AO 41 (September 2008)

Περιοδικό ΑΩ Τεύχος 41 Σεπτέμβριος 2008

Περιοδικό ΑΩ Τεύχος 41 Σεπτέμβριος 2008

Περιεχόμενα Σημείωμα Ειδήσεις του Ιδρύματος •

Ο Γιώργος Λούκος, νέο μέλος στο Δ.Σ. του Ιδρύματος ..................................................................................................................................2

Δραστηριότητες Υποτρόφων • • • •

Επιτυχίες ..................................................................................................................................................................................................................3 Χορός ........................................................................................................................................................................................................................5 Μουσική ...................................................................................................................................................................................................................9 Εικαστικά ...............................................................................................................................................................................................................10

Ειδήσεις του Συνδέσμου •

Στους δρόμους της Ανατολής ............................................................................................................................................................................15

Ειδήσεις του Ιδρύματος • • • • •

Τα εγκαίνια της Βιβλιοθήκης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου ......................................................................................................18 Επίσκεψη Ελλήνων φοιτητών στην έδρα του Ιδρύματος Ωνάση στο Βαντούζ ........................................................................................21 Μολόρα: Μια αφρικανική παράσταση βασισμένη στην Ορέστεια ...............................................................................................................22 Εικαστικό γεγονός της πόλης, ο φωτισμός του κτηρίου της λεωφόρου Αμαλίας .................................................................................24 Χορηγία προς το Ερευνητικό Κέντρο­ΓΑΙΑ για την πρόληψη και την θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ .............................................27

Εκδήλωση •

Οι μεταμοσχεύσεις στο Ωνάσειο .......................................................................................................................................................................31

Θυγατρικό Ίδρυμα Νέας Υόρκης • •

Ο Μινωικός Κόσμος, θέμα επιστημονικού συνεδρίου .................................................................................................................................33 Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο Νέας Υόρκης: Φθινόπωρο 2008 - Χειμώνας 2009 ..................................................................................35

Διάλεξη •

Το Ενεργειακό Τρίγωνο ......................................................................................................................................................................................37

Βιβλιοπαρουσιάσεις • •

Η Γη του Λαβυρίνθου μέσα από τον κατάλογο της έκθεσης στην Νέα Υόρκη ..........................................................................................41 Ο ρόλος της Ρωσίας στα νοτιοδυτικά Βαλκάνια κατά τον 18ο - 19ο αιώνα ...........................................................................................44

Βιβλιογραφικό Δελτίο • • •

Απόκρυφες Πράξεις Παύλου και Θέκλας, εισαγ.-μτφρ.-σχόλ. Δέσποινα Ιωσήφ και Μαρώ Τριανταφύλλου ..................................46 Ελληνικά Μυστήρια: Αρχαιολογία και Τελετουργικό των Αρχαίων Ελληνικών Μυστηριακών Λατρειών .......................................46

Παρουσίαση Δίσκου •

ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ - ΜΙΛΤΟΣ ΛΟΓΙΑΔΗΣ ΣΕ ΕΡΓΑ ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΤΣΑΛΑΧΟΥΡΗ .....................................................................47

Ταυτότητα και Διοικητικό Συμβούλιο...........................................................................................................................................................48

Σημείωμα Από τις εκδόσεις έως την Έβδομη Τέχνη Οι παρουσιάσεις βιβλίων συγκαταλέγονται στις σελίδες του περιοδικού ΑΩ που έχουν μεγάλη απήχηση στο αναγνωστικό του κοινό. Διακεκριμένοι υπότροφοι επιστήμονες συνεργάζονται με την Συντακτική Επιτροπή του περιοδικού για την παρουσίαση των βιβλίων των υπότροφων συγγραφέων, επιμελητών και μεταφραστών. Το πλήθος των βιβλίων που έχουν παρουσιαστεί από το 1997 έως σήμερα έχει ξεπεράσει τους εκατό τίτλους, χωρίς να περιλαμβάνονται σε αυτή την τελευταία καταμέτρηση οι κατάλογοι των εξαιρετικών πάντοτε εκθέσεων τις οποίες διοργανώνει το Ίδρυμα και το θυγατρικό Ίδρυμα Ωνάση της Νέας Υόρκης. Με την βοήθεια της τεχνολογίας και του διαδικτύου κρίναμε χρήσιμο να δημιουργηθεί ένα ηλεκτρονικό ευρετήριο, το οποίο θα επιτρέπει σε κάθε ενδιαφερόμενο να ανατρέχει σε εκδόσεις που έχουν παρουσιαστεί από τις σελίδες του ΑΩ, αναζητώντας τις με βάση τον τίτλο του βιβλίου, το όνομα του συγγραφέα, το όνομα του αρθρογράφου ή το αντίστοιχο τεύχος του περιοδικού. Το ηλεκτρονικό αυτό ευρετήριο βρίσκεται στην τελική φάση της προετοιμασίας του και, μέχρι το τέλος του έτους, θα βρίσκεται στην ιστοσελίδα του ΑΩ, με τον κατάλληλο σύνδεσμο. Εκτός από τον γραπτό λόγο, αρκετοί είναι οι υπότροφοι που εκφράζονται καλλιτεχνικά μέσω της εικόνας. Έτσι, το Διοικητικό Συμβούλιο του Συνδέσμου, αποφάσισε να διοργανώσει ένα Φεστιβάλ Κινηματογράφου με ταινίες υποτρόφων. Στην διάρκεια ενός διημέρου θα προβληθούν ταινίες μικρού μήκους τις οποίες έχουν σκηνοθετήσει υπότροφοι που έχουν ακολουθήσει σπουδές Κινηματογράφου και ασχολούνται επαγγελματικά με τον τομέα αυτόν. Η συγκεκριμένη εκδήλωση, η οποία θα πραγματοποιηθεί όπως πάντοτε με την αμέριστη υποστήριξη του Ιδρύματος Ωνάση, αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού θα είναι η πρώτη φορά που ο Σύνδεσμος Υποτρόφων θα επεκτείνει τις δραστηριότητές του στον τομέα της Έβδομης Τέχνης. Στην έμπρακτη συμπαράσταση του Ιδρύματος προς τους υποτρόφους του έρχεται να προστεθεί, όπως κάθε χρόνο, η έγκριση του ειδικού προγράμματος χορηγιών και ενισχύσεων μελών του Συνδέσμου. Το πρόγραμμα του ακαδημαϊκού έτους 2008-09 περιλαμβάνει την ενίσχυση ερευνητικών προγραμμάτων στους τομείς της Οφθαλμολογίας, της Οδοντιατρικής και της Μηχανολογίας, την έκδοση μελέτης που ασχολείται με την νομική διάσταση της βιογενετικής, καθώς και την πραγματοποίηση ενός φεστιβάλ πειραματικού θεάτρου

Ειδήσεις του Ιδρύματος

Ο Γιώργος Λούκος, νέο μέλος στο Δ.Σ. του Ιδρύματος Τον Μάιο του 2008, κατά την διάρκεια συνεδρίασης στο Βαντούζ του Λιχτενστάιν, το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης εξέλεξε ομόφωνα ως νέο μέλος του τον Γιώργο Λούκο, σε αντικατάσταση του πρέσβη Μιχαήλ Σωτήρχου, ο οποίος αποχώρησε λόγω συμπλήρωσης του ορίου ηλικίας. Ο Γιώργος Λούκος είναι από το 2005 διευθυντής του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Σπούδασε Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Εξ-αν-Προβάνς. Από το 1972 έως το 1984 εργάστηκε στο Théâtre du Silence, στην Όπερα της Ζυρίχης, στο Φεστιβάλ του Μπαϊρόιτ, στην Όπερα της Μασσαλίας και στην Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης. Από το 1984 μέχρι σήμερα είναι καλλιτεχνικός διευθυντής του εθνικού μπαλέτου της Όπερας της Λυών, όπου έχει προσκαλέσει τους μεγαλύτερους χορογράφους της εποχής μας. Παράλληλα, από το 1992,­ είναι καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Χορού των Καννών, ενός διεθνούς ραντεβού νέων καλλιτεχνών. Το 2001, διοργάνωσε στην Νέα Υόρκη το φεστιβάλ σύγχρονου γαλλικού χορού «France Moves», μια σειρά παραστάσεων ­σε δέκα διαφορετικά θέατρα της μεγαλούπολης, με συνεργασίες Γάλλων και Αμερικανών καλλιτεχνών. Το 2005, διοργάνωσε επίσης το «French Umbrella», σε συνεργασία με το φεστιβάλ σύγχρονου χορού «Dance Umbrella» στο Λονδίνο. Το 1995, ο υπουργός Πολιτισμού της Γαλλίας τού απένειμε τον τίτλο του Ιππότη των Τεχνών και των Γραμμάτων και, το 2000, τον τίτλο του Αξιωματούχου των Τεχνών και των Γραμμάτων. Τέλος, το 2000, ο Γιώργος Λούκος τιμήθηκε με το βραβείο του Ιδρύματος Τζόις για τις συνεργασίες ευρωπαϊκών και αμερικανικών σχημάτων που είχε επιτύχει. Οι γέφυρες με την τέχνη των άλλων, μέσα από διεθνείς συμπαραγωγές, παγκόσμιες πρεμιέρες και μετακλήσεις, η συνεργασία ξένων και Ελλήνων καλλιτεχνών, οι αναθέσεις έργων σε Έλληνες δημιουργούς, οι σταθερές αξίες και οι πειραματισμοί αποτελούν τους βασικούς πόλους του καλλιτεχνικού σχεδιασμού του Γιώργου Λούκου στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Όπως προσδιορίζει ο ίδιος, «καθοριστικό ρόλο στην κατάρτιση του προγράμματος έπαιξαν οι νέοι χώροι που δημιουργήθηκαν τα δύο τελευταία χρόνια και το νέο κοινό που στήριξε τις καινούργιες προτάσεις. Οι πολλαπλοί χώροι και το εύρος των αισθητικών προτάσεων, σε συνδυασμό με τον περιορισμό της διάρκειας του Φεστιβάλ, δημιούργησαν μια νέα πολυσυλλεκτικότητα, με ένα δυναμικό κοινό έτοιμο να ανανεώσει το ραντεβού σε διαφορετικά σημεία μέσα στην πόλη».

2

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Γεώργιος-Μάριος Αγγελέτος Ο Μάριος Αγγελέτος, υπότροφος του Ιδρύματος Ωνάση κατά το διάστημα 1997-2000 και καθηγητής Οικονομικών στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασσαχουσέτης (Μ.Ι.Τ.), είναι ένας από τους πέντε διακεκριμένους επιστήμονες που έλαβαν το Επιστημονικό Βραβείο 2008 του Κοινωφελούς Ιδρύματος Μποδοσάκη. Τα βραβεία απένειμε στις 11 Ιουνίου 2008 ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας, σε ειδική εκδήλωση που διοργανώθηκε στην αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο Μάριος Αγγελέτος ξεκίνησε τις σπουδές του το 1992 στο Τμήμα Οικονομικών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (πρώην Α.Σ.Ο.Ε.Ε.). Έλαβε το πτυχίο του το 1996, με άριστα, έχοντας συγκεντρώσει τον υψηλότερο βαθμό στην καταγεγραμμένη ιστορία του τμήματος, καθώς και τίτλο μεταπτυχιακών σπουδών, το 1997, επίσης με άριστα. Συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, όπου έλαβε διδακτορικό τίτλο σπουδών το 2001. Η διδακτoρική του διατριβή, υπό την εποπτεία του διεθνώς γνωστού μακροοικονομολόγου Ρόμπερτ Μπάρρο, εξέτασε την άριστη διαχείριση του δημόσιου χρέους. Την ίδια χρονιά κατέλαβε την θέση του επίκουρου καθηγητή στο Τμήμα Οικονομικών Σπουδών του Μ.Ι.Τ., ενώ, το 2005, έγινε τακτικός καθηγητής στο ίδιο Πανεπιστήμιο. Έχει τιμηθεί με πολλά ερευνητικά βραβεία και υποτροφίες, μεταξύ άλλων και από το Εθνικό Επιστημονικό Ίδρυμα των Η.Π.Α. και το Ίδρυμα Άλφρεντ Π. Σλόουν. Είναι σήμερα ερευνητικός εταίρος στην Εθνική Υπηρεσία Οικονομικών Ερευνών των Η.Π.Α., ενώ στο παρελθόν διετέλεσε επισκέπτης ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Xάρβαρντ και στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα της Μινεάπολης.

Σωτήρης Ρούσσος Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς εξελέγη τον Δεκέμβριο του 2007 ο Νικόλαος Φαρα-ντούρης. Πτυχιούχος της Νομικής Σχολής Αθηνών με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης στο ευρωπαϊκό οικονομικό δίκαιο και το δίκαιο του ανταγωνισμού, αναγορεύτηκε διδάκτωρ νομικής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση. Η διδακτορική του διατριβή με τίτλο «European Integration and Maritime Transport» τιμήθηκε με επιχορήγηση δημοσίευσης από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και με το Βραβείο Επιστημονικής Εργασίας του Ιδρύματος Ωνάση. Ο Νικόλαος Φαραντούρης διετέλεσε επιστημονικός συνεργάτης στα πανεπιστήμια του Ρότερνταμ και της Δρέσδης, καθώς και στην Νομική Σχολή Αθηνών. Έχει δημοσιεύσει πέντε βιβλία σχετικά με θέματα ευρωπαϊκού οικονομικού δικαίου, εμπορικού δικαίου και δικαίου του ανταγωνισμού, καθώς επίσης άρθρα και μελέτες σε ξένα και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά.

3

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Αλφόνσο Βαλενθουέλα-Αγκιλέρα Ο καθηγητής Αλφόνσο Βαλενθουέλα-Αγκιλέρα, επισκέπτης-ερευνητής στο Ινστιτούτο Πολεοδομίας και Χωροταξίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϋ και αλλοδαπός υπότροφος του Ιδρύματος Ωνάση, εξελέγη εταίρος του Ιδρύματος Τζων Σάιμον Γκούγκενχαϊμ για το έτος 2008. Η ιδιότητα του εταίρου απονέμεται από το Ίδρυμα Γκούγκενχαϊμ σε επιστήμονες και καλλιτέχνες οι οποίοι «επιδεικνύουν εξαιρετικά επιτεύγματα και δημιουργούν πολλές υποσχέσεις για συνέχιση της λαμπρής πορείας τους στο μέλλον». Η διάκριση συνοδεύεται από οικονομική ενίσχυση για την προώθηση του ερευνητικού και δημιουργικού τους έργου. Η χρηματοδότηση θα χρησιμοποιηθεί από τον καθηγητή Αγκιλέρα για να ολοκληρώσει την έρευνά του σχετικά με την εγκληματικότητα, την παραβατική συμπεριφορά και τον κοινωνικό έλεγχο του χώρου στις περιοχές των Λατίνων στην Βόρεια Καλιφόρνια, έρευνα την οποία διεξάγει στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϋ. Τα αποτελέσματα της μελέτης του θα δημοσιευθούν σε ένα βιβλίο με θέμα την βία και τις επιπτώσεις της στο αστικό περιβάλλον.

O Αλφόνσο Βαλενθουέλα-Αγκιλέρα σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο Ιberoamericana, έλαβε το μεταπτυχιακό του δίπλωμα στην Πολεοδομία και την Χωροταξία από το Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Βενετίας και αναγορεύτηκε διδάκτορας Πολεοδομίας από το Πανεπιστήμιο U.N.A.M. του Μεξικού. Διετέλεσε επισκέπτης-ερευνητής στο Μ.Ι.Τ., στο Πανεπιστήμιο του Τόκιο και στο Πανεπιστήμιο Οxford Brookes.

Γιάννης Στουρνάρας Την θέση του επιστημονικού διευθυντή του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (Ι.Ο.Β.Ε.) ανέλαβε ο οικονομολόγος Γιάννης Στουρνάρας, ο οποίος στο τέλος του 2009 θα αναλάβει και τα καθήκοντα του γενικού διευθυντή του Ι.Ο.Β.Ε. Πτυχιούχος του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Γιάννης Στουρνάρας απέκτησε μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών από το Queen’s College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και, με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση, εκπόνησε την διδακτορική του διατριβή στο ίδιο πανεπιστήμιο. Πέρα από την σημαντική επιστημονική και ακαδημαϊκή καριέρα που ακολούθησε στα πανεπιστήμια της Οξφόρδης και των Αθηνών, έχει διατελέσει πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Εμπορικής Τράπεζας, αντιπρόεδρος και πρόεδρος της Δημόσιας Επιχείρησης Αερίου. Έχει επίσης εργαστεί στο Ινστιτούτο Ενεργειακών Σπουδών της Οξφόρδης και στην Τράπεζα της Ελλάδας.

4

Δραστηριότητες Υποτρόφων

5

Χορός Ευάγγελος Πουλίνας Στην παραγωγή με τίτλο Kiss Me Goodnight της ομάδας χορού Compagnia Linga, η οποία έχει έδρα την Λωζάννη, συμμετέχει ο υπότροφος χορευτής Ευάγγελος Πουλίνας. Το καλοκαίρι του 2008, παρουσίασε την χορογραφία του με τίτλο Myface στο Κρατικό Θέατρο του Κάσσελ της Γερμανίας στο πλαίσιο του «Χορογραφικού Εργαστηρίου» (Choreografische Werkstatt), με χορευτές τους Λίλυ Στίλγουελ, Μπέντζαμιν Μπλοκ και Λεϊλά Ποστακιόγλου. Όπως εξηγεί ο ίδιος ο χορογράφος, «το Μyface διαπραγματεύεται εκφάνσεις της ανθρώπινης διαδικτυακής επικοινωνίας, εξετάζοντας συμπεριφορές και πρότυπα. Στο Ίντερνετ, το Μyface είναι κοινωνική υπηρεσία που σε ενώνει με τους ανθρώπους γύρω σου. Τα τελευταία χρόνια, έχει προκαλέσει πολλές αντιπαραθέσεις. Έχει απαγορευτεί σε αρκετούς χώρους εργασίας προς όφελος της παραγωγικότητας, καθώς και σε ορισμένες χώρες όπως είναι η Συρία και το Ιράν. Η παραβίαση ή μη της ιδιωτικότητας, λόγω της οποίας έχει μηνυθεί και αναπροσαρμοστεί πολλές φορές, αποτελεί θέμα προς συζήτηση. Παρά ταύτα, παραμένει το δημοφιλέστερο δίκτυο». Ο Ευάγγελος Πουλίνας σπούδασε χορό στην Κρατική Σχολή Ορχηστικής Τέχνης, είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου από το Tisch School of the Arts του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και είναι τελειόφοιτος του Τμήματος Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Α.Π.Θ. Το 2004, σκηνοθέτησε το videodance Without Trace [Χωρίς Ίχνος], το οποίο απέσπασε βραβείο στον διαγωνισμό «3 in 3» του Βρετανικού Συμβουλίου. Το 2005, ίδρυσε την ομάδα χορού V. VOID, η οποία λαμβάνει επιχορήγηση από το Υπουργείο Πολιτισμού για το έτος 2008. Έχει χορέψει σε παραγωγές των Opéra Français de New York, Ad Lib και Άρθρωσις, καθώς και σε χορογραφίες, μεταξύ άλλων, του Βιμ Βαντεκίμπους, της Γιασμίν Βάρντιμον, του Μαρκ Μόρρις, της Μάρθα Γκράχαμ, του Πασκάλ Ριού, του Νάιτζελ Τσάρνοκ και του Κωνσταντίνου Ρήγου.

Φωτογραφίες: Dominik Ketz

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Μουσική Αγγελική Καθαρίου Στο Φεστιβάλ Αθηνών συμμετείχε τον Ιούνιο του 2008 η μεσόφωνος Αγγελική Καθαρίου, ερμηνεύοντας το έργο Ancient Voices of Children του Τζωρτζ Κραμπ υπό την μουσική διεύθυνση του Θόδωρου Αντωνίου. Τον Σεπτέμβριο του 2008, κυκλοφόρησε από την ισπανική εταιρεία La Mà de Guido η δισκογραφική της συνεργασία με την Κλοτίλντε Ρόζα, μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους της σύγχρονης λόγιας μουσικής δημιουργίας της Πορτογαλίας, με τίτλο Musica para Poesia Portuguesa και με τον Πάουλο Αμορίμ στην κιθάρα. Τον περασμένο Μάιο εμφανίστηκε ως σολίστ στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης «Βασίλισσα Σοφία» της Μαδρίτης ερμηνεύοντας έργα Κριστομπάλ Χάλφτερ, Λουτσιάνο Μπέριο, Λουίς ντε Πάμπλο και Ιάννη Ξενάκη. Παρουσίασε επίσης στο Παρίσι, σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση, το έργο Noche Obscura του Μιγκέλ Γκάλβεθ-Ταροντσέρ υπό την μουσική διεύθυνση του Ντανιέλ Νταλ. Η Αγγελική Καθαρίου εμφανίστηκε επιπλέον στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, ως σολίστ στο Ρέκβιεμ του Μότσαρτ, με την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της Ε.Ρ.Τ. υπό την μουσική διεύθυνση του Βλαδίμηρου Συμεωνίδη, καθώς και στο πλαίσιο των κύκλων συναυλιών «Μουσικές του 20ού και του 21ου αιώνα – Now and Then», «Μεταμοντερνισμός», «KV 21, υπό το βλέμμα του Wolfgang Amadeus» και «Ελληνικές Μουσικές Γιορτές». Έπειτα από πρόσκληση του «The Pharos Trust Recital Series», έδωσε στην Λευκωσία ρεσιτάλ με έργα γαλλικής μουσικής, μαζί με τον πιανίστα Εμμανυέλ Ολιβιέ, και στην συνέχεια εμφανίστηκε στο «30ο Διεθνές Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής του Sylvanès» στην Γαλλία.

