2
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
درود به عزیزان مهربانم زادروز ن��وروز باس��تانی نوید طراوت و امید به زندگانی رسش��ار از مهر و صفای فرزندان گیتی اس��ت .راستی و درس��تی و صفا را از مادر گیتی بیاموزیم تا زش��تی‌ها به ما راه پیدا نکند .ش��ادی و نیک روزگاری ش�ما مردمان هوشمند و پاک رسشت رسزمین‌ام را همیشه آرزو داشته و دارم. با رسفرازی ،زندگی به کامتان. شجریان
نوروز بزرگ‌ترین نش��انه ملیت و وحدت فرهنگی اقوام ایرانی بوده که با وجود فراز و فرود بسیار و در گذر از تنگناهای تاریخی ،رسفراز و ماندگار بوده است. نوروز آغاز س��ال اس��ت و هن��گام به��ار و اکنون همه پژوهش��گران که درباره‌گاه ش�ماری تحقی��ق کرده‌اند، پذیرفته‌اند که زیبا‌ترین و درست ترین‌گاه شامری جهان، از آن ایرانیان است که با نوروز آغاز می‌شود. 6
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
اجایس��اجسهان؛جشای��نن‌جهای س��نتی ایرانیان بر پاکی ،تازگی و شادمانی اچستوهارشنبهسوری
ش��نها ار اس��ت خانه تکانی ،خرید لباس نو،پاس داش��ته شوند .جش��ن نوروز و طلیعه آن چهار و کم کم میرود تا در همه و آداب جش��ن «سوری» اج اش��یاء تازه و ...را به همراه دارد .مس��لم اس��ت شنبه سوری ،پاکی ،شادابی، آیین باس��تانی جش��ن فرو را م یشد .مراس��می که به مناسبت سال نو و جشکه پیش از اسالم هم مراسم تثبیت ش��د تا یادگاری از م ردگان بود .پس از رواج دین اسالم در ایران ،این رسمن نوروز بوده و یا بازمانده راس��م باستانی و کهن باشد .چون تا پیش از آن ،تق در آخرین چهارشنبه سال هفته نبود. سی م بن د ی رو ز ها به صورت «هانری ما س �� ه» د ر ای ن با ره م ی ن وی سد :ایرانیان آخرین چه ار ش� �ن به روزی نحس می‌ش �م سا ا ل رن ر ا د ب و د ت به ری ه ن ر می ن وز م عل ی ت دا نند و آن را در این روز ،دس��ت کس��ی پول به پر ک دا خ ار ی ت من من ی ی ک زنن نن د، د، د کا چو ن ن ها م ر ا می‌بندند و به خواهند پرداخت .عده‌ای هم از ر عتقدند که اگر به کس�� ی پو ل ب پر دا زن د تا پا یا ن س��ال ،همچنان پول ودخانه آب برمی دا رن د و به جلوگیری شو خا د. نه و اث اث یه خ ود م ی پا شن د تا از بدآمد‌ها درباره واژه «چهار شن به س ور ی» ب ای د گف ت معنی س��وری ،س��خن بسیار است .بعض که این واژه ،ترکیبی از ر وز « چه ار ش نب ه» و « س وری» است .در «س��وریک» گرفته شده اس��ت که ی از زبان‌شناسان مع تق دن د که « س ور ی» ف ار س ی و از صفت پهلوی به معنای «رسخ» ا س ت و گ ریشه است. ل در س �� گ ذ ور ش ی ته به م مر ع دم نا ی کا گ شا ل ن به رس خ نیز از همین «چهارشنبه سوری»، « چه ار این مدعا است. شن به رس خ ه» م ی گف تن د و ای ن ا مر مؤید عده‌ای «س� �و ر» ر ا به م ع نا ی « ج ش �� می‌گویند و در بندرعباس و بوشه ن» و «میهامنی دادن» م ی دا نن د، ا ما در ا صف ها ن «چهارشنبه رسخی» ر ،اصطالح «چهارشن به آ خ ر» ر ا اگ��ر امروزه ه به م ک ای ار ن م م ی ر ا ب س رن �� د. م ر ا به چ ش نیاکان ما با خلوص نیت و پاکی ط ��م دل ببینیم ،هامن آر زو من د ی ه ای �� ی ر ا در آ ینت طلب م یکردن ن خواهیم یافت که د. « رس خ ی تو «بخت گش��ایی » از ها، م «ف ن» ال گف گو نت، ش ن « غ ش م ین ر ی » ود ش��ادی آید»، ها« ،قاش��ق زنی»ها، « فا ل گ رف نت چیزی نیست فقط آر » زو ها، ی « س ع کو اد زه ش ت، ک نی س کب نت » خت ها ی، و ...همه رفاه ،آسایش و شادم ان ی که ه م وا ره م ط لو ب انسان است.
صاصی ش اخت گزار مراسم تابلو از سوری رشنبه چها مالزی در ه رنگ پوت ئو از :او د
وی
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
7
خانه تکانی
�نت حسنه که ایرانیان براس��اس یک س�ش��ته است ،در یادگاری از س��د ههای گذ دام ب��ه از بین روزه��ای پایانی س��ال اق ناپاکی از خانه بردن مظاهر آلودگ��ی و رچه شستشو، گ و کاشانه خود می‌کنند .ا یک س��اله ،از نظافت ،گرفنت گرد و غبار س��یار مشکل ب انواع وس��ایل منزل کاری رونی آن برای د است ،اما نتیجه عملی و س��یار جالب و ت��ک تک افراد خانواده ب �ای تاریخی و س��ت .یافته‌ه� حبخش ا شاهد آن است. فر ن کهن فارسی متو
میر نوروزی
پ ی ا م آ و ر ا ب��ا نزدیک ش��دن ب ن نوروزی
��ه فص�� ل ب ه� �ا ر « پی نوروزی»، ک ب ه های پی ش �� وا ز ن �� و روز م خرب داده و برک��ت می‌گیرند .ی‌آیند و به مردم ای هر گوش��ه و کناری از ای��ران ن پیام آوران ،در با خوانده می‌ش��وند .اما امروز ،نامهای متفاوت ا آرام آرام به فراموشی سپرده م جرای این مراسم در میان بسیاری از مردم ایالت ی‌شود .ولی هنوز ی با مقدمات خاصی صورت می و عشایری ایران گیرد.
