THE SCHOOL OF INFINITE REHEARSALS
FO RE WO RD MOVEMENTS I-IV
THE SCHOOL OF INFINITE REHEARSALS
MOVEMENTS I-IV
ASH BULAYEV
ΑΥΤΟ Ή ΕΚΕΙΝΟ Πριν από περίπου δέκα χρόνια έπαιξα ένα παιχνίδι. Ήταν ένα απλό παιχνίδι, που έπαιξα στην έρημο με τον καλλιτέχνη και δραματουργό Peter Stamer. Σε αυτό το παιχνίδι έπρεπε να διαλέξεις – Α ή Β, αυτό ή εκείνο. Ένα παιχνίδι με δίπολα που θα μπορούσε να παίξει και ένα παιδί ή ένας υπολογιστής. Ο Peter μου ζητούσε να διαλέξω ανάμεσα σε δύο επιλογές, δύο λέξεις, δύο έννοιες, δύο ανθρώπους, δύο συναισθήματα. Απαντούσα πολύ γρήγορα. Είχε πλάκα που δεν το πολυσκεφτόμουν και απλώς διάλεγα. Αγάπη ή πάθος; Πάθος ή συμπόνια; Και ούτω καθεξής. Τα δίπολα, ή μάλλον η αναγκαιότητα να έχουμε δύο αλληλοαποκλειόμενες επιλογές. Αυτό ή εκείνο. Διαρκώς αναρωτιέμαι γιατί επιλέγω να συμμετέχω σε τέτοια παιχνίδια με δίπολα στην καθημερινότητά μου. Τι θα γινόταν αν αρνιόμουν να το κάνω; Πόσο διαφορετική θα ήταν η ζωή μου αν έλεγα όχι σε τέτοιες καταστάσεις; Σήμερα αναφερόμαστε σε δίπολα κυρίως σε σχέση με την πληροφορική και την τεχνητή νοημοσύνη, όπου τα δίπολα ανάγουν τα πάντα σε ανούσια 0 και 1. Γιατί έτσι είναι πιο βολικό, αποτελεσματικό και οικονομικό για τα μηχανήματα να διαβάζουν και να επεξεργάζονται ποσοτικά δεδομένα. Αλλά τα δίπολα που άρχισαν να με απασχολούν στην προσωπική και επαγγελματική ζωή μου δεν είχαν να κάνουν με ζητήματα τεχνητής νοημοσύνης. Για μένα, η πηγή του παιχνιδιού του Peter Stamer ήταν, όπως θα περίμενε κανείς, οι αρχαίοι Έλληνες και συγκεκριμένα ο Αριστοτέλης, ο οποίος είναι κατά γενική ομολογία ο πατέρας της λογικής, μαζί με τη βιολογία, την πολιτική επιστήμη και τη ζωολογία. Ωστόσο, η επίδραση της αριστοτελικής θεωρίας στη ζωή μου ήταν επίμονη, σαρωτική. Πριν από δέκα χρόνια χρειάστηκε να θυμηθώ τη δυϊστική θεωρία του, σύμφωνα με την οποία ένα πράγμα είναι αυτό ή εκείνο, σωστό ή λάθος, λογικό ή παράλογο. Η Twain Liu (2019), μια επιστήμονας που ασχολείται με την τεχνητή νοημοσύνη, τα εξηγεί στον άρθρο της στο Quartz πολύ πιο συνοπτικά απ’ ό,τι θα μπορούσα εγώ, γι’ αυτό παραθέτω την ακόλουθη παράγραφο:
3
Γύρω στο 350 π.Χ. ο Αριστοτέλης ήθελε να μετριάσει και να βάλει σε τάξη την πολυπλοκότητα του κόσμου. Για να το καταφέρει αυτό, στράφηκε στον πίνακα αντιθέτων του Πυθαγόρα, όπου μια σειρά από ζεύγη τίθενται σε σύγκριση: πεπερασμένο ή άπειρο, περιττό ή ζυγό, ένα ή πολλά, δεξί ή αριστερό, ευθύ ή καμπύλο. Όμως, αντί να ακολουθήσει το παράδειγμα του Πυθαγόρα και να εφαρμόσει αυτό το σύστημα δυϊσμών στη γεωμετρία, που δεν υπάγεται στη σφαίρα της ηθικής, ο Αριστοτέλης εφάρμοσε αυτούς τους δυϊσμούς στους ανθρώπους, στα ζώα και στην κοινωνία. Με αυτή την κίνηση δημιούργησε σε κοινωνικό επίπεδο μια ιεραρχική και διχαστική πόλωση που βασιζόταν στις αξίες και τις προκαταλήψεις του: τα στοιχεία στα οποία απέδιδε μεγαλύτερη σπουδαιότητα βρέθηκαν στην τάξη του 1 και τα λιγότερο σημαντικά στην τάξη του 0.
ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΚΑΙ ΖΗΤΗΣΗ Μια σκέψη για την προσφορά και τη ζήτηση. Τη ζήτηση και την προσφορά. Ένα δίπολο που με έχει απασχολήσει τα τελευταία δέκα χρόνια – ή μάλλον, πιο συγκεκριμένα, η θεσμική προσφορά και η ατομική ζήτηση. Καθώς και η θεσμική ζήτηση και η προσφορά του ατόμου. Με απασχολεί αυτό το δίπολο, γιατί πιστεύω ότι από αυτό πηγάζει η στασιμότητα της καλλιτεχνικής και πολιτιστικής υποδομής που εκτείνεται πέρα από σύνορα και ηπείρους, στον Βορρά, στον παγκόσμιο Νότο, στην Άπω Ανατολή και σίγουρα σε όλο το δυτικό ημισφαίριο.
ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ; Η άποψή μου είναι ότι στον κόσμο της τέχνης, συμπεριλαμβανομένων και των κυρίαρχων φορέων που τον υποστηρίζουν, δηλαδή στους διεθνείς θεσμούς που υποστηρίζουν τις εθνικές πολιτικές πολιτιστικών και καλλιτεχνικών θεσμών, στους εθνικούς φορείς χρηματοδότησης, στα συμβούλια τεχνών, στις καλλιτεχνικές εκθέσεις, στα φιλανθρωπικά ιδρύματα, στις ακαδημίες Καλών Τεχνών και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα
4
πολιτιστικής διαχείρισης, στα φεστιβάλ και στις Μπιενάλε, στα ιδρύματα που κάνουν αναθέσεις και παρουσιάσεις, καθώς και σε εκείνα που υποστηρίζουν την έρευνα με προγράμματα καλλιτεχνικής φιλοξενίας και υποτροφίες, όλοι μας λίγο πολύ αναπαράγουμε τη δυϊστική φιλοσοφία του Αριστοτέλη, μια αντίληψη για τα πράγματα που διατυπώθηκε πριν από 2.500 χρόνια Ποιο είναι το πρόβλημα, λοιπόν; Σκέφτομαι ότι έχει να κάνει με το δίπολο προσφορά/ζήτηση. Για να το πω πιο απλά, πιστεύω ότι έχουμε ανάγκη μια πλήρη «αποκατάσταση» των θεσμικών αξιών μας. Πρέπει να ξεφύγουμε από την παγίδα των διπόλων και να εξερευνήσουμε εναλλακτικές διαδρομές. Πραγματικά, ακόμα και ένα σταυροδρόμι θα ήταν μια εξέλιξη σε σχέση με τις εξαντλητικές διακλαδώσεις που πάντα μας αναγκάζουν να διαλέξουμε ανάμεσα σε δύο μόνο κατευθύνσεις, αριστερά ή δεξιά. Να αποδεχτούμε την προσφορά ή να την απορρίψουμε. Αυτό που προτείνω είναι να σταματήσουμε όλοι να κάνουμε προσφορές για ένα διάστημα. Τέλος οι προσφορές για αναθέσεις ή εκδηλώσεις ή προγράμματα καλλιτεχνικής φιλοξενίας ή υποτροφίες ή λεφτά με το τσουβάλι, εκτός και αν δεν θέτουμε καμία προϋπόθεση στη χρήση των προσφερόμενων πόρων. Όχι άλλα προγράμματα ανάπτυξης κοινού. Όχι άλλα προγράμματα εξέλιξης νέων καλλιτεχνών. Αντ’ αυτού προτείνω να διεκδικούμε όλο και περισσότερο χρόνο, τον μέγιστο χρόνο που μπορούμε να ξεκλέψουμε, για να ρωτάμε τι ανάγκες υπάρχουν. Τι χρειάζεσαι; Τι χρειάζεσαι αυτήν τη στιγμή ως καλλιτέχνης; Τι χρειάζεσαι αυτήν τη στιγμή ως επιμελητής; Τι χρειάζεσαι ως φοιτητής; Τι χρειάζεσαι ως μονογονέας φοιτητής ή καλλιτέχνης; Και ούτω καθεξής. Είμαι πεπεισμένος ότι αυτή η διαδρομή, αν την ακολουθούσαμε τόσο σε ατομικό όσο και σε θεσμικό επίπεδο, θα έδινε μια ξεκάθαρη κατεύθυνση ακόμα και στους πιο στάσιμους διεθνείς, εθνικούς και τοπικούς θεσμούς για τον πολιτισμό, την τέχνη και την εκπαίδευση.
