Torontohye/Թորոնթոհայ #198 by Torontohye/Թորոնթոհայ

«ԱՄԵՆԱՅՆ ՏԵՂ ՄԱՀԸ ՄԻ Է, ՄԱՐԴ ՄԻ ԱՆԳԱՄ ՊԻ՛Տ ՄԵՌՆԻ» | Փետրուար 2024 February

To advertise in Canada’s only Armenian monthly newspaper, email ads@torontohye.ca Օնթարիոյի գանատահայ բժշկական ընկերակցութիւնը՝ 35 տարեկան

Արտեմին նուիրումի ու կարեկցանքի ճանապարհորդութիւնները դէպի հայրենիք Ռուբէն Ճանպազեան 29-ամեայ Արտեմ Թիւթիւնճեանը չէր կրնար զսպել իր յուզմունքը. 2012-ի յունիսն էր, երբ Air France-ի օդանաւի մը մէջ նստած կ’ուղեւորուէր դէպի «Զուարթնոց» օդակայան: Հայաստանը առաջին անգամ տեսնելու ցանկութեամբ՝ ան պատուհանէն դուրս կը դիտէր, մինչ օդանաւը կը ճախրէր դէպի իր նպատակակէտը: Ծնած ու մեծցած Թորոնթօ, Արտեմը սնուած էր Հայաստանի վառ պատկերներով․ սրբազան Արարատ լեռը, քաջն զօրավար Անդրանիկը եւ այլ խորհրդանիշներ, որոնք առաջնորդած էին հայ ժողովուրդը ազգի պայծառ ու մութ օրերուն: Երբ օդանաւը հասաւ նաւարկութեան բարձրութիւն, Արտեմը սկսաւ մտածել՝ արդեօք իր պատկերացուցած Հայաստանը իսկապէս գոյութիւն ունէ՞ր, թէ ան պարզապէս հեռաւոր առասպել մըն էր: Օդանաւի սպասարկողը Արտեմին մեղմօրէն արթնցուց իր խոկումէն՝ տեղեկացնելով, որ իրենք կը թռչէին Սիս ու Մասիսի վրայէն։ Այն ինչ որ կարելի էր տեսնել ամպերուն եւ գիշերուան մութին տակ, լոկ ակնարկ մըն էր, թէ ի՛նչ կը սպասէր իրեն ստորեւ: Տեսնելով գեղեցկութիւնն ու իրականութիւնը Արտեմին ճանապարհորդութիւնը Հայաստանով դարձաւ ակնթարթներու յորձանուտ. ան ուսումնասիրեց պատմական վայրեր՝ սուրբ Խոր Վիրապը, ճամփեզրին համտեսեց թարմ ու քաղցր հայկական ծիրանն ու դեղձը եւ հիացաւ Գառնիի հնագոյն հեթանոսական տաճարով: Ան մտաւ Լոռիի մարզի փարթամ արօտավայրերը, քշեց մառախլապատ, լեռնային ճանապարհը դէպի Շուշի: Ճանապարհին առերեսուեցաւ Հայաստանի գեղեցկութեան, բայց նաեւ՝ դաժան իրողութիւններուն: Իրեն ապշեցուցին հակապատկեր իրականութիւնները. մէկ կողմէն ագահ «օլիգարխ»-ներ, մեծ փորերնին դուրս ցցուած, որոնք «Արմանի» վերնաշապիկներով շռայլութեան մէջ խնջոյքներ կ’ընէին, միւս կողմէն յուսահատ, անօթի եւ չքաւոր մարդիկ կը պայքարէին ապահովելու իրենց հանապազօրեայ հացը: Թափառող շուները ամենուրէք՝ սոված ու անտեսուած էին: Արտեմը չէր կրնար անտարբեր մնալ: Թորոնթօ վերադառնալուն պէս անոր սիրտը ծանրացաւ ամէն ինչով, որ տեսած էր Հայաստանի մէջ այդ երկու շաբաթներուն ընթացքին։ Առաջին փուլը սթափեցնող փորձառութիւն մըն էր:

Համայնք → 5

«Պուրակ»-ը՝ արեւմտահայերէնով պատրաստուած նիւթերու շտեմարանը

Արուեստ եւ մշակոյթ → 16

«Մեր հայրենիք»-ին մասին Կարծիք →18

Արցախէն տեղահանուած երկու երեխաներու հետ (լուսանկարը տրամադրած է Արտեմ Թիւթիւնճեանը) Երկրորդ փուլ Արտեմը չկրցաւ ազատիլ այն պատկերներէն ու յոյզերէն, որոնք ապրած էր Հայաստան կատարած իր առաջին այցելութեան ժամանակ: Ան լաւ գիտէր, որ պէտք էր բան մը ընէր, որպէսզի դրական ազդեցութիւն ունենայ այն մարդոց կեանքերուն վրայ, յատկապէս երեխաներուն, որոնց հանդիպած էր: Ճիշդ այդ օրերուն էր, որ ան յայտնաբերեց Armenian Volunteer Corps-ը (Հայկական կամաւորական մարմին - AVC): Հազիւ ամիս մը անց, ան անգամ մը եւս Երեւան ճանապարհուող օդանաւի մը մէջ էր։ Հայաստանի մէջ ան ստանձնեց տարբեր դերեր՝ գրադարանի մը մէջ անգլերէն դասաւանդեց, անապահով պատանիներու բռնցքամարտ սորվեցուց եւ Խարբերդի մանկատան մէջ աշխատեցաւ հաշմանդամութիւն ունեցող փոքրիկներու հետ: Մանկատան մէջ ան բացայայտեց ձիաբուժութեան արուեստն ու Արխոյին՝ ճերմակ գամփռ շան ընկերակցութեան ուժն ու ազդեցութիւնը: Այս փորձով ոգեշնչուած, Արտեմը սկսաւ պատկերացնել Հայաստան մը, ուր թափառող շուները կրնային փրկուիլ եւ վերականգնիլ՝ որբ երեխաներու հոգեկան բուժում ապահովելու համար: Այս տեսիլքէն ծնաւ Orphans and Their Dogs (Որբերը եւ իրենց շուները) հիմնադրամը, որուն նպատակն էր փրկել թափառական շուները՝ մանկատուներուն մէջ օգտագործելու համար: Երկրորդ փուլը յաջողութեամբ պսակեց Արտեմը:

խաչբառ

vol. 19

→ 23

No 2[198]

Թորոնթոհայ ամսագիր

թորոնթոհայութեան ձայնը՝ 2005-էն ի վեր

Torontohye monthly

the voice of Toronto Armenians since 2005

416-491-2900 info@torontohye.ca 45 Hallcrown Place Toronto, Ontario M2J 4Y4

Ուրախութեան տարածում Ամանորի ու Սուրբ ծնունդի ուրախութեան եւ տօնակատարութեան ժամանակ Արտեմին ցանկութիւնն ու նպատակն էր, որ Հայաստանի մէջ պատերազմէն → 20

torontohye.ca © Torontohye Communications Inc.

CASSANDRA HEALTH CENTRE ARMENIAN MEDICAL CENTRE & PHARMACY Dr. Rupert Abdalian Gastroenteology

Dr. Mari Marinosyan Family Physician

Dr. Omayma Fouda Family Physician

Dr. I. Manhas Family Physician

Dr. Virgil Huang Pediatrician

Dr. M. Seifollahi Family Physician

Dr. M. Teitelbaum Family Physician

Physioworx Physiotherapy

Vartan (PharmD, RPh), Sarkis (BScPhm, RPh) & Maral Balian (PharmD, RPh)

Դեղագիրներու պատրաստութիւն՝ շաբաթական յատուկ տուփերու մէջ: Արեան ճնշման քննութիւն եւ հետեւողականութիւն՝ անվճար: Շաքարախտի քննութիւն: Դեղերը իրենց հասցէներուն առաքելու անվճար սպասարկութիւն: Տարեցներու 10% զեղչ: Կը յարգենք եւ սիրով կը կատարենք բոլոր ապահովագրական ընկերութիւններու պայմանները: Same day Clinic բաց է շաբաթը 5 օր: Կրնաք բժիշկներու ժամադրութիւն ստանալ եւ տեսնուիլ նո՛յն օրը, հեռաձայնելով՝ 416-331-9111

SAME DAY CLINIC ONSITE Call for an appointment 416-331-9111 Դիմեցէք մեզի եւ պիտի դառնաք մեր մնայուն յաճախորդը 2030 Victoria Park Ave. (south of Ellesmere) North York, ON M1R 1V2

Tel: 416-449-2040 Fax: 416-449-2048

Vol. 19, No. 2 [198] ◆ February 2024

ՀԱՄԱՅՆՔ

Թորոնթոյի Հայ կեդրոնէն ներս մեծ շուքով նշուեցաւ ՀՅԴ-ի հիմնադրութեան 133-ամեակը Տիրուկ Մարգարեան Կարապետեան Հայրենիքի տեսլականը Հայ ազգի գոյատեւման իրականութիւն երթը կը շարունակուի դարձնելու պայքարի աշխարհի չորս ծագերուն, ոգիով տոգորուած ու մանաւանդ ժամանակակից միաւորուած՝ Գանատայի հայոց պատմութեան դժնդակ դաշնակցական կառոյցի տարիներուն եւ ներկայ անել միասնականութեան կացութենէն դուրս գալու ապացոյցը հանդիսացող հնարքներ որոնելը՝ Արցախի սոյն յոբելեանին գլխաւոր յանձնումէն եւ ամբողջական պատգամաբերն էր՝ հայաթափումէն ետք, կը դառնայ Ֆրանսայէն յատկապէս ազգային անհրաժեշտութիւն, հրաւիրուած ՀՅԴ բիւրոյի որուն վճռականութիւնը անդամ Յովսէփ Տէր կը հաստատէ ազգայինԳէորգեանը։ ազատագրական պայքարի Տօնակատարութեան ռահվիրայ կուսակցութիւնը` պաշտօնական բաժինը Հայ յեղափոխական սկիզբ առաւ ՀՅԴ դաշնակցութիւնը (ՀՅԴ)։ Գանատայի պատանեկան Անոր հիմնադրութեան միութեան (ՀՅԴ133-ամեակը նշող Թորոնթոյի ԳՊՄ) «Քրիստափոր» կազմակերպութիւնը, ու «Ռոստոմ» մէկ բռունցք դարձած ու մասնաճիւղերու հաստատակամ քայլերով, անդամներու անգամ մը եւս կոչ կ’ուղղէ Հայաստանի, Արցախի ազգովին վերականգնելու ու կը եւ ՀՅԴ-ի քայլերգներու շեշտէ, որ թորոնթոհայութիւնը, երգեցողութեամբ։ ինչպէս միշտ, իր ներդրումը Օրուան հանդիսավար պիտի ունենայ համազգային Լոռի Արամեանը խնդիրներու լուծման եւ բարի գալուստ համահայկական առողջ մաղթեց ներկաներուն ազգային ուժերու համախմբման եւ հրաւիրեց ՀՅԴ աշխատանքներուն մէջ: «Սողոմոն Թեհլիրեան» Արդարեւ, ՀՅԴ «Սողոմոն Պատկեր մը տօնակատարութենէն կոմիտէութեան (լուսանկարը՝ Նայիրի Շարապխանեանին) Թեհլիրեան» կոմիտէի երիցագոյն կուսակցական կազմակերպութեամբ, 20 Վրէժ Աւագեանը սերնդափոխութեան ջահը փոխանցելու յունուարի երեկոյեան, Թորոնթոյի Հայ կեդրոնէն ներս մեծ ՀՅԴ Գանատայի միութեան «Ռոստոմ» մասնաճիւղի շուքով նշուեցաւ ՀՅԴ-ի հիմնադրութեան 133-ամեակը։ կրտսերագոյն անդամ Չարենց Հաճիարթինեանին։ Այդ 60 տարիներ առաջ, Թորոնթոյի ՀՅԴ «Սողոմոն պահուն, երէց կուսակցականը իր ձեռքը կրտսերագոյն Թեհլիրեան» կոմիտէութեան դաշնակցական անդամներուն դաշնակցականի ուսին դրած, ո՛չ միայն սերնդափոխութեան իրականութիւն դարձուցած տեսլականը՝ Օնթարիոյի ջահը փոխանցեց անոր, այլ՝ ՀՅԴ-ի ուղիով անցնող հայ հայութեան հայապահպանման ամրակուռ ամրոցին՝ Թորոնթոյի Հայ կեդրոնին մէջ համախմբուած հայորդիները, ազգի յաւերժացման խորհուրդի իմաստը յանձնեց նոր սերունդի ներկայացուցիչին։ 133-ամեայ յեղափոխական աւանդներով զինուած, ազգային ՀՅԴ-ԳՊՄ «Քրիստափոր» մասնաճիւղէն ՀՅԴ իրաւունքներու ձեռքբերման համար պայքարելու երդումը Գանատայի երիտասարդական միութեան (ՀՅԴ-ԳԵՄ) անգամ մը եւս կատարեցին։ «Սիմոն Զաւարեան» մասնաճիւղի շարքեր փոխանցման Յոբելինական տօնակատարութիւնը այս տարի արարողութիւնը կատարուեցաւ . խոստման արարողութիւնը տարբեր իմաստ եւ խորհուրդ ունէր: Տօնակատարութիւնը վարեց ՀՅԴ ԳԵՄ-ի Կեդրոնական վարչութեան անդամ Վաչէ ներկայութիւնը կը վայելէր ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչին Այվազեանը: ու երկու անդամներուն, Օնթարիոյի խորհդարանի Հանդիսավարը հրաւիրեց ՀՅԴ «Սողոմոն Թեհլիրեան» երեսփոխան Արիս Պապիկեանի, Թորոնթոյի մէջ կոմիտէի ներկայացուցիչ Վահան Աճէմեանը, որ իր ուղերձին Լիբանանի պատուոյ հիւպատոս Գրիգոր Փոստաճեանի, Ս. ընդմէջէն ներկայացուց Գանատայի ՀՅ Դաշնակցութեան Աստուածածին հայց. առաք. եկեղեցւոյ հոգեւոր հովիւներ գործունէութիւնը եւ ըսաւ . «Դաշնակցութիւնը Գանատայի հայր Վարդան ծվ. Թաշճեանի եւ տէր Տաթեւ աւ . քհնյ. Միքայէլեանի, թորոնթոհայ համայնքի ներկայացուցիչներու, մէջ կը գործէ աւելի քան 120 տարիներէ ի վեր: Այսօր, 120 տարի ետք, կը շարունակէ գործել նոյն աշխուժութեամբ Գանատայի տարբեր նահանգներէն ժամանած ՀՅԴ եւ թափով: Տակաւին անցեալ տարի մեր կուսակցական Կեդրոնական կոմիտէի բոլոր անդամներուն, եւ ՀՅԴ շարքերը համալրուեցան 23 նոր անդամներով՝ Գանատայի պաշտօնաթերթ «Հորիզոն»-ի խմբագրին: → 21

COMMUNITY լուսարձակ

1 spotlight

համայնք

3 community զրոյց

10 conversation արուեստ եւ

16 մշակոյթ

arts & culture

կարծիք

17 opinion սիւնակ

19 column

Հրատարակիչ Torontohye Communications Inc. info@torontohye.ca Խմբագիր Ռուբէն Ճանպազեան editor@torontohye.ca Ձեւաւորող Արա Տէր Յարութիւնեան ara@torontohye.ca Օգնական խմբագիր Տիրուկ Մարգարեան Կարապետեան diroug@torontohye.ca Օգնական խմբագիր Սալբի Սաղտըճեան salpy@torontohye.ca Վարչական ներկայացուցիչ Միսակ Գալւագեան missak@torontohye.ca Խորհրդատու Յարութ Մանուկեան harout@torontohye.ca Ծանուցումներ ads@torontohye.ca Նախագիծ Proper Company-ի proper.am

Publisher Torontohye Communications Inc. info@torontohye.ca Editor Rupen Janbazian editor@torontohye.ca Graphic designer/Layout editor Ara Ter Haroutunian ara@torontohye.ca Associate editor/Staff writer Diroug Markarian Garabedian diroug@torontohye.ca Associate editor/Armenia correspondent Salpy Saghdejian salpy@torontohye.ca Administrator Missak Kawlakian missak@torontohye.ca Advisor Harout Manougian harout@torontohye.ca Advertisements ads@torontohye.ca Branding Proper Company proper.am

Միասին

Արցախահայութեան Կողքին

Together for the Armenians of Artsakh

Benefit concert in Toronto Հանրածանօթ Թորոնթոհայ Երաժիշտներու Մասնակցութեամբ

With participation of Toronto Armenian well known Artists

March 2, 2024 7:00 pm Armenian Evangelical Church

2600 14th Avenue, Markham, Ontario

Տոմսերը՝ $40 For tickets or additional information Ruth Demirjian։ 647-282-4286 Armineh Torounian։ 647-229-4357

or email info@amacnews.org

TELETHON 2024 Թելեթոն

Հ.Օ.Մ.-ի Ամէնօրեայ Վարժարան A.R.S. ARMENIAN PRIVATE SCHOOL

մ Ա

Saturday March 2 and March 9 • 9 AM on OMNI 1 Նուիրեցէ՛ք • Please donate • www.arsarmenianschool.ca