کردنش��ین ایران ،بیش�تر اجرا از جمله آیین‌های نوروزی که به ویژه در مناطق منادی از فصل کهنه است که ی» می‌شود منایش «میرنوروزی» اس��ت« .میرنوروز بهار ترانه م یخواند و طبیعت ی به کوچه و بازار می‌آید و از به طنز و شوخ طبع کهنه را به سخره می‌گیرد. د« :در نخستین چهارشنبه سال س وی ن ی م در کتاب میرنوروزی گزینند و به او نام میرنوروزی «عبیدا ...ایوبیان»خود ،یک نفر را به امیری برمی پوس��ت حیوانات می‌پوش��د و ن��و ،مردم از میان از ی س�� لبا ی، وز ور ��ا امیر به��اری می‌دهند .میرن وروزی ،زندانیان بی‌گناه را آزاد ی رن می ته ش�� ی مس��خره می‌گوید ...در گذ د ،آشتی می‌داد .ثرومتندان را س��خ نها ی را که با هم اختالف داش��تن سه تا پانزده روز ادامه داشت. می‌کرد و خانواد ههای و، ا ی یر ام ت مد ... و رد به دادن «زکات» وادار می‌ک ندد .هنگام��ی که مردم مصمم خ ب ت ش�� دا ن ن حکومت ،حق فرصت فرار می‌کند و خود را میرن��وروزی ،در زما دانند ،امیر با اس��تفاده از یک هس��تند که او را بخن و مراسم به پایان میرسد» ... خانه یکی از بزرگان میرساند بیت حافظ را تداعی می‌کند. به ن ای ش، ا ه وز ر ند چ ت ی که بیش از چند روز نیست وم میرنوروزی و حک گویم چو گل از غنچه بیرون آ س��خن در پرده می عمر میرنوروزی
8
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
ح ا ج ی ف ی ر «حاج و ی ز فی ر و ز » م ش ه و ر ت رین پیک نوروزی در تهران ا
س�� در ای صورتش را با دت .نزدیک س��ال نو ،م��ردی جلو ران و به خصوص ی و کاله بوقی بر ده بخاری ،س��یاه می‌کرد .لباس آیین��ه میرفت و می‌گرفت و با رس می‌گذاش��تَ ،دف بوق و یا دایرسخی می‌پوشید و ر «آتش افروز آم ش��ادی به می��ان مردم می‌آمد و ه زنگی در دست یک روز فقیرم،ده ،س��الی یک روز آمده ،آتش اف چنی��ن م یخواند: مردم هم با خ روده پوده آمده ،هرچه نبوده آ روز صغیرم ،سالی مده» ... وشحالی، ب ه ا ز ا ی ل ح ظ ه ا زنگی یا کال ی شاد ه م ان حا ی، ج ب ی ر کت فی ر ی و د ز ر دایره پیدایی «حاجی فیروز می‌انداختند .ب س �� یا ر ی ب ر ای ن باورند که دست پرتغالی‌ها ها» به دوران ص ف وی ه و و ر و د اما دکرت «مهر و اسپانیایی‌ها به جنوب ایران غالمان سیاه به داد بهار» ،ا باز می‌گردد. س ط و ر ه ش �� نا س ن فیروز باز ظ م ر ان د دی ه گ آ ر یی ی ن دا با ر ز د: گ «حاجی شت ایز ِد ش هی د ش ون چهره س��یا د ه ا ه و ش، یا منا س د یا با و ز گ ش ش ا ست. رسخ‌اش ه��م ،مناد خو ��ت او از جها ن م ر د گا ن ا س �� ت و لباس ن س��یاوش. ش� �ا د ی ا آنهاست ک و ه ر ش� وی �ا د ش ی و ز ب ای رک ش ت با دوباره خود م یآورند» ...
پی ا م ح ا ج ی ف ی ر وز: تابل و ن ب ا ش ی ن ، ت ا بلویی باشین ویدئو
از: مثانه فيض الهی
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
9
نوروز
ن��وروز یکی از کهن‌ترین اعیاد ملت ایران اس��ت که با ماه فروردین که وی��ژه «فره وش��ی‌ها» و «ارواح طیبه» اس��ت ،آغ��از و روز اول آن با نام خداوند متربک می‌شود. به روایت دیگری نوروز ،جش��ن آغ��از فروردین یا به اصطالح مخصوص فروردگان اس��ت که جش��ن یادآوری نیاکان بود و چنان می‌پنداشتند که در پنج ش��ب متوالی ارواح مردگان ،برای دی��دار وضع زندگی بازماندگان به زمین می‌آیند و به خانه‌‌هایش��ان میروند و اگر خانه روش��ن و متیز و پاکیزه ،و افراد آن آسوده و راحت باشند ،مرسور و خرم باز می‌گردند .به همین دلیل در نوروز ،خانه را متیز کرده و در لحظه تحویل س��ال ،جامه تازه پوشیده و خانه را نورانی نگاه می‌داشتند. مرتض��ی راوندی در کتاب «تاریخ اجتامعی ای��ران» درباره نوروز چنین نگاش��ته است «:از دوره ساسانیان ،کلمه نوروز متداول شده است و تنها عیدی است که از دیرباز تا کنون مورد عالقه و استقبال مردم بوده است. عید نوروز که آن را «نوک روز» می‌گفتند ،به مدت شش روز متوالی دوام داشت .در این مدت زحمت کشان ،دست از کار می‌کشیدند و به شادی و طرب می‌پرداختند .هر کس��ی خانه و کاش��انه خود را آراس��ته می‌کرد. مردم صبح زود برمی خاس��تند و به کنار نهر‌ها و قنات‌ها میرفتند و پس از شستشو ،به یکدیگر آب میریختند و شیرینی به هم تعارف می‌کردند. صبحگاه��ان قبل از اینکه کالمی ادا کنن ،ش��کر می‌خوردند و برای حفظ سالمتی وتندرستی ،به بدنشان روغن می‌مالیدند». ۱۳را گ��روه ۹ آغ��از س��ال " ۲آش��یقلر" ، موس��یقی آذری خانه و گروه ر ورزش��کاران زو دستان "برای ناشنوایان" آوای ن ولیعرص در تهرانیها در میدا روز" جش��ن و خیابانی بنام " ن ش اختصاصی تن��د .گ��زار رف گ بلو را ببینید. تا
10
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
ویدئو از :ها
شم جابریان
تهای گوناگون از نوروز روای
نخستین انگیزه نوروز ،هامن ویژگی دگرگونی طبیعت و آغاز دوباره زندگی گیاهان و جانوران پس از خواب و رکود زمس��تانی اس��ت .افزون براین برای گرامیداش��ت این جش��ن فرخنده، بسیاری از رویدادهای جالب توجه تاریخی و داستانی را به آن نسبت داده‌اند. ابوریح��ان بیرونی در «آثار الباقیه» بنا به روایت دیگری ،یکی از این انگیزه‌ها را چنین بیان می‌کند« :چون سلیامن بن داود» انگشرتی خویش را گم کرد شهریاری ،چهل روز از وی برفت. اما پس از چهل روز ،انگشرتی پیدا شد و سلطنت به او بازگشت .هر کس چیزی گفت .ایرانیان گفتن��د که نوروز آمد ،یعنی روزی تازه بیامد .پس س��لیامن ،باد را ام��ر کرد که او را بگرداند. پرس��تویی در پیش بود چون به النه خود نزدیک ش��د ،سلیامن را دعوت کرد .با منقار به روی وی آب ریخ��ت و ران ملخ��ی هدیه کرد .از اینجاس��ت که مردم ،روز عی��د به روی هم ،آب میریزند و پسشکشی‌ها می‌دهند. ایرانیان برآنند که فرخنده‌ترین س��اعات س��ال در این روز است و آن ساعت آفتاب است که در بامداد نوروز فجر و سپیده به ُمنتَهای نزدیکی خود به زمین میرسد و مردم به نگریسنت به آن مبارکی می‌ج .یند و این روزی گرامی اس��ت .چون روز «هرمزد» -ایرانیان در روزگار کهن ه��ر روز را با نامی از نامهای ایزدان (فرش��تگان) می‌خواندند« .هرمزد روز» یا «روز هرمزد» نخستین روز از ماه بود که نام خداوند بزرگ و آفریدگار جهان است.
