ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ

της σύνταξης ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ

περιοδική έκδοση τέχνης και πολιτισμού Τεύχος 3 Θεσσαλονίκη Μάρτιος 2012 Ιδιοκτησία ΣΚΕΤΒΕ Σύλλογος Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών Βορείου Ελλάδος Εκδότης Γιώργος Πολίτης Συντακτική ομάδα Θάνος Καρώνης Γιάννης Μονογυιός Σούλη Μπούσιου Κωνσταντίνος Παλιάν Έλενα Τονικίδη Επιμέλεια κειμένων Σούλη Μπούσιου Σχεδιασμός / σελιδοποίηση Άρις Γεωργίου Εξώφυλλο φωτογραφία Ζέφη Αθανασοπούλου Οπισθόφυλλο Το χαρακτικό του Γιάννη Μονογυιού που διανέμεται με το τεύχος Επικοινωνία sketbe@gmail.com Φλέμινγκ 10 546 42 Θεσσαλονίκη Απόψεις που διατυπώνονται στις συνεργασίες που δημοσιεύονται δεν απηχούν αναγκαστικά και τις απόψεις του ΣΚΕΤΒΕ Δ.Σ. του ΣΚΕΤΒΕ Γιώργος Πολίτης Πρόεδρος Κωνσταντίνος Παλιάν Αντιπρόεδρος Ιωάννα Ασσάνη Γραμματέας Σοφία Αμπερίδου Ταμίας Αφροδίτη Καραμανλή Χρύσα Σταύρεβα Γιάννης Αδαμαντίδης Μέλη

Με την ευκαιρία της έκθεσης του ΣΚΕΤΒΕ με τίτλο «Η τέχνη σε δύσκολους καιρούς» που θα πραγματοποιηθεί το Μάρτιο στην Γκαλερί «Έψιλον», αποφασίσαμε να ζητήσουμε από εικαστικούς να εκθέσουν, αυτή τη φορά τις απόψεις τους, πάνω σε ένα θέμα που διαρκώς επανέρχεται και απασχολεί. Είναι άραγε cliché των ημερών ή ζήτημα ουσίας; Η τέχνη πάντοτε βρίσκεται σε κρίση. Είναι ο τρόπος της να ελέγχει, να σχολιάζει, να κρίνει, να προτείνει και να μεταμορφώνει. Η σημερινή κρίση είναι μια κρίση οικονομική, αλλά και κρίση αξιών ή καλύτερα… προϊούσα διάβρωση αξιών. Ανήκουμε σε μια γενιά που οργανώθηκε σε μεγάλο βαθμό γύρω από το χρήμα και τα υλικά αγαθά. Όταν λοιπόν τα πάντα οικοδομηθούν υλικοκεντρικά, η κατάρρευση ενός τέτοιου συστήματος θέτει υπό αμφισβήτηση τους λόγους ύπαρξής μας. Η τέχνη καλείται να αποτελέσει το αντίβαρο που θα δώσει ισορροπία στη ζωή μας και να πράξει το αυτονόητο: να δώσει μια διέξοδο, μια ψυχική εκτόνωση και αποφόρτιση και αυτό να γίνει συνειδητά, ακόμη και αν ο κόσμος, παγωμένος από τα μέτρα της λιτότητας, δυσκολεύεται να αφιερώσει χρόνο ή χρήματα στην τέχνη. Η κινέζικη παροιμία: «Αν έχεις μόνο δύο νομίσματα στην τσέπη σου, τότε δώσε το ένα για να πάρεις μια φρατζόλα ψωμί και το δεύτερο για να πάρεις ένα λουλούδι» και το δικό μας: «ουκ επ’ άρτω μόνον ζήσεται άνθρωπος» τονίζουν την αναγκαιότητα του ωραίου, της τέχνης και του πνεύματος ως ψυχικής «αντηρίδας». Μπορεί να προσφέρει χαρές και απολαύσεις τόσο στον εικαστικό, όσο και στο φιλότεχνο, τέτοιες που τα υλικά αγαθά δε μπορούν να προσφέρουν. Αν αυτό δεν το κάνουμε ούτε σε μέρες κρίσης, τότε ποιος είναι ο ρόλος μας; Από την άλλη πλευρά, αυτές οι κρίσιμες στιγμές, όπως κάθε κρίσιμη στιγμή, αποτελούν μια δοκιμασία για τον ίδιο τον καλλιτέχνη. Μπορεί να τη διαχειριστεί, έχει την αντοχή να υποστεί την ανατροπή που προκαλεί ο καθημερινός αιφνιδιασμός; Είναι σε θέση να την επεξεργαστεί, να αποκωδικοποιήσει με τους «λεπτούς τρόπους» του τον καταιγισμό των συναισθημάτων απογοήτευσης για την απαξίωση της ανθρώπινης ύπαρξης που βρίσκεται σε εξέλιξη; Σίγουρα μια τέτοια εποχή κλυδωνισμών παράγει συχνά έργα «σκοτεινά» που βυθίζουν το θεατή στην απόγνωση του καλλιτέχνη. Είναι όμως και φορές που γίνονται παντιέρα διαμαρτυρίας προσωποποιώντας την αντίδραση του κοινού σε ό,τι τον προσβάλλει. Άλλες φορές πάλι, είναι αφορμή για σύμπραξη με «δυνάμεις» που επίσης στηρίζουν τον άνθρωπο. Σύντομα, τον Απρίλιο, θα πραγματοποιηθεί μια ακόμη έκθεση του ΣΚΕΤΒΕ σε συνεργασία με τους Γιατρούς του Κόσμου. Τι καλύτερο από μια τέτοια σύμπραξη και συνεργασία; Μια φορά κάποιος από το χώρο των τεχνών απευθύνθηκε με θαυμασμό σε ένα γιατρό με πλούσιο έργο προσφοράς σε φτωχές χώρες και του είπε για το πόσο μεγάλη είναι η προσφορά του. Και τότε ο γιατρός του απάντησε με ταπεινότητα, πως η δουλειά του ήταν να σώζει ζωές, ενώ η δουλειά του καλλιτέχνη είναι να δίνει αξία στις ζωές… Στο παρόν τεύχος εγκαινιάζεται μια νέα προσπάθεια του Συλλόγου μας, να υπάρχει ένα ένθετο έργο σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων (στα πρώτα εκατό τεύχη). Στην προκειμένη περίπτωση, ξεκινούμε με ένα χαρακτικό του Γιάννη Μονογυιού. Το έργο αυτό, προσφορά του καλλιτέχνη, δημιουργήθηκε αποκλειστικά για το αφιέρωμα του περιοδικού («Η τέχνη σε δύσκολους καιρούς»). Γιώργος Πολίτης ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