Vol. 19, No. 2 [198] ◆ February 2024

ՀԱՄԱՅՆՔ

5 COMMUNITY

Օնթարիոյի գանատահայ բժշկական ընկերակցութիւնը՝ 35 տարեկան. . պատմական ակնարկ Տոքթ. Անի Հասըրճեան 7 դեկտեմբեր 1988-ին Հայաստանի երկրաշարժը ֆիզիքապէս ցնցեց մեր հայրենիքը. միաժամանակ, այդ դղրդիւնը պատճառ հանդիսացաւ սփիւռքահայութեան հայրենիքին օժանդակելու միասնական զգաստութեան։ Երկրաշարժին յաջորդ օրն իսկ, խումբ մը նուիրեալ բժիշկներ, դեղագործներ, ատամնաբոյժներ, հիւանդապահուհիներ եւ առողջապահութեան ոլորտի մէջ եղող մասնագէտներ, Թորոնթոյի բոլոր գործօն միութիւններու կողքին, հրաւիրուեցան Թորոնթոյի հայ կեդրոնի ղեկավարութեան կողմէ եւ կազմակերպեցին դեղորայքի եւ շտապ օգնութեան առողջապահական կարիքներու օժանդակութեան գործընթացը։ Եւ այսպէս, երկրաշարժի աղէտեալներուն նպաստ հասցնելու աշխատանքներուն նպատակով, 8 դեկտեմբեր 1988-ին, Թորոնթոյի հայ կեդրոնին մէջ ծնունդ առաւ Օնթարիոյի գանատահայ բժշկական ընկերակցութիւնը (Armenian Canadian Medical Association of Ontario ACMAO): 1989-ին ընկերակցութեան առաջին գործը եղաւ, հիմնադիր անդամներու միջոցով, երկրաշարժէն ազդուած փոքրերու հոգեբանական աջակցութիւն տրամադրելն ու բժիշկներու վերապատրաստման ծրագրի մը մշակումը։ Էրեբունի բժշկական կեդրոնին մէջ հիմնուեցաւ լուսնոտութեան կեդրոն մը (Epilepsy Centre): Անձնակազմէն խումբ մը՝ Թորոնթոյի եւ Միացեալ Նահանգներու հանրածանօթ հիւանդանոցներու մէջ, վերապատրաստութեան դասընթացքներու հետեւեցան։ Ներկայիս այդ կեդրոնը Կովկասի առաջնակարգ լուսնոտութեան մասնագիտական վայրը կը հանդիսանայ։ Նոյն շրջանին երկրաշարժէն վիրաւորուած փոքրիկներ Թորոնթոյի Hospital for Sick Children (Sick Kids) hիւանդանոցին մէջ վիրահատութիւններու ենթարկուեցան։ Նոյնիսկ Հայաստանէն բժիշկներ եկան մասնագիտանալու՝ վիրահատութեան արդի գիտութեամբ։ Ներկայիս Երեւանի առաջին հիւանդանոցի փոքրերու օրթոպեդիայի (Orthopaedic) բաժանմունքը, իր արդիական լաւագոյն սարքաւորումներով, Հայաստանի բոլոր պէտքերը կը հոգայ։ Միաժամանակ ACMAO-ի բժիշկները Երեւանի Հանրապետութեան հիւանդանոցին մէջ հիմնեցին Շաքարախտի դաստիարակութեան կեդրոնը։ Հայաստանէն բժիշկներ եւ բուժքոյրեր գանատական հիւանդանոցներու մէջ հրաւիրուեցան վերապատրաստման դասընթացքներու հետեւելու համար։ 1990-ին, երբ Համաշխարհային հայ բժշկական խորհուրդը (The Armenian Medical International Committee (AMIC) հաստատուեցաւ, սփիւռքի բոլոր hայ բժշկական ընկերակցութիւնները ընդգրկելով, օգտակար հանդիսացաւ այն բոլոր բժիշկներուն, որոնք Հայաստանէն դուրս գալով վերապատրաստութեան կը հետեւէին։ Ուրեմն՝ օժանդակութեան աշխատանքը AMIC-ի մոջոցով համադրուելու սկսաւ։ AMIC-ի համագործակցութեամբ՝ շարունակուեցաւ սփիւռքի տարբեր երկիրներու մէջ չորս տարին անգամ մը Համաշխարհային հայ բժշկական գիտաժողով կազմակերպել։ 1992-ին Օնթարիոյի գանատահայ բժշկական ընկերակցութեան Ատամնաբուժական բաժանմունքը հիմնուեցաւ (ACMAO Dental Division). անմիջապէս Հայաստանի մէջ զանազան ատամնաբուժարաններու օժանդակելու պարտականութիւնը ստանձնեցին հիմնադիր ատամնաբոյժները, առաւելաբար Էջմիածինի փոքրերու հիւանդանոցին մէջ։

1997-ին Առաջին համաշխարհային հայկական ատամնաբուժական գիտաժողովը կազմակերպուեցաւ Երեւանի մէջ, ACMAO-ի Ատամնաբուժական բաժանմունքի համագործակցութեամբ։ 1998-ին, Արցախի մէջ ACMAO-ի ջանքերով առաջին ատամնաբուժարանը հիմնուեցաւ Շուշի քաղաքին մէջ։ Հիմնադրութեան իրենց ներդրումը ունեցաւ նաեւ Լիբանանի հայ բժշկական ընկերակցութիւնը։ Սակայն, անցնող երկու տասնամեակին, առաւելաբար ACMAO-ն մատակարարած է սարքաւորումները, որպէսզի Շուշիի եւ շրջանի մօտաւորապէս 4 500 բնակչութիւնը ձրիաբար ատամներու դարմանում ստանայ։ 2001-ի գարնան հիմնուեցաւ Օնթարիոյի գանատահայ բժշկական ընկերակցութեան Հիւանդապահուհիներու բաժանմունքը, (ACMAO Nurses Division)․ անմիջապէս այս բաժանմունքը սկսաւ Թորոնթոյի հայկական հաստատութիւններու մէջ առողջապահութեան յատուկ դաստիարակչական դասախօսութիւններ ներկայացնել, ըստ պահանջի։ Յուլիս 2001-ին, Օնթարիոյի գանատահայ բժշկական ընկերակցութիւնը հիւրընկալեց Համաշխարհային հայ բժշկական 8-րդ գիտաժողովը, AMIC-ի համագործակցութեամբ, որուն աւելի քան 600 հայ բժիշկներ եւ առողջապահութեան ոլորտի մասնագէտներ մասնակցեցան։ Աննախընթաց համաժողովին ներկաները գիտելիքներու փոխանակումի կողքին, նաեւ ունեցան ընկերային հաճելի վայելքի պահեր, որուն որպէս արդիւնք ACMAO-ն արձանագրեց նիւթաբարոյական մեծ յաջողութիւն։ Համաժողովէն գոյացած շահաբաժինով, Արցախի մէջ ատամնաբուժարաններու ծիրը ընդարձակուեցաւ Հադրութի մէջ հաստատելով 2-րդ դարմանատունը, որուն ծախսերուն սկսաւ օժանդակելու Մոնթրէալի բժշկական միութիւնը։ 2003-էն սկսեալ Հայաստանի մէջ եւս չորս տարին անգամ մը սկսան տեղի ունենալ Համաշխարհային հայ բժշկական գիտաժողովներ, որուն ACMAO-ի անդամներէն շատեր կը մասնակցին։ 2004-ին ACMAO-ն Ստեփանակերտի մէջ հիմնեց Կանացի առողջապահական դարմանատունը (Women’s Health Clinic): Նպատակն էր՝ ձրիաբար հոգալ, խնամել եւ բուժել կնոջական բժշկական հարցերը, մասնաւորաբար՝ ծննդաբերութեան, սեռային փոխանցիկ հիւանդութիւններու, վիժումներու եւ այլ բարդութիւններու պարագային։ Ընթացիկ ծախսերու պատասխանատուութիւնը ստանձնեցին Թորոնթոյէն հինգ զոյգեր, որոնք փոխանակ իրարու ծննդեան տարեդարձի նուէրներ փոխանակեն, նիւթականով կ'օժանդակէին դարմանատան։ 2005-ին ACMAO-ն պաշտօնապէս բարեսիրական ընկերակցութեան գրանցում ունեցաւ (Registered Charity Status). →6 2005-ի ապրիլին ACMAO-ի Հիւանդապահուհիներու

6 ՀԱՄԱՅՆՔ բաժանմունքը կազմակերպեց Առաջին առողջապահական ցուցահանդէսը (Health Fair) Թորոնթոյի հայ կեդրոնին մէջ։ Նպատակն էր՝ հայ գաղութին ներկայացնել այլազան առողջապահական գիտելիքներ եւ քաջալերել առողջ ապրելակերպը։ 2006-ին 3-րդ ատամնաբուժարանը բացուեցաւ Մարտունիի մէջ։ Նոյն տարին Rotary Club Ontario Don Mills Chapter-ի կողմէ նուիրուեցան երկու հանրակառք շարժուն ատամնաբուժարաններ (Mobile Dental Clinics), որոնք սկսան գործելու Արցախի գիւղերը շրջելով, ձրիաբար դարմանում կատարելով։ Իւրաքանչիւր ամիս մօտաւորապէս 250 անձեր մեծ ու փոքր կ'օգտուէին այս շրջուն դարմանատուներէն։ ACMAO-ի կողքին սփիւռքէն այլ բժշկական ընկերակցութիւններ եւս սկսան մասնակից դառնալու դարմանատուներու օժանդակութեան եւ այս հիման վրայ «Ձեռք-ձեռքի» (Hand in Hand) հասարակական կազմակերպութիւնը յառաջացաւ՝ համադրելու դարմանատուներու աշխատանքը։ Յաջորդող տարիներուն շարունակուեցաւ հանգանակային աշխատանքը զանազան ճաշկերոյթ պարահանդէսներ կազմակերպելով, դարմանատուներու ընթացիկ ծախսերուն նպաստելու համար։ Նաեւ այս շրջանին առաւելաբար զարկ տրուեցաւ ատամներու հիւանդութեանց կանխարգիլման, յատուկ դաստիարակչական դասախօսական շարքեր կազմակերպելով Արցախի ատամնաբոյժներուն համար։ Շուտով դպրոցներու մէջ դաստիարակչական ցուցմունքներ սկսան տրուելու կանխարգիլելու ատամի, լինտի եւ բերանի հիւանդութիւնները։ 2013-ին Armenian Medical Society of Los Angeles-ը եւ Արցախի առողջապահութեան նախարարութիւնը դարմանատուներու ընթացիկ ծախսերուն մասնակցելու յանձնառութիւնը առին։ Պոստոնի ատամնաբոյժները եւս ACMAO-ին նեցուկ հանդիսացան եւ մինչեւ օրս իրենց գործօն մասնակցութիւնը կը շարունակեն բերել։ 2015-ի յունուարին, Արցախի պետական հեռատեսիլի «Առողջ ապրենք» յայտագրին մէջ ACMAO-ի նախաձեռնութեամբ եւ մասնակցութեամբ սկսաւ ատամներու խնամքի եւ հիւանդութիւններու կանխարգիլման եւ կանխազգուշացման յատուկ շարք մը։ Ցուցմունքները ուղղուած էին յղի կիներու, փոքրիկներու, դպրոցականներու, երիտասարդներու եւ տարեցներու տարբեր յայտագրերով։ 2015-ի ապրիլին Ցեղասպանութեան հարիւրամեակին առթիւ, ACMAO-ն կազմակերպեց Առողջապահութեան ցուցահանդէս եւ արեան տուուչութիւն՝ Blood for Memory անուան տակ։ 2016-ի Ապրիլեան քառօրեայ պատերազմի առիթով ACMAO-ն իր մասնակցութիւնը բերաւ Հանգանակային ձեռնարկ մը կազմակերպելով, որուն հասոյթը տրամադրուեցաւ Արցախի օժանդակութեան։ 2017-ին շտապ օգնութեան սարքաւորումներ ուղարկուեցան Մարտունիի հիւանդանոցին։ Յաջորդ տարին նոյն հիւանդանոցին տրամադրուեցաւ Humidifier-ներ։ 2018-ի մայիսին Երեւանի պետական համալսարանին մէջ բացումը կատարուեցաւ Dental Continuing Education Centre-ին։ 24 նոյեմբեր 2018-ին, ACMAO-ի 30-մեակի առթիւ, AMIC-ի ցուցմունքներով, Օնթարիոյի հայկական ընկերակցութիւնները ACMAO-ի կազմակերպութեամբ` հրաւիրուեցան Symposium-ի մը։ Նպատակը Հայաստան եւ Արցախ ուղղուած Օնթարիոյի hայութեան բոլոր օժանդակութիւններուն ծանօթանալն էր։ Իւրաքանչիւր ընկերակցութենէ անձ մը ներկայացուց իրենց ծրագիրները, որոնք կ՚ընդգրկէին բժշկական, դաստիարակչական, տնտեսական, գիտական, ընկերային եւ այլ ծառայութիւններ։ ACMAO-ի 30-ամեակի տօնակատարութիւնը տեղի ունեցաւ նոյն երեկոյեան յատուկ GALA-ով: Գիտական եւ գեղարուեստական ներկայացումներէն ետք, կարգ մը առողջապահութեան ոլորտի մասնագէտներ գնահատագրով պատուեցան անցնող երեք տասնամեակներու ընթացքին ընկերակցութեան մէջ իրենց օժանդակութեան համար։ Հասոյթէն բաժին մը ղրկուեցաւ Արցախ շրջուն ատամնաբուժարանի ընթացիկ ծախսերուն համար եւ մաս մըն ալ յատկացուեցաւ Գիւմրիէն Երեւանի պետական բժշկական համալսարան յաճախող աշակերտներու

ԺԹ տարի թիւ 2 [198] ◆ Փետրուար 2024

COMMUNITY կրթաթոշակներուն։ Երեսնամեակէն ի վեր, COVID-19 համաճարակի պատճառով ACMAO-ն առանձին գործունէութիւն չունեցաւ, սակայն շարունակեց իր ծառայութիւնը բեռել համայնքին մէջ առցանց բժշկական, առողջապահական եւ ատամնաբուժական դաստիարակչական դասախօսութիւններով։ Նաեւ՝ գրեթէ ամէն կիրակի, ACMAO-ն «առցանց» Zoom-ի դրութեամբ մասնակցեցաւ AMIC-ի ժողովներուն, համադրելու համար Հայաստանի օժանդակութիւնը համաճարակի ընթացքին: 27 սեպտեմբեր 2020-ին Արցախի պատերազմի լուրը կայծակի արագութեամբ հասաւ աշխարհի ամէն անկիւն, Հայկական սփիւռքի գաղութներուն, ուր անգամ մը եւս հայորդիներ ցնցուած, բայց միասնական ոգիով 44 օրեր գիշեր ու ցերեկ ցոյցերով եւ հանրահաւաքներով ջանացին իրենց ձայները լսելի դարձնել համայն աշխարհի պետութիւններուն։ Անշուշտ մեզի ծանօթ է, թէ ինչպէս 44-օրեայ կռիւը վերջ գտաւ, յուսախափութեան եւ պառակտումի մատնելով հայ ազգը ամենուրէք։ Սակայն հայը յուսահատիլ չի գիտեր: Հոկտեմբեր 2020-ին, 44-օրեայ Արցախի պատերազմին կարգ մը ընկերակցութիւններ «առցանց» ժողովներով հանգանակային միջոցարումներ կազմակերպեցին։ ACMAO-ն ալ հանգանակեց եւ գումարները յատկացուց յատկապէս խիստ պահանջուած շտապ օգնութեան մեքենաներու համար: Պայմանները առիթ հանդիսացան Օնթարիոյի կազմակերպութիւններու միասնականութեան եւ UACO-ն կազմուեցաւ: ACMAO-ն հրաւիրուեցաւ, որպէսզի համադրէ բժշկական օգնութիւնը, որ Հայաստան եւ Արցախ ուղղարկուի։ Օնթարիոյի միւս ընկերակցութիւններու կողքին, ACMAO-ն եւս ծանր աշխատանք տարաւ ապահովելու բժշկական, վիրաբուժական սարքաւորումներ, սայլակներ եւ այլազան պիտանի նիւթեր։ Պատերազմի աւարտին, դժբախտաբար, հազարաւոր զոհերու կողքին շատ մը կարեւոր քաղաքներ ալ Արցախի մէջ գրաւուեցան ու քանդուեցան։ Հադրութի եւ Շուշիի գրաւումով երկու ատամնաբուժարան եւ շրջուն ատամնաբուժարանը եւս կորսնցուցինք, սակայն առանց վհատելու մեր ծառայութիւնը շարունակեցինք։ 12 դեկտեմբեր 2022-էն ետք օրը օրին հետեւեցանք եւ յուսացինք 120 000 Արցախի բնակչութիւնը ինը ամիսներ շրջափակումէն դուրս կու գայ եւ պայմանները կը բարելաւուին որպէսզի ACMAO-ն կարենայ վերսկսիլ իր օժանդակութիւնը Արցախի մէջ։ Սակայն բոլորս ծանօթ ենք՝ 19 սեպտեմբեր 2023-ի Ազրպէյճանի յարձակումը ինչպէս պատճառ հանդիսացաւ արցախահայութեան տեղահանման։ Մեր մտքերուն մէջ յաւերժ փորագրուած պիտի մնայ, բռնութեամբ տեղահանուած Արցախի մեր հայրենակիցներուն գաղթի ճանապարհը՝ ինքնաշարժերու երկար «կարաւանը» մէկ ուղղութեամբ, դէպի Հայաստան։ Մենք տակաւին կը շարունակենք օգնութեան ձեռք երկարել Արցախէն տեղահանուած եւ Հայաստան հաստատուած մեր հայրենակիցներուն։ Համաշխարհային հայ բժշկական խորհուրդի ցուցմունքներով, հոկտեմբերին կոկիկ գումարով Օնթարիոյի գանատահայ բժշկական միութիւնը, այլ ընկերակցութիւններու կողքին, օգնեց հիւանդանոցներու, ուր Արցախէն բերուած հիւանդներ կը բուժուին։ Օնթարիոյի 35-մեակի GALA-ն տեղի ունեցած էր 4 յունիս 2023ին։ հասոյթը յատկացուեցաւ կարգ մը կարեւոր առողջապահական ծրագիրներու ինչպէս՝ Therapists for Armenia (Rehabilitation) վերականգնողական աշխատանքին, Ալցհայմերի խնամք Հայաստան կազմակերպութեան եւ Գիւմրիի օրթոպեդիական վիրահատութեան համալսարանին: Անգամ մը եւս, շնորհիւ թորոնթոհայութեան համագործակցութեան եւ աջակցութեան, միասնական ուժերով կը շարունակենք մարդասիրական եւ հայրենասիրական մեր Աստուածահաճոյ աշխատանքը, նպաստելով Հայաստանի առողջապահական համակարգի վերելքին եւ Հայաստան հաստատուած արցախահայութեան բժշկական կարիքներուն։ ֎