ج م ش ی د ج م و ن و روز از طرف��ی ب
رخ��ی براین عقی د ه ان د ک ه در ز ما ن ته م ورث ،ف ش��هریاری ر رق س� ه �ی صا د، ئب آ ه ن ف پی د رق ای ه ی ر ا ی ب ر اف ان تن دا رویدادی ،جشن نوروز را پدید آ خت و دین قدیم را دوباره روا س��اخت و به د ،و چون جمش��ید به ورد. ش��کرانه و سپاس چنین «ابوریحان» از «آذربا د » م وب د ب غ دا د ح ک ای ت کرده اس��ت: چنین روزی یاف «ک ه ت، چ آ و ن ن ر ا ج ن م ور ش� وز �ی د نا می نی ش دن د .جمش��ید روزی مالحظه کرد که آب اط ��کر را در ایران ،در شیرین است .نی را ش ک س ت و از ر ا م ف یا ن چن آ د ن نی که شکسته، شکر بسازن د. نوشید و چون شهد ب ب ه م سی د ار ت ی پن چ ج شی ر د، وز د ش ست ک ر حاصل شد و به همین دلیل است که مردم ور داد از عصاره آن‌ها می‌کنند». در ن و روز ،شکر پیشکش بیان دیگ ر؛ از اب و ری حا ن بی ر ون ی که هرچه می‌خوردند و می‌آ آن است که«:اهریم ن گ ج ست ه، خی ر و ب رک ت را ش��ا خش��کیدند و خشکس��الی و ق میدند ،سیر و سیراب من یشدند .باد از وزش ایس از مردم دور کرد .چندان ح خداوند به آهنگ جایگاه اهریم طی پدید امد و نزدیک بود ،جهان نابود ش��ود .تاد ،باران نبارید ،گیاهان مردم از بال رهایی یافتند و جم ن در جنوب روان شد .مدتی در آنجا ماند تا ب پس جمش��ید ،به فرمان رک بود ،س��بز ش��د و مردم گفتند :در این هنگام به دنیا بازگش��ت .در این روز هر ت و فزونی ،بازگشت و «ا سپس این رسم میان ایرانیان پای ینک روز نو» و هر کس از راه تربک ،به این ر گیاهی که خش��ک شده وز د استوانه بکارند و از روییدن این ار ماند که در نوروز ،کنار خانه هفت نوع از در طش��تی جو کاشت. غ غالت به خوبی و بدی زراعت و حاصل پی ب الت و دان هها در هفت ربند». ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
11
نوروز؛ جشن دهقانی
دکرت پرویز رجبی در کتاب «جشن‌های ایرانی» می‌نویسد« :چوپانان ب��ا چارپایان خود و کش��اورزان با زمین‌های دیمی کاش��ت و درختان بی‌بر و پربار خود ،برخورد هرچند س��اده‌ای هم داشته باشند ،کارشان منی‌تواند پیوندی بی‌چون و چرا و تنگاتنگ با شب و روز و گردش ماه و س��ال و چرخش رسما و گرما نداش��ته باش��د ...بنابراین نوروز در آن گذش��ته‌های دور و در گذشته‌ها ،سالگرد طبیعی کار چوپانان بوده و روستائیان و هر آیینی که داشته است ،آیینی چوپانی و روستایی بوده اس��ت .بعد‌ها ثرومتن��دان و فرمانروایان هم در نوروز و گردش س��ال، حکمتی یافته‌اند و به آن آرایشی ویژه خود بخشیده‌اند». نوروز در آغاز یک جشن دهقانی بود ،زیرا در نخستین روز فروردین، زمی��ن در وضع اعتدالی خود در برابر خورش��ید قرار می‌گیرد و دنیای گیاهی پس از چند ماهخفنت ،بیدار می‌شود و این روز ،همچنین مبداء حس��اب ش�ماری ایرانیان بوده و هس��ت .نوروز در گذشته‌های دور، س��الگرد طبیعی کار چوپانان و کشاورزان بوده است .اگر نظری کوتاه بر س��فره هفت سین داشته باشیم ،نشانه‌هایی از رسسبزی و کاشنت را می‌یابیم.
12
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
ف را ز و ن ش ی ب ن و ر و ز د ر زمان طوالنی هنگام غلبه «اسکندر» بر ایران و آت و آدب و سنن ایرانی ،تحت تأثیر فر ش زدن تخت جمشید ،مدتی فرهنگ هن بس��یار کوتاه بود و خود اسکندر ،پ گ یونانی قرار گرفت .اما این مدت س شد که لباس پارسی پوشیده و هم از مدتی چنان مجذوب متدن ایرانی رس درب��اره نوروز ،س��ناد موثق و معت ایرانی اختیار کرد .از دوره اشکانیان ربی ساسانی ،شکوه و جالل جش نهای در دس��ت نیس��ت .ول��ی در دوره نو در دربار شاهان و هم ،در میان ه روزی به اوج رسید و این آیی نها ،هم مه آن ،شباهت زیادی به مراسم امرو طبقات مردم برگزار می‌شد و مراسم زی سفره هفت سین ،جامه نو پوشید داشت .مثل :سبزه سبز کردن ،چیدن ن ،عیدی دادن و...
نوروز و آفرینش جهان
�ان در «آث��ار الباقیه» آورده اس��ت که :روز شش��م این ماه یح� ابور �ن) نوروز بزرگ اس��ت که نزد ایرانیان عید بزرگی اس��ت و (فروردی� گویند که خداوند در این روز از آفرینش جهان آسوده شد. پهلوی (فارس��ی میانه) هم به نوروز بزرگی (نوک روچی و بان در ز شاره شده اس��ت .گویا نام نغمه و دستگاهی در موسیقی رگ) ا وچو که ویژه همین روز به شامر میرفته است :منوچهری گفته: وده هم ب رگم بزن‌ای مطرب امروز زیرا که بود نوبت نوروز ،به نوروز نوروز بز
ن و ر و ز پ در ابتدای تسلط اعراب بر س از اسالم
و الی��ق ،مقام‌های مهم ایران ،خلفای ع با س ی ب ه ای ر ان یا ن کاردان س��ازماندهی ،ترتیبات ی واگذار کردند و د ر ش� �ی و ه ک دوره ساس��انی را مورد توج ش��ورداری و تدریج ف ر هن گ و ه آ ق دا ر ا ر ب دادند و به و «مهرگان» هم اح و رس��وم ایران ی، ا ز ج مل ه ج ش یا شد. نهای نوروزی در احیا نور و ز ب ه وی ژ ه ش� �ی عمده‌ای داشتند ،زیرا عد عیان و پی��روا ن ح رض ت عل ی ( ع) نقش های از دانش من دا ن اخبار ،احا و دی ف ض ث ال و ی گا ای ه ر ان ش ی ام ب ر ه کتب، که حرضت علی (ع) به ی استناد جستن د و مت ذ ک ر ش دن د و روزی بر مس��ند خالفت ن جانشینی پیام رب ا س ال م ( ص ) ب ایرانیان مسلام شستند ،مصادف با ایام نوروز رگزیده شدند و ب ن، نوروز هم ،یک جشن مذهبی ا ود .بنابراین برای ست و هم ،ملی.
