraty kontroli jest nieprawdziwym uproszczeniem (Katz 2012: 173) W perspektywie, jaką przyjęto w analizowanych dokumentach strategicznych dot. przeciwdziałania przemocy, całkowicie pomija się istnienie społecznej konstrukcji ról płciowych, w której mężczyźni w procesie wychowania uczeni są sięgania po władzę i potrzeby dominacji. Zaplanowane w dokumentach działania, które nie biorą pod uwagę, kto najczęściej doświadcza przemocy ani co leży u przyczyn stosowania przemocy, mogą być tylko doraźne i nie wpływać na rozwiązanie problemu przemocy. Gminny System Przeciwdziałania Przemocy Rodzinie przewiduje również powołania lokalnej koalicji ds. przeciwdziałania przemocy w postaci Gminnego Zespołu Interdyscyplinarnego. W skład tego międzysektorowego zespołu, którego zadaniem jest m.in. koordynowanie lokalnych działań na rzecz przeciwdziałania przemocy, zaplanowano powołanie przedstawiciela kościoła, nie uwzględniono natomiast włączenia osób reprezentujących lokalną społeczność, np. przedstawicielek/li organizacji pozarządowych lub innych grup (Gminny System Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie: 15).
4. Stereotypy wobec grup społecznych w dokumentach strategicznych W analizowanych dokumentach strategicznych, szczególnie w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych, Integracji i Polityki Społecznej, wymieniane są różne grupy społeczne, którym przypisywane są stereotypowe cechy i zachowania. W diagnozie społecznej brakuje odniesień do danych statystycznych, badań socjologicznych ani lokalnych analiz. Opis grup społecznych wydaje się być oparty przede wszystkim na przekonaniach i odczuciach autorki lub autora dokumentu, która/który nie reprezentuje jednocześnie żadnej z tych grup. Przyjęcie tzw. „perspektywy grupy większościowej”, przy jednoczesnym braku odwołania do materiałów źródłowych: diagnoz sytuacji społeczności lokalnej, badań dotyczących sytuacji poszczególnych grup społecznych, może prowadzić do powielania i umacniania stereotypów nt. tych grup i utrudniać realizowanie skutecznej polityki lokalnej. W Strategii, oprócz omówionych w powyższym akapicie kobiet, wymienione i opisane są także: • Osoby bezrobotne "Natomiast długotrwale bezrobotne to najczęściej osoby bez zawodu, nieposiadające wystarczających predyspozycji do wykonywania określonej pracy, charakteryzujące się brakiem poczucia własnej wartości” (Strategia rozwiązywania problemów społecznych, integracji i polityki społecznej Gminy Klucze 2006-2015: 19). • Osoby zagrożone wykluczeniem społecznym "Osoby zagrożone wykluczeniem społecznym to przede wszystkim: osoby pozostające bez pracy powyżej 24 miesięcy, osoby uzależnione od alkoholu i narkotyków, młodzież wychowująca się w placówkach opiekuńczo – wychowawczych i rodzinach zastępczych, bezdomni, osoby opuszczające zakłady karne, uchodźcy oraz młodzież pochodząca z rodzin dysfunkcyjnych, sprawiająca kłopoty wychowawcze. Powyższe grupy są negatywnie postrzegane przez pracodawców i trudno jest im znaleźć zatrudnienie na otwartym rynku pracy" (Ibidem: 21) 73
• Osoby starsze "Objawy uważane za cechy starości to: spowolnienie psychoruchowe, utrata zainteresowań, niechęć do kontaktów towarzyskich, niesprawność i wymóg pomocy ze strony osób trzecich6”(Ibidem: 27) • Osoby z niepełnosprawnościami "Publikacje dotyczące problematyki niepełnosprawności są jedną z form zwrócenia uwagi społeczności lokalnej na osoby niepełnosprawne. W opracowaniu publikacji będą mogły uczestniczyć osoby niepełnosprawne, dzięki temu będą mogły zaprezentować swoje zdolności twórcze i inne umiejętności" (Ibidem: 33) Osobom z niepełnosprawnościami poświęca się relatywnie dużo uwagi w analizowanych dokumentach w porównaniu do innych grup społecznych zagrożonych marginalizacją lub dyskryminacją. Co ciekawe, zupełnie inaczej niż w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych grupę osób z niepełnosprawnościami opisano w Gminnym Programie Polityki na Rzecz Osób Niepełnosprawnych. Do wypracowania tego ostatniego dokumentu powołano interdyscyplinarny zespół, złożony z przedstawicielek i przedstawicieli samorządu gminy, jednostek organizacyjnych zajmujących się pomocą społeczną (OPS) oraz środowiska organizacji pozarządowych działających na ich rzecz. Program zawiera opis dotychczasowych działań samorządu na rzecz osób z niepełnosprawnościami, pogłębionych, przekrojowych konsultacji społecznych przeprowadzonych w tej grupie oraz wypracowany na ich podstawie plan dalszych działań wraz ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację (Gminny Program Polityki na Rzecz Osób Niepełnosprawnych: 3-16). W dokumencie na etapie inwentaryzacji potrzeb nie opisano jednak zróżnicowania sytuacji niepełnosprawnych kobiet i mężczyzn, brakuje rozwiązań zapewniających równość płci w planowanych działaniach oraz sposobów mierzenia oddziaływania programu na kobiety i mężczyzn na etapie jego ewaluacji (Ibidem: 23).
6
Ibidem, s. 27.
74
5. Wstępna analiza budżetu
Wykres 2. Udział poszczególnych kategorii wydatków w całkowitych wydatkach Gminy Klucze w 2012 roku.
Gospodarka mieszkaniowa 1%
Rezerwy 2%
Pozostałe działania Bezpieczeństwo w zakresie pomocy publiczne i ochrona społ. (m.in. Kluby p.poż. Dziecięce) Obsługa długu 1% 1% publicznego 1%
Rolnictwo i łowiectwo 2%
Transport i łączność 3%
Edukacyjna opieka wychowawcza (świetlice, kolonie i obozy, dokształcanie nauczycieli, pomoc materialna dla uczniów) 1% Kultura fizyczna 0.38% Działalność usługowa Ochrona zdrowia 0.13% 0.41%
Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 6% Administracja publiczna 11% Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 11%
Oświata i wychowanie 42% Pomoc społeczna 16%
Źródło: Uchwała budżetowa Gminy Klucze na 2012 rok Nr XVIII/102/2011.
Plan finansowy Gminy Klucze na 2012 rok jest opracowany w tradycyjnym układzie klasyfikacji budżetowej (dział – rozdział), w podziale na wydatki/dochody bieżące i majątkowe. Według planu łączne dochody budżetu w 2012 roku wyniosły 39 667 364,34 zł, zł a wydatki 44 638 015,94 zł. zł Deficyt budżetu wyniósł 4 970 651,60 zł (Uchwała budżetowa Gminy Klucze na 2012 rok: 1). Największy udział w planie wydatków Gminy Klucze na 2012 rok stanowią wydatki na oświatę i wychowanie (42%), następnie na pomoc społeczną (16%), gospodarkę komunalną i środowisko (11%) oraz administrację publiczną (11%). 6% wydatków przeznaczane jest na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego, 3% na transport i łączność, 2% na rolnictwo i łowiectwo, 2% stanowi rezerwę budżetową. Pozostałe działy budżetowe udżetowe odpowiadają łącznie 7% planu wydatków, przy czym żaden z nich nie przekracza 1,5% (Tabela Nr 2 do Uchwały Budżetowej Rady Gminy Klucze: 6-12) 6 Największy udział w planie dochodów Gminy Klucze na 2012 rok stanowią dochody z podatków i opłat (48%), subwencji oświatowej i równoważącej (29%), pomocy społecznej (11%), oświaty i wychowania (5%) oraz gospodarki komunalnej i ochrony środowiska (4%). Pozostałe kategorie dochodów odpowiadają 3% całego planu dochodów na 2012 rok (Tabela Nr 1 do Uchwały Budżetowej Budżet Rady Gminy Klucze: 3-5)
75
Wykres 3 Udział poszczególnych kategorii dochodów w całkowitych dochodach Gminy Klucze w 2012 roku. Urzędy organów Kultura i ochrona Pozostałe zadania w władzy państwowej, dziedzictwa zakresie polityki kontroli i narodowego społecznej (dotacje sądownictwa, 0.57% ze środków UE) Administracja Leśnictwo, 1% Edukacyjna opieka Bezpieczeństwo Rolnictwo i publiczna wychowawcza 1% publiczne i p.poż. łowiectwo 0% 0.52% 0% Gospodarka 1% komunalna i ochrona Pozostałe środowiska 0.01% 4% Gospodarka Oświata i mieszkaniowa wychowanie 0.17% 5%
Pomoc społeczna 11%
Różne rozliczenia (subwencja oświatowa i równoważąca) 29%
Dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej oraz wydatki związane z ich poborem 48%
Źródło: Uchwała budżetowa Gminy Klucze na 2012 rok Nr XVIII/102/2011.
Procedury budżetowe Brak wewnętrznej instrukcji opracowania planów finansowych przez poszczególne referaty i jednostki organizacyjne Urzędu Gminy Klucze. Plany finansowe przygotowywane są w oparciu o przepisy ustaw o samorządzie gminnym i finansach publicznych.
76
III. Dane statystyczne statystyczne uporządkowane według możliwości
1. Dostęp do wiedzy
Tabela 2 Wykształcenie mieszkanek i mieszkańców gminy, 2002 rok. wyższe
średnie
zasadnicze zawodowe
Ogółem 986 3768 2806 mężczyźni 405 1771 1833 kobiety 581 1997 973 Źródło: Narodowy Spis Powszechny 2002, GUS.
podstawowe ukończone 4057 1806 2251
podstawowe nieukończone wykształcenia 578 199 379
i
bez
Tabela 3 Liczba ośrodków kulturalnych i beneficjentek/ów kultury, 2012 rok. Liczba muzeów, teatrów, oper Liczba widzów muzeów, teatrów Liczba kin Liczba widzów* Liczba bibliotek publicznych i filii ogółem czytelnicy w ciągu roku** czytelnictwo na 1000 mieszkańców Szkoły podstawowe Liczba uczniów Szkoły gimnazjalne Liczba uczniów * brak dostępu do danych z podziałem na płeć.
0 b.d 1 362 2 1294 85 7 843 2 413
UWAGA: Ilekroć w poniższym rozdziale brakuje rozróżnienia na płeć beneficjentek/beneficjentów, oznacza to, że takie dane są niedostępne. **dane z 2011 roku. Źródło: GUS, Urząd Gminy Klucze, Gminny Ośrodek Kultury w Kluczach.
2. Dostęp do pełnej informacji Gmina od 2011 roku realizuje projekt „Elektroniczny Urząd Gminy”. W jego ramach na terenie gminy umiejscowiono „infomaty" z dostępem do Internetu. Urządzenia współpracują z portalem e-usług administracyjnych, umożliwiającym załatwienie części spraw urzędowych przez Internet. W ramach projektu wdrażany jest również wewnętrzny obieg dokumentów, budowa infrastruktury technologii informacyjno – komunikacyjnej (ICT) i podwyższenie poziomu zabezpieczenia gromadzonych przez Urząd danych. Regulacje dot. dostępu do informacji wynikają z ustawy o dostępie do informacji publicznej. Brak dodatkowych uregulowań gminnych w tym zakresie. 77
3. Poczucie bezpieczeństwa
Tabela 4 Akty przemocy, w tym przemocy domowej, 2011 rok. 47 Klientki/klienci Punktu Interwencji Kryzysowej doznające przemocy domowej Liczba policyjnych interwencji domowych w 467 związku z wystąpieniem przemocy Źródło: Punkt Interwencji Kryzysowej w Kluczach, Komenda Policji w Kluczach.
Tabela 5 Liczba policjantek/ów na terenie gminy Klucze, 2012 rok. 19 Liczba policjantek/ów pracujących na terenie gminy Liczba policjantek/ów na 1000 mieszkańców 1,26 Źródło: KP Klucze.
4. Możliwość prowadzenia zdrowego życia
Tabela 6 Przeciętne dalsze trwanie życia mieszkańców/ek wsi, dane dla podregionu oświęcimskiego, prognozy na 2011 rok. 72,5
Mężczyźni Kobiety
81,3
Źródło: GUS.
Tabela 7 Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z instytucji opieki, 2012 rok. Ogółem liczba osób niepełnosprawnych w gminie Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z pomocy społecznej Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z pomocy społecznej na 1000 mieszkańców Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej z tytułu zaistnienia niepełnosprawności w rodzinie
Brak danych 144 9,57 144
Źródło: Ośrodek Pomocy Społecznej w Kluczach.
Tabela 8 Liczba osób starszych korzystających z instytucji opieki, 2012 rok. Ogółem liczba osób starszych (powyżej 60 r.ż.) w gminie Liczba osób starszych korzystających z pomocy społecznej Liczba osób starszych korzystających z pomocy społecznej na 1000 mieszkańców
3665 80 5,31
Źródło: Ośrodek Pomocy Społecznej w Kluczach.
78
Tabela 9 Liczba łóżek w szpitalach ogólnych na poziomie powiatu, 2011 rok. Liczba łóżek szpitalnych Powiat olkuski 500 Źródło: GUS.
Chodniki, ścieżki rowerowe, oznaczenie dróg Chodniki znajdują się jedynie wzdłuż części dróg na terenie gminy (brak precyzyjnych danych, ile kilometrów chodników znajduje się na terenie gminy). Obecnie najważniejszym miejscem, gdzie chodnik jest niezbędny jest ul. Olkuska (przelotowa ulica) w miejscowości Bydlin. Gmina planuje zbudować brakujący chodnik w 2013 roku. W gminie istnieje Przylaszczkowy Szlak Rowerowy. Wszystkie drogi zarządzane przez gminę są oznakowane zgodnie z przepisami. Na drogach gminnych nie ma ustawionych znaków limitu prędkości. Limit obowiązuje jedynie na wybranych drogach wewnątrzosiedlowych w Kluczach (prędkość 20 km/godz.). Strefa zamieszkania jest oznaczona na wjeździe i wyjeździe odpowiednimi znakami drogowymi.
79
5. Możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej
Osoby pracujące Osoby bezrobotne
Tabela 10 Pracujący i bezrobotni wg płci, 2011 rok. Ogółem Mężczyźni Kobiety 2257 1214 1043 1090 484 606
Źródło: GUS
Tabela 11 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w powiecie olkuskim, 2011. PLN Wynagrodzenie w odniesieniu do średniej krajowej (Polska=100) Przeciętne miesięczne 3347,82 92,3 wynagrodzenie brutto w powiecie olkuskim Źródło: GUS.
Tabela 12 Podmioty gospodarcze zarejestrowane na terenie gminy według rodzaju działalności i wielkości, 2011 rok. 1444 Ogółem przedsiębiorstw Liczba Liczba Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo 34 pracujących przedsiębiorstw i rybactwo 0-9 1388 Przemysł i budownictwo 438 10 - 49 49 Usługi 972 50 - 249 5 250 - 999 2 Źródło: GUS. 1000 i więcej 0
Lokalne obciążenia i preferencje podatkowe Gmina nakłada na właścicieli nieruchomości podatek od nieruchomości – zapewniona jest ulga dla organizacji pożytku publicznego i podmiotów świadczących usług zdrowotne. Istnieje również podatek od środków transportowych (ciężarówki, autobusy, ciągniki), podwyższony dla pojazdów wyprodukowanych przed 1995 rokiem. Brak preferencji podatkowych dla przedsiębiorców.
80
Tabela 13 Czas poświęcany na płatną i nieodpłatną pracę według płci i miejscowości zamieszkania, 2005 rok. Rodzaj czynności Przeciętny czas trwania czynności w godzinach i minutach a)**
Przeciętny Przeciętny czas wykonywania czas trwania czynności w godzinach i czynności minutach b) w godzinach i minutach na wsi a)**
Odsetek osób wykonujących dane czynności
ogółem kobiety mężczyźni ogółem
ogółem
kobiety
mężczyźni ogółem
kobiety
mężczyźni
Odpłatna praca zawodowa
2.34
1.53
3.19
2.50
6.51
6.18
7.14
37,5
29,9
45,8
Nieodpłatne zajęcia i prace domowe
3.21
4.22
2.13
3.27
3.39
4.30
2.36
91,6
97,1
85,6
Dobrowolna praca w organizacjach i poza nimi
0.28
0.30
0.25
0.30
1.35
1.30
1.43
29.0
33.2
24.3
** - Średnia „czas trwania danej czynności” określa miejsce danej czynności w strukturze budżetu czasu badanej zbiorowości, nie podaje natomiast rzeczywistego czasu trwania wykonywanych czynności. Źródło: Budżet czasu ludności, GUS 2005.
6. Pomoc w trudnej sytuacji życiowej
Tabela 14 Beneficjentki/ci pomocy społecznej, 2011 rok. 489 Gospodarstwa domowe korzystające ze środowiskowej pomocy społecznej Osoby w gospodarstwach domowych korzystających ze 1206 środowiskowej pomocy społecznej Rodziny otrzymujące zasiłki rodzinne na dzieci 443 Udział dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice 27,9 otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku (w %) Źródło: GUS.
Dostęp do lokalnych usług administracyjnych • Informacje dla klientów/ek Urzędu Gminy Urząd Gminy informuje mieszkańców/ki w jaki sposób oraz gdzie załatwić sprawy urzędowe wywieszając ogłoszenia, plakaty, publikując informacje w internecie, na zebraniach sołeckich oraz przez ogłoszenia z ambon kościelnych. • Ułatwienia w obsłudze klientów/ek
a)
na 1 osobę bez względu na to, czy wykonała daną czynność, czy nie..
b)
na 1 osobę wykonującą daną czynność.
81
Urząd Gminy zapewnia możliwość załatwienia sprawy przez pełnomocnika, pocztę, telefon, Internet oraz za pośrednictwem urzędnika podczas wizyty bezpośredniej we wskazanym miejscu - o ile ustawy dopuszczają lub nakładają obowiązek takiej formy załatwienia sprawy. Nie praktykuje się możliwości zapisów na wizytę w urzędzie na wybrany dzień i godzinę. Zapisy stosowane są tylko w przypadku wizyty u Wójta Gminy. Urząd Gminy pracuje w 1 dzień tygodnia do godziny 16:00, a w pozostałe dni do 15:30. • Dostępność budynku Urzędu dla osób poruszających się na wózku Budynek Urzędu Gminy jest w pełni dostosowany do potrzeb osób poruszających się na wózku: m.in. są przygotowane miejsca parkingowe pod urzędem, podjazd przy głównym wejściu do budynku, dostosowana toaleta, obniżone progi, odpowiednio szeroka winda. Do potrzeb osób niepełnosprawnych nie jest natomiast dostosowany budynek Ośrodka Pomocy Społecznej. • Dostęp do dokumentów, formularzy Oprócz "standardowych" formularzy administracyjnych nie są dostępne "sprofilowane" dokumenty, np. z większym drukiem dla osób niedowidzących albo w innym języku niż polski. Dla osób niedowidzących jest utworzona natomiast specjalna zakładka na stronie internetowej, dostosowująca wygląd strony do ich potrzeb. • Pomoc tłumaczy Urząd Gminy ma przyjętą procedurę "udostępniania" tłumaczy języka migowego do obsługi klientów, nie zapewnia natomiast pomocy tłumaczy języków obcych, tłumacząc, że do tej pory nie zaistniała potrzeba korzystania z tego typu usługi.
7. Możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach war unkach i czystym środowisku
Tabela 15 Osoby poszkodowane w wypadkach w pracy według płci, powiat olkuski, 2011 rok. 311
Wypadki w pracy ogółem Wypadki kobiety Wypadki mężczyźni
125 186
Źródło: GUS.
Tabela 16 Zanieczyszczenie powietrza, stacja w Olkuszu, 2012 rok. Parametr
Jednostka Norma Średnia roczna(1) siarki µg/m3 20 12
Dwutlenek (SO2) Tlenek azotu (NO)
µg/m3
8
Dwutlenek azotu µg/m3 (NO2) Tlenek węgla (CO) mg/m3
40
µg/m3
30
Tlenki azotu (NOx)
22 0.53 34
3
Legenda: x Wartość < 50% normy. x 50% normy < wartość < 75% normy x 75 % normy < wartość < 100% normy x Wartość przekracza normę
Pył zawieszony µg/m 40 37 (PM10) (1) Wartość średnioroczna jest obliczana jeśli ilość wyników jest większa lub równa 8 (75% roku). Źródło: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie.
82
Mieszkalnictwo socjalne i komunalne Gmina nie posiada lokali socjalnych, dysponuje natomiast 56 lokalami komunalnymi. Mieszkania te w ocenie gminy spełniają podstawowe standardy.
Polityka środowiskowa i edukacja ekologiczna Gmina realizuje aktywną politykę środowiskową, zapisaną w Programie Ochrony Środowiska. Gmina angażuje mieszkańców w działania na rzecz środowiska prowadząc działania edukacyjne wśród dorosłych i młodzieży szkolnej kształtujące postawy ekologiczne. W lokalnej prasie i na stronie internetowej zamieszczane są informacje dotyczące gospodarowania odpadami, segregacji odpadów, miejsc i terminów zbiórki. Ponadto przy współpracy z organizacjami odzysku przeprowadzane są kilka razy w roku zbiórki zużytego sprzętu elektronicznego tzw. „elektrośmieci”. Zbierane są również odpady wielkogabarytowe i odpady azbestowe. Wśród mieszkańców zostały rozpropagowane ulotki informacyjne na temat szkodliwości spalania odpadów plastikowych w domowych piecach. Ulotki zostały opracowane i przekazane gminie bezpłatnie w ramach współpracy z Fundacją „ARKA”.
Ekologiczny transport, odnawialne źródła energii, oczyszczalnie wody Na gminnych budynkach użyteczności publicznej (szkoła i pływalnia w Kluczach) zostały zamontowane kolektory słoneczne. Uzyskana energia służy m. in. do podgrzewania wody w basenie. Ponadto przeprowadzono kompleksową termomodernizację kilku budynków użyteczności publicznej. Na terenie gminy działają 2 oczyszczalnie ścieków: w Jaroszowcu, eksploatowana na zlecenie Urzędu Gminy Klucze przez Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji z Olkusza, oraz w Kluczach, eksploatowana przez firmę Kimberly-Clark S.A.
8. Możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie
Tabela 17 Liczba aut osobowych zarejestrowanych na terenie gminy, styczeń 2013. 15086 Liczba samochodów w gminie Liczba samochodów w przeliczeniu na 1 1 osobę Źródło: Starostwo Powiatowe w Olkuszu.
Tabela 18 Długość dróg (w kilometrach) według kategorii; zagęszczenie sieci drogowej, 2012 rok. Drogi gminne 35,7
Drogi Drogi Drogi Drogi lokalne i powiatowe wojewódzkie ogółem dojazdowej 35,7 85,1 13 169,5
Zagęszczenie sieci 2 drogowej (na 1 km ) 1,42
Źródło: UG Klucze, Starostwo Powiatowe w Olkuszu, Zarząd Dróg Wojewódzkich w Krakowie.
Transport zbiorowy Transport zbiorowy w gminie realizowany jest przez przewoźników prywatnych oraz Związek Komunalny Gmin „Komunikacja Międzygminna” w Olkuszu. Związek zrzesza cztery gminy: Olkusz, Bolesław, Klucze i 83
Bukowno. Gmina Klucze jest trzecim w kolejności płatnikiem Związku: jej wkład do budżetu Związku wyniósł w 2011 roku 733 tysiące złotych, co stanowiło ok. 15% łącznego wkładu gmin. Na terenie gminy Klucze przebiega trasa 6 linii autobusowych (z 27 ogółem). Brak informacji dot. liczby środków komunikacji publicznej realizujących kursy, a także danych statystycznych dot. liczby pasażerów korzystających z tych linii.
9. Możliwość opieki nad innymi
Dzietność Liczba dzieci urodzonych w 2012 roku w gminie Klucze: 153 Liczba kobiet w wieku rozrodczym (15-49): 3587 Na 1 kobietę przypadło: 0,043 dziecka Tabela 19 Liczba żłobków i przedszkoli oraz dzieci uczęszczających do tych placówek, 2012 rok. 0 Liczba żłobków Liczba dzieci w żłobkach 0 Liczba przedszkoli 6 Miejsca w przedszkolach 465 Liczba dzieci w przedszkolach 417 Źródło: Urząd Gminy Klucze. Popyt na przedszkola jest w pełni zaspokojony – w 2012 roku nie było dzieci, dla których zabrakło miejsc w przedszkolach. Tabela 20 Liczba miejsc w instytucjach opieki nad dziećmi i młodzieżą oraz osobami starszymi finansowanych lub współfinansowanych przez samorząd, 2012 rok.
Placówka Wsparcia Dziennego w Kluczach Ogniska wychowawcze (w 3 miejscowościach) Kluby dziecięco-młodzieżowe (w 5 miejscowościach) Ośrodek Wsparcia dla Młodzieży i Osób w starszym wieku *Z tego 23 osoby starsze (100% dziewcząt).
Liczba miejsc
Liczba uczestniczek/ów
30
40
45
45
75
75
46
46*
kobiet) i 23 osoby z grupy „dzieci i młodzież (60% chłopców, 40%
Źródło: Stowarzyszenie Forum Oświatowe „KLUCZE”.
Tabela 21 Opieka nad osobami bezdomnymi, 2012 rok.
Schronisko dla bezdomnych
Liczba miejsc
Liczba podopiecznych
70
83
Źródło: Chrześcijańskie Stowarzyszenie Dobroczynne oddział terenowy Klucze.
84
Tabela 22 Opieka nad osobami z niepełnosprawnościami, 2012 rok. Liczba miejsc
Liczba podopiecznych
Środowiskowy Dom 35 35 Samopomocy w Kolbarku Źródło: Stowarzyszenie na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Społeczno-Gospodarczego „KLUCZ”. Korzystanie z oferty ww. placówek jest nieodpłatne. Koszt ich funkcjonowania pokrywa gmina w ramach finansowania zadań publicznych w zakresie pomocy społecznej. Wybrane, dodatkowe zajęcia w Placówce Wsparcia Dziennego dotowane są przez sponsorów zewnętrznych. Koszt pobytu osoby bezdomnej w schronisku pokrywany jest przez gminę „ostatniego miejsca zamieszkania” danej osoby.
10. Możliwość dbania o siebie
Tabela 23 Czas poświęcany na rekreację i aktywności kulturalne według płci i miejscowości zamieszkania, 2005 rok. Rodzaj czynności
Przeciętny czas trwania czynności w godzinach i minutach a)**
Przeciętny Przeciętny czas wykonywania czas trwania czynności w godzinach i czynności minutach b) w godzinach i minutach na wsi a)**
Odsetek osób wykonujących dane czynności
ogółem kobiety mężczyźni ogółem
ogółem
kobiety mężczyźni ogółem
kobiety mężczyźni
1.10
1.10
1.10
1.11
1.35
1.33
1.38
73.5
75.0
71.8
Uczestnictwo w 0.23 sporcie i rekreacji
0.18
0.28
0.18
1.28
1.15
1.41
25.9
23.9
28.2
Zamiłowania osobiste – hobby, gry
0.10
0.22
0.10
1.27
1.07
1.42
18.6
15.5
21.9
Życie towarzyskie i rozrywki
0.16
** - Średnia „czas trwania danej czynności” określa miejsce danej czynności w strukturze budżetu czasu badanej zbiorowości, nie podaje natomiast rzeczywistego czasu trwania wykonywanych czynności.
Źródło: Budżet czasu ludności, GUS 2005.
a)
na 1 osobę bez względu na to, czy wykonała daną czynność, czy nie..
b)
na 1 osobę wykonującą daną czynność.
85
Tabela 24 Wykorzystanie samorządowych obiektów sportowych w wybranych sołectwach gminy Klucze w 2012 roku. Lokalizacja/Obiekt Klucze /orlik, boisko z nawierzchnią sztuczną i sala gimnastyczna Chechło / boisko i sala gimnastyczna Jaroszowiec / sala gimnastyczna i boisko Bydlin / pawilon sportowy, boisko i sala gimnastyczna Ryczówek / boisko i sala gimnastyczna Rodaki / boisko Kwaśniów / boisko Pozostałe mniejsze sołectwa /boiska
Chłopcy/mężczyźni Dziewczęta/kobiety 2200 1000 900 1200 1800 600 500 750 800
350 550 400 250 300 300 400
Źródło: Urząd Gminy Klucze.
Tabela 25 Typy zajęć sportowych finansowane przez gminę Klucze z podziałem na płeć osób uczestniczących w 2012 roku Rodzaj zajęć sportowych tenis stołowy (w ramach UKS ) piłka siatkowa (UKS) pływanie (UKS) piłka nożna (UKS i kluby sportowe) Ju-jitsu (UKS) Piłka nożna i piłka siatkowa na Orliku
Osoby uczestniczące dziewczęta chłopcy 20
15
Liczba godzin (rocznie) 64
15 10 0
15 20 80
160 120 250
10 10
15 20
36 40
zajęć
Źródło: UG Klucze.
Tabela 26 Zajęcia edukacyjno-rekreacyjne realizowane w Gminnym Ośrodku Kultury w Kluczach w 2012 roku. Rodzaj zajęć pracownia ceramiczna dzieci dorośli pracownia plastyczna
Liczba osób uczestniczących 70 10
dzieci pracownia teatralna
70
dzieci dorośli
25 73
sekcja muzyczna dzieci i młodzież 22 dorośli (Koło Gospodyń Wiejskich) 74 Uniwersytet Trzeciego Wieku 53 86
(2011/2012) Źródło: Gminny Ośrodek Kultury w Kluczach.
GOK nie gromadzi danych statystycznych z podziałem na płeć, ale szacuje, że 90% osób uczestniczących w zajęciach rekreacyjnych to kobiety. Dostępność obiektów kultury i rekreacji:
Gminny Ośrodek Kultury: Uniwersytet Trzeciego Wieku - opłata wpisowa na UTW od mieszkańców gminy Klucze wynosi 10 zł, a od osób spoza gminy 20 zł . Opłata semestralna wynosi od mieszkańców gminy Klucze wynosi 40 zł, a od pozostałych - 50 zł. • Zajęcia w pracowni plastycznej i ceramicznej – jednorazowa opłata 3 zł dla dzieci z Gminy Klucze, 5 zł dla dzieci spoza gminy i dorosłych mieszkańcy gminy, 8 zł dla osób dorosłych spoza gminy. • Nauka gry na instrumencie - 12 zł za 1 godzinę lekcyjną. W GOK zwolnieni od opłat są m.in. uczniowie szkół specjalnych i podopieczni OPS, ponadto nie są pobierane opłaty w czasie ferii szkolnych i wakacji. •
2 kryte pływalnie – płatne. Bilety normalne w cenie 6 zł, ulgowe w cenie 4 zł. Wielofunkcyjne boisko Orlik w Kluczach – bezpłatne Ośrodek rekreacyjny z bazą noclegową, sportową i konferencyjną - płatny Wyciąg narciarski – nieczynny w sezonie 2012/2013. Tabela 2 Tereny zielone na terenie gminy Klucze w 2011 roku. Powierzchnia (w Procentowy obszar powierzchni gminy ha) Parki, zieleńce i tereny zieleni 15,4 0,13% osiedlowej Lasy publiczne* 3228,3 27% Parki krajobrazowe* 6203,8 52,13% *Część powierzchni parków krajobrazowych stanowią lasy publiczne. Rodzaj terenów zielonych
Źródło: GUS.
87
11. Możliwość uczestnictwa w życiu publicznym
Tabela 3 Wybory samorządowe w gminie Klucze w 2010 roku – reprezentacja kobiet i mężczyzn na listach wyborczych do Rady Gminy i wyniki wyborów Rady Gminy, Wójta, Sołtysek/ów i Rad Sołeckich. Liczba kandydatek/ów do Rady Gminy kobiety
mężczyźni
ogółem
% kobiet
frekwencja
30
39
69
43,48%
56,17%
Rada Gminy Wyniki wyborów do Rady Gminy kobiety
mężczyźni
ogółem
% kobiet
5
10
15
33,3%
I tura - liczba kandydatek/ów kobiety
mężczyźni
ogółem
% kobiet
frekwencja w I turze
1
4
5
20%
56,17%
II tura - liczba kandydatek/ów Wójt Gminy
kobiety
mężczyźni
ogółem
% kobiet
1
1
2
50%
frekwencja w II turze 38,89%
Wynik wyborów Wójta kobiety
mężczyźni
0
1
Wyniki wyborów sołtysek/ów Sołtyski/sołtysi
kobiety
mężczyźni
ogółem
% kobiet
5
10
15
33%
Skład Rad sołeckich Rady sołeckie
kobiety
mężczyźni
ogółem
% kobiet
49
62
111
44%
Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza, Urząd Gminy Klucze.
88
Architektura gminy Podział terytorialny: Gmina podzielona jest na 15 jednostek pomocniczych (sołectw): Bogucin Duży, Bydlin, Chechło, Cieślin, Golczowice, Hucisko, Jaroszowiec, Kolbark, Krzywopłoty, Kwaśniów Dolny, Kwaśniów Górny, Klucze, Rodaki, Ryczówek, Zalesie Golczowskie. W każdym sołectwie działają organy wykonawcze: sołtyski/sołtysi oraz rady sołeckie. Ich kadencja trwa 4 lata (Statut gminy Klucze: 5). Uprawnienia sołectw: Rada Gminy Klucze może upoważnić organy wykonawcze sołectw do załatwiania indywidualnych spraw z zakresu administracji publicznej. Rada Gminy może przekazać sołectwu wyodrębnioną część mienia komunalnego, którą sołectwo zarządza, korzysta z niej oraz rozporządza pochodzącymi z niej określonymi dochodami w zakresie i na zasadach szczegółowo określonych w Statucie sołectwa (Ibidem: 5-7). Budżet sołectw: W budżecie gminy na 2012 rok wyodrębniono w ramach funduszu sołeckiego łącznie 270 370,98 zł do dyspozycji sołectw (Uchwała budżetowa Gminy Klucze na 2012 rok: 21).
Struktura organizacyjna Urzędu Gminy W Urzędzie Gminy Klucze utworzono ogółem 56 administracyjnych stanowisk pracy, pracy z czego 45 (80%) jest obsadzonych przez kobiety, a 11 przez mężczyzn. Z łącznej puli 12 stanowisk kierowniczych kobiety zajmują siedem (58%), w tym stanowisko zastępcy wójta i skarbniczki gminy, a mężczyźni pięć (w tym wójta i sekretarza gminy). W strukturze urzędu wyodrębniono ponadto 6 samodzielnych stanowisk i pełnomocników – wszystkie są obsadzone przez kobiety (Urząd Gminy Klucze 2013).
89
Rysunek 1 Schemat organizacyjny Urzędu Gminy Klucze, 2013 rok.
Źródło: Urząd Gminy Klucze.
Istnieją również gminne jednostki organizacyjne, nie wchodzące w skład Urzędu Gminy: a/ Gminny Zespół Oświaty – dyrektorką GZO jest kobieta; b/ Ośrodek Pomocy Społecznej – dyrektorem OPS jest mężczyzna; c/ Gminny Ośrodek Kultury – dyrektorką GOK jest kobieta; d/ Gminna Biblioteka Publiczna – dyrektorką GBP jest kobieta; oraz 2 przedszkola, 4 zespoły szkolno-przedszkolne, 2 szkoły podstawowe i 2 gimnazja.
12. Możliwość życia w społeczeństwie równych szans Działania i projekty podejmowane przez gminę Klucze: • Ośrodek Pomocy Społecznej zrealizował w 2012 roku projekt POKL „Wsparcie za Wsparcie”, którego celem była poprawa sytuacji życiowej klientów OPS zagrożonych wykluczeniem ze względu na status ekonomiczny i społeczny. Projekt zakładał równy udział uczestniczących kobiet i mężczyzn. • OPS jest siedzibą projektu Tratwa, realizowanego przez Stowarzyszenie na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Społeczno-Gospodarczego „KLUCZ” ze środków PFRON. Celem projektu jest aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych.
90
• • • • •
Urząd Gminy zorganizował 1. Gminne Forum Kobiet na bazie Kongresu Kobiet, poświęcone tematyce zdrowia kobiet. Wzięło w nim udział ok. 500 uczestniczek. Programy profilaktyki zdrowotnej dla dziewcząt w wieku gimnazjalnym i licealnym. Utworzenie Klubu Dziecięcego dla dzieci do 3 r.ż; oprócz tego w każdej miejscowości w gminie działa przedszkole. Działalność Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Wsparcie podmiotów ekonomii społecznej prowadzonych i zatrudniających osoby z niepełnosprawnościami (lokalowe, organizacyjne) przez Urząd Gminy.
Programy strategiczne: (Nazwa programu – grupa docelowa) • Program polityki na rzecz osób niepełnosprawnych – osoby z niepełnosprawnościami, ich rodziny; • Strategia rozwiązywania problemów społecznych, integracji i polityki społecznej 2006-2015 – 1) osoby o niskim statusie ekonomicznym i zagrożone ubóstwem, 2) bezrobotne (w tym bezrobotne kobiety), 3) osoby starsze i ich rodziny, 4) osoby z niepełnosprawnościami, 5) rodziny w sytuacjach kryzysowych, dotkniętych przemocą, z problemami alkoholowymi i narkotykowymi. W gminie nie ma osobnego stanowiska ds. wyrównywania szans kobiet i mężczyzn. Działalność na rzecz wzmacniania grup marginalizowanych realizuje Ośrodek Pomocy Społecznej oraz lokalne organizacje pozarządowe (w ramach zadań zleconych lub działalności statutowej).
13. Dane niedostępne • • • • •
dostęp do Internetu – brak danych na poziomie lokalnym, tylko dane ogólnopolskie kwalifikacje, rodzaj kontraktów - brak danych średnia długość zatrudnienia – brak danych liczba wypadków w gospodarstwach domowych – brak danych Wykorzystanie urlopów macierzyńskich, ojcowskich i wychowawczych – brak danych lokalnych [tylko regionalne], ponadto Zakład Ubezpieczeń Społecznych na poziomie regionu nie gromadzi statystyk dotyczących płci osób korzystających ze świadczeń.
91
IV. Znaczenie równości płci i dobrego standardu życia dla przedstawicieli samorządu lokalnego W styczniu 2013 roku przeprowadzono 4 wywiady z przedstawiciel(k)ami samorządu lokalnego: 1) Iloną Szczęch, zastępczynią Wójta Gminy Klucze (7.01.2013, czas trwania: 40 minut); 2) Jackiem Sierką, kierownikiem Referatu Organizacyjnego Urzędu Gminy Klucze, odpowiedzialnego m.in. za promocję gminy (7.01.2013, czas trwania: 20 minut); 3) Elżbietą Kwaczyńską, Radną Gminy Klucze, przewodniczącą Komisji Oświaty, Kultury, Sportu, Zdrowia i Polityki Społecznej Rady Gminy Klucze (7.01.2013, czas trwania: 20 minut); 4) Bogusławem Pasiem, Radnym Gminy Klucze, przewodniczący Komisji Budżetu, Polityki Gospodarczej i Ochrony Środowiska Rady Gminy Klucze (7.01.2013, czas trwania: 15 minut). Wywiady odbyły się podczas osobistych spotkań z badaczką w Urzędzie Gminy Klucze. Badani udzielali ustnych odpowiedzi, oprócz pisemnego wypełnienia ostatniego pytania w scenariuszu wywiadu (polegającego na uszeregowaniu możliwości). Osoby uczestniczące w badaniu miały możliwość nieudzielenia odpowiedzi na zadawane pytanie. 1. Znaczenie "dobrego standardu życia" w gminie. Zdaniem zastępczyni Wójta Gminy dobry standard życia w gminie to taki, który umożliwia rozwój osobisty i zawodowy jej mieszkańców. Kierownik Referatu Organizacyjnego uważa, że dobry standard życia to „dostępność usług i zasobów, za które odpowiada gmina”, dobre warunki życia, dobra komunikacja, dobry stan dróg, dostępny system oświaty, służba zdrowia oraz usługi świadczone przez służbę zdrowia, a także dobre warunki mieszkaniowe. Z kolei przewodnicząca Komisji Oświaty, Kultury, Sportu, Zdrowia i Polityki Społecznej za najważniejszy przejaw dobrego standardu życia uważa możliwość posiadania pracy i otrzymywanie odpowiedniego wynagrodzenia, co pozwala zaspokajać inne potrzeby: mieszkanie, potrzeby konsumpcyjne, wypoczynek. Dla Przewodniczącego Komisji Budżetu, Polityki Gospodarczej i Ochrony Środowiska dobry standard życia polega na zabezpieczeniu zbiorowych potrzeb mieszkańców w zakresie bezpieczeństwa (działalność straży pożarnej, służby zdrowotnej i opieki zdrowotnej), infrastruktury (drogi, chodniki) oraz sprawnej obsłudze administracyjnej w gminie.
2. Zależność dobrobytu dobrobytu od płci, równe szanse w społeczeństwie. Zastępczyni Wójta Gminy: Jej zdaniem kobiety i mężczyźni nie mają równych szans w społeczeństwie w osiąganiu dobrobytu, dostrzega istnienie norm społecznych dotyczących płci („wydaje mi się, że w tej chwili płeć zawsze determinuje pewne zadania w społeczeństwie”), jako przykład podaje sferę publiczną, w której dominują mężczyźni z powodu społecznych przekonań o ich wyższych kompetencjach i cechach pretendujących do roli liderów. Jednocześnie pani wójt twierdzi, że dobrobyt nie zależy od płci: „uważam, że płeć nie ma wpływu na to kim człowiek jest, ani jakie cele osiąga, pod warunkiem że się w głowie zmieni stereotypy, które cały czas w społeczeństwie funkcjonują”. Kierownik Referatu Organizacyjnego: Jego zdaniem nie ma różnicy między szansami na osiąganie dobrobytu przez kobiety i mężczyzn. Kierownik uważa, że może istnieć najwyżej niewielkie zróżnicowanie, w zależności od rodzaju przemysłu dominującego na danym obszarze. Wskazuje, że tam, gdzie dominuje przemysł cięższy, w lepszej sytuacji związanej z zatrudnieniem mogą być mężczyźni [należy zwrócić uwagę, że Kierownik za oczywiste przyjmuje zjawisko segregacji stanowisk pracy wg płci 92
– przyp. MK]. Przewodnicząca Komisji Oświaty: Jej zdaniem mężczyźni mają większe szanse w osiąganiu dobrobytu, co wynika z innego traktowania osób określonej płci: „mężczyźni są uważani za potencjalnie lepszych pracowników, łatwiej awansują i częściej zajmują wyższe w hierarchii stanowiska niż kobiety”. Przewodniczący Komisji Budżetu: „Ogólnie w społeczeństwie dobrobyt jest zależny od płci, ale ta sytuacja nie ma miejsca w gminie Klucze”. Przewodniczący podał przykład dostępu do pracy jako przykład istnienia nierównych szans kobiet i mężczyzn w osiąganiu dobrobytu. Jego zdaniem mężczyźni mają łatwiejszy dostęp do pracy, kobietom trudniej jest znaleźć zatrudnienie. Przewodniczący tłumaczy, że wynika to ze struktury rynku pracy: oferowane prace mają często charakter fizyczny. W jego odpowiedziach nie pojawia się refleksja, że utrudniony dostęp kobiet do rynku pracy może być wynikiem dyskryminacji ze względu na płeć.
3. Wizje dalszego rozwoju gminy pod kątem wzrostu jakości życia mieszkanek i mieszkańców. Zastępczyni Wójta Gminy: „gmina powinna stwarzać warunki do dobrego wychowania dzieci, młodszych pokoleń i do zapewnienia warunków rozwoju zawodowego i osobistego”. Jej zdaniem istnieje ogromna różnica w rozwoju osobistym ludzi mieszkających w większych ośrodkami w porównaniu z małymi ośrodkami, np. gminą Klucze. Polega ona na ograniczonej możliwości zdobycia kreatywnej pracy i realizowania swoich pasji, mniejszym dostępie do dóbr kultury, a w konsekwencji powoduje migrację młodych ludzi do miast. Według zastępczyni wójta gmina powinna rozwijać się w takim kierunku, by zachęcić młodych ludzi do pozostania w gminie i realizowania na miejscu swoich celów zawodowych i prywatnych. Kierownik Referatu Organizacyjnego rozumie pojęcie „rozwoju” w kategoriach ekonomicznych – jako wzrost gospodarczy przyczyniający się do tworzenia miejsc pracy. Jego zdaniem należy wykorzystać wszystkie możliwe formy rozwoju, niekoniecznie ustalając jeden konkretny kierunek [ta sama perspektywa przyjęta jest w Strategii Rozwoju Gminy Klucze – MK]. Jego zdaniem należy tworzyć ogólne warunki sprzyjające rozwojowi gospodarczemu, aby móc elastycznie reagować w sytuacji zmieniających się warunków społeczno-ekonomicznych (np. pojawienie się dużego inwestora w regionie]. Jego zdaniem rozwój przejawiający się zwiększeniem miejsc pracy przekłada się na poprawę zasobności społeczeństwa, wyższe dochody i większe zadowolenie z życia. Przewodnicząca Komisji Oświaty: „Gmina powinna skupić się na rozwoju i promowaniu turystyki, co przyciągnęłoby do gminy gości z zewnątrz”. Zdaniem przewodniczącej przełożyłoby się to na wzrost miejsc pracy, zwiększenie dochodów z turystyki i być może zwiększyłoby liczbę nowych mieszkańców (osiedlających się z powodu atrakcyjności terenu). Przewodniczący Komisji Budżetu również postrzega rozwój gminy w wymiarze ekonomicznym. Jego zdaniem rozwój gminy jest uzależniony od tego, czy na jej terenie są miejsca pracy. Jeśli jest możliwość zatrudnienia, to jego zdaniem gmina nie musi prowadzić szczególnych działań w zakresie pobudzania gospodarki; natomiast gdy nie ma pracy, „powinna być uruchamiana pomoc społeczna”. Przewodniczący uważa, że „gmina powinna być ukierunkowana ogólnie”, nie koncentrować się na jednej gałęzi, np. wyłącznie turystyce lub przemyśle. Jego zdaniem pożądany jest umiarkowany rozwój we wszystkich kierunkach, który „będzie korzystny dla wszystkich”.
4. Oczekiwania kobiet i mężczyzn od samorządu/instytucji gminy – takie same czy różne? Zastępczyni Wójta Gminy jest przekonana, że oczekiwania kobiet i mężczyzn są takie same. Podobnego zdania jest Kierownik Referatu Organizacyjnego. Przewodnicząca Komisji Oświaty uważa z kolei, że kobiety i mężczyźni mogą mieć różne oczekiwania co 93
do sposobów spędzania wolnego czasu. W tym obszarze (czas wolny) zauważa również zróżnicowanie oczekiwań w zależności od wieku danej osoby. Jednak jej zdaniem podstawowe kwestie: praca, wizja rozwoju gminy są jednakowe dla obu płci. Według Przewodniczącego Komisji Budżetu kobiety i mężczyźni mają takie same oczekiwania, tylko „występujące w różnym natężeniu”, np. kobiety w jego przekonaniu mają większe oczekiwania względem opieki zdrowotnej, a mężczyźni względem infrastruktury (drogi) lub bezpieczeństwa. Jego zdaniem nie są to jednak oczekiwania rozłączne, wyrażane wyłącznie przez osoby danej płci.
5. Jak można wyrównywać szanse kobiet i mężczyzn? Zastępczyni wójta wymieniła działania na rzecz odnoszenie świadomości kobiet, budowania poczucia wspólnoty i solidarności, działania edukacyjne skierowane do mężczyzn; otwarcie rynku pracy dla kobiet (aktywizacja zawodowa, zwiększenie możliwości podjęcia pracy poprzez tworzenie żłobków, przedszkoli, dofinansowywanie opiekunek dla dzieci). Kierownik Referatu Organizacyjnego nie widzi problemu nierównych szans kobiet i mężczyzn – wskazuje przykład Urzędu Gminy, w którym większość zatrudnionych stanowią kobiety, co jego zdaniem świadczy o równości w dostępie do zatrudnienia. Przewodnicząca Komisji Oświaty nie potrafiła udzielić odpowiedzi na to pytanie. Zdaniem Przewodniczącego Komisji Budżetu pierwszym krokiem powinna być diagnoza: czy potrzeby kobiet i mężczyzn są różne, czy mają oni różne szanse na terenie gminy. Jeśli tak wynikłoby z diagnozy, to jego zdaniem należy prowadzić działania i zmieniać zastaną rzeczywistość [nie potrafi wskazać konkretnych przykładów takich działań – MK]. „My [urzędnicy – MK] nie widzimy, by była potrzeba takich działań, ale to nie oznacza, że rzeczywiście nie ma takich potrzeb”. 6. Wymienione projekty/programy w zakresie wyrównywania szans kobiet i mężczyzn obecnie lub w przeszłości prowadzone przez gminę. Zastępczyni wójta wskazała na założenie Klubu Dziecięcego, czyli placówki żłobkowej dla dzieci do 3. r.ż.; utworzenie przedszkola w jedynej miejscowości, gdzie jeszcze nie było przedszkola; działalność Uniwersytetu Trzeciego Wieku – pani wójt zauważa, że zdecydowana większość osób uczestniczących w zajęciach UTW to kobiety. Wymieniła również promocję profilaktyki zdrowotnej wśród dziewcząt w wieku szkolnym i dorosłych kobiet. Kierownik Referatu Organizacyjnego miał kłopot z udzieleniem odpowiedzi. Wskazał, że gmina stwarza warunki rozwoju inicjatyw lokalnych i stowarzyszeń, w których działają kobiety, np. Kół Gospodyń Wiejskich, Uniwersytet Trzeciego Wieku. Problem z udzieleniem odpowiedzi miała również Przewodnicząca Komisji Oświaty. Po wskazaniu przez koordynatorkę lokalną kilku możliwych rozwiązań wskazała na kursy przygotowujące do otwarcia własnej działalności gospodarczej, w których uczestniczyły kobiety i mężczyźni. Nie zna jednak dokładnych statystyk dot. płci uczestników tych kursów. Przewodniczący Komisji Budżetu: Jego zdaniem gmina nie prowadzi programów bezpośrednio wyrównujących szanse kobiet i mężczyzn, raczej są to działania pośrednie, stwarzające możliwości działania także dla kobiet. Podał przykład zajęć kulturalnych, UTW, itp.
7. Składane propozycje uchwał w zakresie wyrównywania szans, pomysły na przyszłość. przyszłość. Zastępczyni wójta w pierwszej kolejności wymieniła doprowadzenie do utworzenia Klubu Dziecięcego. Wśród pomysłów na przyszłość wskazała upowszechnianie sportu kobiet (dostrzega problem dominacji mężczyzn wśród działaczy sportowych i użytkowników obiektów sportowych), większe finansowanie 94
sportów innych niż piłka nożna; utworzenie oddziału żłobkowego w istniejącym przedszkolu w jednej z miejscowości; działania na rzecz podnoszenia świadomości kobiet i mężczyzn. Kierownik Referatu Organizacyjnego nie dostrzega problemu nierówności szans, nie widzi potrzeby działań w tym zakresie. Przewodnicząca Komisji Oświaty nie składała propozycji tego typu uchwał, nie ma pomysłów na działania w tym zakresie. Przewodniczący Komisji Budżetu nie składał propozycji tego typu uchwał. Zaproponowałby dokształcanie zawodowe, by kobiety mogły łatwiej dostawać pracę.
8. Ocena wpływu przedstawionych zmian na podniesienie jakości życia wszystkich mieszkańców. Zastępczyni wójta: „Zmiany wpłynęłyby na zwiększenie efektywności działań gminy – gdy byłyby w równym stopniu kierowane do obu płci, zasięg oddziaływania byłby większy”. Jej zdaniem zmiany świadomości kobiet i mężczyzn dot. równości wpłynęłyby również na większe partnerstwo między płciami. Kierownik Referatu Organizacyjnego: brak odpowiedzi Przewodnicząca Komisji Oświaty: brak odpowiedzi Przewodniczący Komisji Budżetu: Jego zdaniem zmiany wpłynęłyby na podniesienie jakości życia, ponieważ „dzięki pracy zwiększa się dostęp do wielu możliwości” (poprzez poprawę sytuacji finansowej). Jego zdaniem dodatkowo kobiety czułyby się swobodniej i pewniej w sferze publicznej, mając wykształcenie oraz/lub pracę.
9. Zestawienie wag nadanych przez respondentów wymienionym możliwościom.
Tabela 4 Zestawienie wag nadanych przez przedstawicieli samorządu poszczególnym możliwościom. Możliwość
Wagi dla zastępczyni wójta
Wagi dla kierownika Referatu Organizacyjnego
Wagi dla przewodniczącej Komisji Oświaty Kultury, Sportu, Zdrowia i Polityki Społecznej
Wagi dla przewodniczącego Komisji Budżetu, Polityki Gospodarczej i Ochrony Środowiska
dostęp do wiedzy dostęp do pełnej informacji poczucie bezpieczeństwa prowadzenie zdrowego życia znalezienie pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej pomoc w trudnej sytuacji życiowej praca i życie w odpowiednich warunkach i czystym środowisku
3 9
4 b.o.
2 6
7 8
1
3
5
4
8
b.o.
4
5
2
2
1
1
7
6
7
2
5
1
9
6
95
dotarcie do każdego miejsca w gminie opieka nad innymi dbanie o siebie
4
5
12
12
12 10
7 8
10 8
3 11
9
11
9
10
9
10
uczestnictwo w życiu 11 publicznym życie w społeczeństwie 6 równych szans Źródło: opracowanie własne.
10. Podsumowanie wywiadów i odczucia osoby prowadzącej wywiady Wszyscy wytypowani do wywiadów respondenci od razu zgodzili się na rozmowę. Troje z czworga respondentów ma w ocenie koordynatorki lokalnej niewielką lub żadną wiedzę nt. równości szans kobiet i mężczyzn. Tylko jedna osoba (zastępczyni wójta) wyraźnie dostrzegała problem nierównego traktowanie kobiet w wielu obszarach życia społecznego i potrafiła go nazwać. W przeprowadzonych rozmowach zauważalna była trudność ze m. in. ze wskazaniem strukturalnych przyczyn nierównego traktowania (wymieniano np. niską świadomość kobiet lub brak „solidarności” wśród kobiet, niemal całkowicie pomijając rolę i wpływ mężczyzn). Jeden spośród respondentów otwarcie oświadczył, że jego zdaniem dyskryminacja nie istnieje, wykazywał zniecierpliwienie pytaniami dotyczącymi tego obszaru, znacznie chętniej i pewniej odpowiadał na bardziej ogólne pytania, np. dotyczące wizji rozwoju gminy czy rozumienia jakości życia.
96
V. Alokacje budżetowe na rzecz równości płci oraz dobrostanu mieszkańców 1. Opis środowiska badawczego W ankiecie wzięły udział 3 (z sześciu ogółem) referaty Urzędu Gminy: Referat Organizacyjny, Referat Spraw Obywatelskich, Referat Zamówień Publicznych, Inwestycji i Funduszy Zewnętrznych, oraz trzy jednostki budżetowe: Ośrodek Pomocy Społecznej, Gminny Zespół Oświaty i Gminny Ośrodek Kultury. Ankietę wypełniło 4 kobiety i 2 mężczyzn. Najkrótszy staż pracy wśród kobiet wypełniających ankietę wyniósł 5 miesięcy, zaś najdłuższy 36 lat. Wśród mężczyzn było to odpowiednio 15 lat i 20 lat. Ankiety wypełniły tylko trzy z sześciu referatów Urzędu Gminy. Niektóre referaty nie wzięły udziału w ankiecie (np. Referat Finansowy), wyjaśniając, że nie stwarzają mieszkańcom/kom żadnej z ww. wymienionych możliwości. Ponadto jedynie w kilku ankietach oprócz zaznaczenia możliwości, jaką zapewnia referat/jednostka, wskazano także wysokość środków finansowych przeznaczanych na jej realizację. Zgromadzone dane okazały się niewystarczające do stworzenia na ich podstawie kompletnej matrycy możliwości i wydatków. 2. Charakterystyka „dobrego standardu życia” wg osób wypełniających ankietę: • • • • • • • • • • • • • • •
Bezpieczeństwo, w tym drogowe Dobra infrastruktura (drogi, chodniki, podjazdy dla wózków) Estetyczna, funkcjonalna i dostępna przestrzeń publiczna Dobrze rozwinięta sieć usług publicznych Sprawne urzędy, możliwość załatwienia wielu spraw w urzędzie Dobra komunikacja z władzami gminy, powszechny dostęp do informacji publicznej Niskie podatki Umiarkowana wysokość stałych opłat (np. za wywóz śmieci) Dostęp do wysokiej jakości opieki zdrowotnej (w tym specjalistycznej i rehabilitacyjnej) Dostęp do kultury i sportu, obiektów rekreacyjnych, rozrywek czasu wolnego dla osób w różnym wieku Zapewnienie wysokiej jakości opieki nad dziećmi (przedszkola, szkoły, świetlice), dowóz dzieci do szkół Czyste środowisko Powszechny dostęp do Internetu Możliwość znalezienia stabilnej pracy w gminie, odpowiednie wynagrodzenie Możliwość rozwijania działalności gospodarczej
3. Analiza wydatków budżetowych pod kątem możliwości przeprowadzona przez koordynatorkę lokalną Z powodu braku wystarczających danych uzyskanych z ankiet koordynatorka lokalna zdecydowała się samodzielnie przeprowadzić analizę planów finansowych poszczególnych referatów i gminnych jednostek organizacyjnych, opierając się na planach finansowych budżetu Gminy Klucze na 2012 rok. Plany finansowe Gminy Klucze są przygotowane w układzie tradycyjnej klasyfikacji budżetowej (działrozdział-paragraf). Analizowano wydatki na poziomie rozdziałów. Rozdział wydatku przypisywano jednej 97
z 12 możliwości wymienionych w Narzędziu nr 5. Nie wszystkie wydatki były możliwe do zakwalifikowania, ponieważ wykraczały poza zakres przedmiotowy ww. możliwości lub były trudne do przypisania do którejkolwiek możliwości. Przeanalizowano plany finansowe następujących jednostek i instytucji: • Urząd Gminy Klucze; • Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej; • Gminnego Zespołu Oświaty; • 11 placówek oświatowych, posiadających odrębne budżety: 2 przedszkoli, 3 szkół podstawowych, 4 Zespołów Szkolno-Przedszkolnych i 2 gimnazjów. Niemożliwe okazało się przedstawienie wydatków poszczególnych referatów Urzędu Gminy Klucze, ponieważ w planach finansowych Urzędu do 2012 roku włącznie nie dokonywano podziału dochodów i wydatków na poszczególne referaty. Z tego powodu wydatki Urzędu Gminy analizowane były zbiorczo. Nie wszystkim możliwościom udało się przypisać środki finansowe. Nie wyodrębniono wydatków budżetowych zapewniających możliwość dostępu do pełnej informacji, uczestnictwa w życiu publicznym oraz życia w społeczeństwie równych szans. szans Rezultaty analizy przedstawione są w Tabeli 30. Tabela 5 Matryca możliwości i wydatków poszczególnych urzędów/jednostek gminnych dostęp do wiedzy
dostęp do pełnej informa cji
Ośrodek Pomocy Społecznej Urząd Gminy
461 981 zł
Gminny Zespół Oświaty
1 750 596 zł
poczuci e bezpiec zeństw a
prowadze nie zdrowego życia
znalezienie pracy i prowadzeni a własnej działalności gospodarcz ej
pomoc w trudnej sytuacji życiowej
15 307 zł
43 000 zł
18 000 zł
3 197 964 zł
360 000 zł
184 000 zł
3 182 684 zł
Poszczegól 12 968 ne szkoły i 296 zł przedszkol a Razem:
15 180 873 zł
praca i życie w odpowie dnich warunkac hi czystym środowis ku
dotarcie do każdego miejsca w gminie
375 307 zł
227 000 zł
18 000 zł
6 391 869 zł
dbanie o siebie
uczestnic two w życiu publiczny m
życie w społeczeń stwie równych szans
0 zł
0 zł
713 000 zł
5 463 842 zł
1 209 464 zł
11 221 zł
0 zł
opieka nad innymi
5 463 842 zł
1 209 464 zł
34 500 zł
2 956 066 zł
3 699 013 zł
433 500 zł
4 446 513 zł
3 389 566 zł
98
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: planów finansowych budżetu Gminy Klucze na 2012 rok i Addabbo 2008: 10-11.
Wykres 4 Podział środków z budżetu gminy Klucze na stwarzanie poszczególnych możliwości.
życie publiczne 0% dbanie o siebie 9%
polityka równościowa 0%
wiedza informacja bezpieczeństwo
opieka 12%
zdrowe życie wiedza 41%
transport 3%
praca pomoc instytucjonalna środowisko
środowisko 15%
transport informacja 0% pomoc instytucjonalna 18%
opieka dbanie o siebie życie publiczne
praca 0%
bezpieczeństwo 1% zdrowe życie 1%
polityka równościowa
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: planów finansowych budżetu Gminy Klucze na 2012 rok i Addabbo 2008: 10-11.
Stosunek finalnej alokacji do całego budżetu gminy: 82,22%
4. Podsumowanie Matryca możliwości i wydatków przygotowana przez koordynatorkę lokalną może być mało precyzyjna ze względu na sposób prezentacji planów finansowych (tradycyjny układ klasyfikacji budżetowej). Określony rozdział wydatków (np. Oświata i wychowanie/Przedszkola) został przyporządkowany do jednej z 12 możliwości. W analizowanym rozdziale mogą się jednak zawierać takie paragrafy kosztów (np. Zakup usług remontowych), które, po uzyskaniu bardziej szczegółowych informacji na ich temat (nie zawartych w planie finansowym), powinny być przypisane do innych możliwości lub nie dotyczą żadnej z nich. Uwagi dotyczące trudności w realizacji zadań wskazane przez referaty/jednostki zostały przekazane bezpośrednio lokalnym władzom.
99
VI. Głos mieszkańców i mieszkanek gminy Klucze
1. Wprowadzenie Opinie mieszkańców na temat jakości życia w gminie Klucze zbierane były za pomocą anonimowego sondażu obywatelskiego oraz w trakcie pogłębionych wywiadów grupowych (fokusów). Informacja o sondażu obywatelskim została opublikowana na stronie internetowej Urzędu Gminy Klucze i była dostępna w widocznym miejscu na stronie przez cały czas trwania sondażu (grudzień 2012-styczeń 2013). Oprócz ankiety w wersji elektronicznej w Urzędzie była wyłożona również ankieta papierowa, którą mogły wypełniać zarówno osoby zatrudnione w Urzędzie, jak i klientki/klienci tej instytucji. Zebrano 31 ankiet elektronicznych (20 pochodziło od kobiet, 9 od mężczyzn, w 2 przypadkach nie wskazano płci) oraz 46 ankiety papierowe (40 od kobiet, 6 od mężczyzn). Ogółem w sondażu obywatelskim wzięło więc udział 77 osób, w tym 60 kobiet (77,9%) i 15 mężczyzn (19,5%). 2 osoby (2,6%) nie określiły swojej płci. W wywiadzie fokusowym, który odbył się 8 maja 2013, wzięło udział 12 osób (6 kobiet, 6 mężczyzn). Jedna z uczestniczących w badaniu kobiet określiła się jako osoba niepełnosprawna.
2. Opis środowiska środowisk a badawczego Wiek osób ankietowanych Wśród kobiet dominowały ankietowane w wieku 35-54 lata (40%), 25-34 lata (33%) oraz w między 55. i 66 rokiem życia (22%). Zaledwie 3% stanowiły kobiety w wieku 18-24 lata, a niespełna 2% kobiety powyżej 67 r.ż. W sondażu nie wzięła udziału żadna kobieta poniżej 18 r.ż. W przypadku mężczyzn najliczniejszą grupę wiekową stanowili ankietowani w wieku 25-34 lata (ponad 53%), następnie w wieku 35-54 lat (20%) oraz 55-66 lat (13%). Odsetek mężczyzn w przedziale wieku między 18-24 lata oraz powyżej 67 r.ż. był taki sam i wyniósł prawie 7%. Podobnie jak w przypadku kobiet, w sondażu nie wziął udziału żaden mężczyzna poniżej 18 r.ż.
Długość zamieszkania w gminie Średni czas zamieszkania ankietowanych kobiet w gminie Klucze wyniósł 34,5 lata, zaś mężczyzn 33,1. Najdłuższy deklarowany czas zamieszkiwania w gminie u obu płci wyniósł 60 lat, a najkrótszy 1 rok (kobiety) i 3 lata (mężczyźni).
Miejscowość zamieszkania Aż 60% ankietowanych kobiet i 47% ankietowanych mężczyzn zamieszkiwało miejscowość Klucze. Kolejnymi najliczniej reprezentowanymi przez kobiety miejscowościami było Chechło i Rodaki (po 12%). Pozostałe uczestniczące w sondażu kobiety pochodziły z innych miejscowości w gminie. Wśród ankietowanych kobiet zabrakło mieszkanek 2 miejscowości – Kolbarku i Krzywopłotów. Wśród mężczyzn reprezentowane były ponadto m.in. miejscowości Kolbark i Rodaki (po 13%). W sondażu nie wzięli udział mieszkańcy wsi Błonie, Bogucin Duży, Jaroszowiec, Kwaśniów Dolny i Kwaśniów Górny. Ponadto żadna kobieta i mężczyzna nie reprezentowali miejscowości Bydlin, Cieślin i Hucisko. 100
Miejsce mieszkania (dom/mieszkanie) 78% kobiet i prawie 87% mężczyzn wskazało jako miejsce zamieszkania dom, zaś 20% kobiet i 13% mężczyzn mieszkanie.
Liczba osób w gospodarstwie domowym Średnia liczba osób w gospodarstwie domowym kobiet biorących udział w sondażu wyniosła 3,6 osoby, a mężczyzn 4,3. Z kolei największa liczba osób w gospodarstwach domowych kobiet wyniosła 6, a mężczyzn 7 osób.
Rodzaj zatrudnienia W pełnym wymiarze godzin zatrudnionych było 65% kobiet i prawie 67% mężczyzn. Drugim najczęściej wskazywanym przez obie płcie rodzajem zatrudnienia był status rencistki/sty lub emerytki/ta (13% kobiet i 20% mężczyzn). Nieco ponad 8% kobiet zadeklarowało, że pracuje w oparciu o umowę-zlecenie (dla porównania: 0% mężczyzn), po 3% stanowiły osoby poszukujące pracy oraz nieposzukujące pracy, a po niespełna 2% uczennice/studentki i kobiety zatrudnione w niepełnym wymiarze godzin. Wśród kobiet nie było ankietowanych pracujących na umowie o dzieło. W przypadku mężczyzn pozostali ankietowani byli uczniami/studentami lub osobami nie poszukującymi pracy (po 7%). Wśród mężczyzn nie było osób pracujących w niepełnym wymiarze godzin, na umowęzlecenie lub umowę o dzieło, a także poszukujących zatrudnienia. Odpowiedzi na pytanie o rodzaj zatrudnienia nie udzieliło 3% kobiet i 0% mężczyzn. Tabela 6 Średnie miesięczne dochody netto ankietowanych Kobiety 0 - 1112 zł 1113 – 2854 zł 2855 – 5000 zł powyżej 5000 zł Brak odpowiedzi
Mężczyźni
liczba
odsetek
liczba
odsetek
4 41 9 2 4
6,7% 68,3% 15,0% 3,3% 6,7%
1 8 5 1 -
6,7% 53,3% 33,3% 6,7% 0%
Źródło: Sondaż obywatelski.
Sprawność 95% kobiet i prawie 87% mężczyzn określiło się jako osoby pełnosprawne. Prawie 3,5% kobiet i 7% mężczyzn wskazało na bycie osobą z niepełnosprawnością.
Wykształcenie W przypadku obu płci najwięcej (60%) ankietowanych stanowiły osoby z wyższym wykształceniem. 33% kobiet i 27% mężczyzn miało wykształcenie średnie, a 3% kobiet i 13% mężczyzn zawodowe. Wśród kobiet była również jedna ankietowana (1,5%) w wykształceniem podstawowym.