Vol. 19, No. 2 [198] ◆ February 2024

ՀԱՄԱՅՆՔ

COMMUNITY

ANCC criticizes Canadian Government for lifting arms embargo on Turkey OTTAWA – The Armenian National Committee of Canada (ANCC) has publicly condemned the Canadian government's decision to lift its longstanding arms embargo on Turkey, citing concerns over human rights and international security. "The lifting of the arms embargo not only contradicts Canada’s longstanding principles but also ignores the ongoing aggression and human rights violations perpetrated and supported by Turkey," the Jan. 29 statement read. This condemnation comes in light of the Canadian government's reversal of a policy that had previously restricted military exports to Turkey. The ANCC highlighted the controversial export of L3Harris/WESCAM drone technology to Turkey in 2020, which was later illegally diverted to Azerbaijan and used against civilians in Artsakh. This incident prompted Canada to cancel all relevant export permits to Turkey in April 2021, a decision now seemingly reversed. Emphasizing the importance of adhering to human rights principles, the ANCC urged the Canadian government to reconsider its decision. “By lifting the arms embargo, Canada will only embolden President Erdogan’s regime and once again risk complicity in crimes perpetrated and sponsored by the Turkish

regime,” the statement continued, reflecting the deep concerns within the Armenian-Canadian community. The statement ended with a call for the Canadian government to prioritize its commitment to human rights and international justice over short-term political considerations. The ANCC also indicated its readiness to call on the government to revoke its decision should credible evidence of misuse by Turkey emerge. Recent reports indicate that Canada has agreed to resume military exports to Turkey, particularly air-strike targeting gear for military drones. This decision has been met with significant backlash from the Armenian Canadian community, who view it as a reckless move that poses a threat to Armenia. The resumption of military exports is tied to Turkey completing ratification of Sweden's NATO membership, a process that has been ongoing for 20 months. As of Jan. 30, Foreign Affairs Minister Mélanie Joly's office has not commented on the specifics of the resumed exports. However, this move represents a significant shift from Canada's earlier position in 2019, when it effectively banned arms sales to Turkey following Turkish military actions in northern Syria. Despite the ban, some military goods were still

exported to Turkey, leading to their eventual illegal use in the 2020 Artsakh War. Ottawa subsequently suspended export permits to Turkey for this equipment in early October of that year. Media reports in July suggested that Canada had agreed to lift, or discuss lifting, an arms embargo on Ankara as part of concessions offered to Turkey for dropping its opposition to Sweden's NATO membership at the Lithuania NATO summit. Armscontrol experts have criticized this reversal by Canada, questioning the objectivity of Ottawa’s policing of military exports. Kelsey Gallagher, a researcher with Project Ploughshares, noted that the assurances Ankara is reportedly going to provide are already mandated under existing arms-transfer rules, highlighting the political expediency of the decision despite evident risks. ֎

8 ՀԱՄԱՅՆՔ

ԺԹ տարի թիւ 2 [198] ◆ Փետրուար 2024

COMMUNITY

Zoryan Institute to host a webinar on the Armenian Genocide's impact on cultural heritage their descendants in Soviet and post-Soviet Armenia. Her In an effort to shed light on the enduring effects of the academic contributions include several peer-reviewed Armenian Genocide, the Zoryan Institute is set to host an articles and book chapters, focusing on themes like the informative webinar titled "Absent(ed) Presence": Exploring Hamidian Massacres, post-genocide memories in Soviet Lost Heritage of Ancestral Land. Slated for Feb. 15, 2024, at 1 Armenia, and Armenian roots tourism in eastern Turkey. p.m. EST, this event, as announced by the Institute, promises a The webinar not only serves as an academic exploration deep dive into "the lasting impact of the Armenian Genocide on but also as a platform for dialogue among individuals, the cultural heritage of Ottoman Armenians." scholars, and those interested in the intricate subject of Dr. Aysenur Korkmaz, a postdoctoral research fellow at the ancestral heritage. The Institute, extending its invitation Netherlands Institute for Advanced Study in Amsterdam and to a wider audience, underscores the relevance of such the session's keynote speaker, brings a unique perspective to discussions in understanding and preserving cultural this topic. With a focus on the transformation of Armenian identities. heritage sites and their current state as remnants of a turbulent Registration for the webinar is open, and interested past, Dr. Korkmaz's talk aims to explore the complex emotions participants can sign up at tinyurl.com/yc69627a. This event and perceptions surrounding Armenia's "lost homeland." is part of the Zoryan Institute's ongoing efforts to facilitate The Zoryan Institute, in its press release, highlighted the discussions around human rights, genocide, and diaspora significance of this webinar: "This talk explores how these Dr. Aysenur Korkmaz material spaces shape the descendants’ experience of their (Photo courtesy of the Zoryan Insti- studies, contributing to a broader understanding of these tute) critical global issues. ancestral homeland. What affordances and agencies do they The Zoryan Institute is a non-profit organization and have to tell a story, emit meaning, and elicit emotions in registered charity in both the United States and Canada, dedicated to the study visitors? Conversely, what meanings and signification do the descendants bring and recognition of the Armenian Genocide and other genocides in history. to these sites?" Founded in the early 1980s, it emerged from a group of Armenians who sought Dr. Korkmaz, who obtained her Ph.D. from the University of Amsterdam to critically examine their history, identity, and future. The institute was in European Studies, has a rich background in exploring the multifaceted established with the vision of providing a scholarly and analytical forum for free aftereffects of the Armenian genocide. Her work, situated at the crossroads of thinking on contemporary issues affecting Armenians. ֎ history and anthropology, examines the experiences of genocide survivors and

The Zoryan Institute

Dear Friends of the Zoryan Institute, This past year will be forever marked by great atrocity and suffering for so many. The invasion of Ukraine, the impunity, censorship, and global indifference to today’s world issues, including the 9 months of blockade of the Nagorno-Karabakh and ethnic cleansing of its indigenous population, the Israel/Palestine conflict, the civil war in Libya and the mass killings in Darfur, just to name a few, have brought the Institute to a turning point as we think about foundational questions that may shape the work which we may have to do moving forward. How can the Zoryan Institute’s work be effective in a growing climate of censorship and political turmoil? How does the Zoryan Institute address the current issues of today, without blurring the lines between advocacy and academia? How does the world community hold perpetrators accountable when the standards of international law are being compromised and grossly violated? What would then be the goals of genocide and Human Rights education? These big overarching questions require critical thinking from all the Friends of the Zoryan Institute and engagement of other scholars, institutions, individuals, and organizations to join us in these important discourse. Being an academic, research, and educational Institute that is a place to think, research, and analyze recent history, we aim to understand the events that impact our lives today and in the future. Therefore we encourage you to join this important discussion being by emailing or writing to us. On this year's end, we extend our heartfelt gratitude to the Armenian community’s commitment to the Institute’s mission and work. With your support, we can work towards addressing some of these important questions with the goal of promoting equity, tolerance, reconciliation, and awareness through scholarship, for a more peaceful and just world for all.

- K.M. Sarkissian President

202 3 P R O G R A M HIGHLIGHTS 2023 Genocide and Human Rights University Program The Genocide and Human Rights University Program (GHRUP) is an annual graduate-level program hosted at the University of Toronto which is taught by leading experts over a 2-week period. The program has over 500 graduates from some 70 countries, including over 40 students from Armenia and 20 students from Turkiye.

Aurora’s Sunrise In 2022 Institute hosted several screenings of the award winning animated historical film, Aurora’s Sunrise. Aurora’s Sunrise is a story of humanity, generosity, and resilience, telling the incredible story of Armenian Genocide survivor Aurora Mardiganian. Aurora’s Sunrise is based on and features Zoryan Institute’s 1984 oral history testimony with Aurora Mardiganian which was collected as part of its Armenian Genocide Oral History Program.

Dispersion: Navigating Identity, Home & Belonging Dispersion is a podcast by the Zoryan Institute that analyzes and celebrates the both diverse and common experiences of Diasporas living away from their homelands. The podcast navigates identity, home, and belonging through storytelling. You can listen to Dispersion through Spotify, Acast, Apple Podcasts, & Google Podcasts.

Nagorno Karabakh & the Lachin Corridor Crisis The Institute published a special issue of its peer-reviewed academic journal, Genocide Studies International on the NagornoKarabakh crisis. The issue critically analyses the Lachin Corridor blockade through exploring historical, political, and geo-political factors while examining the violation of international conventions.

Zoryan Delivers Genocide Education Program to Arizona Classrooms The Institute participated in the 11th annual Genocide Awareness Week hosted at Arizona State University. This is the largest event in the United States dedicated to genocide education and awareness. As part of Genocide Awareness Week, the Institute delivered its genocide education program known as the Promoting Equity, Tolerance, Reconciliation, and Awareness Through Genocide Education Program to Arizona classroom. The program teaches students about the concepts of human rights and genocides, using the Armenian genocide as a point of reference. The Institute also hosted the first Arizona screening of Aurora’s Sunrise, an award winning historical animated documentary based on the Institute’s Armenian Genocide Oral History Collection.

Where Do We Go From Here: Genocide Education in the 21st Century In November, the Institute hosted the symposium: Where Do We Go From Here? Genocide Education in the 21st Century. The symposium touched on the foundational questions raised in the Institute President’s message above in search for what the goals of genocide education should be in the in the 21st century. THIS IS A PAID ADVERTISEMENT

CONNECT WITH AND SUPPORT ZORYAN ZORYANINSTITUTE.ORG

@ZORYANINSTITUTE

ZORYAN INSTITUTE @ZORYANINSTITUTE

TORONTO

Zoryan Institute of Canada Inc. 310-255 Duncan Mill Rd., Toronto, ON, M3B 3H9

UNITED STATES

Zoryan Institute for Contemporary Armenian Research and Documentation 202-7 Central Street Arlington, MA 02476

ARMENIA

Zoryan Institute Armenia International Foundation for Research and Development 15 Pavstos Buzand St., Room 409, Yerevan 0010, Republic of Armenia

Your financial support allows us to continue making these programs a reality. Please consider making a donation to help us continue to raise awareness on Armenian issues while defending truth, justice, and human rights. https://zoryaninstitute.org/donate

ԺԹ տարի թիւ 2 [198] ◆ Փետրուար 2024

ԶՐՈՅՑ

CONVERSATION

«ՏՏ ոլորտը սփիւռք-Հայասատան համագործակցութեան լաւագոյն օրինակներից մէկն է»․ զրոյց՝ թորոնթոհայ հայրենադարձ Նժդեհ Ծատուրեանի հետ զրոյցը վարեց՝ Սալբի Սաղտըճեանը Թորոնթոհայ երիտասարդ Նժդեհ Ծատուրեանը քանի մը տարի առաջ հաստատուած է Հայաստան։ Ան տեղեկատուական արհեստագիտութիւններու (IT-ՏՏ) մասնագէտ է: Նժդեհը ծնած է Պարսկաստանի Ռաշթ քաղաքը։ 1999 թուականին ծնողներուն հետ տեղափոխուած է Թորոնթօ։ Եղած է Թորոնթոհայ ակումբի երիտասարդական միութեան աշխոյժ անդամներէն մէկը եւ վարած է փոխատենապետի պաշտօնը։ Ան «Թորոնթոհայ»-ին հետ զրոյցի ընթացքին կը ներկայացնէ Հայաստանի մէջ ՏՏ ոլորտի յառաջընթացը, Հայաստան ապրելու իր փորձը եւ իր խորհուրդներով կը քաջալերէ սփիւռքահայ երիտասարդները գալու Հայաստան եւ ներդրում ունենալու պետութեան զարգացմանը։ *** Սալբի Սաղտըճեան- Ե՞րբ եւ ինչպէ՞ս որոշեցիք տեղափոխուիլ Հայաստան։ Նժդեհ Ծատուրեան- 2019 նոյեմբերին տեղափոխուեցի Հայաստան։ Սկզբում «Դէպի Հայք»-ին (Birthright Armenia) էի դիմել եւ պէտք էր 2019-ի մայիսին գայի, բայց այդ ժամանակ Գանատայում մի նախագիծ էի ղեկավարում, որի պատճառով անընդհատ յետաձգւում էր գալս։ Վերջում եկայ եւ հեռահար սկսեցի աշխատել, բայց Birthright-ին չմիացայ, որովհետեւ արդէն Հայաստանում էի եւ իմ գործով էի զբաղւում։ Իսկ թէ ինչո՛ւ որոշեցի գալ․ դրանից մի քանի տարի առաջ սկսել էի աւելի մօտիկից հետեւել, թէ Հայաստանում ինչ է տեղի

ունենում յատկապէս իմ մասնագիտական՝ ՏՏ (տեղեկատուական տեխնոլոգիաներ- IT sector-Թ․) ոլորտում։ Ներկայ զարգացումների ամենավաղ շրջանն էր։ Առաջին ամենամեծ վենչուրային ներդրումներից էր ստացել մի հայկական startup, որ կոչւում էր Teamable։ Կապուեցի ՏՏ ոլորտից մի քանի հոգու հետ, որոնց հետ սկսեցի յաճախ խօսել եւ հասկացայ, որ բաւականին հետաքրքիր բաներ են տեղի ունենում ու ես ցանկանում էի դրանց մաս կազմել։ Որոշեցի սկզբնական շրջանին Birthright-ով գալ, բայց մտքումս երկարաժամկէտ մնալու ծրագիր կար։ Birthright-ը չստացուեց, բայց մնալը ստացուեց։ ՍՍ- Որպէս ՏՏ ոլորտի մանագէտ եւ ուսումնասիրող, ինչպէ՞ս կը գտնահատէք տեղեկատուական արհեստագիտութեան ոլորտը Հայաստանի մէջ։ Յաճախ կը լսենք, որ ամենէն զարգացող մարզերէն մէկն է ան։ ՆԾ- Հայաստանի ՏՏ ոլորտը բաւականին զարգացած է, համեմատած միւս ոլորտների հետ, բայց այս ոլորտը տարածաշրջանի հետ համեմատելը մի քիչ սխալ է, որովհետեւ շուկան գլոբալ (համաշխարհային-Թ․) է։ Ոչ ոք իր շուկայում միայն չի աշխատում, բոլոր ընկերութիւնները համաշխարհային շուկայում են մրցակցում։ Բայց երբ համեմատում ես մեր տարածաշրջանի երկրների հետ, բաւականին զարգացած ենք ու առաջատար։ Ամենակարեւոր բանը որ տեղի է ունենում Հայաստանում այն է, որ միայն outsourcingով, այսինքն` ծառայութիւններ մատուցելով չենք զբաղւում։ Կան հայկական ընկերութիւններ, որոնք բաւականին մրցունակ product-ներ → 11

Թորոնթոհայ Նժդեհ Ծատուրեանը իր փորձը կը փոխանցէ հայրենի երիտասարդ լրագրողներուն (լուսանկար՝ Formula VC-ի)

