Kerken in Istanbul

St.-Antonius van Paduakerk

in elke aflevering van onze vaste rubriek ara bul in istanbul (“zoek & vind in istanbul”) gaan we op zoek naar een belangwekkend thema in de stad. in het vorige nummer van tulpia hadden we al enkele unieke moskeeën in istanbul belicht. in deze aflevering staan we stil bij een aantal interessante kerken die de stad rijk is.

als de stad ontwaakt door de warme zonnestralen, de duiven van de daken naar de straten afdalen en de kinderen weer de leegte en de stilte een halt toeroepen, loop ik via de steegjes in het centrum van Istanbul (Beyoğlu) naar mijn bestemming in de stad. Vrouwen en mannen in het zwart gekleed gaan met een vredig gezicht naar de Grieks-orthodoxe kerk Ayia Triada bij het Taksim-plein. Ik wens hun goede morgen en hun warme tegengroet vervult mijn hart met vreugde. In dit meest joodse en christelijke gedeelte van de stad, Beyoğlu, staan synagogen, moskeeën en kerken broederlijk naast elkaar. Wat kerken betreft: er zijn er tientallen, variërend van Anglicaanse, Armeense, Bulgaarse, Grieks-orthodoxe, Duitsprotestantse tot Spaans-katholieke.

St.-Antonius van Paduakerk

Van het Taksim-plein loop ik in de richting van de Galata-toren en de Galata-brug via de winkelstraat Istiklâl Caddesi, zeg maar de Kalverstraat van Istanbul. Ik passeer het Nederlandse Consulaat en bereik de St. Antonius van Paduakerk, de grootste katholieke kerk van Istanbul. Een onoplettende voorbijganger zal nooit merken dat daar een kerk is, omdat ze geheel verscholen gaat achter een voorgevel. Deze kerk is een van de meest bewonderenswaardige monumenten in haar soort. De Antonius-kerk werd in 1725 gebouwd voor de vele handelaren en hun gezinnen die in Istanbul verbleven. Ze werd in 1912 door de in Istanbul geboren en getogen Italiaanse architect Giulio Mongeri in

Agia Irini Kerk

een neogotische stijl omgedoopt. Italiaanse priesters zorgden voor de mis en katholieken uit vele Europese landen woonden deze bij.

Als je er binnenloopt, word je verwelkomd door de aangestoken kaarsen. Terwijl de mis bezig is, lopen toeristen nog in en uit. In het boekenrek liggen veel boeken, ansichtkaarten en allerhande informatiemateriaal over de kerk. Bijbels in vele talen worden er tegen kostprijs aangeboden. Binnen heerst er vrede, rust en vooral liefde en respect voor Jezus Christus (die door moslims vereerd wordt als de profeet Isa).

Ik verlaat de St.-Antonius van Paduakerk en daal langs de Galata-toren af naar de Galata-brug en steek over naar het Topkapi-paleis waar zich ook de Aya Sofya en de Sultan Ahmet-moskee bevinden.

Agia Irini

Istanbul is vele grote en kleine kerken rijk en één van de stille getuigen van een rijk verleden vind ik de Agia Irini (kerk van de Heilige Vrede). Deze behoort tot de oudste christelijke heiligdommen en vormt de op één na grootste Byzantijnse kerk van de stad. Ze staat op het eerste hof van het Topkapipaleis. De Agia Irini-kerk werd in 400 n Chr. door Constantijn de Grote op de plaats van

‘Binnen heerst er vrede, rust en vooral liefde en respect voor Jezus christus‘

een Aphrodite-tempel gebouwd en aan de heilige vrede opgedragen. En deze vreedzame functie straalt dit monument nog altijd uit. Ik bezoek deze kerk soms om de drukte van de stad te ontlopen en rust en innerlijke vrede te vinden. In de jaren dat de beroemde Basiliek Aya Sofya (325 n. Chr.) nog niet als zodanig bestond, was de Agia Irini de hoofdkathedraal van de stad. Hier werd onder keizer Theodosius I in 381 na. Chr. het tweede oecumenische concilie gehouden. Tijdens de Nicaea-opstand in 532 ging ook zij in vlammen op en werd vijf jaar daarna opnieuw ingewijd. Na de verovering van Istanbul in 1453 door sultan Mehmet II, bijgenaamd Fâtih (de Veroveraar), werd de kerk in het paleisgebied opgenomen en diende lange tijd als arsenaal.

Als je nu in de kerk loopt, merk je maar weinig van de sombere tijden die de kerk daarna meegemaakt heeft. Want in de 19e eeuw werd hier de eerste antiekverzameling bewaard en van 1908 tot 1950 deed deze

De Bulgarenkerk St.-Stephanus

kerk dienst als wapenmuseum. Deze functie druist helemaal in tegen haar naam, die van de Heilige Vrede. Zo lopend door de kerk, probeer ik een mooie draai te geven aan die laatste functie door te zeggen dat die wapens misschien wel bloed aan hun handvatten hadden en mensen van hun levens hadden beroofd, maar dat ook zij het hebben moeten afleggen tegen de vreedzame rust die zo inherent is aan kerken. Ook nu dient de Agia Irini-kerk, een museum, vreedzame doeleinden, waaronder tentoonstellingen en concerten van religieuze aard.

De Bulgarenkerk St.-Stephanus

Ik loop een stukje terug naar de wijk Eminönü, sla linksaf en loop langs het water richting de wijk Balat, waar de Bulgarenkerk van St.-Stephanus staat. Ik ben altijd al benieuwd geweest naar deze kerk, doordat ze een interessante geschiedenis en architectuur heeft. In Istanbul leeft er een kleine Bulgaarse gemeenschap. Deze is in de loop van de laatste twee decennia iets gegroeid. Toch zijn er maar weinig jongeren die hun zoete zondagslaap na een vermoeiend nachtleven verruilen voor de kerkgang.

Ik nader tegen de namiddag de grijze, verbazingwekkende kerk aan de Mürsel Paşa Caddesi 85. De Bulgarenkerk van St.-Stephanus is geheel gemaakt van ijzer – zelfs de zuilen en galerijen. Ze werd in 1871 in Wenen gebouwd en helemaal naar de Gouden Hoorn (Haliç) verscheept en aan de oever geassembleerd. Deze adembenemende kerk wordt nog altijd door de Bulgaarse gemeenschap in Istanbul gebruikt. De marmeren tomben van de eerste Bulgaarse patriarchen zijn voortdurend met bloemen bedekt. De kerk bevindt zich in een aangenaam park vol bomen en bloemenhagen dat aan de Gouden Hoorn grenst.

De Bulgaarse gemeenschap in het Ottomaanse Istanbul had toentertijd dringend behoefte aan een eigen kerk, omdat deze zich had afgesplitst van het Grieks-orthodoxe patriarchaat. Eerst kwamen de gelovigen bijeen in een houten kerk, maar om de Grieken te overtroeven, lieten zij de St.-Stephanus bouwen. Dat de kerk van ijzer is heeft vooral een andere reden. De hun toegewezen grond was nogal zacht, waardoor een doorsnee kerkgebouw bij de geringste aardbeving veel eerder tegen de vlakte kon gaan. En Istanbul heeft al eeuwenlang rekening te houden met aardbevingen…