3
méér over pleegzorg
December 2016 | jaargang 20
L
PL E Moeders op de boot?
Liever niet.
Danny, Anya en Salesia…
A’dam en E.V.A.
>4
Ode aan pleegouders
UDE R
S P EC I OUD EG
S& O
ER
S
A
> 14
zoeken een pleeggezin…
> 22
&O UD E RS
SPECIAL GOUDE
RS
PLEE
Deze Binding staat geheel in het teken van de relatie tussen ouders en pleegouders. En in die relatie is het zoeken naar de ‘juiste’ rol. Niet alleen voor ouders, maar ook voor pleegouders. ‘Het is toch gek om bij een vreemd iemand naar binnen te stappen, terwijl haar dierbaarste bezit bij jou woont,’ vertelt pleegmoeder Mariska. Dus appen pleegouders ouders foto’s en filmpjes van de zwemles en het schoolreisje, slikt een moeder haar tranen weg als haar dochter vertelt dat ze het fijn vindt bij de pleegouders en zoekt datzelfde kind naar een nieuwe balans in al die loyaliteiten. We spraken ouders en pleegouders die eerlijk vertellen hoe lastig het contact soms kan zijn, maar ook hoe fijn het is als ze er samen een weg in gevonden hebben. Die openhartigheid leverde mooie verhalen op, die u als pleegouder wellicht herkent, maar ook ontroeren en stof tot nadenken geeft.
Binding, een blad over pleegzorg, is een uitgave van Spirit voor haar pleegouders en andere geïnteresseerden en verschijnt drie keer per jaar. De artikelen in dit blad vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van Spirit. Evenmin kunnen aan dit blad rechten worden ontleend. Overname artikelen Overname van artikelen uit Binding is alleen toegestaan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de redactie. Ontwerp, opmaak en druk Ecodrukkers, Nieuwkoop
2
Binding | december 2016
4
6
8
9
10
12
14
16
19
20
24
Voorwoord door Mariënne Verhoef Moeders op de boot? Liever niet. ‘Accepteer je de ouders, dan accepteer je het kind.’ Column: ouderliefde Column: laat het maar zoeken zijn Waar sta je? ‘Het leven is niet alleen zoals jij denkt, ouwe.’ A’dam - E.V.A.: ode aan de pleegouder Geluk van kinderen staat altijd voorop Nieuws van de pleegouderraad Column: wat vond Abby? Kerstcircus met drie weekendpleeggezinnen Wij zoeken pleegouders! Dit ben ik: Saffira
Redactie Meie Geerlings (pleegouder), Helen Hupsel, Maaike Maas (hoofdredactie), Myrna D’Mattos (pleegouder), Ilse van der Mierden (eindredactie), Sandra Spoelstra, Jennifer Tjon En Fa, Sarah Zagt en Conny Zeilstra (hoofdredactie). Spirit Servicepunt Pleegzorg en Verblijf Fred. Roeskestraat 73 1076 EC Amsterdam 020 - 540 04 40 pleegzorg@spirit.nl @SpiritPleegzorg
Redactieadres Spirit, team communicatie 020 - 540 05 00 - communicatie@spirit.nl Oplage 1.800 exemplaren Adreswijzigingen Adreswijziging of onjuiste adressering? Geef het door via communicatie@spirit.nl. Fotografie Sylvia Huisman (p. 3), Paco Núñez (p. 15) Jan Willem Steenmeijer (p. 19), Nancy Siesling (p. 5-13, p.17 en p.21-24)
3 4 6 8 9 10 12 14 16 18 19 20 22 24
colofon
Twintigste jaargang, nummer 3, december 2016 ISSN 1386-2138
3
inhoud
‘Laat het af en toe maar zoeken zijn naar de juiste verhoudingen en keuzes.’ Aan het woord is Okke, vader van Coraline (13), die bij haar oma woont.
MARIËNNE VERHOEF is bestuurder van Spirit Jeugd & Opvoedhulp
Voorwoord Balans, respect en pragmatisme Voor u ligt de nieuwe Binding met als thema ‘pleegouders en ouders’.
seren van de serie een intense ervaring; ze vertelden onder andere wat
Een thema dat ons allemaal raakt; maar bovenal de kinderen waar het
het volgen van de STAP-training met hen deed. We zijn er trots op dat
om gaat. In de interviews las ik met hoeveel zorgvuldigheid en wijsheid
we hieraan mee mochten werken; een mooie manier om veel Neder-
pleegouders en pleegzorgwerkers zoeken naar balans. Hoe iedereen
landers te laten zien wat pleegzorg betekent.
uitgaat van wederzijds respect, maar dat het er ook om gaat pragmatisch te zijn in het leven van alledag.
De uitspraken gedaan in deze Binding ontroeren me weer zeer. Van iedereen die zich dag en nacht inzet voor de kinderen, zich steeds weer
Het is zo belangrijk ouders te betrekken bij het leven van hun kind, ze
realiserend hoe belangrijk het is de relatie tussen pleegouders en ou-
te vertellen over de kleine dingen die gedurende de week gebeuren.
ders goed te krijgen omwille van het kind. Dat is lang niet altijd moge-
Ontroerend is het om te lezen hoe een ouder kan horen dat haar doch-
lijk, en dat is schrijnend en verdrietig, maar daar waar dat wel slaagt,
ter het fijn heeft bij de pleegouders. We weten allemaal dat dat niet
helpt het de kinderen zo veel.
altijd lukt. Ik wil u langs deze weg allemaal weer heel hartelijk bedanken voor uw Ook zijn we blij dat we een interview konden hebben met de makers
tomeloze inzet voor de kinderen, iedere dag weer. Ik vond het fijn dat
van A’dam – E.V.A., waarvan de hoofdpersonen Adam en Eva dit sei-
ik velen van u heb gezien op de pleegzorgdag in Artis. Samen zijn we
zoen pleegouder worden. Voor de makers was het schrijven en regis-
verantwoordelijk voor de kinderen.
HELE FIJNE FEESTDAGEN EN EEN HEEL GELUKKIG NIEUWJAAR VOOR U EN UW (PLEEG)KINDEREN! In het midden van deze Binding vindt u een klein cadeautje voor tijdens of na de feestdagen: een inlegvel met ansichtkaarten. Binding | december 2016
3
S & OU
G
RS
O U DE
DE
R
P L EE
Door Ilse van der Mierden
Moeders op de boot? Liever niet.
Een moeder die komt uitvissen bij wat voor volk haar zoon uithangt. Een huilende opa en oma die hun kleinkinderen willen zien. Een ‘penoze-’oom die zijn nichtje terugbrengt met een peperdure jas. Ze stonden allemaal op de loopplank van de woonboot van Kim Postma en Rene Wokke. Die daar vervolgens prima mee weten te dealen. En de kinderen? Die hebben liever niet dat hun familie zich aan de Amstel laat zien. ‘Het is hun domein.’
bed opgemaakt. Kim: ‘We zeggen eerst: je
nisch’. En als Anja weer eens ruzie heeft met
hoeft hier niets, behalve om 19 uur binnen
haar ouders, en de opa en oma van Joël daar-
zijn. Als je zin hebt om te kletsen, dan kletsen
na overstuur op de loopplank bij Kim en Rene
we, en anders niet.’ Achter huiswerk gaan ze
staan, dan belt Rene weer naar Anja. ‘Zou je
de eerste weken niet aan. Rene: ‘Wij maken
nou eens niet contact met ze opnemen?’ Rene:
in die drie maanden misschien het verschil dat
‘En dat doet ze dan braaf en dan zien ze elkaar
iemand verder teloorgaat of niet, maar niet dat
weer, tot het weer misgaat.’ En zo laveren ze
iemand wel of niet cum laude afstudeert. Zo’n
Joël en Jamilla de puberteit door.
leven is ineens ontwricht. Rust is belangrijker.’
Altijd ja In tegenstelling tot bij langdurige pleegzorg is er vooraf geen gesprek met de ouders. Het is crisis, dus er moet snel gehandeld worden. Het klik-gesprek dat er altijd was met het kind en
Maar toen Anja onlangs bij Kim en Rene wil-
de pleegzorgwerker, daar doen ze niet meer
de langskomen, begon Joël te steigeren. Zijn
aan. ‘We zeggen toch altijd ‘ja’.’
moeder op de boot? Nee. De boot is zijn plek.
Kim en Rene gaven de afgelopen 10 jaar aan 13 pubers de sleutel van hun boot, en met de meeste hebben ze nog steeds contact. Ze begonnen in 2006 met weekendpleegzorg voor de 4-jarige Joël en zijn zusje Jamilla, destijds 8.