6

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Μουσική Βιβιάννα Γιαννάκη-Δελένδα H υψίφωνος Βιβιάννα Γιαννάκη-Δελένδα, η οποία ζει μόνιμα στο Παρίσι, τραγούδησε στην Σχολή Καλών Τεχνών της Βρέστης, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού της Γαλλίας, στο πλαίσιο της συνεργασίας της με το γκρουπ MECANO. Εμφανίστηκε επίσης ως προσκεκλημένη καλλιτέχνις στα εγκαίνια της αναδρομικής έκθεσης του έργου του σημαντικού καλλιτέχνη της περφόρμανς Frank Uwe Laysiepen, γνωστού ως Ulay, στον χώρο τέχνης Βooze Cooperativa, που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Γκαίτε στην Αθήνα. Επίσης, τον Οκτώβριο, πρόκειται να δώσει ρεσιτάλ στο πλαίσιο αφιερώματος στην Μαρία Κάλλας, υπό την αιγίδα της γαλλικής τράπεζας Crédit Mutuel. Πρόσφατα εμφανίστηκε στο πλαίσιο αντίστοιχου αφιερώματος στην Κάλλας στην Ελούντα της Κρήτης και έδωσε ρεσιτάλ με άριες στον χώρο του Χρηματιστηρίου Αθηνών για τους προέδρους των ευρωπαϊκών χρηματιστηρίων. Οι δραστηριότητές της περιλαμβάνουν επίσης την εργασία της ως εκπαιδεύτριας και εμψυχώτριας ομάδων με στόχο την κινητοποίηση για την απεξάρτηση από τις τοξικές ουσίες. © mixtape.gr Vaggelis Patsialos

7

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Μουσική Θοδωρής Τζοβανάκης Στην αίθουσα τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου εμφανίστηκε πρόσφατα ο υπότροφος πιανίστας Θοδωρής Τζοβανάκης, μαζί με την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, ερμηνεύοντας το Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 2 του Φραντς Λιστ, υπό την διεύθυνση του Ιονέσκου Γκαλάτι. Το προηγούμενο διάστημα, συμμετείχε σε δύο συναυλίες στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών: αφενός, με την Καμεράτα-Ορχήστρα Φίλων της Μουσικής, εκτελώντας το Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 414 του Μότσαρτ και το Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα εγχόρδων του Άλαν Χοβχάνες, υπό την διεύθυνση του Αλέξανδρου Μυράτ. αφετέρου, με την Συμφωνική Ορχήστρα της Ε.Ρ.Τ., ερμηνεύοντας το Κοντσέρτο για πιάνο του Γκέρσουιν, υπό την διεύθυνση του Βλαδίμηρου Συμεωνίδη. Το ίδιο έργο το παρουσίασε λίγο καιρό αργότερα στο Πανεπιστήμιο της Βόννης (Aula), παίζοντας με την ορχήστρα του Μουσικού Κολλεγίου της Βόννης, με μαέστρο τον Βάλτερ Μικ. O Θοδωρής Τζοβανάκης σπούδασε, ως υπότροφος του Ιδρύματος Ωνάση και του Ι.Κ.Υ., στην Ανώτατη Μουσική Ακαδημία της Κολωνίας, στην Βασιλική Ακαδημίας της Σκωτίας και στο Βασιλικό Ωδείο της Χάγης, αποκτώντας δίπλωμα σολίστ και μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών. Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Α.Π.Θ. και υποψήφιος διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Λέιντεν της Ολλανδίας στον τομέα Creative and Performing Arts. Έχει βραβευτεί σε πανελλήνιους και διεθνείς διαγωνισμούς πιάνου, αποσπώντας, μεταξύ άλλων, το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό Yamaha Music Foundation of Europe και το τρίτο βραβείο στον διεθνή διαγωνισμό D.M.A.R.A. στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Πιάνου της Νέας Υόρκης. Ως σολίστ έχει συμπράξει με συμφωνικές ορχήστρες και μουσικά σύνολα στην Ελλάδα, την Γερμανία, την Βρετανία, την Αυστρία, την Ολλανδία και την Ουκρανία, όπου ερμήνευσε το Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα του Βίτολντ Λουτοσλάφσκι στην Οδησσό, σε πρώτη εκτέλεση, με την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της Οδησσού. Επίσης, ερμήνευσε σε πρώτη πανελλήνια εκτέλεση το ίδιο έργο στην Αθήνα με την Ορχήστρα των Χρωμάτων, καθώς και την Συμφωνία Concertante για πιάνο και ορχήστρα του Κάρολ Σιμανόβσκι με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών.

8

Δραστηριότητες Υποτρόφων

9

Μουσική Περικλής Κούκος, Ειρήνη Καράγιαννη Έργα για φωνή, πιάνο και έγχορδα, τα οποία αντικατοπτρίζουν την σχέση του Περικλή Κούκου με το παραμύθι, το όνειρο και το φανταστικό, περιέλαβε η παράσταση Λυρικοί Διάλογοι, που ανέβηκε στις 18 και 19 Ιουλίου 2008 στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου. Η μεσόφωνος Ειρήνη Καράγιαννη συμμετείχε στο σύνολο των διακεκριμένων λυρικών τραγουδιστών, μαζί με την Μαρία Μητσοπούλου, τον Νίκο Σπανό, τον Δημήτρη Τηλιακό και τον Δημήτρη Γιάκα στο πιάνο. Την Ορχήστρα Συμφωνιέτα της Σόφιας διηύθυνε ο Σβίλεν Σιμεόνοφ. Στις δύο επιτυχημένες εκείνες βραδιές ακούστηκαν αποσπάσματα από το μουσικό παραμύθι Μερλίνος ο Μάγος στο Νησί των Ποιητών, από την όπερα-μπαλέτο Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας («Περιπλανώμενος θνητός», «Τα όνειρα σβήνουν», «Ερωτικό»), από την όπερα Μανουέλ Σαλίνας, το «Νυχτερινό» και το «Ερωτικό» από την όπερα-μιούζικαλ Ο Κονρουά και οι κόπιες του, οι «Ασπρόμαυρες ταινίες» και οι «Εραστές των καραβιών» από το Ημερολόγιο για περαστικούς, καθώς και το «Tango για βιολί και πιάνο». Το πρόγραμμα πλαισιώθηκε από έργα Σούμαν, Χαίντελ, ντε Φάλια, Μασσενέ, Βάγκνερ, Βάιλ, Μοντσαλβάτγκε, Γκέρσουιν, Ντβόρζακ, Φωρέ, Κωνσταντινίδη και Δραγατάκη.

Φωτογραφίες: all4mat.gr

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Εικαστικά Λουκία Ρίτσαρντς Έργα για φωνή, πιάνο και έγχορδα, τα οποία αντικατοπτρίζουν την σχέση του Περικλή Κούκου με το παραμύθι, το όνειρο και το φανταστικό, περιέλαβε η παράσταση Λυρικοί Διάλογοι, που ανέβηκε στις 18 και 19 Ιουλίου 2008 στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου. Η μεσόφωνος Ειρήνη Καράγιαννη συμμετείχε στο σύνολο των διακεκριμένων λυρικών τραγουδιστών, μαζί με την Μαρία Μητσοπούλου, τον Νίκο Σπανό, τον Δημήτρη Τηλιακό και τον Δημήτρη Γιάκα στο πιάνο. Την Ορχήστρα Συμφωνιέτα της Σόφιας διηύθυνε ο Σβίλεν Σιμεόνοφ. Στις δύο επιτυχημένες εκείνες βραδιές ακούστηκαν αποσπάσματα από το μουσικό παραμύθι Μερλίνος ο Μάγος στο Νησί των Ποιητών, από την όπερα-μπαλέτο Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας («Περιπλανώμενος θνητός», «Τα όνειρα σβήνουν», «Ερωτικό»), από την όπερα Μανουέλ Σαλίνας, το «Νυχτερινό» και το «Ερωτικό» από την όπερα-μιούζικαλ Ο Κονρουά και οι κόπιες του, οι «Ασπρόμαυρες ταινίες» και οι «Εραστές των καραβιών» από το Ημερολόγιο για περαστικούς, καθώς και το «Tango για βιολί και πιάνο». Το πρόγραμμα πλαισιώθηκε από έργα Σούμαν, Χαίντελ, ντε Φάλια, Μασσενέ, Βάγκνερ, Βάιλ, Μοντσαλβάτγκε, Γκέρσουιν, Ντβόρζακ, Φωρέ, Κωνσταντινίδη και Δραγατάκη.

10

Δραστηριότητες Υποτρόφων

11

Εικαστικά Ελένη Γραφάκου, Γιέλενα Ιγκνιάτοβιτς, Βίνια Κονταξάκη, Εσθήρ Λέμη, Σοφία Μπέμπεζα, Ουρανία Νικολοπούλου Έξι υπότροφοι εικαστικοί συμμετείχαν στην έκθεση νέων καλλιτεχνών με τίτλο «Εικόνα-Χώρος-Δράση 2», που διοργάνωσε πρόσφατα το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος, με την υποστήριξη της Τεχνόπολης του Δήμου Αθηναίων και την οικονομική στήριξη της Βουλής των Ελλήνων. Η Ελένη Γραφάκου, η Γιέλενα Ιγκνιάτοβιτς, η Βίνια Κονταξάκη, η Εσθήρ Λέμη, η Σοφία Μπέμπεζα και η Ουρανία Νικολοπούλου, απόφοιτες των ανωτάτων σχολών καλών τεχνών Αθήνας και Θεσσαλονίκης, παρουσίασαν τα έργα τους, μαζί με άλλους καλλιτέχνες και μέλη του Εικαστικού Επιμελητηρίου κάτω των σαράντα ετών, στον χώρο Τεχνόπολις στο Γκάζι. Η έκθεση περιλάμβανε ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική, κατασκευές, βίντεο, εγκαταστάσεις, πολυμέσα, μεικτές τεχνικές, χάπενινγκ, περφόρμανς, έργα εφαρμοσμένων και διακοσμητικών τεχνών. Πρόκειται για την μεγαλύτερη έκθεση νέων δημιουργών που έχει διοργανωθεί στην χώρα μας, καλύπτοντας όλους τους τομείς της τέχνης. Στόχος της ήταν να δώσει μια εικόνα της εικαστικής δημιουργίας των νέων καλλιτεχνών, κατά το δυνατόν ευρύτερη ως προς τον αριθμό συμμετεχόντων, τις διαφορετικές εκφάνσεις και τις αισθητικές απόψεις. Προσέφερε επίσης ένα βήμα στους νέους δημιουργούς, για να προβάλουν την εικαστική τους πρόταση χωρίς τους περιορισμούς που προκύπτουν από την «αγορά» ή από τους παράγοντες που σήμερα ρυθμίζουν την προβολή και την διακίνηση της τέχνης. Η Ελένη Γραφάκου αποφοίτησε το 2001 από την Α.Σ.Κ.Τ., από το εργαστήριο του Γ. Ψυχοπαίδη, και το 2004 ολοκλήρωσε µε άριστα το Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης. Από το 2004 ασχολείται µε την συγγραφή της διδακτορικής διατριβής της µε υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση. Είναι µέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος και της UNESCO, και έχει εργαστεί σε πολιτιστικά κέντρα, στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση, στο Ελληνικό Σχολείο Βαρκελώνης, καθώς και σε πολλά καλλιτεχνικά εργαστήρια. Έχει πραγματοποιήσει ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Ινδονησία.

Ελένη Γραφάκου

Γιέλενα Ιγκνιάτοβιτς

Η Γιέλενα Ιγκνιάτοβιτς γεννήθηκε στο Βελιγράδι και σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών του Βελιγραδίου. Συνέχισε τις μεταπτυχιακές σπουδές της στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με υποτροφίες της ελληνικής κυβέρνησης (2000-2002) και του Ιδρύματος Ωνάση (2005-2006). Έχει παρουσιάσει έργα της σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Σερβία, την Ουγγαρία, την Ελλάδα και την Κύπρο. Η Βίνια Κονταξάκη αποφοίτησε το 1998 από το εργαστήριο του Β. Δημητρέα του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ. Με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Ινστιτούτο Τέχνης και Σχεδίου του Πανεπιστημίου του Κεντ. Παρακολούθησε επίσης μαθήματα μοντάζ και σκηνοθεσίας, καθώς και προγράμματα πληροφορικής κινηματογραφίας, ψηφιακής επεξεργασίας της εικόνας και οπτικών εφέ. Από το 2006, φοιτά στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα

Βίνια Κονταξάκη

Δραστηριότητες Υποτρόφων

12

Εικαστικά σπουδών του Ανοικτού Πανεπιστημίου. Έχει συμμετάσχει σε δεκαέξι ομαδικές εκθέσεις και έχει πραγματοποιήσει μία ατομική. Τον Μάιο του 1998, της απονεμήθηκε το βραβείο της Heineken στον σχετικό διαγωνισμό που διοργανώθηκε στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης. Η Εσθήρ Λέμη είναι απόφοιτη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας και κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών από το Πανεπιστήμιο Τεχνών του Βερολίνου. Είναι υποψήφια διδάκτωρ του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και διπλωματούχος Μουσικής Σύνθεσης από την Μουσική Εταιρεία Αθηνών. Ήταν μέλος της ελληνικής συμμετοχής στην 12η Μπιενάλε Νέων Ευρώπης και Μεσογείου, στην Νάπολη, το 2005. Στο έργο της, μεταξύ άλλων, ερευνά την περιοχή της Art Totale (με περφόρμανς σε γκαλερί και εξωτερικούς χώρους), την αναλογική και την ψηφιακή αισθητική, αλλά και την συμβολή του περιβάλλοντα χώρου στο έργο.

Εσθήρ Λέμη

Η Σοφία Μπέμπεζα ζει και εργάζεται στο Βερολίνο. To 2004, αποφοίτησε από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, με καθηγητή τον Γ. Ψυχοπαίδη. Φοίτησε στο μεταπτυχιακό τμήμα Art in Context του Πανεπιστημίου Τεχνών του Βερολίνου με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση, ενώ επίσης παρακολούθησε μαθήματα στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου στo πλαίσιο του προγράμματος Erasmus. Έχει πραγματοποιήσει ατομικές εκθέσεις και έχει συμμετάσχει σε ομαδικές εκθέσεις στην Αθήνα, την Κωνσταντινούπολη, την Πάτρα, την Θεσσαλονίκη, την Γενεύη, το Βερολίνο και το Ακουρέιρι της Ισλανδίας. Σοφία Μπέμπεζα

Η Ουρανία Νικολοπούλου φοίτησε στην Σχολή Καλών Τεχνών Θεσσαλονίκης, στο εργαστήριο του Ι. Φωκά. Το 2002, με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση, πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές ζωγραφικής στο Καλλιτεχνικό Κολλέγιο του Εδιμβούργου. Έχει εργαστεί στην πρωτοβάθμια και την ανώτερη εκπαίδευση. Έχει λάβει μέρος σε ομαδικές εκθέσεις στο Εδιμβούργο, την Αθήνα και την Κίμωλο.

Ουρανία Νικολοπούλου

Δραστηριότητες Υποτρόφων

13

Εικαστικά Διονύσης Καμπόλης, Ιωάννα Βετσοπούλου Δύο υπότροφοι και μέλη του Συνδέσμου, με σπουδές σχετικές με τις Καλές Τέχνες, αναπτύσσουν στενή συνεργασία με το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

O ζωγράφος Διονύσης Καμπόλης είναι ο υπεύθυνος των εργαστηρίων ζωγραφικής για παιδιά οκτώ έως δώδεκα ετών, τα οποία διοργανώνει τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, σε συνεργασία με την παιδαγωγό Γκέλυ Τζαμουράνη. Κάθε Σάββατο, τα παιδιά παρακολουθούν εργαστήρια με διάφορα θέματα εμπνευσμένα από τις μόνιμες συλλογές και τις περιοδικές εκθέσεις. Με την καθοδήγηση των εκπαιδευτών τους, δημιουργούν τα δικά τους έργα, χρησιμοποιώντας την φαντασία και την προσωπικότητά τους. Στον πρώτο κύκλο, οι μικροί ζωγράφοι θα εμπνευστούν από την έκθεση «Πέντε Εποχές της Ρωσικής Πρωτοπορίας», η οποία φιλοξενείται στο Μουσείο έως τις 20 Οκτωβρίου. Θα γνωρίσουν το έργο σημαντικών ζωγράφων της Ρωσικής Πρωτοπορίας (Ποπόβα, Μαλέβιτς, Τάτλιν κ.ά.), θα ζωγραφίσουν, χρησιμοποιώντας τέμπερες, νεκρές φύσεις με καθημερινά αντικείμενα, θα γνωρίσουν τον κυβισμό και το χρώμα, και θα δημιουργήσουν συνθέσεις με μολύβι, ξυλομπογιές και μαρκαδόρους. Στόχος του προγράμματος αυτού, όπως και των υπόλοιπων προγραμμάτων του Μουσείου που απευθύνονται σε παιδιά (εργαστήρια χειροτεχνίας και κατασκευών, παραμύθια, κουκλοθέατρο και παρουσίαση παιδικών βιβλίων), είναι να γνωρίσουν τα παιδιά τον κόσμο του Μουσείου με φαντασία και δημιουργικότητα. Ο Διονύσης Καμπόλης είναι πτυχιούχος της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες (U.C.L.A.). Με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στο ίδιο πανεπιστήμιο, όπου και διετέλεσε βοηθός καθηγητή. Ειδικεύτηκε στην ζωγραφική, το σχέδιο και τις σύγχρονες εικαστικές τεχνολογίες. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, έγινε καθηγητής και διευθυντής του Τμήματος Καλών Τεχνών του Κολλεγίου Southeastern. Εργάζεται ως καθηγητής στην Σχολή ΑΚΤΟ, στην Σύγχρονη Σχολή Σ. Αυγουλέα-Λιναρδάτου, ενώ από το 2006 είναι διευθυντής του προγράμματος International Internship του Πανεπιστημίου του Γέηλ στην Αθήνα. Η Ιωάννα Βετσοπούλου, ιστορικός τέχνης, είναι η εισηγήτρια ενός κύκλου έξι διαλέξεων υπό τον γενικό τίτλο «Έξι Γυναίκες Δημιουργοί του Μοντέρνου και του Μεταμοντέρνου Κόσμου», που διοργανώνεται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης έως τις 18 Νοεμβρίου 2008. Κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα το καλλιτεχνικό προσκήνιο πλημμύρισε κυριολεκτικά από γυναίκες δημιουργούς, ενώ αρκετοί μελετητές της Ιστορίας της Τέχνης άρχισαν να διατυπώνουν φεμινιστικές προσεγγίσεις και απόψεις. Τα ερωτήματα πολλά: Άραγε, τα μεγάλα γυναικεία ονόματα στην τέχνη αποτελούν εξαίρεση στον ανδροκρατούμενο κανόνα και, αν ναι, γιατί; Η απουσία τους από το καλλιτεχνικό προσκήνιο του παρελθόντος έχει να κάνει μονάχα με κοινωνικοπολιτικές δομές

Αριστερά: Στιγμιότυπα από τα εργαστήρια ζωγραφικής για παιδιά που επιμελείται ο Διονύσης Καμπόλης στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Δεξιά: Πίνακες της Mαίρη Κασάτ, με το έργο της οποίας θα ασχοληθεί η Ιωάννα Βετσοπούλου στο πλαίσιο του κύκλου διαλέξεών της στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Δεύτερη φωτογραφία από επάνω: Χάρης Ακριβιάδης

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Εικαστικά ή και με τον τρόπο που γραφόταν μέχρι τώρα η Ιστορία της Τέχνης; Τι και πώς ζωγραφίζουν, πλάθουν, κατασκευάζουν οι γυναίκες δημιουργοί; Το θέμα της φυλετικής τους ταυτότητας και η σεξουαλικότητά τους καθορίζουν το έργο τους; Τις απασχολεί μονάχα ο ατομικός τους μικρόκοσμος ή και τα παγκόσμια θέματα; Η Λουίζ Μπουρζουά, η Λιουμπόβ Ποπόβα, η Μπάρμπαρα Χέπγουορθ, η Νίκι ντε Σεν Φαλ, η Μαίρη Κασάτ, η Ρέιτσελ Γουάιτρεντ ―και δεν είναι οι μόνες― άφησαν ξεκάθαρο στίγμα στην τέχνη του αιώνα που πέρασε και εξακολουθούν να επηρεάζουν την σημερινή τέχνη. Χωρίς φεμινιστικές εξάρσεις και προκαταλήψεις, η εισηγήτρια αποπειράται να συνθέσει, όσο πιο περιεκτικά γίνεται, το πορτραίτο της καθεμιάς, τοποθετώντας το πάντα στο ευρύτερο κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό σύστημα στο οποίο ανήκει. Οι διαλέξεις γίνονται με σύγχρονη προβολή διαφανειών, κάθε Τρίτη απόγευμα. Με την ολοκλήρωση του κύκλου διαλέξεων, θα δοθεί στους συμμετέχοντες βεβαίωση παρακολούθησης.

H Ιωάννα Βετσοπούλου αποφοίτησε από το Τμήμα Αγγλικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1984). Συνέχισε τις σπουδές της στο Τμήμα Ιστορίας και Θεωρίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου του Έσσεξ, στην Μεγάλη Βρετανία, όπου ειδικεύτηκε στην μελέτη της τέχνης των αρχών του 20ού αιώνα και του κλασικού μοντερνισμού, αποκτώντας μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών. Από το 1988 διδάσκει Ιστορία της Τέχνης ως ελεύθερος επαγγελματίας. Έχει οργανώσει και διδάξει πολυάριθμα σεμινάρια σχετικά με την ιστορία της τέχνης του 20ού αιώνα, την ιστορία της νεοελληνικής ζωγραφικής, την αναγεννησιακή τέχνη, τον ρομαντισμό και την ευρωπαϊκή τέχνη του 19ου αιώνα, σε συνεργασία με φορείς όπως το Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Χαλκίδας, το Τμήμα Επιμόρφωσης Ενηλίκων του Κολλεγίου Αθηνών, τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα του Οίκου Δημοπρασιών Christie’s και την Πολιτιστική Εταιρεία Πύρνα. Επίσης, συνεργάζεται ως μεταφράστρια με τον εκδοτικό οίκο Καστανιώτη.