3. Charakterystyka „dobrego standardu życia” w rozumieniu mieszkańców i mieszkanek: Praca: 101
• stała, bezpieczna praca/ praca dla młodzieży/ praca na całym etacie • dobre wynagrodzenie, wysoki status materialny • przeciwdziałanie bezrobociu przez gminę, ułatwienia dla nowych przedsiębiorców Warunki życia: • dobry standard mieszkalnictwa • posiadanie mieszkania/domu • czyste środowisko, ekologiczne życie • utrzymanie porządku i czystości w gminie, estetyczna gmina • duża liczba sklepów, łatwy dostęp do nich, dłuższe godziny otwarcia • kanalizacja • rozwinięta i łatwo dostępna sieć Internetu • niskie podatki Zdrowie: • dostęp do wysokiej jakości opieki medycznej w ramach ubezpieczenia (publicznej) • dostępność bezpłatnych badań profilaktycznych dla kobiet, także młodych, szczepionek przeciw grypie Transport: • bezpieczeństwo na drogach, dobre oświetlenie dróg, odśnieżanie dróg i chodników w zimie, wyremontowane drogi i chodniki, wyraźne ograniczenia prędkości • sprawna komunikacja lokalna, także w dni wolne od pracy i wieczorami Edukacja: • dostęp do edukacji szkolnej na dobrym poziomie • możliwość nauki dorosłych, szkolenia zawodowe Opieka nad innymi: • dostęp do przedszkoli/świetlic dla dzieci, które będą długo czynne Czas wolny: • dostęp do kultury, możliwość uczestnictwa w imprezach, funkcjonowanie kina • dostępność obiektów sportowych • możliwość rozwijania zainteresowań Bezpieczeństwo: Bezpieczeństwo • bezpieczeństwo poruszania się po gminie rowerem, ścieżki rowerowe • bezpieczeństwo lokalne w kontekście klęsk żywiołowych (powodzi, osuwisk, itp.) Pomoc gminy: • istnienie skutecznej pomocy społecznej Działalność urzędu: • możliwość sprawnego załatwienia spraw w urzędzie, pomoc urzędników • jawność polityki lokalnej, transparentność działań władz gminy, czytelne procedury działania urzędników, policji, służby zdrowia, łatwość komunikacji z instytucjami publicznymi • szybkie i skuteczne rozwiązywanie problemów codziennego życia publicznego przez instytucje
Tabela 7 Waga poszczególnych możliwości w zależności od przeznaczanych na nie funduszy przez gminę w porównaniu do wskazań mieszkanek i mieszkańców. Priorytet
Wg wydatków gminy
Wg priorytetu wskazanego
Wg priorytetu wskazanego przez
102
możliwości
przez kobiety
1 dostęp do wiedzy
znalezienie pracy i prowadzenia znalezienie pracy i prowadzenia własnej działalności własnej działalności gospodarczej gospodarczej
pomoc w trudnej sytuacji życiowej
poczucie bezpieczeństwa
2 3
opieka nad innymi
5
dbanie o siebie
dostęp do wiedzy pomoc w trudnej sytuacji życiowej
6
7
dotarcie do każdego miejsca w gminie
praca i życie w odpowiednich warunkach i czystym środowisku
poczucie bezpieczeństwa
dostęp do pełnej informacji
prowadzenie zdrowego życia
dotarcie do każdego miejsca w gminie
8 9
dostęp do pełnej informacji
praca i życia w odpowiednich prowadzenie zdrowego życia warunkach i czystym środowisku
4
znalezienie pracy i prowadzenie własnej działalności gospodarczej
mężczyzn
dostęp do wiedzy prowadzenie zdrowego życia praca i życie w odpowiednich warunkach i czystym środowisku dotarcie do każdego miejsca w gminie dbanie o siebie życie w społeczeństwie równych szans
opieka nad innymi
poczucie bezpieczeństwa
10
dostęp do pełnej informacji
dbanie o siebie
pomoc w trudnej sytuacji życiowej
11
uczestnictwo w życiu publicznym
uczestnictwo w życiu publicznym życie w społeczeństwie równych szans
opieka nad innymi
12
życie w społeczeństwie równych szans Źródło: opracowanie własne.
uczestnictwo w życiu publicznym
Uwagi: Do obliczenia wagi przypisywanych przez kobiety i mężczyzn każdej z możliwości użyto mediany, dlatego niemożliwe było końcowe przyporządkowanie każdej możliwości wagi od 1 do 12. Możliwościom zgrupowanym w jednej komórce danej kolumny przypisano jednakowe wagi (po wyliczeniu mediany) i uporządkowano w kolejności od najbardziej preferowanych (najniższa wartość mediany), aż do najmniej preferowanych (najwyższa wartość mediany).
4. Ocena działań samorządu przez mieszkanki i mieszkańców gminy Klucze (W skali 1-6, gdzie: 1 = nie udostępnia, 2 = w niewielkim stopniu, 3 = w dostatecznym stopniu, 4 = udostępnia na dobrym poziomie, 5 = udostępnia na bardzo dobrym poziomie, 6 = celującym).
Kobiety
Mężczyźni
3,9
3,4
3,7
2,9
3,6
3,3
dostęp do wiedzy dostęp do pełnej informacji poczucie bezpieczeństwa
103
prowadzenie zdrowego życia 3,5 znalezienie pracy i prowadzenie własnej działalności 2,9 gospodarczej pomoc w trudnej sytuacji
3,3 2,2
życiowej
3,5 2,7 praca i życie w odpowiednich warunkach i czystym środowisku 3,6 2,9 dotarcie do każdego miejsca w gminie 4,0 3,3 opieka nad innymi 3,6 3,0 dbanie o siebie 4,0 3,2 uczestnictwo w życiu publicznym 3,8 3,0 życie w społeczeństwie równych szans 3,7 3,0 Źródło: opracowanie własne Uwagi: Zielonym kolorem oznaczono najwyższe oceny, a czerwonym najniższe.
Zarówno kobiety, jak i mężczyźni zamieszkujący w gminie Klucze najniżej spośród wszystkich możliwości oceniają działalność samorządu w obszarze poszukiwania pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej, przy czym oceny mężczyzn są średnio nieco niższe (2,2) niż kobiet (2,9). Mieszkanki Klucz najwyżej (średnio 4,0 punktów) oceniły lokalny transport oraz możliwość dbania o siebie. Z kolei mieszkańcy Klucz najwyżej (3,4) ocenili stwarzane przez samorząd możliwości kształcenia się. Należy zauważyć, że ogólnie ocena pracy samorządu dokonywana przez mężczyzn była bardziej krytyczna, a przyznane punkty niższe, niż w przypadku ocen kobiet. 5. Sugestie mieszkańców dot. poszerzenia zakresu zakresu działalności referatu/jednostki Z ankiet przekazanych koordynatorce lokalnej przez referaty Zamówień Publicznych i Inwestycji Urzędu Gminy Klucze i Gminny Ośrodek Kultury wynikały następujące propozycje składane przez mieszkańców: • zwiększenie dostępności oferty Ośrodka Kultury, zwiększenie zasięgu działania – propozycja organizowania działań kulturalnych w każdym sołectwie gminy • budowa ogólnodostępnej hali sportowej 6. Bariery korzystania z oferty instytucji gminnych dla niektórych grup mieszkanek i mieszkańców W ankietach przekazanych koordynatorce lokalnej przez Referat Spraw Obywatelskich Urzędu Gminy Klucze oraz Gminny Ośrodek Kultury wymieniono następujące bariery dostępu: • trudność dojazdu do miejsca organizacji wydarzeń • utrudniony dostęp do usług administracyjnych dla osób nie mających dostępu do Internetu
7. Zestawienie propozycji mieszkańców dotyczących gminy Praca, działalność gospodarcza: 104
przeciwdziałanie bezrobociu w gminie, tworzenie nowych miejsc pracy i zabezpieczanie istniejących miejsc pracy • stworzenie przejrzystej oferty staży w Urzędzie Gminy • stworzenie ułatwień, preferencji dla inwestorów i przedsiębiorców, propozycja strefy gospodarczej • przekształcanie nieużytków rolnych w tereny inwestycyjno-budowlane Opieka zdrowotna: • poprawa dostępu do opieki zdrowotnej, przywrócenie całodobowej opieki zdrowotnej, większa dostępność badań profilaktycznych, wyższa jakość opieki medycznej Infrastruktura: • poprawa stanu dróg i poboczy, poprawa lub wybudowanie chodników (poza centrum gminy), • wprowadzenie ograniczeń prędkości na lokalnych drogach, zwiększenie liczby miejsc parkingowych • zwiększenie kursowania i zasięgu komunikacji publicznej w gminie, szczególnie w soboty i niedziele oraz wieczorami • zbudowanie nowych ścieżek rowerowych • całkowite skanalizowanie gminy Spędzanie czasu wolnego: • zwiększenie oferty imprez dla dorosłych o bardziej atrakcyjne wydarzenia • miejsca do wypoczynku, uprawiania sportu (np. bezpieczne kąpieliska) • wyrównanie możliwości dostępu do istniejących obiektów sportowych • zwiększenie oferty pozaszkolnej dla dzieci (kółka zainteresowań) • stworzenie miejsca spotkań, świetlic dla młodzieży, większa przestrzeń na oddolne inicjatywy młodzieżowe, ciekawe zajęcia pozalekcyjne także w okresach wolnych od nauki Bezpieczeństwo: • przywrócenie całodobowych dyżurów policji Opieka: • utworzenie żłobków • zwiększenie liczby miejsc w przedszkolach • stworzenie oferty pomocowej dla osób bezdomnych Ekologia: • segregowanie śmieci w gminie, w prywatnych domach i placówkach publicznych Warunki życia: • likwidacja barier architektonicznych dla osób poruszających się na wózku w budynkach użyteczności publicznej, np. w ośrodku zdrowia Komunikacja z władzami gminy: • częstsza i skuteczniejsza komunikacja władz gminy z mieszkańcami • konsultowanie decyzji, pytanie o zdanie mieszkańców/ek • aktualizowanie strony www Urzędu Gminy, lepsze docieranie z informacjami o bieżących działaniach • większa uwaga gminy na problemy i potrzeby młodych ludzi • wprowadzenie budżetu partycypacyjnego jako metody zwiększenia wpływu mieszkańców na dysponowanie gminnymi pieniędzmi • zwrócenie uwagi na rozwój innych miejscowości poza centralnymi Kluczami, bardziej równomierny rozdział środków gminnych i inwestycji na poszczególne sołectwa •
105
• Inne: • •
stworzenie oferty darmowej pomocy prawnej dla mieszkańców/ek rozwijanie oferty turystycznej w gminie zapewnienie opieki nad bezdomnymi psami
8. Zestawienie propozycji mieszkańców dot. osiedli Warunki życia: • przekształcenie większej liczby działek w tereny pod zabudowę • uporządkowanie małego rynku (likwidacja nielegalnego handlu) Infrastruktura komunikacyjna: • zadbanie o drogi, budowa nowych chodników wzdłuż głównych dróg i remonty starych • regularne odśnieżanie dróg i chodników • budowa ronda w pobliżu supermarketu w centrum Klucz • więcej przejść dla pieszych na ul. Zawierciańskiej (Klucze) • odwodnienie ulic Czas wolny: • więcej terenów zielonych • stworzenie placu zabaw dla dzieci • stworzenie miejsc spotkań „do posiedzenia” dla dorosłych • remont świetlicy dla dzieci i młodzieży w Ryczówku • zakup ławeczek, budowa małej architektury • więcej imprez kulturalno-towarzyskich • otwarcie kina • udostępnienie obiektów sportowych dla wszystkich (np. przy szkołach) • zatrudnienie instruktora sportowego/animatora na boisku wielofunkcyjnym • kursy tańca, jogi dla dorosłych • zagospodarowanie stawów na kąpielisko Rozwój: • większa promocja i dbanie o rozwój miejscowości poza centrum gminy Bezpieczeństwo: • więcej patrolów policji na drogach i w mniejszych sołectwach, organizowanie spotkań z dzielnicowymi Opieka nad innymi: • stworzenie żłobka dla małych dzieci Opieka zdrowotna • organizowanie „białych niedziel” Edukacja: • zaprzestanie likwidacji szkół i przedszkoli • kursy obsługi komputera, Internetu dla seniorów Ekologia: • zabezpieczenie środowiska przed skutkami działalności przemysłowej • dbanie o czystość miejscowości, kontrola i usuwanie dzikich wysypisk 106
•
posprzątanie terenu nad rzeką
9. Podsumowanie Definicje dobrego standardu życia przedstawiane w sondażu obywatelskim i podczas wywiadów fokusowych okazały się stosunkowo podobne (praca, dobra infrastruktura drogowa i komunikacja, możliwość spędzania czasu wolnego, dostęp do opieki zdrowotnej) i w większości neutralne genderowo. W trakcie wywiadu fokusowego kilkakrotnie został jednak poruszone wątek genderowy dotyczący bezrobocia i trudności w znalezieniu pracy dla kobiet, w tym kobiet z niepełnosprawnościami i powyżej 40 roku życia. Uczestniczki fokusów wskazywały na istnienie tych problemów w gminie, powołując się na własne doświadczenia. Oczekiwania mieszkanek i mieszkańców gminy związane z jakością życia są podobne - dotyczą przede wszystkim znalezienia pracy lub ułatwień w prowadzeniu własnej działalności gospodarczej. Za istotne uznawane jest również przywrócenie całodobowego dostępu do opieki zdrowotnej, utrzymywanie lub poprawa jakości edukacji, większa dbałość o bezpieczeństwo (kobiety) i poprawę komunikacji z mieszkańcami (mężczyźni). Z matrycy możliwości wynika, że priorytety władz samorządowych nie pokrywają się z oczekiwaniami mieszkańców – najwięcej gminnych środków przeznaczanych jest na możliwość dostępu do wiedzy (w praktyce oznacza to wydatki na szkolnictwo), pomoc instytucjonalną, tworzenie dobrych warunków życia i dbałość o środowisko, a także na dbanie o siebie.
107
VII. Podsumowanie badań Badanie prowadzone w Kluczach stanowi wstępną diagnozę sytuacji w gminie pod kątem uwzględniania potrzeb mieszkanek i mieszkańców gminy w lokalnej polityce oraz podejmowaniu działań na rzecz wyrównywania szans kobiet i mężczyzn w życiu lokalnym. W badaniu sprawdzano czy, gdzie, oraz w jakim kontekście (lub: dlaczego nie) w polityce lokalnej obecna jest problematyka płci społeczno-kulturowej (gender), czy gender ma wpływ na postrzeganie dobrego standardu życia, potrzeby i rzeczywistą sytuację mieszkańców i mieszkanek gminy. Analizowano dane statystyczne gromadzone przez Urząd Gminy, gminne jednostki organizacyjne oraz Główny Urząd Statystyczny, które stanowią wiarygodne, choć niepełne źródło wiedzy o sytuacji społecznej i ekonomicznej w gminie; badano dokumenty strategiczne w oparciu o które funkcjonuje gmina; prowadzono rozmowy z przedstawicielkami i przedstawicielami samorządu lokalnego; przeprowadzono sondaż obywatelski, który nie jest reprezentatywny, ale stanowi ważny kanał gromadzenia opinii i podstawowe badanie potrzeb mieszkanek i mieszkańców gminy Klucze; w oparciu o ankiety wypełnione przez referaty Urzędu Gminy i inne jednostki organizacyjne, a także plany finansowe tych jednostek przeanalizowano alokacje budżetowe w 2012 roku. Duża część statystyk gromadzonych przez gminę Klucze nie jest segregowana ze względu na płeć lub ich posegregowanie wymaga dodatkowego nakładu pracy. W obszarach, gdzie możliwe było przedstawienie danych z podziałem na płeć, (np. użytkownicy i użytkowniczki gminnych obiektów sportowo-rekreacyjnych, liczba kobiet i mężczyzn biorących udział w zajęciach sportowych finansowanych przez gminę) zauważalna była dominacja oferty skierowanej do mężczyzn i chłopców. W jednym przypadku – uczestnictwa w zajęciach Ośrodka Kultury- zauważono odwrotną prawidłowość w postaci znacznej nadreprezentacji kobiet. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że wydatki na działalność kulturalną w gminie Klucze są wielokrotnie mniejsze niż wydatki na promowanie sportu. Ponadto gmina nie segreguje ze względu na płeć danych dotyczących beneficjentek i beneficjentów świadczonych przez siebie usług w zakresie pomocy społecznej, polityki oświatowej, polityki bezpieczeństwa, itp. Brak tego typu danych przekłada się na nieobecność perspektywy płci w gminnych dokumentach strategicznych, może być też jednym z powodów przyjęcia w tychże dokumentach licznych uproszczeń, nieprawdziwych założeń i stereotypów dotyczących grup społecznych mieszkających w gminie Klucze. Na podstawie analizy materiału badawczego można wysnuć wniosek, że najistotniejszym obszarem problemowym w opinii mieszkanek i mieszkańców gminy pozostaje rynek pracy. Na terenie Klucz znajduje się kilka dużych zakładów pracy, których przyszłość jest niepewna, a które w przeszłości już znacznie redukowały ilość zatrudnionych. Zarówno w sondażu obywatelskim, jak i podczas badań fokusowych, kwestia stabilności zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu była najdłużej dyskutowanym tematem; jest to też działanie gminy jednomyślnie najgorzej oceniane przez mieszkanki i mieszkańców gminy. Rozbieżności oczekiwań mieszkanek i mieszkańców gminy oraz władz samorządowych dostrzegalne są również w analizie matrycy możliwości: usługi i działania uznawane za ważne przez osoby mieszkające w gminie (znalezienie pracy lub ułatwienia w prowadzeniu własnej działalności gospodarczej, całodobowy dostęp do opieki zdrowotnej, utrzymywanie lub poprawa jakości edukacji, większa dbałość o bezpieczeństwo (kobiety) i poprawę komunikacji z mieszkańcami (mężczyźni) nie pokrywają się z priorytetami Urzędu Gminy, wyrażonymi nakładami finansowymi przeznaczanymi na zaspokajanie poszczególnych możliwości (dostęp do wiedzy, pomoc instytucjonalna, tworzenie dobrych warunków życia i dbałość o środowisko). Należy jednak zwrócić uwagę, że duży odsetek wydatków gminy ma charakter obligatoryjny i wynika z zadań własnych gminy.
108
VIII. Wnioski i rekomendacje Z przeprowadzonych badań wynika, że płeć społeczno-kulturowa silnie wiąże się i wpływa na jakość życia. Jest to szczególnie widoczne w analizie danych statystycznych segregowanych ze względu na płeć. Można wyodrębnić kilka zjawisk: 1) Zależność bezrobocia od płci Z danych gromadzonych przez Główny Urząd Statystyczny wynika, że problem bezrobocia w Kluczach statystycznie częściej dotyka kobiety niż mężczyzn. Wg danych GUS w 2012 roku na terenie gminy Klucze bez pracy pozostawało ogółem 1090 osób, z czego 56% stanowiły kobiety, a 44% mężczyźni. Również w sondażu obywatelskim kobiety nieco częściej wskazywały na swój status osoby bezrobotnej – nie pracowało ogółem 6% ankietowanych kobiet, z czego 3% poszukiwało pracy, zaś 3% nie. Tymczasem żaden ankietowany mężczyzna nie był osobą poszukującą zatrudnienia (7% zadeklarowało, że nie pracuje, ale nie szuka pracy). 2) Zależność ubóstwa od płci Przeciętne miesięczne zarobki brutto w powiecie olkuskim, do którego należą Klucze, stanowią około 92% średniej krajowej. Mając na uwadze, że przeciętne zarobki kobiet zatrudnionych na tych samych stanowiskach są od 6% do nawet 25% niższe od zarobków mężczyzn7, kobiety są znacznie częściej w gorszej sytuacji materialnej, zagrażającej ubóstwem. Lepszą sytuację materialną mężczyzn można dostrzec także w rezultatach sondażu obywatelskiego; powyżej 2855 złotych netto zarabiało jedynie 18,3% ankietowanych kobiet i aż 40% mężczyzn. Warto również zwrócić uwagę na dodatkowe przesłanki: rodzaj zatrudnienia i miejsce zamieszkania. Z wyników sondażu wynika, że około 10% kobiet pracowało na podstawie umowy-zlecenia lub w niepełnym wymiarze godzin, w porównaniu do 0% mężczyzn. Jednocześnie wskazuje się, że częściej ubóstwo dotyka osoby mieszkające na obszarach wiejskich. 3) Zależność pozycji zawodowej i możliwości awansu od płci Z informacji uzyskanych od Urzędu Gminy Klucze wynika, że jest on silnie sfeminizowany - 80% stanowisk administracyjnych jest obsadzonych przez kobiety. Im wyżej w hierarchii, tym odsetek kobiet maleje – wśród 12 stanowisk kierowniczych w urzędzie już tylko niespełna 58% jest zajmowanych przez kobiety (w tym stanowisko zastępczyni wójta i skarbniczki gminy). W badaniu nie analizowano stażu ani kompetencji osób zatrudnianych w urzędzie i uzyskujących awans, dlatego nie można z całą pewnością stwierdzić, czy obserwowane zjawisko to „szklane ruchome schody”, polegające na szybszym i łatwiejszym awansie mężczyzn na stanowiska kierownicze w zawodach lub środowisku pracy zdominowanym przez kobiety (Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej 2012). Z pewnością jednak w przyszłych badaniach warto byłoby sprawdzić, czy struktura powyższych danych jest efektem zbiegu okoliczności, czy też jej podłożem jest dyskryminacja ze względu na płeć. 4) Zależność czasu poświęcanego na odpłatną i nieodpłatną pracę domową od płci Z ogólnopolskich badań Budżetów Czasu Ludności zrealizowanych przez GUS wynika, że kobiety mieszkające na obszarach wiejskich rzadziej podejmują odpłatną pracę zawodową (29,9% kobiet w porównaniu do 45,6% mężczyzn) i poświęcają na nią mniej godzin (odpowiednio 6,18 i 7,14 godzin). Jednocześnie, aż 97% kobiet i 85,6% mężczyzn wykonuje nieodpłatne zajęcia i prace
7
por. Komisja Europejska, Progress on equality between women and men in 2012; Sedlak&Sedlak, Ogólnopolskie Badanie Wynagrodzeń 2012; OECD, Gender pay gap for full and part-time workers 2010.
109
domowe, jednak kobiety poświęcają na nie prawie dwukrotnie więcej czasu niż mężczyźni (4,3 w porównaniu do 2,36 godzin). Taki stan rzeczy wzmacnia dodatkowo opisaną już zależność ubóstwa/zagrożenia ubóstwem od płci. 5) Zależność możliwości spędzania wolnego czasu od płci Obserwacja wynika z analizy wykorzystania obiektów rekreacyjnych oraz rodzaju zajęć sportowych finansowanych przez gminę Klucze. Ze wszystkich samorządowych obiektów sportowych na terenie gminy znacznie częściej korzystają chłopcy i mężczyźni niż dziewczynki i kobiety (ogółem 8750 mężczyzn/chłopców w porównaniu do 3550 kobiet/dziewczynek). W ofercie pozaszkolnych zajęć sportowych finansowanych przez gminę Klucze dominują zajęcia, z których w większej mierze lub wyłącznie korzystają chłopcy (piłka nożna, pływanie, ju-jitsu), chociaż należy odnotować równy udział chłopców i dziewczynek w uprawianiu niektórych dyscyplin, np. piłki siatkowej. Jednocześnie odwrotna sytuacja, tj. nadreprezentacja kobiet, ma miejsce w przypadku zajęć edukacyjno-rekreacyjnych oferowanych przez gminę. Realizujący ofertę Gminny Ośrodek Kultury nie prowadzi dokładnych statystyk uczestnictwa, jednak szacuje, że około 90% osób uczestniczących w zajęciach to kobiety. Rekomendacje dla samorządu 1. Planowanie polityk publicznych i tworzenie dokumentów strategicznych: •
• •
•
gromadzenie wszelkich dostępnych danych statystycznych w podziale na płeć, w szczególności danych o osobach korzystających z gminnych usług i świadczeń, beneficjentek/beneficjentów programów, wydarzeń (m.in. sportowych, kulturalnych) finansowanych lub dofinansowywanych przez gminę przygotowywanie diagnoz i analiz społecznych, przeprowadzenie badania potrzeb przed rozpoczęciem planowania polityki lokalnej uwzględnienie w przyszłych działaniach samorządu pilnych problemów i potrzeb społecznych, wyrażonych przez mieszkanki i mieszkańców w sondażu obywatelskim i badaniach fokusowych, a nieobecnych lub obecnych w niewystarczającym stopniu w dokumentach strategicznych gminy (np. wdrożenie Gminnego Planu Przeciwdziałania Bezrobociu) uwzględnianie perspektywy i potrzeb osób należących do różnych grup społecznych, poddawanie jednoczesnej uwadze różnorodnych cech badanej społeczności, np. płci i wieku, sprawności fizycznej lub intelektualnej, statusu społeczno-ekonomicznego, orientacji seksualnej, przynależności narodowej lub etnicznej.
2. Realizacja polityki lokalnej: •
•
analiza potencjalnego wpływu prowadzonych działań na kobiety i mężczyzn, zamieszkujących na terenie gminy (np. stworzenie „listy kontrolnej” do zadań realizowanych przez gminę, z pytaniami: Do kogo skierowane jest zadanie? (do ilu kobiet i ilu mężczyzn?) Kto będzie realizował zadanie? (Ile kobiet, ilu mężczyzn?) Jak realizacja zadania wpłynie na sytuację kobiet i mężczyzn? analiza potencjalnego wpływu prowadzonych działań na osoby z różnych grup społecznych i o różnych cechach (np. W jakim wieku są osoby, które są beneficjentami konkretnego działania gminy? Jaka jest ich sytuacja ekonomiczna/zawodowa/stopień
110
•
sprawności fizycznej? Czy są osoby, które nie korzystają z działań prowadzonych przez gminę? Jakie to grupy? Dlaczego są nieobecne?) ewaluacja działań i wydatków gminnych pod kątem płci – czy prowadzone działania i wydawane środki wpływają na zmianę sytuacji kobiet i mężczyzn w gminie?
3. Partycypacja społeczna: • • •
otwartość na włączanie się mieszkanek i mieszkańców w procesy konsultacyjnodecyzyjne bardziej staranne informowanie mieszkanek i mieszkańców o decyzjach podejmowanych przez samorząd gminy, zróżnicowanie kanałów komunikacji wzmocnienie i upowszechnianie już istniejących procedur wpływania obywatelek/obywateli na życie publiczne (dyżury radnych Gminy, zebrania wiejskie) oraz narzędzi partycypacji obywatelskiej (konsultacje społeczne)
4. Edukacja antydyskryminacyjna • zwiększanie wiedzy i świadomości pracowników i pracowniczek Urzędu Gminy Klucze, gminnych jednostek organizacyjnych oraz Radnych w zakresie wspierania równych szans kobiet i mężczyzn oraz przeciwdziałania dyskryminacji poprzez szkolenia antydyskryminacyjne, warsztaty, wizyty studyjne, udział w projektach tematycznych • promowanie istniejących rozwiązań na rzecz wyrównywania szans kobiet i mężczyzn na szczeblu lokalnym, których elementem może być budżetowanie wrażliwe na płeć (np. Europejska Karta Równości Kobiet i Mężczyzn w Życiu Lokalnym, Równościowe Plany Działania) • informowanie mieszkanek i mieszkańców o przywiązaniu samorządu do zasady równości kobiet i mężczyzn
Wskaźniki z podziałem na płeć wykorzystywane obecnie przez gminę Klucze W ankietach nie wymieniono żadnych wskaźników z podziałem na płeć wykorzystywanych przez jednostki samorządowe gminy Klucze.
111
Literatura Butler Judith, Uwikłani w płeć, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2008. Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych, http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_cechter.dims?p_id=460853&p_token=3233316, dostęp: 20.04.2013.
Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2012, http://www.wrotamalopolski.pl/NR/rdonlyres/F5F0F6C3-31D9-4252BB48-FFBACDC7C934/947351/120.pdf, dostęp: 25.06.2013.
Gminny Program Polityki na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2003 – 2013, http://www.gminaklucze.pl/modules/page/upload/files//24d80c3af472f31ef256f47218b746b9.doc, dostęp: 25.06.2013.
Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, http://www.wrotamalopolski.pl/NR/rdonlyres/DFBCE61B-8317-4E2A-A07760B2CF5FECBE/863406/uchwala49.pdf, dostęp: 25.06.2013.
Gminny System Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2010-2013, http://www.wrotamalopolski.pl/NR/rdonlyres/11ECF02E-EBFD-4AC0-870CD48B2658F2B5/644273/ZalXLVI35810.pdf, dostęp: 25.06.2013. Katz Jackson, Paradoks Macho, Wydawnictwo Czarna Owca, Fundacja Feminoteka, Warszawa 2012. Policja, Statystyki dotyczące przemocy w rodzinie w 2012 roku, http://www.statystyka.policja.pl/portal/st/944/50863/Przemoc_w_rodzinie.html, dostęp: 13.02.2013.
Program ochrony ofiar przemocy w rodzinie 2010-2013, http://www.wrotamalopolski.pl/NR/rdonlyres/11ECF02E-EBFD-4AC0-870CD48B2658F2B5/644273/ZalXLVI35810.pdf, dostęp: 25.06.2013.
Program ochrony środowiska dla Gminy Klucze na lata 2010-2013, http://www.wrotamalopolski.pl/NR/rdonlyres/8ECEF0DB-2902-4800-AA83DE5D61DD44B7/655706/zalaczniknr1douchwalynr366pdf.pdf, dostęp: 25.06.2013.
Program współpracy Gminy Klucze z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na rok 2013, http://www.wrotamalopolski.pl/root_BIP/BIP_w_Malopolsce/gminy/root_Klucze/podmiotowe/Ra da/Uchwaly/2012/2012_u_156a.htm, dostęp: 25.06.2013.
Regulamin organizacyjny Urzędu Gminy Klucze, http://www.wrotamalopolski.pl/root_BIP/BIP_w_Malopolsce/gminy/root_Klucze/podmiotowe/W ojt/Zarzadzenia/2012/2012_220_fn.htm, dostęp: 25.06.2013. Statut Gminy Klucze, http://www.wrotamalopolski.pl/NR/rdonlyres/0AC4F46F-48F7-46FC-8FE0D4178873ACC9/107302/statutgminy1.doc, dostęp: 25.06.2013.
Strategia rozwiązywania problemów społecznych, integracji i polityki społecznej gminy Klucze na lata 2006-2015, https://www.wrotamalopolski.pl/NR/rdonlyres/50E63720-BF9F-4944-88B4E3ED007ED004/187915/Strategiarozwi%C4%85zywaniaproblem%C3%B3wspo%C5%82ecznychi ntegrac.pdf, dostęp: 25.06.2013.
Strategia rozwoju edukacji elementarnej w gminie Klucze na lata 2008-2015, http://www.wrotamalopolski.pl/NR/rdonlyres/98D7336A-F454-411B-BB686C32FF9D1D6B/397749/StrategiarozwojuedukacjielementarnejwGminieKlucze.pdf, dostęp: 25.06.2013.
Strategia rozwoju gminy Klucze na lata 2004-2013, http://www.wrotamalopolski.pl/NR/rdonlyres/E050DDF7-6A58-414A-8D04112
6CC38F085DF6/315080/StrategiaGminyKluczenalata20042013.pdf, dostęp: 25.06.2013. Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej, Słownik pojęć z zakresu równości i przeciwdziałania dyskryminacji, http://rownosc.info/rownosc.php/dictionary/item/id/270, dostęp: 25.06.2013.
Spis tabel, wykresów i rysunków Tabela 1 Możliwości wpływające na dobrą jakość życia w dokumentach strategicznych Gminy Klucze. ....68 Tabela 2 Wykształcenie mieszkanek i mieszkańców gminy, 2002 rok. ......................................................................77 Tabela 3 Liczba ośrodków kulturalnych i beneficjentek/ów kultury, 2012 rok. ......................................................77 Tabela 4 Akty przemocy, w tym przemocy domowej, 2011 rok. ..................................................................................78 Tabela 5 Liczba policjantek/ów na terenie gminy Klucze, 2012 rok. ..........................................................................78 Tabela 6 Przeciętne dalsze trwanie życia mieszkańców/ek wsi, dane dla podregionu oświęcimskiego, prognozy na 2011 rok. ......................................................................................................................................................78 Tabela 7 Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z instytucji opieki, 2012 rok......................................78 Tabela 8 Liczba osób starszych korzystających z instytucji opieki, 2012 rok. ..........................................................78 Tabela 9 Liczba łóżek w szpitalach ogólnych na poziomie powiatu, 2011 rok. ......................................................79 Tabela 10 Pracujący i bezrobotni wg płci, 2011 rok. .........................................................................................................80 Tabela 11 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w powiecie olkuskim, 2011. .......................................80 Tabela 12 Podmioty gospodarcze zarejestrowane na terenie gminy według rodzaju działalności i wielkości, 2011 rok. ............................................................................................................................................................80 Tabela 13 Czas poświęcany na płatną i nieodpłatną pracę według płci i miejscowości zamieszkania, 2005 rok.............................................................................................................................................................................................81 Tabela 14 Beneficjentki/ci pomocy społecznej, 2011 rok. ..............................................................................................81 Tabela 15 Osoby poszkodowane w wypadkach w pracy według płci, powiat olkuski, 2011 rok.....................82 Tabela 16 Zanieczyszczenie powietrza, stacja w Olkuszu, 2012 rok. ..........................................................................82 Tabela 17 Liczba aut osobowych zarejestrowanych na terenie gminy, styczeń 2013. ........................................83 Tabela 18 Długość dróg (w kilometrach) według kategorii; zagęszczenie sieci drogowej, 2012 rok. ............83 Tabela 19 Liczba żłobków i przedszkoli oraz dzieci uczęszczających do tych placówek, 2012 rok. ................84 Tabela 20 Liczba miejsc w instytucjach opieki nad dziećmi i młodzieżą oraz osobami starszymi finansowanych lub współfinansowanych przez samorząd, 2012 rok. .............................................................84 Tabela 21 Opieka nad osobami bezdomnymi, 2012 rok. ................................................................................................84 Tabela 22 Opieka nad osobami z niepełnosprawnościami, 2012 rok. .......................................................................85 Tabela 23 Czas poświęcany na rekreację i aktywności kulturalne według płci i miejscowości zamieszkania, 2005 rok. .................................................................................................................................................................................85 Tabela 24 Wykorzystanie samorządowych obiektów sportowych w wybranych sołectwach gminy Klucze w 2012 roku...........................................................................................................................................................................86 113
Tabela 25 Typy zajęć sportowych finansowane przez gminę Klucze z podziałem na płeć osób uczestniczących w 2012 roku .........................................................................................................................................86 Tabela 26 Zajęcia edukacyjno-rekreacyjne realizowane w Gminnym Ośrodku Kultury w Kluczach w 2012 roku. .........................................................................................................................................................................................86 Tabela 27 Tereny zielone na terenie gminy Klucze w 2011 roku. ................................................................................87 Tabela 28 Wybory samorządowe w gminie Klucze w 2010 roku – reprezentacja kobiet i mężczyzn na listach wyborczych do Rady Gminy i wyniki wyborów Rady Gminy, Wójta, Sołtysek/ów i Rad Sołeckich. ...............................................................................................................................................................................88 Tabela 29 Zestawienie wag nadanych przez przedstawicieli samorządu poszczególnym możliwościom. .95 Tabela 30 Matryca możliwości i wydatków poszczególnych urzędów/jednostek gminnych ...........................98 Tabela 31 Średnie miesięczne dochody netto ankietowanych ................................................................................. 102 Tabela 32 Waga poszczególnych możliwości w zależności od przeznaczanych na nie funduszy przez gminę w porównaniu do wskazań mieszkanek i mieszkańców...................................................................... 103
Wykres 1 Ludność gminy Klucze według płci i grup wieku............................................................................................66 Wykres 2 Udział poszczególnych kategorii wydatków w całkowitych wydatkach gminy Klucze w 2012 roku.....................................................................................................................................................................................................75 Wykres 5 Udział poszczególnych kategorii dochodów w całkowitych dochodach Gminy Klucze w 2012 roku.....................................................................................................................................................................................................76 Wykres 6 Podział środków z budżetu gminy Klucze na stwarzanie poszczególnych możliwości....................99
Rysunek 1 Schemat organizacyjny Urzędu Gminy Klucze, 2013 rok. ................................................................. .....900
114
Raport z badaĹ&#x201E; zrealizowanych w gminie PleĹ&#x203A;na
Autorka: Magdalena Korona
115
Wstęp Projekt „Budżet Równych Szans. Gender budgeting dla samorządów” realizowany jest przez Biuro Projektowe UNDP w Polsce we współpracy z gminą Pleśna. Gmina Pleśna została jednym z 4 (obok Gdyni, Mszczonowa i Klucz) laureatów konkursu, którego celem jest upowszechnianie polityki równościowej na szczeblu lokalnym, ale także wdrażanie elementów tzw. budżetu wrażliwego na płeć (nazywanego też budżetem równych szans). Punktem wyjścia w budżetowaniu wrażliwym na płeć jest uznanie, że szanse kobiet i mężczyzn w różnych obszarach życia oraz możliwości realizacji potrzeb i rozwoju nie są równe. Płeć może stanowić przeszkodę w dostępie do zasobów publicznych, co przekłada się na standard życia mieszkańców i mieszkanek gmin, niekorzystnie oddziałując szczególnie na kobiety. Budżet wrażliwy na płeć umożliwia planowanie gminnych wydatków zgodnie z potrzebami wszystkich mieszkańców i mieszkanek gminy, z uwzględnieniem ich wieku, niepełnosprawności i stanu zdrowia czy innych ograniczeń wynikających z sytuacji życiowej, co przekłada się na podniesienie jakości życia w gminie. Regionalną asystentką w projekcie, odpowiedzialną za pośredniczenie we współpracy z gminą Pleśna w trakcie realizacji projektu, zapewnienie płynnej komunikacji między samorządem gminnym a UNDP i ekspertkami projektu, a także realizację zaplanowanych działań zgodnie z ustalonym programem była Magdalena Korona – prezeska Fundacji Autonomia, zajmującej się przeciwdziałaniem dyskryminacji i przemocy ze względu na płeć oraz inne przesłanki, członkini feministycznych grup nieformalnych i inicjatyw oddolnych. Przyjęty harmonogram realizacji projektu obejmował 5 miesięcy pracy badawczej (listopad 2012luty 2013). W pierwszym miesiącu badań zaplanowano szkolenie dla asystentek regionalnych oraz przedstawicielek i przedstawicieli wszystkich gmin biorących udział w projekcie, wprowadzające w tematykę wyrównywania szans kobiet i mężczyzn oraz budżetowania wrażliwego na płeć. Ponadto przekazano referatom Urzędu Gminy i innym jednostkom samorządowym ankiety (narzędzie nr 4), rozpoczęto gromadzenie danych statystycznych i wstępną analizę dokumentów gminnych, a także przygotowywano elektroniczną wersję sondażu obywatelskiego i nawiązywano współpracę w zakresie jego promowania. Zbieranie odpowiedzi w sondażu obywatelskim rozpoczęto w grudniu 2012 roku, a zakończono pod koniec stycznia 2013. Wszystkie zaplanowane w projekcie wywiady z przedstawicielkami i przedstawicielami samorządu lokalnego odbyły się w styczniu i lutym 2013 roku. Pojęcie gender, które na język polski tłumaczone jest jako społeczno-kulturowa tożsamość płci, rozumiane jest w projekcie jako system stworzonych i utrzymywanych przez społeczeństwo ról, zachowań i oczekiwań, jakie dana kultura przypisuje kobietom i mężczyznom (Butler 2008: 43-66). Przyjęcie perspektywy genderowej w badaniach nad jakością życia i rolą samorządu w stwarzaniu/poprawie dobrobytu mieszkanek i mieszkańców gminy oznacza uwzględnianie potrzeb, pozycji i specyficznej sytuacji kobiet i mężczyzn w analizowaniu wszystkich przejawów działalności gminy na etapie planowania (dokumenty strategiczne), realizacji (np. analiza budżetu) i ewaluacji (np. mierniki efektywności, wskaźniki realizacji zadań, dane statystyczne) polityki lokalnej. W projekcie przyjęto odgórnie listę możliwości stwarzanych przez władze lokalne, wzorując się na podobnych badaniach przeprowadzonych we Włoszech: • • • •
„dostęp do wiedzy (edukacji i szkoleń w ciągu całego życia) dostęp do pełnej informacji (mieszkańcy czują się dobrze poinformowani odnośnie decyzji podejmowanych w Gminie, komunikacja jest sprawna i skuteczna) poczucie bezpieczeństwa (zadowalające bezpieczeństwo w sferze publicznej i prywatnej, dzięki adekwatnemu planowaniu i rozwojowi Gminy, mieszkalnictwu i regulacjach bezpieczeństwa) możliwość prowadzenia zdrowego życia (dbałość o środowisko naturalne, pomoc sanitarna, bezpieczeństwo na drogach (chodniki, ścieżki rowerowe, wyraźne oznaczenie, limity prędkości), 116
•
• •
• •
•
• •
programy dla mieszkańców (aktywności sportowe), promowanie zdrowego odżywiania się, dostęp do terenów zielonych, obiektów sportowych) możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej (wystarczająca opieka nad dziećmi, osobami niepełnosprawnymi i starszymi, by kobiety i mężczyźni (rodzina) mogli realizować swój potencjał zawodowy w równym stopniu; przyjazne i skuteczne urzędy pracy, aktywna walka z bezrobociem, pomoc kobietom i mężczyznom w rozwijaniu własnej działalności gospodarczej) pomoc w trudnej sytuacji życiowej (usługi i transfery pieniężne) możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku (bezpieczeństwo i dobry standard pracy (włączając miejsce pracy), dobry standard mieszkalnictwa komunalnego i socjalnego, aktywna polityka środowiskowa, angażowanie mieszkańców w programy minimalizacji i segregacji odpadów, ograniczanie zużycia zasobów naturalnych (prąd, woda, gaz etc.), ekologiczny transport, inwestycje w odnawialne źródła energii, oczyszczalnie, filtry etc. tak aby jakość środowiska wzrastała (gleby, wody, powietrza etc.) możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie (zadowalający transport i infrastruktura) możliwość opieki nad innymi (tworzenie ośrodków i programów pomocy opieki nad innymi, ośrodków dziennego, jak i całodobowego pobytu, programów pomocy domowej np. rodzinom wielodzietnym, wsparcia socjalnego i społecznego (poza transferami), promowanie wolontariatu) możliwość dbania o siebie (czas wolny mieszkańców do własnej dyspozycji, zadowalające uczestnictwo w kulturze, wydarzeniach sportowych i wykorzystanie publicznych obiektów oraz przestrzeni rekreacji) możliwość uczestnictwa w życiu publicznym (uczestnictwo w życiu społecznym, reprezentacja polityczna, podejmowanie decyzji) możliwość życia w społeczeństwie równych szans (promocja równych szans kobiet i mężczyzn, oraz grup marginalizowanych - szczególnie ze względu na status ekonomiczny i społeczny).” (zob. narzędzie nr 1 w niniejszej publikacji, str. 48).
Skrócony opis narzędzi Wyjściowym narzędziem wykorzystywanym w projekcie była wstępna charakterystyka gminy, czyli zebranie możliwie najnowszych danych statystycznych i opisowych dotyczących gminy Pleśna z podziałem na płeć i pogrupowanych według przyjętej w projekcie listy możliwości. Drugą część narzędzia stanowiła analiza dokumentów strategicznych, w oparciu o które funkcjonuje gmina, pod kątem realizowania wymienionych w projekcie możliwości, także z uwzględnieniem kategorii płci. Drugim narzędziem był wywiad kierowany, przeprowadzany z wytypowanymi przedstawicielkami i przedstawicielami samorządu gminnego: wójtem gminy, sekretarz gminy, pełniącą jednocześnie funkcję kierowniczki referatu odpowiedzialnego między innymi za promocję gminy oraz przewodniczącymi klubów radnych. Ze względu na specyfikę lokalnego samorządu (brak klubów radnych), wywiady przeprowadzono z przewodniczącymi poszczególnych komisji działających przy Radzie Gminy Pleśna. Celem wywiadu było uzyskanie opinii respondentek i respondentów na temat rozwoju gminy Pleśna pod kątem dobrobytu jej mieszkanek i mieszkańców. Trzecie narzędzie badawcze stanowił sondaż obywatelski, wypełniany przez mieszkanki i mieszkańców gminy za pomocą formularza elektronicznego lub formularzy papierowych dostępnych w różnych punktach usługowych i Urzędzie Gminy. Ankietowane i ankietowani byli proszeni o zdefiniowanie, czym dla nich jest dobry standard życia w gminie, wskazywali, które z ustalonych w projekcie możliwości są dla nich najważniejsze, oceniali również działania samorządu w zakresie stwarzania poszczególnych możliwości, a także proponowali własne rozwiązania (na poziomie całej gminy oraz poszczególnych sołectw) na rzecz poprawy jakości życia. Uzupełnieniem sondażu 117
obywatelskiego, dołączonym do narzędzi badawczych w trakcie realizacji projektu, były pogłębione wywiady grupowe (fokusowe). Ich celem było określenie, jakie czynniki w największym stopniu zdaniem respondentów/tek wpływają na poziom życia w gminie Pleśna i ustalenie społecznych oczekiwań i potrzeb formułowanych wobec samorządu lokalnego. Kolejnym narzędziem badawczym była ankieta elektroniczna, rozsyłana do kierowniczek i kierowników wszystkich referatów Urzędu Gminy oraz innych jednostek samorządowych. W ankiecie należało wskazać, które z ustalonych w projekcie możliwości są realizowane przez dany referat/jednostkę, jakie środki finansowe są na nie przeznaczane, a także jakimi wskaźnikami i miernikami efektywności (jeśli to możliwe: z podziałem na płeć lub uwzględnieniem kategorii płci) posługuje się dana jednostka. W ankiecie zawarto również pytanie o trudności w realizacji wskazanych przez referat zadań, trudności w korzystaniu z opisanej oferty przez wybrane grupy społeczne, a także ewentualne uwagi, skargi i propozycje zmian działania Urzędu zgłaszane przez mieszkanki i mieszkańców gminy. Ostatnim narzędziem, kompilującym uzyskane w trakcie badania informacje, była matryca możliwości. W pierwszej części zebrano informacje dotyczące wydatków budżetowych dokonywanych przez poszczególne referaty i jednostki na programy/projekty/działania związane z przyjętymi w projekcie możliwościami, aby uzyskać wartość finalnych alokacji na poszczególne możliwości. Porównano również potrzeby mieszkanek i mieszkańców (uszeregowane możliwości według nadanego im w sondażu obywatelskim priorytetu) z wydatkami budżetowymi przeznaczanymi przez gminę na poszczególne możliwości. Podsumowanie współpracy współpracy z gminą W ocenie koordynatorki lokalnej współpraca z gminą Pleśna w trakcie całego okresu trwania projektu była dobra. Osobami służącymi pomocą w gromadzeniu danych statystycznych, dokumentów strategicznych, kontaktów z radnymi, były uczestniczki szkolenia nt. budżetu wrażliwego na płeć Skarbniczka Gminy Joanna Krochmal i pracownica Referatu Finansowo-Podatkowego Agata Ropska. Nie było jednak osoby kontaktowej wprost przypisanej przez gminę do współpracy w ramach projektu; w końcowej fazie projektu rolę łączniczki między koordynatorką lokalną i gminą przejęła specjalistka ds. funduszy zewnętrznych Urzędu Gminy, Oliwia Tańska.
118
I. Podstawowe informacje o gminie Pleśna 1. Położenie i obszar Gmina Pleśna jest gminą wiejską w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, znajdującą się w bezpośrednim sąsiedztwie Tarnowa, otoczona takimi gminami powiatu tarnowskiego jak Tuchów, Gromnik, Zakliczyn i Wojnicz. Powierzchnia gminy wynosi 84,9 km2 (Urząd Gminy Pleśna 2013). Pleśna od kilku lat staje się gminą napływową, a wiele osób ją zamieszkujących pracuje w Tarnowie lub Krakowie i okolicach. Wpływa na to usytuowanie w pobliżu głównej osi komunikacyjnej w województwie (autostrada A4) oraz dotychczasowej głównej trasie komunikacyjnej, drodze krajowej Kraków-Rzeszów. Przez teren gminy przebiega również linia kolejowa, łącząca miejscowość Pleśna z Krakowem (bezpośrednie połączenie kolejowe).
2. Podział administracyjny Gmina składa się z 11 sołectw: Pleśna, Łowczówek, Woźniczna, Rychwałd, Lichwin, Lubinka, Janowice, Dąbrówka Szczepanowska, Szczepanowice, Rzuchowa, Świebodzin. Siedzibę Urzędu Gminy oraz innych instytucji samorządowych (Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Centrum Kultury, Sportu i Promocji Gminy) stanowi miejscowość Pleśna, nie wyróżniająca się jednak w znacznym stopniu pod względem liczby mieszkańców od innych sołectw.
3. Społeczność lokalna Gminę Pleśna w 2011 roku zamieszkiwało 11797 osób, z czego 5896 kobiet i 5901 mężczyzn. Gęstość zaludnienia w gminie jest stosunkowo duża i wynosi około 139 osób/km2. Istnieje pewne zróżnicowanie między poszczególnymi sołectwami pod względem gęstości zaludnienia. Dostrzegalny jest wyraźny podział na gęściej zaludnioną, północno-wschodnią część gminy (położoną bliżej Tarnowa) oraz nieco słabiej zaludnioną część południowo-zachodnią.
119
Wykres 1 Ludność gminy Pleśna według płci i grup wieku.
85 i więcej 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 -600
-400
-200
Mężczyźni Kobiety
0
200
400
600
Źródło: GUS 2011.
120
II. Rozwój gminy
1. Kierunki rozwoju Gminy Pleśna Misja gminy Pleśna, zapisana w Strategii Rozwoju Gminy na lata 2008-2015, brzmi: „Pleśna - gmina turystyczna, ze zrównoważonym rolnictwem, atrakcyjnym miejscem do zamieszkania i rozwoju”(Strategia Rozwoju Gminy Pleśna 2008-2015: 2). Ponadto w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych zapisano, że „(…) Najważniejszym celem gminy jest zbudowanie konkurencyjnej i dynamicznej
gospodarki opartej na wiedzy, w której trwały wzrost zostanie osiągnięty dzięki większej ilości lepszych miejsc pracy i większej spójności społecznej” (Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2009-2015: 4). W Strategii Rozwoju Gminy wyodrębniono 3 strategiczne obszary rozwoju: 1. Gospodarka. 2. Społeczeństwo. 3. Środowisko. Strategia Rozwoju Gminy na lata 2008-2015 jest rezultatem warsztatów planowania strategicznego, w których wzięli udział mieszkańcy, liderzy społeczni i gospodarczy, przedstawiciele szkół, urzędów oraz organizacji. Dla każdego obszaru strategicznego utworzono zespoły robocze o następującym składzie osobowym z podziałem na płeć: (1) gospodarka: 6 mężczyzn, 2 kobiety; (2) społeczeństwo: 13 kobiet, 2 mężczyzn; (3) środowisko: 6 mężczyzn, 4 kobiety ”(Strategia Rozwoju Gminy Pleśna 2008-2015: 4).
2. Kryteria oceny i rezultaty analizy dokumentów strategicznych Analizie poddano następujące dokumenty strategiczne: strategiczne 1. Statut gminy Pleśna 2. Strategia rozwoju gminy Pleśna 2008-2015 3. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2009-2015 4. Regulamin konsultacji z organizacjami pozarządowymi 5. Tryb i szczegółowe kryteria oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej 6. Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na 2012 rok 7. Gminny System Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie 8. Program Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie Wstępnej analizie poddano również budżet Gminy Pleśna na 2012 rok. Analizując dokumenty autorka raportu przyjęła następujące pytanie badawcze: badawcze
Czy w danym dokumencie strategicznym zaplanowano zapewnienie którejś z poniższych możliwości? 1. dostęp do wiedzy 2. dostęp do pełnej informacji 3. poczucie bezpieczeństwa 4. prowadzenie zdrowego życia 5. znalezienie pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej 121
pomoc w trudnej sytuacji życiowej praca i życie w odpowiednich warunkach i czystym środowisku dotarcie do każdego miejsca w gminie opieka nad innymi dbanie o siebie uczestnictwo w życiu publicznym życie w społeczeństwie równych szans Jeśli tak, to jakie działania zaplanowano? 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
Ponadto sprawdzano, czy w wyznaczonych celach i planowanych działaniach uwzględniona jest kategoria płci. W analizowanych dokumentach strategicznych uwzględnione zostały wszystkie wymienione w narzędziu możliwości [szczegóły: Tabela 1]. Najczęściej, w 6 z 8 analizowanych dokumentów, pojawiło się odniesienie do stwarzania poczucia bezpieczeństwa, bezpieczeństwa zaś w czterech dostępu do wiedzy, wiedzy prowadzenia zdrowego życia, życia tworzenia odpowiednich warunków do pracy i życia oraz możliwości dbania o siebie siebie. ebie Najrzadziej w dokumentach strategicznych planowano pomoc gminy w trudnych warunkach życiowych życiowyc i możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie (2 dokumenty) oraz życia w społeczeństwie równych szans (1 dokument).
Statut gminy Pleśna / upowszechnianie oświaty i czytelnictwa / powołanie w strukturze Rady Gminy Komisji Oświaty, Kultury i Sportu. Strategia rozwoju gminy Pleśna 20082008- 2015 / wzrost wiedzy i świadomości (ekologicznej, ekonomicznej) rolników i producentów żywności . Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 20092009-2015 / Zapewnienie równego dostępu do edukacji, kultury i sportu osobom z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym / utworzenie klas integracyjnych; wyrównywanie startu edukacyjnego przez odpowiednio skierowaną pomoc materialną; poprawa warunków nauczania w szkołach, doposażenie szkół; edukacja mieszkańców gminy w zakresie korzystania z Internetu i komputerów, organizacja szkoleń dla rolników z pozyskiwania środków UE, stypendia dla młodzieży wiejskiej. Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na 2012 rok / Realizowanie programów profilaktycznych informacyjnych i edukacyjnych. Statut gminy Pleśna / Udostępnianie dokumentów związanych z działalnością Rady Gminy, komisji i Wójta / Dostęp w urzędzie, za pomocą wewnętrznej sieci informatycznej oraz powszechnych zbiorach danych. Strategia rozwoju gminy Pleśna 20082008- 2015 / Rozwój systemu informacji obywatelskiej. Regulamin konsultacji z organizacjami pozarządowymi / tworzenie płaszczyzny partycypacji w sprawach ważnych dla gminy oraz organizacji i podmiotów, zapewnienie form dialogu społecznego oraz wzajemnego uzyskiwania informacji i opinii.
Kategoria płci: tak/nie
nie
Program / założenia lub cele / realizacja poprzez.. (działania)
nie
dostęp do pełnej dostęp do wiedzy informacji
Możliwoś ć
122
Tak – kobiety jak jako o najczęstsze ofiary przemocy (Gminny System Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie) nie Tak – kobiety jako grupa wymagająca wsparcia na rynku pracy nie nie nie
poczucie bezpieczeństwa zna znalezienie lezienie pracy i p prowadzenia rowadzenia prowadzenie własnej działalności zdrowego życia gospodarczej p omoc w trudnej sytuacji życiowej pra praca ca i życie w odpowiednich warunkach i czystym środowisku dotarcie do każdego miejsca w gminie
Statut gminy Pleśna / Zabezpieczenie porządku i bezpieczeństwa publicznego, ochrona przeciwpowodziowa i przeciwpożarowa/ powołanie w strukturze Rady Gminy Komisji Zdrowia, Opieki społecznej i Bezpieczeństwa. Strategia rozwoju gminy Pleśna 20082008- 2015 / Poprawa bezpieczeństwa i zapewnienie bezpieczeństwa publicznego / przywrócenie całodobowych dyżurów na posterunku policji. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Problemów Społecznych 20092009-2015 / Utrzymywanie bezpieczeństwa i porządku, prewencja przestępczości i przemocy / działania w kierunku zmniejszenia zjawiska konfliktów rodzinnych, agresji, przemocy w rodzinie przez wzbudzenie wrażliwości społecznej na problem przemocy w rodzinie; współpraca policji, szkoły, sądów, instytucji wsparcia we wdrażaniu systemu wczesnego reagowania na przemoc w rodzinie, uruchomienie lokalu dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie, pozbawionych schronienia, bezdomnych; działania na rzecz zmniejszania przestępczości dzieci i młodzieży. Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na 2012 rok / Pomoc prawna dla rodzin osób nadużywających alkoholu, w szczególności w zakresie przeciwdziałania przemocy. Gminny System Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie / Ograniczanie zjawiska przemocy w rodzinie oraz podniesienie skuteczności pomocy osobom uwikłanym w przemoc / zwiększanie wiedzy i świadomości nt. przemocy domowej; zapewnianie bezpieczeństwa i pomocy ofiarom przemocy; korekcja postaw i zachowań osób stosujących przemoc; poprawa efektywności działań służb pomocowych. Program Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie / Zwiększenie efektywności podejmowanych działań wobec ofiar przemocy w rodzinie / Zwiększanie świadomości społecznej dot. postrzegania i przeciwdziałania przemocy w rodzinie; działania edukacyjno-informacyjne; zapewnienie ochrony ofiarom przemocy; dostęp do interdyscyplinarnej, specjalistycznej pomocy dla ofiar przemocy. Statut gminy Pleśna / Funkcjonowanie placówek służby zdrowia/ powołanie w strukturze Rady Gminy Komisji Zdrowia, Opieki Społecznej i Bezpieczeństwa. Strategia rozwoju gminy Pleśna 20082008- 2015 / Zrównoważone rolnictwo ekologiczne; edukacja ekologiczna mieszkańców. 2009--2015 / Zapobieganie Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 2009 problemom niedożywienia; działania edukacyjne związane ze zdrowym trybem życia. Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na 2012 rok / Zwiększenie dostępności i skuteczności terapii antyalkoholowych i antynarkotykowych. Strategia rozwoju gminy Pleśna 20082008- 2015 / Stworzenie sprzyjających warunków dla rozwoju przedsiębiorczości; tworzenie miejsc pracy; zwiększanie wiedzy rolników nt. prowadzenia działalności gospodarczej. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 20092009-2015 / Aktywizacja i integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka: działania prozatrudnieniowe, zatrudnienie socjalne, rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych, projekty socjalne / wsparcie bezrobotnych w zdobywaniu zatrudnienia; utworzenie klubu integracji społecznej, wspieranie przedsiębiorczości; zapewnienie dostępu do informacji o zatrudnianiu niepełnosprawnych; mobilizowanie pracodawców do uwzględniania potrzeb zawodowych osób niepełnosprawnych i stwarzanie im warunków zatrudnienia. Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na 2012 rok / Zwiększenie dostępności i skuteczności terapii antyalkoholowych i antynarkotykowych. Statut gminy Pleśna / Organizacja pomocy społecznej / powołanie w strukturze Rady Gminy Komisji Zdrowia, Opieki Społecznej i Bezpieczeństwa Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 20092009-2015 / Rozwój służb społecznych i skuteczny system pomocy instytucjonalnej; Zmniejszenie ubóstwa / pomoc rodzinom dotkniętym bezrobociem; utworzenie środowiskowego domu samopomocy dla osób chorych psychicznie; pomoc materialna: pieniężna i rzeczowa. Statut gminy Pleśna / Ochrona środowiska / powołanie w strukturze Rady Gminy Komisji Rolnictwa i Ochrony Środowiska. Strategia rozwoju gminy Pleśna 20082008- 2015 20 15 / Stworzenie atrakcyjnych warunków życia. 2009--2015 / Poprawa dostępu do Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 2009 lokali socjalnych; likwidacja barier architektonicznych i poprawa dostępności budynków użyteczności publicznej Tryb i szczegółowe szczegółowe kryteria oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej / Poprawa warunków życia społeczności lokalnej / przedsięwzięcia o charakterze inicjatywy lokalnej. Strategia rozwoju gminy Pleśna 20082008- 2015 / Poprawa i rozwój infrastruktury. 2009--2015 / likwidacja barier Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 2009 transportowych: dla dzieci i dorosłych (dowóz do placówek służby zdrowia, szkół).
123
nie nie nie nie
opieka nad innymi życie w uczestnictwo w dbanie o siebie społeczeństwi życiu publicznym e równych szans
Strategia rozwoju gminy Pleśna 20082008- 2015 / Zwiększenie oferty kulturalno-oświatowej / Umożliwienie dostępu do zajęć przedszkolnych dzieciom z miejscowości, w których nie ma przedszkoli. 2009--2015 / Zapewnienie Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 2009 dostępności usług opiekuńczych; wsparcie osób starszych / pomoc osobom starszym: utworzenie DPS, systemu informacji o opiece zdrowotnej, rehabilitacji, profilaktyce; wsparcie, w tym psychiczne, dla osób opiekujących się niepełnosprawnymi, w szczególności kierowane do osób samotnych i pozbawionych wszelkiej pomocy. Tryb i szczegółowe kryteria oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej / Poprawa warunków życia społeczności lokalnej / przedsięwzięcia o charakterze inicjatywy lokalnej. Statut gminy Pleśna / Kultura fizyczna i sport; Rozwój i funkcjonowanie urządzeń rekreacyjnych / powołanie w strukturze Rady Gminy Komisji Oświaty, Kultury i Sportu. Strategia rozwoju gminy Pleśna 20082008- 2015 / Rozwój kultury i oświaty; Rozwój turystyki i rekreacji / zwiększenie oferty kulturalno-oświatowej oraz tworzenie bazy rekreacyjno-sportowej oraz gastronomiczno-rozrywkowej w gminie. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 20092009-2015 / Działania społecznokulturalne skierowane do osób zagrożonych wykluczeniem / Organizacja spotkań towarzyskich dla seniorów; promocja talentów osób niepełnosprawnych w zakresie sportu, sztuki. Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Przeciwdzi ałania Narkomanii na 2012 rok / Zwiększenie dostępności alternatywnych form spędzania wolnego czasu. Strategia rozwoju gminy Pleśna 20082008- 2015 / Pobudzanie inicjatyw społecznych i gospodarczych, poszukiwanie liderów lokalnych 2009--2015 / Zwiększenie możliwości Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 2009 uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu publicznym. Regulamin konsultacji z organizacjami pozarządowymi / Tworzenie płaszczyzny partycypacji w sprawach ważnych dla gminy oraz organizacji i podmiotów, zapewnienie form dialogu społecznego oraz wzajemnego uzyskiwania informacji i opinii. 2009--2015 / Zapewnienie równych Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 2009 szans rozwoju mieszkańcom gminy; Zapewnienie równego dostępu do edukacji, kultury i sportu osobom z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym.
Tabela 1. Możliwości wpływające na dobrą jakość życia w dokumentach strategicznych Gminy Pleśna.
3. Kategoria Kategoria płci w dokumentach strategicznych Do kategorii płci odniesiono się w czterech dokumentach strategicznych Gminy Pleśna: Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych, Gminnym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii, Gminnym Systemie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Programie Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych W części poświęconej diagnozie lokalnej przedstawiono dane statystyczne dotyczące ludności gminy z podziałem na płeć; zaprezentowano również dane statystyczne dotyczące skali bezrobocia wśród kobiet i mężczyzn zamieszkujących gminę (Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych: 24). Na podstawie diagnozy nie zaplanowano jednak żadnych celów i zadań służących wprost rozwiązaniu dostrzeżonych problemów. Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na 2012 rok W opisie realizacji programu w poprzednich latach zwrócono uwagę na płeć osoby zażywającej narkotyki, korzystającej z systemu pomocy społecznej: "W związku z używaniem narkotyków przez matkę, dwoje dzieci w wieku 9 i 10 lat zostało skierowanych do Poradni Specjalistycznej i zapewniono im bezpłatną pomoc psychologa" (Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na 2012 rok: 7). Był to jedyny przykład, w którym zwrócono uwagę na płeć beneficjentki/ta systemu pomocy. W ocenie koordynatorki 124
lokalnej służyło to podkreśleniu „sensacyjności” tej informacji. Gminny System Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie W diagnozie problemu przemocy pojawia się odwołanie do statystyk doświadczania i stosowania przemocy przez poszczególne płcie: „Statystyki podają, iż ofiarami przemocy w rodzinie są najczęściej kobiety (58%) oraz dzieci do lat 13 (24%). Sprawcami przemocy są głównie mężczyźni (96%), będący często pod wpływem alkoholu.” (Gminny System Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie: 14). Na poziomie formułowanych celów i planowanych działań nie dokonano jednak wyróżnienia beneficjentek/ów ze względu na płeć.
Program Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie W dokumencie nie ma nazwanego wprost problemu przemocy wobec kobiet, chociaż to one stanowią grupę „domyślnych” ofiar przemocy. Świadczy o tym m.in. język dokumentu: używanie żeńskich odmian czasowników, cytowanie/powoływanie się na domniemane wypowiedzi osób doświadczających przemocy, które mówią/myślą o sobie w rodzaju żeńskim. Na podobnej zasadzie tworzony jest obraz osób stosujących przemoc – opisywane są przy użyciu rodzaju męskiego, w kilku przypadkach wskazuje się wprost, że są mężami lub ojcami stosującymi przemoc. Obraz sprawców przemocy odmiennie przedstawiony jest w części dokumentu dotyczącej przemocy wobec dzieci. W tym przypadku płeć sprawców przemocy ulega rozmyciu. W diagnozie problemu wyróżnia są natomiast tzw. „czynniki ryzyka przemocy wobec dzieci”: przypisywane rodzinie (m.in. problemy ekonomiczne, niepełnosprawność w rodzinie, zaburzenia psychiczne, nałogi), matce dziecka (m.in. wczesny poród, brak męża przy jednoczesnym posiadaniu dziecka, dwa lub więcej nieudanych związków przed 25 rokiem życia, niesatysfakcjonujący związek, problemy emocjonalne) lub samemu dziecku (m.in. rozczarowanie związane z płcią dziecka, wady rozwojowe, wcześniactwo, ciąże bliźniacze) (Program Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie: 12-14).
125
4. Wstępna analiza budżetu gminy Pleśna na 2012 rok Wykres 2 Udział poszczególnych kategorii wydatków w całkowitych wydatkach Gminy Pleśna w 2012 roku. Wytwarzanie i Pozostałe zadania w Edukacyjna opieka zaopatrzenie w Gospodarka zakresie polityki wychowawcza energię, gaz, wodę mieszkaniowa społecznej 1% 1% 1% 1% Pozostałe Obsługa długu publicznego 1% Kultura i ochrona dziedzictwa Gospodarka narodowego 2% komunalna i ochrona środowiska 4% Transport i łączność 6% Administracja publiczna 7% Rolnictwo i łowiectwo 9%
11%
Oświata i wychowanie 43%
Pomoc społeczna 13%
Źródło: Uchwała budżetowa gminy Pleśna na 2012 rok.
Plan finansowy Gminy Pleśna na 2012 rok jest opracowany w tradycyjnym układzie klasyfikacji budżetowej (dział – rozdział - paragraf), w podziale na wydatki/dochody bieżące i majątkowe. Według planu łączne czne dochody budżetu w 2012 roku miały wynieść 29 472 483 zł, zł, a wydatki 31 150 694 zł. zł Planowany deficyt budżetu na 2012 rok miał wynieść 1 678 211 zł (Uchwała budżetowa gminy Pleśna na 2012: 1).. Największy udział w planie wydatków Gminy Pleśna na 2012 rokk stanowią wydatki na oświatę i wychowanie (43%), pomoc społeczną (13%), rolnictwo i łowiectwo (9%), administrację publiczną (7%), transport i łączność (6%) oraz gospodarkę komunalną i ochronę środowiska (4%). Wydatki na pozostałe działy budżetowe stanowią 18% łącznych wydatków budżetowych gminy, przy czym żaden z poszczególnych wydatków nie przekracza 2% wartości całego budżetu.
126
Wykres 3 Udział poszczególnych kategorii dochodów w całkowitych planowanych dochodach Gminy Pleśna w 2012 roku. Pozostałe zadania Administracja w zakresie polityki Gospodarka publiczna społecznej mieszkaniowa 0,003% Oświata i 1% 0,003% 0% wychowanie 2% Gospodarka komunalna i Rolnictwo i ochrona łowiectwo środowiska 3% 3%
0% Kultura fizyczna i sport 0,002%
0%
Pomoc społeczna 13%
Wpływy z podatków i opłat 21%
Subwencja oświatowa i wyrównawcza 57%
Źródło: (Uchwała ała budżetowa gminy Pleśna 2012: 1).