‘Als je neutraal blijft, heb je geen gesprek’
Kim: ‘En dat begrijpen we.’ Andersom geven
‘Ze moeten wel in je kunnen geloven’
Na 2 jaar waren Kim en Rene ‘klaar voor het
de jongeren ook aan dat ze het maar niks vinden als Kim en Rene bij hun ouders thuis komen. Zoals de 14-jarige Afghaanse Mariam, wiens moeder Kim en Rene uitnodigde voor een etentje. Dat was extra lastig, want Kim
heftige werk.’ Crisisopvang voor ‘sleutelveilige’
Vaak leren ze in de weken daarna de ouders
en Rene waren al niet gelukkig met de keuze
pubers: jongeren die na schooltijd een paar uur-
vanzelf kennen. En de opa’s, oma’s, ooms,
van de casemanager om Mariam weer thuis
tjes alleen op de boot kunnen blijven, totdat
tantes, vrienden en vriendinnen. Voor hun
te laten wonen. Dus om daar dan ook nog
Kim en Rene thuiskomen van hun fulltime baan.
eerste pleegkinderen Joël en Jamilla zijn ze uit-
te gaan eten… Nee, dat zagen ze niet zitten.
gegroeid tot steun en toeverlaat van het hele
Maar ook als het wel goed gaat thuis, slaan ze
Op de boot – aan de Amstel tussen Carré
gezin. Moeder Anja belt Kim of Rene zonder
uitnodigingen van ouders af. Kim: ‘De meeste
en het Amstelhotel – brandt de houtkachel,
gene als ze het niet meer ziet zitten. Zegt Rene
kinderen vinden het prettig om die domeinen
klotst het water zacht tegen de romp en krult
dat Anja haar kinderen bij het afscheid best
gescheiden te houden.’
de poes zich nog eens op. Terwijl Rene staat
een knuffel mag geven in plaats van ze weg
te koken, rommelt Kim wat in huis en staat er
te slaan omdat ze aan het praten is, dan doet
Praten over gedrag van ouders
een rood wijntje op tafel. Er is altijd een extra
ze dat de volgende keer braaf, ‘bijna mecha-
Als de avond valt en er een potje wordt ge-
4
Binding | december 2016
Pleegouders Rene Wokke en Kim Postma
schaakt aan de rommelige keukentafel, dan
bezig zijn met ‘die ouders zijn fantastisch’,
of te repareren. Zo ging Rene eens vermomd
komen soms ineens de vragen. Bijvoorbeeld
want dat is gewoon niet zo en die kinderen
als bloemenbezorger een bos rozen brengen
over het gedrag van hun ouders en hun kijk op
weten dat. Ze zien dat hun moeder te veel
naar de oma van Michel, die van zijn opa niet
de wereld. Hoe reageer je daarop? Kim: ‘We
drinkt en haar zaakjes niet op orde heeft. En ze
langs mocht komen op haar verjaardag. Of
hebben al die jaren gezegd: je zegt nooit iets
hebben daar last van.’
kalmeerden ze een driftige opa, die kwam
slechts over de ouders. Je probeert zo neutraal
Rene: ‘Als je dan neutraal blijft, dat zit zo’n
controleren of zijn kleinzoon zijn huiswerk wel
mogelijk te blijven. Maar ik merk dat ik dat
jongen met je te communiceren, terwijl je niet
maakte. Zitten ze ineens op school om een
sinds een tijdje niet meer goed volhoud. Zoals
terug kan communiceren. Dan heb je geen ge-
goed woordje te doen voor zo’n jongen.
bij Joël. Die jongen wordt ouder en slimmer.’
sprek met elkaar. Op zo’n moment zeg ik: ‘zo-
En als hij dan na een paar maanden weer ver-
Rene: ‘Laatst vroeg hij: wat vinden jullie van
als je het nu vertelt heb je groot gelijk.’’ Kim:
trekt, en er nog een paar brieven op de mat
al die vluchtelingen? Mijn moeder vindt dat
‘Ze moeten wel in je kunnen geloven. En na-
blijven vallen van school of justitie, dan nemen
ze best mogen komen, maar dan moeten ze
tuurlijk belicht je ook de andere kant en zeg
Kim en Rene een time-out. ‘Dan is het ook
wel allemaal gesteriliseerd worden.’ Dan leg je
je: je moet je ook realiseren dat je moeder een
weer heerlijk om even met z’n tweeën te zijn.’
toch uit dat dit niet kan.’
ingewikkeld leven heeft.’
Tot de telefoon weer gaat.
Kim: ‘Om de kinderen serieus te kunnen ne-
Toch doen Kim en Rene er in die paar maanden
In verband met de privacy zijn de namen van
men – en dat moet echt – moet je niet alleen
alles aan om de familiebanden goed te houden
de pleegkinderen en ouders gefingeerd. ■
Binding | december 2016
5
S & OU
G
RS
O U DE
DE
R
P L EE
Door Ilse van der Mierden
‘Accepteer je de ouders, dan accepteer je het kind.’
Astrid van Ekeris werkt ruim tien jaar intensief met ouders in de jeugdhulp. Zo was ze onder andere gezinscoach voor Multiprobleem-gezinnen en werkte ze jaren als ouderbegeleider bij een Boddaertcentrum van Spirit. Nu is ze sinds drie jaar pleegzorgwerker. ‘Goed contact tussen ouders en pleegouders is essentieel voor de ontwikkeling van het kind.’
Wat kunnen pleegouders doen om de acceptatie van de plaatsing door de ouders te bevorderen? ‘Zorg in ieder geval dat jij de ouder erkent en betrek ze bij het leven van het kind. Knutsel thuis iets voor de ouder. Stuur een kaartje of een foto. Probeer geen kwaad over de ouders te spreken, ook al hebben ze in het verleden
Waarom is goed contact tussen de
Maar niet iedere ouder accepteert dat.
ouders en pleegouders belangrijk?
Hoe werk je als pleegzorgwerker aan
‘Ouders zijn je wortels, of ze je nou opvoeden
die acceptatie?
Waarom is dat zo belangrijk?
of niet. Als je de ouders van het kind accep-
‘De tijd doet daarin vaak veel. En ik leg ouders
‘De ouders zijn degenen die het kind op de
teert, dan accepteer je het kind. En dat voelt
uit dat de pleegouders het kind niet uit huis
wereld hebben gezet. Als jij de boodschap zou
een kind. Bij spanningen tussen ouders en
hebben gehaald. En ik benadruk het gemeen-
krijgen ‘jij komt uit slechte mensen’, wat voor
pleegouders staat het pleegkind er middenin.
schappelijke doel: ouders en pleegouders wil-
mens ben je zelf dan wel niet? Het blijft dus te
Het kind krijgt het gevoel te moeten kiezen en
len beiden het beste voor het kind.’
allen tijden belangrijk dat je respectvol over de
komt in een loyaliteitsconflict.’
keuzes gemaakt die slecht waren voor het kind.’
ouders praat.’ Ouders kunnen juist denken: als ik
Hoe zorg je als pleegouder voor goed
niet voor mijn kind vecht, neemt hij of
Dat kan in de praktijk lastig zijn, bij-
contact met de ouders?
zij mij dat later kwalijk.
voorbeeld als een kind iets ernstigs
‘Betrek ouders bij het leven van hun kind. Ver-
‘Klopt. Maar toch probeer ik ouders duidelijk
vertelt over de thuissituatie, zoals
tel hoe de week verliep. Maar bijvoorbeeld ook
te maken dat voor je het weet de strijd cen-
mishandeling of misbruik.
waarom het kind bepaalde kleding aan heeft.
traal staat. Dat zorgt voor onrust en het kind
‘Klopt. Maar probeer op zo’n moment vooral
Vooral als dat ineens anders is. Leg uit dat hun
voelt dat. Ontspannen contact tussen ouders
te luisteren. Troost zonder te oordelen. Het is
dochter vanochtend zelf haar jas niet dicht wil-
en pleegouders geeft kinderen de rust om hun
natuurlijk ontzettend moeilijk om iets te horen
de en dat je dat maar zo hebt gelaten. Het lij-
leven weer op te bouwen.’
over wat ouders gedaan hebben bij het kind
ken onbenullige dingen, maar voor ouders zijn
en dan bijvoorbeeld toch het bezoek te moe-
ze belangrijk. Je moet erop voorbereid zijn dat
Hoe kun je als pleegouder omgaan met
ten laten plaatsvinden. Het voelt alsof je onvei-
ouders op zoek kunnen gaan naar ‘fouten’ van
een vijandige houding van ouders?
ligheid goedkeurt. Het is dan hard werken om
pleegouders. Ga vooral niet de strijd aan.
‘Ik hoor vaak dat pleegouders schrikken van
het ouderschap een plek te geven. Maar een
Het helpt ook wanneer de ouder toestaat dat
het heftige gedrag van ouders. Ouders zien
ouder heeft niet alleen de misbruikende kant.
iemand anders tijdelijk voor zijn of haar kind
pleegouders soms als indringers of vijanden en
Bekijk welk contact er wel kan zijn en hoe je
zorgt. Dan voelt het kind dat het bij de pleeg-
kunnen kwetsende dingen zeggen. Als pleeg-
dat gezond kunt laten verlopen. Hou het klein
ouders mag zijn, dat het geen verraad pleegt
ouder moet je veel kunnen incasseren. Probeer
en praktisch. Kijk daarbij goed naar het kind.
ten opzichte van de eigen ouders.’
het niet persoonlijk te nemen.’
En praat erover met je pleegzorgwerker.’
6
Binding | december 2016
‘Het is ontzettend moeilijk om te horen wat ouders gedaan hebben bij het kind en dan toch het bezoek te moeten laten plaatsvinden. Het voelt alsof je onveiligheid goedkeurt.’