14

Ειδήσεις του Συνδέσμου

15

ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Ένα μελωδικό ταξίδι στα κύματα των μουσικών πολιτισμών της Μάρε Νόστρουμ μέσα στους αιώνες απόλαυσαν τα μέλη και οι φίλοι του Συνδέσμου Υποτρόφων που παρακολούθησαν την συναυλία του μουσικού σχήματος Εν Χορδαίς και των εξαίρετων Αράβων προσκεκλημένων τους στο Αίθριο του Μουσείου Μπενάκη στις 2 Ιουλίου 2008. Μουσική και τραγούδια από την βυζαντινή κληρονομιά, την Μεσόγειο και την σύγχρονη δημιουργία κυριάρχησαν σε εκείνη την βραδιά, όπου οι λόγιες και οι δημώδεις παραδόσεις συνάντησαν την σύγχρονη μουσική δημιουργία και η Δύση ανταμώθηκε με την Ανατολή. Ιχνηλάτες των μουσικών δρόμων της Ανατολής, τα μέλη του συνόλου Εν Χορδαίς: ο Κυριάκος Πετράς (βιολί), ο Κυριάκος Καλαϊτζίδης (ούτι), ο Δρόσος Κουτσοκώστας (τραγούδι), ο Άλκης Ζοπόγλου (κανονάκι), ο Βασίλης Τζωρτζίνης (κοντραμπάσο) και ο Πέτρος Παπαγεωργίου (τουμπελέκι, μπεντίρ). Προσκεκλημένοι τους, η Λιβανέζα Ρίμα Ξες στο τραγούδι και ο Ιορδανός Χασάν Φακίρ στο νέυ. Το μουσικό σχήμα Εν Χορδαίς είναι ένα εργαστήρι ήχων της καθ’ ημάς Ανατολής, με έδρα την Θεσσαλονίκη. Αποτελεί αυτόνομο τμήμα του ομώνυμου μουσικού οργανισμού που, μαζί με την λειτουργία της σχολής παραδοσιακής και βυζαντινής μουσικής και την δραστηριότητα στον χώρο των εκδόσεων βιβλίων και της παραγωγής δίσκων, συνθέτει μια ολοκληρωμένη πρόταση στα ελληνικά μουσικά πράγματα.

Κύριοι άξονες αναζήτησης και δημιουργίας του σχήματος, οι λόγιες και οι λαϊκές μουσικές παραδόσεις της Μεσογείου. Τα μέλη του έχουν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες μουσικές διαδρομές, οι οποίες και συνθέτουν το πολυσυλλεκτικό και δημιουργικό του πρόσωπο. Κοινά στοιχεία της αναζήτησής τους αποτελούν η βιωματική αγάπη για την ελληνική μουσική παράδοση και οι σπουδές τους στην βυζαντινή μουσική. Από την ίδρυσή του (1993), το σχήμα, συνδυάζοντας την έρευνα με την ζωντανή μουσική πράξη, έχει πραγματοποιήσει πάνω από τετρακόσιες εμφανίσεις στην Ελλάδα και σε πολλές πόλεις του εξωτερικού (Λονδίνο, Κωνσταντινούπολη, Μασσαλία, Παρίσι, Κοπεγχάγη, Βελιγράδι, Φιλιππούπολη, Νυρεμβέργη, Βενετία, Βρυξέλλες, Μόντρεαλ, Λουξεμβούργο, Τύνιδα, Αμμάν, Λάρνακα, Λεμεσό, Βηρυτό, Άμπου Ντάμπι, Μουσκάτ, Κουβέιτ, Χονγκ Κονγκ κ.ά.), καθώς και συνεργασίες με κορυφαίους Έλληνες, Άραβες, Πέρσες και Τούρκους δεξιοτέχνες. Ένδειξη της αναγνώρισης της οποίας απολαύει το μουσικό σχήμα Εν Χορδαίς είναι ότι επιλέχθηκε να συνοδεύσει τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια στο επίσημο ταξίδι του στα Η.Α.Ε. και στο Ομάν τον Νοέμβριο του 2006, καθώς και ότι αποτέλεσε την επίσημη πρόταση του Ελληνικού Τμήματος της UNESCO για το Βραβείο Sharjah 2007 για την προβολή του αραβικού πολιτισμού. H πιο πρόσφατη διάκριση που έλαβε το σχήμα Εν Χορδαίς υπήρξε το βραβείο της γαλ-

Ειδήσεις του Συνδέσμου

16

ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Αριστερά: Η Λιβανέζα Ρίμα Ξες

Κέντρο: ο Ιορδανός Χασάν Φακίρ με το νέυ

Δεξιά: ο Δρόσος Κουτσοκώστας

λικής ραδιοφωνίας (Radio France) για τις «Μουσικές του Κόσμου» (Prix «France Musique des Musiques du Monde»), με το οποίο τιμήθηκε κατά την διάρκεια του φεστιβάλ Babel Med (27-29 Μαρτίου 2008) στην Μασσαλία για την συμβολή του στην ανάδειξη της ελληνικής μουσικής στο εξωτερικό. Το βραβείο συνοδεύεται από την ηχογράφηση ενός δίσκου του σχήματος Εν Χορδαίς στην γαλλική δισκογραφική εταιρεία Occor΄a, με παγκόσμια διανομή από την Harmonia Mundi. Η Ρίμα Ξες γεννήθηκε στον Λίβανο. Φοίτησε στο Ανώτερο Εθνικό Ωδείο του Λιβάνου και απέκτησε δίπλωμα στο Ανατολίτικο Τραγούδι. Παράλληλα σπούδασε Επικοινωνία στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Λιβάνου. Από το 1998, διδάσκει Κλασικό Αραβικό Τραγούδι στο ίδιο Ωδείο και, από το 2000, διδάσκει στα ετήσια μουσικά σεμινάρια που διοργανώνει στις Ηνωμένες Πολιτείες o ουτίστας Σιμών Σαχήν στο πλαίσιο του Arabic Music Retreat. Ο Κυριάκος Καλαϊτζίδης, η Ρίμα Ξες και ο Χασάν Φακίρ Έχει εμφανιστεί ως σολίστ σε συναυλίες και σε φεστιβάλ στην Ευρώπη και την Μέση Ανατολή. Συνεργάστηκε με το μουσικό σχήμα Yuri Honing Trio από την Ολλανδία, μαζί με το οποίο έχει πραγματοποιήσει περιοδείες στο πλαίσιο του προγράμματος Orient Expresses, Jazz with Arabic Music. Επίσης, έχει εμφανιστεί με τον Σιμών Σαχήν και το Near Eastern Music Ensemble στις Ηνωμένες Πολιτείες και έχει συμπράξει σε ομαδικές συναυλίες και φεστιβάλ στην Τυνησία (Bizet Festival for

Mediterranean Song), την Βουλγαρία (Peace Festival) και τον Λίβανο (The Seventh Arab Song Festival). Σε συνεργασία με Ολλανδούς και Ιρακινούς μουσικούς κυκλοφόρησε τον δίσκο Orient Express. Ο Χασάν Φακίρ γεννήθηκε στην Ιερουσαλήμ, μέλος μιας οικογένειας με μεγάλη μουσική παράδοση. Ο πατέρας του, ο Ομάρ Φακίρ, που υπήρξε γνωστός συνθέτης, κανονίστας, ουτίστας και βιολιστής, ήταν και ο πρώτος του δάσκαλος. Ο Χασάν Φακίρ πραγματοποίησε σπουδές στο νέυ και αποφοίτησε από το Ινστιτούτο Αραβικής Μουσικής του Καΐρου το 1970. Δίδαξε επί τρία χρόνια στο Κρατικό Ωδείο της Ιορδανίας στο Αμμάν, καθώς και σε άλλα μουσικά ιδρύματα. Έχει συνεργαστεί με καταξιωμένους μουσικούς και διεθνείς ορχήστρες, πραγματοποιώντας συναυλίες σε όλον τον κόσμο. Το προσωπικό του στυλ ερμηνείας έγκειται στο γεγονός της τροποποίησης του νέυ και της εφαρμογής σε αυτό τής τεχνικής του φλάουτου.

Ειδήσεις του Συνδέσμου

17

ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Το αίθριο του Μουσείου Μπενάκη στην οδό Πειραιώς φιλοξενεί τα τελευταία χρόνια την μεγάλη θερινή συναυλία του Συνδέσμου

Ο Κυριάκος Καλαϊτζίδης, η Ρίμα Ξες και ο Χασάν Φακίρ

Ο Αντώνης Παπαδημητρίου με τον μουσικό Κυριάκο Καλαϊτζίδη

Η Αλεξάνδρα Παπαδημητρίου (κέντρο) με την Μαριάννα Μόσχου και τον Γιάννη Ιωαννίδη

Γενική άποψη του κοινού της θερινής συναυλίας του Συνδέσμου

Ειδήσεις του Ιδρύματος

18

Τα εγκαίνια της Βιβλιοθήκης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου ΤΗΣ ΛΉΔΑΣ ΜΠΟΥΖΆΛΗ

Γενική άποψη του χώρου της Βιβλιοθήκης από το πατάρι

Εγκαινιάστηκε στις 26 Μαΐου 2008 η ανακαινισμένη Βιβλιοθήκη του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, μετά την ολοκλήρωση του έργου ανάπλασης και εξοπλισμού της, το οποίο υλοποιήθηκε με χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση από τον αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Στάικο. Τα εγκαίνια τελέστηκαν από τον υπουργό Πολιτισμού Μιχάλη Λιάπη, ο οποίος σε δηλώσεις του χαρακτήρισε την Βιβλιοθήκη «διαμάντι για τον πολιτισμό μας». Η Βιβλιοθήκη άνοιξε τις πύλες της το 1889 και αποτελεί μία από τις αρχαιότερες βιβλιοθήκες του είδους της στον ελλαδικό χώρο. Σήμερα αριθμεί περί τους 20.000 τόμους, στους οποίους περιλαμβάνονται σπάνιες εκδόσεις, με τους παλαιότερους τίτλους να χρονολογούνται από τον 17ο αιώνα.

αλλά είναι ιδιαίτερα θετικό το γεγονός ότι υπάρχουν χορηγοί που στηρίζουν την προσπάθεια του Υπουργείου Πολιτισμού για την ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον αποκλειστικό χορηγό, το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης, που συνέβαλε στο να ολοκληρωθεί τούτο το έργο. Είναι ένα διαμάντι, περιλαμβάνει πολλά βιβλία, μοναδικούς τόμους και σπάνιες εκδόσεις. Ήταν ένα εξαιρετικό έργο και οφείλω να επαναλάβω ότι ο πολιτισμός χρειάζεται χρήματα. Η πολιτεία και μόνο δεν αρκεί να στηρίξει τον πολιτισμό. Χρειάζονται και οι ιδιωτικοί πόροι. Οι χορηγοί, με την συμβολή τους, βοηθούν πάρα πολύ. Το γεγονός της ανακαίνισης της βιβλιοθήκης μάς δίνει έναν αισιόδοξο τόνο και μας ενθαρρύνει σε αυτή την προσπάθεια για την ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς».

Καλύπτονται βιβλιογραφικά οι τομείς της Αρχαιολογίας, της Ιστορίας της Τέχνης, των Αρχαίων Θρησκειών και της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας, καθώς και της Αρχαίας Ελληνικής και της Λατινικής Γραμματείας. Μοναδικής αξίας αρχειακό υλικό αποτελούν τα «ημερολόγια ανασκαφών» από τις μεγάλες ανασκαφές του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, καθώς και τα πρωτότυπα σχέδια αρχαιολογικών ευρημάτων, φιλοτεχνημένα από δημιουργούς που μεγαλούργησαν στην συνέχεια της καλλιτεχνικής τους διαδρομής.

«Η έννοια της βιβλιοθήκης είναι πολύ συγκινητική», είπε στην ομιλία του ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνης Παπαδημητρίου. «Αποτελεί αρχέτυπο του ελληνικού πολιτισμού, που πρώτος ανακάλυψε την έννοια της βιβλιοθήκης. Υπάρχουν διαφόρων ειδών βιβλιοθήκες, ανάμεσά τους περίφημες, όπως της Αλεξάνδρειας και του Παρισιού. Αλλά βιβλιοθήκες, όπως αυτή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, αποτελούν εργαλεία δουλειάς και θα είναι πάντα απαραίτητες.

Όπως δήλωσε ο υπουργός Πολιτισμού, «είναι θετικό το γεγονός ότι ανασκευάστηκε και εκσυγχρονίστηκε η Βιβλιοθήκη του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου,

Όπως το ραδιόφωνο δεν εξαφάνισε τις εφημερίδες και η τηλεόραση δεν εξαφάνισε το ραδιόφωνο, έτσι και το διαδίκτυο δεν θα καταργήσει το βιβλίο», παρατήρησε ο

Ειδήσεις του Ιδρύματος

19

Τα εγκαίνια της Βιβλιοθήκης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου ΤΗΣ ΛΉΔΑΣ ΜΠΟΥΖΆΛΗ

Γενική άποψη του χώρου της Βιβλιοθήκης από το πατάρι

πρόεδρος του Ιδρύματος. «Δεν θα γίνουν όλα τα βιβλία ηλεκτρονικά. Αναρίθμητοι είναι οι άνθρωποι που απολαμβάνουν την αφή και την μυρωδιά του βιβλίου. Ένθερμα, πράγματι, αποδεχθήκαμε την πρόταση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, όχι μόνο γιατί το Μουσείο είναι αρωγός μας σε διάφορα προγράμματα που αναλαμβάνουμε στον τομέα του πολιτισμού, αλλά και γιατί η χορηγία αυτή αποτελεί και φόρο τιμής σε αυτόν τον χώρο, που ανακαινίστηκε με πρωτοβουλία της πολιτείας». Ο Αντώνης Παπαδημητρίου κατέληξε ευχαριστώντας τον αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Στάικο, στο πρόσωπο του οποίου, όπως είπε, το Ίδρυμα βρήκε «καλό αρωγό». Η βιβλιοθήκη αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της ιστορίας του Μουσείου και ένα από τα βασικά εσωτερικά όργανα του οργανισμού του, τόνισε ο Νίκος Καλτσάς, διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. «Παραμένει πιστή στο γράμμα και το πνεύμα του πρώτου κανονισμού λειτουργίας της, του 1893, που όριζε ότι ο σκοπός της είναι εκπαιδευτικός και βασική αποστολή της, μεταξύ άλλων, ‘‘η ανάπτυξις έρωτος προς τας Καλάς Τέχνας’’. Η οργάνωση, ο πλούτος και η τεκμηρίωσή της την καθιστούν σχολείο για την αρχαιολογική έρευνα. Υποδέχεται πληθώρα ερευνητών. Περιλαμβάνει περίπου είκοσι χιλιάδες τίτλους, ανάμεσά τους και σπάνιους, όπως οι σημειώσεις του Σλήμαν για τις ανασκαφές στην Τροία και την Τίρυνθα, τα ημερολόγια μεγάλων ανασκαφών, καθώς και σχέδια ευ-

ρημάτων. Το Μουσείο βρήκε αρωγό στο όραμά του το Ίδρυμα Ωνάση, το οποίο αντιμετώπισε ένθερμα το αίτημά του για ανακαίνιση. Με σεβασμό στην ιστορία του κτηρίου, υψηλή αισθητική, άνετους χώρους και υποβλητική ατμόσφαιρα, η βιβλιοθήκη παραδίδεται στην επιστημονική κοινότητα», κατέληξε ο Νίκος Καλτσάς.

Ειδήσεις του Ιδρύματος

20

Τα εγκαίνια της Βιβλιοθήκης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου ΤΗΣ ΛΉΔΑΣ ΜΠΟΥΖΆΛΗ

ριστερά: Το ανοικτόχρωμο ξύλο σφενδάμου, το γυαλί και ο άπλετος φυσικός και τεχνητός φωτισμός δημιουργούν ένα ξεκούραστο περιβάλλον μελέτης Επάνω: Στιγμιότυπο από την ομιλία του προέδρου του Ιδρύματος στα εγκαίνια της Βιβλιοθήκης Κάτω: Ο Αντώνης Παπαδημητρίου, ο Μιχάλης Λιάπης και ο Νίκος Καλτσάς προσέρχονται στην εκδήλωση των εγκαινίων

Σε γυάλινες προθήκες παρουσιάζονται οι σπάνιες εκδόσεις

Ο αρχιτέκτονας Κωνσταντίνος Στάικος με τον Μιχάλη Λιάπη, τον Νίκο Καλτσά και τον Αντώνη Παπαδημητρίου

Ειδήσεις του Ιδρύματος

21

Επίσκεψη Ελλήνων φοιτητών στην έδρα του Ιδρύματος Ωνάση στο Βαντούζ ΤΗΣ ΛΉΔΑΣ ΜΠΟΥΖΆΛΗ

Στιγμιότυπο από την ενημέρωση της ομάδας φοιτητών του Οικονομικο Πανεπιστημίου στα γραφεία του Ιδρύματος Ωνάση στο Βαντούζ

Τους φοιτητές του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών στην Διοίκηση Υπηρεσιών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών υποδέχθηκε πρόσφατα το Ίδρυμα Ωνάση, κατά την διάρκεια επίσημης επίσκεψης στην έδρα του στο Βαντούζ του Λιχτενστάιν. Τους σαράντα φοιτητές της Τέταρτης Σειράς του Προγράμματος συνόδευαν ο διευθυντής του Προγράμματος, καθηγητής Γεώργιος Σιώμκος, και ο καθηγητής Περικλής Λύτρας, διδάσκων τα μαθήματα Τουρισμού, ο οποίος έχει διατελέσει και υπότροφος του Ιδρύματος. Οι εκπρόσωποι του Ιδρύματος υποδέχθηκαν την ελληνική αποστολή και μίλησαν στους μεταπτυχιακούς φοιτητές για τις δραστηριότητες του Ιδρύματος Ωνάση. Ο διευθυντής του γραφείου έκανε μια παρουσίαση του πριγκιπάτου, της ιστορίας του, της οικονομίας του, αλλά και των προβλημάτων που αντιμετωπίζει. Μετά τον μπουφέ που προσέφεραν οι υπεύθυνοι του Ιδρύματος, δόθηκε στους επισκέπτες η ευκαιρία να συζητήσουν σχετικά με το έργο του Ιδρύματος και τις οικονομικές δραστηριότητες του Λιχτενστάιν. Ακολούθησε επίσκεψη στο Εθνικό Μουσείο του Λιχτενστάιν στο Βαντούζ και περιήγηση στην πρωτεύουσα του κρατιδίου. Εκτός από το Βαντούζ, η εκπαιδευτική εκδρομή των φοιτητών στο εξωτερικό περιλάμβανε επίσκεψη στην Ζυρίχη και την Λουκέρνη της Ελβετίας, καθώς και στο Σάλτσμπουργκ και την Βιέννη της Αυστρίας.