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
13
خوان نوروزی
در آیین‌های باس��تانی ایرانی ،برای هر جش��ن یا مراس��م مذهبی« ،خوانی» گسرتده می‌شد و کسی که برای پخش کردن خوراکی‌ها گامش��ته می‌ش��د، «می‌زدپان» خوانده می‌شد که امروز به «میزبان» تبدیل شده و «می‌زد» به «می‌ز» تبدیل شده است. در روزگار ساسانیان ،قاب‌های منقوش و گرانبهایی از جنس کائولین و چینی به ایران آورده می‌شد که بعد‌ها به نام کشوری که از آن آمده بود «چینی»، و به گویش دیگر «سینی» نامگذاری شد .در ایران برای متایز بین ظرف‌های مختلفی که از چین آورده می‌شد با ظرف‌هایی که از فلز ساخته می‌شد ،به نام چین��ی رواج یافت که برای چیدن خوان نوروزی از همین ظرف‌ها استفاده می‌شد .در خوان نوروزی، هفت ظرف چینی یا سینی را پر از نقل ،قند ،شکر و ش��یرینی می‌کردند که گزینش شام ِر هفت که از شامره‌های مقدس بود ،هفت «امشا سپند» اس��ت :اهورامزدا ،بهمن ،اردیبهشت ،شهریور، س��پندارمذ ،خ��رداد و امرداد که ب��ه ترتیب به معنی :رسور دانا ،اندیش��ه نیک ،پاکی و راستی، ش��هریاری نیک ،ک�مال و رس��ایی ،و بیمرگی و جاودانگی اس��ت .خوان نوروزی به خاطر همین «هفت س��ین» ک��ه در آن نهاد می‌ش��د« ،هفت سینی» یا «هفت سین» نام گرفت. سبزه؛ مهم‌ترین قاب خوان نوروزی مراس��م ن��وروز ،کم و بیش از ح��دود یک ماه به جشن نوروز مانده ،تدارک دیده می‌شود .از جمله این رسوم ،پروردن س��بزه است .به موجب روایتی کهن در ایران باس��تان ،بیس��ت و پنج روز پیش از نوروز ،دوازده ستون از خشت خام را اطراف ِ حیاط درب��ار برپا می‌کردند و بر فراز هر س��تونی ،نوعی دانه از حبوبات می‌کاشتند .روز ششم ،خرداد روز، ی��ا نوروز بزرگ -با رسود خوانی و نواخنت س��از‌ها،
14
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
محصولی را که فراهم آمده بود برمی داشتند. آنگاه این ستون‌ها ،همچنان تا روز مهر از فروردین، یعنی روز ش��انزدهم برپا بود ک��ه در چنان روزی، ستون‌ها خراب و برداشته می‌شد .به رشد و منو این دانه‌ها نگریس��ته و به هر یک ک��ه بهرت ،برآمده‌تر بود تفأل می‌زدند که آن محصول در سال بیشرت خواهد شد« .شاه» به ویژه، به جو می‌نگریس��ت و آن را خوش یمن می‌دانست. کش��ت ج��و،
منس��و ب اس��ت ب��ه عهد جمشید ،و ابوریحان هم به این مسئله اشاره دارد. این سبزه ها‌گاه به گونه هفت نیز که اعداد مقدس است ،س��بز می‌شد به عنوان هفت «امشاسپند» و دوازده ،که شامرش مقدس برج هاست .در خانه‌ها در ظروف ویژه ،س��بزه به عمل می‌آوردند .اقالمی از دانه‌ها که س��بز می‌کردند ،عبارت بود از :گندم،
جو ،برنج ،لوبیا ،ع��دس ،ارزن ،نخود ،کنجد ،باقال، کاجیله ،ذرت و ماش .در س��فره‌های هفت س��ین، معموال س��ه ظرف سبزه به عنوان کنایه از سه اصل دینی :هومت (اندیشه نیک) ،هوخت (گفتار نیک) و هورش��ت (کردار نیک) ق��رار می‌دادند که اغلب گندم ،جو و ارزن بود. بس��یاری از آیین‌ها و رسوم که در این گونه جش��نها رواج داش��ت ،ام��روزه هنوز در رسوم ن��ورو زی زن��ده
یکی دیگر از لوازم خ��وان نوروزی ،کتاب مقدس بود و چون این جش��ن ملی اس��ت ،ه��ر خانواده می‌توانست کتاب مذهبی خود را بر خوان نوروزی بگذارد .در دوران ساس��انیان ،کتاب «اوس��تا» را بر خوان می‌نهادند و امروز ،ایرانیان در خوان نوروزی «قرآن» می‌گذارند. نان؛ منادی از برکت «نان» منادی از برکت است .در دوران ساسانیان، نان‌ه��ای کوچکی به اندازه کف دس��ت می‌پختند و آن‌ه��ا را که « -Dronدرون» نامیده می‌ش��د ،بر رس خوان نوروزی می‌نهادن��د .امروز ظرفی از نان سنگک بر خوان می‌نهند. شیر و پنیر «ش��یر ت��ازه دوش��یده» در خوان ن��وروزی، من��ادی از غذای نوزادان کیهان��ی و «پنیر» که فرآورده‌ای از شیر است ،مناد مایه و باروری به شامر میرفتند و بر رس خوان نوروزی ،جایگاه ویژه‌ای داشتند.
ا س��ت و یک��ی از آیینه��ای نوروزی ،س��بز ک��ردن دانه‌ها و حبوبی است که به ویژه زنان در ظروف گوناگونی ب��ه عم��ل آورده و روز س��یزدهم نوروز و جش��ن بهاری ،دسته جمعی به بیرون شهر رفته و آن را به آب روان ،می‌افکنند. کتاب مقدس؛ مناد دانایی
تخم مرغ رنگ کرده؛ متثیلی از باروری «تخم مرغ» بُن مایۀ خوان نوروزی است چون ک��ه تخم و تخمه ،من��ادی از نطفه و‌نژاد اس��ت و در روز جش��ن زایش آدمیان ،تخمه و نطفه پدیدار می‌ش��ود .تخم مرغ متثیلی از نطفه باروری اس��ت که ب��ه زودی باید جان گیرد و زندگی یابد و زایش کیهانی صورت گیرد. در گذش��ته ک��ه رنگ‌های ام��روزی ب��رای تزئین تخ��م مرغ نبود ،آن را با میوه‌ه��ای طبیعی ،مانند پوست پیاز یا گردو رنگ می‌کردند .حتی بعضی‌ها معتقدند که م��ادر هر خانواده در روز نوروز باید به تعداد فرزندانش تخم مرغ پخته و رنگی بخورد! پوست تخم مرغ هم منادی از آسامن و تاق کیهان است. ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
15
سمنو؛ مناد زایش «س��منو» که از شیره جوانه‌های تازه رسیدۀ گندم درس��ت می‌ش��ود ،مناد خوبی برای زای��ش گیاهی اس��ت .ایرانیان قدیم عقیده داشتند که سمنو مناد خوبی برای بارور شدن گیاهان توسط ارواح است. قبل از رشوع نوروز و در هر شهری از ایران ،مراسم «س��منوپزان» ب��ا آداب خاصی انجام می‌ش��ود .در این مراسم معمول اس��ت که برای دور نگه داشنت چشم بد ،تکه پارچه رسخی را به دیگ می‌بندند تا دیگ از چشم بد ،در امان باشد .بر روی دیگ هم، دو ش��مع روشن می‌کنند و بس��یاری برای برآورده شدن حاجاتش��ان دور دیگ ،شمع روشن می‌کنند. همس��ایه‌ها و فامیل دورهم جمع می‌شوند ،سمنو را ه��م می‌زنند ،دعای توس��ل می‌خوانند و حاجت خود را از حرضت فاطمه (س) طلب می‌کنند .بعد از مدت��ی د ِر دی��گ را برمی دارن��د و دنبال پنجه می‌گردند ،چ��ون اعتقاد بر این اس��ت که حرضت فاطمه (س) روی س��منو را با آثار انگش��تان خود، مزین کرده و صاحب نذر ،با دیدن اثر حتام به مراد خود میرسد. ماهی؛ نشانه باروری اس��فندماه در ب��رج «حوت» اس��ت و ب��ه معنی «ماهی» .به هنگام نوروز ،برج حوت به برج حمل، تحویل می‌ش��ود و از ای��ن رو ،منادی از آخرین ماه س��ال در خوان نوروزی گذاش��ته می‌ش��ود .افزون برای��ن ماهی ،یک��ی از منادهای آناهیت��ا و باروری اس��ت و س��بب برکت خ��وان نوروزی در س��ال نو می‌ش��ود .خوردن س��بزی پلو و ماهی در شب عید نیز به همین علت است. سیب؛ مناد باروری «س��یب» یکی دیگر از منادهای ب��اروری و زایش است .در گذشته ،روستاییان سیب‌ها را در ُخم‌های ویژه نگاه می‌داشتند و پیش از نوروز به رسم هدیه به دوستان و آشنایان می‌دادند تا بر رس سفره هفت 16
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
سینش��ان بگذارند .در داس��تان‌های که��ن ایرانی، س��یب با زایش نسبت مس��تقیم دارد .در آن زمان، درویش��ی سیب را به دو قس��مت تقسیم می‌کرد. نیم��ی را به زن و نیمی را به م��رد می‌خوراندند و بدین ترتیب ،مرد از عقیم بودن و زن از نازایی رها می‌شدند.