Pleegzorgwerker Astrid van Ekeris
Pleegouders schrikken soms van het
voor het kind om het contact te verkorten of
Onze focus ligt dan voor 90% op het verbe-
gedrag van hun kind na een bezoek
verminderen, zodat hij kan herstellen van de
teren van het contact tussen het kind en de
aan de ouders.
impact en weer rust kan ervaren. Het verbre-
ouders. De pleegouders staan nog wat op de
‘We zien vaker dat een kind in het begin
ken van het contact zou het kind het gevoel
achtergrond. Als dan later blijkt dat het kind
van een plaatsing na een bezoek aan de ou-
kunnen geven dat het door hem komt dat er
wel langdurig bij de pleegouders blijft wo-
ders terugvalt in een eerdere fase van zijn
geen contact meer is, omdat hij er last van
nen, dan moet je alsnog – met terugwerkende
ontwikkeling. Hij gaat bijvoorbeeld weer
had.’
kracht – investeren in de relatie tussen ouders
bedplassen of duimen. Soms zeggen pleeg-
en pleegouders. Dat voelt echt als een gemiste
ouders naar aanleiding daarvan: het contact
Wat zou er wat jou betreft beter kun-
kans! De toon van het contact wordt name-
moet verbroken worden. Vanuit de bescher-
nen in het begeleiden van het contact
lijk vaak in het begin gezet. Het liefst zou ik
mende rol die pleegouders aannemen is dit
tussen pleegouders en ouders?
meteen hoog inzetten op goed contact tussen
logisch. Toch proberen we uit te leggen dat
‘Vaak wordt er in het begin van de plaatsing
ouders en pleegouders. Ook als er een grote
dit terugvalgedrag op den duur vaak vermin-
– als nog niet duidelijk is of het kind langer
kans is dat het kind er niet blijft. Goed contact
dert. Het is niet meteen een reden om het
gaat blijven – nog veel te weinig geïnvesteerd
is namelijk essentieel voor de ontwikkeling
contact te verbreken. Soms is het wel beter
in de relatie tussen pleegouders en ouders.
van het kind.’ ■
Binding | december 2016
7
S & OU
G
RS
O U DE
DE
R
P L EE
Door Meie Geerlings
Column Ouderliefde
Pleegouder Meie schrijft elke Binding over haar ervaringen als pleegouder. Dit keer over slaapfeestjes, ouderliefde en doorzetten.
Ik ben opgevoed met ‘niet zeuren, maar doorgaan’. ‘Juist meisjes moeten doorzetten’, zei mijn moeder vaak. Ik vroeg me als kind af waarom juist meisjes moesten doorzetten, maar het resultaat is er: ik geef zelden op. Het heeft mij geholpen in het soms weerbarstige contact met de ouders van onze pleegkinderen. In ons huis zijn twee uitgangspunten: ‘alles is bespreekbaar’ en ‘met goede argumenten maak je meer kans’. Onze kinderen weten niet beter en maken er volop gebruik van. Ook onze puberpleegdochter heeft zich de regels snel eigen gemaakt. En dus neemt ze geen genoegen met ons ‘Nee’ op haar vraag om uit te gaan, maar glimlacht ze en verzamelt een week argumenten om naar een slaapfeestje te gaan. Een slaapfeestje is anders dan uitgaan vindt ze en ze somt een rij redenen op waarom. We kunnen haar alleen maar gelijk geven. Maar haar moeder moet toestemming geven voor dit soort uitstapjes, dus besluiten we samen contact op te nemen.
Ik versta niet alles, maar de toon laat weinig te wensen over.
Drie weken later is er een nieuw feestje gepland. En hoewel mijn eerste kennismaking met de moeder van onze pleegdochter niet positief was, wil ik niet opgeven en zoek ik opnieuw contact voor toestemming voor dit feestje. Haperend vertel ik eerst hoe het met haar dochter gaat. Wat ze allemaal doet, hoe het op school gaat, wat ze eet en hoe ze slaapt. Daarna begin ik over het feestje. En terwijl ik een nieuwe woedeaanval verwacht, komt er
Onze pleegdochter klinkt verlegen aan de telefoon, geeft korte ant-
nu een zacht ‘Dat is goed. Fijn over haar dagelijkse dingen te horen. Ze ver-
woorden, luistert en geeft dan de telefoon aan mij. Dat had ik niet ver-
telt mij niet zoveel.’ Ik heb tranen van geluk in mijn ogen. Onze pleegdoch-
wacht. Ik denk na over een beginzin terwijl ik zeg: ‘Met Meie, ik vang
ter is opgelucht, en in de weken daarna zien we hoe het nieuwe en fragiele
uw dochter op’. Het zinnetje komt minder neutraal over dan gehoopt. Ik
contact met haar moeder haar moed en hoop geeft voor de toekomst.
krijg een golf van woede over me heen. Niet op mij gericht, wel op onze pleegdochter. Ik versta niet alles maar de toon laat weinig te wensen
Door alle problematiek in een gezin is het soms makkelijk om te verge-
over. Verbaasd stamel ik wat om ertussen te komen en hoor nog net:
ten dat de liefde van ouders voor hun kinderen oprecht is. Ik blijf versteld
‘Ik geen plezier, zij ook geen plezier’, voordat ze ophangt. Ik voel de pijn
staan van de veerkracht die de ouders van onze pleegkinderen tonen en
van moeder én dochter. We besluiten er een extra gezellig weekend van
kan daar alleen maar respect voor hebben. Het geeft mij de energie om
te maken met koekjes bakken, trampoline springen en lekker met een
niet op te geven, maar altijd te proberen een ingang te vinden in het
film op de bank te hangen.
contact met de ouders.
8
Binding | december 2016
column
Voor dit themanummer vroegen we onze vaste columniste Coraline (13) om haar plek in de Binding voor één keer aan haar vader Okke af te staan.
We hebben nu elke drie weken een agendaoverleg waar we mijn rooster en dat van mijn moeder naast elkaar leggen en overleggen wat voor Coraline de beste oplossing is. Mijn vriendin helpt mee en zorgt dat er ook veel goede ‘papa-en-dochter-momenten’ zijn: een filmpje pakken, in het park wandelen of gewoon lekker een beetje hangen. Maar ook op vakantie, zoals een paar dagen Londen: ‘quality-vakantie’ noem ik dat. Er is veel veranderd sinds Coraline tien jaar geleden bij haar oma werd geplaatst, ook in de samenwerking. Elke keer bekijken we dingen opnieuw en hebben we te maken met alle zaken die bij kinderen en opvoeden voorkomen. Zelf merk ik dat loslaten een van de grote vaardigheden is die daarbij van belang is, het maakt het samenwerken makkelijker.
Ik probeer me niet als propere piet voor te doen Door mijn eigen verleden weet ik dat de keuzes die Spirit of jeugdzorg bij ons maakte, klopten met wat Coraline op dat moment nodig
Laat het maar zoeken zijn
had. Daarom vind ik ook de samenwerking met Spirit een welkome aanvulling. Het is voor het kind een leerzaam proces om deze samenwerking te zien. De manier waarop je dat doet onthouden ze, vooral als je laat zien dat je kunt samenwerken, dat er beweging mogelijk is, in plaats van haaks tegenover elkaar te staan. Ik probeer me dan ook niet als propere piet voor te doen, laat het af en toe maar zoeken zijn naar de juiste
Mijn dochter woont bij haar oma, mijn moeder. Bij mij thuis komt ze
verhoudingen en keuzes.
om het weekend en is ze er op woensdag, als het rooster het toelaat. Dit vergt de nodige samenwerking, ook voor mijn moeder. Naast haar
Ik ben gelukkig met hoe het nu gaat. Er veranderen veel dingen,
pleegouderschap heeft mijn moeder nog een actief leven: ze speelt
maar aan mijn huis voorlopig niet, dat is eindelijk een beetje praktisch
in een bigband, zit op een kaartclub en gaat avondjes uit met haar
ingedeeld. Heb ik zelf gedaan, kunnen ik en Coraline fijn samenzijn/
vriendinnen.
werken. Huiswerk vanavond?
Binding | december 2016
9
S & OU
G
RS
O U DE
DE
R
Oudercontact bij vrijwillige plaatsing
P L EE
Door Ilse van der Mierden
Waar sta je? Ook bij een vrijwillige plaatsing is het zoeken naar je rol als pleegouder ten opzichte van de ouders. Wie past zich op welk moment aan? Gooi je de bezoekregeling om voor een verjaardag van een tante? Ga je naar een verjaardag van de ouders? ‘Doordat de afspraken in het begin strikt waren, kunnen we ze nu meer loslaten.’
Pleegouders Wilco en Erwin hadden Sjoerd
gewoon in het winkelcentrum tegen kunt ko-
‘Zowel wij als de ouders wisten nog niet goed
al een paar keer ontmoet. Een vrolijk vierjarig
men. Aardige mensen, verdrietig, maar ook
waar we aan toe waren. Hoe ga je om met een
jongetje. Guitige blik, bolle toet met sproeten
opgelucht dat er voor Sjoerd een gezin gevon-
verjaardag van een tante op een dag die niet
en rood springerig haar. Hij woonde destijds
den was.’
in de bezoekregeling valt? In hoeverre moeten
tijdelijk bij een ouder echtpaar, een crisispleeggezin. Zijn ouders zagen Wilco en Erwin voor het eerst tijdens het kennismakingsgesprek bij Spirit. Wilco: ‘Zo’n eerste ontmoeting is spannend. Je zit daar in een overvolle kamer
wij daarop inspelen, en zorgen dat hij wel gaat?