5
BECOMING ROOM, BECOMING MAC Το 2018 ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνης Παπαδημητρίου και η Διευθύντρια Πολιτισμού Αφροδίτη Παναγιωτάκου με προσκάλεσαν να σχεδιάσω ένα νέο πρόγραμμα καλλιτεχνικής έρευνας και φιλοξενίας στην Αθήνα. Είμαι πραγματικά ευγνώμων για την εμπιστοσύνη που έδειξαν ο κύριος Παπαδημητρίου, η κυρία Παναγιωτάκου και το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος Ωνάση σε αυτό που τελικά έγινε το OnassisAiR. Το πρώτοπράγμα που σκέφτηκα ήταν το απλό παιχνίδι που είχα παίξει να τον Peter Stamer. Και ύστερα υπήρχαν και άλλες σκέψεις και ιδέες φίλων και συνεργατών που με είχαν διαμορφώσει μέσα στα χρόνια, όπως το PAF1 (μια πρωτοβουλία του Jan Ritsema που ξεκίνησε πριν από πολλά χρόνια στο Σαντ Ερμ) και το Massia 2 (στο Μασιάρου, ένα χωριό στην περιοχή Χααντεμέεστε στη νοτιοδυτική Εσθονία)· το κείμενο που διάβασε η Sarah Vanhee (2020) σε μια αίθουσα γεμάτη ομοτίμους της στο Art Center BUDA στο Κόρτραϊκ το 2017, στο πλαίσιο του συμποσίου “The Return of the Fantastic Institution” που διοργάνωσε η εξαιρετική επιμελήτρια Agnes Quackels· το The Mountain School of Arts3 που βρίσκεται πάνω από ένα κινέζικο εστιατόριο σε ένα μικροσκοπικό δωμάτιο και μοιάζει με μπαρ στο Λος Άντζελες· μα ίσως περισσότερο απ’ όλα ένα κείμενο της χορογράφου Eleanor Bauer (2008) με τίτλο “Becoming Room, Becoming Mac.”4 Ο λόγος που αυτό το κείμενο είχε τέτοιο αντίκτυπο σε μένα, πέρα από το ότι οι σκέψεις της Eleanor είναι τόσο ξεκάθαρες και ειλικρινείς, είναι πως οτιδήποτε σκεφτόταν, ένιωθε και έγραφε το 2007 παρέμενε το ίδιο και το 2018 και συνεχίζει να είναι ίδιο και απαράλλακτο το 2021. Αυτή η διαπίστωση με συγκλόνισε και κάθε μέρα που σκεφτόμουν, 1. www.pa-f.net 2. www.massia.ee 3. www.themountainschoolofarts.org 4. Μια πρώτη εκδοχή αυτού του κειμένου είχε διαβαστεί ως εισήγηση στο B-Chronicles, μια εκδήλωση διαλόγου για τις κινητικότητες και τις υποκειμενικότητες στη χορευτική κοινότητα, την οποία παρουσίασαν το εργαστήριο Sarma και το πρότζεκτ Damaged Goods στο πλαίσιο της σειράς Performatik series, στο Kaaistudio’s στις Βρυξέλλες, στις 13 Ιανουαρίου 2007.
6
έγραφα και σχεδίαζα αυτό που τελικά θα αποτελούσε το μελλοντικό σπίτι και πρόγραμμα του Onassis AiR, το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να διαβάσω το κείμενο της Eleanor και να επανεξετάσω κάθε ιδέα μου που απέκλινε από αυτό. Έγινε το μέτρο, μια μέθοδος επαλήθευσης των ιδεών μου, και είμαι ευγνώμων στην Eleanor που μοιράστηκε τις σκέψεις της και αυτό το κείμενο.
ΕΝΑ ΣΠΙΤΙ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ Έπειτα από μήνες δουλειάς, κάλεσα περίπου 50 άτομα από την αθηναϊκή και τη διεθνή καλλιτεχνική κοινότητα για να τους παρουσιάσω τις ιδέες μου και να ακούσω τη γνώμη τους. Αυτήν τη συνάντηση συντόνιζε ένα ακόμα άτομο που με έχει κάνει αυτό που είμαι σήμερα, η μέντορας και φίλη, επιμελήτρια και παιδαγωγός Barbara Van Lindt. Το Onassis AiR5 γεννήθηκε στον 2ο όροφο ενός νεοκλασικού κτιρίου στο κέντρο την Αθήνας, σε έναν ήσυχο δρόμο πίσω από την Ακρόπολη, τον Σεπτέμβριο του 2019. Ο χώρος, τα δωμάτια, η κουζίνα, η ταράτσα ήταν κενά. Φρεσκοβαμμένα, με εντυπωσιακά ξύλινα πατώματα και ψηλοτάβανα, αλλά κενά. Την πρώτη φορά που βρεθήκαμε στο σπίτι με την πρώτη ομάδα συμμετεχόντων καθίσαμε όλοι στο πάτωμα, γιατί δεν γινόταν να καθίσουμε πουθενά αλλού. Εκείνη τη μέρα ένιωσα μία από τις πιο έντονες στιγμές κάθαρσης των τελευταίων δύο χρόνων. Νιώθω ταπεινοφροσύνη απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους που με εμπιστεύτηκαν και έκατσαν στο πάτωμα μια ζεστή καλοκαιρινή μέρα του 2019. Είμαι ευγνώμων που άφησαν εμένα και τη Νεφέλη Μυρωδιά (τη δραματουργό και δημιουργική παραγωγό του Onassis AiR) να δοκιμάσουμε μια άλλη λειτουργία του θεσμού. Η προθυμία τους να αρχίσουν από το μηδέν επέτρεψε σε όλους εμάς να πειραματιστούμε με τα όρια της προσφοράς και της ζήτησης, κινούμενοι ανάμεσα στην παρεχόμενη θεσμική ασφάλεια και στο 5. www.onassis.org/initiatives/onassis-future/residencies/onassis-air
7
αυτο-οργανωμένο εν εξελίξει εγχείρημα που είναι το Onassis AiR σήμερα.