انار؛ نشانه برکت و باروری «ان��ار» از مقد س تر ی��ن درخت��ان اس��ت و ت��ا به امروز تقدیس خود را در می��ان ا یر ا نی��ا ن حف��ظ کرده ا س��ت . پُردانگی انار، مناین��ده برکت و باروری است. تک درخ��ت انار نزدیک امامزاده‌ها و بر ب��االی تپه‌ها و بس�تن دخیل ب��ه آن، نشان تقدس آن است. سنجد؛ مقدمه زایش یک��ی از ل��وازم خوان ن��وروزی «س��نجد» اس��ت .زی��را ب��وی برگ و شکوفه درخت آن محرک عشق است که مقدمات اصلی زایش است. گل نرگس؛ نشانی از بهار
گذاش�تن «گل نرگس» به خاطر این اس��ت که گل فقط در بهار میروید و برای اینکه نشانی از طبیعت بهار بر روی س��فره باش��د ،آن را بر خوان نوروزی می‌گذارند .به طورکلی قرار دادن انواع گل‌های زیبا بر روی سفره هفت سین منادی از دوستی است. نارنج؛ منا ِد گویِ زمین در کیهان «نارنج» منادی اس��ت از گوی زمین و هنگامی که در ِ ظرف آبی نهاده شود، نش��انه گوی زمین در کیهان است و گ��ردش آن بر روی آب ،منودار گش�تن برج‌های دوازده گانه و تحویل س��ال است. اس��پند؛ نشانه پاکی دانه «اسپند» از واژه که��ن ا و س��تا یی «س��پنت» ب��ه معن��ی پ��اک و رجاون��د ،گرفت��ه شده اس��ت و در رس��م‌های نیایشی ب��ه کار میرفت��ه است .تا امروز هم در خانواده‌ه��ا آن را ب��رای دفع چش��م زخ��م بر روی آت��ش میریزند و دانه‌های به رشته کش��یده آن ،زینت بخش خانه‌ها اس��ت .گاهی به جای اسپند از «عود» هم اس��تفاده می‌ش��ود .عود، من��ادی از ثروت خانواده اس��ت ک��ه از هند آورده شده است.
سکه زرد و سپید؛ نشانه قومیت و آزادگی «پول زرد و س��پید» منادی اس��ت از ش��هریور که موکّـل است بر فلزات و بودن آن بر سفره ،موجب برک��ت و افزایش رزق و روزی اس��ت .اما در متون کهن ،س��که به طور کل ،نش��ان قومی��ت و آزادگی اس��ت .ولی اصوال سکه برای داشنت برکت ،بر خوان نوروزی گذاشته می‌شود. شمع؛ نشانه آتش ش��مع یا آتشدان در خوان نوروزی ،سمبل فروغی بر دل‌های مردم است. آیینه؛ نشانی از نور «آیینه» مناد روشنایی است و باید در باالی سفره قرار گیرد .آز آیینه به عنوان نش��انه راستی هم یاد شده است. سیر؛ مناد نگهبان سفره در اک�ثر فرهنگ‌های آریایی ،برای «س��یر» نقش محافظت کننده از شرّ قائل بودند. سامق؛ نشان مزه زندگی ایرانیان« ،س�ماق» را چاش��نی زندگ��ی و محرک شادی می‌دانند. رسکه؛ مناد شادی «رسکه» منادی از شادی است .زیرا در دوران باستان، میوه درخت تاک را میوه شادی می‌پنداشتند .برخی براین باورند که بهرت اس��ت آب و رسکه در کنار هم قرار گیرند. ایرانیان سبزی خوردن ،نقل ،شیرینی ،آجیل و ...را هم بر خوان نوروزی می‌گذارند که همگی منادی از داده‌های اهورایی است. ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
17
د و بازدیدهای نوروزی دی
مرسوم بوده و هست .یکی از ن دید و بازدید نوروز ،س��نتی اس��ت که از دیرباز در ایرا ت که عزیزان خود را از دست تهای حسنه مردم طالقان ،دیدار از خانواده‌هایی اس تعلق دارد که به آن «نوعید» سن اد داده‌ان��د و این دید و بازدی��د در اولویت اول به این افر رسم قدیمی ،دیدار از بستگانی یکی از جوانب پس��ندیده این می‌گویند .در هر صورت، بوده و رفع کدورت هاست. خرب بیامران و ساملندان میروند و است که مدت‌ها از آن بی حویل س��ال به دیدار بزرگان، ت عیدی می‌گیرند .در بعضی از خانواده‌های ایرانی پس از ند و کوچکرت‌ها از بزرگ تر‌ه��ا بر رس مزار عزیزان خود حارض ور صل��ه رح��م را به جا می‌آ ت داده‌اند ،پس از تحویل سال شه رها که عزیزی را از دس م یشوند و فاتحه م یخوانند. دم ی��د و بازدیدهای نوروزی مر ِ د ره ربا د ن» ا ر ته «دارالخالفه به دید و بازدید هم میرفتند، «ن��ارص نجمی» در کتاب ام نوروز متام مردم بالاس��تثنا تهران نش��ین ،می‌گوید :در ای ف را م ّعین می‌کرد .محرتمین و لی تک ص، خا ش�� مقام اجتامعی ا وز به بازدید میرفتند .برعکس، البت��ه در این کار ،موقع و می‌نشس��تند و بعد از س��ه ر یدن می‌کردند و بعد از آن برای بزرگان تا س��ه روز در خانه د ل، او وز ر س��به متوس��ط یا پایین در س��ه ش��خصی برحس��ب تصادف به اش��خاص بالن اه رگ بازدید در خانه می‌نشس��تند .باید گفته ش��ود که ه گونه موارد ،یک نفر از طرف او خانه‌ای وارد می‌شد و صاحبخانه حضور نداشت ،در این و بازدید عید نوروز تا سیزده پذیرایی م یمنود .مراسم دید در خانه نشس��ته و از واردین عید ،ادامه می‌یافت.