1

Ξενίας εκλεκτοί Άρια Κομιανού Μια συζήτηση με τον Γιάννη Μονογυιό

Η Άρια Κομιανού γεννήθηκε το 1938 στην Αθήνα και σπούδασε Χαρακτική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών (1960-1965), με δάσκαλο τον Κώστα Γραμματόπουλο. Έλαβε πτυχίο Χαρακτικής, δίπλωμα Θεωρητικών και Ιστορικών Σπουδών για την Τέχνη, καθώς και δίπλωμα ειδίκευσης στην Τέχνη του Βιβλίου. Το έργο της είναι διεθνώς αναγνωρισμένο με δεκάδες εκθέσεων και βραβεύσεων στην Ιταλία, τη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ρουμανία, την Ουκρανία, την Ιαπωνία, την Κίνα, τη Σουηδία και άλλες χώρες και με συμμετοχές σε διεθνείς χαρακτικές συναντήσεις. Μερικές από τις διεθνείς διακρίσεις της είναι τα βραβεία για τρείς συνεχείς φορές στο διεθνή διαγωνισμό ξυλογραφίας που διοργανώνει η Kiwa (Kyoto International Woodprint Assosciation) και το πρώτο βραβείο σε διαγωνισμό Ex-libris, που διοργανώθηκε στην Γαλλική πόλη Λυνέλ από τον Σύλλογο «Les Amis du Fonds Médard» («Οι Φίλοι του Αρχείου Μεντάρ»). Η Άρια Κομιανού επιβλήθηκε των συμμετεχόντων και το Ex-libris που δημιούργησε, η Σύνθεση N° 709 κοσμεί έκτοτε τις πολύτιμες δερματόδετες εκδόσεις της συλλογής του Λουί Μεντάρ. Στο σύνολο του έργου της περιλαμβάνονται χαρακτικά, πορτραίτα και ex-libris, ενώ έχει εικονογραφήσει πολλά βιβλία και χαρακτικά της έχουν περιληφθεί σε εκδόσεις για την ιστορία της νεοελληνικής χαρακτικής (π.χ. Χρύσανθου Χρήστου, Ελληνική Τέχνη. Νεοελληνική Χαρακτική, Εκδοτική Αθηνών, 1994). Έργα της βρίσκονται στην Εθνική Πινακοθήκη, στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, στο Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης και σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Είναι μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος, του Συλλόγου Αποφοίτων της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, ιδρυτικό μέλος της Ένωσης Ελλήνων Χαρακτών, μέλος του Συλλόγου Ελληνίδων Καλλιτεχνών, της ομάδας Χαρακτών Kiwa – Κyoto της Ιαπωνίας, της Art Addiction της Σουηδίας και της SSPE της Τσεχίας. Όπως έχει γραφτεί για το έργο της από τον Ε. Μαυρομμάτη : «Η εργασία της στην ξυλογραφία συνι-