(ΜΙΑ) ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΠΑΛΗΘΕΥΣΗΣ Είναι πολύ διασκεδαστικό και βαθιά ικανοποιητικό να σκέφτεσαι αφηρημένα τη θεσμική συνέργεια, την αυτο-οργάνωση, την ανατροπή του κατεστημένου και διάφορους άλλους περιορισμούς στον τρόπο που λειτουργεί η κοινωνία μας. Το Onassis AiR έχει γίνει μια πολύ μικρή πλατφόρμα όπου μπορούμε να ελέγξουμε την αποτελεσματικότητα των σκέψεων που κάνουμε για την ανατροπή του διπόλου προσφορά/ζήτηση.
ΚΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ Εάν ένας νέος θεσμός, ένας νέος χώρος γεννιέται χωρίς να προϋπάρχει κάποια υποδομή, ποιος καλείται να αποφασίσει για το περιεχόμενο αυτής της υποδομής; Ήδη από τις πρώτες μέρες ρωτούσαμε τους συμμετέχοντες και τις συμμετέχουσες: Τι χρειάζεστε αυτήν τη στιγμή για να γίνει αυτός ο κενός χώρος χρήσιμος για εσάς; Ήταν πολύ ευχάριστο να βλέπεις αυτό το σπίτι να γίνεται ένας χώρος έρευνας και συνύπαρξης. Και όλοι συμμετείχαμε σε αυτό με πάθος. Αλλά πού μπαίνει το όριο στο τι μπορείς να ζητήσεις από έναν καλλιτέχνη; Υπάρχει ένα τέτοιο όριο; Ασφαλώς, σε έναν πραγματικά αυτό-οργανωμένο χώρο που διευθύνεται από τους ίδιους τους καλλιτέχνες, αυτό το ερώτημα είναι περιττό. Αλλά τι συμβαίνει στην περίπτωση ενός όχι αυστηρά προσδιορισμένου θεσμικού χώρου που δίνει στους συμμετέχοντες την εξουσία να αποφασίσουν για το πώς πρέπει να είναι αυτός ο χώρος; Είναι δίκαιο; Μήπως η δυνατότητα των συμμετεχόντων να λαμβάνουν αποφάσεις για την υποδομή δημιουργεί έναν δούρειο ίππο, καμουφλαρισμένο από διατυπώσεις σαν κι αυτή: «Τι χρειάζεστε, εσείς ξέρετε καλύτερα, οπότε κάντε αυτόν τον νέο θεσμό λειτουργικό για εσάς»; Είναι μια τέτοια ερώτηση άλλη μια θεσμική προσφορά με την επίφαση της πρόσκλησης;
8
ΔΕΙΞΕ ΜΟΥ ΤΑ € $ £ ₹ ₱ Έχω ακούσει πολλούς καλλιτέχνες να εκφράζουν την επιθυμία να συμμετέχουν περισσότερο στις αποφάσεις που αφορούν τη διάθεση των θεσμικών πόρων. Για την ακρίβεια, υπήρξα κι εγώ ένας από αυτούς. Τι γίνεται, λοιπόν, όταν ένας θεσμός αναθέτει στους συμμετέχοντες να διαχειριστούν το διαθέσιμο μπάτζετ για την υποδομή και τον προγραμματισμό; Αυτή η υπόθεση μετατράπηκε σε μια πολύ πρακτική άσκηση με κάθε ομάδα συμμετεχόντων στο Onassis AiR. Επιχειρήσαμε μια μεταφορά εξουσίας με πολλούς τρόπους, σε πολλά επίπεδα. Παρουσιάσαμε όλο το διαθέσιμο μπάτζετ και είπαμε, «Τώρα όλα αυτά τα χρήματα είναι δικά σας. Εσείς αποφασίζετε πώς θα τα ξοδέψετε». Και για να είμαστε σχολαστικοί με τις πολλαπλές όψεις του Onassis AiR (θεσμική χρηματοδότηση συνδυασμένη με την προσδοκία της αυτο-οργανωμένης διοίκησης), πάντα ξεκαθαρίζαμε πως οι πόροι που δεν θα αξιοποιούνταν έως το τέλος του έτους θα επιστρέφονταν στο λειτουργικό