‘Wie staat er wanneer hoger op het prioriteitenlijstje?’
met allemaal mensen die iets te zeggen heb-
Wie staat er wanneer hoger op het prioriteitenlijstje? Er is toen over en weer wel wat wrijving geweest.’ De pleegzorgwerker schiep duidelijkheid: in principe gaat Sjoerd naar zijn ouders en naar verjaardagen van familie in het weekend
ben: twee mensen van pleegzorg, iemand van
Van het gedrag dat Sjoerd thuis vertoonde, za-
van de bezoekregeling. Ook de ouders zullen
jeugdzorg, de ouders en wij. Het voelt als een
gen Wilco en Erwin weinig terug. Erwin: ‘Wij
hun best moeten doen om zich aan die plan-
sollicitatiegesprek.’
herkenden de verhalen die we hoorden niet.
ning te houden. Dat is voor Sjoerd het meest
Sjoerd is gewoon een jongen, die jongensdin-
duidelijk. ‘We hadden toen veel aan de pleeg-
Imiteren
gen doet.’ In het begin van de plaatsing ver-
zorgwerker. Het voorkwam dat wij de discussie
Negen maanden eerder klopte Sjoerds vader
warde dat Wilco en Erwin nog wel eens. Wil-
met de ouders aan moesten gaan.’
aan bij Jeugdzorg. Zijn andere zoon, destijds
co: ‘We dachten: hoe kun je dat nou doen? Is
acht jaar, kampte met ADHD en een vorm
het wel echt nodig om Sjoerd uit huis te plaat-
Het eerste jaar waren de afspraken strikt. Er-
van autisme. Daarnaast had hij de zorg
sen? Maar dan leer je ze beter kennen en dan
win: ‘Dat hielp ons, en ik denk ook dat het no-
voor zijn vrouw, die sinds de geboorte van
verandert je blik. En na een paar maanden, of
dig was, om de rollen helder te krijgen.’ Wilco:
Sjoerd aan een postnatale depressie leed. En
misschien zelfs pas na een jaar zagen we: het
’Je bent pleegouder, geen vrienden. Dat wordt
daartussendoor liep Sjoerd, een peuter die zijn
is geen onwil. Ik denk dat ze heel graag hun
je door pleegzorg ook geadviseerd. Een goede
broers gedrag steeds meer begon te imiteren,
kind willen opvoeden, maar het niet kunnen.
band is prima, maar het kan niet zo zijn dat ze
waarschijnlijk om de aandacht van zijn ouders
Ze hebben een keuze moeten maken.’
spontaan aanbellen voor een kop koffie.’
te krijgen.
Wat wrijving
Zo’n situatie maakten ze een paar jaar gele-
Wilco en Erwin waren natuurlijk nieuwsgierig
Ondanks dat het een vrijwillige plaatsing is en
den mee, toen ze samen met Sjoerd de win-
naar Sjoerds ouders. Wat zijn het voor types?
de ouders de zorg gemakkelijk aan Wilco en
kel uit stapten en onverwacht voor zijn ouders
Hoe zien ze eruit? Zou het klikken? Wilco: ‘Het
Erwin overlaten, is het contact met de ouders
stonden. Wilco: ‘Dat is voor iedereen heel on-
waren hele normale mensen. Mensen die je
de eerste jaren een kwestie van aftasten. Wilco:
gemakkelijk, en nog het meest voor Sjoerd.
10
Binding | december 2016
Erwin, Sjoerd en Wilco
Je weet je dan even geen raad.’ Erwin: ‘Nu zijn
je niet gaat, stoot je ze tegen het hoofd. Maar
strijd en de Wandelvierdaagse. Ze bellen als hij
we weer jaren verder. Zou dat nu gebeuren,
wel gaan, kan ook net een stap te ver zijn. Je
ziek is of na zijn eerste vechtpartij op school.
dan zouden we best zeggen: kom we drinken
komt dan toch in hun persoonlijke sfeer. Uit-
En een weekend logeren bij opa en oma wordt
een kop koffie. Dat komt omdat onze rollen
eindelijk gaf Sjoerd zelf de doorslag: hij wilde
gewoon via Erwin en Wilco geregeld.
nu duidelijk zijn: ieder weet zijn plek en weet
graag dat we kwamen. Als hij het wil én de
waar hij aan toe is. Dat maakt de omgang
ouders, waarom zouden we dan niet gaan?’
Onlangs was Sjoerd jarig, en dan overleggen
makkelijker. En daardoor kan er nu ook meer
Dus dat deden ze. Al zorgden ze wel dat ze
ze met de ouders wie welk cadeau geeft. Vol-
flexibiliteit zijn. Als het zo uitkomt, dan gaat
er vroeg waren, om te voorkomen dat ze met
gens Sjoerd - die verregaande ambities heeft
Sjoerd een keer een dag extra naar zijn ouders.
Sjoerd een ongemakkelijke entree moesten
om DJ te worden - was het na vier jaar muziek
Of we ruilen een weekend.’
maken in een overvolle huiskamer. En ze gin-
maken met zijn iDance-apparatuur de hoogste
gen op tijd weer naar huis. Erwin: ‘Uiteindelijk
tijd voor een echt Pioneer DJ-mengpaneel met
Geen ongemakkelijke entree
was het een mooi moment. Sjoerd was blij. We
losse (en vooral grote!) boxen. Dus kopen Er-
Al blijven zich natuurlijk altijd situaties voor-
zagen familie en vrienden, die natuurlijk ook
win en Wilco het mengpaneel, en zijn ouders
doen, waarbij je als pleegouder weer even stil
nieuwsgierig naar ons waren.’
de boxen. En toen Sjoerd als vaste school-dj
moet staan bij je rol en de relatie met de ou-
optrad tijdens het Zomerfeest, stonden behalve
ders. Zoals toen Sjoerds ouders een groot feest
Inmiddels loopt het contact tussen de ouders
Wilco en Erwin ook zijn ouders en broer in de
gaven omdat ze beide veertig werden, en Wil-
en Wilco en Erwin niet meer via de pleegzorg-
dj-booth. Wilco: ‘Dat vond Sjoerd prachtig!’ Er-
co en Erwin ook uitnodigden. Wilco: ‘Heel lief
werker. Erwin en Wilco sturen de ouders ap-
win: ‘We zijn al verzekerd van een plekje in zijn
was dat. Maar we hebben wel getwijfeld. Als
pjes met foto’s van Sjoerds eerste tenniswed-
privévliegtuig als hij op Ibiza gaat draaien.’ ■
Binding | december 2016
11
S & OU
G
RS
O U DE
DE
R
P L EE
12
‘Het leven is niet alleen zoals jij denkt, ouwe.’
Binding | december 2016
Door Lara Aerts
Sasha van 17 is een echt stadskind. Maar ze woonde op een boerderij in een piepklein Fries gehucht. Anderhalf jaar geleden ging dat niet langer, dus verhuisde ze naar Amsterdam en trok in bij Kees (77), een goede vriend van haar ouders. ‘Ik lag altijd al met Sasha’s moeder op één lijn.’
‘Ik ken Sasha van jongs af aan, omdat haar
zijn bekende twistpunten tussen ouders en
meer haar eigen leven indelen. Je zou mijn in-
grootmoeder vroeger mijn buurvrouw was.
kinderen; het leek me goed om die buiten de
vloed kunnen vergelijken met zo’n elastische
Met haar familie heb ik al meer dan dertig jaar
deur te houden.
hondenlijn. Je voelt die lijn niet omdat-ie zo
contact. Sasha woonde met haar broertje en
In het begin hielden haar moeder en ik vooral –
flexibel is, behalve als je écht te ver gaat. Dat
ouders in een klein gehucht in Friesland. Via
figuurlijk – elkaars hand vast. Sasha had het af
heeft bij Sasha goed gewerkt.
haar oma en tante – een goede vriendin van
en toe moeilijk, en als het contact met Sasha
mijn oudste dochter – hoorde ik af en toe ver-
vervelend was geweest konden we ons hart
Sasha is nu bijna achttien. Het gaat heel goed
halen over Sasha. Ze voelde zich in Friesland
bij elkaar luchten. Sasha hoorde ons eens over
met haar. Ze heeft vmbo-t examen gedaan en
niet thuis. Dat speelde al toen ze klein was, in
haar praten en werd boos. We hebben haar
zit nu in 4 havo. Ze wil graag makelaar wor-
de puberteit escaleerde het.
toen bij het gesprek uitgenodigd en het een en
den, over dat soort toekomstplannen spreken
Op een goed moment, Sasha was 15, vond er
ander met z’n drieën besproken.
we af en toe. Ik vind het leuk dat ze hier is.
een familie- en netwerkberaad plaats waar-
Sasha is bijna altijd vrolijk, ze is goed gezel-
‘Sasha heeft ramen en deuren voor me opengezet’
aan ik deelnam. Ze was van school gestuurd, Jeugdzorg was erbij betrokken, ze had ruzie met haar vader. Het ging bergafwaarts en er moest iets gebeuren. Tijdens het beraad vertelden betrokkenen hoe ze eventueel konden helpen. Sasha had aangegeven in Amsterdam te willen wonen. Ik heb
schap. Ik heb ook veel van haar geleerd. Zoals: hoe je je geduld moet bewaren, soepel en veerkrachtig moet zijn. En: hoe mensen van haar leeftijd in het leven staan. Dat is weer heel anders dan toen mijn dochters pubers waren. Als je ouder wordt, moet je oppassen dat je niet verstoft en naar binnen gekeerd raakt. Ik woon
nogal de neiging spontaan te reageren, dus ik
Met Sasha heb ik, voordat ze kwam, afspraken
alleen, dus is die kans nog groter. Sasha heeft
zei: ‘Laat haar maar komen.’ Ik heb ruimte in
gemaakt. Ik had een A4-tje met wat regels. De
ramen en deuren voor me opengezet. Zo van:
huis en opvoedervaring. Mijn twee dochters
belangrijkste was: ik ben niet je opvoeder. Je
het leven is niet alleen zoals jij denkt, ouwe. We
voedde ik alleen op en later heb ik eens een
bent 15, dus de opvoeding is thuis geweest.