18
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
س ی ز د ه ب د ر روز س� � ی ز د ه م ف ر و ر مرد دین م��اه،
ر مب طبیع ه موهبت‌های الهی همچو وز روی آوردن روز ست پاک و زیباس��ت .بیرون ر ن آب ،سبزه و آلودگ یزدهم فروردین ،با انگیزه فنت از خانه در د طراو یه��ا ،پلیدی‌ها و طلبی��دن وری جسنت از نو با ت ،از رسوم دیرین ایرانی اس پاکی و صلح و م «خن راسم روز سیزده ،پایان می‌ت .مراسم سال یابد. ف ده و ش��ا د ی » د ر ا ی ن ��رو رو زها خنده ریخ�تن اندیش�� ههای تیره و معنای متثیلی ملل د و ش��ادی ،در جش��نهای پلی��د را دارد. ب یکی ا یگرهم ،جزو مراس��م دینی هاری در میان ا در ج ز اهداف این مراس��م ،کارنا س��ت و حتی در نهاشن‌های بهاری انجام م یشووالی اس��ت که آن در د مردم است و در کشور م د .ایجاد شادی ا، کهن مراس��م میرنوروزی و حاج آثار و بقایای چندین هزارساله دارد .ی فیروز ،ریشه
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
19
این چهارش��نبه س��وری هم حکایت عجیبی دارد. قرن‌ها این جش��ن در آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌ش��ده و در واقع پیش درآم��دی برای بهار بوده اس��ت .در این روز آیین‌های ویژه‌ای برگزار می‌ش��د که امروزه در بس��یاری از شهر‌ها دیگر خربی از آن نیست. قاش��ق زن��ی یک��ی از ای��ن آیین هاس��ت .در این رسم دخ�تران و پ�سران جوان، در حال��ی ک��ه چهره خود را ب��ا چی��زی مث��ل چادر پوش��انده‌اند ب��ه در خان ٔه همسایه‌ها میروند .آن‌ها با خود قاش��ق و کاسه ه��م می‌برند .صاحب خان��ه ب��ا ش��نیدن صدای قاش��قی که به کاس��ه می‌خورد، در را ب��از می‌کن��د و در کاس��ه آجی��ل چارش��نبه س��وری، ش��یرینی ،شکالت یا پول میری��زد .یکی دیگر از ای��ن رس��م‌ها ف��ال گوش ایس��تادن و گره گشایی است .در این آیی��ن دخ�تران دم بخت ،ی��ا به طور 20
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
ع��ام هر ک��س حاجتی دارد نیت می‌کند و پش��ت دیواری می‌ایس��تد و حرف‌ه��ای رهگذران را گوش می‌کند .سپس آنچه را که شنیده با مشابه سازی و اس��تنتاج به نیت خودش ربط می‌دهد و بنوعی فال می‌گیرد .البت��ه از روی آتش پریدن و «زردی م��ن از تو ،رسخی تو از من» جزئ الینفک این مراس��م اس��ت. اما... به زع��م بس��یاری از جوانان ِ ام��روزی این‌ها دیگ��ر قدیمی ش��ده و حال منی‌دهد .یعنی چارش��نبه س��وری امس��ال دینامیت��ی ت��وی کوچ��ه ترکاندند که در صورت به جا آوردن رسوم قدیمی هم عمرا صدای قاش��ق زن��ی جوان��ان ب��ه گوش صاح��ب خان��ه میرس��ید! منی‌دانم این افراطی ش��دن ب��ه ممنوعیت‌ها بر می‌گردد یا ریش��ه دیگ��ری می‌تواند داش��ته باش��د .ام��ا هر چه باشد بچه‌های محل خوب از تحریم پلیس برای فروش مواد محرتقه فرصت س��اخته‌اند و خودشان یک پا سازنده انواع مبب‌ه��ای کوچ��ک و خنثی کنن��ده دینامیت ش��ده‌اند.
ام��ا ای��ن اظه��ار نظره��ای تن��د و رصی��ح و به حول و قوه اله��ی نیاز مملکت به واردات مواد ممنوعیت‌ه��ای حکومت��ی محرتق��ه و منفج��ره چن��د تا ح��اال که نه تنه��ا باعث س��الی اس��ت که به همت همین عزیزان مرتفع گشته به حول و قوه الهی نیاز مملکت به تعطیلی این آیین باس��تانی نش��ده ،بلکه تنها ش��کل و و مث��ل ه�مان نوجوان��ی چند منفجره و محرتقه مواد واردات ه��وای آن را ع��وض کرده که در آش��پزخان ٔه خانه‌اش ان��رژی هس��تهای تولی��د سالی است که به همت همین عزیزان اس��ت .در حقیق��ت فضای می‌کرد ،از ای��ن نظر کامال مرتفع گشته و مثل هامن نوجوانی که مالیم و تا حدی رمانتیک و آرزومندانه آن را به جوی پر خودکفا شده‌ایم .از شوخی ای ه هست انرژی اش ه خان آشپزخانه در ٔ هیجان و تا حدی ترس��ناک بگذریم موض��وع جدی‌تر از ای��ن حرف هاس��ت .به تولید می‌کرد ،از این نظر کامال خودکفا تبدیل کرده اس��ت .به هر ح��ال به نظ��ر میرس��د در نظر میرس��د ضم��ن اینکه شده‌ایم یک محیط متش��نج انتظار صدای مهی��ب انفجار مثل برگزاری مراس��می آرام صدای دوپیس دوپیس ک��ه بالق��وه می‌تواند موزی��ک ماش��ین‌های خطرناک باشد ،توقعی بچ��ه باحال‌ه��ا ف��از نابجاست. می‌دهد ،انگار این روز اما واقعابرگزاری این ب��ه فرصتی برای انجام مراس��م به کدام شیوه اعرتاضات مردمی هم بای��د ص��ورت پذیرد؟ تبدیل شده است. پاس��خ ای��ن پرس��ش عل�مای اع�لام ه��م بسیار دش��وار است و دل خوش��ی از ای��ن بیش از آنکه در اختیار جش��ن باس��تانی تحلیل گران باش��د به ندارن��د .مث�لا مرتضی اقتضائ��ات جامع��ه، مطهری این جش��ن را حکومت و م��ردم باز متعلق به «احمق‌ها» می‌گردد .آنچه به طور می‌دانس��ت .ن��ارص قط��ع می‌ت��وان گفت م��کارم ش��یرازی نی��ز این اس��ت که مادامی چارشنبه سوری را حرام ک��ه برگ��زاری ش��ادی میدان��د و می‌گوی��د: عمومی بدون دخالت «چهارشنبه سوری یک و نظ��ارت دولت��ی – س��نت خرافی اس��ت، امنیتی ب��ه عنوان یک نباید س��نت خرافی را جرم تلقی ش��ود ،حتام احی��ا کنی��م و از همه افراط و تفریط جامعه این‌ها گذش��ته ارساف و آیین‌های آن را تحت در مال اس��ت و نباید تاثیر قرار خواهد داد. ارساف در مال کرد». ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
21
گ��زارش اختصاصی مجله تابلو از جش��ن ن��وروزی ایرانیان همزمان با نوروز ۱۳۹۲در اسلو نروژ در مدرسه پارسی زبان ویدئو از جواد پارسا
22
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