Αναμνηστική φωτογραφία της αποστολής των μεταπτυχιακών φοιτητών στο Βαντούζ

Ειδήσεις του Ιδρύματος

22

Μολόρα Mια αφρικανική παράσταση βασισμένη στην Ορέστεια

Στιγμιότυπο από την ενημέρωση της ομάδας φοιτητών του Οικονομικο Πανεπιστημίου στα γραφεία του Ιδρύματος Ωνάση στο Βαντούζ

Σε μια νοτιοαφρικανική αίθουσα, παρούσες για να καταθέσουν στην Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης, η Κλυταιμνήστρα και η Ηλέκτρα, μητέρα και κόρη, θύτης και θύμα, αντιμετωπίζουν η μία την άλλη προσπαθώντας να συμφιλιωθούν με το βίαιο παρελθόν τους. Η Νοτιοαφρικανή σκηνοθέτρια Γιαέλ Φάρμπερ μετέφερε την τραυματική εμπειρία του «απαρτχάιντ» και της κληρονομιάς του στο σήμερα μέσω της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, παρουσιάζοντας την παράσταση Μολόρα, η οποία ανέβηκε στα τέλη Μαΐου στην Αθήνα, στο Θέατρο Δημήτρης Χορν, με χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση. «Μολόρα» στην διάλεκτο Sesotho σημαίνει στάχτη, τέφρα. Στο έργο, η Ηλέκτρα πιστεύει ότι η στάχτη είναι το καμένο λείψανο του αδελφού της του Ορέστη, που εδώ συμβολίζει τα απομεινάρια ενός αφανισμένου έθνους. Καθοριστικό στοιχείο της παράστασης, το στοιχειωμένο τραγούδι από τον χορό των γυναικών της φυλής των Xhosa: «Τι είναι ενοχή; Τι είναι μνήμη;» τραγουδούν. «Τι είναι πόνος; Αυτά που με ξυπνούν το βράδυ. Την ημέρα παρακολουθώ αυτά που έχω κάνει. Το βράδυ όμως ονειρεύομαι…» Το έργο παρουσιάστηκε αρχικά στο Market Theatre του Γιοχάνεσμπουργκ και στο θέατρο Πλέυχάους της Οξφόρδης τον Ιούνιο του 2007, στο πλαίσιο του Προγράμματος Ωνάση για Παραστάσεις Αρχαίου Δράματος στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

«Η παράσταση αυτή είναι τόσο συνταρακτική ώστε γίνεται συχνά αβάσταχτη», έγραψε ο κριτικός των Times Σαμ Μάρλοου. «Είναι επίσης ένα θέαμα μοναδικής δυναμικής, θεμελιακά θεατρικό, μυσταγωγικά τελετουργικό και, οπωσδήποτε, βαθιά ανθρωπιστικό. Ωμό και χωρίς περιστροφές, απαιτεί την αναπόσπαστη προσοχή μας ακόμη και όταν γίνεται φρικιαστικό». Βασισμένο κυρίως στην Ορέστεια του Αισχύλου, αλλά και με στοιχεία από τον Σοφοκλή, η παράσταση της Φάρμπερ μεταφέρει αριστουργηματικά τον αιματηρό κύκλο εκδίκησης από το παλάτι των Ατρειδών στα περίχωρα της μετα-απαρτχάιντ Νότιας Αφρικής. Τον χορό, που κρατά τον ρόλο του μάρτυρα στην δικαστική ακρόαση, υποδύονται μέλη της καλλιτεχνικής ομάδας Ngqoko ― γυναίκες (και ένας άνδρας) της φυλής Xhosa, που ντύνουν με τις απόκοσμες φωνές τους το δράμα. Ήχοι από τουμπελέκια και καμπάνες αναμειγνύονται αντιστικτικά με αλαλαγμούς, τριγμούς και βογκητά. Στην σκηνή υπάρχουν μερικές καρέκλες και δύο τραπέζια. Στο κέντρο της, ένας τάφος. Εκεί, η λευκή γαιοκτήμονας Κλυταιμνήστρα (Ντόροθυ Αν Γκουλντ), φορώντας ένα λεκιασμένο πορφυρό φόρεμα και σκονισμένες γαλότσες, έρχεται αντιμέτωπη με την κόρη της την Ηλέκτρα (Τζαμπουλίλε Τσαμπαλάλα). Η Φάρμπερ, με τρομακτική σφοδρότητα, μας δείχνει πού μπορεί να οδηγήσει η δίψα για εκδίκηση. Η Κλυταιμνήστρα, κραδαίνοντας μιαν αξίνα, βγάζει μια τρομερή κραυγή: έχοντας βρει τον σύζυγό της δολοφονημένο

Ειδήσεις του Ιδρύματος

23

Μολόρα Mια αφρικανική παράσταση βασισμένη στην Ορέστεια

Η σκηνοθέτρια Γιαέλ Φάρμπερ

και αναζητώντας απελπισμένα τον Ορέστη, βασανίζει με οικτρό τρόπο την κόρη της, εκείνη την οποία σφιχταγκάλιαζε μόλις πριν από λίγα λεπτά. Ιδρωμένη, ασταθής, γρυλίζοντας μάλλον παρά μιλώντας, είναι ανελέητη: η οργή την έχει μετατρέψει σε ανθρώπινο κτήνος. Η Ηλέκτρα, αρχικά ένα τρομαγμένο παιδί, κατόπιν μια ταπεινωμένη κι ωστόσο γεμάτη αξιοπρέπεια νέα γυναίκα, αρχίζει σταδιακά και εκείνη να γίνεται αυτό που απεχθάνεται περισσότερο από καθετί. «Έγινες σαν εμένα. Επέλεξες την κατάρα», την προειδοποιεί η Κλυταιμνήστρα. «Είναι σχεδόν αβάσταχτο. Κι όμως, ενέχει και πολλή ομορφιά, όπως, για παράδειγμα, όταν ο Ορέστης (Σαντίλε Ματσένι) συναντιέται και πάλι με την αδελφή του ή, ακόμη, στο οδυνηρά ελπιδοφόρο κλείσιμο του έργου, όπου στάχτη πέφτει σιωπηλά στους ώμους της οικογένειας: η οργή τους έχει επιτέλους κατευναστεί. Πρόκειται για τέχνη με κότσια. Δεν βρίσκω λόγια για να την εξυμνήσω όπως της αρμόζει», καταλήγει η κριτική των Times.

Η λευκή Κλυταιμνήστρα και η μαύρη Ηλέκτρα, μητέρα και κόρη, θύτης και θύμα

Ειδήσεις του Ιδρύματος

24

Εικαστικό γεγονός της πόλης, ο φωτισμός του κτηρίου της λεωφόρου Αμαλίας ΤΗΣ ΛΉΔΑΣ ΜΠΟΥΖΆΛΗ

ο «εσωστρεφές» και «στριμωγμένο» κτήριο αναδεικνύεται με τον εντυπωσιακό φωτισμό του σε εικαστικό γεγονός της πόλης

ΜΕ ΕΝΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΟ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΠΛΑΙΣΙΩΘΗΚΕ Η ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΙΔΡΥΜΑ ΩΝΑΣΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΡΟΥ ΓΡΑΦΕΙΩΝ ΕΠΙ ΤΗΣ ΛΕΩΦΟΡΟΥ ΑΜΑΛΙΑΣ 14 ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΣΧΕΔΙΑΣΕ Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΟΜΠΑΖΗΣ ΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ’70. Η ανακαίνιση του κτηρίου προς εκμετάλλευση οδήγησε στην πρωτοβουλία για φωτισμό της πρόσοψής του. Το έργο ανατέθηκε στην Ελευθερία Ντεκώ, με την προτροπή να δουλέψει ελεύθερα και δημιουργικά, στηριζόμενη στην πιο σύγχρονη αντίληψη της τέχνης. Αποτέλεσμα: η δημιουργία του πρώτου βίντεο αρτ πόλης και μια ουσιαστική παρέμβαση στον αστικό ιστό. παράλληλα, μια προτροπή ενάντια στην κοινοτοπία που μας περιβάλλει. Τα εγκαίνια του φωτισμού του κτηρίου έγιναν στις 23 Σεπτεμβρίου 2008 και στην εκδήλωση παρέστησαν ο γενικός γραμματέας της Βουλής των Ελλήνων Νικόλαος Στεφάνου, ο δήμαρχος Αθηναίων Νικήτας Κακλαμάνης, η κόρη του Αλέξανδρου Τομπάζη, τα μέλη του Δ.Σ. του Ιδρύματος Ωνάση Γιάννης Ιωαννίδης, Παύλος Ιωαννίδης, Απόστολος Ζαμπέλας και Μαριάννα Μόσχου, η Αλεξάνδρα Παπαδημητρίου και πολλοί δημοσιογράφοι. Η βραβευμένη με το βραβείο Emmy για τους φωτισμούς της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, Ελευθερία Ντεκώ, σπούδασε Αγγλική Φιλολογία και Κλασικό Χορό. Ξεκίνησε να χορεύει στην Λυρική

Σκηνή και έφυγε για μεταπτυχιακές σπουδές στην Νέα Υόρκη. Για να φωτίσει τις δικές της παραστάσεις χορού, πήρε το μάθημα «Σχεδιασμός Φωτός», εντυπωσιάστηκε από τις δυνατότητες του μέσου και αφοσιώθηκε τελικά στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Έκτοτε έχει συνεργαστεί με πλήθος σκηνοθέτες και θεατρικές σκηνές στο ανέβασμα εκατοντάδων παραστάσεων. «Η αγάπη μου είναι να ζωγραφίζω με φως. Τι χαρά να ζωγραφίζω με φως την πόλη μου!», είπε με ενθουσιασμό η Ελευθερία Ντεκώ και εξέφρασε τις θερμές ευχαριστίες της προς το Ίδρυμα Ωνάση για την ευκαιρία αλλά και την απόλυτη ελευθερία που της έδωσε, ώστε να υλοποιήσει την ιδέα της. Το εξαώροφο κτήριο στον αριθμό 14 της λεωφόρου Αμαλίας, το οποίο μέχρι πρόσφατα στέγαζε τα γραφεία της Εθνικής Τράπεζας και προηγουμένως της Ε.Τ.Ε.Β.Α., κατασκευάστηκε το 1976. Κτήριο «εσωστρεφές» το χαρακτήρισε η Ελευθερία Ντεκώ, «στριμωγμένο» ανάμεσα σε δύο άλλα, διαφορετικού στυλ. Υπήρξε καινοτόμο στην εποχή του, καθώς οι εξωτερικές του όψεις είναι κατασκευασμένες από γυαλί, τάση η οποία επεκτάθηκε μετά την δεκαετία του ’70 σε πολλά άλλα κτήρια της Αθήνας. «Η διάταξη των παραθύρων του σχηματίζει έναν κάνναβο, τέσσερα επί πέντε, πράγμα που μου έφερε στον νου το σκάκι ή την ντάμα», εξήγησε η καλλιτέχνις. «Σκέφτηκα όμως ότι τα πιόνια δεν είναι στατικά, έχουν

Ειδήσεις του Ιδρύματος

25

Εικαστικό γεγονός της πόλης, ο φωτισμός του κτηρίου της λεωφόρου Αμαλίας ΤΗΣ ΛΉΔΑΣ ΜΠΟΥΖΆΛΗ

Χάρις στις εναλλαγές του φωτισμού, οι διαβάτες αντικρύζουν ένα διαφορετικό κτήριο κάθε φορά που περνούν

Παιχνίδια με το φως σε μια γυάλινη «σκακιέρα»

κίνηση». Έτσι κατέληξε στον φωτισμό του κτηρίου εσωτερικά, πίσω από τα τζάμια, με φως που εναλλάσσεται και δημιουργεί διάφορα σχήματα στην πρόσοψη. Για τις ανάγκες των εγκαινίων, σχεδιάστηκε ένα πρόγραμμα φωτισμού διάρκειας επτά λεπτών, με αποχρώσεις του μωβ, του μπλε, του πορτοκαλί και του λευκού. Όμως, οι δυνατότητες για να παίξει και να δημιουργήσει κανείς με το φως είναι πάρα πολλές, όπως εξήγησε η Ελευθερία Ντεκώ. Έτσι, ο διαβάτης της λεωφόρου Αμαλίας θα βλέπει κάθε φορά που περνά και ένα διαφορετικό κτήριο: ένα κτήριο που ευτύχησε τόσο χάρις στον δημιουργό του όσο και χάρις στους ιδιοκτήτες του…

«Δεν μιλάμε απλώς για τον φωτισμό ενός κτηρίου, αλλά για την αναβάθμιση του αισθητικού ορίζοντα της πόλης», είπε ο δήμαρχος Αθηναίων Νικήτας Κακλαμάνης. «Το κτήριο αυτό μπορεί να έχει ζωή τριάντα χρόνων. με τον φωτισμό του όμως από την Ελευθερία Ντεκώ, μπορούμε να μιλάμε για ένα νέο κτήριο. Αναδεικνύεται με τον πιο επιτυχημένο τρόπο η αρχιτεκτονική σύλληψη και η εικαστική αξία του φωτός». Ο Νικήτας Κακλαμάνης ευχαρίστησε το Ίδρυμα Ωνάση για την πρωτοβουλία του και ανακοίνωσε ότι ο Δήμος Αθηναίων θα μιμηθεί το παράδειγμά του και θα αναλάβει την ανάδειξη με φωτισμό και άλλων κτηρίων της Αθήνας. «Εσείς κάνατε την αρχή, ο Δήμος θα αναλάβει την συνέχεια», τόνισε ο δήμαρχος Αθηναίων. Η εκδήλωση των εγκαινίων ολοκληρώθηκε με ένα μουσικό χάπενινγκ του κουιντέτου τζαζ του Δημήτρη Βασιλάκη, σαξοφωνίστα, συνθέτη και μέλους του Συνδέσμου Υποτρόφων.

Με την απόκτηση του μεγάρου στον αριθμό 14 της λεωφόρου Αμαλίας, το Ίδρυμα βρέθηκε μπροστά στο πρόβλημα του φωτισμού, που θα αναδείκνυε το κτήριο με τον καλύτερο τρόπο. «Μας προκάλεσε σαν τα παιδιά που σχεδιάζουν γκράφιτι, τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις είναι πολύ επιτυχημένα», είπε ο Αντώνης Παπαδημητρίου. «Θελήσαμε να προτείνουμε κάτι αντίστοιχο και οδηγηθήκαμε στην έννοια του παλίμψηστου, της επιφάνειας που ξαναγράφεται πολλές φορές. Απευθυνθήκαμε στην Ελευθερία Ντεκώ και η πρότασή της για κινούμενο φωτισμό είναι ουσιαστικά βίντεο αρτ, το πρώτο βίντεο αρτ πόλης, και αποτελεί μια εικαστική παρέμβαση στον αστικό ιστό της Αθήνας».

Ειδήσεις του Ιδρύματος

26

Εικαστικό γεγονός της πόλης, ο φωτισμός του κτηρίου της λεωφόρου Αμαλίας ΤΗΣ ΛΉΔΑΣ ΜΠΟΥΖΆΛΗ

Επάνω αριστερά: Η Ελευθερία Ντεκώ Επάνω δεξιά: Στιγμιότυπο από τον χαιρετισμό του Νικήτα Κακλαμάνη στην συνέντευξη Τύπου Κάτω αριστερά: Η ομάδα των επισήμων παρατηρεί τον φωτισμό του κτηρίου από το απέναντι πεζοδρόμιο της λεωφόρου Αμαλίας Κάτω δεξιά: Ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος του Ιδρύματος, με την Ελευθερία Ντεκώ, τον δήμαρχο Αθηναίων και προσκεκλημένους

Ειδήσεις του Ιδρύματος

27

Xορηγία προς το Ερευνητικό Κέντρο ΓΑΙΑ για την πρόληψη και την θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ

Σχηματική αναπαράσταση της Πρόδρομης Πρωτεΐνης του Αμυλοειδού Πεπτιδίου (Amyloid Precursor Protein, APP)

Σχηματική αναπαράσταση του σχηματισμού αμυλοειδών πλακών (σχετιζόμενων με την εμφάνιση της νόσου Αλτσχάιμερ) που προκύπτουν από την συσσωμάτωση του Αβ

Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι μια προοδευτική εγκεφαλική διαταραχή, η οποία σταδιακά καταστρέφει την μνήμη ενός ατόμου και την ικανότητά του να μαθαίνει, να κρίνει, να επικοινωνεί και να εκτελεί καθημερινές δραστηριότητες. Καθώς εξελίσσεται η νόσος, τα άτομα είναι δυνατόν να βιώσουν διάφορες αλλαγές στην προσωπικότητα και την συμπεριφορά τους, όπως ανησυχία, δυσπιστία ή ταραχή, καθώς και πλάνη ή παραισθήσεις.

διάρκεια της ασθένειας κυμαίνεται από τρία έως είκοσι χρόνια. Οι περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν την μνήμη και την ικανότητα σκέψης επηρεάζονται πρώτα, αλλά με την πρόοδο της ασθένειας εγκεφαλικά κύτταρα νεκρώνονται και σε άλλες περιοχές.

Σημαντική έρευνα στον τομέα της πρόληψης και της θεραπείας της νόσου πραγματοποιεί από το 2003 το Εργαστήριο Βιοαναλυτικής Χημείας του Ερευνητικού Κέντρου ΓΑΙΑ, το οποίο ιδρύθηκε το 2001 από το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. Στο πλαίσιο των κοινωφελών δραστηριοτήτων του, το Ίδρυμα Ωνάση προέβη το 2006 σε χορηγία ποσού ύψους 200.000 ευρώ, η οποία, σε συνδυασμό με χορηγία από ευρωπαϊκούς πόρους, κατέστησε δυνατή την αγορά ενός οργάνου φασματομετρίας μάζας, απαραίτητου για την επιστημονική έρευνα σχετικά με την νόσο Αλτσχάιμερ. Περισσότεροι από 5 εκατομμύρια άνθρωποι έχει διαγνωστεί ότι πάσχουν από Αλτσχάιμερ στις Η.Π.Α. Ο αριθμός αυτός περιλαμβάνει 4,9 εκατομμύρια άτομα ηλικίας άνω των 65 χρόνων και 200.000 με 500.000 άτομα κάτω των 65 με πρώιμο Αλτσχάιμερ ή άλλους τύπους άνοιας. Τα άτομα με Αλτσχάιμερ πεθαίνουν κατά μέσον όρο τέσσερα με έξι χρόνια μετά την διάγνωση, αλλά η

Σταδιακά, ένα άτομο με Αλτσχάιμερ θα χρειαστεί πλήρη βοήθεια για βασικές λειτουργίες. Εάν το άτομο δεν πάσχει από άλλες σοβαρές νόσους, η απώλεια της εγκεφαλικής λειτουργίας αποκλειστικά θα οδηγήσει σε θάνατο. Την στιγμή της διάγνωσης το άτομο μπορεί να μη βρίσκεται στο πρώιμο στάδιο Αλτσχάιμερ, αλλά η νόσος να έχει προχωρήσει. Για τον λόγο αυτόν, είναι εξαιρετικά σημαντική η ανεύρεση έγκυρων και ευαίσθητων διαγνωστικών μεθόδων παράλληλα με τα θεραπευτικά μέσα, ώστε η νόσος να αντιμετωπίζεται προτού συμβεί εκτεταμένη ζημιά στον εγκέφαλο. Οι επιπτώσεις της νόσου δεν αφορούν μόνο τον πάσχοντα, αλλά και τον οικογενειακό του περίγυρο. Με την πρόοδο της ασθένειας δημιουργείται φυσική, συναισθηματική και οικονομική πίεση στο περιβάλλον του πάσχοντα, το οποίο αναλαμβάνει ευθύνες που σχετίζονται με την ικανοποίηση φυσικών αναγκών, την διαχείριση καθημερινών δραστηριοτήτων και την λήψη σημαντικών ιατρικών και νομικών αποφάσεων. Αλλά και για την κοινωνία το τίμημα της νόσου είναι ιδιαίτερα βαρύ, δεδομένου ότι τα άμεσα και έμμεσα κόστη των περίπου

Ειδήσεις του Ιδρύματος

28

Xορηγία προς το Ερευνητικό Κέντρο ΓΑΙΑ για την πρόληψη και την θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ

Εξωτερική άποψη του Ερευνητικού Κέντρου ΓΑΙΑ του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, όπου στεγάζεται το Βιοαναλυτικό Εργαστήριο

Υγρός χρωματογράφος υπερυψηλής απόδοσης συζευγμένος με φασματόμετρ μάζας με υβριδικό αναλυτή τετραπόλου – χρόνου πτήσης ιόντων (Quadrupole – Time of Flight, Q-TOF)

5 εκατομμυρίων πασχόντων στις Η.Π.Α. ανέρχονται στα 148 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, ενώ προβλέπεται πως, όταν το σύνολο του παρόντος νηπιακού πληθυσμού θα είναι άνω των 65 χρόνων, ο αριθμός των πασχόντων θα εκτιναχθεί σε επίπεδα που ενδεχομένως θα υπερβαίνουν την ικανότητα απορρόφησης του πρόσθετου κόστους.

υπάρχει φυσιολογικά στον υγιή εγκέφαλο και λειτουργεί ως αμυντικός μηχανισμός ενάντια στις δραστικές μορφές οξυγόνου (ROS). Κυτταρικές ή/και μακρομοριακές δυσλειτουργίες μπορούν όμως να πυροδοτήσουν τον μετασχηματισμό του σε τοξικά πρωτοϊνώδη ενδιάμεσα είδη, τα οποία μετατρέπονται σε ώριμες ίνες και τελικά πλάκες (αμυλοείδωση). Το οξειδωτικό στρες και η απορρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος είναι οι κύριοι μηχανισμοί που έχουν προταθεί για την εξήγηση της νευροτοξικότητας του Αβ. Για τον λόγο αυτόν, οι θεραπευτικές προσεγγίσεις που έχουν επιστρατευτεί μέχρι στιγμής στην μάχη κατά της νόσου Αλτσχάιμερ περιλαμβάνουν κυρίως αντιοξειδωτικά, στοχεύοντας στην εξουδετέρωση των ROS.

Δυστυχώς, προς το παρόν δεν υπάρχει θεραπεία για την νόσο, αλλά λόγω της εκτεταμένης έρευνας στον τομέα υπάρχουν μέσα αντιμετώπισης των συμπτωμάτων. Ωστόσο, η συνεχής δημογραφική ροπή του πληθυσμού προς μεγαλύτερες ηλικίες έχει οδηγήσει σε αυξανόμενη συχνότητα χρόνιων ασθενειών που σχετίζονται με την γήρανση σε όλες τις εκβιομηχανισμένες κοινωνίες. Λαμβάνοντας υπόψη τα προαναφερθέντα, η ανεύρεση ευαίσθητης διαγνωστικής μεθόδου, ταυτόχρονα με την έρευνα για προληπτικούς ή/και θεραπευτικούς παράγοντες, επιτάσσεται ως προτεραιότητα. Παρότι πολλές υποθέσεις έχουν προταθεί για να διαλευκάνουν τον μηχανισμό της νόσου, η αιτία της παραμένει άγνωστη. Η επικρατούσα υπόθεση επικεντρώνεται στις πλάκες AD που περιέχουν το βήτα αμυλοειδές πεπτίδιο (Αβ), το οποίο προέρχεται από την πρωτεολυτική διάσπαση της Πρόδρομης Πρωτεΐνης του Αμυλοειδούς (ΑΡΡ) ύστερα από υδρόλυση με διαφορετικούς τύπους ενζύμων που ονομάζονται σεκρετάσες. Το Αβ

Υπάρχουν ερευνητικές εργασίες που συσχετίζουν τις καρδιαγγειακές νόσους με την εγκεφαλική δυσλειτουργία. Οι παράγοντες κινδύνου που έχουν προταθεί για τις καρδιαγγειακές και εγκεφαλοαγγειακές νόσους, όπως η ολική χοληστερόλη, η υπέρταση, η αθηροσκλήρυνση και ο γονότυπος της απολιποπρωτεΐνης Ε4, έχουν προταθεί ως παράγοντες κινδύνου και για την άνοια. Πιο συγκεκριμένα, οι ομοιότητες μεταξύ των νευροεκφυλιστικών νόσων και της αθηροσκλήρυνσης δικαιολογούνται περαιτέρω από την παρατήρηση ότι και στις δύο περιπτώσεις οι νόσοι επάγονται από ισχαιμική βλάβη και συνεπάγονται μεταβολές σε μεταβολικές οδούς που ενεργοποιούν τον πυρηνικό παράγοντα κΒ, ρυθμιστι-

Ειδήσεις του Ιδρύματος

29

Xορηγία προς το Ερευνητικό Κέντρο ΓΑΙΑ για την πρόληψη και την θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ

Υγρός χρωματογράφος υψηλής απόδοσης συζευγμένος με φασματόμετρ μάζας με αναλυτή τριπλού τετραπόλου (Triple Stage Quadrupole – TSQ)

Αέριος χρωματογράφος συζευγμένος με φασματόμετρο μάζας με αναλυτή παγίδας ιόντων

κούς αυξητικούς παράγοντες και αντιαποπτωτικούς παράγοντες. Παράλληλα, ανάλογοι δείκτες με αυτούς που παρατηρούνται κατά την νόσο Αλτσχάιμερ αυξάνονται και κατά την αθηροσκλήρυνση. Η συσχέτιση αυτή μπορεί να σηματοδοτεί μια κοινή στρατηγική προληπτικής ή/και θεραπευτικής προσέγγισης για τις δύο νόσους. Δεδομένης της αποδεδειγμένης θετικής επίδρασης βιοδραστικών συστατικών που απομονώνονται από την ελιά στην αθηροσκλήρυνση κρίνεται σκόπιμο να ελεγχθεί η δράση τους και στην περίπτωση της νόσου Αλτσχάιμερ.