zien daar samen de humor wel van in.
meisje die in een crisis zat geholpen. Sasha re-
Maar ik ben er wel voor je om je te leren wat
Laatst bespraken haar moeder, Sasha en ik de
ageerde positief. We hadden nooit intensief
de grenzen zijn in dit huis. Verder waren er
volgende stap in Sasha’s leven, omdat de perio-
contact gehad, maar ze kende me van vroeger
wat regels over hoe laat ze thuis moest zijn, en
de van twee jaar is verstreken. We besloten dat
en onder andere van bezoekjes met mijn klein-
dat we samen zouden eten, tenzij ze me even
haar moeder aan haar oma zou vragen of ze
zoons aan de boerderij.
belde dat ze elders was. Ik wilde ook graag dat
daar kan wonen. Over de hele periode hebben
Toen Sasha hier net woonde had ik vooral
ze doordeweeks ‘s nachts thuis sliep. En tele-
we Spirit niet zoveel nodig gehad, we kwamen
contact met haar moeder. In die periode wilde
foneren graag beneden in haar kamer. Heel
er steeds samen uit. Het fijne is natuurlijk dat
Sasha geen contact met haar vader - inmiddels
af en toe moest ik haar aan een regel herin-
ik Sasha’s familie en achtergrond goed ken.
is dat gelukkig weer goed. Sasha’s moeder en
neren, maar verder is het nooit een probleem
Haar moeder en ik zitten altijd op één lijn. Bij
ik spraken af dat Sasha doordeweeks hier zou
geweest.
Spirit weten ze: geen nieuws is goed nieuws.
zijn en in het weekend elders logeerde. Voor
De regels op het A4-tje zijn steeds minder aan
Dat hebben ze altijd goed aangevoeld.’
een periode van twee jaar. Ook zou haar moe-
de orde. Als Sasha nu na een hockeytraining
der contact met school onderhouden en zak-
bij een vriendin wil logeren omdat dat dichter
In verband met de privacy zijn de namen Kees
en kleedgeld aan Sasha geven. School en geld
bij school is, vind ik dat prima. Ze gaat steeds
en Sasha gefingeerd. ■
Binding | december 2016
13
S & OU
G
RS
O U DE
DE
R
Derde seizoen A’dam – E.V.A. geheel in teken van pleegouderschap
P L EE
Door Ilse van der Mierden
Ode aan de pleegouder In seizoen drie van de succesvolle dramaserie A’dam – E.V.A. worden hoofdrolspelers Adam en Eva pleegouders van Patty (16) en Mingus (14). De founding fathers van de serie, scenarioschrijver Robert Alberdingk Thijm en regisseur Norbert ter Hall, vertellen waarom ze kozen voor pleegzorg en wat hen raakte tijdens de research. ‘En daar staat het kind dan. Met een hoopje afgeknipte touwtjes in zijn hand.’
In mei 2014 begon Robert aan de research voor
thema, dat biedt een goed kompas voor de
een vriendengroep. Robert: ‘We wilden alleen
het derde seizoen. Tijdens het eerste gesprek
verhalen. Het eerste seizoen gaat over de stad
een derde seizoen maken als we echt iets toe
met Spirit kregen ze de eerste verhaallijn al in
en verbinding. Wij wonen midden in Amster-
konden voegen. Niet meer van hetzelfde, zo-
hun schoot geworpen. Robert: ‘We vroegen of
dam (Robert en Norbert zijn getrouwd, red.),
als je vaak bij andere series ziet. We wisten,
iedereen pleegouder kon worden. Ja, dat kon.
we zien vanuit ons raam onze overbuurvrouw
na verbinding en vertakking, moest het over
Maar je moest natuurlijk niet psychotisch zijn ofzo. En Adam is in de eerste serie twee keer aardig psychotisch geweest.’ Norbert: ‘Maar zonder probleem geen drama. Spirit droeg dus meteen een fantastisch dilemma aan: hoe gaat
doorgeven gaan. Maar hoe maak je dat con-
‘Er is nergens zoveel intimiteit als in de stad’
Adam om met zijn psychiatrische verleden?’
creet? En ineens dacht ik, verrek, als het over doorgeven en delen gaat, dan moeten Adam en Eva pleegouder worden! En het liefst van veel te grote kinderen. Omdat ze de hele serie stappen maken die net te groot voor ze zijn. Ze
koffie drinken op haar balkon, we horen de an-
worden te snel verliefd, ze raken te snel zwan-
Robert: ‘En ik dacht: wat zou het dan mooi
dere buren vrijen. Er is nergens zoveel intimiteit
ger.’ Norbert: ‘Ik was meteen superenthousi-
zijn als die biologische moeder nog met Adam
als in de stad. Dus daar moest het over gaan:
ast. Dat het allemaal te groot en te snel gaat,
in een psychiatrische instelling had gezeten!’
over anonimiteit en intimiteit. Over hoe vreem-
dat werkt goed, dat zet de boel op spanning.’
Want A’dam – E.V.A. verwijst niet alleen naar
den bekenden worden en bekenden vreemden.’
de namen van de hoofdrolspelers, de Amster-
Hoe het plotselinge pleegouderschap van twee
damse Eva en de van origine Zeeuwse Adam,
Te grote kinderen
pubers in de praktijk uit kan pakken, daarvan
maar ook naar hoe iedereen (‘en vele anderen’)
In het tweede seizoen gaan alle verhalen over
kenden ze al een aantal voorbeelden. Zo pas-
in de stad Amsterdam met elkaar verbonden is.
het vertakken van die relaties, over hoe rela-
sen ze zelf een dag per week op hun 14-jarige
Robert: ‘We werken ieder seizoen vanuit een
ties netwerken worden: een gezin, een familie,
petekind, al sinds haar geboorte. En vrienden
14
Binding | december 2016
Samen kijken! De laatste dubbelaflevering wordt op zondag 18 december uitgezonden op NPO3. Spirit organiseert die avond een ‘samenkijkenavond’, waarvoor zich meer dan 100 pleegouders hebben aangemeld.
kind dan. Met een hoopje afgeknipte touwtjes in zijn hand. Heel zielig. Op die avond stond daar een grote vent in het midden die in huilen uitbarstte. In de serie is dat Adam. Hij kijkt op dat moment Eva aan en dan weten ze: dit moeten we doen.’
kregen plotseling de volledige zorg voor een
Bij Spirit
16-jarige jongen, wiens moeder overleed en
In de afleveringen zien we
waarvan zij voogd waren. Robert: ‘Dan krijg
de voor pleegouders her-
je ineens met gebruiken te maken die je niet
kenbare thema’s de revue
kent, je wordt met jezelf en je relatie gecon-
passeren: seksualiteit, vei-
fronteerd. Dat geeft een bron van verhalen.’
ligheid, omgang met ou-
En ze dachten terug aan goede vrienden van
ders en hechting. Robert:
Norberts ouders. Échte pleegouders, die kin-
‘Vanuit die thema’s kon
deren buiten hun netwerk opvingen. Norbert:
ik de afleveringen schrijven.’ Norbert: ‘Ik zorg
nen laten zien hoe het ook kan. Zodat het kind
‘Dat maakte altijd al veel indruk op ons. Dat je
vervolgens dat de geschreven scènes ook in
een keuze heeft in wat hij met zijn leven doet.
dat doet! Waarom zou je een kind van een an-
het echt werken. Natuurlijk via het spel van de
Dat is de meest waardevolle verandering die je
der in huis nemen? Het is alleen maar gedoe.’
acteurs, maar ik zoek bijvoorbeeld ook naar zo
in iemands leven kunt aanbrengen. Er zou een
Norbert ter Hall, Ev a van de Wijdeven, Teun Luijkx en Robe rt Alberdingk Thij m
realistisch mogelijke locaties. Veel scènes spelen
standbeeld moeten komen voor pleegouders.
Geen alternatieve types
zich dus echt bij Spirit af. We hadden een wil-
Op de Dam!’
Voor de research keken ze bij een STAP-training
lekeurig ander kantoor kunnen nemen, maar ik
mee, waar ze pleegouders spraken. Robert: ‘Ik
ben ervan overtuigt dat dit beter werkt. Dat het
Norbert: ‘En we wilden laten zien dat kinderen
had eerlijk gezegd wat alternatievere types ver-
klopt. En dat je dat als kijker voelt.’
een veel volwassenere blik op de werkelijkheid
wacht. Mensen die op een wat dwangmatige manier goed willen doen voor de wereld. Maar het waren de meest normale mensen die je je maar kunt voorstellen! Nuchtere, evenwichtige en hartelijke mensen, die zeiden: we hebben
hebben dan wij vaak denken. Ze kiezen zelf
‘Ik wil dat ook de kijker dat dilemma voelt’
het goed genoeg en genoeg plek. Dat vond ik heel ontroerend.’
echt niet altijd voor de makkelijke weg. Dat vind ik van pleegkinderen zo fantastisch: dat ze zo jong al voor zichzelf weten te bepalen wat goed voor hen is. Dus ook een standbeeld voor pleegkinderen. Op het Museumplein!’ ■
Adam en Eva zorgen eerst een paar weekenden voor Patty en Mingus, maar dit wordt al
Robert: ‘Eén situatie uit zo’n training is letterlijk
snel permanent. En na een tijd dient zich – net
A’dam - E.V.A. Gemist?
in de serie teruggekomen. Een oefening waarin
als in de realiteit – ook tijdens het schrijven de
Op www.npo.nl/gemist kunt u de se-
pleegouders zich leren verplaatsen in een pleeg-
vraag aan: kunnen de kinderen weer terug
rie nog tot 28 december terugkijken.