Największy udział w planie dochodów Gminy Pleśna na 2012 rok stanowią dochody z subwencji oświatowej i wyrównawczej (57%), wpływy z podatków i opłat (21%), pomocy społecznej (13%), rolnictwa i łowiectwa oraz gospodarki komunalnej i ochrony środowiska (odpowiednio 3% i 2,5%) (Uchwała budżetowa gminy Pleśna na 2012 rok: 4-10). 4
Procedury budżetowe Sposób, tryb oraz terminy opracowania materiałów budżetowych przez poszczególne jednostki organizacyjne gminy na 2012 rok reguluje Zarządzenie Wójta Gminy Pleśna nr 133/200 z dnia 31 sierpnia 2011. Jest ono spójne z procedurą tworzenia budżetu gminy zapisaną w ustawie o samorządzie gminnym.
127
III. Dane statystyczne według możliwości 1. Dostęp do wiedzy Tabela 2 Wykształcenie mieszkanek/ców gminy Pleśna, 2002 rok. wyższe
średnie
zasadnicze zawodowe
podstawowe ukończone
podstawowe nieukończone i bez wykształcenia
3025 1795 1230
3037 1411 1626
447 180 267
Ogółem Mężczyźni Kobiety
382 1800 176 797 206 1003 Źródło: Główny Urząd Statystyczny.
Tabela 3 Liczba ośrodków kulturalnych i beneficjentek/ów kultury, 2012 rok. Liczba muzeów, teatrów, oper Liczba widzów muzeów, teatrów Liczba kin Liczba widzów Liczba bibliotek publicznych i filii ogółem** Czytelnicy/czytelniczki w ciągu roku*, ** Czytelnicy/czytelniczki na 1000 mieszkańców**
0 b.d. 0 b.d. 5 1874 159
* brak dostępu do danych z podziałem na płeć.
UWAGA: Ilekroć w poniższym rozdziale dane nie są prezentowane w podziale na płeć beneficjentek/beneficjentów, oznacza to, że takie dane są niedostępne. **dane z 2011 roku. Źródło: GUS, Urząd Gminy Pleśna.
Tabela 4 Szkoły w gminie Pleśna, 2012 rok. Szkoły podstawowe gminne Liczba uczniów/uczennic w szkołach gminnych Szkoły podstawowe (publiczne) prowadzone przez osoby fizyczne Liczba uczniów/uczennic Szkoły gimnazjalne Liczba uczniów/uczennic Źródło: UG Pleśna.
9 812 2 76 2 404
2. Dostęp do informacji Na stronie internetowej Urzędu Gminy znajduje się zakładka „Jak załatwić sprawę w urzędzie”. Poszczególne rodzaje spraw administracyjnych pogrupowane są w kategorie, opisane jest do kogo (w jakiej jednostce lub referacie) należy się zwrócić, wskazana jest konkretna osoba (urzędnik/urzędniczka) odpowiedzialna za daną sprawę. Przedstawiony jest również tryb i koszt przeprowadzenia sprawy oraz ewentualny sposób odwołania od decyzji administracyjnej. Regulacje dot. dostępu do informacji w gminie Pleśna wynikają z ustawy o dostępie do informacji publicznej. Brak dodatkowych uregulowań gminnych w tym zakresie. 128
3. Poczucie bezpieczeństwa Tabela 5 Akty przemocy domowej i drobne przestępstwa zgłoszone Policji w gminie Pleśna, 2012 rok. Akty przemocy domowej Drobne przestępstwa
18 20
Źródło: UG Pleśna.
Tabela 6 Liczba policjantek/ów na terenie gminy Pleśna, 2012 rok. Liczba policjantek/ów pracujących na terenie gminy Liczba policjantek/ów na 1000 mieszkańców
2 0,17
Źródło: UG Pleśna.
4. Możliwość prowadzenia zdrowego życia Tabela 7 Przeciętne dalsze trwanie życia nowo narodzonych mieszkańców/ek wsi, dane dla podregionu tarnowskiego, prognozy w 2011 roku. Przeciętne dalsze trwanie życia (w latach) 73,9 81,5
Płeć Mężczyźni Kobiety Źródło: GUS.
Tabela 8 Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z instytucji opieki, 2012 rok.
Ogółem liczba osób niepełnosprawnych w gminie Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z pomocy społecznej za pośrednictwem GOPS Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z pomocy społecznej na 1000 mieszkańców
Brak danych 323 26,7
Źródło: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Pleśnej.
Tabela 9 Liczba osób starszych korzystających z instytucji opieki, 2012 rok. 129
Ogółem liczba osób starszych* w gminie Liczba osób starszych korzystających z pomocy społecznej za pośrednictwem GOPS Liczba osób starszych korzystających z pomocy społecznej na 1000 mieszkańców * Kobiet powyżej 60 r.ż., mężczyzn powyżej 65 r.ż.
1724 170 142,5
Źródło: UG Pleśna.
Tabela 10 Liczba miejsc w szpitalach ogólnych w powiecie tarnowskim, 2011 rok. Miejsca w szpitalach w powiecie tarnowskim
149
Źródło: GUS.
Chodniki, ścieżki rowerowe, oznaczenie dróg Chodniki znajdują się wzdłuż części dróg na terenie gminy. Najpilniejsze potrzeby w tym zakresie to wykonanie chodników w pobliżu głównych dróg, szkół, obiektów użyteczności publicznej, przystanków komunikacji zbiorowej. Na terenie gminy nie ma wydzielonych ścieżek rowerowych, znajdują się natomiast wyznaczone trasy rowerowe o łącznej długości 24 km. Gmina deklaruje dbałość o wyraźne oznaczenie dróg, szczególnie w pobliżu szkół, przedszkoli i miejsc niebezpiecznych (łuki, wzniesienia). W pobliżu większości szkół gmina stosuje oznakowanie o podwyższonym standardzie (tzw. przejścia grubowarstwowe, poprawiające widoczność przejść dla pieszych), w dwóch przypadkach zamontowane są tablice ostrzegawcze z lampami błyskowymi. Z informacji zebranych od mieszkanek/ców gminy wynika, że nadal istnieją znaczne braki w kwestii oznakowania i bezpieczeństwa dróg oraz chodników.
5. Możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej Tabela 11 Pracujący i bezrobotni w gminie Pleśna wg płci, 2011 rok. Ogółem Mężczyźni Kobiety Osoby pracujące* 593 259 334 Osoby bezrobotne 518 228 290 * Dane dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza 9 osób; bez pracujących w indywidualnym rolnictwie. Źródło: GUS.
Tabela 12 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w powiecie tarnowskim, 2011 rok. PLN Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w powiecie tarnowskim
2708,52
Wynagrodzenie w odniesieniu do średniej krajowej (Polska=100) 74,7
Źródło: GUS.
Tabela 13 Podmioty gospodarcze zarejestrowane na terenie gminy Pleśna wg rodzaju działalności i 130
wielkości, 2011 rok. Ogółem przedsiębiorstw Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Przemysł i budownictwo Usługi
543 23 190 330
Źródło: GUS.
Liczba pracujących 0-9 10 - 49 50 - 249 250 i więcej
Liczba przedsiębiorstw 513 29 1 0
Lokalne obciążenia i preferencje podatkowe Na terenie gminy pobierane są lokalne podatki od nieruchomości, środków transportu oraz rolne i leśne. Tabela 14 Podatki od nieruchomości na terenie gminy Pleśna.
Grunty Zajęte pod działalność gosp. Pod jeziorami zajętymi na zbiorniki retencyjne lub elektrownie wodne Pozostałe, w tym zajęte przez OPP Pozostałe grunty oznaczone symbolem „dr” (drogi)
0,65 zł/m2 4,33 zł/ha 0,20 zł/m2 0,01 zł/m2
Budynki Mieszkalne Związane z prowadzeniem działalności gosp. Związane z prowadzeniem dział. gosp. w zakresie obrotu nasionami Związane z udzielaniem świadczeń zdrowotnych Pozostałe, w tym zajęte przez OPP Budynki gospodarcze
0,55 zł/m2 15 zł/m2 10,24 zł/m2 3 zł/m2 5,25 zł/m2 1
zł/m2
Źródło: UG Pleśna.
Uchwałą Rady Gminy Pleśna z podatku od nieruchomości są zwolnione grunty, budynki i budowle wykorzystywane na cele związane z: • ochroną bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego • ochroną przeciwpożarową • działalnością kulturalną i sportową • zbiorowym zaopatrzeniem w wodę przeznaczoną do picia oraz zbiorowym odprowadzaniem ścieków. Zwolnienia od podatku nie obejmują nieruchomości, na których prowadzona jest działalność gospodarcza. Gmina pobiera również podatek od środków transportowych (dotyczy samochodów dostawczych, ciężarówek, autobusów i busów, ciągników).
131
Tabela 15 Czas poświęcany na płatną i nieodpłatną pracę według płci i miejscowości zamieszkania, 2005 rok. Rodzaj czynności
Odpłatna praca zawodowa Nieodpłatne zajęcia i prace domowe Dobrowolna praca w organizacjach i poza nimi
Przeciętny czas trwania czynności w godzinach i minutach a)**
Przeciętny czas trwania czynności w godzinach i minutach na wsi a)** mężczyźni ogółem 3.19 2.50
ogółem 2.34
kobiety 1.53
3.21
4.22
2.13
0.28
0.30
0.25
Przeciętny czas wykonywania czynności w godzinach i m inutach b)
Odsetek osób wykonujących dane czynności
ogółem 6.51
kobiety 6.18
mężczyźni ogółem 7.14 37,5
kobiety 29,9
mężczyźni 45,8
3.27
3.39
4.30
2.36
91,6
97,1
85,6
0.30
1.35
1.30
1.43
29.0
33.2
24.3
** - Średnia „czas trwania danej czynności” określa miejsce danej czynności w strukturze budżetu czasu badanej zbiorowości, nie podaje natomiast rzeczywistego czasu trwania wykonywanych czynności.
Źródło: Budżet czasu ludności, GUS 2005.
6. Pomoc w trudnej sytuacji życiowej Tabela 16 Beneficjentki/ci pomocy społecznej, 2011 rok. Gospodarstwa domowe korzystające ze środowiskowej pomocy społecznej Osoby w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej Rodziny otrzymujące zasiłki rodzinne na dzieci Udział dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku (w %)
228 845 643 48,4%
Źródło: GUS.
Dostęp do lokalnych usług administracyjnych • Informacje dla klientów/ek Urzędu Gminy Informacje o sposobach załatwiania spraw umieszcza się na stronie internetowej Urzędu Gminy w specjalnej zakładce „Załatwianie spraw”, dodatkowo najnowsze informacje zamieszcza się na głównej stronie internetowej w zakładce „aktualności”, na tablicach ogłoszeń w Urzędzie i w sołectwach, oraz na zebraniach wiejskich. Przyjętym sposobem informowania mieszkańców o sposobie załatwiania spraw są ogłoszenia odczytywane przez księży po niedzielnych mszach w kościołach katolickich. • Ułatwienia w obsłudze klientów/ek W Urzędzie Gminy zdarzały się sytuacje, gdy urzędnicy załatwiali sprawy po telefonicznym zgłoszeniu, dojeżdżając do mieszkańców np. spisanie testamentu, stwierdzenie własnoręczności podpisu, spisanie
a)
na 1 osobę bez względu na to, czy wykonała daną czynność, czy nie.
b)
na 1 osobę wykonującą daną czynność.
132
protokołu. Urząd rozpatruje wnioski otrzymane przez elektroniczną skrzynkę podawczą lub na adres mailowy gminy. Możliwe jest również umówienie się z pracownikami Urzędu na konkretny dzień i godzinę (również poza godzinami pracy Urzędu). Urząd Gminy pracuje w poniedziałki do 16:00, piątki do 15:00, w pozostałe dni tygodnia do 15:30. • Dostępność budynku Urzędu dla osób poruszających się na wózku Budynek Urzędu Gminy jest wyposażony w podjazd dla niepełnosprawnych. Brak jest windy, mimo że budynek liczy dwa piętra. Wąskie przejścia do pokoi uniemożliwiają wjazd osoby na wózku. Na parterze Urzędu usytuowany jest szerszy korytarz, który umożliwia dostęp do okienka – „Biuro obsługi mieszkańców”. Do osób, które nie mogą się przemieszczać po urzędzie ze względu na utrudniony dostęp wzywany jest urzędnik. Spotkanie odbywa się wówczas na parterze budynku. Toaleta na parterze jest dostosowana do potrzeb osób poruszających się na wózku. • Dostęp do dokumentów, formularzy Oprócz "standardowych" formularzy administracyjnych nie są dostępne "sprofilowane" dokumenty, np. z większym drukiem dla osób niedowidzących albo w innym języku niż polski. • Dostępność Urzędu dla innych grup, utrudnienia w dostępie Do Urzędu nie wpłynęły skargi na brak możliwości załatwienia spraw ze względu na bariery architektoniczne lub brak możliwości porozumienia się ze względu na brak znajomości języka obcego. Od października dwie osoby zatrudnione w urzędzie podnoszą swoje kwalifikacje na studiach podyplomowych, w ramach zajęć uczą się języka migowego. Urzędnicy brali udział w kursach języka angielskiego. W ocenie urzędu poziom znajomości języka angielskiego jest zróżnicowany – od poziomu podstawowego do zaawansowanego. • Inne informacje związane z jakością świadczenia usług administracyjnych W urzędzie w ubiegłych latach były przeprowadzane ankiety na temat pracy na stanowiskach zajmujących się ewidencją gospodarczą i sprawami cywilnymi (USC). Praca urzędników została oceniona jako poprawna. Urząd ma wdrożony system zarządzania jakością (samoocena CAF).
7. Możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym cz ystym środowisku Tabela 17 Osoby poszkodowane w wypadkach w pracy według płci, powiat tarnowski, 2011 rok. Wypadki w pracy ogółem Wypadki kobiet Wypadki mężczyzn Źródło: GUS.
140 46 94
133
Tabela 18 Zanieczyszczenie powietrza, stacja w Tarnowie, 2012 rok. Jednostka
Norma
Dwutlenek siarki (SO2)
µg/m3
20
Tlenek azotu (NO)
µg/m3
Dwutlenek azotu (NO2) Tlenek węgla (CO)
µg/m3
Parametr
Tlenki azotu (NOx) Pył zawieszony (PM10)
40
mg/m3
Średnia roczna(1) 10
Legenda: x
Wartość < 50% normy.
9
x
50% normy < wartość < 75% normy 75 % normy < wartość < 100% normy Wartość przekracza normę
24 0,45
3
30
39
3
40
41
µg/m µg/m
x x
(1) Wartość średnioroczna jest obliczana jeśli ilość wyników jest większa lub równa 8 (75% roku).
Źródło: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie.
Mieszkalnictwo socjalne i komunalne Gmina dysponuje 2 lokalami socjalnymi i 8 lokalami komunalnymi. Ich standard jest raczej niski. Łączna powierzchnia lokali komunalnych to 406,7 m2. Do wszystkich doprowadzona jest bieżąca woda i kanalizacja, w dwóch jest gaz, w czterech centralne ogrzewanie.
Polityka środowiskowa i edukacja ekologiczna Każdego roku gmina realizuje inwestycje prośrodowiskowe takie jak budowa kanalizacji, przydomowych oczyszczalni ścieków. Nadal jednak mieszkańcy gminy zgłaszają znaczące braki w dostępie do sieci wodociągów i kanalizacji. Prowadzone są też działania edukacyjne skierowane do mieszkańców (np. dot. sortowania śmieci). Cały teren gminy objęty jest systemem segregacji odpadów zarówno u źródła" (system workowy) jak i za pomocą kontenerów ustawianych "w sąsiedztwie" - w każdej miejscowości ustawione są pojemniki do zbiórki szkła i tworzyw sztucznych. Gmina inwestuje w odnawialne źródła energii poprzez: - zainstalowanie na budynku Przedszkola w Pleśnej paneli solarnych do produkcji ciepłej wody użytkowej oraz pompy ciepła czerpiącej energię z ziemi; - zainstalowanie 4 lamp ulicznych zasilanych bateriami fotowoltaicznymi w centrum miejscowości Rzuchowa; - w tym roku centrum miejscowości Świebodzin również zostanie oświetlone lampami solarnymi.
8. Możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie Tabela 19 Liczba aut osobowych zarejestrowanych na terenie gminy Pleśna, styczeń 2013. Liczba samochodów w gminie Liczba samochodów w przeliczeniu na 1 osobę Źródło: Starostwo Powiatowe w Tarnowie.
5543 0,46
134
Tabela 20 Długość dróg (w kilometrach) według kategorii; zagęszczenie sieci drogowej, 2012 rok. gminne 100
powiatowe krajowe i Ogółem wojewódzkie (w km) 51,3 0 151,3
Zagęszczenie sieci drogowej (na 1 km2) 1,82
Źródło: UG Pleśna, Starostwo Powiatowe w Tarnowie.
Transport zbiorowy Transport zbiorowy w gminie realizowany jest przez przewoźników prywatnych oraz Zarząd Komunikacji Miejskiej w Tarnowie (na mocy porozumienia międzygminnego funkcjonuje 1 linia autobusowa kursująca między Tarnowem i Gminą Pleśna). Gmina w 2012 roku przeznaczyła na wydatki związane z lokalnym transportem zbiorowym 108 926 złotych. Jeśli chodzi o kursy przewozowe, brakuje informacji odnośnie liczby busów/autobusów oraz danych statystycznych dotyczących liczby osób z nich korzystających. Wynika to między innymi z faktu, że część tras obsługuje MPK z Tarnowa, a część prywatni przewoźnicy..
9. Możliwość opieki nad innymi Tabela 21 Dzietność w gminie Pleśna, 2012 rok. Liczba dzieci urodzonych w 2012 roku w gminie Pleśna Liczba dzieci urodzonych w 2012 przypadających na 1 kobietę w wieku rozrodczym (15-49 lat)
127 0,041
Źródło: Urząd Gminy Pleśna.
Tabela 22 Liczba żłobków i przedszkoli oraz dzieci uczęszczających do tych placówek, 2012 rok. Liczba żłobków Liczba dzieci w żłobkach Liczba przedszkoli Liczba dzieci w przedszkolach
0 0 2 228
Źródło: Urząd Gminy Pleśna.
Tabela 23 Pozaszkolne instytucje opieki nad dziećmi i młodzieżą, 2012 rok.
Świetlica profilaktycznowychowawcza w Pleśnej
Liczba miejsc
Liczba podopiecznych
30
40
Źródło: UG Pleśna
135
10. Możliwość dbania o siebie Tabela 24 Czas poświęcany na rekreację i aktywności kulturalne według płci i miejscowości zamieszkania, 2005 rok. Rodzaj czynności
Życie towarzyskie i rozrywki Uczestnictwo w sporcie i rekreacji Zamiłowania osobiste – hobby, gry
Przeciętny czas trwania czynności w godzinach i minutach a)**
Przeciętny czas trwania czynności w godzinach i minutach na wsi a)** mężczyźni ogółem 1.10 1.11
ogółem 1.10
kobiety 1.10
0.23
0.18
0.28
0.16
0.10
0.22
Przeciętny czas wykonywania czynności w godzinach i minutach b)
Odsetek osób wykonujących dane czynności
ogółem 1.35
kobiety 1.33
mężczyźni ogółem 1.38 73.5
kobiety 75.0
mężczyźni 71.8
0.18
1.28
1.15
1.41
25.9
23.9
28.2
0.10
1.27
1.07
1.42
18.6
15.5
21.9
** - Średnia „czas trwania danej czynności” określa miejsce danej czynności w strukturze budżetu czasu badanej zbiorowości, nie podaje natomiast rzeczywistego czasu trwania wykonywanych czynności.
Źródło: Budżet czasu ludności, GUS 2005.
Tabela 25 Typy wydarzeń sportowych finansowane przez gminę Pleśna z podziałem na płeć osób uczestniczących w 2012 roku Wydarzenie Halowy Turniej Piłki Nożnej (Seniorzy) Gminne Mistrzostwa w Narciarstwie Zjazdowym Wyjazdy na lodowisko (ferie) Turniej Piłki Nożnej im. Jacka Gąciarza Europejski Tydzień Sportu dla Wszystkich Maraton Masters, Puchar Słona Góra (kolarstwo) Gminne Mistrzostwa w Pływaniu (dzieci i młodzież) Halowy Turniej Mikołajkowy Piłki Nożnej Akcja „Wędruj Razem z Nami”
Osoby uczestniczące w podziale na płeć (2012 rok) Tylko mężczyźni chłopcy/dziewczęta (ok. 80 osób) chłopcy, dziewczęta (ok. 100 osób) Tylko chłopcy kobiety, mężczyźni, dzieci (ok. 2000 osób) tylko mężczyźni (ok. 80 osób) chłopcy/dziewczęta (ok. 50 osób) tylko chłopcy kobiety, mężczyźni, dzieci (ok. 700 osób w ciągu roku)
Źródło: Urząd Gminy Pleśna.
a)
na 1 osobę bez względu na to, czy wykonała daną czynność, czy nie..
b)
na 1 osobę wykonującą daną czynność.
136
Tabela 26 Kluby sportowe dotowane przez gminę w ramach programu współpracy z organizacjami pozarządowymi Osoby uczestniczące Rodzaj klubu Klub sportowy Rzuchowa Ludowy Klub Sportowy Pogórze Ludowy Klub Sportowy II Uczniowski Klub Sportowy Pleśna
Rodzaj zajęć sportowych Piłka nożna
ogółem 50
dziewczęt a/kobiety 0
chłopcy/mężczyź ni 50
Piłka nożna
50
0
50
Piłka nożna
50
0
50
35
b.d.
b.d.
35
b.d.
b.d.
35
b.d.
b.d.
35
b.d.
b.d.
piłka nożna (liga trampkarzy i młodzieży) siatkówka koszykówka biegi przełajowe i na orientację narciarstwo UKS Rzuchowa siatkówka koszykówka biegi przełajowe narciarstwo UKS Lichwin gimnastyka artystyczna UKS Janowce pływanie siatkówka koszykówka biegi przełajowe turystyka piesza Źródło: Urząd Gminy Pleśna.
Dostępność obiektów kultury i rekreacji Obiekty sportowe: • Kompleks sportowy Orlik (boisko do piłki nożnej i boisko do koszykówki) – Pleśna • Boiska trawiaste przy szkołach w Dąbrówce Szczepanowskiej, Janowicach, Szczepanowicach oraz boisko LKS w Łowczówku • Kompleks sportowy w Lichwinie (boisko do siatkówki i koszykówki) • Hale sportowe w Pleśnej, Rzuchowej i Szczepanowicach • Sala gimnastyczna w Lichwinie • Boisko w Świebodzinie • Plac zabaw w Janowicach, Lichwinie, Pleśnej, Rzuchowej i Dąbrówce Szczepanowskiej (małe place zabaw przy szkołach i przedszkolach) 137
Korzystanie z obiektów sportowych jest bezpłatne. Wstęp na halę w Pleśnej dla grup zorganizowanych jest odpłatny. Obiekty kultury: • Centrum Kultury, Sportu i Promocji Gminy Pleśna (filie w Janowicach i Woźnicznej) • Gminna Biblioteka Publiczna Korzystanie z oferty ww. instytucji jest bezpłatne; utrudniony dostęp dla osób poruszających się na wózku lub z małymi dziećmi (wysokie schody do budynku, brak windy). Tabela 27 Tereny zielone na terenie gminy Pleśna w 2011 roku. Rodzaj terenów zielonych Lasy publiczne
Powierzchnia (w ha) 1234,4
Procentowy obszar powierzchni gminy 14,9%
Źródło: GUS.
11. Możliwość uczestnictwa w życiu publicznym Tabela 28 Wybory samorządowe w gminie Pleśna w 2010 roku – reprezentacja kobiet i mężczyzn na listach wyborczych do Rady Gminy i na urząd Wójta, wyniki wyborów Rady Gminy, Wójta, Sołtysek/ów i Rad Sołeckich.
Rada Gminy
Liczba kandydatek/ów do Rady Gminy frekwencja kobiety mężczyźni ogółem % kobiet wyborcza 11 46 57 19,30% 55,38%
kobiety
Wyniki wyborów do Rady Gminy mężczyźni ogółem % kobiet 2 13 15 13,33%
I tura - liczba kandydatek/ów kobiety mężczyźni ogółem 0 3 3
% kobiet 0%
frekwencja w I turze 55,34%
Wójt Gminy Wynik wyborów Wójta kobiety mężczyźni 0 1
Sołtyski/sołtysi
Rady sołeckie
kobiety 2
kobiety 15
Wyniki wyborów sołtysek/ów mężczyźni ogółem 9 11 Skład Rad sołeckich mężczyźni ogółem 29 44
% kobiet 33%
% kobiet 34%
Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza, Urząd Gminy Pleśna.
138
Architektura gminy Podział terytorialny: Gmina podzielona jest na 11 jednostek pomocniczych (sołectw): Dąbrówka Szczepanowska, Janowice, Lichwin, Łowczówek, Lubinka, Pleśna, Rychwałd, Rzuchowa, Świebodzin Szczepanowice, Woźniczna. W każdym sołectwie działa organ wykonawczy: sołtyska/sołtys oraz rada sołecka, stanowiąca organ doradczy. Kadencja organów wybieralnych trwa 4 lata. Organ uchwałodawczy sołectwa stanowi Zebranie Wiejskie. Prawo do głosowania na Zebraniu Wiejskim mają wszystkie osoby stale zamieszkujące na terenie sołectwa, posiadające czynne prawo wyborcze (Statut Gminy Pleśna: 16).
Uprawnienia sołectw: Sołtysi uczestniczą w sesjach Rady Gminy Pleśna bez prawa do głosowania. Sołectwa m.in. decydują o podziale przekazanych im środków budżetowych, uczestniczą w tworzeniu Strategii Rozwoju Gminy oraz Planu Rozwoju Lokalnego Gminy, w ramach funduszu sołeckiego wskazują kierunki rozwoju infrastruktury w sołectwie, wspierają zbiorowe inicjatywy społeczne (Statut Gminy Pleśna: 16).
Budżet sołectw: W budżecie gminy na 2012 rok wyodrębniono w ramach funduszu sołeckiego łącznie 245 172 zł do dyspozycji sołectw (Uchwała budżetowa gminy Pleśna na 2012 rok: 1).
Struktura organizacyjna Urzędu Gminy W Urzędzie Gminy Pleśna funkcjonuje ogółem 28 merytorycznych stanowisk pracy, pracy z czego 20 (71%) jest obsadzonych przez kobiety, a 8 przez mężczyzn (Urząd Gminy Pleśna 2013). Stanowiska kierowniczek/kierowników poszczególnych referatów Urzędu zajmują osoby wchodzące jednocześnie w skład władz gminy. Wyjątek stanowi Referat Inwestycji, gdzie kierownikiem jest pracownik merytoryczny. Z ogółem 5 stanowisk kierowniczych kobiety zajmują 3 (zastępczyni wójta, sekretarz i skarbniczka gminy), zaś mężczyźni 2 (wójt i kierownik referatu inwestycji). Wyodrębnione są również 4 stanowiska pomocnicze: sprzątaczka (k) oraz kierowca, kierowca autobusu szkolnego i pracownik gospodarczy (m).
139
Rysunek 2 Schemat organizacyjny Urzędu Gminy Pleśna, 2013 rok.
Źródło: Urząd Gminy Pleśna.
Istnieją również gminne jednostki organizacyjne, nie wchodzące w skład Urzędu Gminy: a/ Samorządowa Administracja Szkół i Przedszkoli – dyrektorką SASiP jest kobieta; b/ Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej – kierowniczką OPS jest kobieta; c/ Zakład Gospodarki Komunalnej – dyrektorem ZGK jest mężczyzna; d/ Gminna Biblioteka Publiczna – dyrektorką GBP jest kobieta; e/ Centrum Kultury, Promocji i Sportu w Pleśnej – dyrektorką CKPiS jest kobieta; f/ Samodzielny Publiczny Gminny Zakład Opieki Zdrowotnej w Pleśnej – kierowniczką jest kobieta; oraz 1 przedszkole, 1 zespół szkolno-przedszkolny, 8 szkół podstawowych i 2 gimnazja.
12. Możliwość życia w społeczeństwie równych szans Działania i projekty na rzecz równych szans realizowane przez lub we współpracy z gminą Pleśna: 1. Międzygminny program aktywizacji zawodowej dla 42 bezrobotnych kobiet, w tym 12 z gminy Pleśna (czas trwania: maj 2011-listopad 2012) 140
Programy strategiczne: (Nazwa programu – grupa docelowa) •
Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 2009-2015 – równe szanse rozwoju i równy dostęp do edukacji, kultury i sportu dla osób z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym
W gminie nie ma osobnego stanowiska ds. wyrównywania szans kobiet i mężczyzn. Działalność na rzecz wzmacniania grup marginalizowanych i/lub zagrożonych wykluczeniem społecznym realizuje Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej i lokalne organizacje pozarządowe (w ramach zadań zleconych lub działalności statutowej), realizowało ją także Gminne Centrum Informacji (pomoc osobom bezrobotnym i poszukującym zatrudnienia).
13. Dane niedostępne • • • • • •
•
dostęp do Internetu – brak danych na poziomie lokalnym, tylko dane ogólnopolskie kwalifikacje pracowników/pracownic, rodzaje kontraktów średnia długość zatrudnienia liczba osób zatrudnionych w gospodarstwach rolnych – dane tylko na poziomie województwa liczba wypadków w gospodarstwach domowych wykorzystanie urlopów macierzyńskich, ojcowskich i wychowawczych – brak danych lokalnych [tylko regionalne], ponadto Zakład Ubezpieczeń Społecznych na poziomie regionu nie gromadzi statystyk dotyczących płci osób korzystających ze świadczeń. wykorzystanie samorządowych obiektów sportowych w gminie
141
IV. Znaczenie równości płci i dobrego standardu życia dla przedstawicieli samorządu lokalnego W styczniu i lutym 2013 roku przeprowadzono 5 wywiadów z przedstawiciel(k)ami samorządu lokalnego: 1) Stanisławem Burnatem, wójtem gminy Pleśna (7.01.2013, czas trwania: 30 minut) 2) Małgorzatą Włodek, sekretarz gminy Pleśna (7.01.2013, czas trwania: 50 minut) 3) Krzysztofem Prusakiem, radnym Gminy Pleśna, przewodniczącym Komisji Gospodarczej i Finansów (4.02.2013, czas trwania: 15 minut) 4) Urszulą Hajdugą, radną Gminy Pleśna, przewodniczącą Komisji Oświaty, Kultury i Sportu (4.02.2013, czas trwania: 35 minut) 5) Marianem Truchanem, radnym Gminy Pleśna, przewodniczącym Komisji Zdrowia, Opieki Społecznej i Bezpieczeństwa (4.02.2013, czas trwania: 45 minut) Wszystkie wywiady odbyły się w Urzędzie Gminy Pleśna. Badani udzielali odpowiedzi ustnie, oprócz pisemnego wypełnienia ostatniego pytania w scenariuszu wywiadu (polegającego na uszeregowaniu możliwości).
1. Znaczenie "dobrego "dobrego standardu życia" w gminie Wójt gminy wskazał na następujące elementy składające się na dobry standard życia: odpowiednie warunki życiowe, w tym mieszkaniowe; dobra komunikacja (transport); posiadanie pracy i działania gminy na rzecz zmniejszania bezrobocia; dostęp do żłobków i przedszkoli; organizacja wolnego czasu i możliwości kształcenia (kursy, szkolenia) dla seniorów, dostęp do obiektów sportowych na terenie gminy. Sekretarz gminy rozumie dobry standard życia jako poczucie bezpieczeństwa, dobre drogi, chodniki; dostępność szkół o dobrym poziomie kształcenia, zapewniony dowóz dzieci do szkół; dobra komunikacja z najbliższym ośrodkiem miejskim; dostęp do informacji i jasny przepływ informacji między władzami gminy i mieszkańcami; dostęp do pracy; zapewnienie mieszkańcom dostępu do rozrywek kulturalnych i sportowych. Dla Przewodniczącego Komisji Gospodarczej i Finansowej dobry standard życia oznacza dostęp do podstawowej infrastruktury: wodociągów, kanalizacji, dróg; możliwość pracy; istnienie przedszkoli, świetlic i szkół. Zdaniem Przewodniczącej Komisji Oświaty, Kultury i Sportu dobry standard życia to dobre drogi, wodociągi i kanalizacja, a także możliwość pracy i otrzymywanie godziwego wynagrodzenia. Przewodniczący Komisji Zdrowia, Opieki Społecznej i Bezpieczeństwa – jego zdaniem dobry standard życia oznacza dostępność infrastruktury: drogi, chodniki, przedszkola, szkoły, żłobki, punkty usługowe, obiekty sportowe, świetlice dla młodzieży. Przewodniczący za istotną uznaje także możliwość pracy oraz sprawną komunikację publiczną, dzięki której można dostać się do pracy lub sklepu.
2. Zależność dobrobytu od płci, równe szanse w społeczeństwie Zdaniem wójta gminy dobrobyt zależy od płci, a kobiety i mężczyźni nie mają równych szans na jego osiąganie. Według niego wynika to ze stereotypu, gdzie kobiety opiekują się domem i nie zarabiają, natomiast mężczyźni pracują zawodowo i uczestniczą w życiu społecznym. Wójt zauważa jednak, że te różnice się zmniejszają – w spotkaniach gminnych uczestniczy więcej kobiet niż kiedyś, kandydują one na radne, sołtyski. Jest przekonany, że nadal na wsi funkcjonuje wiele stereotypów dotyczących roli kobiet, 142
które należy zmieniać. Według sekretarz gminy kobiety i mężczyźni nie mają równych szans w osiąganiu dobrobytu. Mężczyźni mają więcej perspektyw na rynku pracy niż kobiety, częściej pracują (co wynika również z tradycyjnego podziału ról w rodzinie). Sekretarz gminy zauważa też dominację mężczyzn w sferze publicznej, podając przykład gminnego samorządu. Nie potrafi jednak jednoznacznie wskazać, z czego wynika taki udział obu płci w życiu publicznym. Przewodniczący Komisji Gospodarczej: Jego zdaniem dobrobyt nie zależy od płci, nie dostrzega różnic w szansach osiągania dobrobytu przez kobiety i mężczyzn. Przewodniczący uważa, że czasem kobiety „mają lepiej” niż mężczyźni i podaje przykład pracy, sugerując że kobiety mogą mieć większe szanse na jej znalezienie. Wskazuje urząd gminy jako miejsce, w którym pracuje dużo kobiet. Nie potrafi wyjaśnić, na czym miałaby polegać korzystniejsza sytuacja kobiet na rynku pracy. Według Przewodniczącej Komisji Oświaty „mężczyźni mają łatwiej”, mają „lepszy start” jeśli chodzi o osiąganie dobrobytu. Podaje przykład rynku pracy: pracodawcy mniej chętnie zatrudniają kobiety, bo obawiają się, że zajdą one w ciążę. Przewodnicząca zauważa też problem luki płacowej kobiet i mężczyzn zatrudnionych na tych samych stanowiskach. Przewodniczący Komisji Zdrowia uważa z kolei, że mężczyźni mają większy wpływ na życie publiczne i większe szanse na osiąganie dobrobytu. Podaje przykład opieki nad dzieckiem, którą jego zdaniem częściej sprawują kobiety niż mężczyźni. Wskazuje na pozytywne zmiany na szczeblu centralnym, związane z urlopami wychowawczymi (i możliwością wzięcia urlopu przez ojca). Podkreśla rolę gminy w tworzeniu instytucji opieki nad dziećmi, dzięki którym kobiety mogą wrócić na rynek pracy.
3. Wizje dalszego rozwoju gminy pod kątem wzrostu jakości życia mieszkanek i mieszkańców Wójt gminy jest przekonany, że dla poprawy jakości życia konieczne jest rozwijanie infrastruktury: dróg, chodników, oświetlenia; dbanie o rozwój życia kulturalnego i aktywności fizycznej mieszkańców; finansowanie różnego rodzaju kursów i szkoleń, np. zapobiegających wykluczeniu cyfrowemu osób starszych. Jego zdaniem istotne są też działania wspierające zakładanie małych firm i poprawę kompetencji osób poszukujących pracy. Sekretarz gminy: „Należy uzupełniać podstawowe braki w gminie: infrastruktura wodociągowa, kanalizacyjna, może również łącza internetowe”. Sekretarz wyjaśniała, że gmina próbowała rozwijać turystykę i agroturystykę, ale to się nie udało. Zasugerowała, by skupić się na promowaniu już istniejących atrakcji i przyciąganiu do nich turystów „jednodniowych”, a odejść od promowania agroturystyki. Jej zdaniem mogłoby to się przełożyć na zakładanie małych przedsiębiorstw. Sekretarz nie widzi innego sposobu pobudzenia działalności gospodarczej, bo na terenie gminy nie ma miejsc, które mogłyby stać się terenami przemysłowymi. Jej zdaniem Pleśna nie jest również gminą rolniczą, więc nie warto inwestować w rozwój tej gałęzi gospodarki. Według Przewodniczącego Komisji Gospodarczej należy przede wszystkim dokończyć inwestycje w wodociągi i kanalizację; dostrzega on konieczność rozwoju działalności usługowej (np. sklepów) na terenie gminy, ale nie potrafi wskazać, jak gmina mogłaby działać w tym kierunku. Przewodnicząca Komisji Oświaty: „Gmina powinna skupić się na rozwoju turystyki, w tym turystyki ekologicznej, gospodarstw ekologicznych, promowaniu zdrowej żywności”. Jej zdaniem na terenie gminy nie ma innych możliwości rozwoju. Przewodniczący Komisji Zdrowia: „Gmina powinna ułatwić możliwość rozwijania małych przedsiębiorstw, np. poprzez dzierżawienie na korzystnych warunkach budynków gminy”. Wskazuje też na konieczność uruchomienia żłobka – prowadzone są już działania w tym kierunku.
143
4. Oczekiwania kobiet i mężczyzn od samorządu/instytucji gminy Zdaniem wójta oczekiwania kobiet i mężczyzn mogą być różne, np. jeśli chodzi o sferę opieki, korzystanie z zajęć czasu wolnego i obiektów rekreacyjnych. Zauważa on też odmienne oczekiwania osób w różnym wieku. Sekretarz gminy: Jej zdaniem oczekiwania kobiet i mężczyzn są różne w niektórych obszarach, np. dotyczących pomocy społecznej. Według sekretarz gminy to kobiety najczęściej korzystają ze świadczeń społecznych i się o nie ubiegają, więc „ta sfera życia bardziej je zajmuje”. Część oczekiwań i potrzeb jest w jej ocenie wspólna, np. tych dotyczących infrastruktury: dróg, chodników, oświetlenia. Przewodniczący Komisji Gospodarczej: Jego zdaniem oczekiwania kobiet i mężczyzn są takie same, istnieją natomiast różnice oczekiwań między osobami w różnym wieku. Przewodnicząca Komisji Oświaty: Jej zdaniem nie ma dużych rozbieżności między oczekiwaniami kobiet i mężczyzn. Przewodnicząca uważa, że często mieszkańcy nie do końca potrafią sprecyzować, czego chcą w swojej gminie. Przewodniczący Komisji Zdrowia: Nie potrafił odpowiedzieć, dostrzega natomiast różnice oczekiwań osób w różnym wieku.
5. Jak można wyrównywać szanse kobiet i mężczyzn w sferze domowej, omowej, społecznej, publicznej? Wójt: „Konieczność edukacji najmłodszych dzieci, by nie utrwalać stereotypów i uczyć, czym są równe szanse” – wójt dostrzega rolę szkół i nauczycieli w tym procesie. Wskazuje również na znaczenie różnego rodzaju kursów zawodowych [wymienia przede wszystkim zawody związane z tradycyjnymi rolami płci, np. krawcowa, florystka – MK] w zwiększaniu aktywności kobiet. Nie precyzuje, w jaki sposób takie działania aktywizujące wpłynęłyby na wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn. Sekretarz gminy: Nie jest przekonana, czy gmina ma możliwość wyrównywać szanse kobiet i mężczyzn w sferze publicznej. Zwraca uwagę, że w zebraniach wiejskich uczestniczą zarówno kobiety, jak i mężczyźni, natomiast później okazuje się, że we władzach samorządowych i sołeckich zasiadają głównie mężczyźni. Jej zdaniem ta proporcja będzie się samoczynnie wyrównywać, bo komitety wyborcze chcąc „ocieplić” swój wizerunek będą wciągać na listy coraz więcej kobiet. Sekretarz zauważa, że gdyby kobiety miały większy dostęp do miejsc pracy oraz gmina zapewniałaby opiekę nad dziećmi (ale także dowóz dzieci do przedszkola), to sytuacja kobiet i mężczyzn wyrównywałaby się. Przewodniczący Komisji Gospodarczej: Brak odpowiedzi. Przewodnicząca Komisji Oświaty: Nie potrafi odpowiedzieć na to pytanie. Przewodniczący Komisji Zdrowia: Jego zdaniem gmina powinna organizować kursy, szkolenia aktywizujące skierowane do kobiet, żeby „kobiety wyciągnąć z domu”.
6. Wymieniane projekty/programy w zakresie wyrównywania szans kobiet i mężczyzn mężczyzn obecnie lub w przeszłości prowadzone przez gminę Wójt: brak odpowiedzi Sekretarz gminy wymieniła następujące projekty lub działania: utworzenie przedszkola w miejscowości Rzuchowa w 2007 roku; Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej we współpracy z kilkoma innymi gminami od kilku lat prowadzi też programy aktywizacji zawodowej dla kobiet; gmina zakupiła sprzęt sportowy i opłacała zajęcia sportowe dla kobiet; gmina finansuje remont bezpłatnej siłowni, przygotowując salę z przyrządami dla kobiet. Przewodniczący Komisji Gospodarczej wskazał na program aktywizacji kobiet, prowadzony przez GOPS. 144
Przewodnicząca Komisji Oświaty nie potrafiła przywołać konkretnego programu, ale zwróciła uwagę, że projekty realizowane w gminie ze środków zewnętrznych zakładają proporcjonalny udział kobiet i mężczyzn. Przewodniczący Komisji Zdrowia: Nie potrafi wskazać.
7. Składane propozycje uchwał w zakresie wyrównywania szans, pomysły na przyszłość Wójt: Brak propozycji uchwał. Wśród pomysłów na przyszłość wymienił „pobudzenie kobiet i mężczyzn do większej aktywności społecznej”. Sekretarz gminy: nie dotyczy [nie ma inicjatywy uchwałodawczej]. Przewodniczący Komisji Gospodarczej: brak odpowiedzi. Przewodnicząca Komisji Oświaty: Brak propozycji uchwał i konkretnych pomysłów na przyszłość. Jej zdaniem trudno jest skłonić mężczyzn do włączenia się w działania na rzecz wyrównywania szans, łatwiej da się współpracować z kobietami. Przewodniczący Komisji Zdrowia: Brak odpowiedzi.
8. Ocena wpływu przedstawionych zmian na podniesienie jakości życia wszystkich mieszkańców. Wójt: „Dzięki większej aktywności społecznej ludzie są w stanie sami sobie pomagać i radzić sobie z trudnościami. Zmieniają też swój sposób patrzenia i myślenia o przyszłości” [zmiana jakości życia na poziomie indywidualnym – MK]. Sekretarz gminy: [odnosi się do programów już prowadzonych przez gminę] „Na poziomie indywidualnym uczestniczki/beneficjentki takich projektów zyskują pewność siebie, potrafią lepiej gospodarować swoim czasem, zdobywają nową wiedzę, integrują się z osobami w podobnej sytuacji”. Przewodniczący Komisji Gospodarczej, odnosząc się do programów już prowadzonych przez gminę, uważa, że tego typu projekty mają pozytywny wpływ na jakość życia. Jego zdaniem spotkania w grupie pobudzają do działania i aktywnego szukania pracy. Przewodnicząca Komisji Oświaty: Brak odpowiedzi. Przewodniczący Komisji Zdrowia: Brak odpowiedzi.
9. Zestawienie wag nadanych przez respondentów wymienionym możliwościom. Tabela 29 Zestawienie wag nadanych przez przedstawicieli samorządu poszczególnym możliwościom. Możliwość
Wagi dla wójta
Wagi dla sekretarz gminy
Wagi dla przewodniczącego Komisji Gospodarczej i Finansów
Wagi dla przewodniczącej Komisji Oświaty, Kultury i Sportu
Wagi dla przewodniczącego Komisji Zdrowia, Opieki Społecznej i Bezpieczeństwa
dostęp do wiedzy
1
11
dostęp do pełnej informacji poczucie bezpieczeństwa
7
5
3
1
3
12
10
8
8
6
5
9
2
145
prowadzenie zdrowego życia znalezienie znalezienie pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej p omoc w trudnej sytuacji życiowej praca praca i życie w odpowiednich warunkach i czystym środowisku dotarcie do każdego miejsca w gminie opieka nad innymi dbanie o siebie
10
2
3
11
1
9
1
1
3
5
11
10
2
8
10
2
3
8
7
4
3
4
10
12
11
4 5
12 7
7 3
6 5
12 7
uczestnictwo w życiu publicznym życie w społeczeństwie równych szans
12
8
5
2
9
6
9
2
4
6
Źródło: opracowanie własne.
10. Podsumowanie przeprowadzonych wywiadów: Przedstawicielki i przedstawiciele samorządu gminnego w Pleśnej mają niewielką lub żadną wiedzę nt. płci społeczno-kulturowej i jej wpływu na sytuację kobiet i mężczyzn. Mimo to większość osób była pozytywnie nastawiona do wywiadu i starała się udzielać wyczerpujących odpowiedzi na zadawane pytania. Dwóch badanych mężczyzn (wójt gminy i przewodniczący Komisji Zdrowia) wielokrotnie w rozmowie chwaliło się osiągnięciami i sukcesami gminy, które nie miały bezpośredniego związku z tematyką badania. Wójt gminy ponadto wyrażał swoje przywiązanie do równości kobiet i mężczyzn, opowiadając o działaniach gminy starał się podkreślać (jego zdaniem) ich zrównoważony wpływ na sytuację kobiet i mężczyzn. Część osób dostrzega istnienie tradycyjnego podziału ról kobiet i mężczyzn w życiu społecznym, potrafi także wskazać trudniejszą sytuację kobiet w niektórych obszarach życia (brak samodzielności ekonomicznej, trudności na rynku pracy, ciężar opieki nad dziećmi). Tylko jeden ankietowany (Przewodniczący Komisji Gospodarczej) wyraził przekonanie, że nie ma problemu dyskryminacji i nierównego traktowania kobiet.
146
V. Alokacje budżetowe na rzecz równości płci oraz dobrostanu mieszkańców
1. Opis środowiska badawczego Na ankietę odpowiedziały wszystkie referaty Urzędu Gminy Pleśna oraz gminne jednostki organizacyjne: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Referat Organizacyjno-Administracyjny Referat Finansowo-Podatkowy Referat Inwestycji, Infrastruktury Komunalnej i Ochrony Środowiska Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Pleśnej Samorządowa Administracja Szkół i Przedszkoli w Pleśnej Samodzielny Publiczny Gminny Zakład Opieki Zdrowotnej w Pleśnej Centrum Kultury, Sportu i Promocji Gminy Pleśna Gminna Biblioteka Publiczna w Pleśnej
Ankietę wypełniło 7 kobiet i 1 mężczyzna. Staż pracy wypełniających ankietę kobiet wynosi od 9 do 31 lat (mediana stażu pracy=22 lata). Staż pracy mężczyzny wypełniającego ankietę to 11 lat.
2. Podsumowanie rozumienia „dobrego standardu życia” przez osoby wypełniające ankietę: • • • • • • • • • • • • • •
Drogi, chodniki, ścieżki rowerowe, oświetlenie Wodociągi i kanalizacja Komunikacja publiczna z najbliższym miastem Dostęp do opieki zdrowotnej Bezpieczeństwo mieszkańców (funkcjonowanie posterunku policji) Dostęp do Internetu Dostęp do obiektów użyteczności publicznej dla osób niepełnosprawnych Działalność szkół o dobrym poziomie nauczania, przedszkoli Oferta kulturalna i sportowa uwzględniająca różne potrzeby mieszkańców, dostępność terenów rekreacyjnych Czyste środowisko, segregacja odpadów, inwestycje ekologiczne, zabezpieczenie wód, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii Sprawny przepływ informacji między urzędem i mieszkańcami Dostępność terenów inwestycyjnych Możliwość pracy Opieka socjalna (pomoc społeczna)
147
3. Matryca możliwości i wydatków gminy Tabela 30 Matryca możliwości i wydatków poszczególnych urzędów/jednostek gminnych.
Referat Organizacyj nono Administrac yjny Referat FinansowoFinansowo Podatkowy Referat Inwestycji, Infrastruktur y Komunalnej i Ochrony Środowiska Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Samorządo wa Administracj a Szkół i Przedszkoli Samodzieln y Publiczny Gminny Zakład Opieki Zdrowotnej w Pleśnej Centrum Kultury, Sportu i Promocji Gminy Pleśna RAZEM
dostęp do wiedzy
dostęp do pełnej informa cji
30 000
1 550 00
450 000
poczuci e bezpiec zeństw a
prowadze nie zdrowego życia
znalezienie pracy i prowadzeni a własnej działalności gospodarcz ej
pomoc w trudnej sytuacji życiowej
praca i życie w odpowie dnich warunkac hi czystym środowis ku
dotarcie do każdego miejsca miejsca w gminie
opieka nad innymi
390 000
270 000 430 000
50 000
280 000
dbanie o siebie
uczestnic two w życiu publiczny m
życie w społeczeń stwie równych szans
180 000
190 000 100 000
435 000 262 000 2 310 000
100 000
3 700 000
3 800 000 90 000
290 000 700 000
2 227 734
50 000
4 180 000
65 000
566 000
700 000
2 507 734
100 000
3 940 000
652 000 3 010 000
290 000
1 597 031
190 000 100 000
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Addabbo 2008: 10-11.
148
Wykres 4 Podział środków z budżetu gminy Pleśna na stwarzanie poszczególnych możliwości. życie publiczne 1%
polityka równościowa praca 1% środowisko informacja 4% opieka 1% 0% 2% bezpieczeństwo 4% wiedza wiedza 24%
pomoc instytucjonalna transport
dbanie o siebie 9%
zdrowe życie dbanie o siebie bezpieczeństwo środowisko
zdrowe życie 14%
opieka pomoc instytucjonalna 23%
życie publiczne praca polityka równościowa
transport 17%
informacja
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Addabbo 2008: 10-11.
Stosunek finalnej alokacji do całego budżetu gminy: 55,64%
4. Podsumowanie Część wydatków w ankietach została przyporządkowana do niewłaściwych możliwości – koordynatorka lokalna dokonała korekty. Przedstawione wydatki stanowią jedynie 55,64% wydatków gminy – można przypuszczać, że rzeczywista kwota jest wyższa. Prawdopodobnie niektóre wydatki ponoszone przez referaty/jednostki zostały pominięte przez osoby wypełniające ankietę ze względu na trudność przyporządkowania do odpowiedniej możliwości. Przedstawicielki/le referatów Urzędu Gminy i jednostek organizacyjnych wskazywali na następujące trudności w realizacji zadań: •
Niewystarczające środki finansowe 149
• • • •
Szybko zmieniające się przepisy prawne (lub brak uregulowań prawnych) Roszczeniowe postawy klientów/ek urzędu oraz radnych Słaby przepływ informacji między kierownictwem urzędu i pracownikami – rzadkie spotkania w tym gronie Niski komfort pracy w urzędzie (wieloosobowe pokoje, niewygodny układ pomieszczeń, brak środków na poprawę wyposażenia stanowisk pracy, duża ilość obowiązków przypadających na jedną pracującą osobę)
150
VI. Głos mieszkanek i mieszkańców gminy Pleśna
1. Wstęp Opinie mieszkańców na temat jakości życia w gminie Pleśna zbierane były za pomocą anonimowego sondażu obywatelskiego oraz w trakcie pogłębionych wywiadów grupowych (fokusów). Zebrano 120 ankiet papierowych i 59 ankiet wypełnionych elektronicznie. Ankiety papierowe były wyłożone w Urzędzie Gminy w pobliżu miejsc obsługi mieszkańców, były wypełniane przez pracownice i pracowników Urzędu, zostały także przekazane sołtyskom i sołtysom, którzy/re rozdawali je podczas zebrań wiejskich, ankiety wyłożono też w punktach usługowych często odwiedzanych przez mieszkańców/ki gminy (np. w salonie fryzjerskim). Informacja o sondażu obywatelskim i link do ankiety w wersji elektronicznej zostały także opublikowane na stronie internetowej Urzędu Gminy Pleśna. Sondaż obywatelski trwał od grudnia 2012 do końca stycznia 2013. Badanie fokusowe w gminie Pleśna zrealizowane zostało w dniu 7 maja 2013 roku. Odbyło się ono w sali konferencyjnej Urzędu Gminy, a osoby uczestniczące w badaniu zostały na nie zaproszone przez pracownicę Urzędu. W badaniu wzięło udział 11 osób, mieszkających w różnych miejscowościach wchodzących w skład gminy.
2. Opis środowiska środowiska badawczego 2.1. Sondaż obywatelski
Płeć W sondażu obywatelskim wzięło udział łącznie 179 osób, osób w tym 111 kobiet (62%) i 63 mężczyzn (35,2%). 4 osoby (2,2%) nie określiły swojej płci, zaś 1 osoba wskazała, że identyfikuje się z inną płcią (nie wskazała jaką).
Wiek Wśród kobiet najwięcej uczestniczek sondażu reprezentowało przedział wiekowy 35-54 lata (38% kobiet). Prawie 30% ankietowanych kobiet miało między 25-34 lata, zaś 16% między 55-66 lat. Najsłabiej reprezentowaną grupą wiekową wśród kobiet były dziewczęta poniżej 18 roku życia (1 osoba, 0,9%) i powyżej 67 r.ż. (3 osoby, niespełna 3%). Wśród mężczyzn dominującą grupę wiekową stanowili ankietowani między 35-54 rokiem życia (33%) oraz 25-34 rokiem życia (27%). Najsłabiej reprezentowani byli chłopcy poniżej 18 r.ż. (3,2%). W sondażu nie uczestniczył żaden mężczyzna w wieku powyżej 67 lat.
Długość zamieszkania w gminie Średni czas zamieszkania kobiet w gminie Pleśna wyniósł 32 lata, zaś mężczyzn 27. W przypadku kobiet najdłuższy czas zamieszkania w gminie wyniósł 70 lat, a najkrótszy 5 lat, z kolei u mężczyzn odpowiednio 63 lata oraz 3 lata.
Miejscowość zamieszkania Najwięcej ankietowanych, prawie 37% kobiet i 33% mężczyzn, zamieszkiwało miejscowość Pleśna. Dalsze 10% kobiet pochodziło z Janowic oraz Łowczówka, a po 9% z Rzuchowej i Woźnicznej. Najmniej ankietowanych kobiet mieszkało w Lubince (2%) i Szczepanowicach (3%). W przypadku mężczyzn 14% 151
mieszkało w Rzuchowej i Lichwinie, a 9,5% w Dąbrówce Szczepanowskiej. Podobnie jak w przypadku kobiet, najmniej mężczyzn zamieszkiwało Lubinkę (1,5%) i Szczepanowice (1,5%). Kobiety i mężczyźni biorący udział w sondażu reprezentowały/li wszystkie miejscowości wchodzące w skład gminy Pleśna.
Miejsce mieszkania (dom/mieszkanie) 87% kobiet i 86% mężczyzn mieszkało w domu, 10% kobiet i 8% mężczyzn w mieszkaniu.
Liczba osób w gospodarstwie domowym Średnia liczba osób w gospodarstwie domowym kobiet wyniosła 4 osoby, zaś mężczyzn 4,5 osoby. Największa liczba osób w gospodarstwie domowym kobiet to 10 osób, zaś mężczyzn 9.
Rodzaj zatrudnienia W pełnym wymiarze godzin (na etacie) zatrudnionych było prawie 47% kobiet i prawie 48% mężczyzn. Drugą najczęściej wskazywaną odpowiedzią u osób obu płci był status poszukującej/ego pracy (18% kobiet, 11% mężczyzn). W dalszej kolejności kobiety wskazywały ponadto status rencistki lub emerytki (10%) oraz zatrudnienie w niepełnym wymiarze lub na umowę-zlecenie (4,5%). Zatrudnionych na umowę o dzieło, uczennic/studentek i kobiet nie poszukujących pracy było po 2,7%. Aż 9% ankietowanych kobiet nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Mężczyźni określali się zaś ponadto jako uczniowie/studenci (11%), renciści lub emeryci (9,5%) i zatrudnieni w niepełnym wymiarze godzin (6,3%). 4,8% mężczyzn było zatrudnionych na umowiezlecenie, a 3,2% nie poszukiwało pracy. Żaden ankietowany nie był zatrudniony na umowie o dzieło. Odpowiedzi na pytanie o rodzaj zatrudnienia nie udzieliło 6,3% mężczyzn.
Średnie miesięczne dochody netto Najniższy przedział dochodów, 0-1112 zł netto, zadeklarowało 36% ankietowanych kobiet i 38% mężczyzn. Zarobki nieco większego odsetka kobiet niż mężczyzn (odpowiednio 35% i 31%) mieszczą się w 2. przedziale dochodowym, 1113-2854 zł. Im wyższe zarobki, tym wyższy jest odsetek mężczyzn w porównaniu do kobiet: tylko 9% kobiet, a 16% mężczyzn zarabia między 2855-5000 zł, a niespełna 3% kobiet i 8% mężczyzn powyżej 5000 zł. Odpowiedzi na pytanie o zarobki nie udzieliło 17% kobiet i prawie 6,5% mężczyzn.
Sprawność Prawie 87,5% kobiet i 94% mężczyzn to osoby sprawne, zaś 6,5% kobiet i 1,5% mężczyzn to osoby z niepełnosprawnością.
Wykształcenie Najwięcej kobiet biorących udział w sondażu miało średnie (38%) i wyższe wykształcenie (35%), a następnie zawodowe (20%) i podstawowe (5,5%). Wśród mężczyzn dominowali ankietowani z wykształceniem średnim (33%) i zawodowym (32%), a następnie z wyższym (prawie 29%) i podstawowym (3%). 2.2. Badania fokusowe
Płeć W badaniu fokusowym wzięło udział 6 kobiet i 5 mężczyzn.
Miejsce zamieszkania 152
Uczestniczki i uczestnicy badania pochodzili z kilku miejscowości gminy: Pleśnej, Łowczówka, Janowic, Szczepanowic i Rychwałdu.
Wiek Osoby uczestniczące w badaniu nie były pytane o wiek (wszystkie osoby były pełnoletnie). W wywiadzie uczestniczyły 2 młode kobiety, biorące udział w stażach w Urzędzie Gminy, jednak dominowały osoby w wieku 30-50 lat. Wśród uczestniczek nie było kobiet powyżej 60 r.ż., w takim wieku był natomiast co najmniej jeden mężczyzna.
Sprawność W badaniu nie uczestniczyły osoby z widocznymi niepełnosprawnościami, żadna z osób nie wspomniała również o tym w trakcie rozmowy.
3. Charakterystyka „dobrego standardu życia” w rozumieniu mieszkanek/ców mieszkanek/ców gminy Pleśna W sondażu obywatelskim i w badaniu fokusowym najczęściej wymienianym elementem dobrego standardu życia było posiadanie stałej pracy i uzyskiwanie dobrego wynagrodzenia wynagrodzenia. Ponadto w sondażu wymieniano: • • • • • •
możliwość szybkiego znalezienia nowej pracy w razie zwolnienia oferty pracy dla matek małych dzieci i osób młodych powstawanie nowych miejsc pracy w gminie możliwość prowadzenia działalności gospodarczej możliwość pracy w wyuczonym zawodzie stabilność finansowa
Wiele definicji dobrego standardu życia dotyczyło istnienia komunikacji publicznej oraz infrastruktury komunikacyjnej: komunikacyjnej • • • • •
rozbudowana sieć komunikacyjna, dobry dojazd w komfortowych warunkach do każdej miejscowości i do najbliższego dużego miasta dobra jakość dróg, chodników, fos progi spowalniające zadbane przystanki komunikacji publicznej ścieżki rowerowe
Temat komunikacji publicznej był również bardzo długo omawiany w trakcie wywiadu fokusowego. Uczestniczki i uczestnicy badania deklarowali, że dobrze funkcjonująca komunikacja publiczna jest jednym z najważniejszych elementów wpływających na dobry standard życia. Ankietowane i ankietowani wymieniali też dobrej jakości bezpłatną edukację dzieci i młodzieży, możliwość kształcenia zawodowego i przekwalifikowywania się, w tym również szkolenia i kursy dla osób starszych (np. obsługi komputera, nauki języków). Często wskazywano również na dostęp do opieki zdrowotnej: zdrowotnej • całodobowa opieka medyczna 153
• •
dostępność opieki specjalistycznej brak kolejek do lekarzy
oraz usług opiekuńczych: opiekuńczych • opieka nad dziećmi – przedszkola • świetlice dla dzieci w godzinach szkolnych i pozaszkolnych • opieka nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi • istnienie dziennego domu opieki dla osób starszych Zwracano uwagę na odpowiednie warunki życia i estetykę miejsca zamieszkania: zamieszkania • • • • •
dobre warunki mieszkaniowe spokój, cisza, estetyczne i zadbane otoczenie regularne odśnieżanie dróg i chodników w zimie, koszenie traw w lecie dostęp do szybkiego bezprzewodowego Internetu zwodociągowanie i skanalizowanie całej gminy – dostęp do bieżącej wody, niskie opłaty za wodę i ścieki
a także kwestie związane z ekologią i ochroną środowiska: środowiska • zadbane tereny zielone, lasy • dobry stan środowiska, czyste lasy, rzeki, • korzystanie z odnawialnych źródeł energii • segregowanie śmieci, zapewnienie przez gminę pojemników w każdym sołectwie/osiedlu Dobry standard życia to zdaniem mieszkanek i mieszkańców gminy Pleśna poczucie bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania: • • •
oświetlenie chodników i dróg funkcjonowanie posterunku policji zabezpieczenie przez klęskami żywiołowymi: powodziami, osuwiskami
Wymieniano również możliwość spędzania czasu wolnego, dostęp do infrastruktury rekreacyjnej: • • • •
ogólnodostępne boiska sportowe, sale gimnastyczne, place zabaw dla dzieci istnienie miejsc wypoczynku miejsca spotkań dla dorosłych, np. kawiarnie, restauracje oferta kulturalna, rozrywkowa, w tym dedykowana młodzieży i osobom starszym
Ważny aspekt zdaniem osób uczestniczących w sondażu, a także biorących udział w badaniu fokusowym, stanowi komunikacja między gminą a mieszkańcami oraz sprawna praca urzędów: • • •
szeroki dostęp do informacji o działaniach gminy dobry kontakt/komunikacja z władzami gminy (częste zebrania z mieszkankami/cami, zaangażowanie sołtysów w sprawy gminy) zainteresowanie problemami mieszkanek/ców ze strony władz gminy 154
• • •
posiadanie poczucia wpływu na sytuację i decyzje podejmowane w gminie, możliwość kontrolowania działań gminy sprawna obsługa w urzędach, możliwość załatwiania spraw administracyjnych od ręki uczciwe zarządzanie gminą, brak korupcji
Ankietowani i ankietowane uznali za istotne możliwość uzyskania pomocy w trudnej sytuacji życiowej: życiowej • •
pomoc materialna bez nadmiernej biurokracji dożywianie dzieci w szkołach
Wśród definicji dobrego standardu życia w sondażu wymieniono również zapewnienie równych szans kobiet i mężczyzn w sferze publicznej. Kwestie związane z gender i równością nie zostały jednak podjęte podczas wywiadów fokusowych. Zdaniem jednej osoby biorącej udział w sondażu dobry standard życia osiąga się w miejscu, gdzie żyją pogodni, zadowoleni ludzie. Tabela 31 Waga poszczególnych możliwości w zależności od przeznaczanych na nie funduszy przez gminę Pleśna w porównaniu do wskazań mieszkanek i mieszkańców. Priorytet możliwości
Wg wydatków gminy
Wg priorytetu wskazanego przez kobiety
Wg priorytetu wskazanego przez mężczyzn
1
dostęp do wiedzy
bezpieczeństwo
bezpieczeństwo
2
pomoc gminy
praca
zdrowe życie
3
transport
pomoc gminy
praca
4
zdrowe życie
dostęp do wiedzy
odpowiednie warunki
5
dbanie o siebie
zdrowe życie
dostęp do wiedzy
6
bezpieczeństwo
odpowiednie warunki
dostęp do informacji
7
odpowiednie warunki
transport
pomoc gminy
8
opieka nad innymi
dostęp do informacji
transport
9
życie publiczne
opieka nad innymi
opieka nad innymi
10
praca
dbanie o siebie
dbanie o siebie
11
równe szanse
równe szanse
równe szanse
życie publiczne
życie publiczne
12 dostęp do informacji Źródło: opracowanie własne.
Uwagi: Do obliczenia wagi przypisywanych przez kobiety i mężczyzn każdej z możliwości użyto mediany, dlatego niemożliwe było końcowe przyporządkowanie każdej możliwości wagi od 1 do 12. Możliwościom zgrupowanym w jednej komórce danej kolumny przypisano jednakowe wagi (po wyliczeniu mediany) i uporządkowano w kolejności od najbardziej preferowanych (najniższa wartość mediany), aż do najmniej preferowanych (najwyższa wartość mediany).
4. Ocena działań samorządu przez mieszkanki i mieszkańców gminy Pleśna (W skali 1-6, gdzie: 1 = nie udostępnia, 2 = w niewielkim stopniu, 3 = w dostatecznym stopniu, 4 = udostępnia na dobrym poziomie, 5 = udostępnia na bardzo dobrym poziomie, 6 = celującym). 155
Tabela 32 Ocena możliwości stwarzanych przez samorząd według płci. Kobiety
Mężczyźni
3,4
3,0
3,1
2,7
3,2
2,6
3,3
2,8
znalezienie pracy i prowadzenie własnej działalności 2,4 gospodarczej pomoc w trudnej sytuacji
2,3
życiowej
2,8
dostęp do wiedzy dostęp do pełnej informacji poczucie bezpieczeństwa prowadzenie zdrowego życia
2,9
praca i życie w odpowiednich warunkach i czystym środowisku 3,0 dotarcie do każdego miejsca w gminie 3,2 opieka nad innymi 3,1 dbanie o siebie 3,0 uczestnictwo w życiu publicznym 3,2 życie w społeczeństwie równych szans 3,0 Źródło: opracowanie własne
2,9 2,7 2,7 2,9 2,9 2,8
Uwagi: Zielonym kolorem oznaczono najwyższe oceny, a czerwonym najniższe.
Kobiety i mężczyźni mieszkający w gminie Pleśna podobnie oceniały/li działalność władz samorządowych w zakresie stwarzania ww. możliwości. Najwyżej oceniano stwarzanie przez gminę możliwości edukacji, przy czym średnie oceny kobiet (3,4) były nieco wyższe niż mężczyzn (3,0). Najgorzej oceniono działalność samorządu na rzecz zatrudnienia i prowadzenia działalności gospodarczej (kobiety: 2,4 punkty; mężczyźni: 2,3). Należy zauważyć, że przeciętne oceny działalności samorządu wystawiane przez mężczyzn były niższe niż kobiet we wszystkich przypadkach.