αντιοξειδωτικά, τα διατροφικής προελεύσεως λιπαρά οξέα και τα άλλα θρεπτικά συστατικά έχουν θετική επίδραση σε περιπτώσεις άνοιας, ιδίως δε η μεσογειακή δίαιτα, η οποία έχει συσχετιστεί με αξιοσημείωτη μείωση του κινδύνου για AD. Φυτά που περιέχουν αντιοξειδωτικά και φυτοοιστρογόνα, και πιο συγκεκριμένα ουσίες με φαινολικές δομές, όπως η α-τοκοφερόλη (βιταμίνη Ε) και η 17β-οιστραδιόλη, έχουν χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση διανοητικών διαταραχών, όπως η AD. In vitro μελέτες και επιδημιολογικές έρευνες έχουν δείξει την θετική επίδραση των πολυφαινολών που εκχυλίζονται από φυσικές πηγές κατά της εμφάνισης διαταραχών που σχετίζονται με την ηλικία, όπως είναι η άνοια.

Δεδομένης της προτεινόμενης συσχέτισης μεταξύ του οξειδωτικού στρες, της φλεγμονώδους απόκρισης και του Αλτσχάιμερ, όπως προαναφέρθηκε, ως θεραπευτικές προσεγγίσεις ενάντια στην νόσο αυτήν έχουν χρησιμοποιηθεί αντιοξειδωτικοί και αντιφλεγμονώδεις παράγοντες. Άλλοι θεραπευτικοί τρόποι περιλαμβάνουν την αναστολή σχηματισμού του Αβ με αναστολή της συσσωμάτωσης του Αβ. Η τελευταία προσέγγιση περιλαμβάνει την πρόσδεση μικρών μορίων ή συνθετικών πεπτιδίων στο Αβ, τα οποία σταθεροποιούν την δομή του και θεωρούνται έτσι δυνητικοί αναστολείς της αμυλοείδωσης. Επίσης, μεγάλο ενδιαφέρον έχει προσελκύσει ο ρόλος της δίαιτας, και ιδιαίτερα της μεσογειακής, για την πρόληψη διαφόρων τύπων άνοιας, λόγω της συσχέτισής της με τους προαναφερθέντες παράγοντες κινδύνου. Τα

Σε αυτή την μελέτη έγινε αξιολόγηση βιοδραστικών συστατικών απομονωμένων από φυτά της ελληνικής χλωρίδας (όπως η ελευρωπαΐνη, η υδροξυτυροσόλη και το ελινολικό οξύ που απομονώνονται από το ελαιόδενδρο [Olea europaea]), ως προς την ικανότητά τους να μειώνουν ή ακόμη και να αναστέλλουν την συσσωμάτωση του πεπτιδίου Αβ, διαδικασία που εμπλέκεται στην AD, μέσω μη ομοιοπολικών αλληλεπιδράσεων. Επίσης, αξιολογήθηκαν ενδογενή αντιοξειδωτικά, όπως η μελατονίνη. Ο σχηματισμός μη ομοιοπολικών συμπλόκων μεταξύ του Αβ και συγκεκριμένων βιοδραστικών φυτοχημικών προερχόμενων από φυτά ενδημικά της Ελλάδας έχει αξιολογηθεί με χρήση τεχνικών φασματομετρίας μάζας (MS). Η τεχνική αυτή έδειξε ότι τα συ-

Ειδήσεις του Ιδρύματος

30

Xορηγία προς το Ερευνητικό Κέντρο ΓΑΙΑ για την πρόληψη και την θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ στατικά αυτά σχηματίζουν μη ομοιοπολικά σύμπλοκα με το Αβ. Αυτό σημαίνει ότι τα μελετηθέντα αντιοξειδωτικά μπορούν να ακινητοποιήσουν το Αβ σε μια μη τοξική διαμόρφωση και να αναστείλουν τον πολυμερισμό του, δηλαδή την αλληλεπίδρασή του με άλλα μόρια Αβ, εμποδίζοντας έτσι τον σχηματισμό τοξικών αμυλοειδών πλακών. Η πολύ υψηλή ευαισθησία που χαρακτηρίζει τις μεθοδολογίες φασματομετρίας μάζας επιτρέπει επίσης την αναγνώριση πιθανών βιοδεικτών χρήσιμων για την έγκαιρη διάγνωση μιας ασθένειας. Το Βιοαναλυτικό Εργαστήριο του Ερευνητικού Κέντρου ΓΑΙΑ είναι εφοδιασμένο με όλον τον βασικό εξοπλισμό που πρέπει να διαθέτει ένα σύγχρονο εργαστήριο αναλυτικής χημείας. Διαθέτει τρία όργανα φασματομετρίας μάζας: α) όργανο υγρής χρωματογραφίας υπερυψηλής απόδοσης (UPLC) συνδεδεμένο με φασματόμετρο μάζας με υβριδικό αναλυτή τετραπόλου – χρόνου πτήσης (Quadrupole – Time Of Flight, Q-TOF), ο οποίος διαθέτει υψηλή ευαισθησία και επαρκή ακρίβεια μέτρησης μάζας. Το όργανο αυτό, για το οποίο και δόθηκε η χορηγία από το Ίδρυμα Ωνάση, έχει την δυνατότητα να εκτελεί πειράματα MS και MS/MS λόγω της παρουσίας δύο αναλυτών (και κατάλληλη οργανολογία για την ανάλυση δειγμάτων σε νανομοριακή κλίμακα). β) όργανο υγρής χρωματογραφίας υψηλής απόδοσης (HPLC) συνδεδεμένο με φασματόμετρο μάζας με αναλυτή τριπλού τετραπόλου (Triple Quadrupole) που δίνει την δυνατότητα για πειράματα δίδυμης φασματομετρίας μάζας. γ) όργανο αέριας χρωματογραφίας (GC) συνδεδεμένο με φασματόμετρο μάζας με αναλυτή παγίδας ιόντων που δίνει την δυνατότητα για πειράματα (MS/MS)n. Επιπλέον, το εργαστήριο διαθέτει αέριο χρωματογράφο συνδεδεμένο με ανιχνευτή ιονισμού φλόγας και θερμικής αγωγιμότητας, υγρό χρωματογράφο υψηλής απόδοσης συνδεδεμένο με ανιχνευτή υπεριώδους συστοιχίας φωτοδιόδων (Diode Array Detector, DAD), ρομποτικό σύστημα εκχύλισης στερεής φάσης, φασματοφωτόμετρο UV-Vis κ.ά. Διευθυντής του Βιοαναλυτικού Εργαστηρίου είναι ο καθηγητής Ενόργανης Φαρμακευτικής Ανάλυσης δρ Αντώνης Τσαρμπόπουλος, που είναι υπεύθυνος για το ανωτέρω πρόγραμμα, ενώ η υπεύθυνη ερευνήτρια που εργάζεται για το πρόγραμμα αυτό είναι η δρ Φωτεινή Μπαζώτη. Στο Βιοαναλυτικό Εργαστήριο του Ερευνητι-

κού Κέντρου ΓΑΙΑ πραγματοποιείται εκπαίδευση νέων επιστημόνων από συνεργαζόμενα Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα (όπως τα πανεπιστήμια Αθηνών, Πατρών και Θεσσαλονίκης, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο κ.λπ.) σε υπερσύγχρονες τεχνικές που εφαρμόζονται σε έρευνες για την ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον και την μεταξύ τους σχέση.

Εκδήλωση

31

Οι μεταμοσχεύσεις στο Ωνάσειο

Ο Απόστολος Ζαμπέλας, εκπρόσωπος του Ιδρύματος Ωνάση στο Δ.Σ. του νοσοκομείου, ο πρέσβης της Κύπρου Γιώργος Γεωργής και ο πρόεδρος του Ω.Κ.Κ. Ιωάννης Παπαδημητρίου (Φωτογραφία: Σπύρος Μπαμπινιώτης)

Με πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα ξεκίνησε η φετινή χρονιά για το μεταμοσχευτικό πρόγραμμα του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου, γεγονός που αναμένεται να δώσει σημαντική ώθηση στις μεταμοσχεύσεις στην χώρα μας. Συγκεκριμένα, μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2008 στο Ω.Κ.Κ. πραγματοποιήθηκαν συνολικά ένδεκα μεταμοσχεύσεις, εννέα από τις οποίες αφορούν σε καρδιακά μοσχεύματα και δύο σε πνεύμονες. Στην θεαματική αυτή αύξηση καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει η προσφορά μοσχευμάτων από τους Κύπριους αδελφούς μας. Είναι χαρακτηριστικό ότι τέσσερα μοσχεύματα προήλθαν από την Κύπρο κατά το τελευταίο εξάμηνο, από το Παρασκευαΐδειο Νοσοκομείο, καθώς και από το Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας. Σε αναγνώριση της μεγάλης αυτής προσφοράς, το Ω.Κ.Κ. διοργάνωσε εκδήλωση προς τιμήν του πρέσβη της Κύπρου στην Αθήνα, Γιώργου Γεωργή, του διευθυντή του Παρασκευαΐδειου Μεταμοσχευτικού Κέντρου Λευκωσίας, Γιώργου Κυριακίδη, καθώς και του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας, που εκπροσωπήθηκε από τον ιατρό-εντατικολόγο Λάκη Παλάζη. Αναφερόμενος στο Πρόγραμμα Μεταμοσχεύσεων του Ω.Κ.Κ., ο διευθυντής του Προγράμματος Πέτρος Αλιβιζάτος τόνισε ότι μέχρι σήμερα έχουν συνολικά δεχθεί μοσχεύματα εξήντα έξι συνάνθρωποί μας, από του οποίους οι πενήντα οκτώ βρίσκονται εν ζωή. Εντυπωσιακά

είναι τα ποσοστά επιβίωσης για τον πρώτο χρόνο, καθώς φτάνουν το 95%. Το ποσοστό αυτό, όπως είπε ο διευθυντής του Προγράμματος, είναι περίπου 15% υψηλότερο σε σχέση με τα ποσοστά αντίστοιχων κέντρων του εξωτερικού. Ακόμη πιο εντυπωσιακά είναι τα ποσοστά επιβίωσης στην δωδεκαετία, τα οποία φθάνουν το 75%. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, διεθνώς, το ποσοστό επιβίωσης στην δωδεκαετία δεν ξεπερνά το 50%. Επίσης, έχουν πραγματοποιηθεί και πέντε μεταμοσχεύσεις πνεύμονα, από τις οποίες οι τρεις ήταν επιτυχείς. Σημαντικό έργο έχει να επιδείξει το Ω.Κ.Κ. και στην εμφύτευση συσκευών υποστήριξης κυκλοφορίας, οι οποίες είναι γνωστές και ως τεχνητές καρδιές. Όπως είναι γνωστό, είπε ο Πέτρος Αλεβιζάτος, οι συσκευές αυτές δεν υποκαθιστούν την μεταμόσχευση αλλά τοποθετούνται στον ασθενή προκειμένου να επιμηκύνουν την επιβίωσή του έως ότου βρεθεί μόσχευμα. Συνήθως, ο μέσος όρος παραμονής των συσκευών στον ασθενή δεν ξεπερνά τους έξι μήνες, αλλά στην χώρα μας, με το γνωστό πρόβλημα έλλειψης μοσχευμάτων, τέτοιες μηχανικές αντλίες έχουν κρατήσει στην ζωή αρρώστους έως και είκοσι τέσσερις μήνες. Συνολικά, συσκευές υποστήριξης κυκλοφορίας έχουν τοποθετηθεί σε τριάντα οκτώ αρρώστους, οι δεκαεπτά από τους οποίους υποβλήθηκαν τελικά σε μεταμόσχευση. Από αυτούς, είπε ο διευθυντής του προγράμματος, οι δεκαπέντε βρίσκονται

Εκδήλωση

32

Οι μεταμοσχεύσεις στο Ωνάσειο

Ο Απόστολος Ζαμπέλας, εκπρόσωπος του Ιδρύματος Ωνάση στο Δ.Σ. του νοσοκομείου, ο πρέσβης της Κύπρου Γιώργος Γεωργής και ο πρόεδρος του Ω.Κ.Κ. Ιωάννης Παπαδημητρίου (Φωτογραφία: Σπύρος Μπαμπινιώτης)

εν ζωή, ενώ άλλοι δεκατρείς περιμένουν να βρεθεί το σωτήριο μόσχευμα. Ο επίτιμος αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του Ιδρύματος Ωνάση Απόστολος Ζαμπέλας ευχαρίστησε θερμά το Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας για την προσφορά μοσχευμάτων, το Παρασκευαΐδειο Μεταμοσχευτικό Κέντρο, καθώς και όλο το επιστημονικό, νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό του Ω.Κ.Κ. για την συμβολή τους στην σημαντική πρόοδο του μεταμοσχευτικού προγράμματος του νοσοκομείου. Ο Απόστολος Ζαμπέλας αναφέρθηκε στα εντυπωσιακά αποτελέσματα του Ω.Κ.Κ., το πρώτο από τα μεγάλα έργα, όπως είπε, που οραματίστηκε και πραγματοποίησε η διοίκηση του Ιδρύματος. «Χάρις στις επιτυχίες του, από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του, οι Έλληνες ασθενείς αισθάνθηκαν ασφαλείς και έπαψαν να καταφεύγουν για ανάλογες επεμβάσεις στο εξωτερικό», τόνισε. «Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο τώρα, με την ανάπτυξη του προγράμματος του νοσοκομείου για μεταμοσχεύσεις καρδιάς και πνευμόνων». «Ο τομέας της υγείας είχε και έχει προτεραιότητα στον προγραμματικό σχεδιασμό του Ιδρύματος Ωνάση», επεσήμανε ο επίτιμος αντιπρόεδρος. Πρόσφατα, το Ίδρυμα φρόντισε για την ανανέωση ολόκληρου του βιοϊατρικού και τεχνολογικού εξοπλισμού του Ω.Κ.Κ., καθώς και για την αγορά και την τοποθέτηση υπερσύγχρονου αξονικού

τομογράφου. «Το Ίδρυμα», κατέληξε, «στο πλαίσιο των δυνατοτήτων του, θα βρίσκεται πάντα στο πλευρό του νοσοκομείου, ηθικός και υλικός αρωγός των προσπαθειών του για ακόμη μεγαλύτερη ανάπτυξη των προσφερόμενων προγραμμάτων υγείας». Ο πρόεδρος του Ω.Κ.Κ., καθηγητής Ιωάννης Παπαδημητρίου, δήλωσε υπερήφανος για τα επιτεύγματα του προγράμματος μεταμοσχεύσεων και με την σειρά του εξήρε την συμβολή του Ιδρύματος Ωνάση τόσο στην στήριξη του προγράμματος όσο και στην ενίσχυση της λειτουργίας του Ω.Κ.Κ. γενικότερα. Ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η παρέμβαση του προέδρου του Συλλόγου Μεταμοσχευμένων του Ωνασείου, Αντώνη Γιαλελάκη, ο οποίος ευχαρίστησε το προσωπικό του Κέντρου και το Ίδρυμα Ωνάση για τις προσπάθειές τους στην ανάπτυξη του Προγράμματος Μεταμοσχεύσεων. «Οι ευχαριστίες μου αφορούν και όλους τους υπόλοιπους μεταμοσχευμένους στο Κέντρο, με τους οποίους έχουμε δεθεί σαν αδέλφια. Ο κόσμος πρέπει να κατανοήσει ότι η μεταμόσχευση δεν είναι μια απλή ιατρική πράξη, αλλά μια προσφορά αγάπης και ήθους», σημείωσε ο Αντώνης Γιαλελάκης. Κλείνοντας τους χαιρετισμούς ο πρέσβης της Κύπρου Γιώργος Γεωργής ευχαρίστησε την Διοίκηση του Ιδρύματος Ωνάση και του νοσοκομείου για την συνεργασία τους, επισημαίνοντας ότι το Ω.Κ.Κ. έχει συμβάλει δραστικά στην αποκατάσταση της υγείας πολλών Κυπρίων.

Θυγατρικό Ίδρυμα Νέας Υόρκης

33

Ο Μινωικός Κόσμος, θέμα επιστημονικού συνεδρίου

Η έκθεση «Από την Γη του Λαβυρίνθου» πλαισιώθηκε από επιστημονικό συνέδριο για τον Μινωικό Πολιτισμό

Στην έδρα οι εισηγητές (από αριστερά) Τζαίημς Μάλι, Μάλκομ Ουίνερ και Ρόμπερτ Κελ με την συντονίστρια Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη

Mε μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 13 Σεπτεμβρίου 2008 το επιστημονικό συνέδριο για τον Μινωικό Πολιτισμό που διοργάνωσε το θυγατρικό Ίδρυμα Ωνάση στο Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο στην Νέα Υόρκη, με την ευκαιρία της ολοκλήρωσης της έκθεσης «Από την Γη του Λαβυρίνθου: Μινωική Κρήτη, 3000-1100 π.Χ.». Υπό τον τίτλο «Ο Μινωικός Κόσμος: Εξερευνώντας την Γη του Λαβυρίνθου», το συνέδριο προσήλκυσε διακεκριμένους καθηγητές και επιστήμονες από την Ελλάδα και τις Η.Π.Α.

λες δυνάμεις έρχονται και παρέρχονται. Αν αυτό γίνει κατανοητό από αυτούς που βλέπουν την έκθεση, ελπίζω πως θα σκεφτούν λιγάκι ότι καμία δύναμη δεν μπορεί να είναι αιώνια. Αξίζει τον κόπο να δει κανείς πέρα από τα αντικείμενα ως έργα τέχνης».

«Μια θαυμάσια επιστημονική εμπειρία» χαρακτήρισε το συνέδριο ο εκτελεστικός διευθυντής του θυγατρικού Ιδρύματος Ωνάση, πρέσβης Λουκάς Τσίλας, αναφερόμενος στην ανταλλαγή απόψεων που έγινε κατά την διάρκεια των εργασιών του. «Υπήρξαν επιστήμονες που υποστήριξαν ότι ο Μινωικός Πολιτισμός δέχθηκε επιρροές από την Μέση Ανατολή, περίπου 5.500 χιλιάδες χρόνια πριν από την σημερινή εποχή, ενώ υπήρξαν άλλοι που υποστήριξαν ότι βεβαίως υπήρξε μια ανθρώπινη αλληλενέργεια, αλλά και μια ανταλλαγή κινήτρων, καλλιτεχνημάτων, ιδεών, και όχι κατ’ ανάγκην μετανάστευσης ή αποικισμού», είπε χαρακτηριστικά ο Λουκάς Τσίλας. Ο επίτιμος γενικός διευθυντής αρχαιοτήτων, δρ Γιάννης Τζεδάκις, αναφερόμενος στην σημασία της έκθεσης στην σημερινή εποχή, υπογράμμισε ότι «η ιστορία διδάσκει την προσπάθεια των μεγάλων δυνάμεων να είναι μεγάλες δυνάμεις, αλλά δεν ξέρουν ότι οι μεγά-

Την πρώτη ενότητα του συνεδρίου, με συντονίστρια την επιμελήτρια της έκθεσης για τον Μινωικό Πολιτισμό, δρα Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, διευθύντρια της ΚΕ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, απασχόλησαν η μετακίνηση των ανθρώπων, το εμπόριο, η εισαγωγή και η επεξεργασία των μετάλλων στα πρώιμα κυρίως χρόνια της Μινωικής Εποχής, την 3η χιλιετία π.Χ. Ο επίτιμος καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας και επίτιμος διευθυντής της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, δρ Τζαίημς Mάλι, μίλησε για το ξεκίνημα της χρήσης των μετάλλων και την αρχή της ναυτιλίας. Ο καθηγητής του Τμήματος Κλασικών και Ανατολικών Σπουδών του Κολεγίου Χάντερ του Πανεπιστημίου Σίτυ της Νέας Υόρκης, δρ Ρόμπερτ Kελ, αναφέρθηκε στον ρόλο του πολιτισμού τής Teleilat Ghassul στην ανάπτυξη της Κρήτης κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Στην περίπτωση της Κέας υπό το πρίσμα της μινωικής θαλασσοκρατορίας αναφέρθηκε ο δρ Mάλκομ Ουίνερ, πρόεδρος του Ινστιτούτου Προϊστορίας του Αιγαίου με έδρα το Κοννέκτικατ. Η δεύτερη ενότητα επικεντρώθηκε στην αγροτική παραγωγή, την οικονομία και την αρχιτεκτονική της Κρήτης

Θυγατρικό Ίδρυμα Νέας Υόρκης

34

Ο Μινωικός Κόσμος, θέμα επιστημονικού συνεδρίου

Ο εκτελεστικός διευθυντής του θυγατρικού Ιδρύματος Ωνάση Λουκάς Τσίλας απευθύνει χαιρετισμό κατά την έναρξη του συνεδρίου

Το συνέδριο προσήλκυσε διακεκριμένους αρχαιολόγους και άλλους επιστήμονες από την Ελλάδα και τις Η.Π.Α.