kind. Iemand staat in het midden van een kring
naar huis, terwijl de problemen nog niet hele-
Daarna zijn alle seizoenen te zien op
mensen. Mensen die zijn ouders, zijn vrienden,
maal opgelost zijn? Robert: ‘Ik wil dat ook de
de betaalzender www.npoplus.nl. Als
zijn broertje, de buren, zijn huisdier represen-
kijker dat dilemma voelt. Hoe sterk die biologi-
u lid wordt via www.nlziet.nl/nl, kunt
teren. Ieder persoon heeft een draadje in zijn
sche band en die loyaliteit is. Omdat dat is hoe
u de eerste maand gratis kijken als u
hand dat naar het pleegkind leidt. Wordt het
wij mensen zijn. Volgens mij is de belangrijkste
uw abonnement binnen een maand
kind uit huis geplaatst, dan worden die draad-
bijdrage niet dat je pleegouder bent, maar dat
opzegt.
jes één voor één doorgeknipt. En daar staat het
je pleegouder geweest bent. Dat je hebt kun-
Binding | december 2016
15
S & OU
G
RS
O U DE
DE
R
Geluk van kinderen staat altijd voorop
Door Meie Geerlings
P L EE
Het contact tussen pleegouder en ouder kan lastig zijn, zowel voor de ouder als de pleegouder. Hoe voorkom je dat de ouder zich al direct met 1-0 voelt achterstaan? En hoe voelt het als je dochters papa en mama tegen een ander zeggen? Hierover vertellen Tanja, moeder van 2 dochters van 7 en 9 en Mariska en Erik, de pleegouders van Tanja’s dochters.
Tanja’s dochters kwamen 6 jaar geleden bij
beeld bij het afzwemmen, sportwedstrijden of
altijd heel rustig is; ze accepteert veel van haar
Mariska, Erik en hun twee zoons (nu 11 en 13
schoolzaken. Afstemmen doen de pleegou-
dochters. Erik: ‘Dat is voor de meiden heel fijn.
jaar) wonen. Tanja: ‘Ik lag toen in het zieken-
ders en moeder samen. Tanja: ‘Ik kan helaas
Soms zijn ze bijvoorbeeld boos of verdrietig
huis en ik vond het heel erg spannend. Ik kon
niet zelf voor ze zorgen, maar in dit gezin gaat
tijdens het bezoek. En als je je dochters maar
alleen maar denken aan mijn dochters. Ik had
het goed, ze kunnen zichzelf zijn en ik word
twee uur per drie weken ziet is dat natuurlijk
zoveel vragen. Ik wilde weten waar ze waren
bij hun leven betrokken. Ik ben heel blij. Onze
best zuur. Maar ze mogen van Tanja ook boos
en hoe ze zich voelden, door wie ze nu werden
manier van opvoeden past ook goed bij elkaar.
en verdrietig zijn. ‘’Volgende keer beter’, zegt
opgevoed, wie hen troostte. Gelukkig voelde
Het gaat allemaal zo vanzelf.’
ze dan.’
‘In het begin konden ze heel afstandelijk zijn. Heel anders dan toen ze nog thuis woonden.’
Eerlijk en open
het direct goed toen ik Mariska en Erik ontmoette. Dat was een opluchting. Toen ik zag hoe vrolijk mijn meisjes waren, wist ik dat ze bij Mariska en Erik op hun plek waren voor dat moment.’ Maar niet alleen Tanja vond het spannend. Dat
Op de vraag of er geen lastige momenten zijn geweest blijft het even stil. Erik: ‘Na de eerste maanden brak er een spannende tijd aan. Er moest uitgezocht worden waar de meisjes konden opgroeien.’ Mariska: ‘We vonden ze hartstikke lief en wilden graag dat ze bleven.
gold ook voor Erik en Mariska. Zij voelden zich niet direct op hun gemak. Mariska: ‘Het is toch
Erik: ’Ik kan mij voorstellen dat het voor pleeg-
Maar uiteindelijk wil je dat de meisjes de beste
gek om bij een vreemd iemand naar binnen
gezinnen ook heel anders kan zijn. Wij hebben
plek krijgen. Ook als dat niet bij ons is.’ Tanja
te stappen, terwijl haar dierbaarste bezit bij
het geluk gehad Tanja te ontmoeten. Een moe-
vertelt dat ze via een eigen-kracht-conferentie
jou woont.’ Erik en Mariska maakten daarom
der die altijd naar de kinderen kijkt en haar ei-
onderzochten of de meisjes bij familie konden
vooraf filmpjes van hun huis en van henzelf,
gen problemen weg van de kinderen houdt.’
opgroeien. ‘Dat lukte helaas niet, maar mijn
die Tanja voor de eerste ontmoeting kon bekij-
Tanja vindt het belangrijk dat haar dochters
hele familie stond achter het besluit dat ze bij
ken. Zo leerde Tanja hen al een beetje kennen
niet merken dat ze zich soms gekwetst voelt.
Mariska en Erik bleven. Dat vond ik erg fijn en
en was het ijs al gebroken voordat ze elkaar
‘Het is niet hun schuld dat ze niet bij mij kun-
daardoor voelde ik me ook gesteund. Zo was
echt gezien hadden.
nen wonen. Ze moeten zichzelf kunnen zijn bij
het voor mij veel makkelijker om te accepteren
mij, ook al wonen ze niet bij me. Maar lastig
dat mijn meisjes niet bij mij konden opgroeien.’
Best zuur
is het wel. Zeker in het begin, toen konden ze
Inmiddels ziet Tanja haar dochters elke drie we-
heel afstandelijk zijn. Heel anders dan toen ze
Maar ook het moment waarop de meisjes papa
ken twee uur per keer en soms vaker, bijvoor-
nog thuis woonden.’ Mariska vertelt dat Tanja
en mama gingen zeggen tegen Mariska en Erik
16
Binding | december 2016
Pleegvader Erik, moeder Tanja en haar twee dochters. Pleegmoeder Mariska kon helaas niet bij het fotomoment zijn.
was moeilijk. Mariska: ‘We maakten ons best
moment. Mariska en Erik wilden de goede
Maar wat is het geheim van deze geslaagde
zorgen, want het voelde gek dat ze ons papa
band met Tanja niet verbreken en bespraken
samenwerking? Mariska: ‘Ik denk dat we
en mama noemden in bijzijn van Tanja.’ Tanja
het daarom heel open met haar. Mariska: ‘Dat
weinig lastige momenten kunnen benoe-
vult direct aan: ‘Maar ik vond het alleen maar
was voor iedereen prettig en daardoor werd
men, omdat we altijd alles heel open heb-
logisch dat ze dat deden. Ze wonen ook hier,
het ook minder zwaar.’
ben kunnen bespreken. Dat haalt de kou uit
ze wisten niet beter.’
‘Het voelde gek dat ze ons papa en mama noemde in het bijzijn van Tanja’
de lucht.’ Tanja: ‘Mijn dochters staan altijd
Geheim
op de eerste plaats. Ik denk dat je als ouder
Tanja, Erik en Mariska respecteren elkaar. Ie-
altijd moet bedenken wat het beste is voor
dereen is gelijk. Iedereen heeft een rol in de
de kinderen. En vertrouwen hebben in de
opvoeding. En: iedereen wil het beste voor de
toekomst. Dat is het belangrijkste.’ Erik: ‘Ik
meiden. Het is klip en klaar dat Tanja de moe-
denk dat het heel belangrijk is als pleegou-
der is. Mariska en Erik zijn zich ook bewust van
ders onthouden dat de ouders altijd de ou-
de impact die het heeft als je kinderen niet
ders van de kinderen blijven. En als ouder
thuis kunnen wonen. Mariska: ‘Tanja is ontzet-
verdienen ze een plek in het leven van hun
Vorig jaar kregen Mariska en Erik de voogdij
tend sterk. Ik weet niet of ik zo had kunnen
kinderen, net zoals kinderen hun ouders ver-
over Tanja’s dochters. Ook dat was een lastig
reageren als ik in haar schoenen gestaan had.’
dienen.’ ■
Binding | december 2016
17
Diverse BERICHTEN
Pleegouderraad spirit.nl/pleegouderraad
Input gezocht voor avond over pleegouders en ouders Of een kind volledig bij pleegouders verblijft of alleen in de weekenden wordt opgevangen: met ouders hebben we allemaal te maken. De verhouding tussen pleegouders en bio-
De Pleegouderraad zoekt nog naar een
Wilt u ervaringen met ons delen?
logische ouders is interessant en ingewik-
vorm om aan dit onderwerp aandacht te
Heel graag. Mail naar porspirit@gmail.com.
keld. Dat is waarom we binnen de Pleeg-
besteden, bijvoorbeeld tijdens een volgende
ouderraad al enige tijd geleden tegen
pleegouderavond. Jullie horen nog van ons!
elkaar hebben gezegd dat we daar iets mee willen doen. Hoe zorg je dat je elkaar ondersteunt? Hoe ga je om met rivaliteit? Wat doe je bij loyaliteitsconflicten? Hoe geef je het contact het beste vorm? Hoe en met wie maak je zorgen bespreekbaar? Dat zijn nog maar een paar van de items die spelen.
Declaraties niet opsparen Bent u weekendpleegouder bij Spirit? Dien uw declaraties a.u.b.