5. Sugestie mieszkańców dot. poszerzenia zakresu działalności referatu/jednostki samorządowej • • • • •
utworzenie biura obsługi interesantów Urzędu Gminy udzielanie bezpłatnych porad prawnych dla mieszkańców konsultowanie z mieszkańcami zamierzeń inwestycyjnych dyżury radnych w sołectwach poszerzenie oferty sportowo-rekreacyjnej dla dzieci i młodzieży 156
• • • • • •
organizacja festynów, pikników integrujących mieszkańców poprawa reklamy działań kulturalnych Biblioteki poszerzenie oferty Centrum Kultury o zajęcia dla małych dzieci zwiększenie liczby godzin terapeuty w punkcie Konsultacyjnym Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych objęcie opieką pedagogiczną i psychologiczną dzieci z rodzin zagrożonych problemem alkoholowym – utworzenie sieci świetlic profilaktycznych we wszystkich miejscowościach Gminy poszerzenie oferty opieki medycznej o lekarzy specjalistów
6. Bariery korzystania z oferty instytucji gminnych dla niektórych grup mieszkanek/mieszkańców8 • • • • • • •
bariery architektoniczne w bibliotece i innych miejscach użyteczności publicznej dla osób mających problemy z poruszaniem, a także starszych trudności z odbiorem świadczeń pieniężnych przez osoby nie mające konta w banku (konieczność osobistej wizyty w Urzędzie) brak dostępu do wodociągów i kanalizacji dla osób mieszkających w niektórych częściach gminy (np. wyżej położonych, bardziej oddalonych od centrum) trudności z przemieszczaniem się dla osób mieszkających na terenach dotkniętych klęską żywiołową oraz dla osób mieszkających na obrzeżach gminy (brak komunikacji publicznej) utrudniony dostęp do gminnych informacji dla osób nie mających dostępu do Internetu trudność w korzystaniu z oferty kulturalno-rozrywkowej organizowanej lub współorganizowanej przez gminę dla osób o niskim statusie materialnym brak oferty i zauważania potrzeb młodzieży
7. Zestawienie propozycji mieszkańców dot. miasta/gminy9 Praca: • • • •
tworzenie miejsc pracy w gminie tworzenie ułatwień dla inwestorów sprzyjanie rozwojowi małej przedsiębiorczości założenie spółdzielni socjalnej
Edukacja: • • • • •
oferta edukacyjna dla dzieci poza obowiązkiem szkolnym (wiek przedszkolny) poprawa poziomu nauczania w szkołach wprowadzenie zajęć wyrównawczych kursy kwalifikacyjne dla dorosłych, pomoc w przekwalifikowaniu zatrzymanie likwidowania szkół
8
Zebrane w ankietach wypełnianych przez przedstawicielki/li Urzędu Gminy Pleśna i jednostek samorządowych, a także podczas wywiadów fokusowych z udziałem mieszkanek/ców gminy.
9
Zebrane w sondażu obywatelskim i podczas wywiadów fokusowych z udziałem mieszkanek/ców gminy.
157
Czas wolny: • • • • • • • • • • • • •
budowa krytego basenu stworzenie otwartego kąpieliska na rzece budowa placu zabaw dla dzieci budowa wielofunkcyjnego kompleksu sportowego w Rzuchowej stworzenie miejsc wypoczynku i miejsc spotkań dla dorosłych i dzieci zagospodarowanie ośrodka Relax większa oferta kulturalna, rekreacyjna, sportowa dla młodzieży, dorosłych, osób starszych– zajęcia, wycieczki, imprezy dostosowanie oferty biblioteki i domu kultury do potrzeb mieszkańców aktywizacja młodzieży wokół obiektów sportowych, animowanie czasu wolnego, organizowanie konkursów, zawodów rozbudowa infrastruktury wokół boiska „Orlik” (np. o szatnię, miejsce wypoczynku) powstanie bazy gastronomicznej, noclegowej dla turystów promocja turystyki w gminie, lepsze oznakowanie turystyczne otwarcie kina
Infrastruktura, komunikacja, warunki życia: • • • • • • • • • • • • •
strefa darmowego Wi-Fi w gminie położenie kabli światłowodowych do Internetu poprawa jakości dróg i chodników, montaż progów zwalniających budowa nowych chodników, montaż oświetlenia siatka transportu publicznego łączącego miejscowości gminy – częstsze kursy, nowocześniejszy tabor, kursowanie także w weekendy odśnieżanie chodników i dróg wprowadzenie nazw ulic dokończenie budowy wodociągów i kanalizacji ścieżki rowerowe ustawienie koszy na śmieci większa dbałość o estetykę gminy promowanie zdrowego stylu życia wzmocnienie wsparcia dla osób wychodzących z choroby alkoholowej
Działalność urzędu: • • • • • • • • •
likwidacja nepotyzmu poprawa komunikacji między urzędem i mieszkańcami, informowanie mieszkańców o sprawach gminy szybsze załatwianie spraw w urzędzie gminy obniżenie podatków myślenie w kategoriach „społecznych”, a nie tylko ekonomicznych przez władze gminy możliwość zgłoszenia inicjatywy obywatelskiej więcej spotkań z mieszkańcami, aktywizacja mieszkańców aktywizacja lokalnej społeczności odpolitycznienie Urzędu Gminy 158
•
dbanie o interesy i zaspokajanie potrzeb mieszkańców
Ekologia: • • •
większa ochrona środowiska naturalnego likwidacja dzikich wysypisk uregulowanie i kontrola wyrzucania śmieci, zapobieganie spalaniu śmieci w domowych piecach
Bezpieczeństwo: • • • • •
uruchomienie całodobowego posterunku policji w Pleśnej więcej patroli policji zabezpieczenie gminy przed powodzią, osuwiskami uregulowanie cieków wodnych, wykopanie fos, rowów odprowadzających wodę stworzenie straży gminnej
Zdrowie: •
poprawa jakości opieki medycznej, uruchomienie opieki medycznej w weekendy
Równe szanse: •
tworzenie równych szans życia dla kobiet i mężczyzn, równe szanse kobiet na rynku pracy
Opieka nad innymi: • • •
opieka nad małymi dziećmi (żłobek, przedszkole) utworzenie dziennego ośrodka opieki dla osób starszych pomoc domowa dla osób starszych, niepełnosprawnych
Inne: • •
kontrola bezpańskich psów, szczepienia psów przeciw wściekliźnie dbanie o rozwój i potrzeby małych miejscowości
8. Zestawienie Zestawienie propozycji mieszkańców dot. osiedli Infrastruktura: • • • •
budowa chodników przy głównych drogach [b. często wymieniane] montaż oświetlenia, progów zwalniających, lusterek na zakrętach, postawienie znaków drogowych, wykopanie fos wzdłuż dróg remonty i utwardzanie dróg częstsze odśnieżanie dróg i chodników, w lecie koszenie poboczy
Bezpieczeństwo: • więcej patroli policji [często] Warunki życia: • •
wodociągi i kanalizacja utrzymywanie czystości wsi, segregowanie śmieci, likwidowanie dzikich wysypisk, sprzątanie lasów 159
• • •
ustawienie koszy na śmieci zabezpieczenie i regulacja rzeki Rychwałdzianka dostęp do Internetu, stworzenie strefy darmowego Wi-Fi
Czas wolny: • • • • • • • • •
stworzenie miejsc rekreacji i wypoczynku: parku, boisk sportowych, basenu krytego organizacja imprez kulturalnych, sportowych, poszerzenie oferty domu kultury otwarcie kawiarni, pubu, pizzerii miejsce spotkań dla młodzieży, świetlica zajęcia z języków obcych dla dzieci, zajęcia pozaszkolne dla młodzieży plac zabaw dla dzieci zagospodarowanie brzegu rzeki Dunajec remont dawnego ośrodka RELAX tworzenie ścieżek rowerowych
Transport: •
więcej kursów komunikacji publicznej, poprawa jakości taboru
Działalność urzędu: •
więcej zainteresowania ze strony władz gminy peryferyjnymi miejscowościami
Praca: •
pomoc w szukaniu pracy, tworzenie miejsc pracy [rzadko]
Zdrowie: •
całodobowy ośrodek zdrowia
9. Podsumowanie sondażu i fokusów, obserwacje własne Definicje dobrego standardu życia przedstawiane w sondażu obywatelskim i podczas wywiadów fokusowych okazały się stosunkowo podobne (praca, dobra infrastruktura drogowa i komunikacja, możliwość spędzania czasu wolnego, dostęp do opieki zdrowotnej) i w większości neutralne genderowo. Wyjątek stanowi problematyka równych szanse kobiet i mężczyzn – ten element za ważny przejaw dobrego standardu życia uznały tylko kobiety (dwie ankietowane). W sondażu obywatelskim propozycje zmian i zauważane „braki” wynikają wprost z definicji dobrego standardu życia (potrzeba tworzenia nowych miejsc pracy, poprawy infrastruktury i działania komunikacji, inwestycji w miejsca rekreacji, itp.). Z kolei w badaniach fokusowych oprócz „palących” problemów (komunikacja publiczna) dużym poparciem cieszyła się propozycja poprawy komunikacji między gminą a mieszkankami/ńcami oraz włączenie ich w procesy decyzyjne. Zdaniem osób uczestniczących w fokusie kluczowe problemy w gminie, np. związane z słabo rozwiniętą komunikacją autobusową można by rozwiązać szybciej wysłuchując zdania mieszkanek/ców, pytając o ich potrzeby, informując o podejmowanych działaniach.
160
VII. Podsumowanie badań Badanie prowadzone w gminie Pleśna stanowi wstępną diagnozę sytuacji w gminie pod kątem uwzględniania potrzeb mieszkanek i mieszkańców gminy w lokalnej polityce oraz podejmowaniu działań na rzecz wyrównywania szans kobiet i mężczyzn w życiu lokalnym. W badaniu sprawdzano czy, gdzie, oraz w jakim kontekście (lub: dlaczego nie) w polityce lokalnej obecna jest problematyka płci społecznokulturowej (gender), czy gender ma wpływ na postrzeganie dobrego standardu życia, potrzeby i rzeczywistą sytuację mieszkańców i mieszkanek gminy. Analizowano dane statystyczne gromadzone przez Urząd Gminy, gminne jednostki organizacyjne oraz Główny Urząd Statystyczny, które stanowią wiarygodne, choć niepełne źródło wiedzy o sytuacji społecznej i ekonomicznej w gminie; badano dokumenty strategiczne w oparciu o które funkcjonuje gmina; prowadzono rozmowy z przedstawicielkami i przedstawicielami samorządu lokalnego; przeprowadzono sondaż obywatelski, który nie jest reprezentatywny, ale stanowi ważny kanał gromadzenia opinii i podstawowe badanie potrzeb mieszkanek i mieszkańców gminy Pleśna; w oparciu o ankiety wypełnione przez referaty Urzędu Gminy i inne jednostki organizacyjne przeanalizowano alokacje budżetowe w 2012 roku – prawdopodobnie zgromadzone w tej części badania dane są niepełne. Płeć jako cecha wyróżniająca występuje w części zgromadzonych danych statystycznych. Należy jednak zauważyć, że dotyczą one głównie rynku pracy (statystyki dot. bezrobocia) i są gromadzone na potrzeby GUS. Statystyki gromadzone przez gminę z reguły nie są agregowane ze względu na płeć, nawet w tych obszarach, gdzie wydawałoby się to stosunkowo łatwe i oczywiste (klienci/klientki gminnych systemów pomocy, instytucji wsparcia i opieki, interwencji kryzysowej, policji). Brak dostępnych danych statystycznych wydaje się przekładać na diagnozy sytuacji w gminie w różnych obszarach tematycznych, stanowiące następnie punkt wyjścia do tworzenia gminnych dokumentów strategicznych. Jedynie w kilku dokumentach strategicznych (wszystkie w obrębie polityki i pomocy społecznej) na poziomie diagnozy obecna jest kategoria płci, jednak problematyka ta nie jest analizowana szeroko, a tylko w jednym dokumencie (Gminny System Przeciwdziałania Przemocy) sformułowane cele w jakikolwiek sposób odnoszą się do dostrzeżonych problemów. Warto zwrócić uwagę na język i sposób definiowania problemów w dokumentach strategicznych – wydają się być pisane z pozycji grupy większościowej, bez włączenia perspektyw i doświadczenia osób z grup narażonych na dyskryminację i wykluczenie. Na podstawie analizy materiału badawczego można wyodrębnić kilka obszarów problemowych, które przez mieszkańców i mieszkanki gminy Pleśna są uznawane za szczególnie ważne: ważne bezrobocie i trudności z prowadzeniem działalności gospodarczej, braki infrastrukturalne (wodociągi, kanalizacja, chodniki, oświetlenie dróg), słabo rozwinięta komunikacja publiczna (wewnątrz gminy i poza nią), niskie poczucie bezpieczeństwa (brak posterunku policji), a także brak komunikacji między Urzędem Gminy i mieszkankami/ńcami. Ta ostatnia kwestia w ocenie koordynatorki lokalnej jest odmiennie postrzegana przez urzędników i urzędniczki gminy. W wywiadach i ankietach prowadzonych w Urzędzie Gminy i wśród radnych Rady Gminy kilkakrotnie pojawiały się głosy o „roszczeniowej postawie” klientek/ów urzędu, osób uczestniczących w spotkaniach wiejskich, itp. Przez urzędniczki/urzędników i radne/radnych głosy te były często oceniane jako mało konstruktywne, nieprzemyślane lub nierealne. Rozbieżność oczekiwań mieszkanek/ców i Urzędu Gminy Pleśna zauważalna jest również w analizie matrycy możliwości: usługi i działania uznawane za ważne przez osoby mieszkające w gminie nie pokrywają się z priorytetami Urzędu Gminy, wyrażonymi nakładami finansowymi przeznaczanymi na zaspokajanie poszczególnych możliwości. Należy jednak zwrócić uwagę, że duży odsetek wydatków gminy ma charakter sztywny i wynika z zadań nakładanych przez administrację centralną. Dla uzyskania
161
bardziej miarodajnego porównania w przyszłych analizach można byłoby uwzględniać jedynie te wydatki/środki finansowe, którymi gmina może swobodnie dysponować10.
10
Przy założeniu, że budżet gminy będzie przedstawiany w układzie zadaniowym. W innym wypadku tego typu analiza byłaby trudna lub niemożliwa do przeprowadzenia.
162
VIII. Wnioski i rekomendacje Z przeprowadzonych badań wynika, że płeć społeczno-kulturowa silnie wiąże się i wpływa na jakość życia. Jest to szczególnie widoczne w analizie danych statystycznych segregowanych ze względu na płeć. Można wyodrębnić kilka zjawisk: 1) Zależność bezrobocia od płci Zarówno z danych gromadzonych przez Główny Urząd Statystyczny, jak i zebranych w niereprezentatywnym sondażu obywatelskim wynika, że problem bezrobocia w Pleśnej statystycznie częściej dotyka kobiety niż mężczyzn. Wg danych GUS w 2012 roku na terenie gminy Pleśna pracy nie miało 518 osób, z czego 55% stanowiły kobiety, a 45% mężczyźni. Wśród osób, które wzięły udział w sondażu obywatelskim 18% kobiet i 11% mężczyzn stanowiły osoby bezrobotne. Jednocześnie należy zauważyć, że kobiety z gminy Pleśna są statystycznie lepiej wykształcone niż mężczyźni. 2) Zależność ubóstwa od płci Przeciętne miesięczne zarobki brutto w powiecie tarnowskim, którego część stanowi gmina Pleśna, stanowią 75% średniej krajowej. Mając na uwadze, że przeciętne zarobki kobiet zatrudnionych na tych samych stanowiskach są od 6% do nawet 25% niższe od zarobków mężczyzn11, kobiety są znacznie częściej zagrożone ubóstwem. Lepszą sytuację materialną mężczyzn można dostrzec także w rezultatach sondażu obywatelskiego; powyżej 2855 złotych netto zarabiało jedynie 11% ankietowanych kobiet i aż 24% mężczyzn. Warto również zwrócić uwagę na dodatkowe przesłanki: wiek i miejsce zamieszkania. W Pleśnej zamieszkuje znacznie więcej kobiet niż mężczyzn powyżej 60 roku życia, a z licznych badań wynika, że osoby starsze są jedną z grup najbardziej zagrożonych ubóstwem. Jednocześnie wskazuje się, że częściej ubóstwo dotyka osoby mieszkające na wsi. 3) Zależność czasu poświęcanego na odpłatną i nieodpłatną pracę domową od płci Z ogólnopolskich badań Budżetów Czasu Ludności zrealizowanych przez GUS wynika, że kobiety mieszkające na obszarach wiejskich rzadziej podejmują odpłatną pracę zawodową (29,9% kobiet w porównaniu do 45,6% mężczyzn) i poświęcają na nią mniej godzin (odpowiednio 6,18 i 7,14 godzin). Jednocześnie, aż 97% kobiet i 85,6% mężczyzn wykonuje nieodpłatne zajęcia i prace domowe, jednak kobiety poświęcają na nie prawie dwukrotnie więcej czasu niż mężczyźni (4,3 w porównaniu do 2,36 godzin). Taki stan rzeczy wzmacnia dodatkowo opisaną już zależność ubóstwa/zagrożenia ubóstwem od płci. 4) Zależność możliwości spędzania wolnego czasu od płci Obserwacja wynika z analizy dostępności i wykorzystania obiektów rekreacyjnych oraz uczestnictwa w wydarzeniach sportowych organizowanych w gminie Pleśna. Dominującą dyscypliną sportu, wspieraną przez gminę (dotacje dla klubów, inwestycje infrastrukturalne), jest piłka nożna, którą uprawiają wyłącznie chłopcy i mężczyźni. Pozostałe dyscypliny sportu są uprawiane przez grupy „mieszane”, brakuje jednak szczegółowych informacji o proporcjach płci. Dostępne dane i statystyki sugerują, że nie ma w gminnej ofercie dyscypliny sportu, która byłaby równie mocno promowana, co piłka nożna, i uprawiana wyłącznie (lub przede wszystkim) przez dziewczynki i kobiety. Zdaniem koordynatorki lokalnej z przeprowadzonych badań nie wynika jednoznacznie, że kobiety i
11
Por. Komisja Europejska, Progress on equality between women and men in 2012; Sedlak&Sedlak, Ogólnopolskie Badanie Wynagrodzeń 2012; OECD, Gender pay gap for full and part-time workers 2010.
163
mężczyźni mieszkający w gminie Pleśna różnie definiują dobrą jakość życia i z związane nią potrzeby. Osoby biorące udział w sondażu i badaniach fokusowych odwoływały się do różnych aspektów jakości życia, jednak prócz jednego przypadku (potrzeba życia w społeczeństwie równych szans kobiet i mężczyzn, wyrażona przez uczestniczkę sondażu) nie sposób przyporządkować wybranego elementu jakości życia wyłącznie lub nawet w większym stopniu jednej z płci. Jednocześnie nie ulega wątpliwości, że wiele problemów społecznych, w tym wskazywanych przez mieszkanki i mieszkańców gminy, „ma płeć”. Rekomendacje dla samorządu 1) Planowanie polityk publicznych i tworzenie dokumentów strategicznych: •
•
•
•
gromadzenie wszelkich dostępnych danych statystycznych w podziale na płeć, w szczególności danych o osobach korzystających z gminnych usług i świadczeń, beneficjentek/beneficjentów programów, wydarzeń (m.in. sportowych, kulturalnych) finansowanych lub dofinansowywanych przez gminę przygotowywanie diagnoz i analiz sytuacji społecznej w gminie oraz badań potrzeb w gminie w każdym obszarze, który jest objęty planowaniem/programowaniem strategicznym uwzględnienie w przyszłych działaniach samorządu pilnych problemów i potrzeb społecznych, wyrażonych przez mieszkanki i mieszkańców w sondażu obywatelskim i badaniach fokusowych (m.in. bezrobocie i trudności z prowadzeniem działalności gospodarczej, braki infrastrukturalne (wodociągi, kanalizacja, chodniki, oświetlenie dróg), słabo rozwinięta komunikacja publiczna (wewnątrz gminy i poza nią), niskie poczucie bezpieczeństwa (brak posterunku policji), a trudności w komunikacji między Urzędem Gminy i mieszkankami/ńcami). uwzględnianie perspektywy i potrzeb osób należących do różnych grup społecznych oraz poddawanie jednoczesnej uwadze różnorodnych cech badanej społeczności, np. płci i wieku, sprawności fizycznej lub intelektualnej, statusu społeczno-ekonomicznego, przynależności narodowej lub etnicznej.
2) Realizacja polityki lokalnej: • analiza potencjalnego wpływu prowadzonych działań na kobiety i mężczyzn, zamieszkujących na terenie gminy (np. stworzenie „listy kontrolnej” do wszystkich zadań realizowanych przez gminę: Do kogo skierowane jest zadanie? (do ilu kobiet i ilu mężczyzn?) Kto będzie realizował zadanie? (Ile kobiet, ilu mężczyzn?) Jak realizacja zadania wpłynie na sytuację kobiet i mężczyzn? • analiza potencjalnego wpływu prowadzonych działań na osoby z różnych grup społecznych i o różnych cechach (np. W jakim wieku są osoby, które są beneficjentami konkretnego działania gminy? Jaka jest ich sytuacja ekonomiczna/zawodowa/stopień sprawności fizycznej? Czy są osoby, które nie korzystają z działań prowadzonych przez gminę? Jakie to grupy? Dlaczego są nieobecne?) • ewaluacja skuteczności działań i wydatków gminnych pod kątem płci (np. Czy prowadzone działania i wydawane środki wpływają na zmianę sytuacji kobiet i mężczyzn w gminie? Do kogo było kierowane dane działanie, a kto ostatecznie z niego skorzystał? Jaka jest tego przyczyna? Jak realizację danego zadania/wpływ zadania na swoją sytuację oceniają kobiety, a jak mężczyźni?) 164
3) Polityka informacyjna gminy i włączanie mieszkańców/mieszkanek w procesy decyzyjne: • otwartość na włączanie się mieszkanek i mieszkańców w procesy konsultacyjnodecyzyjne • skuteczne informowanie mieszkanek i mieszkańców o decyzjach podejmowanych przez samorząd gminy - wykorzystywanie komunikacji tradycyjnej: tablic ogłoszeń, ulotek, a także kanałów internetowych. • upowszechnianie i wzmocnienie znaczenia istniejących procedur wpływania obywatelek/obywateli na życie publiczne (w szczególności zebrań wiejskich, dyżurów radnych gminy) oraz popularyzacja innych narzędzi partycypacji obywatelskiej (np. konsultacji projektów prawa lokalnego) 4) Edukacja antydyskryminacyjna • zwiększanie wiedzy i świadomości pracowników i pracowniczek Urzędu Gminy oraz gminnych jednostek organizacyjnych i Radnych w zakresie wspierania równych szans kobiet i mężczyzn oraz przeciwdziałania dyskryminacji poprzez szkolenia antydyskryminacyjne, warsztaty, wizyty studyjne, udział w projektach tematycznych • promowanie istniejących rozwiązań na rzecz wyrównywania szans kobiet i mężczyzn na szczeblu lokalnym, których elementem może być budżetowanie wrażliwe na płeć (np. Europejska Karta Równości Kobiet i Mężczyzn w Życiu Lokalnym, Równościowe Plany Działania) • informowanie mieszkanek i mieszkańców o przywiązaniu samorządu do zasady równości kobiet i mężczyzn Wskaźniki z podziałem na płeć wykorzystywane obecnie przez gminę Pleśna Czas wolny, rekreacja: • czytelnictwo biblioteki • liczba beneficjentów biorących udział w we wspólnych przedsięwzięciach biblioteki i partnerów społecznych • liczba beneficjentów ostatecznych projektów realizowanych przez bibliotekę • liczba odbiorców imprez i uroczystości • liczba prowadzonych zajęć kulturalnych • liczba korzystających z zajęć kulturalnych • liczba osób biorących udział w lokalnych inicjatywach organizowanych przez centrum kultury • liczba mieszkańców korzystających z miejsc do rekreacji • liczba osób uczestniczących w imprezach Działalność urzędu: • koszt obsługi zadłużenia w przeliczeniu na 1 mieszkańca • liczba pracowników Urzędu • liczba stażystów • odsetek pracowników z wyższym wykształceniem • liczba szkoleń • liczba członków pracowniczej kasy zapomogowo-pożyczkowej 165
• • • • • • • • • •
kilometry wyasfaltowanych dróg w przeliczeniu na mieszkańca miejscowości ilość szkoleń liczba pracowników podnoszących kwalifikacje liczba skarg ze strony mieszkańców w danym okresie liczba uchylonych decyzji administracyjnych ilość wydanych zaświadczeń ilość wydanych dowodów osobistych powierzchnia na jednego pracownika liczba dokonanych wpisów do ewidencji działalności gospodarczej ilość członków komisji wyborczych
Pomoc gminy: • liczba osób korzystających z usług opiekuńczych • liczba osób umieszczonych w DPS • Ilość osób korzystających ze szkoleń na rzecz aktywizacji bezrobotnych • liczba osób, których sytuacja uległa poprawie w stosunku do wszystkich beneficjentów ostatecznych • liczba wniosków o leczenie odwykowe • liczba osób kierowanych na terapię odwykową, w stosunku do liczby kończących terapię • liczba osób korzystających z pomocy psychologicznej i prawnej Dostęp do wiedzy: • liczba dzieci objętych programem rozwiązywania problemów społecznych • wskaźnik dzieci w wieku 3 do 5 lat objętych opieką i wychowaniem przedszkolnym • wskaźnik dzieci w wieku 6 lat objętych opieką i wychowaniem przedszkolnym • odsetek dzieci i młodzieży samorządowych przedszkoli oraz szkół biorących udział w zajęciach pozaszkolnych • liczba uczniów w szkołach publicznych i przedszkolach prowadzonych przez inne podmioty niż JST • liczba nauczycieli otrzymujących dofinansowanie do doskonalenia • liczba nauczycieli, którzy uzyskali stopień awansu zawodowego Zdrowe życie: • liczba lekarzy i pielęgniarek świadczących usługi w ośrodkach zdrowia • ilość osób korzystających z badań profilaktycznych
166
Literatura Butler Judith, Uwikłani w płeć, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2008. Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych, http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_cechter.dims?p_id=460853&p_token=3233316, dostęp: 20.04.2013.
Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2009-2015, http://obserwatorium.malopolska.pl/files/library/920/Strategia%20integracji%20i%20polityki%2 0spo%C5%82ecznej%201%20ze%20spisem%20tr.pdf, dostęp: 25.06.2013.
Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na 2012 rok, http://obserwatorium.malopolska.pl/files/library/920/Strategia%20integracji%20i%20polityki%2 0spo%C5%82ecznej%201%20ze%20spisem%20tr.pdf, dostęp: 25.06.2013.
Gminny System Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, http://www.plesnagops.pl/userfiles/file/GSPPwR_plesna.doc, dostęp: 25.06.2013.
Program Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie, http://plesnagops.pl/userfiles/file/P_O_Ofiar_ple.doc, dostęp: 25.06.2013.
Raport o stanie gminy Pleśna, http://www.wrotamalopolski.pl/root_BIP/BIP_w_Malopolsce/gminy/root_Plesna/podmiotowe/St rategia/Dokumenty/, dostęp: 25.06.2013.
Regulamin konsultacji z organizacjami pozarządowymi, http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/WDU_K/2011/65/515/Akt.pdf, dostęp: 25.06.2013.
Regulamin Organizacyjny Urzędu Gminy Pleśna, http://www.wrotamalopolski.pl/root_BIP/BIP_w_Malopolsce/gminy/root_Plesna/podmiotowe/Ur zad/Regulamin+organizacyjny+urzedu/, dostęp: 25.06.2013.
Statut gminy Pleśna, http://www.wrotamalopolski.pl/root_BIP/BIP_w_Malopolsce/gminy/root_Plesna/podmiotowe/Pr awo/Statut+Wojewodztwa/, dostęp: 25.06.2013.
Strategia rozwoju gminy Pleśna na lata 2008-2015, http://www.wrotamalopolski.pl/root_BIP/BIP_w_Malopolsce/gminy/root_Plesna/podmiotowe/St rategia/Dokumenty/, dostęp: 25.06.2013. Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej, Słownik pojęć z zakresu równości i przeciwdziałania dyskryminacji, http://rownosc.info/rownosc.php/dictionary/item/id/270, dostęp: 25.06.2013.
Tryb i szczegółowe kryteria oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej, http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/WDU_K/2012/884/akt.pdf, dostęp: 25.06.2013. Uchwała Budżetowa Gminy Pleśna na rok 2012 Nr XIII/110/11, http://www.wrotamalopolski.pl/NR/rdonlyres/2B59E259-5DAB-4511-A875920F5DD3AD9D/970503/uchw_XIII_110_11.pdf, dostęp: 25.06.2013. Urząd Gminy Pleśna, Informacje ogólne o gminie, http://www.plesna.pl/informacje_ogolne.htm, dostęp: 15.05.2013.
167
Spis tabel, wykresów i rysunków Tabela 1 Możliwości wpływające na dobrą jakość życia w dokumentach strategicznych Gminy Pleśna...124 Tabela 2 Wykształcenie mieszkanek/ców gminy Pleśna, 2002 rok........................................................................... 128 Tabela 3 Liczba ośrodków kulturalnych i beneficjentek/ów kultury, 2012 rok. ................................................... 129 Tabela 4 Szkoły w gminie Pleśna, 2012 rok. ...................................................................................................................... 129 Tabela 5 Akty przemocy domowej i drobne przestępstwa zgłoszone Policji w gminie Pleśna, 2012 rok. 129 Tabela 6 Liczba policjantek/ów na terenie gminy Pleśna, 2012 rok. ....................................................................... 129 Tabela 7 Przeciętne dalsze trwanie życia nowo narodzonych mieszkańców/ek wsi, dane dla podregionu tarnowskiego, prognozy w 2011 roku...................................................................................................................... 130 Tabela 8 Liczba osób niepełnosprawnych korzystających z instytucji opieki, 2012 rok................................... 129 Tabela 9 Liczba osób starszych korzystających z instytucji opieki, 2012 rok. ...................................................... 129 Tabela 10 Liczba miejsc w szpitalach ogólnych w powiecie tarnowskim, 2011 rok. ......................................... 130 Tabela 11 Pracujący i bezrobotni w gminie Pleśna wg płci, 2011 rok. .................................................................... 130 Tabela 12 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w powiecie tarnowskim, 2011 rok. ....................... 130 Tabela 13 Podmioty gospodarcze zarejestrowane na terenie gminy Pleśna wg rodzaju działalności i wielkości, 2011 rok. ......................................................................................................................................................... 130 Tabela 14 Podatki od nieruchomości na terenie gminy Pleśna................................................................................. 131 Tabela 15 Czas poświęcany na płatną i nieodpłatną pracę według płci i miejscowości zamieszkania, 2005 rok.......................................................................................................................................................................................... 132 Tabela 16 Beneficjentki/ci pomocy społecznej, 2011 rok. ........................................................................................... 132 Tabela 17 Osoby poszkodowane w wypadkach w pracy według płci, powiat tarnowski, 2011 rok. ........... 133 Tabela 18 Zanieczyszczenie powietrza, stacja w Tarnowie, 2012 rok. .................................................................... 134 Tabela 19 Liczba aut osobowych zarejestrowanych na terenie gminy Pleśna, styczeń 2013. ....................... 134 Tabela 20 Długość dróg (w kilometrach) według kategorii; zagęszczenie sieci drogowej, 2012 rok. ......... 135 Tabela 21 Dzietność w gminie Pleśna, 2012 rok. ............................................................................................................ 135 Tabela 22 Liczba żłobków i przedszkoli oraz dzieci uczęszczających do tych placówek, 2012 rok. ............. 135 Tabela 23 Pozaszkolne instytucje opieki nad dziećmi i młodzieżą, 2012 rok. ...................................................... 135 Tabela 24 Czas poświęcany na rekreację i aktywności kulturalne według płci i miejscowości zamieszkania, 2005 rok. .............................................................................................................................................................................. 136 Tabela 25 Typy wydarzeń sportowych finansowane przez gminę Pleśna z podziałem na płeć osób uczestniczących w 2012 roku ...................................................................................................................................... 136 Tabela 26 Kluby sportowe dotowane przez gminę w ramach programu współpracy z organizacjami pozarządowymi ................................................................................................................................................................ 137 Tabela 27 Tereny zielone na terenie gminy Pleśna w 2011 roku. ............................................................................. 138 168
Tabela 28 Wybory samorządowe w gminie Pleśna w 2010 roku – reprezentacja kobiet i mężczyzn na listach wyborczych do Rady Gminy i na urząd Wójta, wyniki wyborów Rady Gminy, Wójta, Sołtysek/ów i Rad Sołeckich. ........................................................................................................................................ 138 Tabela 29 Zestawienie wag nadanych przez przedstawicieli samorządu poszczególnym możliwościom...................................................................................................................................................................145 Tabela 30 Matryca możliwości i wydatków poszczególnych urzędów/jednostek gminnych. ....................... 148 Tabela 31 Waga poszczególnych możliwości w zależności od przeznaczanych na nie funduszy przez gminę Pleśna w porównaniu do wskazań mieszkanek i mieszkańców. ..................................................... 155 Tabela 32 Ocena możliwości stwarzanych przez samorząd według płci. .............................................................. 156
Rysunek 1 Schemat organizacyjny Urzędu Gminy Pleśna, 2013 rok. ...................................................................... 140
Wykres 1 Ludność gminy Pleśna według płci i grup wieku.......................................................................................1201 Wykres 2 Udział poszczególnych kategorii wydatków w całkowitych wydatkach Gminy Pleśna w 2012 roku.................................................................................................................................................................................................. 126 Wykres 3 Udział poszczególnych kategorii dochodów w całkowitych planowanych dochodach Gminy Pleśna w 2012 roku. ................................................................................................................................................................... 127 Wykres 4 Podział środków z budżetu gminy Pleśna na stwarzanie poszczególnych możliwości. ................ 149
169
Raport z badań zrealizowanych w gminie Mszczonów
Autorka: Ewa Pieszczyk
170
Wstęp Niniejszy raport powstał w ramach projektu „Budżet Równych Szans. Gender Budgeting dla Samorządów”, zrealizowanego przez Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) Biurem Projektowym w Polsce, we współpracy z gminą Mszczonów. Obok trzech innych gmin (Pleśnej, Kluczy i Gdyni), Mszczonów został wybrany do udziału w projekcie w drodze konkursu, którego celem jest upowszechnianie polityki równościowej na szczeblu samorządowym oraz wdrażanie elementów budżetu wrażliwego na płeć. Osobą odpowiedzialną w ramach projektu za współpracę z przedstawicielami i przedstawicielkami gminy, realizację badań oraz przygotowanie niniejszego raportu była Ewa Pieszczyk, antropolożka kultury, italianistka, absolwentka studiów podyplomowych Gender Mainstreaming w IBL PAN. Od października 2010 do marca 2013 pracowniczka UNDP, gdzie między innymi pełniła funkcję specjalistki ds. gender. Koordynowała projekt Fundacji Partners Polska “Centra Aktywności Ekonomicznej Kobiet w Kosowie” oraz ze strony UNDP projekt “Centrum Badań nad Współczesnymi Indiami”. Prowadzi szkolenia nt. równości płci oraz z zakresu edukacji rozwojowej. Korzystając z definicji ONZ, w raporcie poprzez gender (ang. płeć społeczno-kulturowa) rozumie się „społeczne atrybuty i szanse związane z byciem kobietą i mężczyzną oraz relacje między kobietami i mężczyznami oraz między dziewczętami i chłopcami, a także relacje między kobietami i dziewczynkami oraz między chłopcami i mężczyznami. Te atrybuty, szanse i relacje są społecznie konstruowane i uczone w ramach procesu socjalizacji. Są specyficzne dla konkretnego kontekstu i czasu, w zależności od których się zmieniają. Gender określa czego w danym kontekście się oczekuje od kobiety czy dziewczynki oraz mężczyzny czy chłopca, na co im się pozwala i co jest w nich cenione. W większości społeczeństw istnieją różnice i nierówności między kobietami i dziewczynami a mężczyznami i chłopcami w zakresie przypisywanych im obowiązków, podejmowanych działań, a także dostępu i kontroli nad zasobami, jak również możliwości podejmowania decyzji”12. Wspomniane nierówności i różnice oznaczają, że potrzeby mieszkańców i mieszkanek gminy mogą nie być realizowane w równym stopniu. Nierówności te mogą się ujawniać np. na rynku pracy, w dostępności usług publicznych, możliwości udziału w polityce i procesach decyzyjnych czy korzystania z inwestycji. Wiążą się one też np. z ilością czasu poświęcaną na prace opiekuńcze i porządkowe, czy sposobami spędzania czasu wolnego. Zastosowanie tej perspektywy przy badaniu jakości życia i roli samorządu w kształtowaniu i zwiększaniu dobrobytu mieszkanek i mieszkańców gminy oznacza wzięcie pod uwagę zróżnicowanego położenia kobiet i mężczyzn oraz ich potrzeb na wszystkich etapach działalności gminy: od planowania, poprzez realizację, aż po ewaluację polityki lokalnej. Budżetowanie wrażliwe na płeć (ang. gender budgeting) oznacza więc takie planowanie, programowanie i budżetowanie, które przyczynia się do postępu w zakresie równości płci oraz realizowania praw kobiet. W projekcie przyjęto odgórnie listę możliwości stwarzanych przez władze lokalne, wzorując się na podobnych badaniach przeprowadzonych we Włoszech:
12
•
„dostęp do wiedzy (edukacji i szkoleń w ciągu całego życia)
•
dostęp do pełnej informacji (mieszkańcy czują się dobrze poinformowani odnośnie decyzji podejmowanych w Gminie, komunikacja jest sprawna i skuteczna)
Źródło: http://www.un.org/womenwatch/osagi/conceptsandefinitions.htm, tłumaczenie własne. Dostęp: 23.11.2013.
171
•
poczucie bezpieczeństwa (zadowalające bezpieczeństwo w sferze publicznej i prywatnej, dzięki adekwatnemu planowaniu i rozwojowi Gminy, mieszkalnictwu i regulacjach bezpieczeństwa)
•
możliwość prowadzenia zdrowego życia (dbałość o środowisko naturalne, pomoc sanitarna, bezpieczeństwo na drogach (chodniki, ścieżki rowerowe, wyraźne oznaczenie, limity prędkości), programy dla mieszkańców (aktywności sportowe), promowanie zdrowego odżywiania się, dostęp do terenów zielonych, obiektów sportowych)
•
możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej (wystarczająca opieka nad dziećmi, osobami niepełnosprawnymi i starszymi, by kobiety i mężczyźni (rodzina) mogli realizować swój potencjał zawodowy w równym stopniu; przyjazne i skuteczne urzędy pracy, aktywna walka z bezrobociem, pomoc kobietom i mężczyznom w rozwijaniu własnej działalności gospodarczej)
•
pomoc w trudnej sytuacji życiowej (usługi i transfery pieniężne)
•
możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku (bezpieczeństwo i dobry standard pracy (włączając miejsce pracy), dobry standard mieszkalnictwa komunalnego i socjalnego, aktywna polityka środowiskowa, angażowanie mieszkańców w programy minimalizacji i segregacji odpadów, ograniczanie zużycia zasobów naturalnych (prąd, woda, gaz etc.), ekologiczny transport, inwestycje w odnawialne źródła energii, oczyszczalnie, filtry etc. tak aby jakość środowiska wzrastała (gleby, wody, powietrza etc.))
•
możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie (zadowalający transport i infrastruktura)
•
możliwość opieki nad innymi (tworzenie ośrodków i programów pomocy opieki nad innymi, ośrodków dziennego, jak i całodobowego pobytu, programów pomocy domowej np. rodzinom wielodzietnym, wsparcia socjalnego i społecznego (poza transferami), promowanie wolontariatu)
•
możliwość dbania o siebie (czas wolny mieszkańców do własnej dyspozycji, zadowalające uczestnictwo w kulturze, wydarzeniach sportowych i wykorzystanie publicznych obiektów oraz przestrzeni rekreacji)
•
możliwość uczestnictwa w życiu publicznym (uczestnictwo w życiu społecznym, reprezentacja polityczna, podejmowanie decyzji)
•
możliwość życia w społeczeństwie równych szans (promocja równych szans kobiet i mężczyzn, oraz grup marginalizowanych - szczególnie ze względu na status ekonomiczny i społeczny).” (zob. narzędzie nr 1 w niniejszej publikacji, str. 48).
Skrócony opis narzędzi Pierwszym narzędziem zastosowanym w badaniach była analiza danych statystycznych dotyczących gminy, w podziale na płeć tam, gdzie to możliwe. Tej wstępnej charakterystyce gminy towarzyszyła analiza dokumentów strategicznych gminy pod kątem wymienionych wcześniej możliwości. Sprawdzono również, czy uwzględniona w nich została perspektywa genderowa, tj. czy wzięto pod uwagę zróżnicowane potrzeby i role kobiet i mężczyzn. Przeprowadzona została także wstępna analiza budżetu gminy. Drugim narzędziem był wywiad kierowany, przeprowadzony przez autorkę niniejszego raportu z Burmistrzem, radnymi oraz Dyrektorką Gminnego Centrum Informacji. Celem wywiadu było poznanie opinii tych osób na temat rozwoju gminy pod kątem dobrobytu jej mieszkanek i mieszkańców. 172
Trzecie narzędzie to sondaż obywatelski, skierowany do mieszkanek i mieszkańców gminy za pomocą formularza elektronicznego. Respondenci i respondentki zostali poproszeni o swoją definicję dobrego standardu życia w gminie, uszeregowanie ustalonych w projekcie możliwości od najważniejszej do najmniej ważnej, a także ocenę działań samorządu w zakresie stwarzania poszczególnych możliwości. Ponadto, respondenci/respondentki mieli/miały również szansę wskazać własne sugestie odnośnie sposób zwiększania jakości życia oraz odnośnie obszarów wymagających interwencji. W trakcie realizacji projektu uzupełniono sondaż obywatelski pogłębionym wywiadem grupowym, podczas którego skupiono się na tych samych zagadnieniach. Czwartym narzędziem badawczym była ankieta elektroniczna, która została rozesłana do osób kierujących wydziałami Urzędu Miejskiego oraz jednostkami organizacyjnymi. Za pośrednictwem ankiety zostały wskazane możliwości, które są realizowane przez poszczególne wydziały i jednostki, wysokość alokacji budżetowych na nie przeznaczonych, a także wskaźniki i mierniki efektywności, jakimi posługują się wydziały/jednostki (tam, gdzie to możliwe, z podziałem na płeć). Piątym i ostatnim narzędziem była matryca możliwości, za pomocą której zbiorczo przedstawione zostały informacje dotyczące wydatków budżetowych dokonywanych przez poszczególne wydziały i jednostki na programy, projekty czy działania związane z przyjętymi w projekcie możliwościami. Informacje te zostały wcześniej zebrane za pomocą narzędzia numer 4.
Podsumowanie współpracy z gminą W ocenie autorki współpraca z gminą Mszczonów w trakcie całego okresu trwania projektu była dobra. Osobą kontaktową przypisaną do współpracy w ramach projektu była po stronie pani Jadwiga Barbulant, Skarbniczka gminy. Autorka kontaktowała się również z przedstawicielami i przedstawicielkami wydziałów Urzędu Miejskiego oraz jednostek organizacyjnych, z wybranymi radnymi oraz sekretariatem burmistrza.
173
Podstawowe informacje o gminie Mszczonów
1. Położenie i obszar Gmina Mszczonów usytuowana jest w województwie mazowieckim, w powiecie żyrardowskim, w odległości 45 km od Warszawy, 30 km od Skierniewic i 90 km od Łodzi. W 30 minut można z Mszczonowa dojechać do portu lotniczego na Okęciu. Gmina zajmuje powierzchnię niemal 152 km2. Mszczonów leży przy trasie łączącej Warszawę z Katowicami oraz przy drodze krajowej nr 50, którą charakteryzuje duże natężenie ruchu tranzytowego, zwłaszcza pojazdów ciężkich. Po stronie północnej i zachodniej gminy przebiega droga krajowa nr 8. W gminie krzyżują się też dwie trasy kolejowe: Centralna Magistrala Kolejowa i trasa kolei towarowej wschód-zachód. 2. Podział administracyjny W skład miejsko-wiejskiej gminy Mszczonów wchodzą 34 sołectwa: Adamowice, Badowo-Dańki, BadowoMściska, Badów Górny, Bobrowice, Ciemno Gnojna, Gąba, Grabce Józefpolskie, Grabce-Towarzystwo, Gurba, Janówek, Kamionka, Kowiesy, Lindów, Lutkówka, Lutkówka-Kolonia, Marianka, MarkówTowarzystwo, Nosy-Poniatki, Olszówka-Nowy Dworek, Osuchów, Pawłowice, Piekarowo, Piekary, Sosnowica, Strzyże, Suszeniec, Świnice, Wręcza, Wygnanka, Wymysłów, Zbiroża, Zimna Woda i Zimnice. Miejscowość Mszczonów pełni funkcję ośrodka administracyjnego dla całej gminy, znajdują się tutaj m.in. Urząd Gminy oraz inne instytucje samorządowe (m.in. Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Gminy Mszczonów, Gminne Centrum Informacji Mszczonów, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej obejmujący swoimi działaniami całą gminę, czy Mszczonowski Ośrodek Kultury). Gmina Mszczonów należy do powołanej w 2008 roku Lokalnej Grupy Działania (LGD) Ziemia Chełmońskiego, skupiającej 6 gmin, które stanowią 10% składu LGD, oraz przedstawicieli/ki sektora społecznego i prywatnego. Ponadto, jest również członkiem Związku Międzygminnego "Mazowsze Zachodnie", który powstał w 2003 roku. Ogólne cele LGD to rozwój kapitału społecznego Ziemi Chełmońskiego oraz zachowanie i wykorzystanie jej dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Mszczonów współpracuje z miastem partnerskim Kocani w Republice Macedonii (FYROM), niemieckim miastem Erding (Bawaria) oraz rumuńskim Sacueni. 3. Ludność Gminę Mszczonów zamieszkuje 11611 osób, w tym 5585 mężczyzn (48%) i 6026 (52%) kobiet. Miejską część gminy zamieszkuje 6432 osób (55% osób zamieszkujących gminę), w tym 3014 mężczyzn (47% osób zamieszkujących obszar miejski) oraz 3418 kobiet (53% osób zamieszkujących obszar miejski), zaś część wiejską – 5179 osób, w tym 2571 mężczyzn (niecałe 50% osób zamieszkujących ten obszar) i 2608 kobiet, co stanowi nieco ponad 50% osób zamieszkujących obszar wiejski (2012 r.). Gęstość zaludnienia w gminie wynosi 80 osób na km2 (2012).
174
Wykres 1 Ludność gminy Mszczonów według płci i grup wieku, 2012 rok. 85 i więcej 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 -600
-400
-200
Mężczyźni Kobiety
0
200
400
600
Wykres 2 Ludność obszaru miejskiego gminy Mszczonów według płci i grup wieku, 2012 rok. 85 i więcej 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 -400
-300
-200
-100
Mężczyźni Kobiety
0
100
200
300
400
175
Wykres 3 Ludność obszaru wiejskiego gminy Mszczonów według płci i grup wieku, 2012 rok.
85 i więcej 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 -250
-200
-150
-100
-50
Mężczyźni Kobiety
0
50
100
150
200
250
Źródło: GUS.
4. Gospodarka W mieście Mszczonów znajdują się dwie dzielnice przemysłowe – wschodnia (300 ha) i południowa, w których inwestorami są duże firmy zagraniczne, reprezentujące szereg sektorów, np. Knauf Industries Polska Sp. z o.o., Jeronimo Martins Dystrybucja S.A., PKL Keramzyt, Warszawskie Przedsiębiorstwo Robót Drogowych, czy też Centrum Wolnocłowe Wschód - Zachód, które stworzyło w Mszczonowie strefę wolnocłową. W 1998 roku Gmina Mszczonów w rankingu Gazety Bankowej zajęła pierwsze miejsce w Polsce, jeśli chodzi o wartość inwestycji zagranicznych w przeliczeniu na jednego mieszkańca/kę. Na terenie gminy funkcjonują również „Termy Mszczonów”, kompleks zespołu obiektów wykorzystujący źródła termalne w celach wypoczynkowych oraz rekreacyjnych. Jest to jedyny tego rodzaju obiekt na terenie Mazowsza. Warto podkreślić, że obiekt w pełni przystosowany jest dla osób z niepełnosprawnościami. W gminie w 1990 roku powołano Cech Rzemiosł Różnych, obecnie funkcjonujący pod nazwą Cech Rzemiosła i Przedsiębiorczości. Skupia on 56 lokalnych zakładów i firm. Na terenie miasta Mszczonów jest sześć oddziałów bankowych, Urząd Celny, terminal kolejowy, hala sportowa, stadion miejski, Termy Mszczonów i lokalna rozgłośnia. W gminie są również dwa oddziały Poczty Polskiej (w Mszczonowie oraz Osuchowie)13.
13
Źródło: www.mszczonów.pl, dostęp: 5.10.2013.
176
II. Rozwój gminy
1. Kierunki rozwoju Gminy Mszczonów Strategia Rozwoju Mszczonowa do 2020 roku jako cel nadrzędny podaje: “Zdobycie Zdobycie i utrzymanie konkurencyjnej pozycji w stosunku do gmin ościennych poprzez stwarzanie warunków do harmonijnego i dynamicznego rozwoju gospodarczego”. gospodarczego W tym samym dokumencie autorzy/ki wyznaczyli/ły 7 długoterminowych celów strategicznych dla gminy (do osiągnięcia w ciągu 10 lat): a) “Wykorzystanie atutu położenia w celu pozyskania inwestorów zewnętrznych i mobilizacji kapitału lokalnego sprzyjającego procesom przekształceń własnościowych. b) Rozwój infrastruktury na terenie gminy. c) Podniesienie jakości kapitału ludzkiego gminy. d) Restrukturyzacja i modernizacja rolnictwa. e) Poprawa warunków życia społeczeństwa lokalnego. f) Wykorzystanie bliskości Warszawy i potencjału środowiska naturalnego dla potrzeb rozwoju gospodarczego. g) Rozwój funkcji ponadlokalnych gminy”.
2. Kryteria oceny i rezultaty analizy dokumentów strategicznych Analizie poddano następujące dokumenty strategiczne: 1. Statut Gminy Mszczonów 2. Strategię Rozwoju Mszczonowa do 2020 r. 3. Strategię Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Mszczonów na lata 2009-2015 4. System Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną Gminy Mszczonów na lata 2009-2015 5. Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar przemocy w Rodzinie w gminie Mszczonów na lata 2012-2017 6. Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii i Przemocy w Rodzinie na 2012 rok 7. Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Mszczonów na lata 2007-2015 8. Program Ochrony Środowiska 9. Roczny program współpracy Gminy Mszczonów z organizacjami pozarządowymi na rok 2012
Analizując powyższe dokumenty, autorka raportu sprawdzała, czy zaplanowane w nich działania mają na celu umożliwienie mieszkańcom i mieszkankom gminy realizację następujących możliwości: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
dostęp do wiedzy dostęp do pełnej informacji poczucie bezpieczeństwa prowadzenie zdrowego życia znalezienie pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej pomoc w trudnej sytuacji życiowej praca i życie w odpowiednich warunkach i czystym środowisku 177
8. 9. 10. 11. 12.
dotarcie do każdego miejsca w gminie opieka nad innymi dbanie o siebie uczestnictwo w życiu publicznym życie w społeczeństwie równych szans
Sprawdzono również, czy w dokumentach tych istnieją odniesienia do kategorii płci.
Tabela 1 Analiza dokumentów strategicznych pod kątem możliwości. Program / założenia lub cele / działania
dostęp do wiedzy
Strategia Rozwoju Mszczonowa do 2020 r. / Realizacja działań zmierzających do poprawy jakości oświaty. Rozwój szerokopasmowego dostępu do Internetu na terenie całej gminy; rozważenie możliwości i opracowanie koncepcji rozszerzenia działalności szkoły rolniczej
Kategor ia płci
Nie
Możliwość
Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy Pr zemocy w Rodzinie / Podniesienie poziomu wiedzy społeczności lokalnej dotyczącej przemocy domowej, jej skutków oraz możliwości pomocy, a także wiedzy i umiejętności osób realizujących zadania związane z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie System Profilaktyki Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną Gminy Mszczonów na lata 20092009-2015 / Cel strategiczny: Poprawa sytuacji dzieci w środowisku nauczania / Cele operacyjne: Wzbogacanie oferty edukacyjnej oraz wspieranie uczniów uzdolnionych; Wspieranie potrzeb edukacyjnych dzieci niepełnosprawnych Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii i Przemocy w Rodzinie na 2012 rok / prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej, edukacyjnej i szkoleniowej.
dostęp do pełnej informacji
Statut Gminy Mszczonów / Zawiadomienie o terminie, miejscu i przedmiocie obrad Rady powinno być podane do publicznej wiadomości, zwyczajowo najpóźniej na 7 dni przed terminem obrad. Wyłączenie jawności sesji jest dopuszczalne jedynie w przypadkach przewidzianych w przepisach powszechnie obowiązującego prawa. Głosowania mogą być jawne lub tajne, o czym każdorazowo decyduje Rada. Przewodniczący komisji stałych oraz doraźnych komisji zespołów powołanych przez Radę co najmniej raz do roku przedstawiają na sesji Rady sprawozdania z działalności komisji. Radni mają obowiązek utrzymywania stałej więzi z wyborcami.
Nie
Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Mszczonów 20072007- 2015 / Adaptacja budynku przy ul. Warszawskiej 23 na Miejską Izbę Pamięci oraz „Harcówkę”
Strategia Rozwoju Mszczonowa do 2020 r. / umożliwienie mieszkańcom gminy dostępu do usług i świadczeń drogą elektroniczną; bieżące udzielanie informacji o działaniach władz samorządowych i zamierzeniach związanych z rozwojem gminy Roczny program współpracy Gminy Mszczonów z organizacjami pozarządowymi / Jawność wszystkich aspektów współpracy gminy z organizacjami pozarządowymi
178
poczucie bezpieczeństwa
Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Mszczonów na lata 200920092015 / Cel strategiczny: Zintegrowany system wsparcia osób zagrożonych marginalizacją / Cel operacyjny: Budowa systemu rozwiązywania problemów uzależnień i przemocy w rodzinie System Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną Gminy Mszczonów na lata 20092009-2015 / Cel strategiczny: poprawa stanu bezpieczeństwa rodziny, dzieci i młodzieży / Cele operacyjne: Wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa i społecznej pewności dzieci i młodzieży; Ochrona dziecka przed wykorzystywaniem i molestowaniem Gminny Program Przeciwdziałania Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie / Cel strategiczny: Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie oraz zwiększenie dostępności i skuteczności pomocy dla rodzin, w których stosowana jest przemoc, poprzez powstanie zintegrowanego systemu pomocy / Noclegownia z całodziennym pobytem dla dzieci i kobiet zagrożonych lub dotkniętych przemocą w rodzinie i środowisku; Działanie Gminnego Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie; Powstrzymywanie procesu stosowania przemocy przez sprawcę
Tak – kobiety jako ofiary przemocy w rodzinie
Strategia Rozwoju Mszczonowa Mszc zonowa do 2020 r. / przygotowywanie terenów pod budownictwo jednorodzinne, opracowanie zasad rozwoju budownictwa socjalnego oraz programu poprawy stanu technicznego mieszkań komunalnych. We współpracy z Policją: opracowanie programu zapobiegania przestępczości; plan wprowadzenia monitoringu w centrum miasta.
Program Profilaktyki Profilakt yki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii i Przemocy w Rodzinie na 2012 rok / dofinansowanie specjalistycznych miejsc pomocy dla ofiar przemocy w rodzinie
prowadzenie zdrowego życia
Strategia Rozwoju Mszczonowa do 2020 r. / poprawa bazy sportowej w szkołach; identyfikacja sposobów zwiększenia liczby lekarzy i specjalistów oraz pozyskania środków pozabudżetowych na wyposażenie ZOZu w sprzęt medyczny. Opracowanie koncepcji budowy ścieżek rowerowych na wiejskim obszarze gminy Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych / Cel strategiczny: Zintegrowany system wsparcia osób zagrożonych marginalizacją / Cel operacyjny: Budowa systemu rozwiązywania problemów uzależnień i przemocy w rodzinie System Profilaktyki i Opieki Opi eki nad Dzieckiem i Rodziną Gminy Mszczonów na lata 20092009-2015 / Cel strategiczny: promocja zdrowia oraz rozwój sportu i rekreacji / Cele operacyjne: Rozwijanie warunków służących aktywności ruchowej dzieci i młodzieży; kompensacja deficytów zdrowotnych oraz wspieranie opieki zdrowotnej nad dzieckiem niepełnosprawnym. Cel strategiczny: Poprawa stanu bezpieczeństwa rodziny, dzieci i młodzieży / Cel operacyjny: Przeciwdziałanie uzależnieniom wśród dzieci i młodzieży Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii i Przemocy w Rodzinie na 2012 rok / Pomoc terapeutyczna i rehabilitacyjna dla osób uzależnionych od alkoholu i narkotyków oraz członków ich rodzin; dostęp do pomocy psychologicznej w MOPS
Tak – kobiety jako ofiary przemocy w rodzinie
Roczny program współpracy Gminy Mszczonów z organizacjami pozarządowymi pozarządowymi / działania na rzecz porządku i bezpieczeństwa publicznego oraz ratownictwa i ochrony ludności
Lokalny Program Program Rewitalizacji Miasta Mszczonów 20072007- 2015 / Rewaloryzacja parku; Poprawa stanu infrastruktury sportowo-rekreacyjnej; budowa kanalizacji Roczny program współpracy Gminy Mszczonów z organizacjami pozarządowymi / edukacja prozdrowotna;
179
Strategia Rozwoju Mszczonowa do 2020 r. / Poprawa i racjonalizacja działań w zakresie pomocy społecznej, w tym zidentyfikowanie grup najbardziej potrzebujących pomocy czy pozyskanie funduszy spoza źródeł samorządowych
kobiet (części diagnostyczne)
Tak – podstawowe dane dot. bezrobocia
Lokalny Program Rewitalizacji Rewitalizacji Miasta Mszczonów 20072007- 2015 / Rozbudowa i modernizacja Miejskiego Przedszkola; Adaptacja pomieszczeń dla potrzeb działalności Gminnego Centrum Informacji
Nie
2009-Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Mszczonów na lata 2009 2015 / Monitorowanie i rozwój opieki przedszkolnej na terenie gminy; redukowanie ubóstwa i bezrobocia stwarzających zagrożenie bezdomnością
Strategia Integracji i Rozwiązywania Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Mszczonów na lata 200920092015 / Cel strategiczny: Zintegrowany system wsparcia osób zagrożonych marginalizacją / Cel operacyjny: Redukowanie ubóstwa, bezrobocia, bezdomności; Wsparcie seniorów i osób niepełnosprawnych / Wspieranie materialne rodzin, dzieci, młodzieży z systemu pomocy społecznej
Strategia Rozwoju Mszczonowa do 2020 r. / poprawa stopnia zwodociągowania gminy, utylizacji nieczystości, gazyfikacji, telekomunikacji oraz poprawa stanu sieci energetycznej.
Nie
System Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną Gminy Mszczonów na lata 20092009-2015 / Cele operacyjne: Wspomaganie potencjału rozwojowego rodziny; Budowanie bezpieczeństwa socjalnego rodzin; Wspieranie rodzin zagrożonych ubóstwem.
Strategia Rozwoju Mszczonowa do 2020 r. / poprawa możliwości komunikacyjnych, m.in. poprzez realizację inwestycji drogowych, poprawę stanu dróg już istniejących czy stworzenie projektów skomunikowania różnych obszarów gminy z innymi ośrodkami oraz szlakami komunikacyjnymi.
Nie
Program Ochrony Środowiska / Cel strategiczny: Poprawa stanu środowiska przyrodniczego i ochrona jego zasobów
Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Mszczonów na lata 200920092015 / Cel strategiczny: Zintegrowany system wsparcia osób zagrożonych marginalizacją / Cel operacyjny: Wsparcie seniorów i osób niepełnosprawnych / Działania na rzecz likwidacji barier architektonicznych i komunikacyjnych Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Mszczonów 20072007- 2015 / Budowa dróg, przebudowa chodników Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych / Cel strategiczny: Bezpieczna socjalnie rodzina Roczny program współpracy Gminy Mszczonów z organizacjami pozarządowymi / zlecenie organizacji pozarządowej zadania publicznego w celu udzielenia schronienia w noclegowni dzieciom i kobietom zagrożonym lub dotkniętym przemocą w rodzinie oraz objęcia ofiar przemocy w rodzinie specjalistyczną opieką;
Tak (ofiary przemocy)
zna znalezienie lezienie pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej p omoc w trudnej sytuacji życiowej pra praca ca i życie w odpowiednic h warunkach dotar dotarcie cie do każdego miejsca w gminie opieka nad innymi
Strategia Rozwoju Mszczonowa do 2020 r. / Przyjazny klimat dla przedsiębiorczości; wsparcie dla rozwoju przedsiębiorczości lokalnej, w szczególności dla tradycji rzemieślniczych oraz promocji produktów lokalnych; wspieranie ludności w podnoszeniu/zmienianiu kwalifikacji w zależności od potrzeb rynku pracy; wsparcie rozwoju przetwórstwa, działania na rzecz zwiększania dochodowości pracy w rolnictwie oraz tworzenia alternatywnych miejsc pracy na terenach wiejskich; promowanie we współpracy z PUP form samozatrudnienia; działania na rzecz zwiększenia ruchu turystycznego oraz stworzenia infrastruktury dla niego (baza noclegowa, miejsca parkingowe, działania promocyjne, itp.)
180
dbanie o siebie
Nie
Strategia Rozwoju Mszczonowa do 2020 r. / organizacja zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych; wsparcie dla kultury, sportu i rekreacji; podjecie działań na rzecz zagospodarowanie terenu przy zbiorniku ANKA; budowa kompleksu basenów z wykorzystaniem źródeł termalnych; budowa ścieżek rowerowych łączących atrakcje turystyczne Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Mszczonów na lata 200920092015 / Rozwój sieci placówek edukacyjnych, kulturalnych i rekreacyjno-sportowych dla dzieci i młodzieży Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii i Przemocy w Rodzinie na 2012 rok / organizowanie opieki, zajęć profilaktycznych i edukacyjnych w świetlicy środowiskowej dla dzieci dotkniętych patologiami rodziców i biedą; organizowanie oraz finansowanie uczestnictwa dzieci z rodzin z problemem alkoholowym w obozach, koloniach, zimowiskach oraz wycieczkach terapeutycznych
uczestnictwo w życiu publicznym
Statut Gminy Mszczonów / Inicjatywę uchwałodawczą posiada każdy z radnych oraz Burmistrz. W projektach uchwał należy unikać posługiwania się wyrażeniami specjalistycznymi, zapożyczonymi z języków obcych i neologizmami. Podczas obrad Rady jej Przewodniczący może udzielić głosu osobie nie będącej radnym.
Nie
Roczny program współpracy Gminy Mszczonów z organizacjami pozarządowymi / działania na rzecz kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu
2009-Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Mszczonów na lata 2009 2015 / Cel strategiczny: rozwój aktywności obywatelskiej; Cel strategiczny: Wsparcie seniorów i osób niepełnosprawnych / Rozpowszechnianie idei wolontariatu wśród społeczności lokalnej, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży, na rzecz opieki nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi. Program Ochrony Środowiska / rozwój aktywności obywatelskiej Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii i Przemocy w Rodzinie na 2012 rok / Inicjowanie i wspieranie stowarzyszeń, których celem statutowym jest pomoc osobom uzależnionym i współuzależnionym Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Mszczonów 20072007- 2015 / Adaptacja budynku dla potrzeb organizacji pozarządowych
Mszczonów zczonów na lata 2009Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Ms 20092015 / Rozwój nowych form działań osłonowo-aktywizujących na rzecz dzieci i młodzieży niepełnosprawnej; wsparcie seniorów i osób niepełnosprawnych
Nie
życie w społeczeństwie równych szans
Roczny program współpracy Gminy Mszczonów z organizacjami pozarządowymi / Celem głównym jest budowanie partnerstwa między administracją samorządową a organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami dla zaspakajania potrzeb społecznych mieszkańców Gminy; realizacja działań na rzecz promocji i organizacji wolontariatu
System Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną Gminy Mszczonów / Rozwijanie zintegrowanego systemu wsparcia dla rodzin z niepełnosprawnymi członkami rodzin; wspieranie opieki zdrowotnej nad dziećmi niepełnosprawnymi Roczny program współpracy Gminy Mszczonów z organizacjami pozarządowymi / działalność na rzecz osób z niepełnosprawnościami i osób w wieku emerytalnym, m.in. w zakresie dostępu do kultury czy promocji zdrowia
181
3. Kategoria płci w dokumentach strategicznych. Dokumenty strategiczne gminy Mszczonów odnoszą się do kategorii płci i/lub wyodrębniają kobiety jako grupę społeczną jedynie w nielicznych przypadkach. Większość danych statystycznych w tych dokumentach nie jest przedstawiana w podziale na płeć, nie zestawia się również danych w sposób, który mógłby pomóc w identyfikacji ewentualnych grup dotkniętych dyskryminacją wielokrotną14. Dokumenty dotyczące polityki społecznej wyodrębniają kilka grup społecznych, którym poświęcana jest szczególna uwaga – są to dzieci i młodzież, osoby bezrobotne, osoby starsze i osoby z niepełnosprawnościami, a także osoby uzależnione oraz rodziny, w których występuje przemoc. Autorzy/autorki dokumentów odnoszą się także do kwestii przestępczości. Dane podawane w podziale na kobiety i mężczyzn dotyczą głównie liczby ludności czy liczby osób bezrobotnych. Brak danych podzielonych na płeć uniemożliwia więc również analizę przyczyn zróżnicowania sytuacji kobiet i mężczyzn. W efekcie, nie proponuje się odpowiednio „skrojonych” działań pomocowych, dostosowanych do zróżnicowanego położenia tych grup. Dzięki lepszemu rozpoznaniu tych różnorodnych potrzeb i barier kobiet i mężczyzn proponowane działania mogłyby być bardziej skuteczne. W analizowanych dokumentach strategicznych kobiety zostały wprost wyodrębnione jako grupa wyłącznie w kontekście przemocy w rodzinie – jako jej ofiary, co wiąże się z faktem, że to ich dotyka ona najczęściej. Zwróceniu uwagi na płeć ofiar przemocy nie towarzyszy jednak określenie płci osób winnych tej przemocy lub o nią podejrzewanych. Ponadto, kobiety pojawiają się czasem w dokumentach jako matki, kobiety w ciąży i wychowujące dzieci. Uwaga poświęcana jest więc kobietom tylko w kontekście ich niektórych relacji z innymi członkami rodziny – czy to ich, nie nazwanej nigdzie wprost, pracy opiekuńczej (nad dziećmi), czy też ich położenia jako ofiar przemocy w rodzinie. Brakuje więc, zdaniem autorki niniejszego raportu, analizy sytuacji kobiet z perspektywy ich praw oraz możliwości ich realizacji. Nieobecna jest więc również refleksja nad potrzebą skierowania do kobiet szczególnych działań, jako do grupy potrzebującej wsparcia. Dokumenty pisane są również z użyciem form męskich i męskoosobowych, również w przypadku zawodów sfeminizowanych (np. „nauczyciele”). Wyjątek stanowi odniesienie w Strategii Rozwoju Mszczonowa do 2020 r. do osób opiekujących się osobami potrzebującymi wsparcia MOPS, gdzie nazwane one zostały „opiekunkami”15. Autorzy/autorki
dwóch
dokumentów
strategicznych
poświęcili/ły
fragmenty
części
14
Natalia Sarata definiuje dyskryminację wielokrotną jako dyskryminację doświadczaną „ze względu na swoją przynależność do wielu różnych grup jednocześnie”. Przykładowo, może dotyczyć starszych kobiet z niepełnosprawnością, które dyskryminacji mogą doświadczać w związku z trzema przesłankami: płcią, wiekiem i niepełnosprawnością. Zob. http://rownosc.info/rownosc.php/dictionary/item/id/290.
15
Przypadkowo autorzy/autorki wspomnianego dokumentu dotknęli kwestii segregacji poziomej na rynku pracy. Małgorzata Jonczy-Adamska definuje ją jako „nierównomierne rozmieszczenie populacji aktywnych zawodowo kobiet i mężczyzn na rynku pracy, zarówno pod kątem branż i obszarów gospodarki zdominowanych przez jedną płeć, jak i w odniesieniu do różnych poziomów w hierarchii stanowisk. (...) [Jest ona] efektem stereotypów dotyczących kobiecości i męskości (a także szerzej: płci kulturowej), przypisujących kobietom i mężczyznom różne cechy charakteru i związane z nimi predyspozycje do pełnienia określonych obowiązków”. To kobiety na przykład przeważają w zawodach i sektorach związanych z szeroko rozumianą opieką, które jednocześnie wiążą się z niskim prestiżem społecznym oraz niskimi zarobkami. Nie jest więc przypadkiem, że w 2012 roku w mszczonowskim MOPS pośród 26 osób zatrudnionych w MOPS tylko jedna była mężczyzną. Zob. http://rownosc.info/rownosc.php/dictionary/item/id/368.