κατά την Μινωική Εποχή. Εισηγητές ήταν η ανεξάρτητη ερευνήτρια δρ Ανάγια Σαρπάκη, που μίλησε για την ελιά και το αμπέλι στην μινωική γεωργία, και οι καθηγητές Τζέφρυ Σόoυλς, του τμήματος Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας, εκ των επικεφαλής των ελληνοαμερικανικών ανασκαφών στον Μόχλο της Κρήτης, και Τόμας Μπρόγκαν, διευθυντής του Ινστιτούτου Προϊστορίας του Αιγαίου, οι οποίοι αναφέρθηκαν στην οικονομία του Μόχλου περί το 1500 π.Χ. Επίσης, η καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, δρ Ελένη Μαντζουράνη, μίλησε για την αρχιτεκτονική των μινωικών επαύλεων της Ανατολικής Κρήτης.

αναπληρώτρια καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, αναφέρθηκε στην σχέση της Γαύδου με την Μινωική Κρήτη, ενώ η δρ Τζένιφερ Μούντυ, ερευνήτρια στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Ώστιν, παρουσίασε την επίδραση των κλιματικών συνθηκών στην ζωή της Κρήτης κατά την Εποχή του Χαλκού.

Τις θρησκευτικές δοξασίες των Μινωιτών κάλυψαν τα θέματα της τρίτης ενότητας του συνεδρίου, με συντονιστή τον δρα Γιάννη Τζεδάκι. Η επίτιμη έφορος Αρχαιοτήτων Ηρακλείου Κρήτης δρ Αλεξάνδρα Καρέτσου ανέλυσε την περίπτωση του όρους Γιούκτας, η διευθύντρια της ΚΑ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων για τις Κυκλάδες και την Σάμο, δρ Μαρίζα Μαρθάρη, αναφέρθηκε στα μινωικά θρησκευτικά σύμβολα των Κυκλάδων και ο δρ Τόμας Παλάιμα, καθηγητής Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ώστιν, αναφέρθηκε στην Γραμμική Γραφή Β΄. Στο πλαίσιο της τέταρτης ενότητας του συνεδρίου, ο δρ Γιάννης Τζεδάκις μίλησε για την μινωική νεκρόπολη και βιομηχανική πόλη των Αρμένων, η δρ Κατερίνα Κόπακα,

Θυγατρικό Ίδρυμα Νέας Υόρκης

35

ΩΝΑΣΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ Ν. ΥΟΡΚΗΣ Φθινόπωρο 2008 / Χειμώνας 2009 ΣΥΝΑΥΛΙΑ Πέμπτη 16 Οκτωβρίου 2008 Επιτάφιος: Η ποίηση του Γιάννη Ρίτσου και η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη Πενήντα χρόνια έχουν περάσει από τότε που ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποίησε τον Επιτάφιο του Γιάννη Ρίτσου, αλλάζοντας για πάντα την δική του ζωή αλλά και την ελληνική λαϊκή μουσική. Πράγματι, η ιστορία του Επιταφίου, τόσο ως ποιήματος όσο και ως κύκλου τραγουδιών, καθώς και η πρόσληψή του από διάφορα τμήματα του ελληνικού πληθυσμού, αντανακλούν σε τέτοιο βαθμό την νεοελληνική μεταπολεμική ιστορία, ώστε αξίζει πάντα να τους αφιερώνεται ένα ξεχωριστό κεφάλαιο σε κάθε βιβλίο σχετικό με εκείνη την περίοδο. Ο Ρίτσος ήταν υπερήφανος για το γεγονός ότι το καθεστώς του στρατηγού Μεταξά έκαψε δημοσίως το βιβλίο του, το οποίο, επιπλέον, παρέμεινε στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων επί μεγαλύτερο διάστημα από οποιοδήποτε άλλο κείμενο. Για τον Θεοδωράκη, τα ποιήματα του Επιταφίου όχι μόνον αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για έναν έξοχο κύκλο τραγουδιών, αλλά τον παρότρυναν να εγκαταλείψει την καριέρα του ως ανερχόμενου κλασικού συνθέτη στην Ευρώπη και να επιστρέψει στην Ελλάδα για να ασχοληθεί ενεργά με την πολιτιστική και την πολιτική ζωή της. Προλογίζει η καθηγήτρια Γκέιλ Χολστ-Γουώρχαφτ του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κορνέλ Συμμετέχουν: Λίνα Ορφανού, σοπράνο, και το μουσικό σύνολο Τhe Poetica Ensemble: Σοφία Αναστάζια, φλάουτο. Σπύρος Εξάρας, κιθάρα και μουσική διεύθυνση. Μάρτιν Νέρον, πιάνο. Ματίας Κούνζλι, κρουστά. Κώστας Ψαρρός, μπουζούκι ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΝΕΩΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ Τρίτη 21 Οκτωβρίου 2008 Ο πιανίστας Νικόλαος Λάαρης, υπότροφος του Ιδρύματος Ωνάση, αποτίνει φόρο τιμής στον συνθέτη Γιώργο Τσοντάκη, ερμηνεύοντας το έργο του Ghost Variations, που είναι εμπνευσμένο από ένα μουσικό θέμα του Μότσαρτ. Πρόγραμμα: Γ. Τσοντάκης, Ghost Variations για σόλο πιάνο Β. Α. Μότσαρτ, Ντουέτο για βιολί και βιόλα σε σολ μείζονα, KV 423 Τρίο για βιολί, βιόλα και πιάνο σε μι ύφεση μείζονα, K498 («Kegelstatt») Συμμετέχουν: Νικόλαος Λάαρης, πιάνο. Αλέξανδρος Σακαρέλλος, βιολί. Κρυσταλία Γαϊτάνου, βιόλα ΣΥΖΗΤΗΣΗ Πέμπτη, 23 Οκτωβρίου 2008 «Έλληνες μαθηματικοί: Η ιστορία του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή (Βερολίνο 1873 - 1950 Μόναχο)» Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή υπήρξε ένας από τους κορυφαίους μαθηματικούς του 20ού αιώνα. Γόνος σημαντικών ελληνικών οικογενειών με ρίζες στην Κωνσταντινούπολη και την Χίο, γεννήθηκε, μεγάλωσε και μορφώθηκε στην Γερμανία. Πραγματοποίησε πρωτοποριακό έργο στους τομείς των θεωριών συναρτήσεων, μέτρου και ολοκλήρωσης, μερικών διαφορικών εξισώσεων, λογισμού των μεταβολών, καθώς και των μαθηματικών βάσεων της θερμοδυναμικής. Από το 1909 έως το 1938, οπότε και αποσύρθηκε από την ενεργό δράση, διατήρησε εξέχουσες θέσεις σε σημαντικά γερμανικά πανεπιστήμια και έλαβε πολλές ακαδημαϊκές διακρίσεις. Παράλληλα, ασχολήθηκε με τα ελληνικά πράγματα και συνέβαλε καθοριστικά στην ίδρυση του Ιωνικού Πανεπιστημίου στην Σμύρνη (1919-22). Ο Καραθεοδωρή ήταν ουμανιστής και διανοούμενος. Πίστευε βαθύτατα στην δύναμη της γερμανικής πνευματικής παράδοσης και ήταν απαρέγκλιτα αφοσιωμένος σε ένα μεγαλειώδες, ευρύτατο όραμα περί ελληνισμού. Καθώς είχε την ατυχία να δει και τους δύο αυτούς κόσμους να καταρρέουν μέσα σε λιγότερο από δύο δεκαετίες, υποχρεώθηκε να λάβει δύσκολες αποφάσεις σε καιρούς ιδιαίτερα ταραγμένους. Προλογίζει ο δρ Ιωάννης Καρατζάς, καθηγητής Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Κολούμπια Δρ Γεώργιος Κ. Παπανικολάου, καθηγητής Μαθηματικών του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ:

Θυγατρικό Ίδρυμα Νέας Υόρκης

36

ΩΝΑΣΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ Ν. ΥΟΡΚΗΣ Φθινόπωρο 2008 / Χειμώνας 2009 «Το ξεκίνημα της ζωής και της καριέρας του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή: Γερμανία» Δρ Κωνσταντίνος Δαφέρμος, καθηγητής Εφαρμοσμένων Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Μπράουν: «Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή: Από την Σμύρνη και την Αθήνα στο Μόναχο» Προβολή του ντοκυμαντέρ της δρος Βίκι Χιλ: «Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή: 1873-1950» ΔΙΑΛΕΞΗ Πέμπτη 13 Νοεμβρίου 2008 «Αρχαία ελληνικά ναυάγια στα βάθη της Μεσογείου» Αν και το θαλάσσιο εμπόριο ενίσχυσε την ανάπτυξη του ανθρώπου ήδη από την Εποχή του Χαλκού, ποτέ δεν έλειψαν, ανά τους αιώνες, τα θαλάσσια ταξίδια που κατέληγαν σε ναυάγια. Σε συνεργασία με συναδέλφους του από την Ελλάδα, την Ιταλία, την Αίγυπτο και την Αλγερία, ο δρ Μπρένταν Φόλεϋ ηγείται μιας διεπιστημονικής ερευνητικής ομάδας που μελετά τους αρχαίους πολιτισμούς μέσω των ναυαγίων σε μεγάλα βάθη της Μεσογείου. Η νέα ρομποτική τεχνολογία επιτρέπει την ταχύτατη καταγραφή ναυαγίων ανεξαρτήτως του βάθους όπου βρίσκονται, γεγονός το οποίο έχουν περίτρανα αποδείξει πρόσφατες έρευνες για ένα ελληνικό ναυάγιο της Κλασικής Εποχής στο Αιγαίο. Η μέθοδος εξαγωγής αρχαίου DNA από κεραμεικά αντικείμενα, την οποία εφαρμόζει η ομάδα, της εξασφαλίζει καινοφανείς εικόνες της γεωργίας και της πρώιμης οικονομίας των αρχαίων πολιτισμών. Ο συνδυασμός αυτών των προηγμένων τεχνικών μάς παρέχει πολύτιμες γνώσεις για καθοριστικές στιγμές της ανθρώπινης ιστορίας. Δρ Μπρένταν Φόλεϋ, ερευνητικός συνεργάτης του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου Γουντς Χόουλ, λέκτορας του Μ.Ι.Τ. Σε συνεργασία με το Αμερικανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Βοστώνης ΕΚΘΕΣΗ 10 Δεκεμβρίου 2008 – 9 Μαΐου 2009 «Γυναίκες και λατρεία: Τελετουργία και πραγματικότητα στην Κλασική Αθήνα» Υπό την επιμέλεια του δρος Νίκου Καλτσά, διευθυντή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Ελλάδας, και του δρος Άλαν Σαπίρο, καθηγητή Κλασικών Σπουδών και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Τζωνς Χόπκινς, η έκθεση διερευνά, μέσω 150 και πλέον εκθεμάτων, τους ποικίλους τρόπους με τους οποίους η θρησκευτική λατρεία συνέβαλλε όχι μόνο στην προσωπική ολοκλήρωση των γυναικών, αλλά και στην διαμόρφωση της ταυτότητας των πολιτών της σημαντικότερης πόλης του αρχαιοελληνικού κόσμου. Το πρώτο τμήμα της έκθεσης παρουσιάζει τις κύριες γυναικείες θεότητες των Αθηνών και της Αττικής, στην λατρεία και τις γιορτές των οποίων συμμετείχαν πολύ ενεργά οι γυναίκες: την Αθηνά, την Αρτέμιδα, την Αφροδίτη, την Δήμητρα και την Περσεφόνη. Ανάμεσα στις θεές και τις θνητές βρισκόταν μια μικρή ομάδα από ηρωίδες ―με τις οποίες και ασχολείται το επόμενο τμήμα της έκθεσης―, γυναίκες που, όπως πιστευόταν, είχαν ζήσει στο απώτατο παρελθόν και είχαν αναδειχθεί, μετά τον θάνατό τους, σε μορφές που λατρεύονταν θρησκευτικά. Στην συνέχεια, η έκθεση εισέρχεται στον κόσμο των ιερειών, ιστορικών και μυθολογικών, και εξετάζει την εικονογραφία τους, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο κυριότερο γνώρισμά τους, το μεγάλο κλειδί του ναού. Οι ποικίλες τελετουργικές πράξεις, μερικές από τις οποίες αφορούσαν όλες τις λατρείες, ενώ άλλες, την λατρεία μίας συγκεκριμένης θεότητας, παρουσιάζονται στο επόμενο τμήμα. Η έκθεση κλείνει με τον κύκλο της ζωής των Αθηναίων γυναικών, από την γέννηση ώς τον θάνατο, υπογραμμίζοντας καίρια μεταβατικά σημεία, καθώς και τον ρόλο της τελετουργίας σε καθένα από αυτά. Μέσα από την μελέτη της θρησκείας, η έκθεση επιχειρεί να διορθώσει την κατά κανόνα ζοφερή άποψη ότι η ζωή των Αθηναίων γυναικών ήταν πολύ περιορισμένη όσον αφορά την δημόσια σφαίρα και την συμμετοχή τους στο πολιτικό γίγνεσθαι. Η συμμετοχή των γυναικών σε θρησκευτικές λατρείες και γιορτές, είτε δίπλα στους άνδρες είτε ξεχωριστά από αυτούς, υπήρξε καθοριστική για την επιτυχή λειτουργία της πόλεως. Η έκθεση «Γυναίκες και λατρεία» παρουσιάζει εκθέματα από ορισμένα από τα σημαντικότερα μουσεία της Ελλάδας, της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Ρωσίας, της Βρετανίας, της Ιταλίας, του Βελγίου και των Η.Π.Α.

Διάλεξη

37

Το Ενεργειακό Τρίγωνο Ε.Ε. – ΝΑ Ευρώπη – Ρωσία: Μπίζνες ή/και γεωπολιτική; ΤΟΥ ΦΡΑΝΤΣ ΛΌΤΑΡ ΆΛΤΜΑΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΌΓΟΥ, ΔΙΕΥΘΥΝΤΉ ΤΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΎ ΤΜΉΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΎ ΙΝΣΤΙΤΟΎΤΟΥ ΜΕΛΕΤΏΝ ΔΙΕΘΝΏΝ ΣΧΈΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΣΦΆΛΕΙΑΣ (SWP)

Οι σχεδιαζόμενοι αγωγοί Ναμπούκο (κόκκινη διακεκομμένη γραμμή), South Stream (μαύρη γραμμή) και Νότιας Ευρώπης (πράσινη διακεκομμένη γραμμή)

Στην Πράσινη Βίβλο της για την Ενεργειακή Πολιτική, τον Μάρτιο του 2006, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σημείωνε με έμφαση ότι ο κόσμος έχει εισέλθει σε μια νέα ενεργειακή εποχή, όπου η Ευρώπη καλείται να αντιμετωπίσει μια νέα πρόκληση: να χαράξει μια σφαιρική, κοινή ενεργειακή πολιτική, ενισχύοντας ταυτόχρονα την ποικιλότητα των μορφών ενέργειας, των χωρών προέλευσης της ενέργειας, καθώς και των οδών διαμετακόμισής της. Τον Ιούνιο του 2006, η σύνοδος κορυφής των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης προσέθετε ότι η ενεργειακή πολιτική θα πρέπει να υποστηριχθεί με όλα τα διαθέσιμα μέσα, περιλαμβανομένων της Κ.Ε.Π.Π.Α. και της Ε.Π.Α.Α., με ιδιαίτερη έμφαση στις στρατηγικές συνεργασίες με τις πιο σημαντικές χώρες που παράγουν, διαμετακομίζουν ή χρησιμοποιούν ενέργεια. Ιδιαίτερο ρόλο στις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε σχέση με την ανάγκη ύπαρξης ποικίλων μορφών ενέργειας κατέχει το φυσικό αέριο, του οποίου η σημασία θα αυξηθεί σημαντικά στο πλαίσιο του ενεργειακού μείγματος της E.E., καθώς τα επόμενα χρόνια αναμένεται σημαντική αύξηση στην ζήτηση του φυσικού αερίου τόσο για βιομηχανική όσο και για οικιακή χρήση, αλλά κυρίως για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Σήμερα, η E.E. εισάγει φυσικό αέριο το οποίο καλύπτει

περίπου το ήμισυ των αναγκών της. Από τις ποσότητες αυτές, περίπου οι μισές προέρχονται από την Ρωσία, ενώ οι υπόλοιπες από την Νορβηγία και την Αλγερία. Ωστόσο, σύμφωνα με πρόβλεψη του αυστριακού ενεργειακού ομίλου O.M.V., το 2030 η E.E. θα εξαρτάται κατά 80% από εισαγωγές για να καλύψει τις ανάγκες της σε φυσικό αέριο! Εάν αυτό επαληθευτεί, από πού θα προέλθουν οι πρόσθετες ποσότητες; Μόνο δύο εναλλακτικές λύσεις υπάρχουν: είτε θα αυξηθούν οι ποσότητες που εισάγει η E.E. από την Ρωσία ―πράγμα που θα σήμαινε αύξηση του ρωσικού μεριδίου στις κοινοτικές εισαγωγές αερίου και επομένως αύξηση του βαθμού εξάρτησης της E.E. από την Ρωσία― είτε, πάλι, θα αναζητηθούν νέες πηγές φυσικού αερίου. Ωστόσο, η ενεργειακή εξάρτηση μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης δεν είναι μονόπλευρη. Η Ευρώπη αποτελεί για την Ρωσία έναν σταθερό και αξιόπιστο πελάτη. Οι πωλήσεις της Gazprom προς την Ευρώπη αποτελούν το 65% των κερδών της επιχείρησης, ενώ αντιπροσωπεύουν μόνο το 35% των συνολικών ποσοτήτων που προμηθεύει ο ενεργειακός κολοσσός. Οι υπόλοιπες ποσότητες διατίθενται στην εγχώρια κατανάλωση και σε μικρότερης κλίμακας εξαγωγές προς άλλες χώρες! Η ταχύτατα αναπτυσσόμενη ρωσική οικονομία θα αυξήσει τις ενεργειακές ανάγκες της, πράγμα που ενδεχομένως θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στις εξαγωγικές

Διάλεξη

38

Το Ενεργειακό Τρίγωνο Ε.Ε. – ΝΑ Ευρώπη – Ρωσία: Μπίζνες ή/και γεωπολιτική; ΤΟΥ ΦΡΑΝΤΣ ΛΌΤΑΡ ΆΛΤΜΑΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΌΓΟΥ, ΔΙΕΥΘΥΝΤΉ ΤΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΎ ΤΜΉΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΎ ΙΝΣΤΙΤΟΎΤΟΥ ΜΕΛΕΤΏΝ ΔΙΕΘΝΏΝ ΣΧΈΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΣΦΆΛΕΙΑΣ (SWP)

Στιγμιότυπο από την διάλεξη του καθηγητή Άλτμαν που διοργάνωσε ο Σύνδεσμος Υποτρόφων

δυνατότητες της Ρωσίας και θα την αναγκάσει να αναζητήσει νέες πηγές φυσικού αερίου, ανταγωνιζόμενη, συνεπώς, την E.E.! Από το 2002, η E.E. προσπαθεί να αποκτήσει πρόσβαση στα ενεργειακά αποθέματα της περιοχής της Κασπίας, της Κεντρικής Ασίας και της Μέσης Ανατολής. Στο πλαίσιο αυτό, η Νοτιοανατολική Ευρώπη αναγνωρίζεται ως σημαντική περιοχή και κέντρο διαμετακόμισης (transit). Όπως αποδείχθηκε, η E.E. και οι χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης έχουν σημαντικά κοινά συμφέροντα όσον αφορά την μελλοντική ενεργειακή τους ασφάλεια. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει επίσης η προοπτική οικονομικής ανάμειξης της E.E. στον τομέα αυτόν. Ύστερα από πολύχρονες διαπραγματεύσεις και διαβουλεύσεις, στο πλαίσιο της «Διαδικασίας των Αθηνών» («Athens Process») υπεγράφη στις 25 Οκτωβρίου 2005 στην Αθήνα η Ιδρυτική Συνθήκη της Ενεργειακής Κοινότητας, η πρώτη πολυμερής συνθήκη στην νέα Νοτιοανατολική Ευρώπη μετά τις πολεμικές αναταραχές και τις αλλαγές της δεκαετίας του 1990. Οι συμβαλλόμενες πλευρές είναι, αφενός, η E.E. (περιλαμβανομένης, ασφαλώς, και της Ελλάδας) και, αφετέρου, οι εννέα χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (η Αλβανία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η Βουλγαρία, η Κροατία, η Π.Γ.Δ.Μ., το Μαυροβούνιο, η Ρουμανία, η Σερβία, καθώς και το Κοσσυφοπέδιο υπό την διοίκη-

ση της U.N.M.I.K.), ενώ η Τουρκία θα διαπραγματευθεί την ένταξή της μελλοντικά. Οι στόχοι της συμφωνίας είναι δύο: πρώτον, να εγκαθιδρυθεί μια κοινή, ενιαία αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, πράγμα που σημαίνει ότι οι χώρες της περιοχής θα υιοθετήσουν το κοινοτικό κεκτημένο στον ενεργειακό τομέα, επεκτείνοντας έτσι την κοινή ενεργειακή αγορά της E.E. στην Νοτιοανατολική Ευρώπη (κανόνες περιβαλλοντικής προστασίας, ανταγωνισμός, άνοιγμα αγορών, εγγυήσεις επενδύσεων και παρακολούθηση εφαρμογής κανονισμών). Αυτό θα συμβάλει στην εναρμόνιση των πολύ διαφορετικών κανονισμών και νομικών πλαισίων που ισχύουν σήμερα στην περιοχή και, κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα ενισχύσει και θα διευκολύνει την απαραίτητη μελλοντική συνεργασία στον συγκεκριμένο τομέα. Από την άποψη της E.E., ωστόσο, ακόμη πιο σημαντικός είναι ο δεύτερος στόχος της Συνθήκης, δηλαδή να προετοιμαστεί η Νοτιοανατολική Ευρώπη για τον προβλεπόμενο ρόλο της ως περιοχής διαμετακόμισης, από την οποία θα διέρχεται η ενέργεια από εναλλακτικούς παρόχους προς την Κεντρική και την Δυτική Ευρώπη, αλλά και προς την ίδια την Νοτιοανατολική Ευρώπη, μέσω της ανάπτυξης ενός δικτύου μεταφοράς και διανομής φυσικού αερίου από την περιοχή της Κασπίας και την Κεντρική Ασία.