μπάτζετ του Ιδρύματος Ωνάση. Δοκιμάσαμε και άλλους τρόπους. Χωρίσαμε το λειτουργικό μπάτζετ από το μπάτζετ του προγράμματος και ζητήσαμε από τους συμμετέχοντες να αποφασίσουν συλλογικά πώς θα ξοδευτεί το μπάτζετ του προγράμματος, σε τι, με ποιον, με ποια κριτήρια. Και κάθε φορά εισπράτταμε από όλες τις ομάδες συμμετεχόντων, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, ενοχή. Η ενοχή ήταν παρούσα σε κάθε περίσταση κατά την οποία η αξιοποίηση της χρηματοδότησης χωρίς περιορισμούς ήταν δυνατή. Ενοχή λόγω προνομίου και φυλετικών ανισοτήτων, ενοχή λόγω δημογραφικών χαρακτηριστικών. Δοκιμάσαμε να μειώσουμε το μπάτζετ που διαθέταμε στους συμμετέχοντες, ελπίζοντας να μετριάσουμε το αίσθημα της ευθύνης, και ανακαλύψαμε πολλά «παραθυράκια» για το πώς να είμαστε υπεύθυνοι όσον αφορά το οικονομικό κομμάτι και να τηρούμε τα νομικά και λογιστικά πρωτόκολλα του θεσμού, ενώ ταυτόχρονα να διασφαλίζουμε την περισσότερη δυνατή ευελιξία για το πώς και πότε θα αξιοποιούνταν το μπάτζετ που διαχειριζόταν η ομάδα.
9
Το συμπέρασμα: τα χρήματα είναι περίπλοκη ιστορία. Όταν έχεις να κάνεις με χρήματα σε μια αναλογική εκδοχή ενός αποκεντρωμένου αυτόνομου οργανισμού (DAO), τα χρήματα είναι πολύ περίπλοκη ιστορία.
EEST Μια άλλη υπόθεσή μας είχε να κάνει με τον χρόνο. Δεν ακούμε συνέχεια ανθρώπους να λένε, «Πρέπει να βρω χρόνο για…»; Απεριόριστος χρόνος, ελεύθερος χρόνος, χρόνος για τον εαυτό μας, χρόνος για αναστοχασμό, χρόνος για να μάθουμε, να σκεφτούμε, να διαβάσουμε, ο χρόνος είναι το άγιο δισκοπότηρο που όλοι προσπαθούμε απεγνωσμένα να κάνουμε δικό μας. Προς έκπληξή μου, η υπόθεσή μας ότι όλοι οι καλλιτέχνες θα εκτιμούσαν και θα απολάμβαναν περισσότερο χρόνο για τον εαυτό τους δεν αποδείχτηκε και τόσο αληθής. Όταν οργανώναμε, κατευθύναμε και επιμελούμασταν τον χρόνο των ομάδων, οι συμμετέχοντες έμοιαζαν να χαίρονται με την πληθώρα των εκδηλώσεων (workshop, καλεσμένοι, επισκέψεις σε σημεία ενδιαφέροντος, προβολές, open days, συναντήσεις ανατροφοδότησης, επισκέψεις σε στούντιο καλλιτεχνών κ.λπ.) που οργανώναμε τους πρώτους μήνες του Onassis AiR. Αλλά όταν ο χρόνος διασφαλίζεται και παρέχεται ως πόρος, χωρίς πολλή οργάνωση ή προσδοκίες για το πώς πρέπει να ξοδευτεί, αυτό δημιουργεί μια ρωγμή στη συλλογική έρευνα και στα περιβάλλοντα μάθησης. Κάποιοι νιώθουν ενοχές, κάποιοι βαριούνται και κάποιοι δεν καταλαβαίνουν τι νόημα έχει ή τι περιμένουμε από αυτούς, ακόμα και όταν δεν περιμένουμε τίποτα. Άρα, για μία ακόμα φορά, το να προσφέρεις, ακόμα και χρόνο, δεν είναι μια πολύ ξεκάθαρη θεσμική πρακτική. Μήπως θα ήταν πιο ριζοσπαστικό αν ρωτούσαμε τι είδους χρόνο χρειάζεστε; Να ρωτάμε, λοιπόν. Πρέπει να ρωτάμε!
ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ Ένα άλλο πείραμα, που κάναμε από την αρχή, αποδείχτηκε επιτυχημένο. Η επιλογή από ομότιμους: μια διαδικασία που τροποποιούμε διαρκώς, με βάση τα σχόλια και τις παρατηρήσεις των αιτούντων και των παλιότερων συμμετεχόντων. Σε κάθε ανοιχτό κάλεσμα συμμετοχής, η επιλογή γίνεται από τους προηγούμενους συμμετέχοντες στο πρόγραμμα. Το σκεπτικό μας: Εάν αυτό το σπίτι και αυτό το πρόγραμμα διαμορφώνονται από όσους το ζουν, και εάν δεν είναι της λογικής να παρέχει υποστήριξη στα μέλη του μόνο όσο διαρκεί το εκάστοτε πρόγραμμα, καθώς όλοι οι προηγούμενοι συμμετέχοντες είναι πάντα ευπρόσδεκτοι, τότε ποιος ξέρει καλύτερα από αυτούς ποιος «ταιριάζει» σε αυτό το ιδιαίτερο πρόγραμμα; Τι μάθαμε από όλο αυτό: επιλογή χωρίς πρόσβαση σε προσωπικά ή βιογραφικά στοιχεία των αιτούντων, λίγες ή ιδανικά μία μόνο ερώτηση, δυνατότητα να απαντηθεί αυτή η ερώτηση με όποιο μέσο ή τρόπο προτιμά ο αιτών/η αιτούσα (δεν σκέφτονται και επικοινωνούν με λέξεις όλοι οι άνθρωποι), καμία παρέμβαση σε αυτό το στάδιο της επιλογής. Συμπέρασμα: Αφήστε στην άκρη τις γνωριμίες, αφήστε στην άκρη τα βιογραφικά, τα portfolio, τα δείγματα δουλειάς. Αφήστε στην άκρη οτιδήποτε δίνει πληροφορίες για τον αιτούντα/την αιτούσα στην ομάδα επιλογής εκτός από την ουσία – μία ερώτηση: «Γιατί έχετε την ανάγκη να συμμετάσχετε στο πρόγραμμα αυτή την περίοδο της ζωής σας και της καλλιτεχνικής ή άλλης πρακτικής σας, και γιατί αυτό είναι επιτακτικό για εσάς τώρα;» Και κάτι άλλο, εξίσου σημαντικό – ζητήστε από δύο άτομα (προηγούμενους συμμετέχοντες) να αξιολογήσουν την κάθε αίτηση ξεχωριστά, χωρίς να τη συζητήσουν μεταξύ τους, και, εάν διαφωνούν, σεβαστείτε τη διαφωνία και καλέστε τον αιτούντα/την αιτούσα για συνέντευξη. Μέχρι στιγμής, όλοι οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες έχουν
10
11
τελείως διαφορετικό υπόβαθρο (γεωγραφικό, ταξικό, μορφωτικό, ηλικιακό, όσον αφορά την καλλιτεχνική ή άλλη πρακτική τους κ.λπ.).
ΣΥΝΥΠΑΡΧΟΝΤΑΣ Σήμερα είναι 24 Αυγούστου 2021. Σήμερα βρίσκομαι στο άδειο σπίτι του Onassis AiR, ενθουσιασμένος και νευρικός ως συνήθως, ανυπομονώντας να γνωρίσω τους συμμετέχοντες και τις συμμετέχουσες στο Movement V του The School of Infinite Rehearsals (2021/22).6 Συμπτωματικά, σήμερα είναι επίσης μια καθοριστική επέτειος για μένα. Είναι η μέρα που έφυγα από το μέρος στο οποίο γεννήθηκα. Τη μεγαλύτερη «νεωτερική» χώρα που δεν υπάρχει πια. Έφυγα από την ΕΣΣΔ, από την πόλη του Κιέβου στις 24 Αυγούστου 1991. Αυτή η αναχώρηση σίγουρα με έκανε αυτόν που είμαι σήμερα. Από την άλλη, τα χρόνια που έζησα στην ΕΣΣΔ ως έφηβος με έκαναν επίσης να επιδιώκω, να θαυμάζω και να επιθυμώ τη συλλογικότητα. Βέβαια η συνύπαρξη και ακόμα περισσότερο η συλλογική λήψη αποφάσεων δεν είναι εύκολη πρακτική. Αν δεν προτείνεται στην ομάδα συμμετεχόντων κανένα πρωτόκολλο, καμία διαδικασία –δημοκρατική, ομοφωνίας, πλειοψηφική, ανωνυμοποιημένη–, τότε η μεγαλύτερη πρόκληση για την ομάδα δεν είναι να λάβει αποφάσεις, αλλά να δημιουργήσει τις συνθήκες, τις κοινές αξίες, την κοινή ηθική (και αισθητική), για να μπορεί να αποφασίζει στη βάση αυτών των αξιών ή αρχών. Και αυτό απαιτεί κάθε μέλος της ομάδας να είναι ευαίσθητο, να ξέρει να ακούει, να δέχεται τη διαφωνία, να ξέρει πότε να διεκδικεί, να διαθέτει συναισθηματική νοημοσύνη, ενσυναίσθηση, να μπορεί να υποστηρίξει τη γνώμη του με έξυπνα επιχειρήματα και κυρίως να είναι διατεθειμένο να συνεισφέρει.