182
diagnostycznych tych dokumentów analizie problemów społecznych w ocenie środowiska lokalnego. Oparto się na ankiecie rozesłanej do „osób mających wpływ na kształt lokalnej polityki społecznej, między innymi do osób reprezentujących wybrane instytucje lokalne, takie jak: ośrodek zdrowia, kościół, szkoła, organizacje pozarządowe, a także do lokalnych przedsiębiorców, pracowników socjalnych MOPS-u, radnych, mieszkańców gminy” (Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Mszczonów na lata 2009-2015: 60; System Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną Gminy Mszczonów na lata 2009-2015: 13). Respondenci i respondentki zostały poproszone między innymi o wskazanie środowisk zagrożonych ubóstwem oraz przyczyn tego zjawiska, środowisk zagrożonych uzależnieniami, najważniejszych problemów dotykających osoby starsze czy osoby z niepełnosprawnościami, etc., a także o ocenę oferty pomocy MOPS dla tych grup. Choć należy wyrazić uznanie dla sięgnięcia po głosy obywateli i obywatelek, to niestety brak szczegółowych informacji o doborze próby sprawia, że nieuprawnione jest wyciąganie jakichkolwiek wniosków dotyczących lokalnej sytuacji. Ponadto, lista osób poproszonych o udział w ankiecie sugeruje, że znaczna liczba odpowiedzi pochodziła od osób reprezentujących elity i/lub podmioty kształtujące lokalną politykę. Grupa ta nie jest więc właściwym adresatem pytań mających na celu ewaluację efektywności tej polityki. Ponadto, pytania o problemy czy jakość oferty wsparcia dla grup zagrożonych wykluczeniem lub wykluczonych powinny być skierowane do przedstawicieli i przedstawicielek tych grup. W związku z tym, przytoczone dane mogą co najwyżej świadczyć o opiniach i/lub poziomie wiedzy ankietowanych osób. Aby jednak uzyskać wiarygodny obraz sytuacji grup osób wykluczonych oraz zagrożonych wykluczeniem w gminie, należy z jednej strony sięgnąć po istniejące dane statystyczne, z drugiej zaś – zwrócić się z pytaniami bezpośrednio do przedstawicielek i przedstawicieli tych grup. W Strategii Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Mszczonów na lata 20092015 analizowana jest sytuacja dzieci, osób bezrobotnych, uzależnionych oraz z niepełnosprawnościami, poruszona jest także kwestia przestępczości. Dokument ten w niewielkim stopniu posługuje się danymi w podziale na płeć – w ten sposób przedstawiane są jedynie nieliczne dane, np. te dotyczące liczby ludności w gminie, niektóre dane dotyczące bezrobocia, czy liczby osób z niepełnosprawnościami. Autorzy/autorki wskazują na fakt, że wśród osób bezrobotnych liczebnie przeważają mężczyźni. Zaprezentowane są również wykresy dotyczące liczby bezrobotnych w gminie według czasu pozostawania bez pracy oraz według wieku, na których zestawione są dane ogólne z tymi dotyczącymi kobiet. Zauważa się przy tym, że największy udział kobiet wśród ogółu bezrobotnych dotyczy tych w wieku 18-24 lata, a także kobiet ze stażem pracy 5-10 lat. Jednocześnie brakuje refleksji nad przyczynami tego stanu rzeczy16. Żaden ze wskaźników stopnia efektywności realizacji Strategii nie uwzględnia kategorii płci. Ponadto, szereg danych wskazuje na wysokość wydatków na konkretny cel bez charakterystyki grupy, która z tych środków korzysta – dzieje się tak np. w przypadku dodatków mieszkaniowych, zasiłków alimentacyjnych czy środków finansowych służących rozwiązywaniu problemów uzależnień w gminie. Podobnie, o przestępczości mówi się w oparciu o dane dotyczące liczby różnych rodzajów przestępstw, nie cytuje się natomiast statystyk dotyczących osób je popełniających, co mogłoby pomóc w zaprogramowaniu działań profilaktycznych „na miarę”17. W części poświęconej osobom bezrobotnym, wskazuje się na bezrobocie jako czynnik stymulujący „procesy dezintegracji życia rodzinnego”, a także wyzwalający
16
Zdaniem autorki niniejszego opracowania, stan ten może się wiązać z trudnościami kobiet w powrocie na rynek pracy po urodzeniu dzieci, co wskazywałoby na potrzebę szczególnych działań skierowanych do tej grupy przez podmioty inne niż MOPS.
17
Według analizowanego dokumentu, w 2006 roku najczęściej popełnianym przestępstwem na terenie gminy było prowadzenie pojazdu mechanicznego lub roweru w stanie nietrzeźwości. Dane przytoczone w części III.3 niniejszego raportu wskazują, że w 2012 roku większość sprawców tego rodzaju przestępstw to mężczyźni.
183
„zachowania dewiacyjne, skierowane na rodzinę i lokalne środowisko społeczne”, podkreśla się także, że “negatywne emocje związane z sytuacją bezrobocia przenoszone są na najbliższych – ofiarami przemocy i złego traktowania są najczęściej kobiety i dzieci" (Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Mszczonów na lata 2009-2015: 46). Do kategorii płci nie odnoszą się fragmenty diagnozy w kontekście uzależnień (płeć osób uzależnionych), sytuacji osób starszych czy z niepełnosprawnościami18. System Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną Gminy Mszczonów na lata 2009-2015 składa się z sześciu rozdziałów, dotyczących kolejno kwestii rodziny i dzieci w polityce społecznej, regulacji prawnych dotyczących rodziny i dziecka, sytuacji demograficznej gminy, diagnozy sytuacji dziecka w gminie Mszczonów, celów strategicznych, operacyjnych i zadań, po których następują uwagi końcowe. Część dotycząca regulacji prawnych odnosi się zarówno do prawa krajowego (Konstytucja, kodeksy karny, cywilny, postępowania cywilnego i pracy), a także dokumentów prawa międzynarodowego, ratyfikowanych przez Polskę – między innymi Powszechna Deklaracja Praw Człowieka czy Konwencja o Prawach Dziecka. Jako jedyny z analizowanych w niniejszym raporcie dokumentów strategicznych, System Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną Gminy Mszczonów na lata 2009-2015 odnosi się również do Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW, ratyfikowana przez Polskę w 1980 roku), choć podkreśla się jedynie kwestię wpływu kobiet na "wzrost dobrobytu społeczeństwa i rodziny" oraz odnosi do "rodzinnych funkcji kobiety, ukierunkowanych na umocnienie społecznego statusu rodziny" (System Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną Gminy Mszczonów na lata 2009-2015: 8), co może być interpretowane jako nieodzwierciedlające rzeczywistej intencji twórców tej Konwencji. Skupianie się wyłącznie na „rodzinnych funkcjach” instrumentalizuje kobiety, co zdaniem autorki niniejszego raportu w szczególny sposób uderza w kontekście Konwencji, która zajmuje się indywidualnymi prawami człowieka kobiet oraz ich podstawowymi wolnościami w szeregu dziedzin życia. Jednocześnie, autorzy/autorki Systemu Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną wśród dokumentów międzynarodowych powołują się również na uchwaloną przez Stolicę Apostolską Kartę Praw Rodziny. Należy podkreślić, że nie ma podstaw prawnych do powoływania się na tą Kartę. Jest ona dokumentem jednostronnym i w przeciwieństwie do wcześniej wymienionych aktów nie jest ona umową, do której Polska przystąpiła i nie stanowi prawa międzynarodowego. Dokument ten nie ma więc żadnej mocy prawnej na terenie Polski. Co więcej, na mocy preambuły do Konstytucji RP oraz art. 25 ustawy zasadniczej "[w]ładze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych", zaś "[k]ościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione". Nie ma więc żadnych podstaw prawnych do odniesienia się przez władze publiczne do wymienionego dokumentu w analizowanej strategii. Jednocześnie, działanie takie może być postrzegane jako dyskryminujące obywateli i obywatelki nie wyznające religii katolickiej. Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar przemocy w Rodzinie w gminie Mszczonów na lata 2012-2017 obejmuje odniesienia do podstaw prawnych, definicje stosowanych pojęć, krótką diagnozę sytuacji zastanej w gminie Mszczonów wraz z analizą SWOT. Część programowa opiera się o cel strategiczny, jakim jest „Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie oraz zwiększenie dostępności i skuteczności pomocy dla rodzin, w których stosowana jest przemoc, poprzez powstanie zintegrowanego systemu pomocy” (Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar przemocy w Rodzinie w gminie Mszczonów na lata 2012-2017: 7). W odniesieniu do
18
Jednocześnie w dokumencie zwraca się uwagę na fakt, że “osoby niepełnosprawne są bardzo zróżnicowaną grupą ludzi, w związku z tym konieczna jest polityka, która będzie respektować tę różnorodność” (s. 57).
184
tego celu omówione są zadania oraz cele operacyjne. Część diagnostyczna jest niezwykle krótka (pół strony w dokumencie 14-stronicowym) i powołuje się na wywiady środowiskowe i spostrzeżenia osób pracujących w MOPS, liczbę wszczętych postępowań w oparciu o procedurę Niebieskiej Karty oraz liczbę tych spraw zakończonych zamknięciem procedury. Choć w dokumencie brakuje analizy przyczyn zjawiska przemocy jako takiego, proponowane działania zdają się sugerować, że przemoc wynika przede wszystkim z uzależnień czy braku umiejętności wyrażania potrzeb oraz porozumiewania się z otoczeniem. Program ten nie odnosi się do kategorii płci, zarówno w części poświęconej diagnozie problemu na terenie gminy, jak i w pozostałych częściach dokumentu. Mowa jest więc o „sprawcach”, „ofiarach”, „rodzicach”, nie pojawia się natomiast analiza danych statystycznych dotyczących tych grup pod kątem płci. Tymczasem, według danych Policji w 2012 roku w skali kraju mężczyźni stanowili niemal 93% osób podejrzewanych o przemoc, natomiast kobiety stanowiły 65% ofiar, a osoby małoletnie – niemal 25%19. Kategoria płci pojawia się tylko w kontekście schroniska dla dzieci i kobiet zagrożonych lub dotkniętych przemocą w rodzinie i środowisku. W dokumencie nie proponuje się natomiast działań pomocowych dla mężczyzn, którzy również mogą stanowić ofiary przemocy w rodzinie20. Ponadto, we wstępie do dokumentu zaznacza się, że obok zobowiązań ustawowych, „główną przesłanką do tworzenia programów przeciwdziałania przemocy w rodzinie będzie zawsze dobro mieszkańców i ochrona rodziny” (Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar przemocy w Rodzinie w gminie Mszczonów na lata 2012-2017: 4). Zdaniem autorki niniejszego raportu, sformułowania te mogą sugerować większy nacisk na pomoc rodzinie czy jej ochronę niż pomoc indywidualnym członkom/członkiniom tych rodzin. O ile zaś rodzina stanowi podstawową komórkę społeczną, to jej ochrona nie powinna być priorytetowa wobec ochrony praw człowieka jednostek współtworzących rodzinę. Podobnie, w analizie sił i słabości gminy (SWOT) w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, pośród mocnych stron wymienione są „silne więzi rodzinne”. Zdaniem autorki, takie jednowymiarowe podejście do – niezdefiniowanych w dokumencie – więzi rodzinnych może niekorzystnie wpływać na skuteczność Programu. Silne więzi rodzinne można bowiem rozumieć między innymi jako społeczną ocenę trwania rodziny jako wartości priorytetowej, co może wzmacniać brak społecznego przyzwolenia na ujawnianie aktów przemocy, rozumianego jako zagrożenie dla jedności rodziny. Zjawiska te mogą się przyczyniać do niskiej liczby zgłoszeń aktów przemocy, a także do tabuizacji tego zjawiska – które nota bene zostało zauważone w dokumencie, lecz nie poddano analizie jego przyczyn. Jednocześnie, ważny dla skuteczności podejmowanych działań jest fakt, że autorzy/autorki dokumentu wymienili/ły pośród ofiar przemocy nie tylko dzieci czy współmałżonków (choć bez zwrócenia uwagi na ich płeć), lecz również partnerów związkach nieformalnych, osoby starsze czy osoby niepełnosprawne21. Ponadto, istotne jest podkreślenie konieczności stosowania wobec sprawcy przemocy sądowego zakazu kontaktowania się z pokrzywdzonym lub zbliżania się do niego oraz nakazu
19
http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przemoc-w-rodzinie/50863,Przemoc-w-rodzinie.html
20
W 2012 roku mężczyźni stanowili 9,8% ofiar zgłoszonych na Policję przypadków przemocy w rodzinie. Źródło: http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przemoc-w-rodzinie/50863,Przemoc-w-rodzinie.html
21
Warto podkreślić, że zgodnie z Ustawą z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, przez rodzinę rozumie się nie tylko osoby najbliższe (tj. małżonków, wstępnych, zstępnych, rodzeństwo, powinowatych w tej samej linii lub stopniu, osoby pozostające w stosunku przysposobienia oraz ich małżonków, czy osoby pozostające we wspólnym pożyciu), lecz również inne osoby wspólnie zamieszkujące lub gospodarujące – zob. Art. 2, pkt. 1) wymienionej Ustawy.
185
opuszczenia lokalu. Jednocześnie jednak w analizie SWOT pośród słabości zwraca się uwagę na „brak wskazanego miejsca odizolowania sprawcy przemocy”. Na Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii i Przemocy w Rodzinie na 2012 rok składa się osiem punktów, wyznaczających główne kierunki działań w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, którym towarzyszy lista konkretnych działań. W kontekście tym kategoria płci nie pojawia się w ogóle. Różnorodne badania wskazują tymczasem na zróżnicowanie wzorców i skutków picia alkoholu ze względu na płeć. Badania przeprowadzone na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w 2008 roku wskazały, że mężczyźni piją średnio 4,5 razy więcej alkoholu niż kobiety. Ponadto, do osób ryzykownie pijących znacznie częściej należą mężczyźni – w badaniach z 2008 roku dotyczyło to 2% kobiet i 16% mężczyzn (PARPA 2008). Raport WHO zaś podaje, że według publikacji z 2012 roku w Unii Europejskiej z konsumpcji alkoholu wynikała jedna na 7 śmierci wśród mężczyzn i jedna na 13 śmierci wśród kobiet w grupie wiekowej między 15 a 64 rokiem życia (WHO 2013). Zróżnicowane wzorce picia alkoholu przez mężczyzn i kobiety wynikają zaś między innymi z przypisywanych im różnych ról społecznych i wzmacnianych przez społeczeństwo i kulturę wzorców zachowań. Badania wskazują na przykład, że z spożywaniem dużych ilości alkoholu skorelowane są cechy i zachowania związane z społeczno-kulturowym rozumieniem męskości, takie jak agresja, nadmierna kontrola nad emocjami czy też ich unikanie (Nolen-Hoeksema 2004). Ponadto, waga, jaką stereotypy płci kładą w przypadku mężczyzn na prestiż i władzę oznacza, że kiedy rola mężczyzny sie zmienia (na przykład w związku z bezrobociem), utrata statusu może skutkować znacznym obciążeniem psychologicznym, depresją czy nawet samobójstwem. Brak akceptacji dla wyrażania emocji i okazywania słabości powoduje, że mężczyźni w ograniczonym stopniu szukają pomocy, a także nie poświęcają wystarczającej uwagi własnemu dobrostanowi, w szczególności zdrowiu psychicznemu. Normy związane z rywalizacją, jak również potrzeba dopasowania się do innych mężczyzn sprawiają, że niektórzy mężczyźni podejmują ryzykowne i szkodliwe zachowania, jak palenie, nadużywanie alkoholu czy narkotyków, itp.22 W związku z tym analiza różnic we wzorcach i skutkach picia alkoholu ze względu na płeć jest więc kluczowa dla skuteczniejszej profilaktyki oraz rozwiązywania problemów alkoholowych, lecz również innych problemów społecznych i zdrowotnych mężczyzn. Umieszczenie w analizowanym dokumencie zapisów dotyczących przemocy w rodzinie zdaje się sugerować, że według jego autorów/autorek wynika ona właśnie z uzależnień. W kontekście przemocy kategoria płci pojawia się tylko wtedy, gdy jest mowa o umieszczaniu w ośrodkach wsparcia ofiar przemocy. Warto zaznaczyć, że mowa jest tu o matkach (z dziećmi), w przeciwieństwie zaś do Gminnego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar przemocy w Rodzinie w gminie Mszczonów na lata 2012-2017 pominięte są inne potencjalne ofiary przemocy w rodzinie – na przykład osoby starsze obojga płci, osoby z niepełnosprawnościami obojga płci, mężczyźni, czy wreszcie kobiety – bez względu na ich macierzyństwo lub jego brak. Ponadto, w dokumencie zupełnie nieobecna jest postać sprawcy – istnieją osoby uzależnione czy osoby potrzebujące pomocy w rozwiązywaniu problemów rodzinnych i życiowych, nie zwraca się jednak uwagi na ich płeć. Brakuje również zapisów dotyczących umożliwienia ofiarom ochrony przed dalszym krzywdzeniem przez uniemożliwienie osobom stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami rodziny mieszkania oraz zakazanie kontaktowania się i zbliżania się do osoby pokrzywdzonej23.
22 Cyt. za "MENDING INEQUALITIES. Men and Gender Equality in the OSCE Region". OSCE, Vienna, June 2011, tłumaczenie własne. 23
Zastosowanie tego narzędzia umożliwia Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w
186
4. Wstępna analiza budżetu Projekt budżetu Gminy Mszczonów na 2012 przedstawiony jest w układzie działów i rozdziałów klasyfikacji budżetowej, w podziale na wydatki oraz dochody bieżące i majątkowe. Według planu łączne dochody budżetu w 2012 roku miały wynieść 44 383 831,00 zł, natomiast wydatki – 45 430 826,00 zł. Deficyt budżetu został zaplanowany w wysokości 1 046 995,00 zł24. Największy udział w planie wydatków Gminy Mszczonów na 2012 rok stanowią wydatki na oświatę i wychowanie (34,55%), a także kulturę fizyczną i sport (11,35%), gospodarkę komunalną i ochronę środowiska (11,25%) oraz pomoc społeczną (11,17%). 9,8% wydatków przeznaczono na administrację publiczną, natomiast 7,69% na transport i łączność. Wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego stanowią 3,53% wydatków gminy zaplanowanych na 2012 rok, wydatki na obsługę długu publicznego – 2,23%, zaś na przetwórstwo przemysłowe – 2,09%. Pozostałe działy budżetowe odpowiadają łącznie 6,34% planu wydatków, przy czym żaden z nich nie przekracza 2%. Tabela 2 Udział procentowy działów w planie wydatków Gminy Mszczonów na 2012 rok Dział
Udział procentowy w planie wydatków
Oświata i wychowanie
34,55%
Kultura fizyczna i sport
11,35%
Gospodarka komunalna i ochrona środowiska
11,25%
Pomoc społeczna
11,17%
Administracja publiczna
9,8%
Transport i łączność
7,69%
Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego
3,53%
Obsługa długu publicznego
2,23%
Przetwórstwo przemysłowe
2,09%
Różne rozliczenia
1,95%
Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej
0,92%
Ochrona Zdrowia
0,82%
rodzinie. 24
Budżet zawiera również dochody i wydatki związane z realizacją projektów finansowanych ze środków zewnętrznych, m.in. Europejskiego Funduszu Społecznego.
187
Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa
0,82%
Edukacyjna opieka wychowawcza
0,79%
Gospodarka mieszkaniowa
0,50%
Działalność usługowa
0,39%
Handel
0,09%
Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę
0,03%
Rolnictwo i łowiectwo
0,02%
Turystyka
0,01%
Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa
0,004%
Źródło: opracowanie własne na podstawie Uzasadnienia do projektu budżetu Gminy Mszczonów na 2012 rok
Największy udział w planie dochodów Gminy Mszczonów na 2012 rok stanowią dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej oraz wydatki związane z ich poborem (55,45%), różne rozliczenia, obejmujące m.in. część równoważącą subwencji ogólnej gmin oraz rezerwy ogólne i celowe, (18,88%) oraz pomoc społeczna (8,29%). Kultura fizyczna oraz sport przynoszą 7,45% dochodów gminy, gospodarka komunalna i ochrona środowiska – 3,48%, zaś przetwórstwo przemysłowe – 2,11%. Pozostałe kategorie dochodów odpowiadają 4,36% całego planu dochodów na 2012 rok. Tabela 3 Udział procentowy działów w planie dochodów Gminy Mszczonów na 2012 rok Dział
Udział procentowy w planie dochodów
Dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej oraz wydatki związane z ich poborem
55,45%
Różne rozliczenia (m.in. część równoważąca subwencji ogólnej gmin oraz rezerwy ogólne i celowe)
18,88%
Pomoc społeczna
8,29%
Kultura fizyczna oraz sport
7,45%
Gospodarka komunalna i ochrona środowiska
3,48% 188
Przetwórstwo przemysłowe
2,11%
Oświata i wychowanie
1,99%
Gospodarka mieszkaniowa
1,29%
Administracja publiczna
0,40%
Transport i łączność
0,37%
Handel
0,23%
Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej
0,04%
Ochrona zdrowia
0,03%
Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sadownictwa
0,004%
Działalność usługowa
0,002%
Źródło: opracowanie własne na podstawie Uzasadnienia do projektu budżetu Gminy Mszczonów na 2012 rok
189
III. Dane statystyczne uporządkowane według możliwości
1. Dostęp do wiedzy Tabela 4 Szkoły podstawowe oraz liczba ich uczniów/uczennic w roku 2012 Liczba szkół podstawowych
Liczba uczniów/ennic
Mszczonów ogółem
6
840
Obszar miejski
1
553
Obszar wiejski
5
287
Źródło: GUS.
Tabela 5 Gimnazja oraz liczba ich uczniów/uczennic w roku 2012 Liczba gimnazjów
Liczba uczniów/ennic
Mszczonów ogółem
2
409
Obszar miejski
1
279
Obszar wiejski
1
130
Źródło: GUS.
W Gminie Mszczonów 64% osób z wyższym wykształceniem to kobiety, które przeważają w tej grupie zarówno na obszarze miejskim, jak i wiejskim gminy. Podobnie stanowią one większość osób z wykształceniem średnim (55%), ukończonym podstawowym (53%) oraz podstawowym nieukończonym/ bez wykształcenia (55%), zarówno na obszarze miejskim, jak i wiejskim. Mężczyźni bez względu na obszar gminy dominują w grupie osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym (59%).
Tabela 6 Wykształcenie mieszkanek i mieszkańców gminy, 2002 rok.
Razem
Wyższe
Średnie
Zasadnicze zawodowe
Podstawowe ukończone
Podstawowe nieukończone i bez wykształcenia
485
2363
2142
3369
441
190
Płeć
M
K
M
K
M
K
M
K
M
K
Gmina 177 ogółem
308
1063
1300
1270
872
1598
1771
200
241
Miasto
137
256
767
941
688
455
775
898
69
80
Wieś
40
52
296
359
582
417
823
873
131
161
Źródło: Narodowy Spis Powszechny 2002, GUS.
Tabela 7 Kultura i sztuka, 2012 Mszczonów ogółem
Obszar miejski
Obszar wiejski
Liczba bibliotek i filii
2
1
1
Czytelnicy/czki w ciągu roku
1940
1524
416
Kina stałe
1
1
0
Liczba muzeów,
0
0
0
teatrów, oper Źródło: GUS
2. Dostęp do pełnej informacji Na podstawie Statutu Gminy Mszczonów, jej mieszkańcy i mieszkanki mają prawo do dostępu do dokumentów wynikających z wykonania zadań publicznych, w szczególności do protokołów sesji Rady Miejskiej oraz jej komisji, uchwał Rady, wniosków i opinii jej komisji oraz dokumentów dotyczących działania Burmistrza. Dokumenty te są udostępniane za pośrednictwem internetowego Biuletynu Informacji Publicznej, a także udostępniane na wniosek. Istnieje również możliwość wglądu do dokumentów Rady w środy między godz. 13:00 a 15:00 w obecności pracownika/czki urzędu. Opłaty są pobierane w przypadku poniesienia dodatkowych kosztów przez Urząd Miasta w związku z przygotowaniem informacji w formie wskazanej we wniosku. Gdy istnieje potrzeba uwierzytelnienia zgodności wykonanych kopii z oryginałem, pobierana jest opłata skarbowa. Na terenie gminy działa od 2003 roku Gminne Centrum Informacji, którego zadania obejmują:
Działalność szkoleniową, dzięki której zwiększa się poziom wiedzy, kwalifikacji, szans zdobycia zatrudnienia; Działalność pro-rolniczą – w Osuchowie Funkcjonuje również filia GCI; Przeciwdziałanie bezrobociu na terenie miasta i gminy Mszczonów; Udostępnianie nowych technologii lokalnej społeczności; Działalność konsultacyjno-doradczą dla innych organizacji; Promocję Gminy Mszczonów; 191
Współpracę z innymi podmiotami w celu aktywizacji działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego i obywatelskiego.
Siedziba GCI znajduje się w mieście Mszczonów w pobliżu Urzędu Miasta, funkcjonuje także filia GCI w Osuchowie. W GCI istnieje można bezpłatnie skorzystać z pracowni komputerowej w celach edukacyjnych czy dotyczących rynku pracy. GCI wydaje również co miesiąc lokalne czasopismo „Merkuriusz Mszczonowski”, którego numery archiwalne są bezpłatnie dostępne na stronie internetowej GCI. W Gminie funkcjonuje także darmowy system powiadamiania za pośrednictwem SMS jej mieszkańców i mieszkanek o wydarzeniach w gminie dotyczących życia społecznego i gospodarczego, rynku pracy, kultury, zdrowia, oświaty, rolnictwa, przedsiębiorczości etc. Strona internetowa gminy posiada wersję mobilną, a także wersje dostosowane do potrzeb osób z niektórymi rodzajami niepełnosprawności (możliwość dostosowywania rozmiaru czcionki oraz kontrastu). GCI prowadzi również czytelnię, w której znajdują się publikacje z zakresu prawa cywilnego, pracy, funkcjonowania podmiotów gospodarczych (głównie małych i średnich przedsiębiorstw), organizacji pozarządowych, a także z tematyką Unii Europejskiej, ochrony środowiska, rolnictwem i in. Można tam również skorzystać z poradnictwa zawodowego. Ponadto, we wrześniu 2013 roku gmina rozpoczęła realizację projektu partnerskiego pt.: „Standardy konsultacji społecznych. Wzmocnienie konsultacji społecznych dotyczących regulacji prawnych i uzgadniania polityk publicznych w gminie Mszczonów” w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 – 2013, Priorytet V, Działanie 5.4., gdzie Gmina Mszczonów jest Partnerem projektu. Projekt jest współfinansowany ze środków EFS oraz krajowych o łącznej wartości 201 550,00 zł, z czego budżet Gminy Mszczonów wynosi 75 200,00zł. Projekt jest realizowany w partnerstwie pomiędzy Gminą Mszczonów/Gminnym Centrum Informacji i Fundacją "Instytut Badań nad Demokracją 25 i Przedsiębiorstwem Prywatnym” . Projekt potrwa do końca października 2014 roku. Co rok-dwa lata gmina realizuje ankietę dla mieszkańców/ek, w celu zbadania poziomu ich zadowolenia oraz życzeń odnośnie tego, co gmina powinna zrobić26. Ponadto, niektóre decyzje poddawane są konsultacjom społecznym.
3. Poczucie bezpieczeństwa W Mszczonowie funkcjonuje Komisariat Policji, gdzie łączna liczba etatowa policjantów na dzień 31 grudnia 2012 roku wynosiła 26 funkcjonariuszy (22 mężczyzn i 4 kobiety). Na stronie internetowej gminy, pośród telefonów alarmowych, znajduje się numer ogólnopolskiego telefonu zaufania dla ofiar przestępstw. Osoby mieszkające w gminie mogą wezwać patrol interwencyjny nie tylko za pośrednictwem standardowych numerów alarmowych, lecz również za pomocą lokalnego numeru komórkowego, finansowanego przez gminę. Samorząd gminy przekazał również teren pod budowę nowego komisariatu w pobliżu Term. W gminie funkcjonuje również bezpłatny numer telefonu, pod którym można zgłaszać do Wydziału Gospodarki Gminnej przypadki awarii oświetlenia ulicznego.
25
http://www.iped.pl/artykuly.php?id=61, dostęp: 31.10.2013.
26
Źródło: wywiad autorki z Burmistrzem, 24 maja 2013.
192
Tabela 8 Przestępczość w Gminie Mszczonów w 2006 roku Kategorie przestępstw
2006 rok
Kradzieże
23
Włamania
24
Wypadki drogowe
8
Nietrzeźwi kierujący
38
Nietrzeźwi rowerzyści
33
Znęcanie się
2
Uszkodzenie mienia
1
Wymuszenie
1
Rozbój
-
Uszkodzenie ciała
4
Narkotyki
-
Razem
134
Źródło: Strategia rozwoju Mszczonowa do 2020 roku – wersja zaktualizowana we wrześniu 2007 r.
26 czerwca 2013 odbyła się w Mszczonowie pierwsza debata społeczna na temat bezpieczeństwa. W spotkaniu wzięli udział burmistrz, Zastępca Komendanta Powiatowego Policji w Żyrardowie, kierowniczka MOPS oraz mieszkańcy/nki gminy Mszczonów. Osoby uczestniczące jako główne problemy zgłosiły niestosowanie się kierujących do ograniczeń prędkości oraz ograniczeń tonażowych, a także akty wandalizmu i kradzieże bydła. Uczestnicy/czki debaty wypełnili/ły również ankiety oceniające poziom poczucia bezpieczeństwa i pracy Policji27 (Merkuriusz Mszczonowski, lipiec 2013).
Tabela 9 Przemoc w rodzinie w gminie Mszczonów w 2012 roku Liczba interwencji domowych w związku z wystąpieniem przemocy na terenie gminy Mszczonów
15
Liczba rozpoczętych procedur Niebieskiej Karty
15
27
http://ipa.mazowiecka.policja.gov.pl/debata-nt-bezpieczenstwa-w-mszczonowie,pa39,8153,0
193
Liczba wszczętych postępowań o czyn z art. 207 kk28 na bazie Niebieskiej Karty
2
Źródło: Komisariat Policji w Mszczonowie.
W skład Gminnego Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie wchodzi 12 osób, w tym 8 kobiet i 4 mężczyzn. W 2012 roku odbyły się 4 spotkania Zespołu. Na terenie gminy Mszczonów w miejscowości Gąba znajduje się schronisko dla ofiar przemocy. W ośrodku jest w sumie 30 miejsc. W 2012 roku w ośrodku przebywały 24 osoby, w tym w wieku do 18 roku życia 6 chłopców i 8 dziewcząt, natomiast powyżej 18 roku życia – 10 kobiet. Według informacji uzyskanych z MOPS, ośrodek jest skomunikowany z miastem Mszczonów za pośrednictwem autobusów, ponadto posiada własny samochód oraz samochód użyczany osobom przebywającym w schronisku. Ośrodek funkcjonuje od 2006 roku i finansowany jest z kilku źródeł: dotacji gminy Mszczonów, wsparcia stowarzyszeń, środków własnych, konkursów Wojewody oraz konkursów Ministerstwa Polityki Społecznej. Ośrodek jest prowadzony przez Stowarzyszenie Filos.
Tabela 10 Liczba sprawców wybranych przestępstw w podziale na płeć w 2012 roku Liczba mężczyzn
Liczba kobiet
% jaki kobiety stanowią wśród ogólnej liczby sprawców
Osoby nietrzeźwe kierujące z art. 178a par.1 kk29
54
3
5,3%
Osoby nietrzeźwe kierujące z art. 178a par.2 kk30
0
0
-
Sprawcy wypadków drogowych
14
0
0%
Źródło: Komisariat Policji w Mszczonowie
28
Art. 207 Kodeksu Karnego odnosi się do znęcania się fizycznego lub psychicznego „nad osobą najbliższą lub inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny”.
29
Art 178A §1 Kodeksu Karnego brzmi: "Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2".
30
Art 178A §2 Kodeksu Karnego odnosi się do prowadzenia w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego pojazdów innych niż pojazdy mechaniczne w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania.
194
4. Możliwość prowadzenia zdrowego życia Tabela 11 Przeciętne dalsze trwanie życia mieszkańców/ek, dane dla podregionu warszawskiego zachodniego, prognozy na 2012 rok. Mężczyźni
Kobiety
Mszczonów
73,0
81,0
Mszczonów – miasto
72,9
80,8
Mszczonów – wieś
73,0
81,2
Źródło: GUS.
Tabela 12 Liczba osób z niepełnosprawnościami w wieku 15 lat i więcej, 2002 rok. Ogółem
Mężczyźni
Kobiety
% osób z niepełnosprawnościami, jaki stanowią kobiety
Mszczonów
2278
995
1283
56%
Mszczonów – miasto
1168
486
682
58%
Mszczonów – wieś
1110
509
601
54%
Źródło: GUS.
Tabela 13 Liczba osób w wieku 65 lat i więcej, 2012 rok. Ogółem
Mężczyźni
Kobiety
% osób starszych, jaki stanowią kobiety
Mszczonów
1568
608
960
61%
Mszczonów – miasto
838
315
523
62%
Mszczonów – wieś
730
293
437
60%
Źródło: GUS.
195
Tabela 14 Liczba łóżek w szpitalach ogólnych na poziomie powiatu, 2011 rok. Liczba łóżek szpitalnych Powiat żyrardowski
317
Źródło: GUS.
OSiR nie prowadzi statystyk odnośnie wykorzystania samorządowych obiektów sportowych. Sprzedawane usługi podzielone są jedynie na rodzaj biletu wstępu (normalny / ulgowy / grupowy). Według obserwacji OSiR, w dwóch rodzajach zajęć uczestniczą wyłącznie kobiety: jest to zumba (zajęcia rozpoczęły się od listopada 2012, uczestniczyło w nich 186 kobiet) oraz aqua aerobic (zajęcia odbywały się od stycznia do grudnia 2012, uczestniczyło w nich 292 kobiet). OSiR Mszczonów dofinansowuje na zasadzie dotacji celowych działania organizacji pozarządowych w ramach zadania kultura fizyczna i sport oraz krajoznawstwo. Wsparciu podlegają: a) Kluby sportowe prowadzące szkolenie dzieci i młodzieży w dziedzinach: piłka nożna, siatkówka, tenis stołowy, hokej na trawie, lekkoatletyka; b) Organizacje zrzeszające emerytów i rencistów (kluby emeryta, regionalne odziały związków emerytów i rencistów). (Źródło: korespondencja mailowa z Dyrektorem OSiR z dn. 31 października 2013 roku).
W Gminie Mszczonów ścieżki rowerowe mają całkowitą długość 1,6 km (stan na 2012 rok). Według Burmistrza w gminie rower jest używany w celach rekreacyjnych raczej niż jako środek transportu (wywiad przeprowadzony przez autorkę 23 maja 2013).
5. Możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej Tabela 15 Pracujący wg płci, 2012 rok. Ogółem
Mężczyźni
Kobiety
% pracujących jaki stanowią kobiety
Gmina Mszczonów
4086
2478
1608
39%
Mszczonów – miasto
3183
1894
1295
41%
Mszczonów – obszar wiejski
897
584
313
35%
Źródło: GUS.
196
Tabela 16 Bezrobotni zarejestrowani wg płci, 2012 rok.
Gmina Mszczonów
Ogółem
Mężczyźni
Kobiety
% bezrobotnych jaki stanowią kobiety
447
221
226
51%
Źródło: GUS.
Tabela 17 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w powiecie żyrardowskim, 2012.
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w powiecie żyrardowskim
PLN
Wynagrodzenie w odniesieniu do średniej krajowej (Polska=100)
3541,83
94,6
Źródło: GUS.
Tabela 18 Podmioty gospodarcze zarejestrowane na terenie gminy według wielkości, 2012 rok (według liczby zatrudnionych). Ogółem
0-9
10-49
50-249
250-999
1000 i więcej
Mszczonów ogółem
939
881
49
7
2
0
Mszczonów – miasto
641
599
35
6
1
0
Mszczonów – obszar wiejski
298
282
14
1
1
0
Źródło: GUS.
Tabela 19 Podmioty gospodarcze zarejestrowane na terenie gminy według PKD2007 i rodzajów działalności, 2012 rok. Ogółem
Rolnictwo,
Przemysł i
Pozostała 197
leśnictwo, łowiectwo, rybactwo
budownictwo
działalność
Mszczonów ogółem
939
26
245
668
Mszczonów – miasto
641
8
166
467
Mszczonów – obszar wiejski
298
18
79
201
Źródło: GUS.
Tabela 20 Powierzchnia użytków rolnych, 2005 rok. Powierzchnia użytków rolnych ogółem (ha)
Grunty orne (ha)
Sady (ha)
Łąki (ha)
Pastwiska (ha)
Mszczonów – gmina
11619
8649
1492
996
482
Mszczonów – miasto
584
430
42
71
42
Mszczonów – obszar wiejski
11034
8219
1450
925
440
% całkowitej powierzchni gminy
76,44%
56,9%
9,82%
6,55%
3,17%
Źródło: GUS.
Gminne Centrum Informacji oferuje bezpłatne konsultacje dot. działalności gospodarczej, przeznaczone dla przedsiębiorców oraz osób planujących rozpocząć działalność gospodarczą z terenu miasta Mszczonowa i okolic. Prowadzone są one przez konsultanta z Punktu Konsultacyjnego Krajowego Systemu Usług przed dwa dni w miesiącu w godzinach od 9.00 do 15.00. Ponadto, gmina wielokrotnie otrzymała tytuł i certyfikat GMINA FAIR PLAY, przyznawany przez Krajową Izbę Gospodarczą w corocznym konkursie, którego celem jest między innymi wyróżnienie i promocja gmin "przyjaznych dla inwestorów" oraz zwiększenie zainteresowania nimi ze strony inwestorów i mediów, promowanie inwestycji przyjaznych środowisku i osobom niepełnosprawnym, i
198
in.31 Gmina Mszczonów otrzymała ten tytuł w latach 2004-2007, 2009-2010 i 2012, a także honorowe wyróżnienie w kategorii miasteczek i małych miast w latach 2007-2008.
6. Pomoc w trudnej sytuacji życiowej W Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej pracuje 26 osób, w tym 25 kobiet i 1 mężczyzna. Kierowniczką MOPS jest kobieta.
Tabela 21 Beneficjentki/ci pomocy społecznej, 2012 rok.
Gmina Mszczonów ogółem
Gospodarstwa domowe korzystające ze środowiskowej pomocy społecznej
354
Osoby w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej
1087
Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem
9.4%
Rodziny otrzymujące zasiłki rodzinne na dzieci
341
Dzieci, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny - ogółem
760
Udział dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku
29.2%
Źródło: GUS.
Tabela 22 Placówki stacjonarnej pomocy społecznej, 2012 rok. Gmina Mszczonów ogółem placówki (z filiami)
Obiekty
1
domy pomocy społecznej
Obiekty
0
miejsca (łącznie z filiami)
Miejsca
30
mieszkańcy (łącznie z filiami)
Osoby
28
Źródło: GUS.
Tabela 23 Świadczedniobiorcy/czynie Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, 2012 rok.
31
http://www.gmina.fairplay.pl/, dostęp: 31.10.2013.
199
Wiek
Liczba osób
Liczba kobiet
Liczba mężczyzn
% jaki stanowią kobiety
0-7
22
14
8
64%
7-13
116
66
50
57%
13-16
43
25
18
58%
16-18
17
4
13
24%
19-60 wyłącznie kobiety
190
190
------------
------------
19-65 wyłącznie mężczyźni
91
------------
91
------------
Powyżej 60 – wyłącznie kobiety
59
59
------------
------------
Powyżej 65 – wyłącznie mężczyźni
19
------------
19
------------
RAZEM:
557
358
199
64%
Źródło: Miejskie Ośrodek Pomocy Społecznej w Mszczonowie.
7. Możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku Tabela 24 Osoby poszkodowane w wypadkach w pracy według płci, powiat żyrardowski, 2011 rok.
Powiat żyrardowski
Wypadki w pracy ogółem
Wypadki – mężczyźni
Wypadki – kobiety
% wszystkich wypadków dotykających mężczyzn
84
49
35
58%
Źródło: GUS.
Gmina realizuje aktywną politykę środowiskową, zapisaną w Programie Ochrony Środowiska.
200
Oceny stanu czystości powietrza można dokonywać jedynie na podstawie danych szacunkowych, gdyż na terenie gminy nie są prowadzone pomiary stężeń zanieczyszczeń w powietrzu. Najbliższe punkty monitoringowe powietrza znajdują się w Żyrardowie. Wskazują one na przekroczenie norm pyłu zawieszonego PM10 przy 24-godzinnym czasie uśredniania stężeń. Wtedy to poziom stężenia PM10 wynosił 80,2, przy dopuszczalnym poziomie 50, co spowodowało, że strefa ta została podporządkowana pod tym względem do klasy C. Pozostałe wskaźniki nie przekraczają dopuszczalnych norm (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, Roczna Ocena Jakości Powietrza w województwie mazowieckim. Raport za rok 2012). Na terenie gminy od 2000 roku funkcjonuje Zakład Geotermalny Mszczonów, który powstał jako trzeci w Polsce. Wydobywaną w nim wodę termalną wykorzystuje się do celów ciepłowniczych, rekreacyjnych oraz do celów pitnych. Geotermia Mazowiecka S.A podaje32, że „ciepłownia ta zastąpiła 3 przestarzałe miejskie kotłownie węglowe, które co roku emitowały do atmosfery 15 ton związków azotu, 60 ton związków siarki, 9700 ton dwutlenku węgla oraz 145 ton pyłów. Po zastosowaniu zasilania geotermalnego i współdziałającego z nim dodatkowego systemu gazowego emisja pyłów spadła do zera, znikły również związki siarki, związki azotu spadły zaledwie do poziomu jednej tony, a dwutlenku wydziela się teraz czterokrotnie mniej. (...) Ciepłownia została wybudowana w ramach projektu celowego współfinansowanego przez Komitet Badań Naukowych. Wnioskodawcą i wykonawcą projektu był Urząd Miasta i Gminy Mszczonów, natomiast realizatorem był Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN w Krakowie, pełniący nadzór naukowy nad inwestycją”. Na terenie gminy znajduje się jedna oczyszczalnia ścieków. Istnieje również możliwość uzyskania dofinansowania budowy przydomowych oczyszczalni ścieków w wysokości do 30% kosztu całkowitego zadania. Dofinansowania pochodzą z Programu Budowy Przydomowych Oczyszczalni Ścieków, uruchomionego przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Według Strategii Rozwoju Mszczonowa do 2020 roku (wersji zaktualizowanej we wrześniu 2007 r.) „na koniec 2006r. na terenie Mszczonowa najwięcej mieszkańców zamieszkiwało w zasobach spółdzielczych, zasobach wspólnot mieszkaniowych i prywatnych domach jednorodzinnych, a najmniej w mieszkaniach komunalnych”. W skład mieszkaniowego zasobu gminy wchodziło wówczas 65 lokali mieszkalnych o łącznej powierzchni 2.095 m2. Brakowało wówczas rezerwy mieszkań komunalnych, uznano także, że potrzeby mieszkańców miasta i gminy w tym zakresie nie były zaspokojone. Według danych GUS, w 2009 roku na terenie gminy znajdowało się 67 mieszkań komunalnych, w tym 41 na terenie miasta Mszczonów, a 26 – na obszarze wiejskim gminy. Jednocześnie między 2009 a 2012 rokiem nie posiada ona mieszkań socjalnych. W gminie funkcjonuje bezpłatny numer telefonu, pod którym można zgłaszać do Wydziału Gospodarki Gminnej przypadki problemów z wywozem nieczystości stałych z sołectw.
8. Możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie Gęstość zaludnienia w gminie wynosi 80 osób na km2 (2012). Na terenie powiatu żyrardowskiego w 2012 było zarejestrowanych 46698 samochodów osobowych (0,6 na osobę).
Tabela 25 Długość dróg (w kilometrach) według kategorii; zagęszczenie sieci drogowej, 2011 rok.
32
http://www.geotermia.com.pl/?id=22, dostęp: 31.10.2013.
201
Gminne Wewnętrzne i dojazdowe do pól
Powiatowe Wojewódzkie Krajowe
Ogółem
Zagęszczenie sieci drogowej (na 1 km2)
172,37
69,7
449,47
2,96
182,8
0,6
24
Źródło: Założenia do planu zaopatrzenia Gminy Mszczonów w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe (projekt), Mazowiecka Agencja Energetyczna Sp. z o.o., Warszawa 2011
Tabela 26 Liczba aut osobowych zarejestrowanych na terenie gminy Mszczonów na dzień 5 listopada 2013 roku Liczba samochodów w gminie
7532
Liczba samochodów w przeliczeniu na 1 osobę (według liczby ludności w 2012 roku)
0,6
Źródło: Starostwo Powiatowe w Żyrardowie.
Jak podaje projekt Założeń do planu zaopatrzenia Gminy Mszczonów w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe z 2011 roku, „Mszczonów nie posiada własnej komunikacji publicznej, posiada jednak dobre połączenie komunikacyjne z okolicznymi miejscowościami i regionalnymi ośrodkami czyli Żyrardowem, Grodziskiem Mazowieckim, Piotrkowem Trybunalskim, Wieluniem, Opocznem, Rawą Mazowiecką, Radomiem, Bydgoszczą. (..) Potrzeby mieszkańców są zaspokajane przez oferowaną dotychczas komunikację zbiorową”. Ponadto, oprócz PKS Mszczonów jest również połączony z Warszawą i Żyrardowem prywatnymi mini busami.
9. Możliwość opieki nad innymi Tabela 27 Liczba urodzeń żywych w gminie Mszczonów, 2012 rok. ogółem
mężczyzn
kobiet
Mszczonów – gmina
128
68
60
Mszczonów – miasto
70
42
28
Mszczonów – obszar wiejski
58
26
32
Źródło: GUS.
Tabela 28 Liczba żłobków i przedszkoli oraz miejsc, 2012 rok. 202
Żłobki
Miejsca w żłobkach
Przedszkola
Miejsca w przedszkolach
Mszczonów – gmina
1
25
2
265
Mszczonów – miasto
1
25
2
265
Mszczonów – obszar wiejski
0
0
0
0
Źródło: GUS
W 2012 roku na terenie gminy Mszczonów było 561 dzieci w wieku do lat 3, w tym 299 na obszarze miejskim (53%) i 262 na obszarze wiejskim gminy (47%). W tym samym roku w gminie żyło 533 dzieci w wieku 3-6 lat, z czego 288 na obszarze miejskim (54%) oraz 245 na obszarze wiejskim (46%). W 2012 roku 89,5% dzieci w wieku 3-6 lat było objętych wychowaniem przedszkolnym, przy czym na obszarze wiejskim gminy wskaźnik ten wynosił 58%, a na obszarze miejskim – 116,3% [sic]33 (GUS, Bank Danych Lokalnych, Dzieci objęte wychowaniem przedszkolnym).
Tabela 29 Urodzenia żywe, lata 2006-2012. 2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Mszczonów 135 – gmina
107
143
163
127
134
128
Mszczonów 63 – miasto
57
88
84
66
79
70
Mszczonów 72 – obszar wiejski
50
55
79
61
55
58
Źródło: GUS
10. Możliwość dban dbania o siebie Tabela 30 Liczba osób korzystających z biblioteki, 2012 rok (dane dotyczą tylko biblioteki w Mszczonowie, nie obejmują filii w Osuchowie)
33
Zgodnie z regulaminem rekrutacji dzieci do Miejskiego Przedszkola Nr 1 w Mszczonowie, "po zaspokojeniu potrzeb mieszkańców Gminy, do przedszkola mogą być przyjęte dzieci spoza rejonu". Źródło: http://www.serwis.mszczonow.pl/1875,regulaminy-i-procedury.html, dostęp: 5.11.2013.
203
Razem
Mężczyźni
Kobiety
% jaki stanowią kobiety/ dziewczęta
Do 5 r. ż.
8
5
3
38%
6-12 lat
253
85
168
66%
13-15 lat
274
115
159
58%
16-19 lat
347
112
235
68%
20-24 lat
212
56
156
74%
25-44 lat
247
34
213
86%
45-60 lat
103
16
87
84%
61 lat i więcej
81
14
67
83%
Razem
1525
437
1088
71%
Źródło: Miejska Biblioteka Publiczna w Mszczonowie
Tabela 31 Liczba osób uczestniczących w zajęciach realizowanych w Mszczonowskim Ośrodku Kultury, 2012 rok. Sekcja
Liczba osób uczestniczących (tygodniowo)
Liczba mężczyzn/ chłopców
Liczba kobiet/ dziewcząt
% osób uczestniczących jaki stanowią kobiety/ dziewczęta
Zajęcia wokalne Wokaliza
17
2
15
88%
Zajęcia wokalne Voice
19
2
17
89%
Nauka gry na gitarze
28
16
12
43%
Wirtualne gry komputerowe
12
12
0
0%
Klub miłośników filmu
26
2
24
92%
204
Zajęcia plastyczne
22
4
18
82%
Zajęcia teatralne Skorpion
13
4
9
69%
Amatorski teatr Grupa Josefa
21
5
16
76%
Zespół wokalny Słoneczko
13
0
13
100%
Nowoczesne formy tańca współczesnego
35
0
35
100%
Taniec współczesny
32
0
32
100%
Gimnastyka zdrowotna
15
0
15
100%
Wieczorki taneczne
70
22
48
69%
Aerobik wodny
11
1
10
90%
Zajęcia informatyczne
11
1
10
90%
Lektorat językowy
18
0
18
100%
Pilates
10
0
10
100%
Zajęcia z promocji
15
3
12
80%
Zdrowia i zdrowego trybu życia Źródło: Mszczonowski Ośrodek Kultury.
Tabela 32 Liczba klubów sportowych i osób w nich ćwiczących, 2012 rok. Klub y
Ćwiczący ogółem
Ćwicząc yM
Ćwicząc eK
% K wśród ćwiczącyc
Ćwicząc Ćwicząc Ćwicząc y do 18 r. y do 18 r. e do 18 r. ż. ż. ż.
% dziewcząt wśród ćwiczących
205
h
ogółem
chłopcy
dziewczę do 18 r. ż. ta
Mszczonów – gmina
3
336
281
55
16%
210
177
33
16%
Mszczonów – miasto
2
225
185
40
18%
130
110
20
15%
Mszczonów – obszar wiejski
1
111
96
15
14%
80
67
13
16%
Źródło: GUS
Tabela 33 Tereny zielone na terenie gminy Mszczonów w 2012 roku. Parki, zieleńce i tereny zieleni osiedlowej
Cmentarze
Lasy publiczne
Lasy ogółem
Mszczonów – gmina
5,6 ha
7,2 ha
1314,9 ha
2500,9 ha
Procentowy obszar powierzchni gminy
0,04%
0,04%
8,6%
16,45%
Mszczonów – miasto
5,6 ha
4,2 ha
0
1,0
Mszczonów – obszar wiejski
0
3,0 ha
1314,9 ha
2499,9
Źródło: GUS.
Termy Mszczonów są dostępne dla osób z niepełnosprawnościami: 1. Wydzielone i oznakowane miejsca parkingowe tuż przed wejściem do obiektu. 2. Obiekt parterowy bez wyższych kondygnacji, swobodny dostęp do każdego punktu; sanitariaty dla niepełnosprawnych, specjalistyczne równie przy wejściu do basenu itp. 3. Obiekt wyposażony jest w specjalistyczne wózki, na które przesiadają się niepełnosprawni. 4. Każda z osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności wchodzi na obiekt z opiekunem (gratis)34.
34
Źródło: korespondencja mailowa z Dyrektorem Term i OSiR z dn. 31 października 2013 r.
206
11. Możliwość uczestnictwa w życiu publicznym Tabela 34 Wybory samorządowe w gminie Mszczonów w 2010 roku Ogółem
Mężczyzn
Kobiet
% kobiet
Kandydaci/ kandydatki do Rady Miasta
41
29
12
29%
Radni/ radne
15
13
2
13%
Kandydaci na urząd burmistrza
3
3
0
0%
Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza.
Tabela 35 Sołtysi/ sołtyski w gminie Mszczonów, 2012 rok
Sołtysi/ sołtyski
Ogółem
Mężczyzn
Kobiet
% kobiet
34
16
18
53%
Źródło: GUS.
Podczas wyborów samorządowych w 2010 roku w gminie Mszczonów głosowania odbyły się w 10 obwodach, z których jeden był przystosowany do potrzeb osób z niepełnosprawnościami (Gimnazjum Publiczne, ul. Szkolna 3, Mszczonów).
Tabela 36 Radni i radne gminy według wieku, 2011 rok. Radni i radne wg wieku 30-39
40-49
50-59
60 i więcej
Mężczyźni
1
4
6
2
Kobiety
1
0
0
1
Ogółem
2
4
6
3
Źródło: GUS.
207
Architektura gminy Podział terytorialny: Gmina podzielona jest na 34 jednostki pomocnicze (sołectwa): Adamowice, Badowo-Dańki, Badowo-Mściska, Badów Górny, Bobrowice, Ciemno Gnojna, Gąba, Grabce Józefpolskie, Grabce-Towarzystwo, Gurba, Janówek, Kamionka, Kowiesy, Lindów, Lutkówka, Lutkówka-Kolonia, Marianka, Marków-Towarzystwo, Nosy-Poniatki, Olszówka-Nowy Dworek, Osuchów, Pawłowice, Piekarowo, Piekary, Sosnowica, Strzyże, Suszeniec, Świnice, Wręcza, Wygnanka, Wymysłów, Zbiroża, Zimna Woda i Zimnice. W 2003 roku Rada Miejska w Mszczonowie uchwaliła statuty 32 sołectw (Uchwała Nr V/46/03 Rady Miejskiej w Mszczonowie z dnia 28 marca 2003 roku), tj. dla wszystkich oprócz sołectwa Olszówka-Nowy Dworek i Wręcza.
Uprawnienia sołectw: Sołectwa zarządzają i korzystają z mienia komunalnego w tym z mienia przekazanego przez Gminę, a także prowadzą gospodarkę finansową na zasadach określonych w Statucie Gminy.
Budżet sołectw: W budżecie gminy na 2012 rok wyodrębniono w ramach funduszu sołeckiego łącznie 409.794,00 zł do dyspozycji sołectw (Uchwała budżetowa Gminy Mszczonów na 2012 rok: 2). Kwota ta stanowi 0,9% całkowitego budżetu gminy Mszczonów na 2012 rok. Struktura organizacyjna Urzędu Miejskiego Najwyższe stanowiska we władzach gminy – burmistrz, wiceburmistrz, przewodniczący Rady Miejskiej i jego zastępcy – zajmowane są przez mężczyzn. Warto zaznaczyć, że Józef Grzegorz Kurek stoi na czele gminy nieprzerwanie od 1988 roku – najpierw jako jej naczelnik, następnie jako burmistrz. Funkcję sekretarza gminy pełni kobieta, jest ona jednocześnie Pełnomocnikiem ds. Jakości oraz Pełnomocnikiem ds. Wyborów. Urząd Miejski składa się z pięciu wydziałów: Organizacyjnego i Obsługi Rady Miejskiej, Finansowo-Budżetowego, Rozwoju Gospodarczego, Gospodarki Gminnej oraz Spraw Obywatelskich. W każdym z tych wydziałów kobiety pełnią stanowiska naczelnika, w tym również skarbnika. Spośród 15 jednostek organizacyjnych, kobiety pełnią funkcję kierowniczek w 11 (73%), a mężczyźni – 4 (27%): • •
Mężczyźni kierują Zakładem Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, Miejską Biblioteką Publiczną, Ośrodkiem Rekreacji i Sportu oraz Szkołą Podstawową w Lutkówce; Kobiety Kierują Mszczonowskim Ośrodkiem Kultury, Gminnym Centrum Informacji, Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej, Zespołem Obsługi Placówek Oświatowych, Przedszkolem Miejskim, Szkołami Podstawowymi w Bobrowcach, Lutkówce, Mszczonowie, Piekarach i Wręczy, Gimnazjum Publicznym im. Jana Maklakiewicza w Mszczonowie oraz Zespołem Publicznych Szkół w Osuchowie (Urząd Miejski w Mszczonowie 2013).
12. Możliwość życia w społeczeństwie równych szans Działania i projekty podejmowane przez gminę Mszczonów: •
Gminne Centrum Informacji oferuje szereg szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe, m.in. kursy językowe, kursy obsługi komputera i in. Oferta ta skierowana jest do osób bezrobotnych oraz chcących zwiększyć swoje kwalifikacje. Ponadto, GCI zrealizowało szereg projektów finansowanych ze środków unijnych, głównie EFS PO KL, mających na celu wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw; 208
•
GCI jako instytucja partnerska współrealizuje projekt „Partnerstwo na rzecz wzmocnienia potencjału organizacji pozarządowych i wsparcia lokalnych inicjatyw obywatelskich”. Celem projektu jest wzmocnienie potencjału i zwiększenie aktywności 40 organizacji pozarządowych, związków i porozumień pozarządowych oraz nieformalnych grup z terenu powiatu żyrardowskiego oraz skierniewickiego (gmina Bolimów) w latach 2012-2014;
•
Działalność Uniwersytetu Trzeciego Wieku;
•
Badania mammograficzne finansowane z budżetu – kobiety powyżej 45 r. ż.;
•
Między 1 maja 2006r. a 31 października 2007r. realizowany był projekt "Edukacja i informacją szansą zaistnienia kobiet na rynku pracy", współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Całkowita wartość projektu: 149 963,20 zł. Projekt obejmował realizację bezpłatnych szkoleń mających na celu podniesienie lub zmianę kwalifikacji zawodowych 120 kobiet w wieku 18-55 lat.
Programy strategiczne: (Nazwa programu – grupa docelowa) •
System profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną gminy Mszczonów na lata 2009-2015 – dzieci i rodziny;
•
Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych gminy Mszczonów na lata 20092015 – dzieci, osoby bezrobotne, osoby uzależnione, osoby z niepełnosprawnościami.
W gminie nie ma osobnego stanowiska ds. wyrównywania szans kobiet i mężczyzn. Działalność na rzecz wzmacniania grup marginalizowanych realizuje Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej oraz lokalne organizacje pozarządowe.
209
IV. Znaczenie równości płci i dobrego standardu tandardu życia dla przedstawicieli samorządu lokalnego W maju 2013 roku przeprowadzono 6 wywiadów z przedstawicielami samorządu lokalnego: 1) Józefem Grzegorzem Kurkiem, Burmistrzem Mszczonowa od 1988 roku. Spotkanie odbyło się 24 maja i trwało ok. 40 minut; 2) Łukaszem Koperskim, Przewodniczącym Rady Miejskiej w Mszczonowie (od 1996 r.), Członkiem Komisji Rozwoju Gospodarczego i Promocji Gminy, Członkiem Komisji Budżetu i Mienia Komunalnego, Radnym Rady Miejskiej w Mszczonowie od 1994 roku, radym z ramienia Komitetu Wyborczego (KW) Wyborców "Forum Samorządowe Mszczonów". Spotkanie odbyło się 23 maja i trwało godzinę i 15 minut; 3) Dariuszem Olesińskim, Radnym Rady Miejskiej w Mszczonowie od 2010 roku, Członkiem Komisji Rolnictwa, Ochrony Środowiska i Bezpieczeństwa Publicznego, Członkiem Komisji Kultury, Zdrowia i Opieki Społecznej, Członkiem Komisji Oświaty, Sportu i Młodzieży, jedynym Radnym z ramienia KW Polskie Stronnictwo Ludowe. Spotkanie odbyło się 23 maja i trwało ok. 45 minut; 4) Zdzisławem Banasiakiem, Członkiem Komisji Rewizyjnej oraz Członkiem Komisji Rolnictwa, Ochrony Środowiska i Bezpieczeństwa Publicznego, jedynym radnym z ramienia KW Wyborców Samorządność Lokalna. Spotkanie odbyło się 23 maja i trwało ok. 15 minut; 5) Wojciechem Horbotem, Wiceprzewodniczącym Komisji Rozwoju Gospodarczego i Promocji Gminy, Wiceprzewodniczącym Komisji Budżetu i Mienia Komunalnego, Członkiem Komisji Rolnictwa, Ochrony Środowiska i Bezpieczeństwa Publicznego, jednym z dwóch przedstawicieli KW Wyborców Mieszkańców Spółdzielni Mieszkaniowej, prezesem Spółdzielni Mieszkaniowej we Mszczonowie, Spółdzielcą Roku 2011 (tytuł nadany przez Krajową Radę Spółdzielczą). Spotkanie odbyło sie 29 maja i trwało ok. 30 minut; 6) Beatą Sznajder, Dyrektorką Gminnego Centrum Informacji, pełniącą tę funkcję od 10 lat. Spotkanie odbyło się 24 maja i trwało ok. 40 minut. Dyrektor Sznajder jest również Radną Powiatu Żyrardowskiego z ramienia KW Wyborców "Forum Samorządowe"
Wywiady odbyły się podczas osobistych spotkań z autorką niniejszego raportu. Spotkania z Przewodniczącym Koperskim oraz Radnym Olesińskim odbyły się w siedzibie Domu Pogrzebowego prowadzonego w Grodzisku Mazowieckim przez p. Koperskiego. Wywiady z Burmistrzem oraz z Radnym Banasiakiem odbył się w siedzibie Urzędu Miejskiego. Wywiad z Radnym Horbotem odbył się w siedzibie mszczonowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, a z Dyrektorką Sznajder – w siedzibie GCI. Osoby badane udzielały ustnych odpowiedzi, które były rejestrowane za pomocą dyktafonu (jedna osoba nie zgodziła się na nagrywanie – w tym przypadku autorka notowała na bieżąco odpowiedzi) i następnie analizowane. Osoby te wypełniały także pisemnie ostatnie pytanie w scenariuszu wywiadu, polegające na uszeregowaniu możliwości od najważniejszych do najmniej istotnych.
1. Znaczenie "dobrego standardu życia" w gminie. Według Burmistrza, na dobry standard życia składa się możliwość utrzymania się, dostęp do usług opiekuńczych, edukacji czy sportu („chleb, przedszkole, żłobek, szkoła, sport”) oraz dostęp do mediów. Zdaniem Przewodniczącego rady Miejskiej, na dobry standard życia składa się dostęp do 210
edukacji, sportu, kultury, zdrowia oraz opieki społecznej. Dla Radnego z ramienia PSL, na dobry standard życia składa się bezpieczeństwo, dobra praca, brak konieczności dojeżdżania daleko do pracy (oraz jakość i wygoda tych dojazdów), możliwość pracy oraz godne wynagrodzenie za pracę. W związku z tym istotne jest też wykształcenie, od którego zależy praca i wysokość zarobków. W opinii Radnego z ramienia KW Wyborców Samorządność Lokalna (KW WSL) dobry standard życia to pewność przyszłości, brak konieczności zaciskania pasa na bieżąco, a także możliwość mieszkania w "normalnych warunkach", dostępu do bieżącej wody, kanalizacji i łączności telefonicznej, a także dobre dojazdy do pracy. Według Radnego z ramienia KW Wyborców Mieszkańców Spółdzielni Mieszkaniowej (KW WMSM) dobry standard życia oznacza realizację podstawowych potrzeb rozumianych jako stabilność zapewniana przez pracę, dostęp do Internetu i telewizji, a także ceny adekwatne do zarobków. Zdaniem Dyrektorki GCI, o jakości życia świadczy przede wszystkim to, czy ludzie mają pracę, a także wykształcenie i podejście do edukacji, przede wszystkim jeśli chodzi o osoby dorosłe i uczenie się przez całe życie. Ponadto, dobry standard życia to też dostęp do informacji, poczucie bezpieczeństwa, znalezienie pracy, dostęp do kultury i obiektów sportowych. Obszary te jednak w praktyce ścierają się potrzebami związanymi z infrastrukturą, drogami czy transportem.
2. Zależność dobrobytu od płci, równe szanse w społeczeństwie. Według Burmistrza, dobrobyt nie jest zależny od płci. Według własnych słów, nie spotkał się nigdy w swojej roli jako szefa z żadnymi elementami dyskryminacji kobiet, nie musiał też nigdy kogoś przekonywać czy udowadniać, dlaczego do wykonania danego zadania wybrał kobietę. Zaznaczył, że ani urząd gminy, ani jednostki pomocnicze nie stwarzają żadnych barier. Podobnie, nie spotkał się również z dyskryminacją w firmach. Zdaniem Przewodniczącego Rady Miejskiej, na szczeblu gminnym równouprawnienie nie do końca funkcjonuje. Jako przykład Przewodniczący podał fakt, że bardzo mało kobiet decyduje się na branie udziału w wyborach, czyli startowaniu na radne itd., a także stereotypowe postrzeganie ról płci ("są takie mity dziedzin życia gospodarczego czy społecznego, które są tylko dla facetów"). Jednocześnie uważa, że dobrobyt nie zależy od płci. Choć "w Polsce w dalszym ciągu pokutuje coś takiego, może nie wszędzie, że to facet powinien decydować o losach rodziny i później o społeczności", to stopień dostępu np. do kultury, oświaty, sportu czy opieki społecznej nie jest zależny od płci. Dla Radnego z ramienia PSL, dobrobyt nie zależy od płci. Kobiety i mężczyźni mają w społeczeństwie równe szanse, a płeć nie ma znaczenia – w osiąganiu sukcesu zawodowego ważne jest wykształcenie. W opinii Radnego z ramienia KW WSL dobrobyt prawdopodobnie oznacza to samo dla kobiet i dla mężczyzn, mają oni też w społeczeństwie równe szanse osiągania dobrobytu. Dodał, że zarówno wśród kobiet jaki mężczyzn są zarówno osoby żyjące na wysokim poziomie, jak i osoby żyjące w ubóstwie i korzystające ze wsparcia MOPS. Zdaniem Radnego, nie istnieje nierówność między kobietami i mężczyznami, a także, że zbyt dużo uwagi poświęca się np. kwestii parytetów, które według jego słów są potrzebne co najwyżej „w sejmie czy biurze”. „Wszyscy mają jednakowe szanse i nie ma potrzeby, żeby na siłę komuś wyrównywać szanse.” Według Radnego z ramienia KW WMSM płeć nie ma znaczenia dla dobrobytu, a kobiety i mężczyźni "mają równy dostęp do wszystkiego, co jest związane z życiem na dobrym poziomie". Zdaniem dyrektorki GCI nie ma barier w obszarach takich jak uczestnictwo w społeczeństwie 211
obywatelskim, demokracji czy wolnym rynku. Równy dostęp według dyrektorki jest także do rynku pracy, dóbr kulturalnych, edukacji czy rozrywki. Ewentualne bariery widzi ona raczej w czynnikach utrudniających wyjście kobiet poza strefę prywatną, tj. poza role opiekuńcze i stereotypy związane np. z rolami żony czy matki. Nierówność jest zauważalna, według jej słów, w ciałach decyzyjnych - zarządach, radach miejskich czy radach powiatowych, lecz przypisuje je wyłącznie barierom związanym z życiem prywatnym ("Nie wynika to z tego, że ktoś im nie pozwolił kandydować czy zajmować się tymi sprawami, tylko może miały jakieś bariery wynikające z życia prywatnego, ale to nie jest sprawa taka, że ktoś ich nie wpuszcza do bycia w tych składach zrządzających"). Zwróciła także uwagę, że w kursach i szkoleniach oferowanych przez GCI uczestniczy o wiele więcej kobiet niż mężczyzn.