تربیک‌ه��ای نوروزی هم مثل ه��ر اتفاقی در دنیا پیشینه‌ای تاریخی دارد .از دوران باستان روز نوروز، رسان لش��گری و کشوری و روحانیون به بارگاه شاه برای عرض تربیک س��ال نو حارض می‌ش��دند .شاه ضمن تربیک سال نو ،کار‌ها و اقدامات حکومت در سال گذشته را رشح می‌داد و از برنامه‌ها ی کشور در سال جدید س��خن می‌گفت .بعد از این مراسم ش��اه پیش کش‌های خود را دریافت می‌کرد .کنده کاری این مراسم که در دوره هخامنشیان با شکوه بسیاری برگزار می‌شد هنوز در تخت جمشید دیده می‌شود. این رسومات دولت��ی در کن��ار فرهنگ عامه مردم که از ب��زرگان و س��الخوردگان دیدار می‌کردند ش��کوه و جالل خاصی داشت .این مراسم قرن‌ها ادامه داشت و چون میراثی فرهنگی از آن پاسداری می‌شد .حتی با وجود پذیرش اسالم در ایران و س��لطه ترکان آسیای رشقی بر ایران ،این رس��ومات و مراسم به دربار سالطین ترک هم نفوذ پیدا کرد .ش��اه عباس صفوی در میدان نقش جهان در روز ن��وروز به تخت نشس��ت و اع�لام کرد که اصفهان را امن‌ترین و آباد‌ترین ش��هر دنیا خواهد کرد .شاهان قاجار چون فتحعلی شاه و نارصالدین ش��اه نیز این مراس��م را پاس می‌داش��تند و س�لام نوروزی و دریافت پیشکش‌ها در میانشان از رسوم پا برجا بود .هنوز نقاشی‌های سالم نوروزی در کاخ گلستان موجود است. بعد از انقالب ،۵۷مراس��م ن��وروزی با حضور در بیت جامران و یا مزار شهدای انقالب و جنگ شکل جدیدی به خود گرفت .پیام‌های نوروزی آیت الله خمین��ی همیش��ه صبغه‌ای کام�لا مذهبی و دینی داش��ت و او هرگ��ز از نوروز و تاریخچه س��نتی و باس��تانی آن نامی نربد .وی در آخرین پیام نوروزی خود می‌گوید« :تحویل حال الی احس��ن الحال این اس��ت که ان‌ش��اء اللَّه در این س��ال نو ما تغییرات روح��ی بدهیم ،یعنی واقعاً تح��ول برایامن حاصل بش��ود .و او به این است که هامن‌طوری که سیره
انبیا از اول تا آخر بوده است که جنگ و صلحشان برای خدا بوده است ،هیچ پیغمربی جنگ نکرد الاّ برای خدا و صلح نکرد الاّ برای خدا. از س��ال ۱۳۷۳آیت الله خامنه‌ای هر س��ال را به نام��ی و عنوانی نام گذاری کرده‌اند و در س��خنان خود اهدافی را برای سال جدید اعالم می‌کند .برای مثال س��ال ۷۶و ۷۷هر دو به سال «رصفه جویی» نامگذاری شدند .رسان کشورهای بزرگ دنیا نیز سال نو باستانی را به مردم فارسی زبان و ایرانیان تربیک می‌گویند .ب��رای مثال هیتلر یک��ی ا ز اولین رسان دولت��ی ب��ود ک��ه ن��وروز را ب��ه رضاش��اه ففی��د تربی��ک گف��ت .در کن��ار پیام‌های مقا م ه��ا ی حکومتی ،و ریاس��ت جمهوری ،مردم نیز پیام‌های خ��ود را از طریق تلفن همراه ،ایمیل ،فیس بوک و تلفن با هم رد و بدل می‌کنند .گاه افرادی پیام‌های خ��ود را به ص��ورت دس��ت جمعی ب��رای دیگران می‌فرس��تند و‌گاه پیام‌هایی با چاش��نی طنز و شعر بین مردم رد و بدل می‌ش��ود .برای منونه در س��ال جدید پیام‌های زی��ر بیش از همه در میان مردم و از طریق اس‌ام اس رد و بدل شده‌اند: ای کاش که هر لحظه بهاری باشی هر روز پر از امیدواری باشی هر ۳۶۵روز امسال رسگرم شمردن هزاری باشی! مزی��ت مج��رد بودن اینکه ش��ب عید ب��ه خاطر بی‌پولی ،رشمنده زن و بچه‌ات منی‌شی! یادت باشه :تعطیالت بزودی متوم می‌شه و بعدش رسکار رفتنه که انتظار تورو می‌کشه. بازم ۱سال کار و خستگی! (ستاد کوفت کردن تعطیالت نوروزی) آرزو دارم نوروزی که پیش رو داری ،آغاز روزایی باشد که آرزو داری…. ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
23
24
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
در سالهای اخیر پیام‌های ویدیویی بیشامری از افراد معروف و غیر معروف منترش ش��ده اس��ت که همگی س��عی کرده‌اند فرا رس��یدن س��ال نو را به ایرانیان تربیک بگویند .ویدیوی باال گلچینی طنزواره است از پیام‌های نوروزی افرادی چون اعضای خاندان پهلوی ،رهربان جمهوری اس�لامی ،باراک اوباما ،رهربان در ح�صر ،مخالف��ان و منتق��دان رژیم ،هرنمندان و بس��یجی معروف! اسامی کسانی که در ویدیو هستند عبارت‌اند از: میرحسین موسوی مهدی کروبی زهرا رهنورد محمدرضا پهلوی رضا پهلوی فرح دیبا روح الله خمینی علی خامنه‌ای محمود احمدی‌نژاد باراک اوباما محسن نامجو محمدرضا شجریان هوشنگ امیراحمدی ابوالحسن بنی صدر بسیجی معروف
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
25
جش��نهای آغاز سال جدید در کردستان با نوروز رشوع می‌شود .شب آخرین روز سال ،مردم برحسب س��نت‌های دیرین با برپایی آتش در داخل شهر‌ها و بر بلندی‌ها ،نوروز را گرامی می‌دارند .این رس��م در کردستان ترکیه و عراق به شیوه‌ای متفاوت ،در مراسم یا فس��تیوال‌هایی با حضور صد‌ها هزار نفر در خیابان برگزار می‌شود. کرده��ا در ای��ن دو کش��ور ب��ر خالف ای��ران که س��یزدهمین روز س��ال را ب��ه تبعی��ت از تقویم و فرهنگ رسمی در طبیعت رس می‌کنند ،روز نوروز را ب��ه حض��ور در کوه و کمر اختص��اص می‌دهند. کردهای ایرانی همچنین در بس��یاری مناطق عالوه بر ش��ب س��ال نو ،با افروخنت آتش در شهر‌ها ،روز چهارشنبه سوری را هم پاس می‌دارند. طبق باورهای فرهنگی و اس��اطیری کرد‌ها ،نوروز منادی از آیین زرتش��ت و بهانه‌ای برای زنده شدن
26
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
طبیعت و تشدید شادی است .خانه تکانی،گردهم آیی نزدیکان و دید و بازدید هم بخش��ی از رس��وم جشن‌های سال نو است که کم و بیش در بین همه کرد‌ها رواج دارد. از آنجا که جامعه کردستان به لحاظ دینی جامعه متنوعی است ،اعیاد مذهبی مانند قربان و رمضان که مورد توجه بس��یاری از کردهای س��نی اس��ت، نتوانس��ته‌اند به فصل مشرتکی برای شادی عمومی و جمعی در کردس��تان تبدیل ش��وند بدین ترتیب نوروز یگانه آئینی است که متام کردهای دنیا را زیر یک پرچم جمع می‌کند. اما آنچ��ه کرد‌ها را در پاسداش��ت نوروز از دیگر وارثان این عید جدا می‌سازد ،اهمیت مضاعف این مراس��م باس��تانی به مثابه امر و بسرتی برای کنش سیاس��ی و نوعی هویت طلبی است که به وضوح می‌توان رد پایش را در تاریخ ،ادبیات و موس��یقی