6. Τα μέλη του Movement V είναι ο Nuno Cassola, ο Joseph Lubitz, ο Harry Isra Muhammad, η Asli Özdoyuran, η Μαργαρίτα Πήτα και η Paz Ponce.
12
Αυτή η διαδικασία παίρνει χρόνο. Τι σημαίνει αυτό για μια προσωρινή κοινότητα ομοτίμων; Η διαδικασία της συλλογικής λήψης αποφάσεων δεν μπορεί να γίνει βιαστικά. Πρέπει να σεβόμαστε τη διαδικασία και κάθε μέλος έχει το δικαίωμα να πάρει όσο χρόνο θέλει για να αξιολογήσει και να νιώσει αν και κατά πόσο μια συλλογική απόφαση του φαίνεται σωστή.
ΕΝΑΣ ΠΛΗΡΗΣ ΚΥΚΛΟΣ Το καλοκαίρι του 2022 θα αφήσω τη θέση του διευθυντή του Onassis AiR. Αυτή η κίνηση ήταν κομμάτι του αρχικού σχεδιασμού. Ο λόγος είναι απλός: Πιστεύω ότι, για να μπορούμε να παρακολουθούμε αυτό το θεσμικό πείραμα, όποιος θυμάται καλύτερα την αρχική του μορφή πρέπει να αποχωρήσει. Έτσι θα ενδυναμωθεί η τωρινή κοινότητα του προγράμματος και θα μπορέσει πραγματικά να φανταστεί και να ορίσει (σε επίπεδο εννοιολογικής συγκρότησης, υποδομής, υλικοτεχνικής μορφής) πώς θα μπορούσε να είναι, θα έπρεπε να είναι και ίσως και πώς θα είναι το μέλλον του Onassis AiR. Είναι απαραίτητο, λοιπόν, για το σώμα, το μυαλό και τις αισθήσεις μου να μην ασκώ καμία επιρροή στο μέλλον αυτής της αποκεντρωμένης κοινότητας ατόμων που γνωρίστηκαν σε αυτό το σπίτι. Από τον Σεπτέμβριο του 2021 θα ξεκινήσει μια ηθελημένα αργή διαδικασία. Το πρώτο μέρος θα έχει τη μορφή «δημοτικού συμβουλίου»: μια μηνιαία συνάντηση, διά ζώσης και ψηφιακή (για όσους και όσες δεν βρίσκονται στην Αθήνα), στην οποία μπορεί να συμμετάσχει όποιο μέλος της κοινότητας του Onassis AiR επιθυμεί να εκφράσει την άποψή του για το μέλλον αυτού του προγράμματος και αυτού του χώρου. Στόχος μας είναι να ξεκινήσουμε από το μηδέν. Να δούμε τη λειτουργικότητα του προγράμματος, το εννοιολογικό πλαίσιο, τις λειτουργικές και οικονομικές ιδιαιτερότητες του Onassis AiR, καθώς σε επίπεδο υποδομών υποστηρίζεται από έναν θεσμό (το Ίδρυμα Ωνάση), ενώ την ίδια στιγμή επιθυμούμε, μαζί με όλη την κοινότητα, να δημιουργήσουμε μια αυτο-οργανωμένη και ομότιμη δομή διαχείρισης μέσα στον ερχόμενο χρόνο. Πρέπει να θέσουμε
13
συλλογικά κάποια ερωτήματα, όπως, «ποια είναι η χρησιμότητα του AiR», «ποιοι/ποιες το έχουν ανάγκη» και «τι χρειάζεται να κάνει ή να μην κάνει το πρόγραμμα για να ικανοποιήσει αυτές τις ανάγκες». Αυτό που μας απασχολεί περισσότερο είναι να παραμείνουμε πιστοί στο αρχικό DNA του προγράμματος – να παίρνουμε στα σοβαρά τη συνύπαρξη. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται χρόνος για να γνωριστούμε ουσιαστικά. Και, αν το επεκτείνουμε αυτό στη θεσμική υποστήριξη, διαπιστώνουμε ότι αυτή η υποστήριξη δεν μπορεί να είναι φευγαλέα ή παροδική. Το ερώτημα «τι έχετε ανάγκη» πρέπει να επαναλαμβάνεται τακτικά στην κοινότητα του Onassis AiR που διαρκώς μεγαλώνει, για να συμπεριλάβει και να υποστηρίξει νέα άτομα. Το δεύτερο μέρος της αναδιάρθρωσης θα ξεκινήσει την άνοιξη του 2022, με πιο συγκεκριμένες ομάδες εργασίας που θα αποτελούνται από παλιούς συμμετέχοντες (από την κοινότητα των παλιών συμμετεχόντων), από ομοτίμους μας που είναι επιφυλακτικοί απέναντι σε κάποια διάσταση του προγράμματος, καθώς και από συνεργάτες μας από άλλα μέρη, των οποίων τη γνώμη θεωρούμε σημαντική σε αυτήν τη διαδικασία επανορισμού. Οι ομάδες εργασίας θα επεξεργαστούν με ακρίβεια και λεπτομέρεια τα αποτελέσματα και τις ιδέες της πρώτης φάσης – δηλαδή των μηνιαίων συναντήσεων της κοινότητας. Και τέλος, το φθινόπωρο του 2022, όσα μέλη της κοινότητάς μας (που αποτελείται από προηγούμενους συμμετέχοντες και συμμετέχουσες) ενδιαφέρονται να πάρουν μέρος στη διοίκηση του μελλοντικού προγράμματος Onassis AiR, θα φανταστούν από κοινού και θα δημοσιεύσουν το πρώτο ανοιχτό κάλεσμα συμμετοχής (2023/2024) του επανανοηματοδοτημένου προγράμματος Onassis AiR – και πιθανώς του επανανοηματοδοτημένου σπιτιού στο οποίο όλοι μας γνωριστήκαμε.