3. Wizja kierunków rozwoju gminy w celu wzrostu jakości życia mieszkanek mieszkanek i mieszkańców. Dla Burmistrza, punktem wyjścia do budowania dobrobytu jest zapewnienie dobrych miejsc pracy. Jeśli praca jest dobra i stabilna, pozwala też na stabilne planowanie rodziny, jak również pozwala gminie planować swój rozwój w oparciu o potrzeby mieszkańców, którzy „chcą się rozwijać, chcą realizować swoje potrzeby, zainteresowania i zdolności”. Ponadto, zadaniem gminy jest budowanie dobrej infrastruktury społecznej i technicznej, aby ludzie mogli „budować domy, realizować się” czy prowadzić działalność gospodarczą. Istotne jest również przyciąganie inwestorów, aby gmina uzyskiwała dochody w postaci podatków. Według Przewodniczącego Rady Miejskiej, dla rozwoju szkodliwe może być częste wymienianie władz, jeśli polityczni przeciwnicy zamiast ewaluacji dotychczasowych osiągnięć ze względów politycznych próbują od zera budować nowy porządek. "Ideałem dobrego zarządzania w gminie jest szukanie dobrych źródeł dochodów" i dopiero po ich znalezieniu trzeba zastanowić się jak ten dochód konsumować prawidłowo. Należy konsekwentnie realizować ustaloną politykę i nie ulegać naciskom. Według Przewodniczącego "gmina Mszczonów przez te wszystkie lata wypracowała sobie komfort, że wszystkie dziedziny życia są kontrolowane, nie są zaniedbane", zaś obecnie istnieje potrzeba zwiększenia nacisku np. na inwestowanie w sieć dróg pozamiejskich. Ponadto, kluczowa dla rozwoju jest sieć telefoniczna i Internet. Według słów Radnego z ramienia PSL, gmina obecnie planuje poprawiać infrastrukturę, tj. chodniki i drogi, planowane są nowe ścieżki rowerowe, ponadto gmina realizuje za pośrednictwem GCI projekty. Z czasem dużą rolę w rozwoju gminy odgrywać będzie też rekreacja. W gminie istnieją też tereny rolnicze, ale w przyszłości głównie będą powstawać tereny rekreacyjne. Radny z ramienia KW WSL zwrócił uwagę na wiejskie obszary gminy, gdzie istnieje potrzeba zwiększenia sieci kanalizacji, wodociągów i dróg. Za kluczową uznał więc infrastrukturę, wspomniał też o planowanej przebudowie centrum wsi Piekary i centrum wsi Bobrowce (ułożenie chodników, regeneracja stawów, budowa wodociągów), ponadto nowe wyposażenie placu zabaw we Wręczy itp. Istotne jest też wsparcie finansowe dla policji i straży pożarnej, istnieje też potrzeba modernizacji oczyszczalni ścieków. Według Radnego z ramienia KW WMSM dla rozwoju najistotniejsze jest tworzenie nowych miejsc pracy, w tym poprzez rozwijanie w Mszczonowie dzielnicy przemysłowej, a także zapewnienie mieszkańcom i mieszkankom czasu wolnego i form rozrywki po pracy. Według dyrektorki GCI dla rozwoju gminy istotna jest edukacja i szkolenia, szczególnie osób dorosłych, którym rozwój kompetencji i umiejętności pomaga w sterowaniu swoim życiem, czyni ich bardziej samodzielnymi i sprawia, że w większym stopniu starają się osiągać określone cele. Dlatego też dyrektorka uważa edukację za kluczowe narzędzie zwiększania jakości życia.
212
4. Oczekiwania kobiet i mężczyzn od samorządu/instytucji gminy Potrzeby i oczekiwania kobiet różnią się, według Burmistrza, przede wszystkim w zakresie spędzania czasu wolnego, raczej niż rynku pracy czy infrastruktury. Jako przykład podaje duże zainteresowanie kobiet zajęciami zumby w OSiR, termami oraz jazdą na rowerze. „Na potrzeby głównie kobiet w wieku emerytalnym powstał Uniwersytet Trzeciego Wieku, który się cieszy ogromnym zainteresowaniem”. Mężczyźni zaś wolą “pokibicować, poskakać”. Zdaniem Przewodniczącego Rady Miejskiej, kobiety i mężczyźni mają różne oczekiwania od gminy i jako przykład podał aktywność sportową, gdzie mężczyźni są zainteresowani raczej piłką nożną, natomiast kobiety zumbą, siatkówką czy tenisem. Ponadto, kobiety i mężczyźni maja inne oczekiwania również w obszarze kultury. Jako przykład podaje Uniwersytet Trzeciego Wieku w Mszczonowie, gdzie "odnajdują się kobiety". Dla Radnego z ramienia PSL, kobiety i mężczyźni nie mają różnych oczekiwań od samorządu. Przewaga kobiet w zajęciach Uniwersytetu Trzeciego Wieku jego zdaniem związana jest z indywidualnymi preferencjami i wyborami tych konkretnych osób. Według Radnego z ramienia KW WMSM kobiety mają inne potrzeby niż mężczyźni, ale ich oczekiwania wobec gminy są podobne. Dyrektorka GCI nie wie, czy kobiety i mężczyźni mają różne oczekiwania od gminy, sądzi natomiast, że kobiety prawdopodobnie mają większe oczekiwania, a w szczególności - że oczekiwałyby wsparcia w powrocie na rynek pracy po urodzeniu dziecka i urlopach wychowawczych. Według słów dyrektorki, potrzebne są szkolenia z umiejętności miękkich, pomagające w powrocie na rynek pracy, jako że infrastruktura wspierająca w opiece istnieje.
5. Jak można wyrównywać szanse kobiet i mężczyzn? Według słów Burmistrza, „dzisiaj tak naprawdę większość mężczyzn dzieli się ze swoją żoną czy partnerką zakresem obowiązków. Zamieniamy się rolami, mężczyźni odbierają dzieci, gotują (...)”. Według burmistrza, sztywniejszy podział ról może panować na terenach wiejskich, natomiast w miastach czy ośrodkach podmiejskich pod Mszczonowem role te są elastyczne. Jeśli zaś chodzi o sferę publiczną i uczestnictwo w podejmowaniu decyzji, „[n]ikt nie zabrania kobietom startować w wyborach, ale one po prostu nie chcą się tym zajmować. Nie widzą się w tym”. Choć w Radzie Miejskiej kobiety stanowią nieco ponad 13% osób, według Burmistrza nie ma potrzeby podejmowania szczególnych kroków zmierzających do wyrównania tej luki. Według słów Burmistrza, nie chodzi o proporcje, tylko o zaspokajanie potrzeb zarówno kobiet, jak i mężczyzn, nie ma natomiast znaczenia czy zajmują się tym mężczyźni, czy kobiety. Zaznaczył również, że „[j]eśli oczekiwania wspólnoty są zaspokajane to ludzie myślą: dobrze nam jest, to po co zmieniać”. Przewodniczący Rady Miejskiej rekomenduje informowanie o tym, jakie możliwości są dostępne oraz dawanie ludziom instrumentów, które umożliwią im oddolne działanie. Mechanizmy zarządzania muszą umożliwiać udział w decyzjach ludziom z różnych opcji politycznych oraz różnych płci. Jednocześnie w różnych sferach życia w gminie istnieje szeroka oferta dla mieszkańców i mieszkanek, bez względu na płeć, i dostęp do tej oferty zależy tylko od chęci tych osób ("Jest wszystko stworzone tylko jest kwestia żeby ktoś sobie przyszedł i to wziął"). Dla Radnego z ramienia PSL, Radnego z ramienia KW WSL i Radnego z ramienia KW WMSM nie istnieje potrzeba podejmowania takich działań, ponieważ kobiety i mężczyźni mają równe szanse. Dyrektorka GCI zwróciła uwagę na podział szkoleń, na jakie zapisują się kobiety i mężczyźni, ze względu na płeć, tj. wybierane szkolenia odzwierciedlają często stereotypy płci (np. kobiety częściej 213
szkolą się z zakresu księgowości, kadr i płac). Stwierdziła także, że powinno się pracować na rzecz zwiększania samooceny i motywacji kobiet. Jednocześnie, jeśli chodzi o dostęp do pracy, uznała, że po wejściu do Unii Europejskiej "zaczął funkcjonować ten schemat „kobiety na traktory”. Za wszelką cenę chcemy wepchnąć kobiety w męskie zawody żeby było wyrównywanie szans, a może one tego nie chcą i do takich prac same się nie zgłaszają". Jeśli zaś chodzi o małą liczbę kobiet w ciałach decyzyjnych, dyrektorka tłumaczy to przede wszystkim tym, że kobiety nie mają odwagi się w te obszary zaangażować. Według dyrektorki warto więc pracować nad wzmocnieniem "samozaparcia" kobiet, gdyż ich małe uczestnictwo w procesach podejmowania decyzji przypisuje czynnikom indywidualnym. Zauważyła również, że kobiety są bardziej aktywne w środowiskach takich jak koła gospodyń wiejskich czy świetlice terapeutyczne.
6. Wymienio Wymienion ne projekty/programy w zakresie wyrównywania szans kobiet i mężczyzn obecnie lub w przeszłości prowadzone przez gminę. Według Burmistrza gmina raczej nie prowadzi takich projektów/ programów. Sądzi on również, że to kobiety w większym stopniu niż mężczyźni korzystają z oferty gminy. Jako przykład podał termy czy Uniwersytet Trzeciego Wieku, które cieszą się większą popularnością wśród kobiet. Mężczyzn według Burmistrza nie trzeba specjalnie aktywizować, jako że ich uczestnictwo lub jego brak jest ich własnym wyborem („jakby chcieli, to by przyszli”). Jednocześnie zauważa, że uzależnienia, np. od alkoholu czy papierosów, częściej dotykają mężczyzn. Jeśli chodzi o realizację projektów, Przewodniczący Rady, Radny z ramienia PSL oraz z ramienia KW WSL zasugerowali rozmowę z Kierowniczką GCI, które realizuje szereg projektów. W latach 2004-2005 GCI realizowało szkolenia finansowane ze środków unijnych skierowane wyłącznie do kobiet. GCI nie realizowało projektów, których celem byłoby wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn.
7. Składane propozycje uchwał w zakresie wyrównywania szans, pomysły na przyszłość. Żaden z rozmówców takich propozycji nie składał. Według słów burmistrza, nie ma takiej potrzeby, ponieważ „każdy ma równy dostęp i nikt nikogo nie ogranicza”. Według zaś Przewodniczącego Rady, kwestie równości są pośrednio zawarte w wielu działaniach.
8. Oc Ocena ena wpływu przedstawionych zmian na podniesienie jakości życia wszystkich mieszkańców. Rozmówcy w zasadzie nie widzą potrzeby działań mających na celu wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn oraz nie składali propozycji uchwał w tym zakresie.
9. Zestawienie wag nadanych przez respondentów wymienionym możliwościom. Tabela 37 Zestawienie wag nadanych przez przedstawicieli samorządu poszczególnym możliwościom. Możliwości / Wagi dla osób uczestnicząc ych w badaniu
Burmistrz
Przewod niczący Rady
Przedsta wiciel PSL
Przedsta wiciel Samorzą dności Lokalnej
Dyrektor ka GCI
Przedsta wiciel Spółdziel ni Mieszkan iowej
Średnia waga przypisa na danej możliwo ści 214
dostęp do wiedzy
4
4
1
11
2
6
3
dostęp do pełnej informacji
12
11
3
10
3
10
9
poczucie bezpieczeńst wa
3
3
2
1
5
4
1
prowadzenia zdrowego życia
1
1
11
2
11
7
5
praca/ działalność gosp.
5
2
6
9
1
3
2
pomoc gminy w trudnej sytuacji życiowej
11
5
7
3
9
2
6
praca i życie w odpowiednic h warunkach i czystym środowisku
2
6
5
4
12
1
4
dotarcie do każdego miejsca w gminie
7
10
8
5
6
12
8
opieka nad innymi
8
7
9
6
10
8
8
dbanie o siebie
6
9
12
12
4
9
10
uczestnictwo w życiu publicznym
10
12
10
7
8
11
11
życie w społ.
9
8
4
8
7
5
7 215
równych szans Źródło: opracowanie własne.
10. Podsumowanie wywiadów i wrażenia osoby prowadzącej wywiady Wszystkie wytypowane do wywiadów osoby zgodziły się na rozmowę. Jedna z nich wyraziła obawę, że może nie mieć nic do powiedzenia. Wszyscy rozmówcy podkreślali wagę pracy dla dobrego standardu życia. W wielu rozmowach jako istotne działanie na rzecz zwiększania jakości życia mieszkańców i mieszkanek gminy wymieniana była konieczność realizacji inwestycji infrastrukturalnych – budowa dróg, wodociągów i kanalizacji oraz kładzenie chodników. Pytani o kierunki, w jakich według nich powinna rozwijać się gmina, aby jakość życia mieszkanek i mieszkańców wzrosła, często opowiadali o działaniach, które gmina już ma w planach, rzadko pojawiały się natomiast indywidualne oceny lokalnych potrzeb wychodzące poza ustalony przez władze kierunek. Większość rozmówców uważa, że w gminie nie zdarza się dyskryminacja ze względu na płeć, pojawiały się również głosy o przesadnym uwypuklaniu tej tematyki w przestrzeni publicznej. Pytani wprost o niewielki udział kobiet w Radzie Miejskiej oraz ogólnie o nieproporcjonalny udział kobiet w ciałach decyzyjnych, rozmówcy wiązali ten fakt z indywidualnymi cechami czy wyborami poszczególnych kobiet, czy przypisywali ich ogólnej niechęci do pełnienia takich ról. Czasem pojawiały się głosy zauważające istnienie stereotypów płci i ich nieadekwatność do rzeczywistej różnorodności ról pełnionych przez kobiety i mężczyzn. Jednocześnie jednak stereotypy te przypisywane były tylko do sfery prywatnej, nie kojarzono natomiast ich z jakimkolwiek wpływem na inne obszary, takie jak edukacja, ubóstwo, czy rynek pracy. Rozmówcy więc nie odnosili się do strukturalnych przyczyn nierówności, przypisując niejako winę za nierówność indywidualnym osobom, które potencjalnie mogą stanowić tej nierówności ofiary. Jednocześnie pomijano również rolę i wpływ mężczyzn na zastaną sytuację.
216
V. Alokacje budżetowe na rzecz równości płci oraz dobrostanu mieszkańców 1. Opis środowiska badawczego W ankiecie wzięły udział wszystkie Wydziały Urzędu Miejskiego: Organizacyjny i Obsługi Rady Miejskiej, Rozwoju Gospodarczego, Spraw Obywatelskich, Gospodarki Gminnej i Finansowo-Budżetowy, a także 7 jednostek organizacyjnych: Gminne Centrum Informacji, Mszczonowski Ośrodek Kultury, Ośrodek Sportu i Rekreacji, Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Mszczonowska Biblioteka Publiczna oraz Zespół Obsługi Placówek Oświatowych. Ankietę wypełniło 9 kobiet i 3 mężczyzn. Najkrótszy staż pracy wśród kobiet wypełniających ankietę wyniósł 5 lat, zaś najdłuższy 28 lat. Wśród mężczyzn było to odpowiednio pół roku i 20 lat. Wydziały oraz jednostki z różnym stopniem gotowości i szczegółowości przygotowywały zestawienia. Prośbę o ich uzupełnienie wystosowała do tych podmiotów drogą mailową najpierw Skarbniczka gminy, jednak wypełnionych zostało niewiele ankiet. Prośby mailowe przesyłała również autorka niniejszego raportu, skuteczniejsza jednak od komunikacji mailowej okazywała się telefoniczna – po rozmowie telefonicznej zazwyczaj autorka szybko otrzymywała wypełnioną ankietę. Wydaje się, że ankieta szczególną trudność sprawiła Wydziałom Urzędu Miejskiego. Nie miały one problemów ze wskazaniem możliwości, jakie zapewnia wydział, nie były natomiast zwykle w stanie wskazać wysokości środków budżetowych przeznaczonych na konkretne możliwości. Wydział Organizacyjny i Obsługi Rady Miejskiej podał informację, że nie jest w stanie uzupełnić tabeli o wartość budżetu wydziału, ponieważ nie ma wydzielonego budżetu poszczególnych wydziałów. Ponadto, osoba wypełniają ankietę podała, że wydział ten zajmuje się sprawami organizacyjnymi w urzędzie, a więc nie realizuje zadań, które wpływają na jakość życia mieszkańców/ek gminy. Wydział Spraw Obywatelskich podał, że ze względu na charakterystykę realizowanych zadań w Wydziale nie ma możliwości wypełnienia tabeli. Wydaje się też, że nie wszystkie wydatki gminy mogą zostać zakwalifikowane zgodnie z listą możliwości, ponieważ wykraczają poza jej zakres. Zgromadzone dane okazały się niewystarczające do stworzenia na ich podstawie kompletnej matrycy możliwości i wydatków – odpowiadają one 70,37% budżetu gminy. gminy Obejmują nie tylko środki własne gminy, ale również środki pozyskane z zewnątrz, np. z Europejskiego Funduszu Społecznego (np. MOPS – realizacja projektu w ramach POKL; Mszczonowska Biblioteka Publiczna – środki Biblioteki Narodowej).
2. Charakterystyka „dobrego standardu życia” według osób wypełniających ankietę •
Zapewnienie zrównoważonego rozwoju gminy i jej jednostek
•
Rozbudowana infrastruktura techniczna i społeczna, przy jednoczesnym dostępie do oferty kulturalnej
•
Zdrowie, udane życie rodzinne, poczucie własnej wartości, dobre kontakty społeczne, umiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych
•
Poczucie bezpieczeństwa
•
Możliwość pracy i rozwoju zawodowego / miejsca pracy / możliwość pracy w dobrych, sprzyjających ludziom warunkach oraz godziwa płaca za wykonywaną pracę 217
•
Dostęp do instytucji kulturalnych (kino, teatr itp.)
•
Możliwość prowadzenia zdrowego trybu życia, dostępność wysokiej jakości usług medycznych / Dostęp do specjalistycznej opieki zdrowotnej
•
Dostęp do wiedzy i informacji (biblioteka, Internet, przepływ informacji na terenie gminy),
•
Komunikacja – możliwość szybkiego przemieszczania się (odpowiedni transport i drogi).
•
Ochrona/stan środowiska naturalnego
•
Dostępność wysokiej jakości usług edukacyjnych i kulturalnych / dóbr kultury
•
Możliwość dostępu do instytucji kultury, zdrowia, sportu / Możliwość rozwijania zainteresowań , uczestniczenia w wydarzeniach kulturalnych
•
Możliwość dostępu do organów administracji samorządowej
•
Dobra informacja o poczynaniach i strategii władz, możliwość demokratycznego wpływania na nie oraz na kierunki rozwoju Gminy
•
Rozwinięta infrastruktura techniczna i dostęp do niej
•
Szkolnictwo na wysokim poziomie
•
Możliwość życia w społeczeństwie równych szans
•
Dostęp do szkół, przedszkoli oraz służby zdrowia
•
Zapewnienie mieszkańcom Gminy Mszczonów warunków niezbędnych do zaspokojenia na dobrym poziomie dostępu do świadczonych przez gminę usług.
•
Dostęp do wiedzy, dostęp do pełnej informacji, poczucie bezpieczeństwa, możliwość prowadzenia zdrowego życia, możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej, pomoc w trudnej sytuacji życiowej, możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku, możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie, możliwość opieki nad innymi, możliwość dbania o siebie, możliwość uczestnictwa w życiu publicznym, możliwość życia w społeczeństwie równych szans.
3. Analiza wydatków budżetowych pod kątem możliwości Jak zostało zaznaczone wcześniej, autorka otrzymała niepełne informacje o alokacjach budżetowych pod kątem możliwości. Należy więc pamiętać, że poniższe podsumowanie odpowiada 70,37% całkowitych przewidzianych wydatków gminy. Tam, gdzie wydział bądź jednostka określiły udostępniane przez siebie możliwości, lecz nie wskazały wysokości alokacji budżetowych, możliwości te zaznaczone są krzyżykiem.
218
Tabela 38 Matryca możliwości i wydatków poszczególnych urzędów/jednostek gminnych dostę p do wiedz y
Wydział Organizac yjny i Obsługi Rady Miejskiej
dostę p do pełnej inform acji
poczu poc zu cie bezpie czeńst wa
prowa dzenie zdrow ego życia
znalez ienie pracy i prowa dzenie własn ej działal ności gospo darcze j
pomo cw trudne j sytuac ji życiow ej
praca i życie w odpo wiedni ch warun kach i czysty m środo wisku
dotarc ie do każde go miejsc aw gmini e
opieka nad innymi
dbani eo siebie
uczest nictwo w życiu public znym
życie w społec zeńst wie równy ch szans
X
Wydział Gospodar ki Gminnej
308 896,00
56 450,00
30 223,00
Wydział 722 85 Rozwoju 850,13 468,48 Gospodar czego* Wydział X Spraw Obywatel skich
X
Wydział Finansow oBudżetow y
51 659,05
Gminne X Centrum Informacji
X
X
219
Mszczono 197 wski 000,00 Ośrodek Kultury
20 000,00
43 000,00
Ośrodek Sportu i Rekreacji
3 549 881,22
377 605,96
Zakład Gospodar ki Komunaln ej i Mieszkani owej
6 302 408,00
Miejski Ośrodek Pomocy Społeczne j
348 3 572 626,36 266,25
Miejska Biblioteka Publiczna
38 500,00
Zespół 16 294 Obsługi 677,00 Placówek Oświatow ych** Razem:
17 214 137 0 527, 527,13 127, 127,53
3 878 348 3 572 6 358 x 777, 777,22 626, 626,36 266, 266,25 858,00 858,00
30 0 459 223,00 223,00 105, 105,96
0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet wypełnionych przez wydziały i jednostki organizacyjne Gminy Mszczonów i Addabbo 2008: 10-11.
* Dla Wydziału Rozwoju Gospodarczego wydatki w kategorii „Dostęp do wiedzy” obejmują poprawę warunków technicznych funkcjonowania przedszkoli, szkół i placówek oświatowych, natomiast w kategorii „Dostęp do pełnej informacji” – realizację inwestycji z zakresu budowy sieci wodociągowych oraz związane z nią zebrania z mieszkańcami i mieszkankami, informujące o wykonanych praz planowanych działaniach inwestycyjnych, opracowywanie planów zagospodarowania przestrzennego, etc. ** Dane podane przez ZOPO oparte są na uchwale budżetowej na 2013 rok.
Wykres 4 Podział środków z budżetu gminy Mszczonów na stwarzanie poszczególnych możliwości w 220
stosunku do całkowitego budżetu gminy.
Wiedza Informacja Bezpieczeństwo Polityka równościowa; 0%
Zdrowe życie Wiedza 37.9% Brak danych o alokacji 29.6%
Pomoc instytucjonalna
Życie publiczne; 0% Dbanie o siebie; 1%
Praca
Środowisko Transport
Środowisko 14%
Opieka Dbanie o siebie Opieka; 0%
Pomoc 7.9%
Życie publiczne Informacja; 0,30%;
Transport; 0%
Praca; 0.8%
Zdrowe życie; Bezpieczeństwo; 0% 8.5%
Polityka równościowa Brak danych o alokacji
Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet wypełnionych przez wydziały i jednostki organizacyjne Gminy Mszczonów i Addabbo 2008: 10-11.
Spośród uzyskanych danych, największa proporcja środków przeznaczana jest na realizację możliwości dostępu do wiedzy (37,89%), pracy i życia w odpowiednich odpowiednich warunkach i czystym środowisku (14%) oraz zdrowego życia (8,54%) i pomocy instytucjonanej (7,86%) w trudnej sytuacji życiowej. Wydziały i jednostki, które wypełniły ankietę, nie zadeklarowały żadnych alokacji rzecz życia w społeczeństwie równych szans, poczucia bezpieczeństwa, możliwości dojazdu do każdego miejsca w gminie ani uczestnictwa w życiu publicznym.
4. Wskaźniki zbierane w podziale na płeć Wydziały i jednostki zadeklarowały zbieranie następujących wskaźników w podziale na płeć: •
•
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej: liczba osób korzystających ze specjalistycznych usług opiekuńczych; liczba osób korzystających z usług opiekuńczych; liczba osób korzystających z pomocy sąsiedzkiej Mszczonowski Ośrodek Kultury: wskaźnik dorosłych korzystających z wykładów prowadzonych przez wykwalifikowanych specjalistów z różnych dziedzin nauki w ramach działalności Mszczonowskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku (MUTW); wskaźnik dorosłych korzystających z zajęć z nauki języka angielskiego (MUTW); wskaźnik dorosłych korzystających z zajęć informatycznych (MUTW); wskaźnik dorosłych korzystających z zajęć z promocji zdrowia i zdrowego trybu życia prowadzonych przez „Klub Zdrowia” (MUTW); wskaźnik dzieci w wieku 7-12 lat korzystających z zajęć wokalnych; wskaźnik dzieci w wieku 7-12 lat oraz młodzieży w wieku gimnazjalnym korzystających z zajęć z nauki gry na gitarze; wskaźnik dzieci w wieku 7-12 lat 221
•
•
korzystających z zajęć teatralnych; wskaźnik dorosłych korzystających z zajęć teatralnych; wskaźnik dzieci w wieku 7-12 lat korzystających z zajęć plastycznych; wskaźnik dzieci ze świetlicy prowadzonej przez Stowarzyszenie Rodziców i Opiekunów Dzieci Niepełnosprawnych „Uśmiech Dziecka” korzystających z warsztatów integracyjnych logopedyczno-plastycznych; liczba odbiorców imprez plenerowych, kameralnych, organizowanych z udziałem profesjonalnych wykonawców, wyjazdów do teatrów, wernisaży, zwiedzających wystawy zorganizowane we własnym zakresie; wskaźnik dorosłych korzystających z zajęć rekreacji ruchowej, aerobiku wodnego, Nordic Walking, Salsa-Solo, zajęć z promocji zdrowia i zdrowego trybu życia prowadzonych przez „Klub Zdrowia”; liczba odbiorców wernisaży, liczba odbiorców imprez – koncertów, występów kabaretowych; liczba dzieci w wieku 6 lat uczestniczących w „Spotkaniach z muzyką” – programie edukacyjnym dla uczniów klas zerowych z terenu gminy Mszczonów; liczba odbiorców przedstawień dla dzieci w wykonaniu artystów agencji artystycznych, liczba dzieci uczestniczących w niedzielnych seansach bajek; liczba odbiorców konkursów recytatorskich, liczba odbiorców organizowanych w sali klubowej koncertów dla młodzieży, liczba odbiorców „Karaoke” dla dzieci i młodzieży w klubie MOK, liczba odbiorców Karaoke w plenerze, liczba odbiorców projekcji filmów w plenerze, liczba odbiorców dużych imprez plenerowych dla mieszkańców gminy, liczba odbiorców małych imprez plenerowych dla mieszkańców gminy, liczba odbiorców zajęć feryjnych oraz wakacyjnych dla dzieci, młodzieży i dorosłych; liczba odbiorców wieczorków tanecznych dla dorosłych; liczba odbiorców Gminnych Spotkań Artystycznych Szkół; liczba odbiorców weekendowych seansów filmowych w kinie MOK Ośrodek Sportu i Rekreacji: Anonimowa, elektroniczna ankieta zadowolenia klienta, na podstawie której przeprowadzana jest ewaluacja oferty OSiR. Coroczna analiza statystyczna odwiedzin klientów w poszczególnych obiektach sportowo rekreacyjnych prowadzona jest bez podziału na płeć – wyjątkiem są zajęcia Zumba i Aqua Aerobic. Miejska Biblioteka Publiczna: nie ma obowiązku prowadzenia statystyk w podziale na płeć, ma natomiast w podziale na grupy wiekowe i zawodowe. Jednocześnie program biblioteczny umożliwia wyliczenie liczby osób korzystających z biblioteki według wieku i płci.
5. Dodatkowe uwagi osób wypełniają wypełniających ankietę Osoby wypełniające ankietę wymieniły następujące propozycje poszerzenia zakresu zadań/funkcji wydziałów/jednostek ze strony Radnych i/lub mieszkańców/ek gminy: •
•
• • • •
Miejska Biblioteka Publiczna: organizacja spotkań z autorami, organizacja szkoleń dla gimnazjalistów, promocja biblioteki w społeczności lokalnej – np. wycieczki dla przedszkolaków do biblioteki Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej: na podstawie Uchwały nr XLII/309/06 Rady Miejskiej w Mszczonowie z dnia 28 marca 2006 roku w sprawie wykonania programu wieloletniego „Pomoc państwa w zakresie dożywiania” podwyższono kryterium dochodowe, o którym mowa w art.5 ust.1 ustawy z dnia 29 grudnia 2005r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Pomoc państwa w zakresie dożywiania” do 200%. Mszczonowski Ośrodek Kultury: Mieszkańcy/nki sugerowali/ły zmianę niektórych zajęć w ramach Mszczonowskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Zespół Obsługi Placówek Oświatowych: utworzenie żłobka Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej: budowa nowych sieci wodociągów i kanalizacji Wydział Gospodarki Gminnej: Urządzanie nowych terenów rekreacyjnych oraz placów zabaw dla dzieci realizowane jest w związku z oczekiwaniami mieszkańców. 222
Osoby wypełniające ankietę wymieniły następujące grupy mieszkańców/mieszkanek, mające trudności ze skorzystaniem z oferowanych przez wydziały/jednostki możliwości: •
•
• • • •
Miejska Biblioteka Publiczna: Problemem są schody zarówno w bibliotece w Mszczonowie, jak i filii w Osuchowie – powodują trudności w dotarciu do biblioteki dla osób z problemami z chodzeniem, mam z wózkami czy osób, które wykorzystują wózki do przenoszenia np. zakupów. Drugim problemem są warunki lokalowe filii bibliotecznej, która nie spełnia żadnych norm czy standardów. Kolejnym problemem jest brak toalety dla użytkowników/czek biblioteki w Mszczonowie. Brakuje ciekawie zaaranżowanej biblioteki dla młodych w Mszczonowie. Brakuje oferty innej niż wypożyczanie książek. Brak skomputeryzowania czynności bibliotecznych. Zaburzona struktura wiekowa kadry bibliotecznej (w większości osoby na emeryturze, bądź chwilę przed nią). Blokada użytkowników/czek dorosłych przez konieczność dotarcia do biblioteki w Mszczonowie przez teren gimnazjum w Mszczonowie (mimo oddzielnego wejścia do biblioteki jest konieczne przejście obok boisk szkolnych). Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej: ze skorzystanie z usług MOPS mogą mieć problemy mieszkańcy/nki wiejskich obszarów gminy, gdzie połączenia transportowe nie zawsze odpowiadają lokalnej ludności. Ci z nich, którzy nie posiadają własnego środka transportu, mają mniejszy komfort związany z przemieszczaniem się na terenie gminy. Ośrodek Sportu i Rekreacji: barierę może stanowić dla niektórych fakt, że niektóre propozycje OSiR są płatne. Wydział Spraw Obywatelskich: trudność mogą stanowić problemy związane z brakiem czasu mieszkańców na dotarcie do Urzędu35. Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej: Mieszkańcy tych obszarów gminy, gdzie nie ma sieci wodociągowych lub kanalizacji. Pozostałe wydziały/jednostki nie odpowiedziały na to pytanie, bądź też zaznaczyły, że nie ma takich osób/grup, które mają utrudniony dostęp do ich oferty (MOK, ZOPO, Wydział Rozwoju Gospodarczego, Wydział Gospodarki Gminnej).
Wydziały/jednostki wskazały następujące trudności w realizacji swoich zadań: •
•
•
35
Miejska Biblioteka Publiczna: Brak środków finansowych pozwalających na dokonanie zmian w aranżacjach bibliotek. Przeciągające się procedury ogłaszania programów modernizacji bibliotek . Brak odpowiednio wyszkolonej kadry. Blokady przed wprowadzaniem zmian ze strony pracowników biblioteki. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej: Biurokracja. W ostatnich latach obserwowany jest wzrost „papierkowej” pracy. W związku z powyższym pracownicy/czki nie są w stanie wykonywać swojej pracy tak, jakby chcieli, ponieważ znaczną część swojej uwagi muszą poświęcać na wypełnianie dużej ilości dokumentów. W związku z redukcją etatów obserwuje się również zwiększanie liczby obowiązków pracownikom, co wiąże się z przemęczeniem i wypaleniem zawodowym. Ośrodek Sportu i Rekreacji: Brakuje jeszcze dostatecznych środków na prowadzenia dogłębnych, wielopłaszczyznowych badań w celu pozyskania informacji zwrotnej o zadowoleniu osób korzystających z oferty OSiR. Co za tym idzie, brak pełnej odpowiedzi na potrzeby
Urząd Miejski otwarty jest w poniedziałki, wtorki i czwartki w godz. 8.00 - 16.00, w środy między godz. 8.00 a 17.00 i w piątki od godz. 8.00 do 15.00.
223
•
mieszkańców/ek – oferta oparta jest na analizie „różnych nośników informacji zwrotnej”, lecz nie jest ona kompletna. Wydział Gospodarki Gminnej: często zmieniające się przepisy prawne.
224
VI. Głos mieszkańców i mieszkanek gminy Mszczonów
1. Wprowadzenie W celu zebrania opinii mieszkańców i mieszkanek gminy Mszczonów, przeprowadzony został anonimowy sondaż obywatelski oraz pogłębiony wywiad grupowy (badanie fokusowe). Sondaż obywatelski został umieszczony w wersji elektronicznej na portalu Gminy Mszczonów, gdzie znajdował się przez około dwa miesiące (grudzień 2012 – styczeń 2013). Zebrano 6 ankiet elektronicznych – 5 pochodziło od mężczyzn, jedna od kobiety. Tak mała liczba odpowiedzi nie uprawnia do wnioskowania o całej społeczności i poniższe dane należy traktować jedynie opisowo. Dnia 19 czerwca 2013 roku w siedzibie Urzędu Miejskiego w Mszczonowie odbył się wywiad fokusowy. Wzięło w nim udział 10 osób (5 kobiet, 5 mężczyzn), jeden z uczestniczących w badaniu mężczyzn był niesłyszący. Uwagi pochodzące z wywiadu grupowego zostały podsumowane w punkcie VI.6.
2. Sondaż: opis środowiska badawczego W sondażu wzięły udział osoby w wieku między 25-34 lat (4 osoby, w tym 1 kobieta i 3 mężczyzn) oraz między 35-54 lat (2 mężczyzn). Średni czas zamieszkania w gminie wynosił 29 lat – dla mężczyzn 30 lat, dla kobiety – 25 lat. Wszystkie osoby ankietowane zamieszkiwały miasto Mszczonów. Średnia liczba osób w gospodarstwie domowym wynosiła 3,8 (6 dla kobiety, 3,25 dla mężczyzn). Jeden mężczyzna nie udzielił odpowiedzi na to pytanie. 5 osób ankietowanych, w tym 1 kobieta i 4 mężczyzn, zadeklarowało pracę w pełnym wymiarze czasu (etat), zaś jeden mężczyzna zadeklarował pracę na umowę-zlecenie. Cztery osoby ankietowane, w tym jedna kobieta i trzech mężczyzn, zadeklarowało miesięczne dochody netto wysokości między 1113-2854 zł, jeden mężczyzna 2855 – 5000 zł oraz jeden mężczyzna powyżej 5000 zł. Pięć osób, w tym jedna kobieta, określiło sie jako osoby pełnosprawne. Jeden mężczyzna nie udzielił odpowiedzi na to pytanie. Jeśli chodzi o wykształcenie respondentów, to 2 mężczyzn wskazało wykształcenie zawodowe, dwóch – średnie, zaś jeden – wyższe. Respondentka określiła swoje wykształcenie jako wyższe.
3. Sondaż: charakterystyka „dobrego standardu życia” w rozumieniu respondentów respondentów i respondentki
• • • • • • •
Praca w Mszczonowie Poczucie bezpieczeństwa zapewnione przez stabilną pracę oraz opiekę ze strony lokalnych władz Bezpieczeństwo Kultura społeczna Oferta kulturalna Drogi chodniki i latarnie na jednakowym poziomie w całej gminie Lepszy transport do Warszawy 225
4. Sondaż – ocena działań samorządu przez respondentów i respondentkę (W skali 1-6, gdzie: 1 = nie udostępnia, 2 = w niewielkim stopniu, 3 = w dostatecznym stopniu, 4 = udostępnia na dobrym poziomie, 5 = udostępnia na bardzo dobrym poziomie, 6 = celującym).
Tabela 39 Ocena działań samorządu w ramach sondażu obywatelskiego Kobieta
Mężczyźni
dostęp do wiedzy
2
3
dostęp do pełnej informacji
2
2,8
poczucie bezpieczeństwa
4
2,2
prowadzenie zdrowego życia
2
3
znalezienie pracy i prowadzenie własnej działalności gospodarczej
3
2,4
pomoc w trudnej sytuacji życiowej 2
2,3
praca i życie w odpowiednich warunkach i czystym środowisku
2
2,3
dotarcie do każdego miejsca w gminie
4
2,2
opieka nad innymi
3
1,7
dbanie o siebie
2
3,5
uczestnictwo w życiu publicznym
2
2,2
życie w społeczeństwie równych szans
1
2,5
Źródło: opracowanie własne na podstawie sondażu obywatelskiego. Najwyższe i najniższe oceny zostały wytłuszczone.
5. Sondaż: zestawienie propozycji respondentów/respondentki dot. gminy • • • •
Praca dla mieszkańców Mszczonowa Monitoring miejski Więcej koszy na śmieci Budowa parku 226
• • • • •
Podjęcie kroków, by rozwiązać problem rowerzystów, którzy z powodu niewielkiej liczby ścieżek rowerowych poruszają się po ulicach miasta i nie znają przepisów ruchu drogowego Jednakowy poziom infrastruktury drogowej w całej gminie Kanalizacja i wodociągi Gminny bus, który jeździłby jako satelita po całej gminie i dowoził na Dworzec Centralny Zmiana burmistrza36
6. Wywiad grupowy: podsumowanie uwag osób uczestniczących Osoby uczestniczące w badaniu uznały Mszczonów za gminę raczej bezpieczną, gdzie można wyjść na miasto o każdej porze. Głos ten w szczególności podchodził od młodego mężczyzny, z którym nie zgodziła się kobieta. Gdy była mowa o przypadkach kradzieży, "bandytyzmu" czy wandalizmu, jedna z kobiet uzasadniła to bezrobociem i brakiem zajęcia dla ludzi. W szkołach w gminie funkcjonują klasy integracyjne. W wywiadzie padły również głosy o tym, że w gminie ciężko jest osobom z niepełnosprawnościami i ich rodzinom – jako przykład podano niezbyt przychylny stosunek szkół do dzieci z niepełnosprawnościami. Zgłoszono również problem, jaki dla osób niesłyszących stanowi brak tłumaczy języka migowego w urzędach. Osoby uczestniczące w badaniu mówiły o bogatej ofercie gminy - zarówno jeśli chodzi o kulturę, dużą liczbę boisk, jak i np. darmowy dostęp do Internetu czy bezpłatnych porad prawnych (raz w tygodniu). Zaznaczono, że wiele zajęć jest bezpłatnych, lecz mieszkańcy i mieszkanki gminy są o tym informowani/e w niedostatecznym stopniu. Jedna z kobiet zasugerowała, że, być może, wiąże się to z faktem, że informacje umieszczane są w Internecie, z którego nie wszyscy korzystają. Osoby uczestniczące wymieniały różne kanały komunikacji lokalnych instytucji z mieszkańcami/nkami – od stron internetowych, przez powiadomienia sms, listy czy też np. grupowe spotkania z burmistrzem, podczas których osoby uczestniczące mają również możliwość wyrażenia swoich potrzeb. Inna młoda kobieta zauważyła, że dla osób pracujących w branży produkcyjnej czy logistycznej dostęp do oferty kulturalnej czy sportowej może być utrudniony, ponieważ zawody te wiążą się również z pracą weekendową. W kwestii dostępu do informacji, poważny problem stanowi również brak dostępu do Internetu dla osób ubogich i niepełnosprawnych – według respondenta gmina powinna pomóc osobom ubogim i niepełnosprawnym w dostępie do Internetu, powinien być taki program dla osób ubogich, niepełnosprawnych. Ułatwiłoby to im zarówno dostęp do edukacji, jak i poszukiwanie pracy. Pojawiła się również kwestia trudności w dostępie do lekarzy, w szczególności specjalistów. Podkreślono także trudności z transportem do/z miejscowości w gminie innych niż Mszczonów. O ile według rozmówców/czyń, na przykład, dojazd do szkół podstawowych i gimnazjum jest dobry, to jakość dojazdu do liceum zależy już od szkoły. Zwrócono również uwagę na brak transportu na obrzeża gminy w soboty, niedziele i święta. Za istotne uznano także skomunikowanie Mszczonowa z Warszawą oraz Łodzią, które istnieje, ale połączenia nie zawsze są dogodne. Uznano, że przydałaby się również kolej. Zauważono także, że osoby, które mieszkają dalej od Mszczonowa, na wsi, nie zawsze mają czas czy środki, żeby dojechać do Mszczonowa. Jeden z respondentów dodał, że gmina organizuje transport dla uczniów/uczennic gimnazjum, a także, że publiczny transport w stronę Żyrardowa jest dobry, natomiast w stronę Skierniewic nie ma dojazdów. Według niego brakuje także autobusów do Warszawy.
36
W wyborach samorządowych w 2010 roku 71,44% ważnych głosów oddano na obecnego burmistrza Józefa Kurka.
227
Za kwestię kluczową dla dobrego standardu życia osoby uczestniczące w badaniu uznały możliwość pracy. Jednocześnie pojawiły się głosy, że szczególnie trudno w Mszczonowie znaleźć pracę osobom w wieku między 35 a 50 rokiem życia. Jedna z kobiet zauważyła, że osoby ubogie nie przychodzą do instytucji publicznych, bo się wstydzą swojego ubóstwa, gorszego standardu materialnego i boją się starać o jakąkolwiek pomoc. To do tych osób się trudno dostać instytucjom pomocowym. Ta sama rozmówczyni zaobserwowała także malejące zainteresowanie wolontariatem, szczególnie wśród młodzieży.
Rekomendacje osób uczestniczących w badaniu: • •
•
po gminie mógłby jeździć samochód i ogłaszać przez mikrofon informacje o wydarzeniach czy atrakcjach dziejących się w gminie; nie jest możliwe korzystanie ze ścieżek rowerowych w celu jazdy na rolkach/łyżworolkach, ale nie jest to możliwe, ponieważ ścieżki rowerowe są wyłożone kostką brukową – warto rozważyć zastosowanie innego materiału; gminy, które leżą na drodze między Mszczonowem i Skierniewicami, powinny się porozumieć i zorganizować wspólny transport dla ludzi, którzy tam mieszkają. Poszczególni przewoźnicy powinni honorować nawzajem swoje bilety, ulgi, które mają, a także bilety dla niepełnosprawnych.
7. Alokacje budżetowe gminy a priorytety przedstawicieli samorządu oraz oraz respondentów i respondentki sondażu W części V.3 na podstawie ankiet wypełnionych przez wydziały i jednostki organizacyjnej gminy wskazano, że spośród uzyskanych danych, największa proporcja środków przeznaczana jest na realizację możliwości dostępu do wiedzy (37,89% budżetu gminy), pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku (14%), zdrowego życia (8,54%) i pomocy w trudnej sytuacji życiowej (7,86%). W sumie alokacje na realizację tych trzech możliwości stanowią ponad 68% wydatków gminy37. W części IV.9 zestawione zostały priorytety wskazane w trakcie wywiadów przez przedstawicieli lokalnych władz. Średnio najwyższe wagi zostały przyznane kolejno poczuciu bezpieczeństwa (poz. 1), możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej (poz. 2) oraz możliwości dostępu do wiedzy. Najmniejsze wagi zostały zaś przypisane możliwości dostępu do pełnej informacji (poz. 9), możliwości dbania o siebie (poz. 10) i uczestnictwu w życiu publicznym (poz. 11). Możliwość życia w społeczeństwie równych szans znalazła się na pozycji 7-ej. W sondażu, mężczyźni największą wagę przypisali kolejno możliwości pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku (poz. 1), pomocy w trudnej sytuacji życiowej (poz. 2) i możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej (poz. 3). Najmniejsze wagi zostały zaś przypisane możliwości dbania o siebie oraz uczestnictwa w życiu publicznym (obie poz. 9), dostępu do informacji (poz. 10) i dostępu do wiedzy (poz. 11). Możliwość życia w społeczeństwie równych szans znalazła się na pozycji 8-ej.
37
Jak zostało wskazane w części V.1 niniejszego raportu, zgromadzone z ankiet dane odpowiadają w sumie 70,37% budżetu gminy.
228
Jedyna uczestnicząca w sondażu kobieta największą wagę przypisała kolejno możliwości życia w społeczeństwie równych szans (poz. 1), możliwości dbania o siebie (poz. 2) i ex aequo na pozycji 3-ej dostępowi do informacji, możliwości prowadzenia zdrowego życia, możliwości znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej oraz pomocy w trudnej sytuacji życiowej. Najniższa waga została przypisana dostępowi do wiedzy (poz. 8), transportowi (poz. 7) oraz opiece nad innymi i uczestnictwu w życiu publicznym (poz. 6 ex aequo).
Tabela 40 Waga poszczególnych możliwości w zależności od przeznaczanych na nie funduszy przez gminę w porównaniu do wskazań przedstawicieli gminy oraz respondentów i respondentek. Prioryte Wg wydatków t gminy38
Wg priorytetu wskazanego przez przedstawicieli gminy
Wg priorytetu wskazanego przez respondentkę
Wg priorytetu wskazanego przez respondentów
1
Dostęp do wiedzy
Bezpieczeństwo
Możliwość życia w społeczeństwie równych szans
Odpowiednie warunki
2
Odpowiednie warunki
Praca
Możliwość dbania o siebie
Pomoc gminy w trudnej sytuacji życiowej
3
Pomoc gminy w trudnej sytuacji życiowej / Zdrowe życie
Dostęp do wiedzy
Dostęp do informacji Praca / Zdrowe życie / Praca / Pomoc gminy w trudnej sytuacji życiowej
4
Możliwość dbania o siebie
Odpowiednie warunki
-
Transport
5
Praca
Zdrowe życie
Bezpieczeństwo
Zdrowe życie
6
Dostęp do informacji Pomoc gminy w trudnej sytuacji życiowej
-
Bezpieczeństwo
Odpowiednie warunki
Możliwość opieki nad innymi
7
38
Możliwość życia w społeczeństwie równych szans
Na podstawie ankiet wypełnionych przez wydziały i jednostki; dotyczy 70,37% budżetu gminy.
229
8
Transport / Możliwość opieki nad Możliwość życia w Możliwość opieki nad innymi / społeczeństwie innymi uczestnictwa w życiu równych szans publicznym
9
Dostęp do informacji Transport
Możliwość dbania o siebie / uczestnictwa w życiu publicznym
10
Możliwość dbania o siebie
Dostęp do informacji
11
Możliwość uczestnictwa w życiu publicznym
Dostęp do wiedzy
Dostęp do wiedzy
Źródło: opracowanie własne.
230
VII. Podsumowanie badań, wnioski i rekomendacje Działania podjęte w ramach projektu Budżet Równych Szans stanowią pilotaż, którego celem było sprawdzenie, czy i w jaki sposób perspektywa równości płci jest obecna w polityce i działaniach wybranych gmin. Polityka równych szans kobiet i mężczyzn nie była dotąd w Polsce wdrażana na poziomie samorządowym, należy więc podkreślić wagę gotowości władz Mszczonowa do poddania się niniejszemu badaniu oraz do podjęcia wysiłków w celu wdrożenia wypracowanych rekomendacji. Nie będzie odkrywczym stwierdzenie, że potrzeba aktywnego przeciwdziałania dyskryminacji nie cieszy się w Polsce jeszcze powszechnym zrozumieniem, zarówno na poziomie samorządowym, jak i centralnym. W przypadku gminy Mszczonów w dokumentach strategicznych wyodrębnia się niektóre grupy w sposób szczególny narażone na dyskryminację, np. ze względu na wiek czy niepełnosprawność. Jednocześnie kategoria płci – najbardziej uniwersalna spośród przesłanek dyskryminacji – okazuje się być wręcz „przezroczysta” i jest niewidoczna bądź bagatelizowana jako przesłanka różnicująca potrzeby i możliwości mieszkańców i mieszkanek. Niniejszy raport powstał na podstawie badań przeprowadzonych w gminie Mszczonów, w celu wstępnej diagnozy jakości życia jej mieszkańców i mieszkanek oraz tego, czy/w jakim stopniu gmina realizuje inicjatywy na rzecz wyrównywania szans kobiet i mężczyzn. Sprawdzono także czy/ w jaki sposób w działaniach podejmowanych przez lokalne instytucje uwzględniana jest problematyka płci społeczno-kulturowej (gender); czy łączy się ona z percepcją dobrego standardu życia oraz czy ma wpływ na sytuację życiową mieszkańców i mieszkanek gminy Mszczonów. Badanie objęło dane gromadzone przez Główny Urząd Statystyczny, a także instytucje funkcjonujące na terenie gminy; analizę dokumentów strategicznych gminy z perspektywy obszarów interwencji priorytetowych dla władz gminy oraz obecności kategorii płci; analizę znaczenia dobrego standardu życia dla mieszkańców i mieszkanek gminy oraz dla jej władz, zarówno w sferze deklaratywnej, jak i w przełożeniu na alokacje budżetowe. Znaczna część wskaźników efektywności stosowanych przez gminę oraz danych statystycznych nie jest segregowana ze względu na płeć lub ich posegregowanie wymaga dodatkowego nakładu pracy. Jednocześnie nawet jeśli istnieją dane statystyczne w podziale na płeć, rzadko są one w tej postaci przedstawiane w ramach strategicznych dokumentów i analiz. Kobiety stanowią 52% osób zamieszkujących gminę, przy czym stanowią w gminie zaledwie 39% osób pracujących (zarobkowo) oraz 51% osób bezrobotnych, mimo że jednocześnie dominują wśród osób wykształconych (stanowią 64% osób z wyższym wykształceniem oraz 55% osób z wykształceniem średnim). Dane te wskazują na zależność pomiędzy płcią a bezrobociem. bezrobociem Jednocześnie, choć Strategia Rozwoju Mszczonowa do 2020 r. pośród słabych stron gminy wymienia niski poziom wykształcenia lokalnej ludności, to nie analizuje się przyczyn niskiego odsetka statystycznie lepiej wykształconych kobiet pośród osób pracujących zarobkowo. Dane dotyczące dostępności instytucjonalnej opieki zdają się tłumaczyć niski odsetek kobiet pośród osób pracujących zarobkowo w gminie Mszczonów. O ile w 2012 roku 89,5% dzieci w wieku 3-6 lat było objętych wychowaniem przedszkolnym, o tyle liczba miejsc w żłobkach umożliwiała objęcie opieką jedynie 4,5% dzieci do lat 3. W takiej sytuacji w Polsce nieodpłatną pracę opiekuńczą zazwyczaj wykonują kobiety39.
39
Por. Budżet czasu ludności, GUS 2005
231
Przeciętne miesięczne zarobki brutto w powiecie żyrardowskim stanowią około 94,6% średniej krajowej, przy czym należy pamiętać, że w Polsce przeciętne zarobki kobiet zatrudnionych na tych samych stanowiskach są od 6% do nawet 25% niższe od zarobków mężczyzn40. Ponadto, w gminie Mszczonów kobiety dominują też wśród osób z niepełnosprawnościami (56%) oraz osób starszych – stanowią 62% osób powyżej 65 roku życia. W Mszczonowie to kobiety stanowią 64% osób korzystających ze świadczeń Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Warto także dodać, że w Unii Europejskiej ryzyko ubóstwa dla starszych kobiet wynosi 22% i jest wyższe niż dla mężczyzn o 6 punktów procentowych. W Polsce emerytury kobiet są też o ok. 30% niższe niż emerytury mężczyzn. Wymienione czynniki wskazują, że kobiety częściej niż mężczyźni są zagrożone ubóstwem. ubóstwem Warto zaznaczyć, że udział działu Pomoc Społeczna w planie wydatków Gminy Mszczonów na 2012 rok wynosi 11,17%. Czynniki ryzyka dla zdrowia i bezpieczeństwa są zróżnicowane dla mężczyzn i kobiet. Mężczyźni i chłopcy stanowią zasadniczą większość odbiorców oferty sportowej w gminie (84% osób ćwiczących w klubach sportowych). Jednocześnie przeciętne dalsze trwanie życia mężczyzn w gminie jest krótsze niż kobiet aż o 8 lat. W powiecie żyrardowskim to oni częściej znajdują się wśród osób poszkodowanych w wypadkach w miejscy pracy (58%). Jak zostało podkreślone wyżej, w Mszczonowie kobiety dominują wśród osób z niepełnosprawnościami oraz osób starszych. W skali kraju, kobiety stanowią 65% ofiar przemocy w rodzinie, zaś mężczyźni – niemal 93% osób podejrzewanych o jej stosowanie. Ponadto mężczyźni częściej stosują alkohol oraz częściej kierują pojazdami w stanie nietrzeźwym (ponad 94% przypadków w gminie Mszczonów). W planie wydatków Gminy Mszczonów na 2012 rok udział wydatków w rozdziale Przeciwdziałanie alkoholizmowi wynosi 0,41%, zaś dotacja na dofinansowanie kosztów prowadzenia noclegowni z całodziennym pobytem dla dzieci i kobiet zagrożonych lub dotkniętych przemocą w rodzinie i środowisku wynosi 0,15% przewidzianych wydatków. Kobiety częściej niż mężczyźni korzystają z oferty kulturalnej w gminie – stanowią na przykład aż 71% osób, które w 2012 roku skorzystały z oferty Miejskiej Biblioteki Publicznej w Mszczonowie, to one również w przeważającej części stanowią odbiorczynie oferty Mszczonowskiego Ośrodka Kultury. Jednocześnie kobiety stanowią jedynie 16% osób ćwiczących w klubach sportowych. Warto zauważyć, że w planie wydatków gminy Mszczonów na 2012 rok wydatki przewidziane w dziale Kultura fizyczna i sport wyniosły 11,35% budżetu gminy. Objęły one między innymi wydatki inwestycyjne na rzecz obiektów sportowych (21% działu), wydatki na rzecz instytucji kultury fizycznej (72% działu) i zadania w zakresie kultury fizycznej i sportu (7% działu). Jednocześnie wydatki w dziale Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego wyniosły jedynie 3,53% budżetu gminy. Dział ten obejmuje wydatki w kategoriach Domy i ośrodki kultury, świetlice i kluby (82% działu) oraz biblioteki (18% działu). Kobiety są znacznie liczniejsze na stanowiskach niższego szczebla – stoją na czele wszystkich wydziałów Urzędu Miejskiego, to one też częściej są sołtyskami (53%). To mężczyźni jednak stanowią większość pośród przedstawicieli gminy najwyższego szczebla – płci tej jest burmistrz, wiceburmistrzowie, a także ponad 86% radnych. Dane te potwierdzają związek między płcią a możliwością możliwością uczestniczenia w procesach podejmowania decyzji oraz dostępie do władzy.
Rekomendacje dla samorządu Mszczonowa
1) Planowanie lokalnych polityk oraz tworzenie dokumentów strategicznych:
40
Sedlak&Sedlak, Ogólnopolskie Badanie Wynagrodzeń 2012
232
•
Gromadzenie wszelkich danych w podziale na płeć, w szczególności danych o osobach korzystających z gminnych usług i świadczeń, uczestniczących w wydarzeniach finansowanych lub dofinansowywanych przez gminę, osób zakładających i prowadzących własną działalność gospodarczą (z uwzględnieniem rozmiaru firm i branży), i in.
•
Zestawianie danych, które umożliwi analizę położenia osób zagrożonych wykluczeniem / wykluczonych ze względu na więcej niż jedną przesłankę, np. płeć, wiek, (nie)pełnosprawność, miejsce zamieszkania etc.
2) Edukacja antydyskryminacyjna, w tym w zakresie równości kobiet i mężczyzn •
Realizacja szkoleń dla pracowników i pracowniczek Urzędu Miejskiego, radnych oraz jednostek organizacyjnych
•
Edukacja równościowa dzieci i młodzieży, która w perspektywie długoterminowej przyczyni się do eliminowania zjawiska przemocy (nie tylko w rodzinie, ale również ze względu na płeć, czy w grupach rówieśniczych) oraz wyrówna szanse realizowania swojego potencjału oraz dostępu do realizowania możliwości przez kobiety i mężczyzn
3) Polityka lokalna • • • •
•
•
Wprowadzenie budżetu zadaniowego. Analiza wpływu oraz ewaluacja efektów wydatków gminnych pod kątem płci Wdrażanie narzędzi partycypacji obywatelskiej Rozszerzenie bądź uwzględnienie w polityce gminy potrzeb i perspektyw innych grup zagrożonych wykluczeniem społecznym ze względu na różne przesłanki chronione, w tym płeć, wiek, sprawność, orientację psychoseksualną, przynależność narodowa lub etniczna. Podjęcie działań zmierzających do zwiększenia aktywności sportowej kobiet oraz uczestnictwa mężczyzn w kulturze, na przykład poprzez konsultacje i badanie szczególnych potrzeb tych grup we wskazanych obszarach oraz rozszerzenie oferty odpowiednich instytucji (MOK, OSiR, Miejska Biblioteka Publiczna) tak, aby te potrzeby w większym stopniu spełniać. Przeciwdziałanie wykluczeniu kobiet i mężczyzn mieszkających na wiejskim obszarze gminy, nie tylko poprzez inwestycje infrastrukturalne (wodociągi, kanalizacja, drogi, transport publiczny), ale również poprawienie dostępu do oferty kulturalnej czy edukacyjnej.
233
Literatura Addabbo T. (2008), Gender Budgeting & Capability Approach, Bilbao 9 10 June Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych, ostatni dostęp: 5.11.2013 Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie Gminy Mszczonów na lata 2012-2017, http://www.mops.mszczonow.pl/upload/przemoc.pdf, ostatni dostęp: 26.10.2013 Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii i Przemocy w Rodzinie na 2012 rok, http://www.bip.mszczonow.pl/plik,1506,121pdf.pdf, ostatni dostęp: 26.10.2013 Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Mszczonów na lata 2007-2015, http://www.mszczonow.pl/plik,55,lokalny-program-rewitalizacji-miasta.pdf, ostatni dostęp: 26.10.2013 Mazowiecka Agencja Energetyczna Sp. z o.o, Założenia do planu zaopatrzenia Gminy Mszczonów w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, Warszawa 2011, dostęp 28.10.2013, http://www.bip.mszczonow.pl/plik,2094,projekt-zalozen.pdf “MENDING INEQUALITIES. Men and Gender Equality in the OSCE Region". OSCE, Vienna, June 2011, http://www.osce.org/gender/80978, dostęp: 27.10.2013 Merkuriusz Mszczonowski. Gminny Biuletyn Informacyjny, lipiec 2013 / nr 07 (212), http://www.mszczonow.pl/plik,1864,mm-lipiec-7-2013-pdf.pdf, ostatni dostęp: 27.10.2013NolenHoeksema S., Gender differences in risk factors and consequences for alcohol use and problems, [w:] Clinical Psychology Review 24 (2004) 981 – 1010, http://www.yale.edu/snhlab/Health%20Consequences_files/Nolen-Hoeksema,%202004.pdf, dostęp: 27.10.2013 PARPA, Wzory konsumpcji alkoholu w Polsce, 2008, http://www.parpa.pl/download/wyniki%20badania%20wzory%20konsumnpscji%202008_%202 %20metody_poprMFdoc.pdf, dostęp: 27.10.2013 Program Ochrony Środowiska Gminy Mszczonów, http://www.bip.mszczonow.pl/plik,336,prog-sroddoc.doc, ostatni dostęp: 26.10.2013 Roczny program współpracy Gminy Mszczonów z organizacjami pozarządowymi na rok 2012, http://www.bip.mszczonow.pl/plik,1267,uchwala-nr-xv-112-11.pdf, ostatni dostęp: 26.10.2013 Statut Gminy Mszczonów, http://www.bip.mszczonow.pl/plik,229,statut-gminy.pdf, ostatni dostęp: 26.10.2013 Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Mszczonów na lata 2009-2015, http://www.bip.mops.mszczonow.pl/upload/Strategia%20Integracji%20i%20Rozwi%C4%85zywa nia%20Problem%C3%B3w%20Spo%C5%82ecznych%20Gminy%20Mszczon%C3%B3w%20na%2 0lata%202009-2015.doc, ostatni dostęp: 26.10.2013 Strategia Rozwoju Mszczonowa do 2020 r., http://www.mszczonow.pl/plik,52,strategia-rozwojugminy.pdf, ostatni dostęp: 26.10.2013 System Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną Gminy Mszczonów na lata 2009-2015, http://www.bip.mops.mszczonow.pl/upload/Strategia%20Systemu%20Profilaktyki%20i%20Opie 234
ki%20nad%20Dzieckiem%20i%20Rodzin%C4%85%20Gminy%20Mszczon%C3%B3w%20na%20l ata%202009-2015.doc, ostatni dostęp: 26.10.2013 Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej, Słownik pojęć z zakresu równości i przeciwdziałania dyskryminacji, http://rownosc.info/rownosc.php/dictionary/item/id/270, dostęp: 25.10.2013 WHO, Status Report on Alcohol and Health in 35 European Countries 2013, http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0017/190430/Status-Report-on-Alcohol-andHealth-in-35-European-Countries.pdf, dostęp: 29.10.2013
Spis tabel i wykresów Tabela 1 Analiza dokumentów strategicznych pod kątem możliwości. ................................................................ 178 Tabela 2 Udział procentowy działów w planie wydatków Gminy Mszczonów na 2012 rok ........................... 187 Tabela 3 Udział procentowy działów w planie dochodów Gminy Mszczonów na 2012 rok .......................... 188 Tabela 4 Szkoły podstawowe oraz liczba ich uczniów/uczennic w roku 2012 .................................................... 190 Tabela 5 Gimnazja oraz liczba ich uczniów/uczennic w roku 2012.......................................................................... 190 Tabela 6 Wykształcenie mieszkanek i mieszkańców gminy, 2002 rok. ................................................................... 190 Tabela 7 Kultura i sztuka, 2012 .............................................................................................................................................. 191 Tabela 8 Przestępczość w Gminie Mszczonów w 2006 roku ...................................................................................... 193 Tabela 9 Przemoc w rodzinie w gminie Mszczonów w 2012 roku ........................................................................... 193 Tabela 10 Liczba sprawców wybranych przestępstw w podziale na płeć w 2012 roku ................................... 194 Tabela 11 Przeciętne dalsze trwanie życia mieszkańców/ek, dane dla podregionu warszawskiego zachodniego, prognozy na 2012 rok. ....................................................................................................................... 195 Tabela 12 Liczba osób z niepełnosprawnościami w wieku 15 lat i więcej, 2002 rok. ........................................ 195 Tabela 13 Liczba osób w wieku 65 lat i więcej, 2012 rok.............................................................................................. 195 Tabela 14 Liczba łóżek w szpitalach ogólnych na poziomie powiatu, 2011 rok. ................................................ 197 Tabela 15 Pracujący wg płci, 2012 rok. ............................................................................................................................... 197 Tabela 16 Bezrobotni zarejestrowani wg płci, 2012 rok. .............................................................................................. 198 Tabela 17 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w powiecie żyrardowskim, 2012. .......................... 198 Tabela 18 Podmioty gospodarcze zarejestrowane na terenie gminy według wielkości, 2012 rok. ............ 198 Tabela 19 Podmioty gospodarcze zarejestrowane na terenie gminy według PKD2007 i rodzajów działalności, 2012 rok. .................................................................................................................................................... 198 Tabela 20 Powierzchnia użytków rolnych, 2005 rok. ..................................................................................................... 199 Tabela 21 Beneficjentki/ci pomocy społecznej, 2012 rok. ........................................................................................... 199 Tabela 22 Placówki stacjonarnej pomocy społecznej, 2012 rok................................................................................ 199 Tabela 23 Świadczedniobiorcy/czynie Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, 2012 rok. .......................... 199 235
Tabela 24 Osoby poszkodowane w wypadkach w pracy według płci, powiat żyrardowski, 2011 rok........ 200 Tabela 25 Długość dróg (w kilometrach) według kategorii; zagęszczenie sieci drogowej, 2011 rok. ......... 201 Tabela 26 Liczba aut osobowych zarejestrowanych na terenie gminy Mszczonów na dzień 5 listopada 2013 roku ............................................................................................................................................................................ 202 Tabela 27 Liczba urodzeń żywych w gminie Mszczonów, 2012 rok. ....................................................................... 202 Tabela 28 Liczba żłobków i przedszkoli oraz miejsc, 2012 rok. .................................................................................. 202 Tabela 29 Urodzenia żywe, lata 2006-2012....................................................................................................................... 203 Tabela 30 Liczba osób korzystających z biblioteki, 2012 rok (dane dotyczą tylko biblioteki w Mszczonowie, nie obejmują filii w Osuchowie) ................................................................................................................................. 203 Tabela 31 Liczba osób uczestniczących w zajęciach realizowanych w Mszczonowskim Ośrodku Kultury, 2012 rok. .............................................................................................................................................................................. 204 Tabela 32 Liczba klubów sportowych i osób w nich ćwiczących, 2012 rok. ......................................................... 205 Tabela 33 Tereny zielone na terenie gminy Mszczonów w 2012 roku.................................................................... 206 Tabela 34 Wybory samorządowe w gminie Mszczonów w 2010 roku.................................................................... 207 Tabela 35 Sołtysi/ sołtyski w gminie Mszczonów, 2012 rok ........................................................................................ 207 Tabela 36 Radni i radne gminy według wieku, 2011 rok. ............................................................................................ 207 Tabela 37 Zestawienie wag nadanych przez przedstawicieli samorządu poszczególnym możliwościom. ................................................................................................................................................................................................ 214 Tabela 38 Matryca możliwości i wydatków poszczególnych urzędów/jednostek gminnych ........................ 219 Tabela 39 Ocena działań samorządu w ramach sondażu obywatelskiego ........................................................... 226 Tabela 40 Waga poszczególnych możliwości w zależności od przeznaczanych na nie funduszy przez gminę w porównaniu do wskazań przedstawicieli gminy oraz respondentów i respondentek. ....... 229
Wykres 1 Ludność gminy Mszczonów według płci i grup wieku, 2012 rok. .......................................................... 175 Wykres 2 Ludność obszaru miejskiego gminy Mszczonów według płci i grup wieku, 2012 rok. .................. 175 Wykres 3 Ludność obszaru wiejskiego gminy Mszczonów według płci i grup wieku, 2012 rok. .................. 176 Wykres 4 Podział środków z budżetu gminy Mszczonów na stwarzanie poszczególnych możliwości w stosunku do całkowitego budżetu gminy. ........................................................................................................................ 220
236
Raport z badaĹ&#x201E; zrealizowanych w gminie Gdynia
Autorka: Autorka: Marta Siciarek
237
Wstęp Projekt „Budżet Równych Szans. Gender budgeting dla samorządów” realizowany jest przez Biuro Projektowe Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) w Polsce we współpracy z gminą Gdynia. Gdynia została jednym z 4 (obok Pleśnej, Mszczonowa i Klucz) laureatów konkursu, którego celem jest upowszechnianie polityki równościowej na szczeblu samorządowym oraz wdrażanie elementów budżetu wrażliwego na płeć (nazywanego też budżetem równych szans). Regionalną asystentką w projekcie, odpowiedzialną za komunikację z przedstawicielami/kami samorządu, przeprowadzenie badań oraz napisanie raportu była Marta Siciarek, ekspertka ds. równosci płci i trenerka antydyskryminacyjna, członkini Stowarzyszenia Współpracy Kobiet NEWW oraz Centrum Wsparcia Imigrantów i Imigrantek w Gdańsku. Podstawowe założenia budżetu wrażliwego na płeć dotyczą faktu, że na różnych obszarach realizacji potencjału oraz potrzeb mieszkańców i mieszkanek gminy (jak na przykład rynek pracy, uczestnictwo w życiu politycznym i procesach decyzyjnych, inwestycje miejskie) możliwości kobiet i mężczyzn nie są równe. Płeć bywa przeszkodą w dostępie do zasobów publicznych, co wpływa istotnie na standard życia mieszkańców i mieszkanek gmin – na niekorzyść kobiet. Budżet równych szans umożliwia planowanie gminnych wydatków zgodnie z potrzebami wszystkich mieszkańców i mieszkanek gminy przy jednoczesnym uwzględnieniu ich wieku, niepełnosprawności czy innych ograniczeń wynikających z sytuacji życiowej, co przekłada się na ogólne podniesienie jakości życia w gminie. Przyjęcie takiej perspektywy w badaniach nad jakością życia i rolą samorządu w stwarzaniu/ poprawie dobrobytu mieszkanek i mieszkańców gminy oznacza uwzględnianie potrzeb, pozycji i specyficznej sytuacji kobiet i mężczyzn w analizowaniu wszystkich przejawów działalności gminy na etapie planowania (dokumenty strategiczne), realizacji (np. analiza budżetu) i ewaluacji (np. mierniki efektywności, wskaźniki realizacji zadań, dane statystyczne) polityki lokalnej.