کردی دید. بس��یاری از اش��عار و رسوده‌هایی که در ستایش از ن��وروز پدی��د آمده‌اند ،تلفیقی حامس��ی از این مناس��بت و هویت کردی هس��تند .شاعرانی مانند نال��ی ،کاردوخی ،بِخود ،پیره‌می��رد ،حمدی ،دیالن، صیدی ،ش��یرکو بیک��س ،کاردوخی ،ه��ژار ،هیمن، وفایی و ولی‌دیوانه از جمله ش��اعرانی هس��تند که در شعر‌هایشان به نوروز اهمیت ویژه‌ای داده‌اند. در موس��یقی ،ادبی��ات داس��تانی ،در بیت‌ه��ا و نرثهایی که به‌صورت ش��فاهی نسل به نسل منتقل شده از نوروز به عنوان یکی از مهم‌ترین آیین‌های ملت کرد یاد شده است. «هزار و پانصد قرص نان و هر نان پنج عدد دمله، ۱۲قابلم��ه بزرگ بریانی و ۱۲س�ماور چایی برای همه اهل ش��هر س��از و دهل و خیمه و جایگاه… این بود همه ش��هرت نوروز در کردس��تان» .این را «پیرمیرد» شاعر پر آوازه و اولین روزنامه نگار کرد در نامهای در س��ال ۱۹۴۹نوشته است .هرچند در ادامه گله می‌کند که عده‌ای نوروز را «حزبی» کرده و آتش آن را به جان ملت انداختند .به نظر میرسد ازه‌مان دوران نوروز و مراسم آتش در کردستان به یک کنش سیاسی تبدیل شد. با اینکه چند س��الی است سنت «دمله و بریانی و چای و سامور» در «فستیوال ساالنه سلیامنیه» در زادگاه پیرمی��رد احیا ش��ده ،اما دو س��ال پیش بود که ن��وروز به آئین اعرتاضی و سیاس��ی مردم علیه حکومت اقلیم کردستان عراق تبدیل شد. در کردس��تان ای��ران نیز نوروز دس��ت کم در دو دوره مختلف یک بار در س��ال ۱۳۵۷و یک بار هم در س��ال ۱۳۷۷هر یک به بهانه‌ای ،به یک مناسبت اعرتاضی عمومی علیه حاکمیت تبدیل شد. در س��ال ۱۳۹۰نیز پلیس ترکیه برای چندمین بار برگزار کنندگان مراس��م نوروز اعرتاضی را به گلوله بس��ت و تالش کرد مانع از پاسداش��ت نوروز شود؛ اتفاقی که مش��ابه آن در س��ال ۱۳۷۸در قامیشلو، بزرگ‌ترین ش��هر کردستان س��وریه اتفاق افتاد .در نوروز امس��ال ،در ادامه روند مذاک��رات صلح در ترکیه ،حزب کارگران کردستان ،پ ک ک بعد از سی سال درگیری مسلحانه ،اعالم آتش بس کرد تا بدین ترتیب یکی دیگر از مهم‌ترین اتفاقات سیاسی چند سال گذشته باز در نوروز ثبت شده باشد.
نوروز به مثابه کارناوال به نظر می‌آید ویژگی کارناوالی نوروز طی دهه‌ها بر ویژگی‌های اس��اطیری در کردس��تان غلبه کرده است .کارناوال در نظر می‌خایل باختین ،اندیشمند و متخصص روسی ادبیات ،مراسم باشکوهی است که در آن افراد عادی و فرودست اجتامعی فرصت می‌یابند در جایگاهی برابر سلسله مراتب اجتامعی و دینی را به سخره بگیرند. منصور تیفوری ،نویسنده منتقد کرد معتقد است کارن��اوال به مثابه لحظه یا وضعیتی اس��ت که در آن قانون حاکم لغو می‌ش��ود و امکان تجربه شکل بنیادین سیاست یعنی مردم گشودە می‌شود. تیفوری می‌گوید« :نوروز در کردستان نه افسانه‌ای ب��ا خود دارد و نه سیس��تم خاص��ی از مناد‌پردازی، نه یاد پادش��اهی اس��ت و نه حرستی به روزگاری طالیی ،و همین آن را برای حاکم عجیب‌تر می‌کند، گویی همین ناوابس��تگی به تاریخ یا هویتی خاص می‌تواند کل حاکم را به چالش بگیرد». به چال��ش طلبیدن حاکمیت گرامیداش��ت نوروز در معنای غیر اس��اطیری از طریق تجمع ،افروخنت آتش و شادی برغم فشارهای امنیتی و برخوردهای نظام��ی طی س��الهای گذش��ته همچن��ان در متام کشورهای محل سکونت کرد‌ها ،ادامه داشته است. ج��ز در عراق که از س��ال ۱۹۹۲جش��ن نوروز با نظ��ارت حکوم��ت خودمخت��ار برگ��زار می‌ش��ود، برگزاری خیابانی مراس��م نوروز برای کرد‌ها ممنوع بوده اس��ت .با این حال کردهای ترکیه در سالهای گذش��ته در س��طح گس�ترده‌ای در مت��ام مناط��ق کردنشین نوروز را گرامی داشته‌اند .کردهای ایران نیز برغم مخالفت‌ها و سابقه برخوردهای شدید با تجمع‌های نوروزی ،هنوز در برخی از شهر‌ها سنت برگزاری کارناوال گونه نوروز را حفظ کرده‌اند. نوروز امس��ال با حضور بی��ش از یک میلیون نفر در دیاربکر کردستان ترکیه ،به آئین آغاز روند صلح میان دولت ترکیه و حزب کارگران کردس��تان تبدیل شد .فس��تیوال نوروز در س��لیامنیه پس از دوسال از رشوع اعرتاض��ات اپوزس��یون ،ب��ه نش��انی برای همبس��تگی مخالفان و موافقان حکومت اقلیم در رشایط بحرانی عراق بدل ش��د .چنانچه تجمع‌های پراکنده در شهرهای کردستان ایران نیز در برخی از شهر‌ها به دلیل ماهیت سیاسی آن ،مانند گذشته با برخورد و دخالت امنیتی‌ها برگزار شد. ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
27
گزارش اختصاصی تابلو از کنرست داریوش در ترکیه
در آغ��از بهار داریوش ،خوانن��ده محبوب میلیون‌ها ایران��ی در آنتالیا ترکیه کنرست برگ��زار کرد .ح��دود ۵٠٠٠نفر در این کن�سرت ،خواننده ش��عرهای از جنتی عطایی، س��یمین بهبهانی و اردالن رسفراز را تشویق و گاهی همزمان با او آواز خواندند .نکته جالب توجه در این کنرست رشکت رایگان پناهجو‌های ایرانی در آن بود .پناهجو‌هایی که با اتوبوس خود را از شهرهای مختلف ترکیه به آنتالیا رسانده بودند تا با ترانه‌هایی از جنس کوچه‌های بن بست به فردایی بیندیشند که بی‌پروا در کوچه پس کوچه‌های ایران فریاد آزادی رس دهند.
28
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
29
30
ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