Vol. 19, No. 2 [198] ◆ February 2024

ԶՐՈՅՑ

(արտադրանք-Թ․) են ստեղծում եւ համաշխարհային մակարդակով առաջատար են, օրինակ Picsart-ը, Krisp-ը, Super Animate-ը։ Այդպիսի startup-երու թիւը 30-ից աւել է: Սա բաւականին տպաւորիչ թիւ է։ Տասը տարի առաջ հիմնականում outsourcing ընկերութիւններն էին․ ընկերութիւններ, որոնք դրսի ինչ որ ընկերութեան մասնաճիւղն էին։ Օրինակ՝ ամերիկեան Synopsys-ը Հայաստանում բաւականին մեծ աշխատակազմ ունի եւ ընկերութեան արտադրանքի մեծ մասը այստեղ է կատարւում, ինչ որ շատ մեծ բան է Հայաստանի համար։ Ապագայում, միանշանակ, այդ հնարաւորութիւնը կայ, որ թիւը աճի։ Մի շատ կարեւոր բան էլ, որ կը նպաստի այս ոլորտի զարգացմանը այդ է, որ startup-երը exit լինեն։ Exit-ը այն է, որ այդ ընկերութիւը վաճառւում են մէկ այլ ընկերութեան կամ ալ public (հանրային-Թ․) է դառնում, այսինքն՝ իրանց բաժնետոմսերը սկսում են վաճառուել stock market-ում (սակարան-Թ․)։ Դա հնրաւորութիւն է տալիս, որ այդ ընկերութեան աշխատողները բաժնետոմսեր ունենան նոյն ընկերութեան մէջ, եւ այդ գումարը յաճախ օգտագործւում է նոր ընկերութիւններ հիմնադրելուն, որ բնական է այլ էկոհամակերգերում։ ՍՍ- Իսկ պետութիւնը որքանով կը նպաստէ այս մարզի զարգացմանը։ ՆԾ- Ես ճիշդ մարդը չեմ, որ կարենամ պատասխանել այս հարցին, բայց վերջերս ամենաողջունելի քայլը արհեստական բանականութեան գերհամակարգիչ առնելու ծրագիրի մասին յայտարարութիւնն էր։ Այս տարուան պիտճէէն գումար է յատկացուելու դրան։ Դա բաւականին մեծ եւ շատ կարեւոր քայլ է համակարգը զարգացնելու համար, որոհվետեւ տեսնում ենք, որ արհեստական բանականութիւնը ոլորտի ամենակարեւոր մասերից մէկն է, բայց արհեստական բանականութեան լուրջ նախագծերով զբաղուելու համար բաւականին ուժեղ համակարգիչներ են պէտք, որոնք այս պահին Հայաստանում գոյութիւն չունեն։ Դրանք պէտք է ձեռք բերուեն։ ՍՍ- Հայաստանի մէջ ի՞նչ գործով կը զբաղիք։ ՆԾ- Ներկայիս հեռահար աշխատում եմ արհեստական բանականութեամբ զբաղող ամերիկեան ընկերութեան մը մէջ, որ կոչւում է Avama, որ գտնւում է Քալիֆորնիայում։ ՍՍ- Որպէս երիտասարդ մասնագէտ, ինչո՞ւ կը նախընտրէք Հայաստան մնալ։ Արդեօք Հայաստանը կը սահմանափակէ՞ ձեր մասնագիտական յառաջընթացը, թէ ոչ։ ՆԾ- Այդ առումով ես շատ մեծ առաւելութիւններ ունեմ, որովհետեւ ՏՏ ոլորտում եմ աշխատում։ Հայաստանում ՏՏ ոլորտում կարելի է քո կարիերան (ասպարէզը-Թ․) առաջ տանել, այսինքն՝ կան այնպիսի ընկերութիւններ, որտեղ աշխատելը ոչնչով չի զիջում դրսում աշխատելուց։ Իսկ ցանկութեան առումով՝ նախ եւ առաջ Հայաստանում ապրելու ցանկութիւնն է որոշիչ դեր խաղում, եթէ այլ ոլորտի մասնագէտ լինէի, գուցէ այլ կերպ պատասխանէի։ ՍՍ- Հայաստան ապրիլը ի՞նչ առաւելութիւններ կու տայ ձեզի։ ՆԾ- Այստեղ ապրելը հաճելի է։ Եթէ չես ապրել, դժուար է բացատրելը։ Կեանքի ոճն ու մշակոյթը ինձ համար աւելի հաճելի են, քան՝ Թորոնթոն կամ Հիւսիսային Ամերիկայի այլ քաղաքներ։ Այստեղ քաղաքի փոքր լինելը նպաստում է՝ աւելի յաճախ տեսնես ընկերներիդ, բարեկամներիդ։ Ընկերային կեանքը շատ աւելի աշխոյժ եւ հաճելի է, օրինակ՝ տասը օր առաջ պէտք չունես ծրագրաւորել հանդիպումներդ։ Հենց Հայաստանում լինելը, որպէս հայ, հաճելի բան է։ Մեր՝ սփիռքահայերիս համար դրսում հայ լինելը ինչ որ չափով part time (կէս դրոյք) աշխատանք է, անընդհատ մտածում ես ինչպէս քո հայ լինելդ եւ ինքնութիւնդ պահես, այստեղ նման խնդիրներ, բնականաբար, չկան, մի քիչ աւելի ես ինքդ քեզ զգում ու ապրում։ Եթէ սփիւռքում աշխոյժ անդամ ես եղել համայնքիդ, կարծում եմ դա շատ մեծ փոփոխութիւն է, գոնէ ինձ համար։ Անընդհատ ժամանակդ չես լրացնում հայ լինելով։ Հոս ուղղակի հայ ես։

11 CONVERSATION

ՍՍ- Սփիւռքահայ երիտասարդները ինչպէ՞ս կրնան իրենց ներդրումը ունենալ Հայաստան պետութեան։ Ձեր փորձէն մեկնած՝ ի՞նչ խորհուրդներ կու տաք։ ՆԾ- Նախ եւ առաջ բոլորին խորհուրդ կը տամ՝ յաճախ այցելել Հայաստան։ Գան ոչ որպէս զբօսաշրջիկ, այլ՝ գան ծանօթանան իրենց ոլորտի մարդկանց հետ, հասկանան իրական խնդիրները Հայաստանում, ինչ նախագծեր, նախաձեռնութիւններ կան, որոնք փորձում են այդ խնդիրներին լուծումներ տալ։ Լաւ կապեր ստեղծեն այստեղ բնակուող հայերի հետ եւ փորձեն համագործակցել նրանց հետ։ Հայաստանում դա անելը չափազանց հեշտ է․ այդ առումով Հայաստանը շատ բաց է, ցանկացած մարդու կարող ես գրել, ցանկութիւն յայտնել հանդիպելու, քննարկելու ինչ որ խնդիր։ Իմ փորձը ցոյց է տուել, որ յաճախ մարդիկ պատրաստ են առնուազն մի անգամ հանդիպել, շփուել։ Օրինակ՝ մի հարթակ կայ, որ կոչւում է reArmenia, որ համագործակցութեան միջոցով տարբեր նախաձեռնութիւններ եւ գումարներ են հաւաքւում եւ նպաստում տարբեր նախագծերի իրականացմանը։ Դա կոչւում է expert community․ այն ոլորտում որ դու մասնագէտ ես, կարող ես գրանցուել եւ օրինակ՝ շաբաթական հինգ ժամ ինչ ոչ նախագծերի համար խորհուրդ տալ։ Դա կարող է մի քայլ լինել, որի միջոցով սփիւռքահայերը կարող են իրենց փորձով կիսուել եւ փոքր ներդրում ունենալ Հայաստանում։ Երեւի ամենալաւն է սկսելու համար։ Կարող են գալ նաեւ ինչ որ բանով օգտակար լինելու մտածելակերպով ՝ համագործակցելով տեղացի գործ անողների հետ։ Նաեւ խորհուրդ կը տամ, երբ Հայաստան գան, չսահմանափակուեն Երեւանով։ Հայաստանը Երեւանի սահմաններով չի աւարտւում։ Բաւականին հարուստ երկիր ունենք։ Ամէն քաղաք, ամէն գիւղ այցելելը լրիւ միմիանցից տարբերուող երեւոյթ է։ Նաեւ խորհուրդ կը տամ, նրանք որ գալիս են Birthright-ով, կամ հեռահար են աշխատում, անպայման մարզեր էլ ապրեն։ Ինձ համար դա ամենալաւ փորձառութիւներից էր։ Առաջին չորս ամիսը Գիւմրիում եմ ապրել, յետոյ վեց ամիս Կապանում, մի ամիս՝ Գորիսում։ Հայաստանին ամենամօտիկը այդ ժամանակ եմ զգացել։ Մարզերը լրիւ ուրիշ են Երեւանից, կարծում եմ այդ իրականութեանը եւ մշակոյթին ծանօթանալը արժէքաւոր բան է։ Հենց այնպէս որ Երեւանում մարդկանց կարող ես գտնել քո մասնագիտական ոլորտում, նոյնը մարզերում էլ կարող ես։ Էլի reArmenia-ի միջոցով կարելի է ծանօթանալ մարզերում իրականացուող նախագծերին եւ դրանց մաս կազմել։ Եթէ Հայաստան գալիս ես պէտք է ռէալիստ (իրատեսական—Թ․) լինես, պէտք է Հայաստանի նկատմամբ չափազանցուած պատկերացումներով չգալ։ Հայաստանը այն է, ինչ կայ ու հնարաւորութիւն ունի փոխուելու, բայց երկրներն ու պետութիւնները արագ չեն փոխւում։ Դա ինչ որ առումով նաեւ հնարաւորութիւն է, որ դու քո բաժին ներդրումը ունենաս այդ փոփոխութեան մէջ։ Եթէ այդ առումով նայես հայրենադարձութեանը, ինձ թւում է աւելի քիչ կը յուսահատուես կամ կը հիասթափուես։ Ինձ համար մէկ այլ ցաւալի երեւոյթ էլ կայ, որ սփիւռքահայերը եւ հայրենադարձները իրենք իրենց համար համայնք են ստեղծում Հայաստանում։ Դրսում համայնքում էին ապրում, Հայաստանում էլ նոյն ձեւի են ապրում: Եթէ եկել ես Հայաստանում ապրելու, պիտի ինդեգրուես (համարկուիս-Թ․) հայաստանեան հասարակութեան մէջ։ ՍՍ- Իսկ Հայաստանի ներկայ իրավիճակը ձեզ կը յուսահատեցնէ՞։ ՆԾ- Միանշանակ, հնարաւոր չէ չ յուսահատուել, բայց ես բախտաւոր եմ այն առումով, որ իմ շրջապատում կան շատ մարդիկ, որոնք ռէալ (իրական-Թ․) գործ անողներ են եւ այնպիսի նախագծերով են զբաղւում, որով ինչ որ չափով ներդրում են ունենում երկրի զարգացմանը: Դա չի նշանակում, որ խնդիրները լուրջ չեն, կամ վտանգը այնքան լուրջ չէ, բայց երբ իրենց աշխատանքը տեսնում եմ, առնուազն մի քիչ յոյս եմ ստանում։ Երբ տեսնում ես գործ են անում, ինքդ քեզ թոյլ չես տալիս մտածել, թէ ես պէտք է յանձնուեմ, կամ լքեմ երկիրը։ → 12

12 ԶՐՈՅՑ

ՍՍ- Ի՞նչ կը կարծէք, սփիւռք-Հայաստան համագործակցութեան ինչպիսի՞ ուղիներ կան ներկայիս։ ՆԾ- ՏՏ ոլորտը սփիւռք-Հայասատան համագործակցութեան լաւագոյն օրինակներից մէկն է, որովհետեւ սփիւռքի շնորհիւ չի հիմնադրուել ՏՏ ոլորտը, բայց սփիւռքում կային մի խումբ ՏՏ ոլորտի մասնագէտներ, որոնք նախ իրենք են կազմակերպուել HyeTech անունով եւ ցանկացել են ինչ որ ներդրում ունենալ Հայաստանում։ Իրենց փորձով անընդհատ կիսուել են հայկական ընկերութիւնների, Հայաստանի մասնագէտների հետ, ինչպէս նաեւ Սիլիկոնեան հովտից այդ մշակոյթը բերել են Հայաստան, ինչը կարծում եմ շատ-շատ օգտակար է եղել։ Իսկ 1990-ականներուն էլ Armenian Tech Congress անունով մի կազմակերպութիւն է եղել՝ Ալ Եսայեանի ղեկավարութեամբ, որ նոյնպէս եկել է Հայաստան եւ նպաստել՝ օտար ընկերութիւնները գրասենեակներ բացեն Հայաստանում։ Այդ բոլորը շատ մեծ դեր է ունեցել Հայաստանի ՏՏ ոլորտի զարգացման մէջ։ Ու այստեղի մասնագէտների հետ միաժամանակ աշխատելը նպաստել է ՏՏ համայնքն ու ոլորտը աճեցնելու ու զարգացնելու այն մակարդակի, որ հիմա տեսնում ենք ու դա շարունակւում է։ ՏՏ ոլորտը այն օրինակներից է, որ եթէ դրսի հետ կապ չունես, չես կարող զարգանալ։ Այդ առումով ոչ միայն փորձի փոխանակում է, այլ նաեւ կապերի ստեղծում է։ Այդ network-ը` ցանցը, ունենալը չափազանց օգտակար եւ կարեւոր բան է, եւ ՏՏ ոլորտը կարողացել է դա էֆեկտիւօրէն (ազդու կերպով-Թ․) օգտագործել եւ կիրառել։ Ինձ համար դա բացայայտում էր, որ այդքան արդիւնաւէտ համագործակցութիւն կարելի է ունենալ սփիւռքի եւ Հայաստանի միջեւ։ Այն համագործակցութիւնները, որոնք յաճախ ենք տեսնում, աւելի բարեգործական են, որոնք նոյնպէս լաւ են, բայց ոլորտներ զարգացնելու առումով բաւարար չեն։ Այս օրինակը ցոյց է տալիս, որ նման համագործակցութիւնը բաւականին արդիւնաւէտ է աշխատել ու ինչքան դա քաջալերենք, աւելի լաւ կը լինի։

ԺԹ տարի թիւ 2 [198] ◆ Փետրուար 2024

CONVERSATION

Մտիկ ըրէ՛ք Նժդեհին վարած EVN Disrupt podcast-ը

Երբ մտածում ենք համագործակցութեան մասին նաեւ մենք սփիւռքահայերս մի խնդիր ունենք, որ դժուարանում ենք Հայաստանը դիտարկել որպէս պետութիւն, յաճախ Հայաստանին նայում ենք որպէս համայնք եւ մեր սպասելիքները համայնքային մակարդակի վրայ են։ Պետութեան խնդիրներ լուծելը համայնքի խնդիրներ լուծելուց շատ է տարբերւում, այսինքն՝ պետական մտածելակերպ է պէտք։ Նկատի ունեմ տնտեսութիւն զարգացնելը շատ է տարբերւում եկեղեցի հիմնելուց։ Մեր մտածելակերպը պիտի ըլլայ պետութիւն զարգացնելը։ Խօսքս ուղղուած է աւելի համայնքների ղեկավարներին. երբ մտածում են սփիւռքՀայաստան համագործակցութեան մասին, այդ մակարդակի պէտք է դարձնեն շփումները։ ֎

Vol. 19, No. 2 [198] ◆ February 2024

CONVERSATION

ԶՐՈՅՑ

bourag.com

METRAS

SHIPPING & FORWARDING INC. 2175 Sheppard Ave. E. Suite 215 Toronto ON Tel.: 416-497-0377 Fax: 416-497-0783 info@metrasshipping.com www.metrasshipping.com

Your Most Reliable Transportation Partner To/From Armenia & Worldwide • Ocean, Air & Land International Transportation • Door to Door Services Available • 20', 40', LCL and Break-Bulk • Insurance Coverage • Export Documentation, Letters of Credit Handling and Banking Negotiations • Dedicated Agency Network Worldwide