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

2

στά αντιπροσωπευτικό δημιουργικό μέρος εκείνης της σύγχρονης νεοελληνικής ξυλογραφίας, που απελευθερώθηκε από την κλασική και τεχνική παράδοση της προπολεμικής ελληνικής και διεθνούς χαρακτικής, εντασσόμενη σε ευρύτερους σύγχρονους, εικαστικούς προβληματισμούς». Και σύμφωνα με τον Θάνο Χρήστου, «[…] η χαρακτική της Κομιανού διακρίνεται για την εξπρεσιονιστική της διάθεση, την εκφραστική της δύναμη, την υποβολή του λιτού χρώματος, τη συνοπτική περιγραφή, την επικέντρωση στο ουσιαστικό και για το μνημειακό της χαρακτήρα. Αυτό που κατευθύνει το χέρι της Κομιανού για να χαράξει δεν είναι τυχαίες εμπνεύσεις της στιγμής. Είναι εσωτερικές δονήσεις που εξωτερικεύονται με απόλυτη σύμπτωση ιδέας και μορφής, μορφής και περιεχομένου» Κυρία Κομιανού, από την ώρα που πρωτάρχισα να χαράζω και να τυπώνω νιώθω μια συνεχή ανάγκη να εκφράζομαι μέσα από τη διαδικασία αυτή βάζοντας σε δεύτερη μοίρα τη ζωγραφική και άλλες εικαστικές τεχνικές. Αστειευόμενοι με φίλους λέμε ότι κολλήσαμε το «μικρόβιο» της χαρακτικής. Νοιώθετε ότι όντως υπάρχει ένα τέτοιο «μικρόβιο», μια ιδιαίτερη έλξη που ασκεί η χαρακτική; Μάλλον αγάπη θα το έλεγα, αν αγαπάς αληθινά και όχι με λόγια τότε βρίσκεις το πάθος της δημιουργίας. Η εσωτερική όραση σε βοηθάει στις δημιουργίες σου, σε κάνει να ξεχνάς τον χρόνο, τον κόπο, τα πάντα ως την στιγμή που θα ολοκληρώσεις το όνειρο σου. Εσείς πως ξεκινήσατε να ασχολείστε κυρίως με τη χαρακτική και όχι με κάποιο άλλο μέσο όπως η ζωγραφική, γλυπτική κλπ; Τη χαρακτική δεν την γνώριζα. Με ζωγραφική ήθελα να ασχοληθώ. Στα σχολικά βιβλία τα έργα του Τάσσου μιλούσαν για χαρακτική. Την γνωριμία της την έκανα στα φροντιστήρια για την ΑΣΚΤ, θεωρητικά φυσικά. Έδινα και ξανάδινα εξετάσεις μα δεν περνούσα και μια και είχαμε το δικαίωμα να δηλώσουμε δύο σχολές, δήλωσα και στην χαρακτική όπου και με δέχθηκαν