W projekcie przyjęto odgórnie listę możliwości stwarzanych przez władze lokalne: •
„dostęp do wiedzy (edukacji i szkoleń w ciągu całego życia)
•
dostęp do pełnej informacji (mieszkańcy czują się dobrze poinformowani odnośnie decyzji podejmowanych w Gminie, komunikacja jest sprawna i skuteczna)
•
poczucie bezpieczeństwa (zadowalające bezpieczeństwo w sferze publicznej i prywatnej, dzięki adekwatnemu planowaniu i rozwojowi Gminy, mieszkalnictwu i regulacjach bezpieczeństwa)
•
możliwość prowadzenia zdrowego życia (dbałość o środowisko naturalne, pomoc sanitarna, bezpieczeństwo na drogach (chodniki, ścieżki rowerowe, wyraźne oznaczenie, limity prędkości), programy dla mieszkańców (aktywności sportowe), promowanie zdrowego odżywiania się, dostęp do terenów zielonych, obiektów sportowych)
•
możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej (wystarczająca opieka nad dziećmi, osobami niepełnosprawnymi i starszymi, by kobiety i mężczyźni (rodzina) mogli realizować swój potencjał zawodowy w równym stopniu; przyjazne i skuteczne urzędy pracy, aktywna walka z bezrobociem, pomoc kobietom i mężczyznom w rozwijaniu własnej działalności gospodarczej)
•
pomoc w trudnej sytuacji życiowej (usługi i transfery pieniężne)
238
•
możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku (bezpieczeństwo i dobry standard pracy (włączając miejsce pracy), dobry standard mieszkalnictwa komunalnego i socjalnego, aktywna polityka środowiskowa, angażowanie mieszkańców w programy minimalizacji i segregacji odpadów, ograniczanie zużycia zasobów naturalnych (prąd, woda, gaz etc.), ekologiczny transport, inwestycje w odnawialne źródła energii, oczyszczalnie, filtry etc. tak aby jakość środowiska wzrastała (gleby, wody, powietrza etc.))
•
możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie (zadowalający transport i infrastruktura)
•
możliwość opieki nad innymi (tworzenie ośrodków i programów pomocy opieki nad innymi, ośrodków dziennego, jak i całodobowego pobytu, programów pomocy domowej np. rodzinom wielodzietnym, wsparcia socjalnego i społecznego (poza transferami), promowanie wolontariatu)
•
możliwość dbania o siebie (czas wolny mieszkańców do własnej dyspozycji, zadowalające uczestnictwo w kulturze, wydarzeniach sportowych i wykorzystanie publicznych obiektów oraz przestrzeni rekreacji)
•
możliwość uczestnictwa w życiu publicznym (uczestnictwo w życiu społecznym, reprezentacja polityczna, podejmowanie decyzji)
•
możliwość życia w społeczeństwie równych szans (promocja równych szans kobiet i mężczyzn, oraz grup marginalizowanych - szczególnie ze względu na status ekonomiczny i społeczny).” (zob. narzędzie nr 1 w niniejszej publikacji, str. 48).
Skrócony opis narzędzi Wyjściowym narzędziem wykorzystywanym w projekcie była wstępna charakterystyka gminy, czyli zebranie możliwie najnowszych danych statystycznych i opisowych dotyczących gminy Gdynia z podziałem na płeć i pogrupowanych według przyjętej w projekcie listy możliwości. Drugą część narzędzia stanowiła analiza dokumentów strategicznych, w oparciu o które funkcjonuje gmina, pod kątem realizowania wymienionych w projekcie możliwości, także z uwzględnieniem kategorii płci. Drugim narzędziem był wywiad kierowany, przeprowadzany z wybranymi przedstawicielkami i przedstawicielami samorządu Gdyni oraz radnymi Gdyni. Celem wywiadu było uzyskanie opinii respondentek i respondentów na temat rozwoju Gdyni pod kątem dobrobytu jej mieszkanek i mieszkańców. Trzecie narzędzie badawcze stanowił sondaż obywatelski, wypełniany przez mieszkanki i mieszkańców gminy za pomocą formularza elektronicznego. Ankietowane i ankietowani byli proszeni o zdefiniowanie, czym dla nich jest dobry standard życia w gminie, wskazywali, które z ustalonych w projekcie możliwości są dla nich najważniejsze, oceniali również działania samorządu w zakresie stwarzania poszczególnych możliwości, a także proponowali własne rozwiązania (na poziomie całego miasta oraz dzielnic) na rzecz poprawy jakości życia. Uzupełnieniem sondażu obywatelskiego, dołączonym do narzędzi badawczych w trakcie realizacji projektu, były pogłębione wywiady grupowe (fokusowe). Ich celem było określenie, jakie czynniki w największym stopniu zdaniem respondentów/tek wpływają na poziom życia w Gdyni i ustalenie społecznych oczekiwań i potrzeb formułowanych wobec samorządu lokalnego. Kolejnym narzędziem badawczym była ankieta elektroniczna, rozsyłana do kierowniczek i kierowników wszystkich referatów Urzędu Gminy oraz innych jednostek samorządowych. W ankiecie należało wskazać, które z ustalonych w projekcie możliwości są realizowane przez dany referat/jednostkę, jakie środki finansowe są na nie przeznaczane, a także jakimi wskaźnikami i miernikami efektywności (jeśli 239
to możliwe: z podziałem na płeć lub uwzględnieniem kategorii płci) posługuje się dana jednostka. W ankiecie zawarto również pytanie o trudności w realizacji wskazanych przez referat zadań, trudności w korzystaniu z opisanej oferty przez wybrane grupy społeczne, a także ewentualne uwagi, skargi i propozycje zmian działania Urzędu zgłaszane przez mieszkanki i mieszkańców gminy. Ostatnim narzędziem, kompilującym uzyskane w trakcie badania informacje, była matryca możliwości. Ze względu na niewystarczające informacje dotyczące wydatków budżetowych dokonywanych przez poszczególne Referaty i Jednostki na programy/projekty/działania związane z przyjętymi w projekcie możliwościami, w raporcie brakuje całościowej analizy wartości finalnych alokacji na poszczególne możliwości. Badania prowadzone były między styczniem a lipcem 2013 roku.
Podsumowanie współpracy z gminą Współpraca przy realizacji projektu z Miastem Gdynia układała się bardzo dobrze. Osobami koordynującymi projekt ze strony Urzędu Miasta byli wiceprezydent Gdyni Michał Guć oraz radna Gdyni, pełnomocniczka ds. rodziny, Beata Szadziul. Jednocześnie ze strony władz miasta pojawiały się pewne głosy krytyczne wobec narzędzi badawczych, co mogło wpłynąć na fakt, że w przypadku ankiety elektronicznej koordynatorce lokalnej udało się uzyskać tylko dwie ankiety z dwóch referatów Urzędu Miasta.
240
I. Podstawowe informac informac je o Gdyni Gdynia jest miastem portowym o powierzchni 13 514 ha, które podzielone jest na dwadzieścia dwie dzielnice: Babie Doły, Oksywie, Obłuże, Pogórze, Cisowa, Pustki Cisowskie–Demptowo, Chylonia, Leszczyki, Grabówek, Działki Leśne, Śródmieście, Kamienna Góra, Wzgórze Św. Maksymiliana, Redowo, Orłowo, Mały Kack, Wielki Kack, Karwiny, Dąbrowa, Witomino Radiostacja, Witomino Leśniczówka oraz Chwarzno – Wiczlino, z których najliczniejsze to odpowiednio: Chylonia, Obłuże, Oksywie, Pogórze, Dąbrowa i Śródmieście. Gdynię w 2011 roku zamieszkiwało 248939 osób, w tym 130 604 kobiety i 118 335 mężczyzn. Gęstość zaludnienia wynosi 1842 os/km2. Gdynia jest miastem dość zamożnym, choć nie znajduje się w pierwszej trzydziestce polskich miast ani pod względem najwyższych dochodów budżetowych ani wydatków budżetowych na mieszkańca41. W Gdyni jest jeden z najniższych w Polsce wskaźników bezrobocia – w maju b.r. wynosiło ono 6,8%, przy średniej 13,5% w kraju. Gdynia od lat prowadzi w rankingach miast najlepiej zarządzanych42 oraz o najwyższej jakości życia w Polsce. Z „Diagnozy Społecznej 201343” prowadzonej przez Radę Monitoringu Społecznego wynika, że Gdynia jest miastem najbardziej lubianym przez mieszkańców: 40% mieszkańców powiedziało, że jest bardzo zadowolonych z życia w mieście. Wyzwania istotne z perspektywy płci, z którymi mierzy się miasto, to między innymi: •
• •
starzenie się społeczności – obecnie w wielu dzielnicach Gdyni poziom senioryzacji społeczności przekracza 25%, w 2030 r. seniorzy/rki stanowić będą prawie 31% gdyńskiej populacji (za: Gdyńska Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych) niedostateczna ilość miejsc w instytucjach opieki żłobkowej i przedszkolnej (za: GUS) niski poziom innowacyjności gdyńskiej gospodarki, zdominowanej przez branże tradycyjne, zmaskulinizowane (za: Strategia Rozwoju Gdyni)
Tabela 1 Gdynia – Wybrane dane demograficzne dla Gdyni w roku 2011 Ludność ogółem
248 939
mężczyźni
41
Rankingi GUS http://www.stat.gov.pl/gus/5840_5958_PLK_HTML.htm. (dostęp 15.07.2013)
42
Wojciech Szczurek, prezydent Gdyni od 1998 roku, wygrał „Ranking Prezydentów Miast” w Polsce w czerwcu b.r. www.spoleczenstwo.newsweek.pl/ranking-prezydentow-2013 (dostęp 18.07.2013)
43
DIAGNOZA SPOŁECZNA, raporty: Czapiński J., Panek T. (red.) Diagnoza społeczna 2013 www.diagnoza.com (data pobrania: 18.07.2013)
241
118 335 kobiety
Współczynnik feminizacji
Gęstość zaludnienia
Małżeństwa
na 1 000 ludności
Urodzenia żywe
na 1 000 ludności
130 604
110
1 842
1 250
5,1
2 238
9,1
Zgony 9,8 na 1 000 ludności w tym niemowląt
na 1 000 urodzeń żywych
Przyrost naturalny
na 1 000 ludności
Saldo migracji ogółem
10
4,5
-178
-0,7
-423
79
zewnętrznych 242
-423 wewnętrznych Źródło: Samodzielny Referat Analiz Statystycznych Urzędu Miasta Gdyni na podstawie danych GUS
243
II. Rozwój gminy
1. Kierunki rozwoju Gdyni W Strategii Rozwoju Gdyni wizja rozwoju miasta to:
Osiągnięcie trwałego, akceptowanego społecznie i bezpiecznego ekologicznie rozwoju Gdyni, pozwalającego osiągnąć europejskie standardy, dzięki optymalnemu wykorzystaniu zasobów naturalnych, ludzkich i gospodarczych oraz walorów położenia miasta. Samorząd Gdyni, wierny tradycjom otwarcia na morze i świat, dążyć będzie do zapewnienia miastu, w zjednoczonej Europie, pozycji odpowiadającej jego potencjałowi oraz potrzebom, możliwościom i aspiracjom gdynian. W Strategii zakłada się trzy priorytety rozwoju: 1. Przestrzeń 2. Gdynianie 3. Gospodarka
Najważniejszym z perspektywy społecznej wydaje się priorytet drugi Strategii Rozwoju Gdyni, gdynianie, który grupuje cele związane z podnoszeniem poziomu życia, wiedzy i kwalifikacji gdynian i gdynianek, ich aktywności i przedsiębiorczości. Tematyka omawianego priorytetu odnosi się do potencjału gdyńskiego rynku pracy, jakości oferty edukacyjnej, kulturalnej, szkoleniowej i sportowej w mieście, wspierania gorzej uposażonych grup społecznych, pielęgnowania historycznego dorobku i tradycji społeczności gdyńskiej, jak również prowadzenia współpracy międzynarodowej.
Realizacja priorytetu dokonuje się poprzez działania w zakresie: 1. wspierania aktywności zawodowej 2. wzmacniania aktywności obywatelskiej 3. usług realizowanych na rzecz mieszkańców 4. gdyńskich rodzin, która zawiera propozycje wzmacniania systemu solidarności lokalnej, przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu oraz pomocy potrzebującym w ich wysiłkach na rzecz poprawy sytuacji bytowej. W ramach realizacji celu przewidziane są działania mające na celu poprawę sytuacji zdrowotnej, mieszkaniowej rodzin o niskim statusie materialnym oraz wsparcia osób starszych i niepełnosprawnych. 5. kultury 6. procesu integracji europejskiej 244
7. kultury fizycznej i sportu
2. Kryteria oceny i rezultaty analizy analizy dokumentów strategicznych Analizie poddano następujące dokumenty strategiczne: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Statut miasta Gdyni Strategia Rozwoju Gdyni Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2008-2013 Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Gminny Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011-2015 Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie 2010 – 2013 Program Ochrony Środowiska 2011-2014 Karta Współpracy z NGO
Wstępnej analizie poddano również budżet Gdyni na 2012 rok. Analizując dokumenty autorka raportu przyjęła następujące pytanie badawcze: Czy w danym dokumencie strategicznym zaplanowano zapewnienie którejś z ww. możliwości? Jeśli tak, to jakie działania zaplanowano? Ponadto sprawdzano, czy w wyznaczonych celach i planowanych działaniach uwzględniona jest kategoria płci. W analizowanych dokumentach strategicznych uwzględnione zostały wszystkie wymienione w narzędziu możliwości.
Tabela 2 Analiza dokumentów strategicznych pod kątem możliwości. możliwości
programy/działania:
kategoria płci
dostęp do wiedzy
tak/nie •
Strategia Rozwoju Gdyni/ wspieranie aktywności zawodowej poprzez tak tworzenie sieci placówek oświaty, w tym na poziomie wyższym, systemu kursów dopasowanych do potrzeb rynkowych/ wiedza o integracji europejskiej i regionu bałtyckiego
•
Centrum Aktywności Seniora / wzmacnianie aktywności seniorów/ek/ Uniwersytet Trzeciego Wieku/
•
Program „Szkoły otwarte”/zajęcia umysłowe i fizyczne dla wszystkich grup wiekowych Gdynian/ek
•
Karta współpracy z NGO/ szkolenia dla organizacji pozarządowych
•
Wiedza o wydarzeniach kulturalnych http://gdyniakulturalna.pl/
•
Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie 2010 – 2013/ realizacja programów edukacyjnych (w tym skierowanych do mężczyzn) 245
pełnej dostęp do informacji
Strategia rozwoju Gdyni/ Zapewnienie wysokiej jakości usług Nie świadczonych przez miasto na rzecz mieszkańców/ Realizacja idei społeczeństwa informacyjnego poprzez upowszechnianie nowoczesnych metod dostępu do informacji/ Wdrożenie systemu stałego monitoringu warunków życia w mieście.
•
Pozarządowe Konsultacje Społeczne/ dialog społeczny/ zespoły doradcze i opiniujące
•
Strategia rozwoju Gdyni/ Zarządzanie przestrzenią: planowe Tak kształtowanie przestrzeni miasta oraz gospodarka mieniem komunalnym zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju/ rozwój dzielnic: wspieranie budownictwa mieszkaniowego odpowiadającego zróżnicowanym potrzebom mieszkańców miasta, rewitalizacja blokowisk oraz obszarów zabudowy substandardowej/ rozwijanie w dzielnicach funkcji rekreacyjnych, usługowych i edukacyjnych, opartych na powszechnym dostępie do informacji elektronicznej/ tworzenie osiedlowych centrów obsługi mieszkańców.
•
Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie 2010 – 2013: Zwiększenie znaczenia profilaktyki w obszarze rozwiązywania problemów związanych ze zjawiskiem przemocy w rodzinie: zwiększanie wiedzy i umiejętności sprzyjających życiu bez przemocy wśród mieszkańców Gdyni/ Zwiększanie umiejętności diagnozowania przemocy w rodzinie/ Zwiększanie zaangażowania mężczyzn na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie/ Poprawa jakości systemu pomocy osobom uwikłanym w przemoc w rodzinie/ Działania: kampanie informacyjno-edukacyjne/ edukacja dla dzieci i młodzieży na temat m.in. ról związanych z płcią i praw dzieci / grupy wsparcia dla rodziców z grup ryzyka (m.in. dla młodych samotnych matek)/ Stwarzanie warunków sprzyjających włączaniu się mężczyzn w realizację zadań związanych z przeciwdziałaniem przemocy/ programy profilaktyki dla dzieci i młodzieży/ wieloaspektowa pomoc dla osób doświadczających przemocy/ pomoc ofiarom i sprawcom przemocy domowej w specjalistycznych ośrodkach
•
Bezpieczna Gdynia /kompleksowe działania edukacyjne, wychowawcze, inwestycyjne oraz z zakresu prewencji i zwalczania przestępczości, realizowane we współpracy z służbami mundurowymi i innymi podmiotami/programy: „Bezpieczna przystań – Gdynia/ konkursy: „Bezpieczna Dzielnica”, „Gdynia bez promili”
poczucie bezpieczeństwa
•
246
prowadzenia
•
Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Gdyni
•
Program ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami na lata 2008-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014
•
Kampania społeczna „Gdyńskie Poruszenie”
możliwość życia
zdrowego
Strategia Rozwoju Gdyni/ program działań ekologicznych/ Nie utrzymanie wysokiej jakości środowiska naturalnego w mieście/ poprawa sytuacji zdrowotnej mieszkańców.
•
Rozbudowa systemu ścieżek rowerowych łączących dzielnice Gdyni ze Śródmieściem oraz Gdynię z sąsiednimi gminami.
•
Strategia Rozwoju Gdyni/ tworzenie sieci placówek oświaty, w tym Tak poziomie wyższym, systemu kursów dopasowanych do potrzeb rynkowych oraz szerokiej oferty poradnictwa zawodowego.
•
Rewitalizacja Śródmieścia Gdyni/ wprowadzenie wyspecjalizowanych usług o znaczeniu ponadlokalnym, regionalnym i międzynarodowym celem tworzenia miejsc pracy.
•
Strategia rozwiązywania problemów społecznych 2008-2013/ aktywizacja zawodowa/ Projekty Powiatowego Urzędu Pracy, MOPS, partnerstwa na rzecz aktywizacji zawodowej/ Młodzieżowe Biuro Pracy
•
Gdyńskie Centrum Wspierania Przedsiębiorczości/ „wszystko w jednym okienku” dla przedsiębiorców/czyń, szkolenia, warsztaty, informacja i pomoc w zdobyciu unijnych środków, kredytów, pożyczek/ konkurs „Gdyński Biznesplan”
•
Pomorski Park Naukowo – Technologiczny/ strefa start-up, centrum designu, prototypownia, laboratoria elektroniczne i biotechnologiczne
•
Gdyński Plan Inkubacji podmiotów ekonomii społecznej/ spółdzielnia socjalna RAZEM
•
Pomorskie Miasteczko Zawodów
•
Referat Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych/ aktywizacja zawodowa osób z niepełnosprawnością (osoby z niepełnosprawnością, usługodawcy działający na ich rzecz, kampania informacyjno - promocyjna skierowana do pracodawców)
możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej
•
247
pomoc w trudnej sytuacji życiowej możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku
•
Strategia rozwoju Gdyni/ Społeczeństwo obywatelskie: wspieranie Tak jednostek, rodzin i wspólnot lokalnych w celu zaspokajania podstawowych potrzeb społecznych - zapewnienia środków do życia, mieszkania, opieki zdrowotnej/ podmiotowość i samodzielność gdyńskich rodzin: budowa subsydiarnego systemu pomocy społecznej opartego na współdziałaniu wspólnot lokalnych i organizacji pozarządowych z instytucjami samorządowymi/realizacja budownictwa komunalnego, społecznego i socjalnego/ system profilaktyki, opieki i rehabilitacji zdrowotnej, odpowiadający standardom europejskim/ Umożliwienie osobom niepełnosprawnym pełnego uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej /Stworzenie szerokiej oferty wsparcia, integracji i aktywizacji osób starszych
•
Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2008-2013/ Program wsparcia seniorów/ Program reintegracji rodziny/ Program wsparcia osób bezdomnych/ Program aktywizacji osób z niepełnosprawnością
•
Wsparcie rodzin i dzieci: rodzinne formy opieki nad dzieckiem/ wsparcie instytucjonalne o charakterze opiekuńczym (całodobowe, w tym interwencyjne oraz dzienne)/ wsparcie instytucjonalne o charakterze doradczym/ wsparcie oferowane w miejscu zamieszkania rodzin
•
Konkurs Wspierania Samotnych Matek i Rodzin Ubogich
•
Strategia rozwoju Gdyni/ zadania związane z gospodarką odpadami Nie oraz poprawą stanu sanitarnego miasta: nowe składowisko odpadów komunalnych i wariantu systemu gospodarki odpadami, uzupełniającego składowanie odpadów o inne metody utylizacyjne/ właściwy poziom obsługi sanitarnej plaż i kąpielisk/ zmniejszenie emisji zanieczyszczeń grzewczych/ sieć monitoringu atmosfery w Gdyni/ niska energochłonność infrastruktury miejskiej.
•
Rewitalizacja Śródmieścia Gdyni, Rewitalizacja Gdyni Chylonii
•
Rozwijanie transportu szynowego oraz komunikacji trolejbusowej, termomodernizacja budynków szkół, wprowadzenie parkometrów zasilanych energią słoneczną, modernizacja oświetlenia ulicznego i inne
248
opieka nad innymi
•
Strategia rozwoju Gdyni/ Społeczeństwo obywatelskie: wspieranie Tak jednostek, rodzin i wspólnot lokalnych w celu zaspokajania podstawowych potrzeb społecznych - zapewnienia środków do życia, mieszkania, opieki zdrowotnej.
•
Strategia rozwiązywania problemów społecznych 2008-2013: przeciwdziałanie i rozwiązywanie problemów wynikających z uzależnienia, koordynowane przez Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych/ działania wielostronne i realizowane przez różne jednostki podległe Ośrodkowi Profilaktyki i Terapii Uzależnień, m.in. Przychodnie Terapii Uzależnień oraz inne, jak Kluby Abstynenta, Grupy AA, Schronisko dla Osób Bezdomnych Uzależnionych od Alkoholu, 17 świetlic i 14 klubów socjoterapeutycznych
•
Gminny Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011-2015: Wspieranie rodzicielstwa w pierwszych latach życia/ Aktywizacja seniorów/ Promowanie zdrowego stylu życia/ Zapobieganie przemocy w placówkach dla dzieci i młodzieży, w rodzinie i środowisku lokalnym/ Zwiększenie wsparcia i pomocy bytowej dla osób chorujących psychicznie/ Zwiększenie liczby mieszkań treningowych i chronionych dla osób z zaburzeniami psychicznymi wraz z ofertą wsparcia/ Aktywizacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych/ MOPS: placówka wsparcia dziennego dla osób dorosłych z przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi, oferująca 45 miejsc
•
Projekt MOPS Rodzina Bliżej Siebie – intensywna praca socjalna z rodziną
•
Gdyńska Sieć Oparcia Społecznego/ Punkt Informacyjny RADAR informacja dotycząca całościowej oferty wsparcia osób i rodzin z zaburzeniami psychicznymi/ KLUB 1,2,3 dla osób po kryzysach psychicznych, z zaburzeniami psychicznymi potrzebujących pomocy/ Rehabilitacja społeczna osób niepełnosprawnych/ Usługi opiekuńcze świadczone w miejscu zamieszkania/ Opieka dzienna – 5 domów opieki/ Opieka całodobowa/ opieka stała/ Specjalistyczny Ośrodek Wparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie/ oddziaływania korekcyjnoedukacyjne wobec osób stosujących przemoc w rodzinie/
•
Dzielnice: Mapy zasobów i potrzeb: rozpoznanie problemów i potrzeb społeczności w środowisku lokalnym oraz zasobów środowiska pomocnych w radzeniu sobie z tymi problemami/ Punkty Informacji Obywatelskiej: porady psychologiczne, pedagogiczne i prawne.
•
Gdyński Powiatowy Zespół ”WSPÓLNIE PRZECIW PATOLOGIOM”/ portal „zatrzymaj przemoc.pl”
•
Liczne Programy profilaktyczne realizowane przez Gminę w latach 2011-2013 249
możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie możliwość dbania o siebie możliwość uczestnictwa w życiu publicznym
•
Strategia rozwoju Gdyni/ Zapewnienie sprawnego i przyjaznego Nie środowisku miejskiego systemu komunikacyjnego: rozwijanie i modernizacja sieci dróg publicznych/ Integracja różnych form komunikacji publicznej/ Połączenie dzielnic mieszkaniowych z centrum miasta systemem transportu szynowego/ Rozbudowa systemu ścieżek rowerowych łączących dzielnice ze Śródmieściem oraz Gdynię z sąsiednimi gminami/ Zachęcanie mieszkańców do korzystania z komunikacji publicznej poprzez podnoszenie jakości i zwiększanie różnorodności usług komunikacyjnych/ Rozwijanie komunikacji trolejbusowej, przyjaznej dla środowiska
•
Strategia rozwoju Gdyni/ Wzrost jakości życia - zaspakajanie potrzeb Nie wyższych w zakresie dostępu do dóbr kultury, możliwości uprawiania sportu, tworzenia bogatej oferty spędzania czasu wolnego dla Gdynian i turystów/ tworzenie systemu zagospodarowanych terenów zielonych, sprzyjających rekreacji i czynnemu wypoczynkowi mieszkańców miasta i osób przyjezdnych/ podwyższanie standardu infrastruktury sportowej i rekreacyjnej oraz poprawa jej dostępności/ Rozwój zaplecza dla żeglarstwa morskiego i innych sportów wodnych/ Rozszerzanie i różnicowanie oferty sportowej kierowanej do mieszkańców miasta/ Wspieranie gdyńskich klubów sportowych
•
Centrum Aktywności Seniora - koordynuje inicjatywy 18 organizacji pozarządowych, budując wraz z nimi wspólny system wsparcia seniorów gdyńskich.
•
Strategia rozwoju Gdyni/ wzmacnianie aktywności obywatelskiej/ Nie integracja europejska
•
Gdyńska Karta Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi/ aktywizacja społeczności lokalnej/ budowanie społeczeństwa obywatelskiego/ zwiększanie udziału mieszkańców w rozwiązywaniu lokalnych problemów/ poprawa jakości i efektywności świadczenia usług publicznych/ wprowadzanie nowatorskich działań na rzecz mieszkańców/ poprawa jakości życia poprzez pełniejsze zaspokajanie potrzeb społecznych.
•
Gdyńskie Centrum Organizacji Pozarządowych/ Forum Organizacji pozarządowych
•
Powiatowa Społeczna Rada ds. Osób Niepełnosprawnych, w której zasiadają przedstawiciele władz miasta i osoby z niepełnosprawnością
250
społeczeństwie
Strategia rozwoju Gdyni/ Społeczeństwo obywatelskie - wspieranie Nie jednostek, rodzin i wspólnot lokalnych w celu zaspokajania podstawowych potrzeb społecznych - zapewnienia środków do życia, mieszkania, opieki zdrowotnej/ cel strategiczny: gdyńskie rodziny: wzmacnianie systemu solidarności lokalnej, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu oraz pomocy potrzebującym w ich wysiłkach na rzecz poprawy sytuacji bytowej/ działania mające na celu poprawę sytuacji zdrowotnej, mieszkaniowej rodzin o niskim statusie materialnym oraz wsparcia osób starszych i niepełnosprawnych.
•
Program Gdynia bez barier - program stanowiący dopełnienie polityki społecznej, ukierunkowany na tworzenie równych szans dla osób niepełnosprawnych
możliwość życia równych szans
w
•
3. Kategoria płci w dokumentach strategicznych. Do kategorii płci odniesiono się w następujących dokumentach: −
−
Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych, gdzie zwraca się uwagę na dominację kobiet wśród osób bezrobotnych (73% w 2007 roku). Odnotowuje się również, że dominacja ta w Gdyni utrzymuje się od lat. Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie 2010 – 2013 - uwaga w strategii, że przemocy doświadczają przede wszystkim kobiety, a sprawcami są mężczyźni.
4. Wstępna analiza budżetu gminy Budżet Gdyni w 2012 roku wyniósł ogółem 1 306 619 849 zł.
Wykres 1 Udział poszczególnych kategorii wydatków w całkowitych wydatkach Gdyni w 2012 roku
251
pozostałe 2% kultura fizyczna i sport 2% kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 3% gospodarka komunalna i ochrona środowiska 7% pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej 1%
transport i łączność 24%
pomoc społeczna 8%
turystyka 0%
ochrona zdrowia 1%
gospodarka mieszkaniowa 2%
działalność usługowa 12% oświata i edukacyjna opieka wychowawcza 24%
administracja publiczna 6% bezpieczeństwo publiczne 2% obsługa długu publicznego 2% rózne rozliczenia 4%
Najwięcej środków Gdynia przeznacza na realizację swoich zadań w obszarze oświaty i edukacyjnej opieki wychowawczej oraz transportu i łączności, natomiast 1% wydatków budżetu gminy trafił do działów „ochrona zdrowia” oraz „pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej”, obejmujących m.in. żłobki, Powiatowy Urząd Pracy czy rehabilitację zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych. W 2012 roku najmniej – 2 mln złotych – wyniosły wydatki miasta na turystykę.
252
III. Dane statystyczne według możliwości
1. Dostęp do wiedzy Tabela 3 Edukacja w Gdyni według szczebli kształcenia, liczby uczennic i uczniów oraz absolwentów/ek z podziałem na płeć. Dane za rok 2010/11, w przypadku absolwentów/ek za rok 2009/2010. Typ szkoły
Liczba placówek
Liczba
Liczba
Liczba
Liczba
uczennic
Uczniów
Absolwentek
Absolwentów
Podstawowe
40
6118
6546
1122
1167
Gimnazja
31
3340
3478
1299
1338
Specjalne przysposabiające do pracy
2
Ogółem:
Ogółem:
59
Brak danych
Zasadnicze zawodowe
6
221
532
123
185
Licea ogólnokształcące
19
3050
2360
1051
779
Uzupełniające licea ogólnokształcące
1
15
14
5
4
Licea profilowane
2
135
43
41
16
Technika
39
1327
2127
226
390
Technika uzupełniające
6
17
60
7
15
Ogólnokształcące artystyczne
2
Ogółem: 276
Policealne
39
2774
1713
751
258
Wyższe
6
8868
7518
2352
1373
Dla dorosłych (dane ogółem):
24
1102
1255
190
195
Ogółem: 35
253
W tym: Gimnazja zasadnicze zawodowe licea ogólnokształcące uzupełniające licea ogólnokształcące technika technika uzupełniające
1 1
57 -
134 48
11 -
21 20
8
607
553
66
66
8
331
393
101
66
1
17
3
1
-
5
90
124
11
22
Źródło: Rocznik statystyczny Gdyni, 2011
Wśród wymienionych szkół znajdują się szkoły społeczne, odpowiednio: 6 szkół podstawowych, 6 gimnazjów oraz 3 licea.
Tabela 4 Wykształcenie mieszkańców/ek w województwie pomorskim w 2011 roku Wykształcenie w %
Mężczyźni
Kobiety
Wyższe
15
19,6
Średnie i policealne
28,7
33,8
Zasadnicze zawodowe
28,3
15,8
Podstawowe gimnazjalne
ukończone
Podstawowe nieukończone
i 20,06
23,8
0,9
1,2
Źródło: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gdansk/ASSETS_Raport_NSP_2011.pdf
Tabela 5 Jednostki edukacji przedszkolnej w Gdyni w 2011 roku Placówki
73
Przedszkola
42
Oddziały przedszkolne podstawowych
w
szkołach 29
254
Punkty przedszkolne
8
Źródło: Rocznik statystyczny Gdyni, 2011
Tabela 6 Wychowanie przedszkolne w Gdyni w 2011 roku Dzieci w wieku przedszkolnym
6441
Miejsca w przedszkolach
5093
Miejsca w oddziałach szkołach podstawowych
przedszkolnych
w 1081
Miejsca w punktach przedszkolnych
186
Miejsca ogółem
6360
Dzieci w placówkach wychowania przedszkolnego na 1000 dzieci w wieku: 3-6 lat
727
3-5 lat
759
6 lat
628
Dzieci w przedszkolach na 1000 dzieci w wieku: 3-6 lat
586
6 lat
258
Źródło: Rocznik statystyczny Gdyni, 2011
Tabela 7 Obiekty kultury w 2010 roku
Teatr Muzyczny
1
miejsc
843
Teatr Miejski
1
miejsc
388
Klub Muzyczny "Ucho"
1
miejsc
120
255
Kino
1
miejsc
2 134
Muzea
3
Inne placówki kultury o charakterze muzealnym
3
Biblioteki miejskie
23
książki w tys.
488,0
wypożyczenia w tys. woluminów
747,0
Źródło: UM Gdynia
Tabela 8 Obiekty kultury i uczestnictwo w kulturze w Gdyni w 2011 roku Obiekt
Liczba obiektów
Liczba osób korzystających na 1000 ludności
Biblioteki
23
175
Muzea
3
978
Teatry
2
572
Kina
1
2959
Abonent radiowy
-
229
Abonent telewizyjny
-
221
Źródło: UM Gdynia
Tabela 9 Uczestnictwo w ważniejszych wydarzeniach kulturalnych w Gdyni z podziałem na odpłatność w 2012 roku wydarzenie
Ladies Festival
odpłatne
częściowo odpłatne
Jazz x
Festiwal Kultur Świata Globaltica
bezpłatne
frekwencja
1 480
x
8 330
256
Lato zaczyna się w Gdyni: CUDAWIANKI
x
Festiwal Polskich x Filmów Fabularnych
47 100
Miejska impreza sylwestrowa Kuchnia+ Film Fest
x
Food x
20 000
832
Gdyńskie Urodziny Niepodległej Festiwal TRANSVIZUALIA
40 000
x
20 000
x
1 300
x
458
Spektakle Festiwalu Szekspirowskiego Koncerty w Sax x Clubie
1 200
Nadmorski Plener Czytelniczy
x
Heineken Open'er x Festival
5 000
70 000
Źródło: UM Gdynia
Tabela 10 Wybrane wydarzenia na poziomie dzielnic, dzielnic w tym skierowane do grup marginalizowanych, sfinansowane ze środków miejskich w 2012 roku Wydarzenie Konkurs „Kultura w dzielnicy” kulturalne, twórcze, przyjazne” Festyny dzielnicowe
Frekwencja –
„Obłuże 3842
15 000
257
Gdynia Playground (30.06-31.08.2012)
10 000 dziennie
Urodziny Gdyni – na zaproszenia, dla seniorów/ek
4 000
Cotygodniowe Koncerty Muzyki
100
Promenadowej na Kamiennej Górze, seniorzy/rki Spotkania i prelekcje „Ocalić od
300
zapomnienia”, seniorzy/rki Źródło: UM Gdynia
2. Dostęp do informacji Tabela 11 Komputery z dostępem do Internetu w szkołach w 2011 roku Typ szkoły
Ogółem w szkole
Z dostępem dla uczniów i uczennic
Specjalne przysposabiające do 1 pracy
-
Zasadnicze zawodowe
120
81
Licea ogólnokształcące
590
458
Licea profilowane
85
71
Technika
482
402
Policealne
69
53
Źródło: Rocznik statystyczny Gdyni, 2011
W szkołach podstawowych 1 komputer z dostępem do Internetu przypada na 140,7 ucznia, w gimnazjach na 132,5.
Gdynia prowadzi bardzo dobrą stronę internetową, na której można znaleźć wszelkie informacje, dane i statystyki, plus miejskie strony tematyczne, poświęcone wydarzeniom kulturalnym czy aktywności seniorów/ek. Gmina opłaca całoroczny wolny dostęp do Internetu, tzw. hot-spot w dużej części centrum miasta. Z pracownikami urzędów możliwy jest kontakt bezpośredni telefonicznie oraz elektronicznie.
na miejscu w urzędzie, listownie,
258
W ramach Centrum Aktywności Lokalnej funkcjonują Punkty Informacji Obywatelskiej na poziomie dzielnic. W Gdyni odbywają się Pozarządowe Konsultacje Społeczne oraz konsultacje ustawowe, ponadto roku realizowany jest również budżet obywatelski. Brak jednak jednego miejsca, w którym dostępne by były wszystkie informacje dotyczące przeprowadzanych konsultacji, co utrudnia dostęp mieszkanek/ców miasta do informacji oraz procesów decyzyjnych.
3. Poczucie bezpieczeństwa Tabela 12 Akty przemocy domowej w 2012 roku Liczba przeprowadzonych interwencji
4 703
Liczba sporządzonych notatek urzędowych o 317 przemocy w rodzinie Niebieska Karta (NK) Liczba pokrzywdzonych w wyniku przemocy 531 domowej Źródło: UM Gdynia
Tabela 13 Liczba policjantek/ów na terenie Gdyni w 2013 roku Liczba policjantów/ek
Na 1000 mieszkańców/ek
650
2,6
Źródło: Komenda Miejska Policji w Gdyni
Tabela 14 Ratownictwo medyczne i pomoc doraźna w miejscu zdarzenia w Gdyni w 2010 roku Rodzaj pomocy
Liczba osób, którym udzielono Na 1000 mieszkańców świadczenia
Świadczenie zdrowotne
17188
69,4
w miejscu zdarzenia Źródło: Rocznik statystyczny Gdyni, 2011
Gdynia jest miastem nadmorskim. W sezonie letnim nadzorem ratowników/czek objętych jest 600 metrów linii brzegowej, a plaża Śródmieście otrzymała w 2013 roku Błękitną Flagę – wyróżnienie przyznawane obiektom spełniającym najwyższe kryteria w zakresie bezpieczeństwa, czystości wody i plaży.
259
4. Możliwość prowadzenia zdrowego życia Tabela 15 Przeciętne dalsze trwanie życia nowo narodzonych mieszkańców/ek województwa Pomorskiego Płeć
Przeciętne dalsze trwanie narodzonych mieszkańców/ek
Kobiety
80,3
Mężczyźni
73,2
życia
nowo
Źródło: GUS
Tabela 16 Osoby niepełnosprawne według płci w 2001 roku Osoby ogółem
niepełnosprawne Kobiety
39687
Mężczyźni
18066
21621
Źródło: GUS 2002
Szacuje się, że w Polsce osoby niepełnosprawne stanowią 13-15% społeczeństwa, przy czym dla Gdyni odsetek ten jest wyższy (15,7%), być może ze względu na pełniejszą informację dotyczącą niepełnosprawności (program Gdynia Bez Barier).
Tabela 17 Wybrane działania skierowane do seniorów/ek realizowane przez Centrum Aktywności Seniora we współpracy z 18 NGO Działanie
Liczba beneficjentów/ek
Uniwersytet Trzeciego Wieku
2000
Basen, fitness – 23 grupy sportowe
620
Wycieczki
1000
Dzielnicowe kluby seniora – 24
2500
Ogółem (w tym inne działania)
10 000
Źródło: UM Gdynia
Tabela 18 Opieka zdrowotna w Gdyni w 2011 roku 260
szpitale
6
łóżka
970
Na 10 tyś. ludności
39,2
ambulatoryjna opieka zdrowotna
69
Porady udzielone
2123,8 tyś
Na 1 mieszkańca/kę
8,6
prywatne praktyki lekarskie
991
w tym grupowe
8
apteki
94
Źródło: UM Gdyni, Rocznik statystyczny Gdyni, 2011
Tabela 19 Pracownicy/e medyczni/e w Gdyni w 2011 roku Specjalizacja
W tym:
Na 10 tyś. ludności
Kobiety
Mężczyźni
Lekarze i lekarki ogólni
445
239
27,7
Lekarze i lekarki dentyści/tki
107
14
4,9
Farmaceutki i farmaceuci
228
24
43,3
Pielęgniarki
1071
-
-
Położne
125
-
5,1
Źródło: Rocznik statystyczny Gdyni, 2011
Gdynia prowadzi wiele programów profilaktyki zdrowotnej, m.in. program szczepień dziewczynek przeciw wirusowi HPV oraz badania profilaktyczne w zakresie wykrywania chorób układu oddechowego, 261
schorzeń chirurgiczno-dermatologicznych dla osób bezdomnych przebywających na terenie Gdyni. Wiele programów prowadzonych jest przez organizacje pozarządowe, m.in.: − − − − − − − − − − − −
Przeciwdziałanie wysiłkowemu nietrzymaniu moczu (NTM); Punkt pomocy psychologicznej dla mam/rodziców i małych dzieci („Dobry początek w rodzinie"); Opieka hospicyjna dla terminalnie i nieuleczalnie chorych; Prowadzenie Poradni Opieki Paliatywnej; Grupy wsparcia i rehabilitacja dla osób z chorobą Alzheimera; Warto być – program wsparcia i rehabilitacja dla osób z chorobą otępienną oraz ich rodzin i opiekunów; Pomoc dzieciom z ADHD o ich rodzinom; Gdyńska Szkoła Niewydolności Serca; Ochrona zdrowia i edukacji zdrowotnej w warunkach domowych dla przewlekle chorych na SM; Profilaktyka onkologiczna – Akademia walki z rakiem; Odważni wygrywają – profilaktyka raka jądra.
Tabela 20 Ścieżki rowerowe w Gdyni w 2013 roku teren
długość w km
miejski
44,5
leśny
70,4
Źródło: UM Gdyni
5. Możliwość znalezienia pracy i prowadzenia własnej działalności gospodarczej Tabela 21 Zatrudnienie w 2010 roku Pracujący ogółem Na 1000 ludności Struktura zatrudnienia własności /w %/
68 225 275 wg
sektorów
sektor publiczny
35,9
sektor prywatny
64,1
Struktura zatrudnienia wg sekcji PKD /w %/ Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo
0,3
Przemysł, budownictwo
22,6
262
Usługi rynkowe
54,5
Usługi nierynkowe
22,6
Źródło: UM Gdynia
Tabela 22 Bezrobocie w Gdyni w 2011 roku liczba bezrobotnych
5 205
w tym kobiety
3 005
stopa bezrobocia
5,0
Bezrobotni wykształcenia
wg
poziomu %
wyższe
21,7
policealne i średnie zawodowe
26,5
średnie ogólnokształcące
13,6
zasadnicze zawodowe
19,8
gimnazjalne i poniżej
18,4
Bezrobotni wg wieku
%
18 - 24 lat
11,1
25 - 34 lata
33,1
35 - 44 lata
20,3
45 - 54 lata
21,6
55 lat i więcej
11,2
Tabela 23 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Gdyni w 2013 roku Przeciętne miesięczne wynagrodzenie
Wynagrodzenie odniesieniu do średniej
w % średniej krajowej
krajowej 263
(Polska=100) 3 662,62
3740,05
97,9
Źródło: GUS
Tabela 24 Podmioty gospodarcze w Gdyni według wielkości zatrudnienia i własności w 2011 roku
wielkość zatrudnienia
sektor publiczny
sektor prywatny
ogółem
%
Ogółem
495
34705
35200
100,0
< 9 osób
233
33287
33520
95,2
od 10 do 49 osób
169
1218
1387
3,9
od 50-249 osób
66
176
242
0,7
> 250 osób
27
24
51
0,2
Źródło: Samodzielny Referat Analiz Statystycznych Urzędu Miasta Gdyni na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku
Tabela 25 Podatki od nieruchomości na terenie Gdyni w 2013 roku
Grunty Zajęte pod działalność gosp.
0,88
Pod jeziorami zajętymi na zbiorniki retencyjne lub 4,51/ha elektrownie wodne Pozostałe, w tym zajęte przez OPP
0,45/m
Budynki Mieszkalne
0,73
Związane z prowadzeniem działalności gosp.
22,82
Związane z prowadzeniem dział. gosp. w zakresie 10,65 obrotu nasionami Związane z udzielaniem świadczeń zdrowotnych
4,63
Pozostałe, w tym zajęte przez OPP
7,66
Źródło: UM Gdynia
264
6. Pomoc w trudnej sytuacji życiowej Tabela 26 Liczba rodzin i osób objętych wsparciem w 2011 roku Wyszczególnienie
Pomoc w materialnej
Liczba osób, którym Liczba rodzin przyznano decyzją świadczenie
postaci 5 791
Pomoc udzielona x wyłącznie w postaci pracy socjalnej
Liczba osób rodzinach
4 976
9 207
687
1 514
w
Źródło: Pomoc społeczna w Gdyni w 2011 roku. Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Gdyni.
Tabela 27 Typy rodzin objętych wsparciem w 2011 roku Wyszczególnienie
Liczba rodzin
Liczba osób rodzinach
Rodziny ogółem
5 663
10 721
w tym dziećmi
rodziny
z 1 419
Rodziny niepełne
760
Rodziny emerytów i 1 867 rencistów w tym gospodarstwa 1 380 jednoosobowe
w
5 353
2 327 2 638
1 380
Źródło: Pomoc społeczna w Gdyni w 2011 roku. Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Gdyni.
Tabela 28 Powód źródłowy objęcia wsparciem w 2011 roku Powód źródłowy objęcia wsparciem
Liczba rodzin
Liczba osób
Ubóstwo
212
433
Potrzeba ochrony macierzyństwa
55
183
w tym wielodzietność
4
1 265
Bezrobocie
633
1 557
Niepełnosprawność
2 039
2 812
Długotrwała lub ciężka choroba
872
1 173
Bezradność w sprawach opiekuńczo - wychowawczych i 537 prowadzenia gospodarstwa domowego – ogółem
2 028
w tym: rodziny niepełne
338
1 087
114
459
Przemoc w rodzinie
29
84
Alkoholizm
380
508
Narkomania
11
11
Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu 27 karnego
39
Zdarzenie losowe lub sytuacja kryzysowa
63
114
Razem
4 858
8 972
rodziny wielodzietne
Rodziny objęte wsparciem w postaci specjalistycznych usług 118 rehabilitacyjnych
235
Ogółem
9 207
4 976
Źródło: Pomoc społeczna w Gdyni w 2011 roku. Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Gdyni.
7. Możliwość pracy i życia w odpowiednich warunkach i czystym środowisku Tabela 29 Osoby poszkodowane w wypadkach w pracy według płci w województwie pomorskim oraz ogółem w Gdyni w 2010 roku Wypadki w pracy ogółem
7631
Kobiety
1929
Mężczyźni
5702
W Gdyni ogółem
759
Źródło: GUS
266
Tabela 30 Lokale mieszkalne i dodatki mieszkaniowe w Gdyni w 2013 roku Ogółem
6044
Lokale socjalne
423
Dodatki mieszkaniowe(lipiec 2013)
2033
Źródło: UM Gdynia
Tabela 31 Mieszkania oddane do użytkowania w Gdyni w 2010 roku Ogółem
1119
Na 10 tyś mieszkańców/ek
44,2
W tym mieszkań komunalnych
128
Tabela 32 Fundusz alimentacyjny w 2013 roku Liczba rodzin objętych świadczeniem
1307
Liczba dzieci objętych świadczeniem
1961
Źródło: UM Gdynia
Gdynia prowadzi aktywną politykę środowiskową i ekologiczną. W Strategii Rozwoju Gdyni czytamy: „Gdynia zdołała w krótkim czasie sfinalizować wiele zadań związanych z gospodarką odpadami oraz poprawą stanu sanitarnego miasta – między innymi dokonano wyboru lokalizacji nowego składowiska odpadów komunalnych i wariantu systemu gospodarki odpadami, uzupełniającego składowanie odpadów o inne metody utylizacyjne. Zapewniono właściwy poziom obsługi sanitarnej plaż i kąpielisk. Bardzo zaawansowany jest postęp prac nad zmniejszeniem emisji zanieczyszczeń grzewczych poprzez likwidację kotłowni opalanych paliwem stałym i modernizację istniejących systemów. Oddano do użytku sieć monitoringu atmosfery w Gdyni. Szybciej niż zakładano, doprowadzono do niskiej energochłonności infrastruktury miejskiej (oświetlenie uliczne, pobór wody do celów bytowych, oszczędności energii cieplnej w sieciach przesyłowych i odbiornikach w gospodarstwach domowych). Straż miejska uzyskała uprawnienia w zakresie dozorowania czystości miasta. Zagospodarowano wiele obszarów o uporządkowanej sytuacji własnościowej, pozostających w zasięgu istniejącej infrastruktury sieciowej”. W Gdyni jeździ 16 autobusów napędzanych sprężonym gazem ziemnym. Od 2008 roku zmniejszono emisję szkodliwych substancji o ponad 800 ton. Dokonuje się również termomodernizacji budynków szkół, wprowadza parkometry zasilane energią słoneczną oraz modernizuje oświetlenie uliczne na energooszczędne. 267
Jakość wody pitnej z kranu jest w Gdyni bardzo wysoka, ma większą zawartość magnezu i wapnia niż butelkowane wody źródlane. Marina Gdynia, jeden z największych i najnowocześniejszych portów jachtowych w Polsce, i plaża Śródmieście otrzymały w tym roku Błękitną Flagę – wyróżnienie przyznawane obiektom spełniającym najwyższe kryteria w zakresie bezpieczeństwa, czystości wody i plaży.
8. Możliwość dotarcia do każdego miejsca w gminie Tabela 33 Liczba pojazdów zarejestrowanych w Gdyni w 2011 roku samochody osobowe
111966
samochody ciężarowe
20760
motory
4210
Źródło: Rocznik statystyczny Gdyni za rok 2011
Tabela 34 Transport w Gdyni w 2011 roku Drogi ogółem w km
395,10
krajowe
5,79
wojewódzkie
17,85
powiatowe
112,46
gminne Komunikacja miejska Autobusy
259,10 169
liczba linii
66
trasy w kilometrach Trolejbusy
201,0 69
liczba linii
12
trasy w kilometrach Długość linii SKM w km Samochody osobowe-aktywne
40,3 11 120 877
Źródło: Samodzielny Referat Analiz Statystycznych Urzędu Miasta Gdyni
268
Wszystkie nowe budynki użyteczności publicznej w Gdyni są przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. To samo dotyczy powstającej w mieście nowej przestrzeni użytkowej. Wszystkie gdyńskie autobusy i trolejbusy są niskopodłogowe. Dla osób, które nie mogą skorzystać z komunikacji publicznej, dostępne są mini-busy wyposażone w windę.
9. Możliwość opieki nad innymi Tabela 35 Urodzenia żywe w Gdyni w 2011 roku Ogółem
2232
Źródło: UM Gdyni
Tabela 36 Miejsca w żłobkach w 2013 roku Żłobki publiczne
Żłobki prywatne
Liczba żłobków
1
7
Liczba miejsc
150
86
Źródło: UM Gdyni
Tabela 37 Dostępność opieki żłobkowej w Gdyni w 2011 roku Miejsc w żłobkach publicznych ogółem
150
Dzieci przebywające w żłobkach (w ciągu roku)
236
Miejsca w żłobkach na 1000 dzieci w wieku do 19 lat 3 Dzieci przebywające w żłobkach na 1000 dzieci 19 w wieku do lat 3 Źródło Rocznik statystyczny Gdyni 2011
Tabela 38 Placówki pomocy społecznej w Gdyni w 2011 roku Liczba placówek
7
Liczba miejsc
314
Na 10 tyś ludności
12,7
269
Liczba mieszkańców/ek w 294 placówkach Na 10 tyś ludności Osoby oczekujące umieszczenie
11,9 na 146
na 10 tys. ludności
5,9
Źródło: Rocznik statystyczny Gdyni za rok 2011
Tabela 39 Rodzaj opieki świadczonej w ramach pomocy społecznej oraz liczba beneficjentów/ek w 2011 roku Rodzaj opieki
Liczba osób objętych opieką
usługi opiekuńcze dla osób, które ze względu 959 na wiek, chorobę lub niepełnosprawność wymagały częściowej opieki – w miejscu zamieszkania rehabilitacja niepełnosprawnych
społeczna
Opieka dzienna – 5 domów opieki
osób 615
322
Opieka nad osobami przewlekle chorymi 141 (opieka stała) – 2 placówki Źródło: Pomoc społeczna w Gdyni w 2011 roku. Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Gdyni.
Tabela 40 Liczba osób bezdomnych w 2006 roku oraz wybrane schroniska dla osób bezdomnych w 2011 roku Liczba osób bezdomnych
800
W tym przebywających poza placówkami
300
% osób bezdomnych w Gdyni
0,3
Liczba dzieci w rodzinach bezdomnych
137
Liczba miejsc dla osób bezdomnych w Gdyni i 374 miejscach zabezpieczonych poza Gdynią ogółem 270
Schronisko dla bezdomnych kobiet
67
Schronisko dla mężczyzn uzależnionych od 25 alkoholu Ośrodek Opiekuńczy dla mężczyzn starszych i 89 niepełnosprawnych Źródło: Pomoc społeczna w Gdyni w 2011 roku. Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Gdyni.
W sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania na miejsca w schroniskach elastyczność funkcjonujących jednostek zapewnia możliwość objęcia tą formą wsparcia wszystkich osób bezdomnych tego wymagających. Gdynia oferuje także mieszkania treningowe dla osób bezdomnych. Ponadto wszystkie rodziny bezdomne z dziećmi objęte są indywidualnymi programami wychodzenia z bezdomności. Tabela 41 Rodzaj opieki i liczba dzieci objęta opieką w 2011 roku Rodzaj opieki
Liczba dzieci
Rodziny zastępcze (281)
357
Rodzinne domy dziecka
72
Placówki opiekuńczo-wychowawcze wsparcia 94 dziennego Placówki całodobowe
opiekuńczo-wychowawcze 276
Dom dziecka
147
Źródło: Pomoc społeczna w Gdyni w 2011 roku. Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Gdyni.
W Gdyni prowadzonych jest wiele programów dla wolontariuszy/ek. Wśród nich wyróżnia się między innymi wolontariat w MOPS, gdzie w 2011 r. współpracowało łącznie ok. 100 osób,, w tym część wolontariuszy/ek w wieku poniżej 16 roku życia współpracowała pod nadzorem pedagoga szkolnego.
271
10. Możliwość dbania o siebie Tabela 42 Wybrane obiekty sportowe w Gdyni w 2011 roku Stadiony
3
Kąpieliska morskie (plaże strzeżone)
4
Hale sportowe
9
Pływalnie
10
Lodowiska
1
Źródło: Rocznik statystyczny Gdyni za rok 2011
Tabela 43 Kluby sportowe w Gdyni w 2011 roku Kluby
62
Sekcje
93
Członkowie
5547
Ćwiczący ogółem
4924
W tym: mężczyźni
3602
kobiety
1322
Źródło: Rocznik statystyczny Gdyni za rok 2011
Tabela 44 Wybrane dziedziny i rodzaje sportu w klubach sportowych łącznie z uczniowskimi klubami sportowymi w Gdyni w 2010 roku Sekcje
Osoby ćwiczące Mężczyźni
Kobiety
Juniorzy i juniorki
Badminton
0
15
4
Bieg na orientację
51
60
88
Gimnastyka
0
51
46
Golf
20
1
1 272
Hokej na lodzie
67
-
42
Judo
450
43
433
Ju-jitsu
24
6
15
Karate
224
56
212
Kick-boxing
40
10
36
Kolarstwo
24
4
15
Koszykówka
90
61
84
Kręglarstwo
8
3
2
Lekkoatletyka
112
89
155
Piłka nożna
1164
98
1052
Piłka ręczna
0
187
170
Piłka siatkowa
85
152
195
Płetwonurkowanie sportowe
58
9
17
Pływanie
132
133
243
Podnoszenie ciężarów
9
1
7
Rugby
250
-
150
Sport motorowy
28
-
10
Strzelectwo sportowe
37
38
47
Tenis
178
111
270
Tenis stołowy
21
6
15
Unihokej
56
5
61
Żeglarstwo
423
156
310
Źródło: Rocznik statystyczny Gdyni za rok 2011
W 2012 roku Gdynia wydała 900 tys. zł na sportowe szkolenie dzieci i młodzieży. Wybrane i najwyżej dofinansowane spośród 59 pozycji znajdują się w tabeli. 273
Tabela 45 Wybrane sportowe szkolenia i zawody dzieci i młodzieży z terenu Gdyni Nazwa organizacji Stowarzyszenie ARKA Gdyńskie Koszykówki
Przyznana kwota dotacji w zł Inicjatywa
Towarzystwo
Yacht Klub POLSKI GDYNIA
80 000
73 300
50 000
Stowarzyszenie Klub Sportowy 48 429 BAŁTYK Miejski Klub Żeglarski ARKA
45 000
Młodzieżowy Klub Sportowy 30 000 VISTAL ŁĄCZPOL GDYNIA Gdyński BAŁTYK
Klub
Motorowy
25 000
Koleżeńsko-Amatorskie Towarzystwo Sportowe ALPAT
15 360
Koleżeńsko-Amatorskie Towarzystwo Sportowe ALPAT
19 200
Nazwa zadania Sportowe szkolenie dzieci i młodzieży w zakresie piłki nożnej Sportowe szkolenie dzieci i młodzieży w zakresie koszykówki Sportowe szkolenie dzieci i młodzieży w zakresie żeglarstwa Sportowe szkolenie dzieci i młodzieży w zakresie piłki nożnej Sportowe szkolenie dzieci i młodzieży w zakresie żeglarstwa Sportowe szkolenie dzieci i młodzieży w zakresie piłki ręcznej Sportowe szkolenie dzieci i młodzieży w zakresie sportu kartingowego i cross country Cykl ogólnopolskich turniejów mini piłki siatkowej dla dziewcząt i chłopców "ALPAT VOLLEY" Memoriał Roberta Gałkowskiego Międzynarodowy Turniej Piłki Siatkowej Juniorek i Juniorów Gdynia 2012
Źrodło: UM Gdynia
Gdynia finansuje aktywności sportowe, otwarte dla wszystkich gdynian/ek, W ramach zajęć nieodpłatnych, organizowanych przez GOSiR, odbywają się cotygodniowe zajęcia jogi, nordic walking, tai chi, fitness dla seniora, rowerowe MTB, cykl Biegam Bo Lubię w Gdyni oraz parkrun Gdynia. Zajęcia sportowe są również realizowane w ramach programu „Szkoły otwarte” – oferty aktywnego spędzania wolnego czasu w 17 dzielnicowych szkołach podstawowych, współfinansowane z budżetu miasta. Część zajęć dla dzieci, młodzieży i dorosłych jest bezpłatna, część odpłatna, ale w bardzo przystępnych cenach. Gdynia inwestuje w duże obiekty, jak stadion miejski, gdzie rozgrywają się mecze piłki nożnej, narodowy stadion rugby, użytkowany głównie przez Rugby Club Arka Gdynia, klub piłkarski Bałtyk 274
Gdynia oraz Seahawks Gdynia - drużynę futbolu amerykańskiego. W Hali Sportowo-Widowiskowej trenują i rozgrywają mecze kluby Lotos Gdynia, Asseco Prokom Gdynia oraz Vistal Łączpol Gdynia. Gdynia posiada bardzo mało ogólnodostępnych, wewnątrzmiejskich terenów zielonych (parki, skwery). Z kolei lasy pokrywają powierzchnię 6169 ha i stanowią 45,5 % ogólnej powierzchni miasta. 85% tych lasów należy do Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego.
11. Możliwość uczestnictwa w życiu publicznym Tabela 46 Stanowiska w Urzędzie Miasta Gdyni i jednostkach miejskich z podziałem na płeć Stanowisko
Płeć Kobieta
Mężczyzna
Prezydent
0
1
Wiceprezydenci
1
3
Kolegium Prezydenta
1
6
Pełnomocnicy/czki Prezydenta
7
5
Kierownicy/czki Biur Urzędu Miasta
7
6
Naczelnicy/czki wydziałów
9
7
Kierownicy/czki Referatów Samodzielnych
3
0
prawa 1
6
Prezesi/ki w handlowego
miejskich
spółkach
Źródło: UM Gdynia
Tabela 47 Wybory Samorządowe 2010 Kandydaci/tki do Rady Miasta
Radni/e ogółem
241 W tym kobiet
W tym mężczyzn
80
159
28 W tym kobiet
W tym mężczyzn
9
19 275
Kandydaci na urząd prezydenta
4 W tym kobiet
W tym mężczyzn
0
4
Rada Miasta Gdyni liczy 28 osób, w tym 9 kobiet. Przewodniczącym rady jest mężczyzna, wśród trojga wiceprzewodniczących są dwie kobiety. Radni/e pracują w 10 komisjach, w których jest 6 przewodniczących mężczyzn i 4 kobiety.
Tabela 48 Rady dzielnic 2013 – reprezentacja kobiet i mężczyzn Liczba rad dzielnic
22
Liczba członków/iń zarządu
66
Przewodniczący Zarządu Rad Dzielnic
W tym kobiet
W tym mężczyzn
28
38
22 W tym kobiety
W tym mężczyźni
8
14
W roku 2012 całkowity budżet przeznaczony na wydatki rad dzielnic wyniósł 11.627.522 zł, co stanowi 0,97% budżetu miasta. Wydatki rad dzielnic są przeznaczane na wydatki inwestycyjne i remontowe oraz wydatki bieżące na działalność statutową rad dzielnic. Na wydatki inwestycyjne oraz konkurs „Piękna Gdynia” wydano łącznie blisko 9,5 miliona złotych. Na działania realizowane przez MOPS we współpracy z radami dzielnic wydano w 2011 roku 131 483 zł (za: Pomoc społeczna w Gdyni w 2011 roku. Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Gdyni).
12. Możliwość życia w społeczeństwie równych szans W Gdyni prowadzone są programy przeciwdziałające wykluczeniu ze względu na wiek oraz poziom sprawności. Należą do nich m.in. szeroka gama działań realizowanych przez Centrum Aktywności Seniora oraz program Gdynia bez Barier. Gdyński MOPS w partnerstwie z NGO prowadzi liczne projekty skierowane do osób z tzw. grup marginalizowanych, doświadczających przemocy i sprawców przemocy, bezdomnych, o bardzo niskim statusie materialnym, dzieci kierowanych do rodzin zastępczych i innych. W Gdyni budowane są place zabaw dla dzieci z dysfunkcjami, plaże dostępne są dla osób mających problemy z poruszaniem się, także marina jachtowa i nowe obiekty sportowe i kulturalne budowane są w sposób przystosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych. Hala Sportowo276
Widowiskowa „Gdynia" oferuje miejsca dla osób na wózkach, zarówno na widowni, jak i na płycie boiska, a podczas imprez sportowych wykorzystywana jest audiodeskrypcja dla osób niewidomych. W mieście nie są z kolei prowadzone działania skierowane do innych grup zagrożonych dyskryminacją, które chronione są w ramach tzw. ustawy antydyskryminacyjnej. Do grup tych należą kobiety (dyskryminacja za względu na płeć) oraz osoby dyskryminowane ze względu na pochodzenie etniczne, narodowe i rasę i wyznanie oraz tożsamość seksualną i płciową (LGBT).
277
IV. Znaczenie równości płci i dobrego standardu życia dla przedstawicieli samorządu lokalnego W czerwcu i lipcu 2013 roku przeprowadzono 9 wywiadów z przedstawiciel(k)ami samorządu lokalnego:
1) 2) 3) 4) 5) 6) 7)
Michałem Guciem, wiceprezydentem Gdyni Alicją Helbin, Kierownik Wydziału Budżetu Tomaszem Kamińskim, kierownikiem Centrum Aktywności Obywatelskiej Iwoną Milewską, zastępczynią kierownik Referatu Statystyk Urzędu Miasta Gdyni Jolantą Józekowską, kierownik Referatu Gospodarki Lokalami Marcinem Wołkiem, radnym Gdyni, przewodniczącym Komisji Budżetowej Agnieszką Kukiełko, kierownik Gdyńskiego Centrum Wspierania Przedsiębiorczości, Polityki Gospodarczej i Nieruchomości 8) Anną Łepik, zastępcą kierownika Wydziału Spraw Społecznych 9) Stanisławem Szwabskim, Przewodniczącym Rady Miasta Gdyni
Wydział
1. Znaczenie "dobrego standardu życia" w gminie Wiceprezydent Gdyni uważa, że dobry standard wiąże się ze zrównoważonym i w miarę równym rozwojem w różnych dziedzinach oraz zapewnieniem mieszkańcom równowagi i dobrego dostępu do usług i ułatwień które są istotne w różnych sferach życia: zawodowego, prywatnego, społecznego. Dla kierownik Wydziału Budżetu to przede wszystkim dobra komunikacja, dobre drogi, dostęp do infrastruktury, dobre szkoły, przedszkola. Kierownik Centrum Aktywności Obywatelskiej uważa, że dobry standard życia to przede wszystkim bezpieczeństwo oraz komfort bezproblemowego życia: wychowywania dzieci i spędzania czasu, zarówno w pracy jak i wolnego. Zastępczyni kierownik Referatu Statystyk wiąże dobry standard z możliwością podjęcia pracy oraz dogodnego dojazdu i powrotu z pracy, bliskością szkół i przedszkoli, zaopatrzenia, rozrywki, kina, teatru. Dla Kierownik Referatu Gospodarki Lokalami dobry standard ma miejsce, gdy gmina wychodzi naprzeciw oczekiwaniom mieszkańców, realizuje ich potrzeby, a nie politykę, która jest oderwana od rzeczywistości. Dla radnego Gdyni, przewodniczącego Komisji Budżetowej dobry standard życia oznacza, że jak największa liczba mieszkańców ma równy i duży dostęp do dóbr publicznych, które na terenie miasta są wytwarzane, i dostęp do tych dóbr nie jest uwarunkowany jedynie kryteriami ekonomicznymi. Ważne dla jakości życia jest poczucie bycia u siebie - mieszkaniec powinien się czuć w mieście gospodarzem, świadomym swojej przestrzeni oraz roli w zakresie tego, co może zmienić – ważne jest współdecydowanie przez mieszkańców, postawy partycypacyjne, wspólnota lokalna, edukacja ponad standard. Dla Kierownik Gdyńskiego Centrum Wspierania Przedsiębiorczości, z Wydziału Polityki Gospodarczej i Nieruchomości dobry standard wiąże się z przyjaznością usług w mieście, skupieniem się na tym, co istotne dla klientów. 278
Według zastępczyni kierownika Wydziału Spraw Społecznych dobry standard wiąże się z możliwością pracy, dostępem do opieki lekarskiej, dobrych warunków mieszkaniowych, dobrych szkół i przedszkoli – żeby oczekiwania ludzi były realizowane na dobrym poziomie. Przewodniczący Rady Miasta Gdyni wiąże dobry standard życia z dobrą komunikacją, wysoką jakością przestrzeni publicznej, architektury, zieleni. Podkreśla również wagę dostępności pracy, dostępu do kultury w szerokim ujęciu oraz równego traktowania wszystkich obywateli, także przyjezdnych. Według przewodniczącego Rady Miasta nie można mówić o wysokiej jakości życia tam, gdzie ktoś się czuje dyskryminowany i nie znajduje to reperkusji.