ԺԹ տարի թիւ 2 [198] ◆ Փետրուար 2024

ԶՐՈՅՑ

CONVERSATION

ՀՕՄ-ի 29-րդ «Տոհմիկ օր»-ը պիտի նուիրուի սփիւռքի սիրտը համարուող Լիբանանին վարեց՝ Տիրուկ Մարգարեան Կարապետեանը զրոյց՝ «Տոհմիկ օր»-ուան յանձնախումբի համաատենապետներ Զեփիւռ Տորնայի եւ Սիլվի Օհանեանի հետ ՀՕՄ-ի Թորոնթոյի «Ռուբինա» մասնաճիւղի «Տոհմիկ օր»-ը կը համարուի մասնաճիւղին եզակի եւ յաջողագոյն ձեռնարկներէն մին, որուն ընդմէջէն, երկու օրերու տեւողութեամբ՝ խրախճանքի, գեղարուեստական յայտագիրի ու դասախօսութիւններու շնորհիւ, թորոնթոհայութիւնը կ’ըմբոշխնէ հայկական գաղութի մը իւրայատուկ դիմագիծը, հարուստ պատմականը, ազգային, կրօնական եւ մշակութային բազմերես ու լայնածաւալ ծալքերը։ Այս տարուան «Տոհմիկ օր»-ուան 29-րդը նուիրուած է սփիւռքի սիրտը համարուող՝ չքնաղ Լիբանանին։ «Սփիռք՝ հայեացքով միշտ դէպի երկիր» խորագիրը կրող «Տոհմիկ օր»-ուան յաջողութիւնը ապահովող փորձառու յանձնախումբերուն ամիսներու տքնաջան աշխատանքին արգասիքը վայելելու նպատակով պիտի համախմբուինք Հայ կերդրոնի սրահէն ներս՝ 24 եւ 25 Փետրուար 2024-ին, լիբանանահայ գաղութը ուրուագծող համայնապատկերը վայելելու։ Այս առիթով, սպասուած ձեռնարկին մանրամանութիւններուն եւ տարուող աշխատանքներուն մասին իմանալու նպատակով, հագեցուցիչ զրոյց մը ունեցայ յանձնախումբի համաատենապետներ՝ Զեփիւռ Տորնայի եւ Սիլվի Օհանեանի հետ: *** Տիրուկ Մարգարեան Կարապետեան- Բոլորիս համար անհամբեր սպասուած «Տոհմիկ օր»-ուան ձեռնարկին թուականը կը մօտենայ։ Արդեօք այս տարուան «Տոհմիկ օր»-ը ո՞ր գաղութը պիտի ներկայացնէ եւ ինչո՞ւ։ Զեփիւռ Տորնա- «Տոհմիկ օր»-երու տօնակատարութիւնը հաստատուած է 1994-ին: Տարեկան դրութեամբ շարունակուած եւ ձօնուած է պատմական Հայաստանի հայկական տարածքներու վրայ գտնուած քաղաքի մը, գաւառի մը, նահանգի մը: 2019-էն սկսեալ «Տոհմիկ օր»-երու տօնակատարութիւնները նուիրուեցան հայկական գաղութներուն. ինչպէս` Իրանը, Երուսաղէմն ու Յորդանանը, Սուրիան: Իսկ այս տարի 29-րդ «Տոհմիկ օր»ը ձօնուած է Լիբանանի հայ գաղութին (Պէյրութ, Թրիփոլի, Ժըպէյլ, Ճիւնի, Անթիլիաս, Զահլէ, Այնճար, Պուրճ Համուտ եւ Էշրէֆիէ): Կարելի է ըսել՝ Լիբանանի հայ գաղութը եղած է սփիւռքի թիւով ամենէն մեծ գաղութը, որ պահած եւ պահպանած է հայ մշակոյթը, հայ ոգին եւ դիմագիծը՝ հայկականութիւնը: Նաեւ, մղիչ ուժը հանդիսացած է սփիւռքի այլ գաղութներու: Լիբանան կը գտնուին Մեծի տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութիւնը, Հայ կաթողիկէ եւ Աւետարանական եկեղեցիներու կեդրոնները, Հայաստանէն դուրս միակ հայկական համալսարանը՝ Հայկազեանը, եւ բարձր կրթութիւն տուող վարժարաններ, ինչպէս՝ Մելաքնթոն եւ Հայկ Արսլանեան ճեմարանը, այլ վարժարաններ, ուր կը պատրաստուին հայ ազգին ապագայ ղեկավարներ եւ հայերէնի ուսուցիչներ: ՏՄԿ- Լիբանանը սփիւռքի բաբախող սիրտն ու ծաղկուն բուրաստանն է, հետեւաբար, այդ հարուստ գաղութը ինչպէ՞ս պիտի ներկայացուի այդ երեկոյ։ Սիլվի Օհանեան- Այդ երեկոյ մեր մտածումներով եւ զգայարանքներով պիտի փոխադրուինք Լիբանան: Սրահին ընդհանուր մթնոլորտը, պարն ու երաժշտութիւնը, հիւրասիրութիւնը, յատուկ տեսերիզները եւ անշուշտ մեր գիրքը օգտագործելով՝ կարելի պիտի ըլլայ Լիբանանի հայ համայնքին աշխոյժ եւ բազմակողմանի գործունէութիւնն ու կեանքը վերապրիլ: Իսկապէս խրախուսիչ է տեսնել յանձնախումբի անդամներուն ոգեւորութիւնը եւ թէ ինչպէս՝ ուս-ուսի տուած կը ջանան իրենց ծննդավայրն

ու Լիբանանի հայ գաղութը արժանաւոր ձեւով ներկայացնել: Այս գծով ճոխ յայտագրի մը ծրագրումը, զոր սկսած էինք ամիսներ առաջ, կը շարունակուի: Երկու օրերու տեւողութեամբ, պիտի վայելենք Լիբանանի մշակոյթէն եւ աւանդութիւններէն բաժիններ, պիտի ունկնդրենք հայկական եւ լիբանանեան երաժշտութենէն մասնիկներ, պիտի այցելենք մեր սրտին մօտիկ վայրեր, պիտի ծանօթանանք նշանաւոր հայ դէմքերու, որոնք պատկառելի դեր ունեցած են Լիբանանի բարգաւաճման մէջ: Այս ձեւով պիտի տեսնենք ու ապրինք Լիբանանի մէջ հայկական կեանքը իր բոլոր երեւոյթներով եւ արժանիքներով: ՏՄԿ- Այս ծիրէն ներս ե՞րբ եւ ինչպիսի՞ թափով կ'ընթանան «Տոհմիկ օր»-ուան յաջողութիւնը ապահովող աշխատանքները։ Կիրակի օրուան զրուցաշարքին հիւրերը որո՞նք են։ ԶՏ– «Տոհմիկ օր»-ուան յանձնախումբը կազմուած է ՀՕՄ-ի փորձառու անդամներէ, նաեւ ոչ ՀՕՄ-ականներէ, որոնք Լիբանան ծնած, մեծցած եւ հարազատ մնացած են Լիբանանի իւրայատուկ կենցաղին, բարքերուն, երաժշտութեան: Հինգ ենթայանձնախումբեր կազմուած են, որոնք կ’աշխատին գիրքի պատրաստութեան, երկու օրերու գեղարուեստական յայտագրին, ճոխ ցուցադրութեան եւ վաճառքի բաժիններուն վրայ: Կապ հաստատած ենք լիբանանեան զանազան հաստատութիւններու հետ եւ ստացած ենք լիբանանեան յատկանշական իրեր: Ձեռնարկը տեղի պիտի ունենայ երկու օրերու տեւողութեամբ՝ շաբաթ, 24 փետրուարին ճաշկերոյթ խրախճանքով, նաեւ՝ կոկիկ գեղարուեստական յայտագրով մը եւ կիրակի, 25 փետրուարին՝ զրոյցներու շարքով: Շաբաթ գիշեր գեղարուեստական բաժնին ելոյթ պիտի ունենան համբաւաւոր դաշնակահար, յօրինող Սէրուժ Գրաճեանը՝ ընկերակցութեամբ Համազգայինի «Էրեբունի» պարախումբին, իսկ լիբանանահայ երգիչ Արարատ Ահարոնեանը ներկաները պիտի խանդավառէ էստրատային եւ ազգային երգերով: Այդ երեկոյ նաեւ պիտի պարգեւատրուին երեք արժանաւոր լիբանանահայ անձնաւորութիւններ: Կիրակի օրուան յայտագիրը պիտի պարունակէ զրոյցներու շարք մը եւ գեղարուեստական բաժին մը: Պիտի ներկայացուի Լիբանանի հայ համայնքի կեանքը ցոլացնող նիւթեր, անցեալի փառքի օրերէն մինչեւ օրս: Օրուան զեկուցաբերները պիտի ըլլան՝ ճարտարագէտ, գրող Րաֆֆի Աճէմեանը, Մեծի տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան նախկին դիւանապետ եւ գրող Խաչիկ Տէտէեանը, հանրածանօթ երաժիշտ դոկտ. Արաքսի Ալթունեանը եւ բանաստեղծ Յարութիւն Պէրպէրեանը: Գեղարուեստական բաժնին նուագով իրենց մասնակցութիւնը պիտի բերեն՝ Նշան Փափազեանը, Գէորգ Մանուկեանը, Վրէժ Ղազարեանը, ասմունքով՝ Լոռի Պէրպէրեանը եւ պարով՝ Համազգայինի «Էրեբունի» պարախումբը: Մեր կանխայայտ շնորհակալութիւնը յայտագրի բոլոր մասնակցողներուն: Երկու օրերու ընթացքին լիբանանեան տեսարժան վայրերու եւ հայկական հաստատութիւններու նկարներով եւ լիբանանեան իրերով յարդարուած սրահին մէջ ներկաները Լիբանան փոխադրուած պիտի զգան: ՏՄԿ- Ինչպիսի՞ նորութիւններ պիտի նկատենք այս տարի։ Ի՞նչ աշխատանք կը տանի յանձնախումբը այս առիթով։ ՍՕ– Ենթայանձնախումբերը ջանք չեն խնայեր եզակի մթնոլորտ մը ստեղծելու մեր հիւրերուն համար: Հետեւաբար, նորութիւններ պիտի ունենանք յարդարանքի, հիւրասիրութեան եւ գեղարուեստական բաժիններու թէ՛ պարունակութեան եւ թէ՛ ձեւաւորումին մէջ: → 15

Vol. 19, No. 2 [198] ◆ February 2024

ԶՐՈՅՑ Հայ կեդրոնի մուտքին եւ սրահին յարդարումը մեզ պիտի փոխադրեն Լիբանանի տարբեր անկիւններ եւ յիշատակելի վայրեր: Մասնաւորաբար, այս առիթով պատրաստուած տեսերիզին ընդմէջէն պիտի այցելենք քաղաքներ եւ գիւղեր: Պիտի ճաշակենք լիբանանեան իւրայատուկ ուտելիքներ ու խմիչքներ: Նկատի ունենալով անուշեղէններու կարեւորութիւնը լիբանանեան խոհանոցին մէջ, պիտի հրամցնենք ճոխ անուշեղէնի սեղան: Մեր յանձնախումբին նպատակներէն մին Լիբանանի եւ ի մասնաւորի հայկական հաստատութիւններն ու արուեստագէտները քաջալերելն է: Այս նպատակով պիտի ցուցադրենք ու ծախենք հոնկէ բերուած իրեր ինչպէս՝ Լիբանանի օգնութեան խաչի աշխատանոցէն, Համազգայինի գրատունէն, Անթիլիասի Կիլիկիոյ կաթողիկոսարանէն, ճանչցուած ու սիրուած արուեստագէտ Արին Չեքիճեանի գործերէն, ինչպէս նաեւ լիբանանեան այլ յուշանուէրներ: ՏՄԿ- «Տոհմիկ օր»-ուան առիթով հրատարակուելիք գիրքը ի՞նչ նիւթեր պիտի բովանդակէ: ԶՏ– «Տոհմիկ օր»-ուան առթիւ կը հրատարակենք երկլեզու գիրք մը, որուն պատրաստութեան համար կը կատարուին պրպտումներ այդ շրջանին վերաբերող պատմական, աշխարհագրական, մշակութային, կրօնական եւ ազգային մարզերէն ներս: Այս գիրքին պատրաստութեան եւ հրատարակութեան նպատակն է՝ ամփոփ կերպով հանրութեան ներկայացնել Լիբանանի հայ գաղութը եւ փոխանցել յաջորդող սերունդներուն: Գիրքը պիտի ունենայ ճոխ բովանդակութիւն՝ պաշտօնական պատգամներ, պատմական տեղեկութիւններ հայկական գաղութներու, կառոյցներու, Առաքելական, Կաթողիկէ եւ Աւետարանական եկեղեցիներու մասին անցեալ եւ ներկայ իրավիճակի մասին տեղեկութիւններ, ականաւոր անձերու կենսագրականներ, գունաւոր նկարներ եւ այլն: Գիրքին տպագրական ծախսերը հոգալու եւ ձեռնարկին յաջողութեան նպատակով՝ յանձնախումբը հովանաւորներ կ’ապահովէ, որուն հասոյթը

CONVERSATION նաեւ կը նպաստէ ձեռնարկին նիւթական շահ ապահովելուն: Այս ձեռնարկի հասոյթէն մաս մը պիտի նուիրուի Լիբանանի հայ գաղութին օժանդակութեան ծրագիրներուն: Ընտանիքներ եւ անհատներ կրնան հովանաւորել քաղաքներ, վանքեր, եկեղեցիներ, վարժարաններ, ինչպէս նաեւ` գունաւոր էջեր: Բոլոր հովանաւորներու անունները կը զետեղուին գիրքին մէջ: Գիրքէն օրինակ մը կը նուիրուի իւրաքանչիւր հովանաւորի, բոլոր պաշտօնական խօսք գրողներուն, յօդուածագիրներուն նաեւ ձեռնարկին օրը կը բաժնուի ներկայ եղող իւրաքանչիւր ընտանիքի: Գիրքերէն օրինակներ նուէր կը տրուին նաեւ Համազգայինի գրադարանին, ՀՕՄ-ի ամէնօրեայ վարժարանի մրցանակակիր աշակերտներուն, նաեւ տեղական գրադարաններուն, որոնք հայկական գիրքերու հաւաքածոներ կը պարունակեն: Եզրակացնելով՝ կ’ուզեմ ըսել, թէ չքնաղ եւ հայաշունչ Լիբանանի նուիրուած «Տոհմիկ օր»-ը շատ ճոխ կերպով պիտի ներկայացուի եւ յոյսով ենք, ինչպէս ամէն տարի, մեծ յաջողութիւն պիտի գտնէ: Կը հրաւիրենք հայ համայնքը միասին ըմբոշխնելու այս բացառիկ ձեռնարկը` նուիրուած սփիւռքի բաբախող սիրտը համարուող չքնաղ Լիբանանին: ֎

Կարդացէ՛ք մեր «Արցախն այս շաբաթ» ամփոփումը Facebook-ի մեր էջին եւ torontohye.ca կայքէջին մէջ՝ ամէն շաբաթ օր:

ԺԹ տարի թիւ 2 [198] ◆ Փետրուար 2024

ԱՐՈՒԵՍՏ ԵՒ ՄՇԱԿՈՅԹ

«Պուրակ» հարթակը՝ արեւմտահայերէնով պատրաստուած գիտելիքներու եւ նիւթերու շտեմարանը «Նման հարթակները մեր գաղութներէն ներս կը ստեղծեն այնպիսի միջավայր, ուր աշակերտները ոչ միայն արեւմտահայերէն կը սորվին, այլ՝ հայերէն լեզուով կը ստեղծագործեն» ՀՕՄ-ի ամէնօրեայ վարժարանի տնօրէն Համազգայինի Մելանքթոն եւ Հայկ Արսլանեան ճեմարանի (Լիբանան) տնօրէնութիւնը վերջերս յայտարարեց 7-10 տարեկան երեխաներու համար արեւմտահայերէնով պատրաստուած գիտելիքներու եւ նիւթերու շտեմարանի մը՝ «Պուրակ» հարթակի մեկնարկը: Ըստ ճեմարանի տնօրէնութեան հրատարակած հաղորդագրութեան, ծրագիրին նպատակն է զարկ տալ արեւմտահայերէնի բառամթերքի ու լեզուամտածողութեան զարգացման եւ այլազանել արեւմտահայերէնով դասաւանդուող նիւթերու մատուցման եղանակները՝ առաւել եւս արմատացնելով արեւմտահայերէնի կենսունակութիւնը: Հարթակը ծնունդ առած է Գալուստ Կիւլպէնկեան հիմնարկութեան հայկական համայնքներու բաժանմունքի հովանաւորութեամբ:

«Համազգայինի Մելանքթոն եւ Հայկ Արսլանեան ճեմարանի մանկավարժական սկզբունքներուն հիման վրայ, աշակերտները տարրական եւ նախակրթարան բաժիններու առաջին տարիներուն, հիմնական բոլոր նիւթերու դասաւանդութիւնները կը ստանան իրենց մայրենի լեզուով՝ հայերէնով: Հետեւաբար, այլազան կարողութիւններով օժտուած եւ ներկայ արհեստագիտացած առօրեային մէջ ապրող հայ երեխային համար նման ծրագիրի մը իրագործումը կը նպաստէ, որ լսատեսողական արդի եւ ժամանակակից միջոցներով պատրաստուած «Պուրակ»-ը երեխային ընծայէ արեւմտահայերէնով յաւելեալ ընդհանուր զարգացում: Ան կ’ընդգրկէ հայ լեզուի, պատմութեան, աշխարհագրութեան, մշակոյթի, թուաբանութեան եւ գիտութեան ոլորտները», տնօրէնութիւնը կը յայտնէ իր հրապարակուած հաղորդագրութեան մէջ: Հարթակին գիտելիքներու եւ նիւթերու ներկայացումը կը կատարուի կարճ տեսերիզներու (short animated movies) եւ համապատասխան տպուող թերթիկներու (printable documents) միջոցով. պատրաստուած տեսերիզները, աստիճանաբար բարդացող վարժութիւնները եւ օժանդակ թերթիկները կ’ապահովեն նիւթերու եւ յղացքներու լսատեսողական միջոցներով փոխանցումը եւ տրամաբանական զարգացումը, նպաստելով երեխային ընդհանուր զարգացման: «Թորոնթոհայ»-ի հետ զրոյցի մը ընթացքին, ՀՕՄ-ի ամէնօրեայ վարժարանի տնօրէն Րաֆֆի Սարգիսեանը յայտնեց, որ վարժարանին տնօրէնութիւնն ու անձնակազմը մեծ ուրախութեամբ կ’ընդունին «Պուրակ» արեւմտահայերէն հարթակի մեկնարկի յայտարարութիւնը: «Մեր ուսուցիչները արդէն իսկ խանդավառուած կը սկսին ծրագրելու միջոցներ՝ օգտագործելու հարթակը իրենց դասարաններէն ներս: Արեւմտահայերէնի այս արդիական