Διάλεξη

39

Το Ενεργειακό Τρίγωνο Ε.Ε. – ΝΑ Ευρώπη – Ρωσία: Μπίζνες ή/και γεωπολιτική; ΤΟΥ ΦΡΑΝΤΣ ΛΌΤΑΡ ΆΛΤΜΑΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΌΓΟΥ, ΔΙΕΥΘΥΝΤΉ ΤΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΎ ΤΜΉΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΎ ΙΝΣΤΙΤΟΎΤΟΥ ΜΕΛΕΤΏΝ ΔΙΕΘΝΏΝ ΣΧΈΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΣΦΆΛΕΙΑΣ (SWP)

πάρχοντες και προβλεπόμενοι αγωγοί φυσικού αερίου από την Ανατολή προς την Ευρώπη

Τέσσερα εναλλακτικά σχέδια είχαν διαμορφωθεί έως πρόσφατα: • ο αγωγός Ναμπούκο (Τουρκία-Βουλγαρία-Ρουμανία-Ουγγαρία-Αυστρία) • ο αγωγός Κεντρικών Βαλκανίων (εναλλακτικός του Ναμπούκο: Τουρκία- Ελλάδα-Π.Γ.Δ.Μ.-Νότια Σερβία-Βοσνία Ερζεγοβίνη-Κροατία) • ο τερματικός σταθμός υγροποιημένου φυσικού αερίου στην βόρεια Δαλματία (νήσος Κρκ της Κροατίας, ενώ και η Σλοβενία έχει δείξει σχετικό ενδιαφέρον) και • ο λεγόμενος Ιταλικός Αγωγός (Τουρκία-Ελλάδα-Απουλία). Προς το παρόν, στις (πολιτικές) συζητήσεις κυριαρχεί το σχέδιο για τον αγωγό Ναμπούκο, διότι η Gazprom, δηλαδή η Μόσχα (εφόσον η Gazprom ελέγχεται κατά 51% από το ρωσικό κράτος!), αντιλαμβάνεται με δυσαρέσκεια ότι η υλοποίηση του σχεδίου θα θέσει σε κίνδυνο τις προσπάθειές της να αποκτήσει σχεδόν μονοπωλιακή θέση στην παροχή αερίου προς την E.E. και την Νοτιοανατολική Ευρώπη. Η Gazprom έχει κάνει σαφείς προσπάθειες όχι μόνο να ενισχύσει την θέση της στις κοινοτικές εισαγωγές αερίου, αλλά και να κυριαρχήσει στα εγχώρια ευρωπαϊκά δίκτυα διανομής, ιδίως δε της Αγγλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ελλάδας.

Το πρώτο ανταγωνιστικό προς τον Ναμπούκο σχέδιο ξεκίνησε με πρωτοβουλία της Gazprom τον Φεβρουάριο του 2006: επρόκειτο για έναν αγωγό που θα επέκτεινε τον ήδη υπάρχοντα αγωγό «Γαλάζιο Ρεύμα» («Blue Stream Line») μεταξύ νότιας Ρωσίας και βόρειας Τουρκίας (μέσω Μαύρης Θάλασσας) ―ο οποίος σήμερα δεν αξιοποιείται πλήρως― από την Άγκυρα μέσω της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας ή της Σερβίας προς την Ουγγαρία. Αυτός ο Αγωγός Φυσικού Αερίου Νότιας Ευρώπης (South European Gas Pipeline) ή αλλιώς «επεκταθέν Γαλάζιο Ρεύμα» («extended Blue Stream») θα εξάγει στην αρχή αποκλειστικά και μόνο ρωσικό φυσικό αέριο. Ωστόσο, αργότερα, θα μπορεί να μεταφέρει και αέριο από την περιοχή της Κασπίας, αντί του ευρωπαϊκού αγωγού Ναμπούκο! Τον Μάιο του 2007, ακολούθησε η νέα προσπάθεια της Μόσχας να υπονομεύσει το σχέδιο του ευρωπαϊκού Ναμπούκο. Στο Τουρκμένμπασι, ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν συναντήθηκε με τους Τουρκμένους και τους Καζάκους ομολόγους του με σκοπό την υπογραφή μιας διακήρυξης για τον εκσυγχρονισμό του παλαιού αγωγού αερίου που υπάρχει από το 1967 και για την κατασκευή νέου αγωγού, παράλληλου προς τον πρώτο, επίσης κατά μήκος της ανατολικής ακτής της Κασπίας Θάλασσας. Και οι δύο αγωγοί θα λειτουργούν υπό την εποπτεία της Gazprom. Οι εργασίες κατασκευής έχει προγραμ-

Διάλεξη

40

Το Ενεργειακό Τρίγωνο Ε.Ε. – ΝΑ Ευρώπη – Ρωσία: Μπίζνες ή/και γεωπολιτική; ΤΟΥ ΦΡΑΝΤΣ ΛΌΤΑΡ ΆΛΤΜΑΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΌΓΟΥ, ΔΙΕΥΘΥΝΤΉ ΤΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΎ ΤΜΉΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΎ ΙΝΣΤΙΤΟΎΤΟΥ ΜΕΛΕΤΏΝ ΔΙΕΘΝΏΝ ΣΧΈΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΣΦΆΛΕΙΑΣ (SWP)

Ο καθηγητής Άλτμαν με τον Αντώνη Παπαδημητρίου

ματιστεί να ξεκινήσουν στα μέσα του 2008 και άρα θα ολοκληρωθούν νωρίτερα από τον αγωγό Ναμπούκο, ο οποίος προορίζεται επίσης να μεταφέρει αέριο από την Κεντρική Ασία! Η τελευταία κίνηση αντιπερισπασμού από την Gazprom έγινε την άνοιξη του 2008, με την πρόταση για την κατασκευή του αγωγού «Νότιο Ρεύμα» («South Stream»), που θα ξεκινάει από την Μπερεγκόβαγια της νότιας Ρωσίας και μέσω της Μαύρης Θάλασσας θα εκτείνεται έως το βουλγαρικό λιμάνι της Βάρνας. Από εκεί προβλέπονται δύο επεκτάσεις: μια νοτιοδυτική προς την Ελλάδα και έπειτα προς την Νότια Ιταλία. και μια βορειοδυτική, μέσω της Σερβίας και της Ουγγαρίας, προς την Βόρεια Ιταλία (πιθανότατα μέσω της Κροατίας και της Σλοβενίας). Πάντως, και ο αγωγός «Νότιο Ρεύμα» προορίζεται να μεταφέρει αποκλειστικά ρωσικό φυσικό αέριο! Υπ’ αυτές τις συνθήκες, έχει δημιουργηθεί κλίμα σκεπτικισμού στην E.E. σχετικά με το κατά πόσον υπάρχουν πιθανότητες υλοποίησης του σχεδίου Ναμπούκο. Οι Βρυξέλλες αναθέρμαναν τις προσπάθειες ολοκλήρωσης της προεργασίας, κυρίως όσον αφορά την δέσμευση των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης ως προς το σχέδιο. Στο πλαίσιο των προσπαθειών της Ευρώπης για νέους παρόχους και δρόμους εισαγωγής, η

Νοτιοανατολική Ευρώπη παραμένει η μόνη διαθέσιμη νέα πύλη εισόδου. Η Συνθήκη Ενεργειακής Κοινότητας (Energy Community Treaty) θα πρέπει να θεωρείται ότι αποτελεί το αποφασιστικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Παρέχει στην Νοτιοανατολική Ευρώπη τεχνική και οικονομική υποστήριξη για τον απαιτούμενο εκσυγχρονισμό των ενεργειακών της δικτύων, ενώ παράλληλα ενισχύει τον απολύτως απαραίτητο σχεδιασμό της περιφερειακής ενεργειακής συνεργασίας. Τέλος, επιτρέπει την σύνδεση και την υπαγωγή της περιοχής στο ευρωπαϊκό ενεργειακό δίκτυο. Για την E.E., η Συνθήκη ανοίγει τον δρόμο για την μελλοντική τροφοδότησή της με φυσικό αέριο από τρεις περιοχές πλούσιες σε ενεργειακούς πόρους: την περιοχή της Κασπίας, την Κεντρική Ασία και την Μέση Ανατολή, περιλαμβανομένης της Αραβικής Χερσονήσου.

Βιβλιοπαρουσίαση

41

Η Γη του Λαβυρίνθου μέσα από τον κατάλογο της έκθεσης στην Νέα Υόρκη ΓΡΆΦΕΙ Η ΚΑΛΛΙΌΠΗ ΧΡΗΣΤΟΦΉ

From the Land of the Labyrinth: Minoan Crete, 3000-1100 B.C. [Από την Γη του Λαβυρίνθου: Μινωική Κρήτη, 3000-1100 π.Χ.], Alexander S. Onassis Public Benefit Foundation (U.S.A.), 2008, Κατάλογος, σελ.

295, Essays [Δοκίμια], σελ. 175, εικονογράφηση, βιβλιογραφία.

ISBN: 978-0-9776518-2-1 Στην αρχή του εικοστού αιώνα, οι ανασκαφές του σερ Άρθουρ Έβανς στην Κνωσό έφεραν στο φως έναν λαμπρό πολιτισμό, που άνθησε κατά την τρίτη και την δεύτερη χιλιετία π.Χ. και ονομάστηκε από τον ίδιο τον ανασκαφέα «Μινωικός», από τον μυθικό βασιλιά της Κρήτης και ηγεμόνα της Κνωσού, Μίνωα. Τον πολιτισμό αυτόν, της μινωικής Κρήτης, παρουσίασε στο αμερικανικό κοινό η έκθεση «Από την Γη του Λαβυρίνθου: Μινωική Κρήτη, 3000-1100 π.Χ.», την οποία διοργάνωσε το θυγατρικό Κοινωφελές ΄Ιδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης στην Νέα Υόρκη (14 Απριλίου -13 Σεπτεμβρίου 2008). Ο κατάλογος της έκθεσης περιλαμβάνει 281 αντιπροσωπευτικά έργα, επιλεγμένα από τις μόνιμες συλλογές των κρητικών αρχαιολογικών μουσείων. Ένδεκα ενότητες, τις οποίες υπογράφουν έγκριτοι ερευνητές, συγκροτούν τον κατάλογο των αντικειμένων. Κάθε ενότητα αποτελείται από γενικό εισαγωγικό κείμενο το οποίο έχει την μορφή εισήγησης, ακολουθεί το εποπτικό υλικό των εκθεμάτων με την μορφή καλά επεξεργασμένου λήμματος και λειτουργεί ως τεκμηρίωση των εισηγήσεων που προηγήθηκαν. Ο κατάλογος των εκθεμάτων συνοδεύεται από τα Δοκίμια, έναν ξεχωριστό τόμο με άρθρα για τα σημαντικότερα κεφάλαια της Μινωικής Αρχαιολογίας, συγγραφείς των οποίων είναι διαπρεπείς αρχαιολόγοι-ερευνητές του εν λόγω κλάδου. Το χρονολογικό και το θεματικό πλαίσιο των προσεγγίσεων που επιχειρούνται στην συνέχεια τίθενται στο πυκνό σε περιεχόμενο εισαγωγικό σημείωμα της οργανωτικής και επιστημονικής επιτροπής. Περί το 1900 π.Χ., μεγάλα ανακτορικά κέντρα αναπτύσσονται στην Κνωσό, την Φαιστό και τα Μάλια. Η γραφειοκρατική οργάνωση θα καθιερώσει δύο συστήματα γραφής, τα μινωικά ιερογλυφικά και την Γραμμική Γραφή Α΄, παράλληλα με την σφράγιση από σφραγίδες και δακτυλίδια. Η καταστροφή των πρώτων ανακτόρων γύρω στο 1700 π.Χ. σηματοδοτεί την αφετηρία μιας νέας μεγάλης εποχής, της Νεοανακτορικής, κατά την οποία ο πολιτισμός έφτασε στο απόγειό του. Μεγαλύτερα και επιβλητικότερα ανάκτορα κτίζονται, η θρησκεία μορφοποιείται σε οργανωμένο σύστημα ανακτορικής-οικιακής και υπαίθριας λατρείας. Τα αριστουργήματα των μινωικών εργαστηρίων ταξιδεύουν σε όλον τον αιγαιακό και τον μεσογειακό χώρο, όπου είχε ιδρυθεί ένα δίκτυο μινωικών εμπορικών σταθμών. Η Μινωική Ειρήνη (Pax Minoica) και η Μινωική Θαλασσοκρα-

Βιβλιοπαρουσίαση

42

Η Γη του Λαβυρίνθου μέσα από τον κατάλογο της έκθεσης στην Νέα Υόρκη ΓΡΆΦΕΙ Η ΚΑΛΛΙΌΠΗ ΧΡΗΣΤΟΦΉ

τορία αντανακλούν την ισχύ του μινωικού κόσμου κατά την περίοδο της μεγάλης ακμής. Η μινωική Κρήτη, αν και δέχεται καίριο πλήγμα από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας περί το 1530 π.Χ., συνεχίζει μέχρι το 1450 π.Χ., οπότε και επέρχεται γενική καταστροφή των μινωικών κέντρων, οικισμών και επαύλεων. Η μινωική παρουσία παύει στο Αιγαίο και στην Ανατολή, οι «Kaptara» των πινακίδων από το Μάρι της Μεσοποταμίας ή οι «Keftiu» των αιγυπτιακών παπύρων εκλείπουν. Μόνο το ανάκτορο της Κνωσού επιβιώνει, με πολιτιστικά στοιχεία που υποδηλώνουν την παρουσία των νέων ηγεμόνων, των Μυκηναίων. Τα αρχεία τους, οι πινακίδες της Γραμμικής Γραφής Β΄, γραμμένες σε ελληνική γλώσσα, το επιβεβαιώνουν. Στην Κυδωνία, τα σημερινά Χανιά, ιδρύεται σημαντικό μυκηναϊκό κέντρο με έντονη εμπορική δραστηριότητα. Τα μυκηναϊκά ανακτορικά κέντρα εκλείπουν και αυτά έως τα μέσα του 13ου αι. π.Χ. Μετά το 1200 π.Χ., δεν υπάρχουν ενδείξεις κεντρικής διοίκησης. Στα τέλη της 2ης χιλιετίας, γύρω στο 1100 π.Χ., η έλευση των Δωριέων θα εντάξει την Κρήτη σε ένα διαφορετικό πολιτισμικό πλαίσιο, ως τμήμα των ελληνικών ιστορικών χρόνων. Η διοίκηση, το γραφειοκρατικό σύστημα και η γραφή, η θρησκεία και η λατρεία, οι τέχνες και η τεχνολογία, η καθημερινή ζωή, ο θάνατος και οι ταφικές πρακτικές αποτελούν κεφάλαια με ξεχωριστό ενδιαφέρον. Η μινωική κεραμουργία ακολουθεί την δυναμική των άλλων τεχνών. Περί το 1900 π.Χ., η χρήση του γρήγορου κεραμεικού τροχού σε συνδυασμό με την πολυχρωμία ανοίγουν νέους ορίζοντες στον Μινωίτη κεραμέα και οδηγούν σταδιακά στον περίφημο Καμαραϊκό Ρυθμό. Η πολυμορφία και η ακρίβεια των σχημάτων, καθώς και η πρωτοτυπία και η πολυπλοκότητα της πολύχρωμης διακόσμησης, ανέδειξαν τα καμαραϊκά αγγεία σε έργα τέχνης, είδη πολυτελείας, περιζήτητα στις αγορές της Μεσογείου. Κατά την Νεοανακτορική Περίοδο, θέματα από τον φυτικό και τον θαλάσσιο κόσμο προσδιορίζουν αντίστοιχα τον Φυτικό και τον Θαλάσσιο Ρυθμό. Πρόκειται για την επόμενη κορυφαία στιγμή της μινωικής κεραμουργίας, με ολιγάριθμα αλλά εξαίρετα έργα συγκεκριμένων αγγειογράφων. Θεωρείται ότι τα αγγεία αυτά ήταν αντικείμενα κύρους και προβολής της ευμάρειας των ηγεμόνων της μινωικής Κρήτης. Οι τομείς της λιθοτεχνίας, της μεταλλοτεχνίας, της σφραγιδογλυφίας, της χρυσοχοΐας και της μικροτεχνίας θα γνωρίσουν την απώτερη ακμή τους. Από την Πρωτοανακτορική και ειδικά την Νεοανακτορική Περίοδο εντυπωσιακά είναι τα τελετουργικά σκεύη από επιλεγμένους λίθους με ιδιαίτερα χρώματα και φλεβώσεις. Πρόκειται για σκεύη πολυτελείας, όπως τα ρυτά σε σχήμα κεφαλής ταύρου από τα ανάκτορα της Κνωσού και της Ζάκρου, που χρησιμοποιούνταν σε τελετουργίες. Έργα αυτού του είδους έφταναν μέσω του εμπορίου ή ως βασιλικά δώρα στις αυλές των

«Θεά των όφεων», ειδώλιο από φαγεντιανή, Ανάκτορο Κνωσού, ιερά θησαυροφυλάκια (περ. 1600 π.Χ.), Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου (Α.Μ.Η.)

Χρυσή επένδυση της λαβής τελετουργικού σπαθιού με παράσταση ξιφακροβάτη, Ανάκτορο Μαλίων (περ. 18001700 π.Χ.), Α.Μ.Η.

Χρυσό σφραγιστικό δακτυλίδι, γνωστό ως το «Δακτυλίδι του Μίνωα», με παράσταση λατρευτικών δρώμενων από τον κύκλο της Θεοφάνειας (περ. 1500-1400 π.Χ.), Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα

Βιβλιοπαρουσίαση

43

Η Γη του Λαβυρίνθου μέσα από τον κατάλογο της έκθεσης στην Νέα Υόρκη ΓΡΆΦΕΙ Η ΚΑΛΛΙΌΠΗ ΧΡΗΣΤΟΦΉ

ηγεμόνων της Αιγύπτου και της Ανατολής. Η μεταλλοτεχνία και ιδιαίτερα η χαλκοτεχνία σημαδεύουν την μετάβαση στην νέα εποχή. Τα εργαστήρια μεταλλουργίας παρήγαν κάθε είδους αντικείμενα, από εργαλεία και σκεύη καθημερινής χρήσης μέχρι τελετουργικά σκεύη και ειδώλια. Τα αποθέματα χαλκού σε μορφή ταλάντων, τα οποία βρέθηκαν στις αποθήκες των ανακτόρων, μαρτυρούν την σπουδαιότητα αυτής της πρώτης ύλης για την κεντρική εξουσία. Η σφραγιδογλυφία αποτέλεσε έναν σπουδαίο τομέα έκφρασης της μικρογραφικής μινωικής τέχνης. Τα θέματα της σφραγιστικής μικρογλυπτικής αντλούνται κυρίως από τον φυσικό κόσμο. Οι σφραγιδόλιθοι χρησιμοποιήθηκαν για πρακτικούς σκοπούς αλλά φοριούνταν και ως κοσμήματα ή φυλακτά. Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν τα χρυσά σφραγιστικά δακτυλίδια με θρησκευτικές παραστάσεις ― κυρίως τα επιφάνεια της θεότητας και το δημοφιλές άθλημα των ταυροκαθαψίων. Στην κοσμηματοτεχνία οι Μινωίτες τεχνίτες χρησιμοποίησαν όλες τις τεχνικές ―σφυρηλάτηση, συγκόλληση και κάρφωμα, έκκρουστη διακόσμηση αλλά και εφαρμογή της χύτευσης, της συρματοτεχνικής και της χρυσοκοκκίδωσης― για να παραγάγουν έργα αντιπροσωπευτικά της επιδεξιότητάς τους. Η τέχνη της τοιχογραφίας μελετάται στην συνέχεια. Οι Μινωίτες ζωγράφοι, πρώτοι, ανέπτυξαν την τέχνη της μνημειακής ζωγραφικής στον χώρο του Αιγαίου και της κυρίως Ελλάδας. Χρώματα γαιώδη, οργανικά ή ορυκτά, απλώνονταν αρχικά σε υγρό και κατόπιν σε στεγνό κονίαμα. Εικόνες από την φύση, σκηνές λατρείας, συνθέσεις με λατρευτική-κοινωνική θεματική κάλυπταν τους τοίχους των ανακτόρων, κυρίως δε της Κνωσού, αλλά και πλούσιων αστικών οικοδομημάτων. Το ταξίδι κλείνει με τις μινωικές δοξασίες για την μετά θάνατον ζωή, όπως αυτές διαφαίνονται μέσα από την εικονογραφία των σαρκοφάγων της έκθεσης. Ανακεφαλαιώνοντας, πιστεύουμε ότι ο δίτομος κατάλογος της έκθεσης αντιμετωπίζει με επιστημονικότητα και καλαισθησία καίρια ζητήματα του Μινωικού Πολιτισμού και επιχειρεί με απόλυτη επιτυχία μια συνολική προσέγγιση του μινωικού κόσμου και της έξοχης τέχνης του.