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

3

και δεν το μετάνιωσα ποτέ. Την εποχή της μαθητείας σας κυρίαρχη τάση της χαρακτικής ήταν η ξυλογραφία ή εφαρμοζόταν και άλλες τεχνικές όπως η οξυγραφία, λιθογραφία, κλπ; Εσείς γιατί επιλέξατε την ξυλογραφία; Στα εργαστήρια της χαρακτικής τα πράγματα δυσκόλευαν κάθε έτος. Στο πρώτο, τεχνική της ξυλογραφίας, στο δεύτερο, λιθογραφία, στο τρίτο, χαλκογραφία, στο τέταρτο, λιθοχαλκογραφία. Ασχολήθηκα με την ξυλογραφία όταν τελείωσα, γιατί δεν είχα χρήματα για αγορά πιεστηρίου. Έτσι χάραξα σε ξύλο και τι ξύλο; Ασπρόξυλο Σουηδικό που μόνο ξυλογραφία δεν βγάζει. Αργότερα μου χάρισαν ένα πιεστήριο χαλκού. Ήμουν τρισευτυχισμένη. Πείτε μας για τις εμπειρίες σας από την σχολή καλών τεχνών, για τη μαθητεία με τον Γραμματόπουλο και τους άλλους δασκάλους σας. Τι είναι αυτά που θυμάστε ακόμη, αυτά που σας είχαν κάνει εντύπωση; Τι να σου πω για τα καλύτερα χρόνια της ζωής μου… Ο Γραμματόπουλος πότιζε με αγάπη την καρδιά μας για την χαρακτική. Δουλεύαμε από το πρωί ως το βράδυ, ήταν η χαρά μας, η ζωή μας και είναι ακόμα… Μην γελάς! Τίποτα δεν έχω ξεχάσει… θα μπορούσα να γράψω βιβλίο μα δεν είναι δυνατόν. Τι κάνατε μετά τη σχολή; Ασχοληθήκατε επαγγελματικά με την χαρακτική; Δεν έπαψα ποτέ να υπηρετώ την χαρακτική εδώ και πενήντα χρόνια. Κάνοντας βέβαια διάφορα για να ζήσω, μιας και από τη χαρακτική δεν έβγαλα χρήματα. Δούλεψα αρχικά σε ιδιωτικά σχολεία, μετά στον Οργανισμό Σχολικών Βιβλίων, σε τεχνικά σχολεία και, τέλος, σε δημόσια. Ενδιάμεσα επιμελήθηκα βιβλία (εικονογράφηση- ΟΕΔΒ)

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

4

μιας και είχα τελειώσει το τμήμα τέχνης βιβλίου και τυπογραφίας. Η χαρακτική ακόμα μου τρώει, λεφτά δεν μου δίνει. Κατά τη γνώμη μου (και όχι μόνο), οι ξυλογραφίες σας αντιπροσωπεύουν μια σταθερή πορεία συνεχούς αναζήτησης και εκφράζουν μια γνήσια εσωτερική σας αλήθεια. Πως νοιώθετε εσείς για την δουλειά σας; Είναι ό,τι αγάπησα πιο πολύ στη ζωή μου και ακόμα ζω για να την υπηρετώ, κι εδώ που τα λέμε, αν πήρα χαρές στην ζωή μου είναι από την χαρακτική. Δεν με πρόδωσε ποτέ, γιατί μου δίνει την δυνατότητα να εκφράζομαι. Πόσο σημαντική για σας είναι η διαδικασία της χάραξης σε σχέση με την διαδικασία του τυπώματος; Δεν είναι απλώς σημαντικές, οι στιγμές της χάραξης είναι η αληθινή ευτυχία. Ακονίζεις το μαχαίρι σου, το προσέχεις, προετοιμάζεις το ξύλο, το χαϊδεύεις… του μιλάς. Κι όταν αρχίσεις να χαράζεις όλα γύρω σου χαμογελούν, είναι οι πιο ευτυχισμένες στιγμές. Είσαι κάπου αλλού. Η χάραξη τελειώνει και ετοιμάζεις την εκτύπωση. Όλο το ενδιαφέρον είναι στο πρώτο αντίτυπο, κάνεις διορθώσεις και βγαίνει το τελικό κι εκεί τελειώνει η τρέλα σου για τώρα. Ο τρόπος που δουλεύετε ακολουθεί ένα καθαρά τεχνικό - ελεγχόμενο μοντέλο, π.χ. σχέδια, προσχέδια, ακριβείς υπολογισμούς κλπ ή αφήνεστε σε μια πιο ελεύθερη χειρονομία στην οποία υπάρχει μια λεπτή ισορροπία της έμπνευσης, της καρδιάς και της εμπειρίας; Τα πρώτα χρόνια ακολουθούσα τον γνωστό κανόνα-σχέδιο, αντιγραφή του, μεταφορά σχεδίου στο ξύλο και χάραξη. Τώρα, απλά οργανώνω τον χώρο, φροντίζω την κίνηση μιας φόρμας ή τη στατικότητα μιας άλλης σχεδιάζοντας κατ’ ευθείαν στο ξύλο την κεντρική