ARTS & CULTURE դասաւանդման միջոցը անպայմանօրէն նաեւ պիտի խանդավառէ մեր աշակերտութիւնը», կ’ըսէ Սարգիսեանը: «Պուրակ»-ի աշխատակազմը կը բաղկանայ ճեմարանի անձնակազմէն՝ ճեմարանի տնօրէնութեան անմիջական հսկողութեամբ: Աշխատանքը բաժնուած է երկու գլխաւոր բաժիններու՝ մանկավարժական եւ «թեքնիք»: Իւրաքանչիւր բաժին ունի իր պատասխանատուն եւ համապատասխան աշխատակիցներու խմբակը: ««Պուրակ»-ի բոլոր աշխատակիցները մեծ խանդավառութեամբ իրենց մասնակցութիւնը բերին այս ծրագիրին՝ հաւատալով անոր նպատակին. աշխատանքի ընթացքին յաճախ ստացանք ստեղծագործ նոր առաջարկներ, յառաջիկային զանոնք կիրարկելու համար։ «Պուրակ»-ի բոլոր աշխատակիցները կը հաւատան, որ ուսուցիչներուն, աշակերտներուն կամ ծնողներուն համար, նմանօրինակ հարթակներ եւ այլազան գրաւիչ ու ստեղծագործ նորարարութիւններ անհրաժեշտութիւններ են հայ երեխաներուն համար դպրոցէն ներս, կամ ժամանցի պահուն», կը յայտնէ ճեմարանի տնօրէնութիւնը: «Պուրակ»-ը հասանելի է Bourag.com կայքէջով, որուն մէջ տեսերիզներու եւ թերթիկներուն առաջին բաժինը արդէն իսկ զետեղուած է հարթակին վրայ: Հարթակը կը սկսի 11 տեսերիզներով եւ 22 տպուող թերթիկներով եւ շաբաթական կը թարմացուի նոր տեսերիզներով եւ տպուող թերթիկներով: ՀՕՄ-ի ամէնօրեայ վարժարանի տնօրէն Րաֆֆի Սարգիսեանը յոյս ունի, որ այս տեսակի նախաձեռնութիւնները կը շատնան եւ կը զարգանան: ««Պուրակ»-ի նման հարթակները մեր գաղութներէն ներս կը ստեղծեն այնպիսի միջավայր, ուր աշակերտները ոչ միայն արեւմտահայերէն կը սորվին, այլ՝ հայերէն լեզուով կը ստեղծագործեն», կը յայտնէ Սարգիսեանը: ֎

Vol. 19, No. 2 [198] ◆ February 2024

OPINION

ԿԱՐԾԻՔ

Հիւանդութիւններէ եւ վարակներէ պաշտպանուելու միջոցները Բէկի Աւընեան Պապօղլեան Ձեռքերդ լուալը, քու եւ ընտանիքիդ համար, հիւանդութիւններէն պաշտպանուելու լաւագոյն միջոցն է, ինչպէս նաեւ` ան կը պաշտպանէ շնչառական խնդիրներէն եւ փորլուծային հիւանդութիւններէն: Հետեւաբար` վարակներէ պաշտպանուելու համար անհրաժեշտ է գիտնալ ե՛րբ եւ ինչպէ՛ս լուալ ձեռքերը:

Ձեռքերու լուացում

Ինչպէ՞ս կը վարակուինք

● Երբ աղտոտ ձեռքերով դպչինք աչքերուն, քիթին կամ դէմքին ● Երբ աղտոտ ձեռքերով ուտելիք կամ խմելիք պատրաստենք ● Երբ վարակներ ընդգրկող մակերեսի կամ առարկայի մը դպչինք ● Երբ խնջելէ, հազալէ, փռնգտալէ կամ քիթին դպչելէ ետք բռնենք այլ մակերես մը կամ այլ անհատի մը ձեռքը

3. Օճառը փրփրեցնել 15 երկվայրկեան, շփել մատներուն ﬕջեւ եւ ձեռքերուն ետեւը, մատներուն ծայրերը եւ եղունգներուն տակը

1. Ձեռքերը թրջել

2. Օճառ քսել

4. Լաւապէս լուալ հոսող ջուրի տակ

5. Ձեռքերը լաւապէս չորցնել թուղթէ թաշկինակով կամ տաք չորացուցիչով

Ե՞րբ լուալ ձեռքերը

Անհրաժեշտ է ձեռքերը լուալով պաշտպանէք դուք ձեզ եւ ձեր շրջապատը, յատկապէս երբ մանրէներէ վարակուելու եւ տարածելու վտանգ կայ՝ ● Ուտելէ առաջ եւ վերջ ● Կերակուր պատրաստելէն առաջ եւ վերջ ● Փորհարութիւն, փսխուք կամ այլ հիւանդութիւն ունեցող հիւանդ խնամելէն առաջ եւ վերջ ● Հիւանդը քննելէն առաջ եւ վերջ ● Զուգարանը օգտագործելէն առաջ եւ վերջ ● Երեխային շորը փոխելէն կամ զուգարանէն յետոյ զայն մաքրելէն առաջ եւ վերջ ● Փռնգտալէ, հազալէ կամ խնջելէ ետք ● Աղբին դպչելէն ետք

Ձեռքերը լուալու գործընթացը

1. Ձեռքերը թրջել գաղջ եւ հոսող ջուրով 2. Քսել օճառը 3. Օճառը փրփրեցնել՝ ափերը իրար շփելով 4. Օճառը շփելով տարածել մատներուն միջեւ եւ շուրջը 5. Իւրաքաչիւր ձեռքի ափով շփել միւս ձեռքին երեսի մասը 6. Իւրաքանչիւր ձեռքի մատներուն ծայրերը քսել միւս ձեռքի ափին մէջ 7. Իւրաքանչիւր բթամատ միւս ձեռքով սեղմելով շփել 8. Ձեռքերը լաւ մը լուալ հոսող ջուրի տակ դնելով 9. Ձեռքերը չորցնել թուղթէ թաշկինակով 10. Ծորակը գոցել միեւնոյն թուղթէ թաշկինակով Եւ ահաւասիկ ձեռքերը հիմա ապահով են:

6. Ծորակը գոցել թուղթէ թաշկինակով, եթէ հնարաւոր է

Թոյլ ﬕ՛ տար մանրէներու տարածմանը - փռնգտալէն, հազալէն կամ խնջելէն ետք

Մի՛շտ հականեխէ ձեռքերդ - կերակուր պատրաստելէն կամ ուտելէն առաջ եւ ետք

- արտաքնոց մտնելէն կամ շոր փոխելէն ետք

- մարմնի կտրուածքի կամ բաց վէրքի դպչելէն առաջ եւ ետք

- աղբին դպչելէն ետք - դուրսէն գալէն ետք

(Անգլերէնէ թարգմանած է Բէկի Աւընեան Պապօղլեանը)

Ձեռքերու ախտահանում

1. Ախտահանիչ դնել (նուազագոյնը 70% ալքոլի հիմքով )

2. Ձեռքերը իրարու շփել

Տեղեկութիւններ ախտահանիչի (սէնիթայզըրի) մասին

● Ախտահանման միջոցները չեն սպաներ բոլոր տեսակի մանրէները ● Ձեռքերու ախտահանիչը ազդեցութիւն չ’ունենար, եթէ ձեռքերը տեսանելիօրէն աղտոտ են ● Ախտահանիչը ձեռքի վրայ գտնուող քիմիական վնասակար նիւթերը չի կրնար հեռացնել ● Կերակուր պատրաստելու ժամանակ, ձեռքերը լուալու փոխարէն ձեռքերը ախտահանիչով մաքրելը ապարդիւն է

3. Ախտահանիչը տարածել մատներուն ﬕջեւ, ձեռքերուն ետեւի մասը, մատներուն ծայրերը եւ եղունգներուն ջ:

Թոյլ ﬕ՛ տար մանրէներու տարածմանը

Ձեռքերը ախտահանիչով մաքրելու համար կան որոշ քայլեր 1. Գործածել՝ առաւելագոյնը 70 տոկոս ալքոլ պարունակող ախտահանիչ նիւթ։ 2. Ձեռքերը իրար շփել 3. Ախտահանիչը քսել ձեռքի մատներուն միջեւ, ձեռքերուն ետեւի մասը, մատներուն ծայրերը եւ եղունգներուն միջեւ 4. Ձեռքերը շփել մինչեւ որ չորնան ֎ *** (աղբիւր՝ Toronto Public Health https://www.toronto.ca/community-people/healthwellness-care/health-programs-advice/hand-hygiene/)

4. Ձեռքերը շփել ﬕնչեւ չորնան

Մի՛շտ հականեխէ ձեռքերդ - փռնգտալէն, հազալէն կամ խնջելէն ետք - արտաքնոց մտնելէն կամ շոր փոխելէն ետք - աղբին դպչելէն ետք

- կերակուր պատրաստելէն կամ ուտելէն առաջ եւ ետք - մարմնի կտրուածքի կամ բաց վէրքին դպչելէն առաջ եւ ետք

- դուրսէն գալէն ետք

Եթէ ձեռքերը տեսանելիօրէն աղտոտ են՝ օճառ եւ ջուր գործածէ՛

(Անգլերէնէ թարգմանած է Բէկի Աւընեան Պապօղլեանը)

(տեղատուական երկու պաստառները թարգամանած է Բէկի Աւընեան Պապօղլեանը. աղբիւր՝ Toronto Public Health)

ԺԹ տարի թիւ 2 [198] ◆ Փետրուար 2024

ԿԱՐԾԻՔ

OPINION

«Մեր հայրենիք»-ին մասին Սէրուժ Գրաճեան Վերջերս կրկին «Մեր հայրենիք»-ին ոչ հայկական ըլլալու մասին աղմուկներ կը լսուին Հայաստանի Հանրապետութեան պատասխանատու դէմքերու կողմէ։ Մանաւանդ այս դժուար օրերուն, կորուստներով լի մեր իրականութեան մէջ օրհներգի քննարկումը մեր վերջին հոգը պէտք է ըլլայ։ Բայց իմ տեսութիւնը կրկին կը տեղադրեմ փաստերով, պարզապէս՝ որպէս ճշմարտութիւն։ Օրհներգը կարելի է սիրել կամ չսիրել։ Բայց սխալ տեղեկութիւններ տալ օրհներգին «օտարածին» ըլլալու մասին, անընդունելի է։ «Մեր հայրենիք»-ի ծագման մասին․ բառերը անշուշտ գրած է յեղափոխաշունչ բանաստեղծ Միքայէլ Նալբանդեանը (Կոմս Էմմանուէլ ծածկանունով ): Իսկ ո՞վ գրած է մեղեդին (եղանակը): Մեղեդին առաջին անգամ կը յայտնուի Եզնիկ քհնյ. Երզնկեանի մանկական երգերու երգարանին մէջ, 1880-ին։ Արդեօք ի՞նքն էր կոմպոզիտորը (երգահանը), յայտնի չէ։ Երգը որպէս դաշնամուրի կտոր («Հայկական պոպուրի» անունով ) մշակուած է հայ կոմպոզիտոր եւ Կոմիտասի առաջին ուսուցիչ Քրիստափոր Կարա-Մուրզայի կողմէ եւ տպագրուած է Մոսկուայի մէջ 1883-ին։ Իսկ 1885-ին, Թիֆլիսի «Արծրունու թատրոն»-ին մէջ, Կարա Մուրզայի երգչախումբը առաջին անգամ ըլլալով կատարած է իր երգչախմբային մշակումը որպէս «Իտալացի աղջկայ երգը»: Ի՞նչ կը սորվինք այս փաստերէն: Բոլորովին սխալ է այն տեսութիւնը, որ «Մեր հայրենիք»-ի մեղեդին բանագողութիւն է ռուս կոմպոզիտոր Գլազունովի «Ռայմոնդա» բալետի երրորդ արարի «Հունգարական շքերթ»-էն: Գլազունովը իր բալետը գրած է 1896-ին, եւ փաստը կը մնայ փաստ, որ հայկական երգը արդէն աւելի քան տասնհինգ տարիէ կ'երգուէր, երբ Գլազունովը նոր սկսած էր գրել իր բալետը։ Եւ եթէ բանագողութեան մէջ պէտք է անպայման մէկը մեղադրել, այն նոյնինքն Գլազունովն է: Հայ մեծատաղանդ կոմպոզիտոր Բարսեղ Կանաչեանը ծնած է 1885-ին, այսինքն՝ նոյն տարին երբ Կարա Մուրզան «Մեր հայրենիք»-ի պրեմիերան (առաջին ներկայացումը) կ'ընէր Թիֆլիսի մէջ: Կանաչեան ենթադրաբար մեղեդին վերամշակած է 1920-1930 տարիներուն: Այս մեղեդիին Իտալիոյ հետ միակ կապակցութիւնը, հաւանաբար, Նալբանդեանի բանաստեղծութեան վերնագիրն է «Իտալացի աղջկայ երգը». այստեղէն կու գայ այն շփոթութիւնը, թէ երգը իտալական է: Կը կարծեմ, որ Նալբանդեանի այս բանաստեղծութիւնը շատ տարածուած ըլլալով Կովկասի հայերու մէջ, մեղեդին ծնունդ առած է հայ ժողովուրդի ընդմէջէն, որպէս այդ բանաստեղծութեան բառերու հետ յարմարուող ազգայինժողովրդական երգ, ի վերջոյ մշակուելով եւ առաջին անգամ ներկայացուելով Կարա Մուրզայի կողմէ: Իսկ տարիներ ետք, Կանաչեանը պարզապէս վերամշակած է, եւ ի դէպ, ոչ մէկ ատեն ըսած է, որ ինքն է «Մեր հայրենիք»-ի կոմպոզիտորը: Իսկ օրհներգերու լաւ կամ վատ ըլլալը, ինչպէս նաեւ օրհներգի երաժշտական որակի մասին, կամ մեղեդիին հայկականութեան կամ ոչ-հայկականութեան մասին քննարկումները, ըստ իս՝ քիչ մը անիմաստ են: Բազմաթիւ օրինակներ կան, երբ տուեալ երկրի օրհներգը, նոյնիսկ երբ իսկապէս օտարածին է, երբեք չէ փոխած օրհներգի կարեւորութիւնը։ Երկու օրինակ. Իսրայէլի «Հաթիքվա»-ն որ պաշտելի տեղ կը գրաւէ հրեաներուն համար, մեղեդին զուտ ռումանական է, իսկ կոմպոզիտոր Պետրիխ Սմետանան զայն գործածած է իր «Մոլտաու» հռչակաւոր կտորին մէջ։ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու օրհներգի (Star Spangled Banner) մեղեդին, անգլիական գինետան երգ եղած է։ Այս ամէնը բնաւ արգելք չեն հանդիսացած, որ երգերը պատմութիւն կերտեն եւ խորհրդանիշները դառնան իրենց երկիրներուն համար: Կասկած չունիմ, որ մենք հայերս ունինք շատ գեղեցիկ երգեր, որոնք կրնան հիանալի հնչել որպէս օրհներգ: Բայց ինծի համար օրհներգն այն մասին է, թէ ինչ կը խորհրդանշէ այն մեր պատմութեան մէջ (այն ի վերջոյ խորհրդանիշ է, ինչպէս դրօշը եւ զինանշանը եւ ոչ թէ՝ երաժշտական ճաշակի մրցոյթ): Եւ կասկած չկայ, որ թէ՛ 19 -րդ դարավերջի ազգային ազատագրական պայքարի ընթացքին, թէ՛ Սարդարապատի, Բաշ Ապարանի եւ Ղարաքիլիսայի ճակատամարտերուն, թէ՛ 1918 -ին առաջին անկախութեան ստեղծման եւ

գոյացման եւ թէ՛ 1988 -ին անկախութեան շարժման եւ Արցախի ազատագրման ժամանակ, «Մեր հայրենիք»-ը այն երգն էր, որ կը միաւորէր բոլորը՝ պատերազմ գացող զինուորներն ու ժողովուրդը: Պատմութիւն կերտուած է «Մեր հայրենիք»-ով: Իսկ 1920-ին, Հայաստանը անկախութիւնը կարսնցնելէն ետք, սփիւռքի մէջ ապրող հայերու յաջորդող սերունդներուն մեծամասնութեան համար (մինչ Հայաստանը դեռ Խորհրդային Միութեան կազմին մէջ էր), եռագոյն դրօշը, հայկական զինանշանը եւ «Մեր հայրենիք»-ը հայը հայ պահեց եւ ստիպեց հաւատալ, որ օր մը Հայաստանը կրկին ազատ եւ անկախ կ'ըլլայ: Ահա, սա՛ է օրհներգին մասին իմ տեսութիւնը: ֎ *** Սէրուժ Գրաճեանը թորոնթոհայ դաշնակահար եւ երգահան է: Ան «Ճունօ» մրցանակի մրցանակակիր է եւ «Կրէմի» մրցանակի առաջադրուած է: Գանատայի եւ աշխարհի զանազան երկիրներու մէջ՝ աշխարհահռչակ ֆիլհարմոնիկ նուագախումբերու եւ երաժիշտներու հետ ելոյթներ ունեցած եւ տասնեակ ձայնագրութիւններու հեղինակն է:

Vol. 19, No. 2 [198] ◆ February 2024

ՍԻՒՆԱԿ

COLUMN

Տիրուկին հետ Պղծուած աղը Տիրուկ Մարգարեան Կարապետեան Օրերը շատ արագ կը թաւալին։ Նոր տարին իր փայլփլուն զգեստը խամրեցնելու ու կամաց-կամաց մաշեցնելու ճամբան բռնած կը վազէ ու կը վազէ մինչեւ տասներկուերորդ կայանը՝ դեկտեմբերին վերջաւորութեանը հասնիլը։ Ան կը վազէ առանց նոյնիսկ մտածելու, թէ իր հեւքին պատճառով ո՛չ միայն հնամաշ կը դարձնէ իր զգեստը, այլ ինքզինք շնչասպառ դարձուցած՝ «Հինցած նոր տարիներու գերեզման»-ին մէջ թաղուելու կը դատապարտուի ու նոր թիւ մը կ’աւելցնէ հոն, ապա անվերադարձ կը ննջէ՝ անցեալի յիշատակներու սօսափիւնով խօլացած ծառերու տերեւներուն խշշոցի եռուզեռին հովանիին տակ։ Ահաւասիկ մէկ ամիսն ալ անցաւ ու ան տակաւին անհոգ կը վազէ։ Դեռ երէկ էր կարծես, երբ Կաղանդ տօնելով՝ «շնորհաւոր Նոր տարի» բացագանչեցինք, ետքը՝ Ծննդեան տօն, Յովհաննու Կարապետ, Սուրբ Սարգիս…եւ իսկոյն փետրուարին բարեւ տալով Տեառնընդառաջի ճրագը վառելու պատրաստուեցանք։ Հալէպի մէջ արաբախօս դրացուհի մը ունէի, որ եկեղեցիէն դուրս եկող հայ հաւատացեալներուն ձեռքի մոմերը տեսնելուն պէս՝ «Հա՛րէըթու ալշըթէ (ձմեռը այրեցիք)», կ’ըսէր, բայց մենք՝ հայերս, գիտէինք որ արդէն գարնան դրան առջեւ կեցած մարտ ամիսը քանի մը խենթութիւններ ընելէ եւ անձրեւախառն փոթորիկներ հրաւիրելէ ետք պիտի զիջի տաքուկ արեւին, որ որպէս պատուոյ հիւր մինչեւ ամառ պիտի մնայ մեր տուներէն ներս ու ջերմացնէ մեր սառած ոսկորները, ապա՝ հովահարներու եւ օդափոխիչներու հետապնդումին ենթարկուելով դուրս պիտի գայ ու կրակ տեղացնէ փողոցը մնացողներուն գլխուն։ Այսպէս է Միջին Արեւելքի պարագան, սակայն հոս՝ Թորոնթոյի, եւ ընդհանրապէս Գանատայի մէջ հարցը բոլորովին տարբեր է։ Հին տարուան վերջաւորութեան երկինքէն թիթեռնիկակերպ սաւառնող եւ մէկ օրուան համար բոլորս երջանկացնող ձիւնի փաթիլները ամիսներ շարունակ կրնկակոխ կը հետապնդեն քայլերդ եւ մղձաւանջի կը վերածեն կեանքդ։ Փաթիլներուն տեղացած առաջին օրը դիմատետրի էջերը կ’ողողուին սպիտակ Թորոնթոյի նկարներով։ Սակայն ամէն օր ինքնաշարժ մաքրելէ, տուներուն դէմի կուտակուած ձիւնը բահերով հեռացնելէ, ինքնաշարժ քշելու եւ կամ քալելու դժուարութիւնները իրարու յաջորդելէ ետք, մարդիկ՝ ուշի մնացած ու ճամբան կորսնցուցած գարունը կ’երազեն։ Դժուարին օրեր կ’ապրին մինչեւ մայիս, երբ ցուրտը տակաւին ոտք կը կոխէ ու մնալ կը յամենայ, բայց վրայ հասնող յունիսը՝ աւելը ձեռքին, իր յաղթական դիրքին վրայ կառչած մնալով՝ մէ՛կ հատ գլխուն կու տայ ու անդին կը քշէ այդ «թաց կարպետ» անամօթը։ Առատաձեռն Աստուած, հո՛ս, երկինքէն ձիւն կը մաղէ, իսկ երկրի վրայ մարդիկ թոներով աղ կը սրսկեն ամենուրէք. միայն այսպիսի սառուցեալ երկիրներուն մէջ ապրողները կը գիտնան այդ աղին քաղցր համը։ Յանկարծ չծիծաղիք ու՝ «Աղին քաղցրն ալ կ’ըլլա՞յ մը եղեր» չըսէ՛ք… հոս կեանքի քաղցրութեան համարժէք է աղին «քաղցր» համը։ Եթէ աղ չսրսկենք Թորոնթոյի ձիւնածածկ փողոցներուն, օրական հարիւ հազարաւոր ինքնաշարժներու արկածներ, մահեր, սահելով կոտրտուողներ կ’ունենանք, ու անթիւ եւ անհամար զոհերով կը յորդին պողոտաներն ու հիւնադանոցները։ Փորձեցէ՛ք քալել կամ ինքնաշարժ քշել անաղ ձիւնին վրայէն։ Չէ, չընէ՛ք հա՜, չէ՛, սեւ կատակ էր։ «Աղ», ըսի ու յիշեցի լուսահոգի Տիրանուհի նէնէիս յաճախակի պատմած պատմութիւնը, ուր թագաւորը երեք որդիները ճամբայ կը դնէ ու պատուիրելով, կ’ըսէ․ «Գացէ՛ք եւ աշխարհի վրայ ապրելու ու գոյատեւելու համար ամենէն պիտանի երեք բաները գտէ՛ք։ Ճիշդ պատասխան բերողը գահաժառանգ պիտի հռչակեմ»։ Հիմա՝ մեծին ու միջնեկին պատասխանները չեմ յիշեր, սակայն յաղթական դարձած գահաժառանգին՝ «Աղը, լոյսը եւ ջուրը», պատասխանը կնքուած կը մնայ յիշողութեանս պաստառին վրայ։ Կը յիշեմ, թէ ինչպէ՛ս ես ու եղբայրս կը համաձայնէինք մեծմօրս ըսածին՝

լոյսին ու ջուրին անհրաժեշտութեան արժէքը իմանալով, սակայն աղին անհրաժեշտութիւնը չըմբռնելով՝ հարցումներ կ’ուղղէինք անոր։ Ան իր յանկերգը կը սկսէր կրկնելու․ «Առանց աղի մարդ կը մեռնի, ճաշին մէջ եթէ աղ չդնենք անհամ կ’ըլլայ, նոյնիսկ հացը առանց աղի համ չունի, ցեխոտ ջուրին մէջ եթէ աղ դնենք կը զտուի ու այդպիսով կրնանք մաքուր ջուրով հողը ջրել ու բոյս աճեցնել։ Աղի քրտինք թափողը միշտ կը վարձատրուի։ Աղը մաքրելու ու հականեխելու յատկութիւն ունի, աղաջուրով կրնանք վէրքերը մաքրել, լինտերը զօրացնել, մանրէները սպանել…», ու այս երկար շարքին վերջինը եւ ամենէն կարեւորը, հարց ու պատասխանի ձեւով, կը սփռէր մեր դէմ ու կ’ըսէր. «Ինչո՞ւ Յիսուս իր աշակերտներուն ըսաւ՝ «Դուք էք երկրի աղը», որովհետեւ անոնք երկրին համը դառնալով մարդիկը պիտի բժշկէին ու անոնց մեղքերէն մաքրէին, մանաւանդ Ադամին ու Եւային գործած մեղքէն...», ու մենք՝ անմեղ մանուկներս, ափ ի բերան մտիկ կ’ընէինք մեծմօրս խօսքերը ու անոր բերնէն կախուած կը մնայինք։ Հիմա, տարիներ անց, կեանքի փորձառութեան բերումով, որքա՜ն լաւ կը հասկնամ մեծմօրս բացատրութիւնները ու կ’ըմբռնեմ այդ պիտանի սպիտակ փոշիին կարեւորութիւնը, որ ո՛չ միայն մեր սեղանին վրայ դրուելով մեր ամէնօրեայ կեանքին մաս կը կազմէ ու մեր բերնին համ կու տայ, այլ մեր հաւատքին օրհնուած բաղադիչներէն մին է։ Հիմա գիտեմ աղի քրտինք թափելով դրամ վաստակելուն անոյշ համն ու հոտը։ Հիմա գիտեմ կարօտի աղի արցունքին լեղի համին դառնութիւնը։ Հիմա գիտեմ Համօ Սահեանի «Մեր լեզուն» բանաստեղծութեան՝ «Նա աղն է մեր ինքնութեան» տողին լիարժէք իմաստը։ Հիմա գիտեմ աղուհացին սրբութիւնը պահպանելը, ու երբեք չեմ կրնար ներել այդ սրբութիւնը պղծողը։ Հիմա գիտեմ մատաղօրհնէքի աղօթքը լսող զարհուրած մատաղցուին բերանը հասնող աղին սարսափազդու կծուութիւնը։ Հիմա գիտեմ զինուորին վէրքին վրայ աղ ցանող դահիճներուն անխղճութեան կշիռքին անարդարութիւնը։ Հիմա գիտեմ որդեկորոյս մայրերուն աղապատ աչքերուն մէջ կայծկլտող անէծքի շանթերուն ուժգնութիւնը։ Հիմա գիտեմ աղի քրտինքով պահուած եւ իսկոյն յանձնուած հողին խլացած գոռգոռոցին ճնշուած պոռթկումը։ Այս ամէնը ե՛ս ալ գիտեմ, դո՛ւն ալ գիտես ու բոլո՛րս ալ գիտենք, բայց արդեօք ո՞ւր է մեր ազգը դաւաճաններէն ու թշնամիներէն մաքրող աղը, արդեօք ո՞ր ուժը խլեց այդ սրբութիւնը մեր պատմութեան սեղանէն ու զայն տեղադրեց թշնամիին պիղծ սեղանին։ Արդեօք մենք մինչեւ ե՞րբ մեր բերնին համը կորսնցուցած այսպէս անճար պիտի թափառինք ու արիւնոտ թթխմորին պիղծ հոտին ու համին դիմանալով պիտի կշտացնենք մեր արիւնաքամ ստամոքսները, եւ ի վերջոյ ե՞րբ արժանի պիտի ըլլանք մեր շունչին կարօտ մնացած ու արմատներով հողին ամուր կառչած Մամիկն ու Պապիկը տեսնելու եւ անոնց աչքերուն աղի արցունքը սրբելու ու բիւրաւոր վէրքերը ամոքելու։ Օրերը անվերադարձ կը սահին ու կ’երթան, եւ մենք տակաւին օրհասական սեւ հարցումներուն պատախանները կ’որոնենք եւ ճառագայթող ուղի մը կամ ելք մը կը փնտռենք։ Օրերը կ’անցնին ու կ’երթան, իսկ նոր տարին կամայակամայ, հիննալով, ձիւնածածկ ուղիներէն կը վազէ ու կը վազէ… Ի՜նչ կ’ըլլայ, կ’աղաչեմ ու կը պաղատիմ, մէկն ու մէկդ այդ վազող նոր տարուան ճամբուն սրսկուած աղը թող վերցնէ, որպէսզի կամ ուշադրութեամբ՝ դանդաղ-դանդաղ քալէ ան, եւ կամ իյնայ ու ժամանակը սառեցնէ, մինչեւ որ այս անել կացութենէն դուրս գալու ճարը կամ հնարքը գտնենք ու յաջորդ Նոր տարին վրայ չհասած մեր բաց գլխուն տեղացող ձիւնին աննշմար մէկ անկիւնէն ձնծաղիկը գլուխ ցցէ ու գարնան օրեր խոսատնայ մեր ազգին։ Կ’աղաչեմ ու կը պաղատիմ, ճար մը խորհեցէ՛ք ու մեր թափած աղի արցունքները երջանկութեան արցունքներու վերածեցէք։ Կ’աղաչեմ ու կը պաղատիմ, մեզմէ դաժանօրէն խլուած լոյսը, ջուրը եւ աղը ե՛տ բերէք...ե՛տ բերէք...ե՛տ բերէք... ֎

ԺԹ տարի թիւ 2 [198] ◆ Փետրուար 2024

ԼՈՒՍԱՐՁԱԿ

Թորոնթոհայ Արտեմ... ← 1 տուժած երեխաները ապրին տօնական օրերուն ցնծութիւնը: Սեպտեմբեր 2020-ին, երբ ողջ աշխարհը կը պայքարէր COVID-19 համաճարակին դէմ, Հայաստանն ու հայ ժողովուրդը բախուեցան այլ մարտահրաւէրներու։ Ազրպէյճանական «Գրադ» հրթիռներն ու կասետային ռումբերը ցնցեցին Արցախի Հանրապետութիւնը՝ պատճառելով հսկայական տառապանքներ եւ կորուստներ։ Արտեմը ստիպուած էր գործել՝ մանկատան աջակցութեամբ՝ կազմակերպելով Սուրբ ծննդեան խնջոյք պատերազմէն տուժած յիսուն երեխաներու համար: Ան չէր կրնար անտարբեր մնալ. մինչ այն երեխաները կը դիմագրաւէին հսկայական դժուարութիւններ եւ խեղդող անորոշութիւն: Սուրբ ծննդեան խնջոյքը յոյսի փարոս դարձաւ, ուրախութեան պահ մը՝ դժբախտութիւններու մէջ: Արտեմը անսասան նուիրում ցուցաբերեց՝ իրենց մանկութիւններէն կտրուած երեխաներուն դէմքերուն ժպիտ պարգեւելով: Կաղանդի ուրախութիւնը տարածելու յանձնառութիւնը չաւարտեցաւ այդ առաջին երեկոյթով: Արտեմը յաջորդ գարնան վերադարձաւ հայրենիք՝ կամաւոր աջակցելու պատերազմէն տուժածներուն: AVC-ն զինք տեղաւորեց Զինուորի տուն վերականգնողական կեդրոնին մէջ, ուր ան շարունակեց իր առաքելութիւնը: Նոյն ժամանակ Արտեմը կամաւոր աշխատանք տարաւ Երեւան տեղափոխուած Հադրութի մանկապատանեկան ստեղծագործական կեդրոնէն ներս. Հայ բարեգործական ընդհանուր միութեան (ՀԲԸՄ) աջակցութեամբ ան բռնցքամարտ դասաւանդեց եւ Արցախէն տեղահանուած ժողովուրդին սնունդ ու հագուստ բաժնեց: Ամիսներ անց ան վերադարձաւ տուն, սակայն յաջորդ դեկտեմբերին կրկին վերադարձաւ Թորոնթոյի մէջ հաւաքուած գումարով: AVC-ի օգնութեամբ, Արտեմը կրկին կազմակերպեց Կաղանդի տօնը՝ այս անգամ 140 երեխայի համար: Խնջոյքը դարձած էր նուիրական աւանդոյթ՝ յոյսի եւ երջանկութեան աղբիւր անոնց համար, որոնք ամենէն շատ կարիք ունէին: Այս ամէնամեայ աւանդութեան ժամանակ երեխաները գոյնզգոյն թուղթով փաթթուած նուէրներ կը ստանան, կ'երգեն ու կը պարեն, խաղեր կը խաղան ու Արտեմը կաղանդ պապայի հագուստը հագած՝ պայծառ յիշողութիւններ կը ստեղծէ անոնց համար: Տարեկան խնճոյքը, որ 2020 թուականին սկսաւ 50 երեխայով , ամէն տարի զգալիօրէն աճեցաւ: 2023 թուականին ան նպատակ դրած էր 300 երեխայի հասնիլ: «Այս բոլորը անկարելի պիտի ըլլար առանց մեր սիրելի նուիրատուներուն,

SPOTLIGHT կամաւորներուն եւ կազմակերպութիւններուն. երախտագիտութեամբ շնորհակալութիւն կը յայտնեմ այն կազմակերպութիւններուն, որոնց հետ աշխատած եմ, որոնք ինծի տուին հնարաւորութիւնը կատարելու իմ փոքր մասս: Այս տարի կրցանք գերազանցել մեր նպատակը եւ պատերազմի ու եթնիկ զտումի հետեւանքով բռնի տեղահանուած աւելի քան 300 երեխաներու ուրախութիւն պարգեւեցինք», կ՚ըսէ ան։ Փուլ առ փուլ Երբ Արտեմը կ’անդրադառնայ իր ճանապարհորդութեան, կը խոստովանի, որ իր հայաստանեան փորձառութիւնները իրեն խորապէս փոխած ու ձեւաւորած են: Ան շնորհակալութիւն կը յայտնէ AVC-ին եւ այն կազմակերպութիւններուն, որոնց շնորհիւ Հայաստանի մէջ իր առաքելութիւնը իրականացնելու հարթակ ունեցաւ: Արտեմը այժմ անքակտելիօրէն կապուած է Հայաստանի հետ։ Անոր ճանապարհորդութիւնը կը վկայէ բարի կամքի եւ կարեկցանքի մնայուն ոգիին մասին՝ մեզի յիշեցնելով, որ նուիրումն ու անձնազոհութիւնը կրնան լուրջ ու դրական փոփոխութիւններ մտցնել կարիքաւորներու ու կարօտեալներուն կեանքերուն մէջ: «Գանատական ծննդավայրէս ու տունէս հեռու, ընդմիշտ կապուած եմ այս երկրին, որուն համար միայն ուրախ ու երախտապարտ եմ»: Փուլ առ փուլ, Արտեմը փաստած է, որ իր նուիրումը Հայաստանին եւ անոր ժողովուրդին սահմաններ չունի։ Արտեմին 12 տարուան ճանապարհորդութիւնը նուիրումի, անձնազոհութեան եւ դրական ազդեցութիւն ունենալու անողոք յանձնառութեան ճանապարհորդութիւն մըն է: Անոր օրինակը կը ծառայէ որպէս ոգեշնչող յիշեցում, որ մէկ անձի վճռականութիւնն ու նուիրումը կրնան յոյս ու երջանկութիւն բերել անոնց, որոնք լուրջ դժուարութիւններու դիմաց ու յուսալքութեան եզրին կը գտնուին: Մինչ Արտեմը կը շարունակէ վայելել Հայաստանի գեղեցկութիւնը ու գնահատել գետնի վրայ իրականութիւնները, անոր առաքելութիւնը կը մնայ անսասան՝ ուրախութիւն տարածել, փոփոխութիւն մտցնել եւ վառ պահել Սուրբ ծննդեան ոգին այն երեխաներուն համար, որոնք ամենաշատը ունին ատոր կարիքը: Վերելքներու ու վայրէջքներու, յաղթանակներու ու մարտահրաւէրներու մէջէն Արտեմին անցած ճանապարհը սիրոյ եւ կարեկցանքի մնայուն ուժի վկայութիւնն է: ֎

ն ՛ւ ի թ ւ ո ր դ Ուշա Attention!