ΤΙ ΕΧΕΙ ΜΕΣΑ Οι τέσσερις εκδόσεις στο κουτί που κρατάτε στα χέρια σας περι λαμβάνουν τις αυθ όρμητες σκέ ψεις όλων όσων συμμετείχαν στον πρώτο χρόνο του The School of Infinite Rehearsals (2020/21), 8 – το κάθε βιβλίο γράφτηκε συλλογικά από τους συμμετέχοντες στα Movement I-IV. Το κάθε βιβλίο επιμελήθηκε ένας επιμελητής ή μια επιμελήτρια που συμμετείχε στην ομάδα, έχοντας επιπλέον το δύσκολο καθήκον να παρουσιάσει τη συλλογική έρευνα του Movement Group στο οποίο συμμετείχε. Κάθε βιβλίο σχεδιάστηκε από μια διαφορετική αθηναϊκή ομάδα design. Και το κουτί εντός του οποίου βρίσκονται αυτά τα βιβλία σχεδιάστηκε συλλογικά και από τις τέσσερις ομάδες design. Ειλικρινά ελπίζω να μπορέσετε να νιώσετε την ενέργεια των σωμάτων μας σε αυτά τα βιβλία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bauer, E. (2008). Becoming Room, Becoming Mac. Movement Research Performance Journal, (32), 29–31. Harris, W. (1987). The Infinite Rehearsal. Faber & Faber. Liu, T. (2019, January 18). Aristotle’s binary philosophies created today’s AI bias. QUARTZ. https://qz.com/1515889/aristotles-binary-philosophies-created-todaysai-bias/ The DAO (organization). (2021, September 24). In Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/The_DAO_(organization) Vanhee, S. (2020). The Fantastic Institutions. Flanders Art Institute. www.kunsten.be/en/now-in-the-arts/the-fantastic-institutions/
7. Εμπνευστήκαμε τον τίτλο του προγράμματος από ένα βιβλίο που μας σύστησε η εξαιρετική θεωρητικός της περφόρμανς και συντονίστρια των δύο πρώτων Movements (Movement I & II) του The School of Infinite Rehearsals (2020/21), Υπατία Βουρλούμη – το βιβλίο του Wilson Harris The Infinite Rehearsal (1987).
COLOPHON Κείμενα Ash Bulayev, Νεφέλη Μυρωδιά
Εκδότης Ίδρυμα Ωνάση
Σχεδιασμός Στάθης Μητρόπουλος
Συντονισμός Έκδοσης Ash Bulayev, Nεφέλη Μυρωδιά
Επιμέλεια Κειμένων Αλίκη Θεοδοσίου
Επίβλεψη Έκδοσης Χριστίνα Κοσμόγλου Υπεύθυνος Παραγωγής Γιάννης Αλεξανδρόπουλος Σύμβουλος Διανομής Ilan Manouach Εκτύπωση Alta Grafico SA
ISBN 978-618-85361-3-5
Το βιβλίο αυτό είναι μέρος της κασετίνας με τίτλο The School of Infinite Rehearsals, Movements Ι-IV και δεν μπορεί να πωλείται ξεχωριστά.
Τυπώθηκε στην Αθήνα, τον Σεπτέμβριο του 2021, σε 1300 αντίτυπα για λογαριασμό του Ιδρύματος Ωνάση. © 2021 Ίδρυμα Ωνάση © και οι συγγραφείς Με την επιφύλαξη παντός δικαιώματος.