ιδέα. Κατά τη διάρκεια της χάραξης γίνεται η μελέτη για το προχώρημα της δημιουργίας του έργου, τη φορά της φόρμας, το βάρος της, τον έλεγχο του χρώματος του τόνου του μαύρου. Η γνώση των προβλημάτων είναι απαραίτητη. Τα αντίτυπα είναι στιγμές αδιάφορες πια. Τώρα που έχω γίνει γιαγιά την εκτύπωση έχει αναλάβει ο Βασιλάκης, είναι κοντά μου περίπου είκοσι χρόνια και είναι άξιος εκτυπωτής, ξέρει τι θέλω. Όταν η εκτύπωση γίνεται από διάφορες μήτρες απλά χρειάζεται προσοχή να έχει στεγνώσει το πρώτο χρώμα για να εκτυπώσεις το επόμενο και στις συμπτώσεις, για να γίνουν κατανοητά πρέπει να τα δεις στην πράξη και όχι θεωρητικά. Οι χρωματικοί τόνοι της δουλειά σας είναι το άσπρο και το μαύρο, στα οποία εμπλέκετε ενίοτε και κάποιο βασικό χρώμα όπως π.χ. το κόκκινο, το μπλε ή κάποιο άλλο. Αυτή η φειδώ στη χρωματική έκφραση, αυτή η λιτότητα των χρωμάτων, τι σημαίνει για εσάς; Για μένα η λιτότητα της φόρμας και των τόνων του μαύρου είναι ο κόσμος μου. Όταν χρησιμοποιώ ένα άλλο χρώμα, π.χ. το κόκκινο, απλά θέλω να εκφράσω την ελπίδα. Πότε νομίζετε ότι ο καλλιτέχνης έχει πετύχει τον στόχο του σε σχέση με το κοινό του; Αν σκεφτείς να αρέσει στο κοινό το έργο σου, καταργείς τον εαυτό σου, αγνοείς την καρδιά σου, διαγράφεις την δική σου ευτυχία. Γιατί; Για το χρήμα; Λάθος! Μου συμβαίνει κάποιες φορές να δω έργα καλλιτεχνών άρτιας τεχνικής, που όμως νοιώθω ότι είναι χωρίς ψυχή. Πιστεύετε ότι η άψογη τεχνική είναι συνώνυμο της καλλιτεχνίας ή μιλάμε για δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα;