Մի՛ մոռնաք մինչեւ իւրաքանչիւր ամսուան 15-ը ուղարկել թերթին մէջ լոյս տեսնելիք ձեր յօդուածները, ծանուցումները, յայտարարութիւնները, կամ սիրելիներու մահազդները։ Չմոռնաք զանոնք ղրկել info@torontohye.ca ե-հասցէին մինչեւ վերջաժամկէտը, որպէսզի անոնք ներառուին մեր յաջորդ թիւին մէջ։ Համայնքին հետ կիսուելու հնարաւորութիւնը մի՛ փախցնէք։

The 15th of every month is the deadline for submitting your newspaper articles, advertisements, classified ads, announcements, or obituaries. Make sure to send in your submissions to info@torontohye.ca before the deadline to ensure they are included in the upcoming edition. Don’t miss out on the opportunity to share your message with the community!

Vol. 19, No. 2 [198] ◆ February 2024

ՀԱՄԱՅՆՔ

ՀՅԴ-ի 133-ամեակ... ← 3 Օնթարիոյի երեք կոմիտէութիւններէն, որոնց կէսը երիտասարդական շարքերու անդամներ էին. բան մը, որ ցոյց կու տայ կուսակցութեանս պայծառ ապագան»։ Վահան Աճէմեանը հանդիսութեան ներկայ եղող պատուարժան հիւրերը ներկայացնելով, բացառիկ երեկոյի եւ տօնակատարութեան մը ներկայ ըլլալու խոստում տուաւ ներկաներուն։ Օրուան պատգամաբեր Յովսէփ Տէր Գէոգեան Հարաւային Կովկասի ներկայ աշխարհաքաղաքական կացութեան, հայրենի պետութեան դիմագրաւած մարտահրաւէրներուն եւ արցախահայութեան դժնդակ իրավիճակին մասին խօսելով շեշտեց, որ ո՛չ թէ հրաշքի, այլ՝ միակ գրաւականը հանդիսացող հետեւողական եւ ծրագրուած աշխատանքի շնորհիւ է, որ հնարաւորութիւն կ’ունենանք հզօր պետութիւն մը կերտելու եւ այդ աշխարհագրական տարածաշրջանին մէջ գոյատեւելու, ապա՝ զարգանալու։ Բանախօսը նշեց, թէ ընկերային արդարութեան, բարգաւաճ տնտեսութեան եւ ռազմական կարողութիւններու վրայ հիմնուած հզօր պետութիւնն է, որ մեզի թոյլ պիտի տայ ազատագրելու Արցախը թշնամական բռնագրաւումէն։ Ներազգային գետնի վրայ, պատգամաբերը նշեց, որ յառաջիկայ հանգրուանին կուսակցութեան կիզակեդրոնն է Արցախի հիմնախնդիրը, ապա՝ Արցախի եւ արցախահայութեան ներկայի մարտահրաւէրներուն մասին խօսելով, կարեւորեց բոլոր գերիներու եւ պատանդներու անյապաղ ազատ արձակումը, մարդասիրական աշխատանքներու շնորհիւ օժանդակութեան տրամադրումը եւ արժանապատիւ կեցութեան ապահովումը, Արցախի պետական օղակներու գործունէութիւնը շարունակելու անհրաժեշտութիւնը եւ այդ կառոյցներու պահպանումը, եւ ի վերջոյ՝ վերադարձը դէպի Արցախ։ Տէր Գէորգեան դիտել տուաւ, որ ազգային գաղափարախօսութեան դաւանող հիմնական քաղաքական ուժ հանդիսացող Հայ յեղափոխական դաշնակցութեան դէմ ՀՀ իշխանութիւններուն կողմէ կը տարուի մոլեգին պայքար, որ կը նպատակադրէ մէկ թիրախ՝ տկարացնել կուսակցութեան կառոյցը, թերահաւատութիւն եւ կասկածամտութիւն սերմանել Դաշնակցութեան նկատմամբ։ Ան հաստատեց, որ ինչպէս հեռու կամ մօտիկ անցեալին, շնորհիւ կուսակցութեան ներուժին եւ միասնականութեան, նման փորձերը դատապարտուած են ձախողութեան: Ան իր խօսքը եզրափակեց, ըսելով. «Հասած ենք այնպիսի օրհասական օրերու, որ ելքեր գտնելու եւ վերոնշեալ ծրագիրները իրագործելու համար անհրաժեշտ է հաւատք եւ հետեւողական աշխատանք։ Ծրագրուած գործ` անխտիր բոլոր ոլորտներու մէջ, որպէսզի ունենանք հզօր պետութիւն, մարտունակ բանակ, ազգային գիտակցութեամբ հայութիւն, ամրակուռ սահմաններ, ու կազմակերպուած սփիւռք: Երկարաժամկէտ առումով, հայ ժողովուրդի պայքարելու կամքն ու վճռականութիւնն է, որ պիտի ստեղծեն քաղաքական, տնտեսական ու զինուորական հնարաւորութիւններ, որպէսզի ժամանակաւոր պարտութիւնները վերածենք մշտական յաղթանակներու »: Տէր Տաթեւ աւ . քհնյ. Միքայէլեան կատարեց սեղաններու օրհնութիւնը, որմէ ետք Դաշնակցութեան եւ Արցախեան ազատագրական պայքարին նուիրուած յեղափոխական, ազգային եւ հայրենասիրական երգերով հանդէս եկաւ Սերոբ Յակոբեան, «Կիլիկիա» նուագախումբի անդամներ Գէորգ Մանուկեանի, Յովիկ Կարապետեանի, Վրէժ Ղազարեանի եւ Համօ Արզումանեանի հետ։ Ազգային ու յեղափոխական երգերու ոգեւորութեամբ խանդավառուած ներկաները, հիւրերը եւ ԳԵՄ-ականները միաբերան երգեցին ու այդ երգերու բառերը արտասանելով պահանջատիրութեան անմար կրակը կրկին բոցավառեց անոնց սրտերուն ու հոգիներուն մէջ։ ՀՅԴ «Սողոմոն Թեհլիրեան» կոմիտէի ներկայացուցիչ Վահան Աճէմեան եւ ՀՅԴ Գանատայի Կեդրոնական կոմիտէի ներկայացուցիչ Խորէն Տիմիթեան, բարձր ծափողջիւններու ներքոյ, կուսակցութեան 133-ամեակի կարկանդակը հատեցին։

COMMUNITY Վահագն Դաւթեանի «Հաւատում եմ քեզ» բանաստեղծութիւնը տպաւորիչ ոճով ասմունքեց Նելլի Թաշճեանը, որմէ ետք երաժշտական երկրորդ բաժինը սկսաւ։ Հայրենասիրական երգերու շարանի ճոխութեան ազդեցութեամբ՝ ՀՅԴ-ԳԵՄ «Սիմոն Զաւարեան» մասնաճիւղի եւ ՀՅԴԳՊՄ «Քրիստափոր» ու «Ռոստոմ» մասնաճիւղերու անդամները կուռ շարքերով ու Արցախի դրօշներով մասնակից դարձան Սերոբ Յակոբեանի եւ «Կիլիկիա» նուագախումբի հայրենաշունչ երգերուն։ Այդ երեկոյ Թորոնթոյի մէջ կայացած ՀՅԴ օրուան յոբելեանը սոսկ տօնակատարութիւն չէր, այլ՝ առիթ էր պահանջատիրութեան ուխտը վերանորոգելու եւ մեր պայքարի ոգիին անմար կրակը բոցավառելով, մեր դէմ յայտնուած մարտահրաւէրներէն յաղթական դուրս գալու։ ֎

ԺԹ տարի թիւ 2 [198] ◆ Փետրուար 2024

ԱՅԼԱԶԱՆ

ETC.

ն ի յ ա ն Լե կան ա ցը Աւելուկի ապուր կ յ հա անո (5-7 հոգիի համար) հ ո խ an] [veg

Բաղադրութիւնը • 3-էն 4 գաւաթ չոր լեռնային աւելուկ • 1 գաւաթ եփած կարմիր լուբիա • 3 գետնախնձոր՝ կտրտուած խորանարդներու • 1 մեծ սոխ՝ մանրուած • 3 մեծ պճեղ սխտոր՝ ճզմուած • աղ, սեւ եւ կարմիր պղպեղ՝ ըստ ճաշակի • 3-էն 5 ճաշի դգալ ձէթ • 6-էն 8 գաւաթ տաք ջուր Պատրաստութեան եղանակը Աւելուկը ձեռքով կամ մկրատով մեծ կտորներու կտրտել՝ հանելով աւելի մեծ ցօղունները, դնել կաթսայի մէջ, վրան լեցնել տաք ջուր՝ ամբողջութեամբ ծածկելով։ Յաճախակի խառնելէ ետք, քանի մը վայրկեան ետք թափել ջուրը։ Կրկնել այս քայլը երկու-երեք անգամ: Միջին ջերմաստիճանի վրայ կաթսայի մէջ տաքցնել ձէթը։ Աւելցնել քամած աւելուկը եւ եփել հինգ վայրկեան։ Աւելուկին վրայ լեցնել վեց գաւաթ տաք ջուր եւ եռացնել բարձր կրակի վրայ։ Ջուրը եռալէն ետք ցացնել կրակը միջին ջերմաստիճանի եւ եփել ծածկուած վիճակի մէջ 10-15 վայրկեան, մինչեւ աւելուկը կակուղնայ: Աւելցնել գետնախնձորը, կարմիր լուբիան եւ համեմունքները եւ շարունակել եփել փակ վիճակի մէջ միջին ջերմաստիճանով, մինչեւ գետնախնձորը ամբողջութեամբ եփի, մօտաւորապէս 15 վայրկեան: Եթէ պէտք ըլլայ՝ աւելցնել եւս 1-էն 2 գաւաթ տաք ջուր: Աւելցնել սխտորը, մարել կրակը։ 5-10 վայրկեան հանգստանալէ ետք հրամցնել ապուրը:

լուսանկար՝ Սիրուն Բարսեղեանի

Մինչեւ Հայաստան ապրիլս, այս ապուրին բաղադրութիւնը դժուարին (խրթին) գաղտնիք մըն էր ինծի համար։ Անգամ մը որ սկսայ աւելի հմտանալ հրաշալի աւելուկով ճաշեր պատրաստելուն մէջ, ինծի տրամադրեցին այս ապուրին բաղադրատոմսը, ինչպէս նաեւ՝ ըսին, որ բացի այն համէն, որ կը բերէ իւրաքանչիւր ճաշի, աւելուկը նաեւ կը համարուի բուժիչ բոյս, որ կ’ամոքէ մարսողական համակարգի կարգ մը խնդիրներ, յատկապէս, երբ ան կ’օգտագործուի որպէս ապուր: Այս ապուրը, որ հասանելի է շատ ճաշարաններու մէջ, կը մնայ իմ նախասիրած ճաշերէն մէկը, երբ ես Հայաստան կը գտնուիմ, յատկապէս ձմռան:

Առաջարկ․ կան այս ապուրին այլ տարբերակներ, որոնք կարմիր լուբիային փոխարէն կ’օգտագործեն ցորեն կամ ոսպ եւ կը ներառեն չոր միրգեր կամ մրգային լաւաշ: Ես կը նախընտրեմ այս ներկայացուած բաղադրատոմսը, բայց ազատ զգալ փորձելու այս տարբերակը եւս: Նշում․ Թէեւ չորցուած աւելուկը կրնայ թուիլ՝ դժուար է գտնել, բայց կարելի է առցանց գտնել (օրինակ՝ buyarmenian.com կայքէջի միջոցով): ԱՄՆ-ի մէջ (յատկապէս Քալիֆորնիոյ Լոս Անճելոս շրջանին մէջ) նաեւ կան հայկական ու ռուսական խանութներ, որոնք զայն կը բերեն ուղղակի Հայաստանէն: Կ’առաջարկենք չորցուած աւելուկը Հայաստան (կամ Քալիֆորնիա) այցելելութեան ժամանակ առնել եւ ձեզի հետ Թորոնթօ բերել: Զուգաւորման առաջարկ․ Վայելեցէք թարմ կիտրոնի եւ մատնաքաշի հետ:

Զուլալին

առանձնատառը (հայերէն sudoku)

Vol. 19, No. 2 [198] ◆ February 2024

sw Cros

ord

Answers to Armen's Math Corner

5. (գոյ.) յարում, պաշտամունք, (ծնողական) գուրգուրանք,(սրտի) կապ 6. (յատ. անուն) Պարսկաստան 7. (գոյ.) կաթի սերէն հանուած իւղ 9. (գոյ.) գրիչ՝ ինքիրմէ մելան ծորող 10. (գոյ.) պատերազմիկ, բանակային 11. (գոյ.) սուրճի ծառ,կոֆենի 14. (գոյ.) լրագիր 16. (գոյ.) խօսքի բաղկացուցիչ մասը 20. (յատ. անուն) հայ գիրերու ցանկը, լեզուի բոլոր գիրերու ամբողջութիւնը 21. (յատ. անուն) Հայաստանի երրորդ մեծագոյն քաղաքը, որ կը գտնուի Լոռիի մարզին մէջ 23. (գոյ.) արքայ (առնական),գահակալ 24. (գոյ.) ուսում տուող հաստատութիւն, վարժարան 25. (գոյ.) արու կամ էգ ըլլալու էութիւն, ցեղ, տեսակ 26. (գոյ.) ջուրի մէջ լուծուած ներկերով նկարչութիւն եւ նկար

չ ա Խ բառ

Jr. Prob.: Tuesday (i.e. tomorrow)

Հորիզոնական

ETC.

Sr. prob.: 162

ԱՅԼԱԶԱՆ

յաչողութիւն կը մաղթեմ

Ուղղահայեաց 1. (ածական, գոյ.) չորս անկիւն ունեցող 2. (գոյ.) երկիր մոլորակին մէջ հիմնական կրօն համարուողը 3. (գոյ.) ողջոյն 4. (յատ. անուն) ազատ բովանդակութեամբ, բազմալեզու առցանց հանրագիտարանային նախագիծ 8. (գոյ.) գլխու ծածկոյթ 12. (յատ. անուն) Արամ ________. Հայաստանի Հանրապետութեան հիմնադիրներէն 13. (բայ) ձայնը արձանագրել 15. (գոյ.) մաղձ արտադրող գործարանը (մարդու) 17. (գոյ.) կաթի երեսի իւղ 18. (գոյ.) արքայ (իգական),գահակալ 19. (բայ) զարնել (սիրտի), տրոփել 22. (գոյ.) Հայաստանի եւ հայութեան խորհրդանիշ «սրբազան լեռը»

Junior problem:

Junior

Proble m:

Armen ’s Math Corne

խաչբառի If today is Mon պատասխանները day and for din ne Levik p when w r three days after tw romises Sevan ould Le o a vik hav e dinne days before t that he wou r with S he day before evana?

Senior

prob

lem: Proble m : s I n t he and Le vi k prom ise su m sh In the s If today is Monday e re th ow n b e er um sho a nd C te her for di nn vi low, A , in ll wi w he r at e n th d p i b r g e e Se va na B, i s l t o e s . What y before si ng le dw, A, Bn, tat h ree d da e th re fo i be s ys t da h i o n f tw e i r f d g te e v af i r ys t C a e da with (11 Alu+e of (s1. 1WAhat is t hrepresenntt th ll Le vi k have di nner 12 B + + 12 Be va lue o ree diff tomor row, when wi erent si 13 C) ? + 13 C f )? ng Se va na?

+√

A rmen’s Math Corner

Senior

A 7 B + 3 9 B__ _ B C 0

Canadian Armenian Private Garden Section Planning Ahead Is Simple Exclusively for The Armenian Community. Customized Options and Plans available to suit each Family’s Individual Needs.

In Tribute to Armenia, as symbolized by Holy Mt. Ararat, and to the Armenian people who were the first to embrace and adopt Christianity as a State religion in 301, and the first nation to be crucified in 19151923 falling victim to the first genocide of the 20th century. For the glory of a reborn free Armenia world-wide, whose generations of sons and daughters continue to believe in justice world-wide.

Canadian Armenian Sponsorship

Canada

Mount Pleasant Group of Cemeteries

For Your Personalized Appointment Contact: Rosa Crognale Tel: 416-990-6516 Email:

rcrogn@mountpleasantgroup.com

4164 Sheppard Avenue East Scarborough, Ontario MIS 1T3 Contact: Tracy Burton Tel: 416-293-5211 Email: directors@ogdenfh.com

42 Goodmark Place Toronto ON M9W 6S2 Contact: Fabian Di Maria Tel: 416-566-6486

Email: orders@thefabhavengroup.com

Gary Palmer has been serving the Armenian Community for 30 years. To Register Call Private Consulting Ltd. 416-346-7256 Email: garypalmer0348@gmail.com

Armenian families are invited to strengthen their preferred local church. By contacting your local church representative about all cemetery, funeral and monument related products, the associated providers Co-Contribute Donations & your family's preferred local Armenian Church.

The Client Direct Introduction

Information Pre-Planning Universal Kit

The direct client projects financing available Bank • Investment Group • Private Lender • Sponsership • Angel Investor The Central Administration • Government Regulated Program Contact: Sako Marketlink call: 416-770-8191