Το «Μωσαϊκό της Πόλεως», πλακίδια από φαγεντιανή που απεικονίζουν προσόψεις διώροφων και τριώροφων σπιτιών, Ανάκτορο Κνωσού (περ. 1600-1500 π.Χ.), Α.Μ.Η.

Αριστερά: Πρόχους με διακόσμηση Φυτικού Ρυθμού, έργο του «Ζωγράφου των Καλαμοει-δών», Ανάκτορο Φαιστού (περ. 1450 π.Χ.), Α.Μ.Η. Κέντρο και δεξιά: Ο αμφιπρόσωπος «Δίσκος της Φαιστού», με τα σημεία της μινωικής ιερογλυφικής γραφής τυπωμένα στον πηλό με σφραγίδα, Ανάκτορο Φαιστού (περ. 1550 π.Χ.),Α.Μ.Η.

Αριστερά: «Master Impression», πήλινο σφράγισμα με απεικόνιση Μινωίτη θεού ή ηγεμόνα σε δεσποτική στάση (περ. 1450 π.Χ.), Καστέλι Χανίων, Ελληνοσουηδική ανασκαφή, Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων Δεξιά: Ελεφαντοστέινο ειδώλιο ταυροκαθάπτη την στιγμή που εκτελεί το επικίνδυνο άλμα, Ανάκτορο Κνωσού (περ. 1600 π.Χ.), Α.Μ.Η.

Τοιχογραφία με παράσταση ταυροκαθαψίων, Ανάκτορο Κνωσού (περ. 1450-1400 π.Χ.), Α.Μ.Η.

Βιβλιοπαρουσίαση

44

Ο ρόλος της Ρωσίας στα νοτιοδυτικά Βαλκάνια κατά τον 18ο -19ο αιώνα ΓΡΆΦΕΙ Η ΘΕΟΔΏΡΑ ΓΙΑΝΝΊΤΣΗ, ΔΙΔΆΚΤΩΡ ΙΣΤΟΡΙΚΏΝ ΕΠΙΣΤΗΜΏΝ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΚΟΎ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΊΟΥ ΛΟΜΟΝΌΣΟΦ ΤΗΣ ΜΌΣΧΑΣ, ΔΙΕΥΘΎΝΤΡΙΑ ΤΟΥ ΚΈΝΤΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΎ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ (ΜΌΣΧΑ)

Γρηγόρης Λβόβιτς Αρς (έκδ.), Η Ρωσία και τα πασαλίκια Αλβανίας και Ηπείρου 1759-1831 – Έγγραφα ρωσικών αρχείων, μτφρ. Ιρίνα Σμυσλιάεβα, Αθήνα: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών – Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 2007, σελ. 364. ISBN: 960-7916-60-3 Το βιβλίο του καθηγητή Γρηγόρη Λβόβιτς Αρς Η Ρωσία και τα πασαλίκια Αλβανίας και Ηπείρου 1759-1831 – Έγγραφα ρωσικών αρχείων αναφέρεται σε όχι ευρύτερα γνωστές πτυχές των πολιτικών εξελίξεων της Ηπείρου και της Αλβανίας από το δεύτερο ήμισυ του 18ου έως τις αρχές του 19ου αι. Για πρώτη φορά, κτήμα της επιστημονικής κοινότητας και του αναγνωστικού κοινού καθίστανται εκατό έγγραφα της περιόδου 1759-1831, προερχόμενα κατά κύριο λόγο από το Αρχείο Εξωτερικής Πολιτικής της Ρωσικής Αυτοκρατορίας (Μόσχα), τα οποία, με τον τρόπο παρουσίασης, αποκωδικοποίησης και επεξήγησής τους, διαφωτίζουν παραμέτρους των σχέσεων της Ρωσικής Αυτοκρατορίας με τα πασαλίκια (ημιαυτόνομους κρατικούς σχηματισμούς) της Αλβανίας (Σκόδρας) και της Ηπείρου (Ιωαννίνων), σε συσχετισμό πάντα με την ανίχνευση ισορροπιών των δυνάμεων της εποχής στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων. Αναλυτικότερα, στο δεύτερο ήμισυ του 18ου αι., το στρατιωτικό-φεουδαρχικό σύστημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καταρρέει και η κεντρική εξουσία αποδυναμώνεται. Από αυτές τις συνθήκες δημιουργούνται δύο μεγάλοι κρατικοί σχηματισμοί, τα ημιανεξάρτητα πασαλίκια της Αλβανίας (Σκόδρας) και της Ηπείρου (Ιωαννίνων). Οι εν λόγω σχηματισμοί τελούν υπό την ηγεσία μουσουλμάνων αξιωματούχων, οι οποίοι επεκτείνουν την δικαιοδοσία τους όχι μόνο στην Αλβανία, αλλά και στο Κόσοβο, σε ευρύτερες περιοχές της Μακεδονίας και σε μεγάλα τμήματα του ελληνικού χώρου. Το 1756, ο Μεχμέτ μπέης Μπουσατλής, απόγονος μίας από τις πιο πλούσιες και αρχοντικές τοπικές φεουδαλικές οικογένειες, καταλαμβάνει την εξουσία στην Σκόδρα (Σκούταρι), την σημαντικότερη πόλη της Βόρειας Αλβανίας. Η Πύλη αναγκάζεται να αναγνωρίσει την ανατροπή της εξουσίας και να εγκρίνει την απονομή του αξιώματος του πασά και του μουτεσερίφη στον Μεχμέτ μπέη. Με τον τρόπο αυτόν δημιουργείται το πασαλίκι της Σκόδρας, ένα αυτόνομο κρατικό μόρφωμα, το οποίο επί εβδομήντα πέντε χρόνια θα διοικήσουν μέλη της οικογένειας Μπουσατλή. Το 1787, την εξουσία στα Ιωάννινα καταλαμβάνει ο καταγόμενος από την Νότια Αλβανία φεουδάρχης Αλή Πασάς Τεπελενλής. Ο ίδιος, μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, καταφέρνει να ενισχύσει την εξουσία του και να την επεκτείνει σημαντικά σε εδάφη της Αλβανίας, της Ελλάδας και της Μακεδονίας, τα οποία και αποτέλεσαν το ημιανεξάρτητο πασαλίκι των Ιωαννίνων.

Η λίμνη και το φρούριο των Ιωαννίνων το 1820, από γκραβούρα της συλλογής Μαίρης Τσακελίδου

Βιβλιοπαρουσίαση

45

Ο ρόλος της Ρωσίας στα νοτιοδυτικά Βαλκάνια κατά τον 18ο -19ο αιώνα ΓΡΆΦΕΙ Η ΘΕΟΔΏΡΑ ΓΙΑΝΝΊΤΣΗ, ΔΙΔΆΚΤΩΡ ΙΣΤΟΡΙΚΏΝ ΕΠΙΣΤΗΜΏΝ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΚΟΎ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΊΟΥ ΛΟΜΟΝΌΣΟΦ ΤΗΣ ΜΌΣΧΑΣ, ΔΙΕΥΘΎΝΤΡΙΑ ΤΟΥ ΚΈΝΤΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΎ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ (ΜΌΣΧΑ)

Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόκειται για μια εποχή ιδιαίτερα έντονης πολιτικής κινητικότητας, αλλεπάλληλων διαβουλεύσεων, διπλωματικών παρασκηνίων, ενίσχυσης του ρόλου και της στρατιωτικής εμπλοκής της Ρωσίας στα Βαλκάνια (ρωσοτουρκικοί πόλεμοι 1768-1774, 1787-1792, 1806-1812, 1828-1829), επιδίωξης της Ρωσίας για διέξοδο προς την Μεσόγειο και έλεγχο των Στενών, ανάδειξης της Ρωσίας στην μοναδική προστάτιδα δύναμη των ορθόδοξων πληθυσμών της Βαλκανικής, ξεσπάσματος απελευθερωτικών κινημάτων των βαλκανικών λαών (επανάσταση Σερβίας και Ελλάδας, ανεξαρτησία Μαυροβουνίου), με συνέπεια να ασκείται έντονο διπλωματικό παιγνίδι μεταξύ των ηγεμόνων των δύο πασαλικίων και Ρώσων πρακτόρων και αξιωματούχων που οργώνουν την περιοχή για να εξασφαλίσουν επιρροή, δικαιώματα, προνόμια, κτήσεις και εδάφη. Το γεγονός αυτό αποτυπώνεται, καταγράφεται και, ακολούθως, αποκωδικοποιείται στην παρούσα έκδοση, υπό την επιμέλεια του καθηγητή Γ. Λ. Αρς. Συμφώνως προς τα ανωτέρω και καθαρώς αποσπασματικά, ως σταθμοί στην διαλεύκανση ισορροπιών καταστάσεων και δυνάμεων στην περιοχή των Βαλκανίων επί διάστημα 63 ετών (από το 1768 έως το 1831), αναφέρονται οι ρωσοτουρκικοί πόλεμοι των περιόδων 1768-1774 και 1787-1792, η ίδρυση της Ιονίου Πολιτείας υπό την προστασία της Ρωσίας το 1800, η εισβολή του Ναπολέοντα στην Ρωσία τον Ιούνιο του 1812, η μετέπειτα ήττα του, η ίδρυση της Ιεράς Συμμαχίας, η νέα τάξη πραγμάτων έπειτα από το Συνέδριο αυτής στην Λιουμπλιάνα λίγο μετά το ξέσπασμα των απελευθερωτικών κινημάτων του Θεόδωρου Βλαδιμηρέσκου και του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Το εν λόγω υλικό, που επιλέχθηκε από τον καθηγητή Γρηγόρη Αρς για δημοσίευση στην παρούσα έκδοση και θίγει σημαντικά ζητήματα των σχέσεων της Ρωσίας με τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Αλβανίας και της Ηπείρου αναδεικνύοντας τον ρόλο της Ρωσίας στην περιοχή των Βαλκανίων, εντάσσεται στην ίδια θεματική ενότητα με την μελέτη του καθηγητή Αρς Η Αλβανία και η Ήπειρος στα τέλη του ΙΗ΄ και στις αρχές του ΙΘ΄ αιώνα, που είχε εκδοθεί το 1994 υπό την επιμέλεια του τότε διευθυντή του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Βασίλη Παναγιωτόπουλου. Το παρόν βιβλίο εκδίδεται επίσης από το ίδιο Ινστιτούτο, υπό την διεύθυνση του καθηγητή Πασχάλη Κιτρομηλίδη και με χορηγία του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης. Αποτελεί, αναμφίβολα, σημαντική συμβολή στον εμπλουτισμό των γνώσεών μας για πρόσωπα και καταστάσεις μιας πολυτάραχης περιόδου σε μια πολλάκις δοκιμασμένη περιοχή.

Ο Αλή Πασάς. Λεπτομέρεια από έγχρωμη λιθογραφία του Γάλλου ζωγράφου Léon Dupré (1819)

Βιβλιογραφικό Δελτίο

46

Απόκρυφες Πράξεις Παύλου και Θέκλας, εισαγ.-μτφρ.-σχόλ. Δέσποινα Ιωσήφ και Μαρώ Τριανταφύλλου, Αθήνα: εκδ. Κατάρτι, 2008, σελ. 158, βιβλιογραφία. ISBN 978-960-6671-20-3 Κείμενο απόκρυφο, εξοβελισμένο δηλαδή από τον κανόνα των Ευαγγελίων, οι Πράξεις Παύλου και Θέκλας περιγράφουν την κοινή πορεία του αποστόλου Παύλου και της αφοσιωμένης μαθήτριάς του, αγίας και ισαποστόλου Θέκλας. Με έντονο μυθοπλαστικό χαρακτήρα ―που του προσδίδει εξαιρετικό ενδιαφέρον―, το κείμενο συνδιαλέγεται με το αρχαιοελληνικό μυθιστόρημα, προτείνοντας όμως στην θέση τού έρωτα ―κινητήριας δύναμης των μυθιστορημάτων― μιαν έλξη καθαρώς πνευματική, που υποχρεώνει πάντως την Θέκλα να εγκαταλείψει μνηστήρα και οικογένεια και να ακολουθήσει το αντικείμενο του πνευματικού της πόθου, περνώντας ένα πλήθος δοκιμασιών. Για να αντεπεξέλθει στον άκρως περιπετειώδη αυτόν βίο διατηρώντας την πολύτιμη παρθενία της, η Θέκλα καταφεύγει στην παρενδυσία υιοθετώντας την μορφή και τον κοινωνικό ρόλο του άνδρα. Το κείμενο, λοιπόν, περιλαμβάνει ένα πλήθος στοιχείων που το κατέστησαν ακαταμάχητο ανάγνωσμα τόσο για το κοινό της εποχής όσο και για τους σύγχρονους μελετητές της Ύστερης Αρχαιότητας. Μέσα από την εξαιρετική απόδοση στα νεοελληνικά της υποτρόφου Δέσποινας Ιωσήφ και της Μαρώς Τριανταφύλλου, και με την άκρως κατατοπιστική εισαγωγή και τον διαφωτιστικό σχολιασμό του κειμένου, ο αναγνώστης μπορεί να απολαύσει το ιδιαίτερο αυτό δείγμα του πρώιμου χριστιανικού φαντασιακού. Γ.Θ.Κ

Ελληνικά Μυστήρια: Αρχαιολογία και Τελετουργικό των Αρχαίων Ελληνικών Μυστηριακών Λατρειών, επιμ. Μιχάλης Β. Κοσμόπουλος, μτφρ. Ιφιγένεια Σταροπούλου, επιμ. μτφρ. Μαίρη Κεκροπούλου, Αθήνα: Ενάλιος, 2007, σελ. 516, 42 εικ., βιβλιογραφία. ISBN 978-960-536-277-5 Σε μια προσπάθεια να φωτίσει τον σκοτεινό κόσμο των Αρχαίων Μυστηρίων, ο υπότροφος καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μιζούρι στο Σαιντ Λούις, Μιχάλης Β. Κοσμόπουλος, συγκάλεσε μια ομάδα μελετητών από πανεπιστημιακά ιδρύματα της Βόρειας Αμερικής, για να συγγράψουν τον παρόντα τόμο, ο οποίος πρωτοκυκλοφόρησε το 2003 στα αγγλικά. Η συνδυασμένη ερμηνεία των γραπτών πηγών ―που λίγα αποκαλύπτουν― και των αρχαιολογικών τεκμηρίων ―που αποδεικνύονται πολύτιμα― οδηγεί σε μια πληρέστερη εικόνα για την φύση και την λειτουργία των μυστικών αυτών λατρειών, καθώς και για την ιστορική τους πορεία μέχρι την ελληνιστική και την ρωμαϊκή περίοδο. Αναδεικνύεται η ποικιλία και η πολυμορφία των λατρειών και η σχέση τους όχι μόνον με την αρχαιοελληνική ψυχή, αλλά και με την πολιτική και την οικονομία της εποχής. Η άρτια μετάφραση του τόμου στα ελληνικά κάνει πολύ πιο προσιτή στον Έλληνα αναγνώστη την σημαντική αυτήν πτυχή της αρχαίας ελληνικής θρησκευτικότητας. Γ.Θ.Κ

Παρουσίαση Δίσκου

ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ - ΜΙΛΤΟΣ ΛΟΓΙΑΔΗΣ ΣΕ ΕΡΓΑ ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΤΣΑΛΑΧΟΥΡΗ ΓΡΆΦΕΙ Ο ΔΙΟΝΎΣΗΣ ΜΑΛΛΟΎΧΟΣ

Ο μαέστρος Μίλτος Λογιάδης συνεργάζεται με την Ορχήστρα των Χρωμάτων από το 1992. Σήμερα είναι ο μόνιμος μαέστρος της ορχήστρας που ίδρυσε ο Μάνος Χατζιδάκις και η οποία, τα τελευταία χρόνια, πέραν της έντονης συναυλιακής παρουσίας και της συνεπούς οργανωτικής προσπάθειας (θεματικοί κύκλοι, διαφορετικοί χώροι συναυλιών, πανελλήνιες πρώτες εκτελέσεις, διεθνείς διαγωνισμοί κ.λπ.), έχει συνεχή δισκογραφική παραγωγή, με τρεις ηχογραφήσεις ανά έτος και ιδαίτερη έμφαση στα έργα Ελλήνων συνθετών. Ένα από τα CD που κυκλοφόρησαν το 2008 από την Ορχήστρα των Χρωμάτων είναι η Συλλογή 1 με έργα του Φίλιππου Τσαλαχούρη. Ο Μίλτος Λογιάδης οδηγεί εδώ το συμφωνικό σύνολο στις «3 μικρασιατικές χορευτικές εικόνες», έργο 58, το οποίο και είχαν παρουσιάσει σε παγκόσμια πρώτη τον Ιανουάριο του 2007, το «Κοντσέρτο για αγγλικό κόρνο και έγχορδα» με σολίστ την Χριστίνα Παντελίδου, το έργο 31 του Φίλιππου Τσαλαχούρη «Αλέξινατς -1999», την τετραμερή «Σουίτα για πιάνο και έγχορδα» με σολίστ τον ίδιο τον συνθέτη, ενώ το περιεχόμενο του CD συμπληρώνεται με τον «Χορό των Μουσών» για σόλο φλάουτο (Μαριλένα Δωρή), κουαρτέτο εγχόρδων (Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο) και κρουστά. Η έκδοση συνοδεύεται από πλήρες και υψηλής αισθητικής ένθετο (στοιχείο σύνηθες στις παραγωγές της Ορχήστρας των Χρωμάτων τις οποίες επιμελείται η Βίκυ Γαλάτου) με αναλύσεις των έργων και βιογραφικά των συντελεστών στα ελληνικά και στα αγγλικά. Η απόδοση της Ορχήστρας υπό την διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη είναι απόλυτα συνεπής προς το ύφος του Φίλιππου Τσαλαχούρη, ενός από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους της νέας γενιάς συνθετών. Ακρίβεια στην μουσική εκφορά και μεγάλη ηχοχρωματική παλέτα, σταθερότητα στο τέμπο και στον παλμό, αλλά και ρυθμική ευελιξία όπου χρειάζεται: εντέλει, ανάδειξη της ευφάνταστης και πολυεπίπεδης γραφής του Τσαλαχούρη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το εξαιρετικά ενδιαφέρον και ατμοσφαιρικό τρίτο μέρος της «Σουίτας για πιάνο και έγχορδα» («Τα τελευταία βήματα»), μια μουσική εικονογράφηση της σκηνής όπου ο θρυλικός χορευτής Βάσλαβ Νιζίνσκι προσπαθεί ανεπιτυχώς να χορέψει ένα κομμάτι του Σοπέν σε ρεσιτάλ πιάνου του σολίστ Αρθούρου Ρουμπινστάιν, κάνει λίγα χορευτικά βήματα στην σκηνή και σωριάζεται, με τον πιανίστα να δακρύζει για την διανοητική και παρεπόμενη σωματική κατάρρευση του μεγαλύτερου χορευτή όλων των εποχών, ο οποίος και οδηγείται στο ψυχιατρείο... Η μουσική εδώ έχει περιγραφικό χαρακτήρα, με ένα από τα 24 πρελούδια για πιάνο του Σοπέν να αποσυντίθεται ακολουθώντας τα αβέβαια βήματα του Νιζίνσκι, ενώ η ορχήστρα με έντονα δραματικό και πολύ εκφραστικό τρόπο παρεμβαίνει, σχολιάζει και «διηγείται» την ιστορία. Ο Μίλτος Λογιάδης στην παραγωγή αυτή αποδεικνύει ακόμη μια φορά την ιδιαίτερη ικανότητά του να είναι εμπνευσμένος και αποτελεσματικός σε πολύ διαφορετικές μεταξύ τους φόρμες, προσαρμοστικός σε διαφορετικά είδη μουσικής γλώσσας και ύφους, πρόθυμος να αναδείξει όλες τις πτυχές μιας παρτιτούρας προσφέροντας ιδέες και προτάσεις στην ορχήστρα του και μεταφέροντας έτσι με απόλυτη συνέπεια το πνεύμα και τις προθέσεις του συνθέτη. Ένας καλός αγωγός της μουσικής προς τους ακροατές.

47

Ταυτότητα και Διοικητικό Συμβούλιο AΩ - TPIMHNIAIO ENHMEPΩTIKO ΔEΛTIO ΣYNΔEΣMOY YΠOTPOΦΩN KOINΩΦEΛOYΣ IΔPYMATOΣ AΛEΞANΔPOΣ Σ. ΩNAΣHΣ Κωδ. εντύπου: 7244 Aισχίνου 4, Aθήνα 105 58, Tηλ.: 210-3314965, 210-3713000 • e-mail: scholars.association@onassis.gr Εκδότρια: Ιωάννα Κονδύλη Aρχισυντάκτρια: Λήδα Mπουζάλη Συντακτική Eπιτροπή: Ιωάννα Κονδύλη, Καλλιόπη Χρηστοφή, Γιάννης Χ. Ρούσσος, Γιώργος Θ. Καλόφωνος Σε αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν: Φραντς Λόταρ Άλτμαν, Θεοδώρα Γιαννίτση, Διονύσης Μαλλούχος Yπεύθυνη κατά νόμο: Iωάννα Kονδύλη • Διόρθωση: Γιάννης Παπαδημητρίου Σχεδιασμός: Κώστας Κάτσουλας • Eκτύπωση: Μπάξας Α.Ε. Προσαρμογή για το internet: Graphics.gr

TO ΔIOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO TOY ΣYNΔEΣMOY YΠOTPOΦΩN KOINΩΦEΛOYΣ IΔPYMATOΣ AΛEΞANΔPOΣ Σ. ΩNAΣHΣ Πρόεδρος: Aντιπρόεδρος A’: Aντιπρόεδρος B’: Γενικός Γραμματέας: Eιδικός Γραμματέας: Tαμίας: Aναπληρωτής Tαμίας: Mέλη:

48