Η φλύαρη λεπτομέρεια της χαρακτικής οδηγεί σε παλαιούς καιρούς, σε εικονογραφήσεις ανάλογες. Τέχνη σημαίνει δημιουργία που πηγάζει από τον δικό μας κόσμο, απ’ την καρδιά μας. Σήμερα πολλοί καλλιτέχνες είναι «έμποροι» της τέχνης τους, πλασάρονται ανάλογα με το μέγεθος των πωλήσεων τους και τις «μετοχές» τους. Μπορεί ο καλλιτέχνης σήμερα να είναι ένας ειλικρινής ασκητής της τέχνης μακριά από αυτό το εμπορικό παζάρι; Μπορούμε πλέον να κάνουμε τέχνη για την ψυχή μας ή είμαστε, θέλοντας και μη, γρανάζια ενός μηχανισμού εμπορευματοποίησης της τέχνης; Είμαι ακατάλληλη για να λύσω τέτοια προβλήματα απλούστατα γιατί δεν ξέρω να εμπορευτώ την δουλειά μου. Ντρέπομαι, αλλά έχω χαρίσει πιο πολλά απ’ όσα έχω πουλήσει. Δουλεύω για μένα, για τον δικό μου κόσμο, για την δική μου χαρά. Δεν με ενοχλούν αυτοί που εμπορεύονται την τέχνη τους. Αυτά που επιθυμώ δεν αγοράζονται με χρήματα, έτσι τα πολλά λεφτά δεν θα μου προσφέρουν ευτυχία. Θα ήθελα μέσα από την καρδιά σας και με τη συσσωρευμένη εμπειρία τόσων χρόνων πάνω στην τέχνη της χαρακτικής, να μοιραστείτε μαζί μας κάποιες συμβουλές ή σκέψεις που θα μπορούσαν ίσως να φανούν χρήσιμες σε μας τους νεότερους. Ελπίζω σε σας τη νέα γενιά, στην αγάπη σας για το ωραίο, για το δικό σας ωραίο, την αλήθεια σας, τον όμορφο κόσμο σας. Η τέχνη, αν την αγαπάτε, δεν θα σας προδώσει, όλα όσα πραγματικά θέλετε, κοντά της θα τα έχετε. Μια αγκαλιά και καλή τύχη σ’ όλους σας. Σας ευχαριστώ, να είστε καλά και πάντα δημιουργική.

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

5

Οι δικοί μας

Θανάσης Μπακογιώργος Συνέντευξη στη Σούλη Μπούσιου

Συνάντησα το Θανάση Μπακογιώργο στο εργαστήριο του “Πορφύρα” στην οδό Λούη ένα βροχερό και κρύο απομεσήμερο του Γενάρη λίγες μόλις μέρες πριν κι ο χώρος αυτός, όπως παλιότερα το Κέντρο Λόγου και Τέχνης “Πανσέληνος”, αποτελέσει παρελθόν για την εικαστική ζωή της Θεσσαλονίκης. Ο χώρος φιλόξενος και ζεστός με περίτεχνα ταβάνια φιλοτεχνημένα από τον ίδιο μας παραπέμπει σε εποχές που όλοι νοσταλγούμε, λίγοι όμως επιμένουν, και είναι σε θέση, να αναπαράγουν την ατμόσφαιρά τους και να μας κάνουν να ταξιδεύουμε κι εμείς μαζί τους.

Κύριε Μπακογιώργο, γεννηθήκατε και μεγαλώσατε στην Ευρυτανία. Τι σας έφερε στη Θεσσαλονίκη και τι σας έπεισε να την κάνετε δεύτερη πατρίδα σας εφόσον κατοικείτε εδώ από το 1974; Προτίμησα τη Θεσσαλονίκη επειδή, σε σχέση με την Αθήνα, βρίσκω πως είναι καλύτερη σαν πόλη, λιγότερο εξαθλιωμένη, πιο ανθρώπινη. Όχι βέβαια ότι κι εδώ δεν έχουν αρχίσει να αλλάζουν δυστυχώς τα πράγματα, αλλά αντέχουμε ακόμη... Το 1975 δημιουργήσατε το Κέντρο Λόγου και Τέχνης “Πανσέληνος”. Μιλήστε μας γι’αυτό και τι σας ώθησε στη δημιουργία του; Η εποχή εκείνη ήταν περίοδος ανόδου της τέχνης στη Θεσσαλονίκη. Το ξεκίνησα από μεράκι στο χώρο κι όλως τυχαίως. Συνήθως τολμάς όταν έχεις άγνοια για το τι σε περιμένει. Όταν έκλεισε συνειδητοποίησε ο κόσμος την αξία του. Παρουσίαζα νέους καλλιτέχνες, ποιοτικά καλούς ζωγράφους, ήμουν ο πρώτος που έφερε Αλβανούς καλλιτέχνες στην Ελλάδα, έφερα Πολωνική αφίσα από την Κρακοβία, Βούλγαρους και άλλους Βαλκάνιους καλλιτέχνες με συνεργασία των ανάλογων φορέων των χωρών τους. Διοργανώναμε επίσης και λογοτεχνικές βραδιές, βραδιές ποίησης και λόγου. Το Κέντρο δεν είχε εμπορικό σκοπό. Οι καλλιτέχνες παρουσιάζαν τη δουλειά τους και μετά επιστρέφαμε τα έργα τους πίσω. Από τους φορείς της Θεσσαλονίκης δεν είχα ανταπόκριση. Η ανεξάρτητη δουλειά δεν μπορεί να ελπίζει σε κυκλώματα κοινωνικά και πολιτικά. Κράτησε 13 χρόνια,