Dien uw declaraties in via het extranet voor pleegouders:
maandelijks in. Spaar dus geen declaraties langer dan een maand
https://pleegouders.spirit.nl of log in via de website van Spirit:
op: het gevolg is dat u dan geen vergoeding meer krijgt. Spirit moet
www.spirit.nl/pleegouders/extranet.
namelijk maandelijks verantwoording afleggen bij de gemeenten.
18
Binding | december 2016
O U DE
G
RS
column
P L EE
Frank en Myrna wonen met pleegzonen Abby (9) en Calvin (7) in het centrum van Amsterdam. Frank schrijft iedere Binding over hun belevenissen.
Dit was zeer zorgelijk, omdat het goede contact tussen Abby en zijn moeder van het grootste belang was en is. Deze zorg deelden wij uiteraard met de voogd en onze pleegzorgwerker. In de vroege zomer van dit jaar is de voogd, samen met de pleegzorgwerker, een en ander met Abby’s moeder gaan bespreken. In het kort kwam het erop neer dat de bezoekregeling zou worden teruggebracht tot een keer in de drie maanden en voortaan onder begeleiding in een prettige omgeving zou plaatsvinden. Dit was uiteraard, om het voorzichtig te zeggen, een teleurstelling voor de moeder van Abby.
Het lukte Abby weer om ons te verrassen
Wat vond Abby?
Maar wat vond Abby er van? Wij waren erg bang voor teleurstelling, althans, we verwachtten dat hij niet blij zou zijn. Maar Abby gaf er een mooie draai aan: ‘nu ga ik elke keer met mijn moeder leuke dingen doen
Abby zag tot halverwege dit jaar zijn moeder eens per maand in
en ik mag de eerste keer uitkiezen waar naartoe!’
het kader van de bezoekregeling. Deze regeling was ingezet door de jeugdzorgwerker die zowel Abby en zijn moeder al lange tijd
Dat maakte haarfijn duidelijk wat Abby er van vond: geen kwantiteit
begeleidde. Vorig jaar was het ouderlijk gezag van Abby overgegaan op
maar kwaliteit! Wat een opluchting, en het lukt Abby weer eens om ons
Jeugdbescherming die vervolgens intern een nieuwe voogd toewees.
te verrassen!
Ruim een jaar geleden merkten wij aan Abby dat hij de bezoekjes aan
Inmiddels heeft het eerste begeleide bezoek plaats gevonden. Ik was er
zijn moeder niet meer altijd even leuk vond. Hij vond het nog steeds leuk
zelf niet bij, maar er was een blije moeder en een blije zoon. Wij hebben
om bij zijn moeder te zijn, maar zijn moeder was minder in staat Abby en
de foto’s en een filmpje: zo kijken we allemaal terug op een middagje
haarzelf ‘quality time’ te bieden.
quality time.
Binding | december 2016
19
Door Frank Bouma
S & OU
DE
R
S & OU
G
RS
O U DE
DE
R
P L EE
Door Lara Aerts
Kerstcircus met drie weekendpleeggezinnen
Twee broertjes en een zus met ieder een ander weekendpleeggezin: hoe werken alle betrokken ouders samen om te zorgen voor gezellige weekenden? Wendy en Emiel, weekendpleegouders van Maxwell (6), vertellen hoe ze dat doen.
Kerstcircus Wendy: ‘Bij de voordeur hangt een jaarkalender. Om de zoveel tijd nemen we die met zijn allen door. We stemmen bijvoorbeeld af dat tijdens de Spirit-dag in Artis alle kinderen bij hun weekendpleegouders zijn, zodat we
Wendy Verswijveren (hr-medewerker bij Spirit)
voorstellen die we doen. Het leek ons bijvoor-
elkaar daar ontmoeten. Wat ook heel leuk
en Emiel Vergouw (projectmanager bij de Noord-
beeld leuk dat Maxwell hier op zondag zijn
is: Maxwell en zijn broer en zus hebben een
Zuidlijn) hebben zelf twee zoons: Quentin van
verjaardagstraktatie zou voorbereiden, zodat
Stadspas, waardoor ze korting krijgen op aller-
14 en Julian van 11. Maxwell (6) woont bij zijn
hij maandag op school kon uitdelen. En als we
lei activiteiten. Zo konden ze vorige kerst voor
moeder Raiza, samen met zijn broer Lysander (8)
uitjes willen maken met Maxwell en met zijn
vijf euro naar het Kerstcircus in Carré, en wij
en zusje Ashley (5) en is om de twee weken een
broer, zusje en de andere pleegouders, vindt ze
als begeleiders ook. Alle weekendpleegouders
weekend bij Wendy en Emiel. Ook Lysander en
dat ook altijd goed.’
zijn erg in voor dit soort uitstapjes, we genie-
Ashley hebben weekendpleegouders.
ten ervan!’
Praatje maken
‘We praten met veel respect over en met elkaar’
Wendy: ‘Ik heb veel respect voor Raiza, de
Emiel: ‘Als Maxwells weekend eraan komt,
moeder van Maxwell. Ze is jong en heeft drie
sturen we Raiza op donderdag even een her-
kinderen in haar eentje. Ik vind haar een heel
innerings-appje. We halen hem op zaterdag-
liefdevolle moeder. We proberen het zo te or-
ochtend op, een uur van tevoren appen we dat
ganiseren dat alle kinderen hetzelfde weekend
we zo vertrekken. Raiza woont op vijfhoog en
bij hun weekendpleeggezin zijn. Zo heeft Raiza
helaas is de deurbel vaak kapot. Als ik Maxwell
Emiel: ‘Afgelopen zomer konden Lysander
echt een paar dagen vrij.’
haal, vind ik het prettig dat Raiza hem bene-
en Maxwell met de Stadspas naar het zo-
den komt brengen. Terwijl Wendy het prima
merkamp Licht en Lucht. Helena en Wendy
vindt om naar boven te lopen.’ Wendy: ‘Ik vind
brachten de jongens dan iedere ochtend naar
het leuk om even binnen te komen, een praat-
dezelfde opstapplaats bij het Vondelpark. Zo
je maken. Ik heb ook wel eens kleding bij me
wisten we zeker dat ze naast elkaar in de bus
die ik inzamel voor de kinderen van Raiza, die
konden zitten. Op donderdag was er een kijk-
geef ik dan meteen af.’
dag waar Helena en Wendy samen heen ge-
‘Alle weekendpleegouders zijn erg in voor dit soort uitstapjes’ Emiel: ‘Raiza komt oorspronkelijk uit de Domi-
gaan zijn.’
nicaanse Republiek en woonde lang op Cura-
Emiel: ‘Alle kinderen en betrokken ouders zijn
çao. Sinds ze in Nederland is stond ze er alleen
vorig jaar in de kerstvakantie bij elkaar ge-
Verhalen plaatsen
voor. Maar nu woont haar broer bij haar. Hij
komen om taart te eten en cadeautjes uit te
Wendy: ‘Ik vind het fijn om aansluiting te heb-
helpt geweldig. Buiten hem heeft ze hier geen
pakken. We verdelen de taken: wij halen en
ben, zowel met de andere pleegouders als met
familie.’
brengen Raiza en alle kids en Helena, de week-
Maxwells moeder. Ik stuur haar als hij hier is
Wendy: ‘Het contact met Raiza verloopt heel
endpleegmoeder van Lysander, regelt de ver-
foto’s en appjes over wat we doen. Dat vindt
goed. Ze kan zich bijna altijd vinden in de
siering en verzorgt het eten.’
ze leuk. Zo ziet ze wat Maxwell meemaakt en
20
Binding | december 2016
V.l.n.r. Emiel, Quentin, Maxwell en Wendy. Achteraan zit Julian.
kan ze zijn verhalen makkelijker plaatsen als hij
Emiel: ‘Waar we ons niet direct mee bemoei-
haar cultuur is het zo ongeveer verwaarlozing
er later over vertelt. Ze zei ook laatst dat Max-
en is de opvoeding. Raiza vraagt ook niet om
als je kinderen niet voedt wanneer ze daarom
well het hier naar zijn zin heeft, dat hij vaak
raad, ze heeft eigen begeleiding bij het opvoe-
vragen. Wij respecteren dat, dus Maxwell krijgt
vraagt wanneer hij weer mag komen. En hij
den.’ Wendy: ‘Ooit zaten we met zijn allen bij
van ons ook tussendoor boterhammen en ex-
praat thuis veel over onze zoon Julian, tegen
elkaar, ook met de begeleiders. Toen kwam
tra drinken.’
wie hij opkijkt omdat hij volgens Maxwell heel
aan de orde dat wij thuis drie eetmomenten
hoog springt en heel goed kan wielrennen. We
hebben en tussendoor hooguit een appel of
Emiel: ‘Ik merk dat onze zoons ook betrokken
praten met veel respect over en met elkaar. Ik
een koekje eten. In Curaçao is het gebruikelijk
zijn bij Maxwells eigen gezin. Julian wint wel
heb niet het idee dat Raiza zich gekwetst voelt
dat je de hele dag kleine beetjes eet, zodra je
eens een wielrenwedstrijd en krijgt dan bloe-
als Maxwell bij haar thuis over ons vertelt. Dat
trek krijgt. Maxwell vraagt dus vaak om tus-
men als prijs. Laatst zei hij: ‘Als ik weer een
vind ik knap en bewonderenswaardig. Zo komt
sendoortjes. We vroegen ons af hoe hiermee
bloemetje fiets, geven we dat aan de moeder
Maxwell niet in een loyaliteitsconflict.’
om te gaan. Raiza was daar heel duidelijk in: in
van Maxwell.’ ■
Binding | december 2016
21
Wij zoeken pleegouders!