2. Zależność dobrobytu od płci, równe szanse w społeczeństwie Wiceprezydent Gdyni uważa, że kobiety i mężczyźni nie mają równych szans w osiąganiu dobrobytu. Według Kierownik Wydziału Budżetu dobrobyt nie zależy od płci, i jeśli kobieta chce, to da sobie radę. Jednocześnie zauważa, że kobiety i mężczyźni nie mają równych szans w społeczeństwie – kobiety muszą włożyć więcej wysiłku i wykazać się wyższymi kwalifikacjami oraz determinacją niż mężczyzna, żeby awansować – mężczyzna nie musi niczego udowadniać. Według kierownik kobieta musi być dwa razy lepsza niż mężczyzna, by zająć tę samą pozycję. Kierownik Centrum Aktywności Obywatelskiej uważa, że dobrobyt nie jest zależny płci, ale od osoby i jej psychiki – tego, jak postrzega świat i próbuje się w nim odnaleźć. Uważa również, że kobiety i mężczyźni nie mają równych szans w osiąganiu dobrobytu, ale samo wyrównywanie szans jest w głównej mierze zależne od osoby, od tego, jak działa. Jednocześnie stwierdza, że kobieta musi włożyć dużo więcej wysiłku w osiągnięcie dobrobytu niż mężczyzna, i wskazuje na przeszkody dla równych: rodzenie i wychowanie dzieci, problem z powrotem kobiet na rynek pracy, funkcjonowanie na rynku pracy jako matka. Zastępczyni kierownik Referatu Statystyk uważa, że dobrobyt jest zależny od płci – mężczyźni więcej zarabiają, a samotnej kobiecie trudno się utrzymać. Równe szanse według kierownik ogranicza fakt, że kobiety, jako że spada na nie obowiązek wychowywania dzieci, poszukują prac ‘bezpiecznych’, które pozwolą na opiekę, decydując się jednocześnie, w drodze kompromisu, na niższe zarobki, często poza sektorem prywatnym. Nazywa tę sytuację „złem koniecznym” oraz gorszym startem dla kobiet Według kierownik Referatu Gospodarki Lokalami dobrobyt jest zależny od płci, i nie ma równych szans na przykład w dostępie do usług czy stanowisk. Kierownik porusza problem zatrudniania młodych kobiet, co pracodawcom kojarzy się z problemem i wskazuje na fakt, że mężczyznom brakuje wyrozumiałości w tym zakresie. Stwierdza też, że kobieta zawsze jest jakoś przegrana – albo postawi na karierę, albo będzie starała się godzić życie zawodowe i rodzinne, co zazwyczaj się kończy „jakąś nerwicą”. Wskazuje na sprzeczność – oczekujemy jako społeczeństwo, żeby kobiety miały dzieci, ale nie robimy nic, żeby to ułatwić. Radny Gdyni, przewodniczący Komisji Budżetowej uważa, że w Polsce nie myśli się o wsparciu systemowym dla kobiet, połączeniu rodzicielstwa i aktywności zawodowej. Stwierdza również – przewrotnie – że to kobiety mają więcej możliwości w osiąganiu dobrobytu, gdyż mogą rodzić dzieci. W kwestii dobrobytu materialnego to mężczyźni mają większe szanse. Według kierownik Gdyńskiego Centrum Wspierania Przedsiębiorczości dobrobyt raczej nie wiąże się z płcią. Uważa, że kobiety i mężczyźni mają równe szanse w zakresie osiągania dobrobytu. Zastępczyni kierownika Wydziału Spraw Społecznych – uważa, że dobrobyt jest zależny od płci: 279
mężczyźni na porównywalnych stanowiskach zarabiają więcej, możliwości mężczyzn są większe, co widać np. w ilości zajmowanych przez nich wysokich stanowisk. Kierownik zauważa, że kobiety nie mają równych szans, polityka wynagrodzeń często jest niejasna i dyskryminująca dla kobiet. Przewodniczący Rady Miasta Gdyni uważa, że dobrobyt zależny jest od całego społeczeństwa: wszyscy powinni, na swoją miarę i możliwości, mieć udział w budowaniu dobrobytu. Dobrobyt wiąże głównie z poziomem wykształcenia oraz jakością rządzenia. Przewodniczący nie wie, czy kobiety i mężczyźni mają równe szanse w zakresie osiągania dobrobytu, ale uważa, że powinni mieć. Przewodniczący stwierdza, że mimo że „kobiety i mężczyźni raczej mają równe szanse”, gołym okiem widać inne traktowanie kobiet przez pracodawców, niższe pensje. Zwraca również uwagę na dominujące myślenie pod kątem zaspokajania potrzeb mężczyzn – na przykład w inwestycjach w infrastrukturę czy obiekty sportowe nastawione na masową męską publiczność, oraz fakt, że potrzeby kobiet nie są na tym obszarze równoważnie zaspakajane.
3. Rozwój gminy Wice-prezydent Gdyni uważa, że gmina powinna rozwijać się tak, aby mieszkańcom i mieszkankom zapewniać dostęp do różnych sfer, w duchu przełamywania stereotypów i zadbania zarówno o kibickę sportową, jak i samotnego ojca. Prezydent kładzie również nacisk na rozwój transportu oraz tzw. ‘projektowania uniwersalnego’ miasta – tak, by było przyjazne i bezpieczne dla wszystkich. Miasto powinno, według wiceprezydenta, dążyć do budowania szerokiej palety opcji i możliwości, które mieszkańcy będą wybierać stosownie do swoich potrzeb, oraz kompensacji różnic, które wynikają z płci. Według Kierownik Wydziału Budżetu gmina ma małe możliwości w zakresie równości kobiet i mężczyzn, gdyż wydatki nie są ukierunkowane na płeć. Zwraca uwagę, że gmina może wspierać sfery, które tradycyjnie są domeną kobiet: przedszkola, żłobki i inne wydatki budżetowe na rzecz równości. Kierownik podkreśla, że bardzo ważna jest infrastruktura, komunikacja, oraz rozrywka, i w tym kierunku powinna rozwijać się gmina. Kierownik Centrum Aktywności Obywatelskiej uważa, że głównym problemem jest liczba żłobków i przedszkoli oraz sposoby wsparcia rodziców i że na tym obszarze gmina powinna dokonać zmiany. Zastępczyni kierownik Referatu Statystyk zwraca uwagę na trudności w pozyskaniu miejsca w przedszkolach oraz żłobkach i proponuje powstanie osiedlowych punktów opieki oraz wydłużenie godzin pracy świetlic dla starszych dzieci – tak, by matki nie musiały pracować na pół lub trzy czwarte etatu. Kierownik Referatu Gospodarki Lokalami uważa, że zagadnienie to nie znajduje się w kręgu jej zainteresowania. Dla przewodniczącego Komisji Budżetowej ważne dla rozwoju są: samodzielność gminy w zakresie stanowienia podatków lokalnych, rozwój technologiczny, ekonomiczny, infrastrukturalny. Podkreśla również wagę dostępności usług – żłobków, przedszkoli, szkół, edukacji. Według przewodniczącego gmina w rozwoju musi brać pod uwagę politykę społeczną, przestrzeń miasta, przeciwdziałanie wykluczeniu oraz zrównoważony rozwój względem starzenia się społeczeństwa. Kierownik Gdyńskiego Centrum Wspierania Przedsiębiorczości uważa, że gmina rozwija się w dobrym kierunku, bierze pod uwagę równouprawnienie, integracji społecznej osób niepełnosprawnych. Dla zastępczyni kierownika Wydziału Spraw Społecznych ważne dla rozwoju gminy są dostęp do opieki 280
zdrowotnej i usług opiekuńczych oraz dobra komunikacja. Przewodniczący Rady Miasta Gdyni uważa, że ważny jest harmonijny rozwój przestrzenny oraz przekierowanie kształcenia na bardziej odpowiadające potrzebom rynku i zatrudnienia.
4. Oczekiwania kobiet i mężczyzn od samorządu/instytucji gminy Według wiceprezydenta Gdyni każdy mieszkaniec ma różne oczekiwania, niezależnie od stereotypów płci a polityki miejskie muszą w jakimś stopniu te wszystkie oczekiwania zaspokoić. Według Kierownik Wydziału Budżetu trudno odpowiedzieć na takie pytanie, ale z pewnością więcej jest kibiców wśród mężczyzn. Kierownik Centrum Aktywności Obywatelskiej uważa, że na linii mieszkaniec – Urząd Miasta problemy są pozbawione płci, i że są to po prostu problemy społeczne. Zastępczyni kierownik Referatu Statystyk uważa, że różnice istnieją i zwraca uwagę, że mężczyźni kładą nacisk na drogi i transport, bo chcą się szybko przemieszczać, a kobiety myślą bardziej pod kątem dostępu do publicznych usług, które pozwolą im pracować zawodowo oraz np. dobrego zaopatrzenia z perspektywy miejsca zamieszkania. Kierownik Referatu Gospodarki Lokalami uważa, że różnice istnieją – kobiety są bardziej nastawione na potrzeby dzieci, rodziny i społeczności, a mężczyźni, choć przewidujący, skupiają się często na sprawach związanych z poklaskiem i polityką. Wskazuje, że tak przypisane są role – kobiety zajmują się tym, co przyziemne, podstawowe, i dzięki temu mężczyźni mogą się realizować. Znajduje wartość w różnych oczekiwaniach kobiet i mężczyzn wobec samorządu – uważa, że dzięki temu gmina może się rozwijać w różnych kierunkach. Radny Gdyni, przewodniczący Komisji Budżetowej uważa, że kobiety są bardziej zorientowane na szczegóły, politykę dla młodych, mają większą empatię dla dzieci, precyzyjne oczekiwania. Przewodniczący nie dostrzega podziału na płeć, myśli poziomo, według grup społecznych: młodzi, seniorzy, bezrobotni, a nie pionowo, według płci. Kierownik Gdyńskiego Centrum Wspierania Przedsiębiorczości, uważa, że kobiety i mężczyźni przejawiają różne zachowania w komunikacji z Centrum Wspierania Przedsiębiorczości, uważa, że w obsłudze klienta z kobietami komunikuje się dużo łatwiej, co być może wynika z feminizacji referatu. Zastępca kierownika Wydziału Spraw Społecznych uważa, że na obszarze świadczeń są to oczekiwania ‘członka rodziny’, bez względu na płeć. Zwraca jednak uwagę na zjawiska płciowe, np. fakt, że głównymi biorcami świadczeń z funduszu alimentacyjnego są kobiety. Przewodniczący Rady Miasta Gdyni uważa, że oczekiwania są prawdopodobnie różne, ale jednak istnieje problem z ich werbalizacją przez kobiety. Według przewodniczącego przykład infrastruktury sportowej pokazuje niską identyfikację kobiet z taką formą spędzania wolnego czasu i dowodzi różnic w oczekiwaniach obu płci. Przewodniczący uważa, że kobiety mają inne potrzeby, które należy identyfikować i zadbać o budowanie świadomości w tym obszarze. Przewodniczący Rady Miasta Gdyni uważa, że oczekiwania są prawdopodobnie różne, ale jednak istnieje problem z ich werbalizacją przez kobiety. Według przewodniczącego przykład infrastruktury sportowej pokazuje niską identyfikację kobiet z taką formą spędzania wolnego czasu i dowodzi różnic w oczekiwaniach obu płci. Przewodniczący uważa, że kobiety mają inne potrzeby, które należy identyfikować i zadbać o budowanie świadomości w tym obszarze. 281
5. Jak można wyrównywać szanse kobiet i mężczyzn w sferze domowej, społecznej, publicznej? Prezydent Gdyni uważa, że wyrównywać szanse kobiet i mężczyzn można poprzez budowanie szerokiego wachlarza usług publicznych. Według wiceprezydenta miasto nie jest od tego, by wyrównywać szanse – to rola mieszkańców, przy pomocy miasta, które ma stworzyć warunki do tego, by ludzie sami wyrównywali swoje szanse. Według kierownik Wydziału Budżetu możliwości budżetowania są ograniczone, gdyż wszystkie inwestycje i usługi są skierowane do wszystkich grup społecznych, niezależnie od płci, natomiast to, kto z nich skorzysta, zależy od wyborów dokonywanych przez poszczególne osoby. Kierownik podkreśla jednak, że najważniejsza jest zmiana świadomości ludzi, budowanie związków partnerskich, w których kobieta nie będzie siedzieć w kuchni i podawać obiadu – tu kierownik wskazuje na rolę mediów i samych kobiet, które będą się stawać coraz bardziej niezależne. Kierownik zwraca również uwagę na kwestię reprezentacji kobiet w radach nadzorczych miejskich spółek, w których kobiety są zdecydowanie niedoreprezentowane, oraz zawyżonych oczekiwań odnośnie jakości pracy, które kobietom w kontekście zajmowania najwyższych stanowisk się stawia. Jednocześnie Kierownik nie widzi potrzeby ani możliwości wpływu w tym zakresie ze strony władz miasta. Kierownik Centrum Aktywności Obywatelskiej uważa, że najważniejsze jest wsparcie Miasta dla młodych rodziców w zakresie godzenia ról rodzinnych i zawodowych: łatwy dostęp do usług opiekuńczych, bezpieczeństwa oraz zdrowia dzieci. Zauważa również, że szanse na rynku pracy wyrównują się oraz że na ten moment najważniejsza jest przebojowość. Zastępczyni kierownik Referatu Statystyk uważa, że na poziomie domowym to kwestia zmiany pokoleniowej – młode dziewczyny muszą egzekwować swoje prawa, przekazywać obowiązki mężom. Uważa, że w sferze publicznej dostęp jest równy. Według kierownik Referatu Gospodarki Lokalami istotna jest edukacja małych dzieci w zakresie przełamywania stereotypów płci i ról (np. edukacja chłopców do tacierzyństwa). Radny Gdyni, przewodniczący Komisji Budżetowej uważa, że w sferze domowej ważna jest partycypacja mężczyzn w wychowaniu i że kobiety powinny ustalić „zasady gry”. Nie należy jednak wprowadzać rozwiązań ustawowych. Na obszarze kobieta-dziecko-rynek pracy powinno się wprowadzać regulacje, które gwarantowałyby bezpieczeństwo zatrudnienia. Według przewodniczącego to również nie wydaje się możliwe na poziomie prawa, gdyż podlega postawom decyzyjnych osób: przewodniczący zwraca uwagę na fakt, że to często kobiety-szefowe są dyskryminujące względem młodych matek. Według przewodniczącego ważne jest dalsze wspieranie usług na poziomie gminy: dostęp do przedszkoli, różnicowanie godzin ich otwarcia, dopasowanie jednostek do rynku pracy oraz usługi około-edukacyjne, pozaszkolne dostępne dla dzieci z niezamożnych rodzin. Kierownik Centrum Wspierania Przedsiębiorczości zwraca uwagę na brak statystyk i analiz, które prowadziłyby do wniosków o konieczności wyrównywania szans kobiet i mężczyzn. W projektach ani pod kątem osób uczestniczących, ani na dalszych etapach ich realizacji nie zwraca się uwagi na równowagę płci. Według zastępczyni kierownika Wydziału Spraw Społecznych wyrównanie „przyjdzie samo”: tradycja mówi, że „miejsce kobiety jest krok za mężczyzną”, i dopóki kobiety same nie zrozumieją, że są mężczyznom równe i dopóki nie zmienią się stereotypy, trudno będzie mówić o zmianie, a kobiety będą gorzej traktowane. Ważne jest promowanie modelu partnerskiego rodziny oraz wzmacnianie świadomości kobiet, że są równe mężczyznom. Zastępczyni kierownika WSS uważa, że należy zmieniać 282
ukształtowane kulturowo poczucie kobiet o służebnej roli względem mężczyzn. Widzi tę zmianę jako proces tak wewnętrzny, jak społeczny. Przeciwna jest jednak narzucaniu instrumentów wyrównywania szans, jak np. parytety, jako „nienaturalnych”. Przewodniczący Rady Miasta Gdyni uważa, że należy przebijać się do świadomości, uświadamiać, że te nierówności istnieją – to punkt wyjścia do ich identyfikacji i rozwiązywania. Przewodniczący uważa, że miasto jest na wstępnym etapie, kiedy potrzebna jest dyskusja oraz analiza, oraz że należy patrzeć na zjawisko nierówności systemowo, poprzez sieć powiązań, m.in. pomiędzy macierzyństwem a rynkiem pracy, kosztami i ryzykiem, obowiązkami państwa/gminy.
6. Wymieniane projekty/programy w zakresie wyrównywania szans kobiet i mężczyzn obecnie lub w przeszłości prowadzone przez gminę. Prezydent Gdyni uważa, że działalność gminy jest w jakimś sensie jednym wielkim programem wyrównywania szans. Zwraca także uwagę na duże wsparcie dla samotnych matek w mieście. Kierownik Wydziału Budżetu nie zna projektów ukierunkowanych na równość kobiet i mężczyzn. Kierownik Centrum Aktywności Obywatelskiej stwierdza, że przy planowaniu ani realizacji projektów na poziomie dzielnic nie istnieje podział na płeć. Zastępczyni kierownik Referatu Statystyk zwraca uwagę na działalność organizacji pozarządowych, uniwersytety trzeciego wieku, pomocy społecznej i wskazuje na fakt, że to kobiety głównie są odbiorczyniami pomocy i tych usług. Kierownik Referatu Gospodarki Lokalami nie zna takich programów. Radny Gdyni, przewodniczący Komisji Budżetowej nie zna takich programów. Zwraca jednak uwagę na równowagę płci w prezydium miasta. Uważa, że na obszarze jego pracy – polityki gospodarczej, strategii, transportu i planowania przestrzennego – zwraca się uwagę na perspektywę finansową, a nie kategorię płci. Według kierownik Centrum Wspierania Przedsiębiorczości w każdym projekcie założenie równości płci jest brane pod uwagę. Zastępczyni kierownika Wydziału Spraw Społecznych nie ma wiedzy w tym zakresie. Przewodniczący Rady Miasta Gdyni zauważa, że Gdynia nie prowadzi działań bezpośrednio związanych z wyrównywaniem szans, ale nad nimi dyskutuje i się do nich przymierza, natomiast pośrednio – na przykład poprzez zadania pomocy rodzinie pomaga się również kobietom.
7. Składane propozycje uchwał w zakresie wyrównywania szans, pomysły na przyszłość Wiceprezydent Gdyni bierze udział w inicjowaniu dużej ilości projektów w mieście i jest zainteresowany wdrażaniem w ich ramach optyki równościowej. Kierownik Wydziału Budżetu nie ma pomysłów w tym zakresie, nie zna narzędzi, które na poziomie budżetowania mogłyby adresować problem równości płci. Kierownik Centrum Aktywności Obywatelskiej nie proponował żadnych projektów, gdyż nie docierały do 283
niego sygnały, że któraś płeć jest słabsza i potrzebuje pomocy, odwrotnie – zdarza się, że kobiety czują się urażone tezą mówiącą, że mogą być płcią słabszą. Kierownik nie miał do czynienia z problematyką dyskryminacji kobiet i takie problemy nie były mu zgłaszane. Zastępczyni kierownik Referatu Statystyk podjęła się jednorazowo badania wynagrodzeń kobiet i mężczyzn w Gdyni i wskazuje, że systematycznie tego typu analizy nie są prowadzone. Choć nie pamięta dokładnych danych, stwierdza, że „kobiety oczywiście miały dużo niższe zarobki”. Według kierownik Referatu Gospodarki Lokalami trudno mówić o równości płci na obszarze jej pracy. Radny Gdyni, przewodniczący Komisji Budżetowej nie składał propozycji ujmujących bezpośrednio problematykę płci, ale odnoszące się do rodzin wielodzietnych – pośrednio dla kobiet, gdyż ciężar prowadzenia takiej rodziny najczęściej spoczywa na kobiecie. Kierownik Centrum Wspierania Przedsiębiorczości zwraca uwagę na brak analiz ze względu na płeć, które pozwalałyby na wdrażanie takich propozycji. Zastępczyni kierownika Wydziału Spraw Społecznych promuje równość płci w zatrudnieniu wewnątrz wydziału. Przewodniczący Rady Miasta Gdyni twierdzi, że do tej pory propozycje takie nie padały, ale temat jest ważny, dyskusja została podjęta na forum Rady Miasta i temat na pewno będzie miał dalszy ciąg.
8. Ocena wpływu przedstawionych zmian na podniesienie jakości życia wszystkich mieszkańców. Nikt z badanych osób nie przedstawił takiej relacji.
9. Zestawienie wag nadanych przez respondentów wymienionym możliwościom. Dwie osoby – Wiceprezydent Gdyni oraz zastępczyni kierownika Wydziału Spraw Społecznych nie przyznały wartości możliwościom, twierdząc, że są one równie istotne.
Tabela 49 Zestawienie wag nadanych przez respondentów wymienionym możliwościom Kierownik Centrum Aktywnośc i Obywatelskiej
Z-ca kierownik Referatu Statystyk
Kierownik Referatu Gospodarki Lokalami
Radny Gdyni, przewodniczący Komisji Budżetowej
Przewodniczący
Dostęp do 4 wiedzy
X
1
4
2
5
1
Dostęp do x
x
x
6
10
5
2
Możliwość
Kierownik Wydziału Budżetu UM
Rady Miasta
Kierownik Centrum Wspierania Przedsiębiorczości
284
pełnej informacji Poczucie 2 bezpieczeńs twa
1
1
3
4
2
1
Prowadzeni 3 e zdrowego życia
x
x
X
9
Znalezienie 1 pracy i prowadzeni e działalności gospodarcz ej
2
1
1
1
1
4
pomoc w x trudnej sytuacji życiowej
X
1
X
8
3
X
praca i życie 6 w
X
1
2
11
x
7
X
1
X
3
x
X
opieka nad x innymi
X
X
X
12
4
5
dbanie siebie
X
X
X
5
x
6
X
X
X
7
x
X
x
odpowiedni ch warunkach i czystym środowisku dotarcie do x każdego miejsca gminie
w
o x
uczestnictw o w życiu
x
publicznym
285
Równe szanse
5
3
X
5
6
x
3
10. Podsumowanie wywiadów Z przeprowadzonych wywiadów wynika, że wśród przedstawicieli władz Gdyni oraz pracowników i pracowniczek Urzędu Miasta istnieje dość wysoka świadomość w zakresie (nie) równych szans kobiet i mężczyzn. Wiedza w tym zakresie zbudowana jest głównie w oparciu o doświadczenia badanych osób. Przytaczają one wiele przykładów nierówności oraz barier w życiu społeczno-zawodowym, na które napotykają kobiety, z własnego życia oraz obserwacji społecznych. Badane kobiety w większym stopniu przekonane są o istnieniu systemowych nierówności na przykład na rynku pracy (dyskryminacja płacowa, segregacja zawodowa, zawyżone oczekiwania w stosunku do kobiet, utrudniony awans) czy w gospodarstwie domowym, mężczyźni dostrzegają częściej dyskryminację w kwestii godzenia przez kobiety ról zawodowych i rodzinnych oraz braku wsparcia w opiece nad dziećmi. Dla respondentów/ek najważniejszymi możliwościami, które powinny być realizowane przez miasto są: poczucie bezpieczeństwa, dostęp do pracy, dobra komunikacja, dostęp do wiedzy. Dość wysoko oceniania była również możliwość życia w społeczeństwie równych szans i pomoc w trudnej sytuacji życiowej, a nisko m.in. opieka nad innymi i uczestnictwo w życiu publicznym. Wiedza badanych osób jest subiektywna i nie nabyta w sposób systematyczny, jako obszar wiedzy dotyczący bezpośrednio kwestii równego i sprawiedliwego dostępu do zasobów miejskich oraz dobrej jakości życia mieszkańców i mieszkanek miasta. W związku z tym badanym osobom brakuje całościowej wiedzy o procesach konstruowania systemowych nierówności na poziomie samorządu lokalnego oraz praktycznych aspektach i narzędziach wyrównywania tych nierówności, które mogliby wdrażać na obszarze swojej pracy.
286
V. Alokacje budżetowe na rzecz r zecz równości płci oraz dobrostanu mieszkańców i mieszkanek Gdyni
1. Opis środowiska badawczego Na ankietę odpowiedziały dwa wydziały Urzędu Miasta: Wydział Kultury oraz Polityki Gospodarczej i Nieruchomości. Ankietę wypełniły dwie kobiety pracujące w Urzędzie Miasta, o stażu pracy odpowiednio 2 i 14 lat.
2. Rozumienie „dobrego standardu życia” przez osoby wypełniające ankietę: •
Dobry standard ma miejsce, gdy podstawowe potrzeby mieszkańców są zaspokajane i gdy mają oni szansę się rozwijać zgodnie ze swoją wolą. Dobry standard życia jest uzależniony od takich czynników, jak: działania samorządu, funkcjonowanie przyjaznych obywatelom instytucji publicznych, skuteczny system ochrony zdrowia oraz szkolnictwa, sprawna i nowoczesna infrastruktura komunikacyjna, polityka społeczna i gospodarcza państwa oraz samorządu, a także działania w sferze kultury.
•
Ważną rolę dla dobrego standardu życia odgrywa środowisko naturalne, istotna jest jakość i dostęp do usług publicznych (medycznych, edukacyjnych). Duże znaczenie ma także poczucie bezpieczeństwa, dostęp do pełnej informacji oraz aktywizacja zawodowa, uwzględniając we wszystkich aspektach politykę równych szans.
Tabela 50 Matryca możliwości i wydatków poszczególnych urzędów/jednostek gminnych dostęp do wiedzy
dostę p do pełne j infor macji
poczu cie bezpie czeńst wa
prowa dzenie zdrowe go życia
znalezieni e pracy i prowadze nia własnej działalnoś ci gospodar czej
Wydz.
Polityk i
praca i życie w odpowi ednich warunk ach i czysty m środow isku
dotarc ie do każde go miejsc a w gmini e
opie ka nad inny mi
dban ie o siebi e
uczestn ictwo w życiu publicz nym
życie w społecz eństwie równyc h szans
42 713 243
Kultur y
Wydz.
pomo cw trudn ej sytuac ji życio wej
206 000
350 000
480 000
287
Gospo darcze j i Nieruc homo ści Źródło: Opracowanie własne
Dane z podziałem na płeć gromadzone są przez Wydział Polityki Gospodarczej i Nieruchomości (Gdyńskie Centrum Wspierania Przedsiębiorczości) pod kątem uczestnictwa w szkoleniach i umów podpisanych z pracodawcami.
W przypadku Wydziału Kultury dane zagregowane z podziałem na płeć nie są zbierane.
Przedstawicielki/le referatów Urzędu Gminy i jednostek organizacyjnych nie wskazali trudności w wykonywaniu swoich zadań.
288
VI. Głos mieszkanek i mieszkańców Gdyni
1. Wstęp Opinie mieszkańców na temat jakości życia w Gdyni zbierane były za pomocą anonimowego sondażu obywatelskiego oraz w trakcie pogłębionych wywiadów grupowych (fokusów). Zebrano 17 ankiet wypełnionych elektronicznie. Informacja o sondażu obywatelskim i link do ankiety w wersji elektronicznej zostały opublikowane na stronie miasta 13 stycznia 2013 roku. Badanie fokusowe zrealizowane zostało w dniu 14 maja 2013 roku w sali Urzędu Miasta.
2. Opis środowiska badawczego 2.1 Sondaż obywatelski
Płeć W sondażu obywatelskim wzięło udział łącznie 17 osób, w tym 10 kobiet i 7 mężczyzn.
Wiek Wśród kobiet pięć uczestniczek sondażu reprezentowało przedział wiekowy 25-35 lata, trzy kobiety miały między 35-54, a dwie między 18-25 lat. Wśród mężczyzn pięciu reprezentowało przedział wiekowy 25-34 lata, a dwóch przedział wiekowy 35-54 lat. Dla obu płci najbardziej reprezentowany był przedział wiekowy 25-34 lata.
Długość zamieszkania w gminie Średni czas zamieszkania kobiet w Gdyni wynosił 23,5 roku, a mężczyzn 21,9 lat. W przypadku kobiet najdłuższy czas zamieszkania w gminie wyniósł 40, a najkrótszy 8 lat, z kolei u mężczyzn odpowiednio 33 oraz 8 lat.
Miejsce zamieszkania Wśród ankietowanych trzy osoby mieszkały na Grabówku, dwie na Chylonii i dwie w Śródmieściu, następnie pojedyncze osoby mieszkały w: Gdyni Chwarznie, Cisowej, na Działkach Leśnych, w Leszczynkach, na Obłużu, Oksywiu, Pogórzu, Pustkach Cisowskich, Redłowie i Wzgórzu Św. Maksymiliana.
Rodzaj zamieszkiwanego lokalu Cztery kobiety mieszkały w domu własnościowym bez kredytu, trzy w mieszkaniu własnościowym bez kredytu, dwie w mieszkaniu własnościowym na kredyt, a jedna wynajmuje mieszkanie. Wśród mężczyzn 289
pięciu mieszkało w mieszkaniu własnościowym na kredyt, a dwóch w mieszkaniu bez kredytu.
Liczba osób zamieszkujących gospodarstwo domowe Osoby badane mieszkają najczęściej w gospodarstwach 2-osobowych i 4-osobowych. Kobiety mieszkały częściej w gospodarstwach 3-osobowych (3 kobiety), mężczyźni w 2-osobowych (3 mężczyzn).
Zatrudnienie W pełnym wymiarze godzin (etat) pracowało jedenaście osób. Na drugim miejscu ankietowani wskazali pracę na umowę zlecenie (cztery osoby) oraz poszukiwanie pracy (dwie osoby) Wśród kobiet pełen etat wskazało 6 ankietowanych, wśród mężczyzn – pięciu. Jedna kobieta nie pracuje i nie poszukuje pracy, jedna jest studentką, jedna poszukuje pracy (w sumie 30% ankietowanych). Wśród mężczyzn jeden poszukuje pracy, jeden pracuje w niepełnym wymiarze (w sumie 29% ankietowanych).
Zarobki Najwięcej osób ankietowanych (7 osób, 41%) zarabia w przedziale 2855-5000 zł. Powyżej 5000 zł zarabiało 29% osób, w przedziale 0-1112 zł 18%, a 12% ankietowanych wskazało zarobki w przedziale 1113-2854 zł. Wśród mężczyzn czterech zarabiało powyżej 5 tyś. zł, a trzech w przedziale 2855-5000zł. Wśród kobiet trzy zarabiały w przedziale 0-1112 zł, dwie w przedziale 1113-2854 zł, trzy w przedziale 2855-5000zł, a jedna zarabiała powyżej 5 tyś.
Wykształcenie Większość osób ankietowanych (13 osób, 76%) wskazało wykształcenie wyższe, 24% wykształcenie średnie. Wśród mężczyzn 85% zadeklarowało wykształcenie wyższe, wśród kobiet – 70%.
Poziom sprawności Wszystkie ankietowane osoby (100%) określiło siebie jako pełnosprawne.
2.2 Badanie fokusowe
Płeć W badaniu fokusowym wzięło udział 5 kobiet i 3 mężczyzn.
Miejsce zamieszkania Uczestniczki i uczestnicy badania reprezentowali różne dzielnice Gdyni.
Wiek Osoby uczestniczące w badaniu reprezentowały różne grupy wiekowe. Dwóch mężczyzn i jedna kobieta było powyżej 65 roku życia. Inne osoby miały powyżej 30 roku życia. 290
Sprawność W badaniu uczestniczyła jedna kobieta z niepełnosprawnością ruchową, poruszająca się na wózku, która mieszka poza centrum miasta.
3. Charakterystyka „dobrego standardu życia” w rozumieniu mieszkanek/ców W sondażu obywatelskim i badaniu fokusowym najczęściej wskazywano na następujące obszary wpływające na wysoką jakość życia: przestrzeń, bezpieczeństwo, komunikacja, dostęp do usług, zatrudnienie, rządzenie. W kwestii przestrzeni, mieszkańcy/ki wskazywali przede wszystkim na: •
czystość oraz rozwiązania ekologiczne, ochronę środowiska, miasto „zielone i czyste”
•
estetykę, dbałość o architekturę miasta, „tą wielką jak i najmniejszą”,
•
poczucie nowoczesności oraz prężnego rozwoju miasta,
•
bliskość kawiarni, restauracji, sfer ciszy i odpoczynku, „bankomatów, ale niekoniecznie banków”, dostęp do kin i teatrów, rozrywki
•
rozwój dzielnic oddalonych od centrum
Na obszarze bezpieczeństwo, mieszkańcy/ki Gdyni mówili o: •
monitoringu,
•
informatyzacji
•
zniesieniu barier architektonicznych, które zagrażają bezpieczeństwu poruszania się osób niepełnosprawnych oraz starszych
•
bezpieczeństwie w sferze zdrowia, dostępie do opieki zdrowotnej
W kwestii komunikacji: •
Braku korków
•
Remontach ulic robionych nocami i weekendami
•
Wysokiej kulturze kierowców komunikacji miejskiej, od których uprzejmości zależy komfort podróżowania Gdynian/ek
•
Dostępności komunikacji,
•
Rozbudowie i modernizacji ścieżek rowerowych
•
Miejscach postojowych dla samochodów
291
Na obszarze dostępu do usług, dobry standard oznaczał dla badanych osób: •
Świadomość, że można liczyć na pomoc gminy
•
Łatwy dostęp do dobrych usług oświatowych i medycznych
•
Bliskość sklepów spożywczych
•
Badanie jakości usług przez władze miasta
•
Szeroki dostęp do rehabilitacji i aktywności dla seniorów/ek
•
Możliwość poprawiania kondycji fizycznej i psychicznej
•
Dużą liczbę lekarzy/rek, miejsc szpitalnych
•
Sprawną działalność urzędów
W obszarze zatrudnienie, dla Gdynian/ek ważne dla wysokiego standardu życia są: •
Praca dla młodych matek
•
Praca dla kobiet niepełnosprawnych
•
Praca dla wykwalifikowanych specjalistów/ek, np. po szkole morskiej
•
Utrzymanie niskiego bezrobocia, dostęp do pracy: „Nie muszę wyjeżdżać z Gdyni, aby móc się utrzymać sama”.
W kwestii rządzenia, osoby ankietowane wskazywały na: •
Świadomość władz odnośnie „służby obywatelowi”
•
Szacunek dla własności, inicjatywy przedsiębiorczej, dobrą współpracę z sektorem prywatnym
•
Sprawienie, że „miasto żyje”
•
Badanie jakości życia mieszkańców/ek, reagowanie na potrzeby
•
Współpraca mieszkańców/ek z urzędem miasta
•
Zaangażowanie radnych z dzielnic miasta w rozwój dzielnicy
•
Słuchanie pomysłów Gdynian/ek, „władze myślą o mieszkańcach”
•
Brak nepotyzmu w urzędach i radach
W kontekście możliwości stwarzanych mieszkańcom przez władze samorządowe najważniejsze dla dobrej jakości życia okazały się:
Tabela 51 Waga poszczególnych możliwości według płci Dla mężczyzn
Dla kobiet
292
1. praca i życie w odpowiednich warunkach i zdrowym środowisku 2. znalezienie pracy i prowadzenie działalności 3. poczucie bezpieczeństwa
1. poczucie bezpieczeństwa 2. dotarcie do każdego miejsca w gminie (transport) 3. znalezienie działalności
pracy
i
prowadzenie
4. prowadzenie zdrowego życia
4. dotarcie do każdego miejsca w gminie (transport)
5. dostęp do pełnej informacji
5. dostęp do pełnej informacji
6. praca i życie środowisku
6. uczestnictwo publicznym
7. uczestnictwo w życiu publicznym
w
życiu
7. prowadzenie zdrowego życia
w
odpowiednim
8. dostęp do wiedzy 9. dbanie o siebie
8. dbanie o siebie
10. życie w społeczeństwie równych szans
9. dostęp do wiedzy 10. opieka nad innymi 11. pomoc gminy w trudnej sytuacji życiowej
11. opieka nad innymi 12. pomoc gminy życiowej
w
trudnej
sytuacji
12. życie w społeczeństwie równych szans
Źródło: Opracowanie własne
4. Ocena działań samorządu przez mieszkanki i mieszkańców Gdyni (W skali 1-6, gdzie: 1 = nie udostępnia, 2 = w niewielkim stopniu, 3 = w dostatecznym stopniu, 4 = udostępnia na dobrym poziomie, 5 = udostępnia na bardzo dobrym poziomie, 6 = celującym).
Tabela 52 Ocena możliwości stwarzanych przez samorząd według płci możliwość
kobiety
mężczyźni
dostęp do wiedzy
4,5
3,3
dostęp do pełnej informacji
4,0
3,0
poczucie bezpieczeństwa
3,8
3,6
prowadzenie zdrowego życia
4,4
3,3
znalezienie pracy i
4,1
2,9 293
prowadzenie własnej działalności pomoc w trudnej sytuacji życiowej
3,4
3,4
praca i życie w odpowiednich
3,8
3,1
dotarcie do każdego miejsca w gminie
4,5
3,1
opieka nad innymi
3,4
3,3
dbanie o siebie
4,5
3,7
uczestnictwo w życiu publicznym
4,2
3,1
życie w społeczeństwie równych szans
4,0
3,6
warunkach i czystym środowisku
Źródło: opracowanie własne. Uwagi: Zielonym kolorem oznaczono najwyższe oceny, a czerwonym najniższe.
Kobiety i mężczyźni mieszkający w Gdyni inaczej oceniały/li działalność władz samorządowych w zakresie stwarzania ww. możliwości. Mężczyźni generalnie gorzej niż kobiety oceniają realizację przez gminę ww. potrzeb, oceniają je średnio na poziomie dostatecznym. Według mężczyzn najlepiej realizowana jest możliwość „dbania o siebie”, a zatem czas wolny do własnej dyspozycji, zadowalające uczestnictwo w kulturze, wydarzeniach sportowych i wykorzystanie publicznych obiektów oraz przestrzeni rekreacji. Kobiety również oceniły tę możliwość wysoko, na równi z „dostępem do wiedzy” oraz „możliwością dotarcia do każdego miejsca w gminie”. Mężczyźni uważają, że gmina najgorzej realizuje możliwość „znalezienia pracy oraz prowadzenia własnej działalności gospodarczej”, natomiast dla kobiet najsłabiej realizowanymi możliwościami są „opieka nad innymi” oraz „pomoc w trudnej sytuacji życiowej”.
5. Sugestie mieszkańców dot. poszerzenia zakresu działalności referatu/jednostki samorządowej
• • • • •
„90% procent spraw powinno być możliwe do załatwienia on-line, nie tylko w Urzędzie Miasta, ale także w Urzędach Pracy, MOPS-ach i innych” wprowadzenie elementów demokracji bezpośredniej przy planowaniu miasta wzmocnienie rad dzielnic udział gminy w programie rządowym "Maluch" rzeczywisty udział mieszkańców we władzy (budżet obywatelski, transmisje obrad rady miasta, spotkania z radnymi i prezydentem) 294
• • •
zmiany personalne wprowadzenie budżetów zadaniowych – pod konkretne problemy konsultowanych z grupami zainteresowanymi i ekspertkami/ ekspertami decentralizacja budżetu przedstawianie danych o wykorzystaniu budżetu z analizą kto na realizacji skorzystał – wiek, płeć, wykształcenie, zarobki.
6. Bariery korzystania z oferty instytucji gminnych dla niektórych niektórych grup mieszkanek/ mieszkańców Osoby niepełnosprawne – ograniczony dostęp do: • • • • • •
edukacji, służby zdrowia i rehabilitacji (bardzo odległe terminy), pracy, brak wsparcia przy planowaniu ścieżki zawodowej miejsc parkingowych, które są zbyt wąskie Uniwersytetu Trzeciego Wieku, który jest niedostosowany do potrzeb osób z niepełnosprawnościami „tylko bulwar i reprezentacyjne części miasta są przystosowane”
Różnorodne grupy – ograniczony dostęp do: •
informacji
Młode matki/rodzice – ograniczony dostęp do: • • •
opieki instytucjonalnej pracy transportu
Rodziny wielodzietne – ograniczony dostęp do: • różnych usług, ogólny brak wsparcia
7. Zestawienie propozycji mieszkańców dot. miasta/gminy: Przestrzeń: • • • • • • • •
miejsca przyciągające młodych ludzi (skatepark, tor motocrossowy) miejsce w centrum gdzie znajdowałaby się biblioteka, kino, kawiarnie, miejsce dla dzieci więcej parków zieleni, koncertów pod gołym niebem wprowadzenie elementów demokracji bezpośredniej przy planowaniu miasta budowa parkingu/ów w Śródmieściu, budowa miejsc postojowych, budowa 2 -3 dobrych hoteli, większa czystość na ulicach poza centrum wprowadzenie stref spotkań, do których łatwo dojechać, ale będą odizolowane od hałasu 295
• • • •
samochodów basen w centrum, sprywatyzowanie/zagospodarowanie terenów Dalmoru, szczególnie przy basenie prezydenckim powiększenie mariny jachtowej, „aby Gdynia bezkonkurencyjnie królowała w tej dziedzinie na polskim wybrzeżu” skuteczne egzekwowanie kar pieniężnych za nieszanowanie przestrzeni miejskiej oraz za zaśmiecanie i nieodśnieżanie chodników
Bezpieczeństwo • • • • • •
likwidacja straży miejskiej projekty straży obywatelskich oraz zwiększenie liczby pieszych patroli policyjnych monitoring uporządkowanie zjawiska „pijacy i osoby bezdomne w centrum Gdyni i na dworcach” uspokojenie ruchu samochodowego w mieście bezpieczeństwo rowerzystów/ek, edukacja kierowców (głównie MZK) w zakresie szanowania ich na drodze
Komunikacja • • • • • • • • • • • • •
uzupełnienie i poprawa oznakowania na drogach naprawa chodników komunikacja miejska wieczorem i w nocy poprawienie standardu ścieżek rowerowych oraz jakości ich projektowania – na ten moment zniechęcają do wybrania roweru jako alternatywy transportowej poszerzenie ulic tam, gdzie są korki zlikwidowanie (lub przynajmniej wyrównanie) bruku w śródmieściu i ograniczenie tam ruchu, żeby można było spokojnie dojechać rowerem, albo autobusem na obrzeżach strefy powinien być przynajmniej 1 parking, ale płatny. usunięcie kolein na Grabówku wymiana parkometrów na takie, które wydają resztę oraz możliwość zapłaty za bardzo krótki postój światła ruchu drogowego z odliczeniem sekundowym remont bulwaru drobne inwestycje w drogi, chodniki i oświetlenie na poziomie dzielnic windy przy SKM nie mieszczą rowerów, tak samo składy na rowery w SKM
Dostęp do usług • • • • • • • •
więcej żłobków publicznych i dostępność przedszkoli wsparcie niekomercyjnych lokalnych grup sportowych (obecnie: nadmierne inwestowanie w klub piłkarski) sponsoring sportowców z gminy (nie tylko piłkarzy) informatyzacja wszelkich usług i instytucji promocyjne bilety dla Gdynian/ek w i miejskich instytucjach kultury budowa nowoczesnego szpitala ośrodki dla osób starszych z opieką w godz. pracy członków rodziny polepszenie dostępu do opieki lekarskiej w przychodniach w dużych dzielnicach 296
• • •
wzmocnienie dostępu do informacji elastyczność godzin pracy urzędników, praca poza standardowymi godzinami pracy specjaliści w sprawie różnych grup społecznych, którzy naprawdę znali by się na problematyce tych grup, badali ich potrzeby i potrafili realnie ich wesprzeć
Zatrudnienie • • • • • •
udział gminy w programie rządowym "Maluch", aby w porozumieniu z gminą osoby fizyczne mogły prowadzić przedszkola programy preferencyjne dla przedsiębiorców promujących aktywność w strefach spotkań inwestycje proekologiczne, które będą prowadzić do napływu turystów i wzrostu zatrudnienia w tym sektorze maksymalne ułatwienia dla przedsiębiorców i tych, którzy planują otworzyć własny biznes – „wyzwolenie woli działania, która często jest tłamszona biurokracją” polityka zatrudnienia młodych matek polityka zatrudnienia kobiet niepełnosprawnych, dopasowanie programów wsparcia o ich realnych potrzeb i kryteriów
Rządzenie • •
• • • • • • • • • • •
wzmocnienie rad dzielnic wykorzystywanie energii i silnej tożsamości lokalnej w różnych akcjach na rzecz wspólnego dobra, np. "My Gdynianie dbamy czystość i segregujemy śmieci" lub "Mieszkam w Gdyni, więc sprzątam po swoim psie"; wspólne akcje np. sprzątania lasów witomińskich – każdy dostałby worek, rękawice, a po sprzątaniu wspólne ognisko, kiełbaska i herbata. W każdej akcji powinien uczestniczyć ktoś z Urzędu Miasta realna współpraca mieszkańców dzielnic z radami dzielnic, zgłaszanie potrzeb, postulatów, traktowanie ich serio (środki na ich realizację) otwarcie się miasta na pomysły mieszkańców/ek, poprawa działania rad dzielnic – teraz ich zadania i kompetencje są niejasne, nie wiadomo jak się komunikować akcja informacyjna – jak się dostać do radnych ogłaszanie referendów w istotnych sprawach konsultacje społeczne bliżej mieszkańców, na poziomie dzielnic, „wyjście z biur” współdecydowanie przez mieszkańców w ich sprawach reprezentatywność gremiów decyzyjnych, w radzie miasta, mieszkańców i radach dzielnic. zmiany personalne wprowadzenie budżetów zadaniowych konsultacje społeczne z grupami zainteresowanymi i ekspertkami/ ekspertami
8. Proponowane zmiany na poziomie osiedli/dzielnic Przestrzeń/ infrastruktura/ komunikacja • • •
lepsze boiska przy szkołach miejsca na ogniska (integracja sąsiadów) częstsze wywożenie śmieci (min. 3 razy w tygodniu), więcej śmietników ogólnodostępnych 297
• • • • • • • • • • • • • •
Śródmieście – uspokojenie ruchu lub pełne wyłączenia na kameralnych ulicach uspokojenie ruchu na ulicy Chylońskiej stworzenie z ulicy Starowiejskiej deptaka prowadzącego od dworca do (prawie) morza zwiększenie ilości miejsc postojowych przy osiedlach oraz obiektach usługowych wyczyszczenie i uporządkowanie zieleni (m.in. wzdłuż ul. Redłowskiej) zdecydowanie więcej placów zabaw Chwarzno-Sokółka – otwarcie marketu monitoring osiedlowy więcej miejsc, gdzie można wyjść z psem na spacer utwardzona droga + kanalizacja + oświetlenie na wszystkich ulicach w granicach miasta zapewnienie transportu miejskiego w godzinach nocnych budowanie przestrzeni społecznych, przystosowanych dla kobiet z dziećmi wspólne dbanie o estetykę dzielnic codzienny pieszy obchód dzielnicy wykonywany przez policjantów lub strażników miejskich co da im możliwość poznania mieszkańców, podwórek, osiedli i ich problemów
Życie społeczne/edukacja/sport/polityka • • • • • • • •
segregacja śmieci, edukacja ekologiczna więcej imprez sportowych wysokie kary za np. wyrzucenie gruzu do lasu, śmiecenie klub-sala gimnastyczna z nowoczesnym wyposażeniem (dostęp dla mieszkańców/ek za przystępna cenę) ożywienie życia kulturalnego na poziomie dzielnic możliwości dla dzieci i młodzieży do spędzania czasu wolnego w sposób kreatywny i bezpieczny ożywienie aktywności obywatelskiej wokół naturalnych lokalnych ośrodków: szkół, bibliotek brak nepotyzmu i prywaty w radach dzielnic i radzie miasta
9. Podsumowanie sondażu i fokusów, obserwacje własne Definicje dobrego standardu życia przedstawiane w sondażu obywatelskim i podczas wywiadów fokusowych okazały się stosunkowo podobne – dla Gdynian i Gdynianek ważna jest przyjazna przestrzeń miejska i dbałość o środowisko, poczucie bezpieczeństwa, dobra komunikacja, możliwość pracy oraz możliwość uczestnictwa w życiu publicznym, współdecydowania o rozwoju miasta. Gdynianie i Gdynianki w rozbieżny sposób ocenili jakość realizacji możliwości stwarzanych przez samorząd. Różnią się zwłaszcza w najniższych ocenach – dla kobiet w Gdyni najsłabiej realizowana jest możliwość opieki nad innymi oraz pomocy gminy w trudnej sytuacji, dla mężczyzn – możliwość znalezienia pracy. Dla mężczyzn możliwość „życia w społeczeństwie równych szans” okazała się najmniej istotna wśród 12 możliwości, dla kobiet znalazła się ona na dziesiątym miejscu. Badane kobiety najwyżej cenią sobie bezpieczeństwo, dobrą komunikację miejską oraz możliwość pracy. Realizację tych możliwości przez samorząd Gdyni oceniają na poziomie dość dobrym (bezpieczeństwo), dobrym (praca) i powyżej dobrego (komunikacja). Dla mężczyzn kluczowymi możliwościami są: praca i życie w odpowiednich warunkach, możliwość znalezienia pracy oraz 298
bezpieczeństwo. Realizację możliwości „znalezienie pracy” badani mężczyźni oceniają lekko poniżej poziomu dostatecznego, dwie kolejne dostatecznie. Osoby badane mają wysoką świadomość swoich potrzeb oraz oczekiwań względem gminy, wizję rozwoju miasta oraz konkretnych, praktycznych zmian. Z jednej strony bardzo silnie identyfikują się z miastem, są z niego dumni/e i „nie chcieliby mieszkać gdzie indziej”. Wpływa to na wysoki poziom zaangażowania w miejskie sprawy i, w konsekwencji, potrzebę współdecydowania o rozwiązaniach, które wiążą się ze standardem życia mieszkańców/ek. Gdynianie/ki doceniają zmiany, jakie dokonały się w mieście na przestrzeni lat, i są generalnie zadowoleni z tego, jak „działa” miasto – większość obszarów w kontekście możliwości została oceniona dostatecznie i dobrze. Z drugiej strony, mieszkańcy/ki mają wiele pomysłów, które chcieliby wdrożyć w życie. Brak możliwości zarówno komunikacji, jak przełożenia na praktykę – czy to na poziomie dzielnicy, czy całego miasta – powoduje w nich pewien stopień frustracji. Częste oczekiwania mieszkańców/ek dotyczą równomiernego rozwoju miasta - część osób ma poczucie, że środki są lokowane niewspółmiernie, w centrum miasta i rejonach reprezentacyjnych, a o dzielnicach oddalonych od centrum pamięta się mniej.
299
VII. Podsumowanie Podsumowanie badań Przeprowadzone badanie stanowi wstępną diagnozę polityki samorządowej Gdyni pod kątem rozpoznawania, planowania oraz realizacji potrzeb mieszkanek i mieszkańców z uwzględnieniem perspektywy płci. Badano, czy i w jaki sposób realizacja dwunastu możliwości (m.in. dostęp do wiedzy, pracy, równych szans w społeczeństwie) zapisana jest i gwarantowana w ramach istniejących w mieście dokumentów strategicznych oraz miejskich polityk i programów oraz czy dostęp do realizacji tych możliwości jest uwarunkowany płcią. Analizowano dane statystyczne gromadzone przez Urząd Miasta, miejskie jednostki organizacyjne oraz Główny Urząd Statystyczny oraz dokumenty strategiczne; prowadzono wywiady z przedstawicielkami i przedstawicielami samorządu lokalnego; przeprowadzono sondaż obywatelski oraz fokusowe badanie potrzeb i opinii mieszkanek i mieszkańców Gdyni. Dostępne dane statystyczne dają wiarygodny ale niepełny obraz standardu życia w gminie, choćby dlatego, że większość danych nie jest zagregowana ze względu na płeć. Dla przykładu, mimo że wiadomo, że wśród osób bezrobotnych w Gdyni od lat dominują kobiety, nie sposób na podstawie dostępnych danych powiedzieć m.in. z jakich przyczyn i na jakim etapie drogi zawodowej kobiety stają się bezrobotne, w jakich sektorach pracują kobiety i mężczyźni, czy i jak różnią się ich zarobki, na jakich obszarach koncentruje się przedsiębiorczość kobiet i mężczyzn oraz jak duże podmioty gospodarcze prowadzą kobiety i mężczyźni. Niewiele jest danych zagregowanych ze względu na płeć, a te gromadzone dotyczą obszarów wybranych, jak uczestnictwo w sporcie lub płeć personelu medycznego. Mimo to nawet mała próba danych z podziałem na płeć pozwala dostrzec pewne prawidłowości w kwestii udziału w życiu miasta. Dostęp do aktywności fizycznej stanowi istotny wymiar możliwości prowadzenia zdrowego życia oraz dbania o sobie. Z tabeli wiemy, że wśród osób uprawiających sport w Gdyni 27% stanowią kobiety. Wskaźnik ten oznacza, ze uczestnictwo w sporcie i dostęp do obiektów sportowych nie jest równy, a istniejąca i powstająca infrastruktura, sposób jej użytkowania oraz oferta sportowa niekoniecznie odpowiadają na potrzeby zarówno mieszkanek, jak i mieszkańców Gdyni. Również dane pozornie neutralne, jak ilość żłobków oraz instytucji opieki społecznej mówią wiele o usytuowaniu obu płci w miejskich politykach. Tylko 19 na 1000 dzieci w wieku do lat 3 ma zapewnione miejsce w opiece żłobkowej, a miejsc w domach opieki całodobowej jest 314, przy czym Gdynia jest miastem o wysokim wskaźniku starzenia się ludności. Za usługi opiekuńcze, realizowane w znikomym stopniu przez instytucje miejskie, odpowiedzialne są w znacznej większości kobiety, tak w Gdyni, jak w całej Polsce. Potwierdza to sondaż: ankietowane kobiety zwracały uwagę, że najsłabiej realizowane przez samorząd są możliwości „opieka nad innymi” oraz „pomoc w trudnej sytuacji życiowej”, dla mężczyzn możliwości te nie były równie istotne. Wywiady przeprowadzone z radnymi i urzędnikami/czkami miejskimi pokazały zainteresowanie tematem równości płci w polityce samorządu oraz częściową wiedzę w tym zakresie, budowaną często w oparciu o subiektywne doświadczenia. Przy generalnym uznaniu przez osoby badane, że kobiety i mężczyźni nie mają równych szans w dostępie do realizacji różnych istotnych dla siebie możliwości, brakuje wiedzy o tym, w jaki sposób w praktyce dostępu tego udzielać obu płciom w równomierny sposób. Gdynianki oceniają działania samorządu na poziomie dobrym, Gdynianie na poziomie dostatecznym. Dla obu płci bardzo ważne są: poczucie bezpieczeństwa, dobra komunikacja, zadbana przestrzeń miejska oraz praca. 300
Jedynie w dwóch dokumentach strategicznych na poziomie diagnozy obecna jest kategoria płci. W Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych zwraca się uwagę na dominację kobiet wśród osób bezrobotnych, oraz w Gminnym Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie 2010 – 2013, gdzie odnotowuje się, że przemocy doświadczają przede wszystkim kobiety, a sprawcami są mężczyźni.
301
VIII. Wnioski i rekomendacje Gdynia jest jedną z czterech gmin wybranych przez UNDP do projektu „Budżet równych szans”, który proponuje nowatorskie w skali Polski ujęcie polityk miejskich oraz budżetu miasta/gminy poprzez pryzmat płci mieszkanek i mieszkańców. W ramach podejścia równości płci uznaje się, że położenie społeczno-ekonomiczne kobiet i mężczyzn oraz wynikające z niego potrzeby są odmienne/nierówne, w związku z czym należy projektować działania, które będą gwarantować równy dostęp do publicznych zasobów. Polityka równych szans kobiet i mężczyzn nie była dotąd w Polsce wdrażana na poziomie samorządowym i Gdynia nie jest wyjątkiem w tej kwestii. Zatem niniejsze badanie, którego celem było sprawdzenie, czy i w jaki sposób perspektywa równości płci jest obecna w dokumentach i działaniach Gdyni, a na jakich obszarach miasto warto ‘uwrażliwić’ na płeć, było niestety częściej badaniem „braków” i obszarów do zmiany, niż realizacji polityki równościowej. Warto podkreślić, że przedstawiciele/ki władz Gdyni byli świadomi/e tej sytuacji i otworzyli się na ewaluację poprzez analizę dokumentów strategicznych, badania opinii pracowników/czek samorządu, badań sondażowych oraz realizowanych przez miasto działań. Raport stanowić ma diagnozę położenia Gdynianek i Gdynian w mieście i jego politykach, zachętę do poszerzenia miejskiej optyki o tę wrażliwą na kwestię płci oraz punkt wyjścia do wdrażania elementów budżetu równych szans. Gdynia jest miastem, które co rok plasuje się w czołówce miejsc, w których żyje się najlepiej w Polsce . Miasto prowadzi aktywną politykę społeczną, w której duże znaczenie mają programy skierowane do grup wykluczanych: osób z niepełnosprawnościami oraz seniorów/ek. Gdyńskie jednostki miejskie wdrażają innowacyjne metody opieki społecznej skierowane do dzieci, dorosłych i seniorów/ek, ofiar i sprawców przemocy domowej, osób bezdomnych. Z wielu perspektyw taką politykę miejską można uznać za równościową, przeciwdziałającą wykluczeniu społecznemu, zorientowaną na dobrostan rodzin, osób starszych, niepełnosprawnych, o niskim statusie materialnym. W Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych 2008-2013 zdefiniowano następujące problemy społeczne: starzenie się społeczności, kondycję gdyńskich rodzin, niepełnosprawność oraz bezdomność, a za problemy horyzontalne uznano: bezrobocie, ubóstwo oraz uzależnienia. 44
Z perspektywy równych szans kobiet i mężczyzn kwestię płci traktuje się jako horyzontalną na wszystkich wymienionych obszarach, dopełnienie przyjętych kryteriów. Uznaje się, że rodzina nie jest jednolitą całością, ale pozycja kobiet i mężczyzn w rodzinie z różnych powodów jest odmienna: kobietom bardzo trudno jest godzić życie rodzinne z zawodowym, kobiety najczęściej są ofiarami przemocy w rodzinie, stanowią zdecydowaną większość wśród samodzielnie wychowujących dzieci rodziców, co z kolei bardzo często stanowi przesłankę do ubóstwa, ‘podwójny etat’ wpływa również na niższą aktywność publiczną i polityczną kobiet. Także wśród osób niepełnosprawnych płeć ma znaczenie, co pokazują m.in. udostępnione przez Gdyńskie Centrum Wspierania Przedsiębiorczości dane: kobiet niepełnosprawnych szkoli się znacznie więcej niż mężczyzn, i jednocześnie znacznie mniej zostaje zatrudnionych. Ubóstwo również bywa uwarunkowane płcią, znaczne różnice w zarobkach Gdynian/ek na niekorzyść kobiet pokazuje na przykład zrealizowany w ramach niniejszego projektu sondaż. Uzależnienia oraz bezdomność również należą do problemów, które warto badać oraz którym warto przeciwdziałać z uwzględnieniem optyki płci, między innymi celem wsparcia mężczyzn.
44
DIAGNOZA SPOŁECZNA, raporty: Czapiński J., Panek T. (red.) Diagnoza społeczna 2013 www.diagnoza.com
302
Kwestia równości płci bywa w polskich samorządach z różnych powodów kontrowersyjna lub nie jest traktowana serio. Rozmawianie o tej problematyce, także w Gdyni, bywa trudne i przebiega niekiedy w poczuciu naruszania istniejących relacji i porządku. Temat bywa bagatelizowany lub zaprzecza się istnieniu faktów dotyczących zróżnicowanego położenia kobiet i mężczyzn. Takie podejście nie służy poprawie położenia kobiet w gminie, na dziś oraz przyszłość. Dla dobrej jakości życia mieszkanek oraz mieszkańców Gdyni kluczowe jest uznanie, że również w Gdyni – mieście najwyższego standardu życia w Polsce – dostęp do różnych możliwości życiowych bywa ograniczony dla kobiet, a czasem dla mężczyzn. Pokazują to różnorodne wskaźniki, rozmowy, doświadczenia. Warto wzmocnić te głosy wewnątrz samorządu, które traktują problematykę nierównych szans kobiet jako ważną, rzeczywistą i wymagającą zmiany, w celu realnej i pełnej reprezentacji interesów Gdynianek i Gdynian. Celem długofalowym niniejszego badania byłoby zwracanie przez samorząd Gdyni uwagi na pozycję kobiet i mężczyzn, ich potrzeby oraz bariery dla dobrego standardu życia na każdym obszarze funkcjonowania miasta: od spraw społecznych i lokalny rynek pracy, poprzez edukację i sport, politykę gospodarczą i inwestycje, kulturę, rozwój miejskiej przestrzeni oraz transportu po opiekę zdrowotną – tak, by jakość życia Gdynian i Gdynianek była porównywalna a dostęp do usług finansowanych przez gminę równy.
Rekomendacje dla samorządu Gdyni, bazujące na zebranych w projekcie danych oraz obserwacjach własnych autorki raportu: raportu
1) Budowanie świadomości i wiedzy w zakresie równych szans kobiet i mężczyzn •
szkolenia dla pracowników i pracowniczek samorządu oraz radnych
•
edukacja pracodawców/czyń (godzenie życia zawodowego i rodzinnego, równe płace, brak dyskryminacji w zatrudnieniu)
•
edukacja dzieci i młodzieży, która przełamuje stereotypy płciowe i pozwoli w długofalowej perspektywie na równą realizację możliwości, takich jak: udział w życiu publicznym, reprezentacja polityczna oraz praca wolna od segregacji zawodowej i przy równej płacy oraz poczucie bezpieczeństwa, które obecnie nie są realizowane
2) Przygotowywanie bazy danych koniecznych do precyzyjnego określenia mapy potrzeb w mieście •
gromadzenie wszelkich dostępnych danych statystycznych w podziale na płeć
•
analiza problemów społecznych z uwzględnieniem różnej sytuacji kobiet i mężczyzn (dostrzeganie różnic wewnątrz ‘grup społecznych’) na różnych obszarach działań miasta
3) Polityka miejska •
Badanie, jakie priorytety odzwierciedlone są w budżetowaniu gminy i jakie interesy są reprezentowane
•
Analiza potencjalnego wpływu oraz ewaluacja efektów wydatków gminnych pod kątem płci
303
•
Starania, by polityka budżetowa miasta przyczyniała się do wzmacniania kobiet i dziewcząt, ich równego uczestnictwa na rynku pracy, w życiu publicznym i politycznym oraz życia wolnego od przemocy
•
Dbałość o równą reprezentację płci w samorządzie oraz miejskich instytucjach, zwłaszcza na najwyższych szczeblach, gdzie reprezentacja kobiet jest bardzo niska
•
Tworzenie strategii i miejskich polityk, w których pamięta się o zróżnicowanych statusach różnych grup i kwestii płci wewnątrz tych grup
•
Włączanie Gdynian/ek w procesy decyzyjne, wdrażanie narzędzi partycypacji obywatelskiej
304
Literatura Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych, http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_cechter.dims?p_id=460853&p_token=3233316 10.06.2013)
(dostęp
http://www.stat.gov.pl/gus/5840_5958_PLK_HTML.htm. (dostęp 15.07.2013) Gminny Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011-2015, http://www.gdynia.pl/g2/2011_12/50406_fileot.pdf (dostęp 15.06.2012) Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Gdyni na 2013 r., http://www.gdynia.pl/dla/mieszkancow/profilaktyka/uzaleznien/342_82397.html (dostęp 15.06.2013) Karta Współpracy z NGO http://www.gdynia.pl/g2/2010_05/36579_fileot.pdf (dostęp 10.06.2013) Program Ochrony Środowiska 2011-2014 http://www.gdynia.pl/g2/2008_07/20270_fileot.pdf (dostęp 10.06.2013) Rocznik Statystyczny Gdyni 2011, Urząd Statystyczny http://www.gdynia.pl/g2/2012_05/53657_fileot.pdf (dostęp 10.06.2013)
w
Gdańsku,
2012
Statut miasta Gdyni http://www.gdynia.pl/bip/statut/433_.html (dostęp 05.06.2013) Strategia Rozwoju Gdyni http://www.gdynia.pl/g2/2008_10/22061_fileot.pdf (dostęp 05.06.2013) Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2008-2013 http://www.mopsgdynia.pl/www/pliki/strategia/strategia.pdf (dostęp 05.06.2013) http://www.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_pomorskie/portrety_miast/miasto_gdynia.pdf (dostęp 10.06.2013) http://www.gdynia.pl/wszystko/o/gdyni/liczby/101_.html (dostęp 10.06.2013)
Spis tabel i wykresów Tabela 1 Gdynia – Wybrane dane demograficzne dla Gdyni w roku 2011 ............................................................ 241 Tabela 2 Analiza dokumentów strategicznych pod kątem możliwości. ................................................................ 245 Tabela 3 Edukacja w Gdyni według szczebli kształcenia, liczby uczennic i uczniów oraz absolwentów/ek z podziałem na płeć. Dane za rok 2010/11, w przypadku absolwentów/ek za rok 2009/2010. ............. 253 Tabela 4 Wykształcenie mieszkańców/ek w województwie pomorskim w 2011 roku ..................................... 254 Tabela 5 Jednostki edukacji przedszkolnej w Gdyni w 2011 roku ........................................................................... 254 Tabela 6 Wychowanie przedszkolne w Gdyni w 2011 roku ........................................................................................ 255 305
Tabela 7 Obiekty kultury w 2010 roku ................................................................................................................................ 255 Tabela 8 Obiekty kultury i uczestnictwo w kulturze w Gdyni w 2011 roku ........................................................... 256 Tabela 9 Uczestnictwo w ważniejszych wydarzeniach kulturalnych w Gdyni z podziałem na odpłatność w 2012 roku ............................................................................................................................................................................ 256 Tabela 10 Wybrane wydarzenia na poziomie dzielnic, w tym skierowane do grup marginalizowanych, sfinansowane ze środków miejskich w 2012 roku ............................................................................................... 257 Tabela 11 Komputery z dostępem do Internetu w szkołach w 2011 roku............................................................. 258 Tabela 12 Akty przemocy domowej w 2012 roku .......................................................................................................... 259 Tabela 13 Liczba policjantek/ów na terenie Gdyni w 2013 roku............................................................................... 259 Tabela 14 Ratownictwo medyczne i pomoc doraźna w miejscu zdarzenia w Gdyni w 2010 roku ............... 259 Tabela 15 Przeciętne dalsze trwanie życia nowo narodzonych mieszkańców/ek województwa Pomorskiego...................................................................................................................................................................... 260 Tabela 16 Osoby niepełnosprawne według płci w 2001 roku ................................................................................ 260 Tabela 17 Wybrane działania skierowane do seniorów/ek realizowane przez Centrum Aktywności Seniora we współpracy z 18 NGO .............................................................................................................................................. 260 Tabela 18 Opieka zdrowotna w Gdyni w 2011 roku ...................................................................................................... 260 Tabela 19 Pracownicy/e medyczni/e w Gdyni w 2011 roku ....................................................................................... 261 Tabela 20 Ścieżki rowerowe w Gdyni w 2013 roku ........................................................................................................ 262 Tabela 21 Zatrudnienie w 2010 roku................................................................................................................................... 262 Tabela 22 Bezrobocie w Gdyni w 2011 roku .................................................................................................................... 263 Tabela 23 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Gdyni w 2013 roku ................................................. 263 Tabela 24 Podmioty gospodarcze w Gdyni według wielkości zatrudnienia i własności w 2011 roku ....... 264 Tabela 25 Podatki od nieruchomości na terenie Gdyni w 2013 roku ...................................................................... 264 Tabela 26 Liczba rodzin i osób objętych wsparciem w 2011 roku ........................................................................... 265 Tabela 27 Typy rodzin objętych wsparciem w 2011 roku............................................................................................ 265 Tabela 28 Powód źródłowy objęcia wsparciem w 2011 roku ................................................................................... 265 Tabela 29 Osoby poszkodowane w wypadkach w pracy według płci w województwie pomorskim oraz ogółem w Gdyni w 2010 roku ..................................................................................................................................... 266 Tabela 30 Lokale mieszkalne i dodatki mieszkaniowe w Gdyni w 2013 roku....................................................... 267 Tabela 31 Mieszkania oddane do użytkowania w Gdyni w 2010 roku.................................................................... 267 Tabela 32 Fundusz alimentacyjny w 2013 roku .............................................................................................................. 267 Tabela 33 Liczba pojazdów zarejestrowanych w Gdyni w 2011 roku ..................................................................... 268 Tabela 34 Transport w Gdyni w 2011 roku ...................................................................................................................... 268 Tabela 35 Urodzenia żywe w Gdyni w 2011 roku ........................................................................................................... 269 Tabela 36 Miejsca w żłobkach w 2013 roku ...................................................................................................................... 269 306
Tabela 37 Dostępność opieki żłobkowej w Gdyni w 2011 roku ................................................................................ 269 Tabela 38 Placówki pomocy społecznej w Gdyni w 2011 roku ................................................................................. 269 Tabela 39 Rodzaj opieki świadczonej w ramach pomocy społecznej oraz liczba beneficjentów/ek w 2011 roku ....................................................................................................................................................................................... 270 Tabela 40 Liczba osób bezdomnych w 2006 roku oraz wybrane schroniska dla osób bezdomnych w 2011 roku ....................................................................................................................................................................................... 270 Tabela 41 Rodzaj opieki i liczba dzieci objęta opieką w 2011 roku .......................................................................... 271 Tabela 42 Wybrane obiekty sportowe w Gdyni w 2011 roku ..................................................................................... 272 Tabela 43 Kluby sportowe w Gdyni w 2011 roku............................................................................................................ 272 Tabela 44 Wybrane dziedziny i rodzaje sportu w klubach sportowych łącznie z uczniowskimi klubami sportowymi w Gdyni w 2010 roku ............................................................................................................................. 272 Tabela 45 Wybrane sportowe szkolenia i zawody dzieci i młodzieży z terenu Gdyni ....................................... 274 Tabela 46 Stanowiska w Urzędzie Miasta Gdyni i jednostkach miejskich z podziałem na płeć ..................... 275 Tabela 47 Wybory Samorządowe 2010 .............................................................................................................................. 275 Tabela 48 Rady dzielnic 2013 – reprezentacja kobiet i mężczyzn ........................................................................... 276 Tabela 49 Zestawienie wag nadanych przez respondentów wymienionym możliwościom ......................... 284 Tabela 50 Matryca możliwości i wydatków poszczególnych urzędów/jednostek gminnych ........................ 287 Tabela 51 Waga poszczególnych możliwości według płci.......................................................................................... 292
Wykres 1 Udział poszczególnych kategorii wydatków w całkowitych wydatkach Gdyni w 2012 roku.......252
307