WEEKEND- & V Danny (15) en Anya (13) AKANTIEGEZIN ‌zijn een broertje en zusje van Ghanese afkomst. Danny is fysiek sterk en zelfstandig. Het gaat goed op school (vmbo-kader). Hij komt daar steeds beter voor zichzelf op. Hij moet soms nog wel
WEEKENDGEZIN Andy (13)
beter leren omgaan met boosheid en frustraties. Anya houdt van pianospelen en is net als haar broer heel zelfstandig. Ze gedraagt zich soms wat teruggetrokken en heeft een
‌ is een slim en filosofisch ingesteld kind. Hij heeft een sterke
laag zelfbeeld. Maar is ze eenmaal over haar verlegenheid heen,
eigen wil. Vanwege zijn autisme gaat hij naar speciaal onderwijs.
dan laat ze haar mening goed horen. Met leeftijdsgenootjes gaat
Andy woont bij zijn moeder, die het soms lastig vindt om met
ze steeds beter om.
Andy om te gaan. Zij zoekt voor Andy een gezin waar hij af en toe een weekend kan logeren, zodat zij op adem kan komen.
Danny en Anya wonen bij hun moeder. Zij werkt veel, waardoor de kinderen vaak op zichzelf zijn aangewezen. Hun vader woont
Andy voelt zich het veiligst als alles bij het oude blijft. Zo wil hij
in het buitenland, die zien ze weinig.
liever niet naar sport of clubjes of ergens anders logeren. Maar hij begrijpt ook dat zijn moeder soms wat rust nodig heeft. Zijn
Danny en Anya zoeken een gezin waar zij af en toe in de week-
moeder is ervan overtuigd dat logeren bij een pleeggezin goed
enden en (delen van) vakanties kunnen logeren. Zo wordt hun
kan gaan, als er een klik is met Andy.
wereld groter, en zijn ze minder op zichzelf aangewezen.
Kun jij goed met deze slimme en standvastige jongen om-
Hebben jullie humor en zijn jullie sportief? Vinden jullie
gaan? En af en toe een weekend met hem doorbrengen?
het leuk om dingen te ondernemen, zoals koken, bakken
Bel of mail ons voor meer informatie!
of gamen? Neem dan contact op!
22
Binding | december 2016
Shakira (7), Yuno (11) en Salesia (14)
LANGDURIGE PLEEGZORG
De zusjes Shakira en Salesia en broertje Yuno wonen sinds 2012 bij hun oma, omdat hun moeder niet meer voor hen kon zorgen. Ze zien hun moeder bijna niet meer. Ze logeren af en toe een weekend bij hun vader. Voor oma wordt de zorg nu
LANGDURIGE Herhaalde PLEEGZORG
oproep Jesse (11)
te veel: ze wordt ouder en heeft gezondheidsproblemen. Ook hebben de kinderen
…is een lief, innemend en intelligent
nu meer specifieke aandacht nodig.
jongetje. Hij geniet van samen dingen doen, al is het maar tv kijken. Hij houdt
We zoeken voor deze kinderen twee gezinnen waar zij verder op kunnen groeien:
van buiten spelen, voetbalt graag en
één gezin voor de twee zusjes Shakira en Salesia en één gezin voor Yuno. Voor
is groot Ajax-fan. Hij is zorgzaam voor
alle kinderen geldt dat het belangrijk is om contact met hun familie te houden.
kleine kinderen en voor dieren. Jesse gaat naar het speciaal onderwijs.
Shakira (7) is dol op knutselen, zingen en dansen. Ze houdt van 1-op-1-contact en speelt graag buiten. Ze is meestal erg leergierig, behulpzaam en kan goed voor
Hij is opgegroeid bij zijn ouders, waar
zichzelf opkomen. Ze zit op speciaal onderwijs, daar gaat het heel goed.
hij getuige was van huiselijk geweld.
Shakira is soms ineens boos, ze gooit dan met spullen en weet zich geen raad. Ze
Zijn ouders zijn inmiddels uit elkaar.
heeft nooit geleerd om op een andere manier met haar boosheid om te gaan. Ook
Het contact tussen hen is niet goed en
bij het aangaan van sociale contacten kan ze hulp gebruiken; ze weet nog niet
Jesse zit hier tussenin. Sinds kort woont
goed wat wel en niet hoort bij onbekenden.
Jesse bij zijn vader en diens vriendin. Hij heeft een positieve ontwikkeling door-
Salesia (14) is de oudste van de drie. Ze gaat graag naar de film, is dol op paard-
gemaakt door de voorspelbaarheid
rijden en houdt veel van dieren. Sinds ze naar speciaal onderwijs gaat, is ze op-
en structuur die zijn vader hem geeft.
gebloeid: ze komt goed mee, werkt geconcentreerd en geniet zichtbaar van de
Jesse kan alleen niet bij hem opgroeien,
complimenten over haar schoolwerk. Ze is een zorgzame puber. Ook houdt ze veel
omdat het negatieve contact tussen
van kleine kinderen: daar is ze ontzettend lief tegen. Salesia voelt snel de sfeer aan
zijn ouders niet goed voor hem is.
in situaties. Als de sfeer onrustig is, kan ze bazig reageren. Jesse heeft weinig geborgenheid geKunt u Shakira (7) helpen met haar boosheid? Haar begrenzen, consequent bena-
kend. Hij vindt het heerlijk om tegen je
deren, maar ook de ruimte geven om te leren om te gaan met haar emoties?
aan te zitten of geknuffeld te worden.
En kunt u Salesia (14) structuur en voorspelbaarheid bieden? Haar met geduld benaderen? Zodat zij haar successen op school kan voortzetten? Voor beiden kinde-
Bent u het gezin dat Jesse veilig-
ren is contact met oma, vader en andere familieleden belangrijk. Als u ook daar
heid, geborgenheid en structuur
ruimte aan kunt bieden, neem dan meteen contact op.
kan geven, en hem helpt zijn sociale vaardig heden te vergroten? En wonen jullie in de buurt van
Yuno (11) is het broertje van Salesia en Shakira. Als hij niet met zijn beste vriend
Purmerend? Neem dan contact op!
aan het voetballen is, dan speelt hij graag een spelletje op de laptop. Op school is hij geliefd. De achterstand die hij door ziekteverzuim opgelopen had, heeft hij onlangs op verbazingwekkende manier weggewerkt. Yuno heeft voedselallergieën en astma. Bent u het gezin waar Yuno verder kan opgroeien? Dat er voor hem is als het even wat minder gaat? Goed contact houden met zijn familie is belangrijk. Staat u ook daar open voor, bel ons dan voor meer informatie.
Meer weten over deze kinderen?
Kijk op pleegouders.spirit.nl, mail pleegzorg@spirit.nl of bel het Servicepunt Pleegzorg en Verblijf: 020 – 540 04 40.
De kinderen op de foto’s zijn modellen en de namen zijn gefingeerd. Binding | december 2016
23
De wereld over Saffira (17) is druk bezig met haar opleiding luchtvaartdienstverlening in Hoofddorp. Ze is nu al flink aan het reizen: 1,5 uur heen en 1,5 uur terug
Dit ben
ik
- met de fiets, de pont, de bus, de trein en weer de bus. ‘Maar het is superleuk en ik kan straks stage lopen op Aruba, in een hotel waar je een eigen kamer hebt en eten voor je wordt geregeld.’ Ooit hoopt Saffira voor American Airlines te mogen werken. ‘In Amerika wonen is mijn grootste droom, om vanuit daar de wereld te zien en mensen te leren kennen.’ Overigens kan Saffira ook goed hiphoppen en ‘Urban’ dansen, alleen is ze daar nu even mee gestopt omdat ze te oud werd voor haar dansgroep. Saffira woonde zes jaar in Amsterdam bij haar tante, samen met haar zus. Dat ging niet goed; Saffira kwam op straat te staan. Inmiddels woont ze een jaar bij haar pleegouders in Landsmeer, samen met haar pleegbroer. Van de stad naar het boerenbestaan was even wennen voor Saffira. ‘Maar ik kom er wel tot rust en dat had ik zeker nodig.’ Contact met haar moeder kent hoogte- en dieptepunten. ‘Mijn moeder vond het best moeilijk dat ik bij vreemde mensen ging wonen. Maar ik vertel haar over hier en dat ik me hier prettig voel. Daardoor heeft ze er iets minder moeite mee.’ Saffira spreekt haar moeder dagelijks. Meestal over de Whatsapp met foto’s en smileys. Ze bellen elkaar een keer per week. En twee keer in de maand logeert Saffira een weekend bij haar moeder. ‘Ze vertelt vaak verhalen van toen ik klein was. Ik zong vroeger steeds een kinderliedje waar ik dol op was. Daar werd mijn moeder gek van. Laatst had ze hem op YouTube gevonden. Toen herkende ik het melodietje meteen weer.’
In deze rubriek vertellen
Door Sarah Zagt
pleegkinderen iets over Saffira verheugt zich altijd op het echte
zichzelf. Uw pleegkind op de
Surinaamse eten van haar moeder, zoals roti
achterzijde? En een mooie
en bami. ‘En we gaan samen winkelen, naar
foto ontvangen? Meld
de H&M ofzo. Of we blijven lekker thuis en
hem of haar aan via
kijken tv-series en films.’ Het liefst horror. The
communicatie@spirit.nl.
Conjuring, bijvoorbeeld. ‘Ik schrik snel maar dat geeft een kick’, zegt ze grijnzend.