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

6

δεν άντεξε όμως κι έκλεισε. Πώς αποφασίσατε να γίνετε καλλιτέχνης; Προέκυψε αυθόρμητα; Αυτό το αποφάσισε η ζωή για μένα! Από μικρός ζωγράφιζα όπου έβρισκα κι έφτιαχνα διάφορα γλυπτά.

14 χρονών έστειλα σκίτσα μου που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό “Σπίτι του Παιδιού”. Στη συνέχεια εικονογράφησα τη σχολική εγκυκλοπαίδεια “Σύμβουλος των Νέων” κι ασχολήθηκα με τη γελοιογραφία. Σπούδασα σκηνογραφία και διακόσμηση στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με δάσκαλο τον Β. Βασιλειάδη. Αλλά και η πορεία που ακολουθήσατε στη συνέχεια έχει πολλούς αξιόλογους σταθμούς. Το 1969 έφυγα για το Λονδίνο όπου ευτύχησα να γνωρίσω ανθρώπους που με βοήθησαν πολύ στις δυσκολίες που αντιμετώπιζα. Πρώτα εξέθεσα στο Βιβλιοπωλείο του Βασίλη Τσιμπιδάρου στην περιοχή του Bayswater και παράλληλα στην περιοχή του Campten Town, ο Κίμωνας Χαραλαμπίδης μου ανέθεσε την καλλιτεχνική επιμέλεια του βιβλιοπωλείου του “Κίμων”. Στο Λονδίνο ζωγράφισα σε πολλές ταβέρνες και νυκτερινά κέντρα Ελληνοκυπρίων. Αφότου επέστρεψα στη Θεσσαλονίκη κι άνοιξα την “Πανσέληνο” και στη συνέχεια την “Πορφύρα” πρέπει να σας πω ότι εργάζομαι ασταμάτητα 8-10 ώρες την ημέρα. Ποτέ δεν με απασχόλησε ανταγωνιστικά το τι κάνουν οι άλλοι καλλιτέχνες και δεν δεσμεύτηκα από επίκαιρες μοντέρνες τάσεις, σχολές ή κινήματα. Δηλαδή δεν μελετήσατε ποτέ τους δυτικούς ζωγράφους και τα ανάλογα κινήματα του εξωτερικού; Δεν μελέτησα τους δυτικούς. Εκείνο που με γοήτευε ήταν ο περίγυρος και τα διακοσμητικά μοτίβα, τα ζωγραφιστά ταβάνια στα σπίτια του εξωτερικού και κυρίως της Βιέννης. Εγώ μελέτησα την ελληνική παράδοση, τη λαϊκή ζωγραφική, μου αρέσει να φιλοτεχνώ το περίτεχνο. Η ζωγραφική είναι ένα ταξίδι και μια απέραντη περιπλάνηση. Χάρη στη δημιουργικότητα ξεκινώ τη μέρα μου με όνειρα κι αισιοδοξία. Έτσι αντιμετωπίζω τις δυσκολίες και τις ασχήμιες της ζωής που μας πολιορκούν και προσπαθούν να μας επιβληθούν. Το έργο μου έχει παρουσιασθεί από εφημερίδες,

περιοδικά και τηλεόραση. Έχω κάνει τριάντα ατομικές εκθέσεις και συμμετείχα σε πολλές ομαδικές. Διαθέτετε ιστοσελίδα στο Διαδίκτυο (www.bakogiorgos.gr), καθώς και προσωπικό e-mail. Ποια είναι η σχέση σας με τη νέα τεχνολογία; Καμία σχέση! Στην τελευταία έκθεση που έκανα στην Κωνσταντινούπολη γνώρισα υψηλά ιστάμενα άτομα και θέλησα να μπορώ να είμαι κι εγώ εντός. Η κόρη μου είναι εκείνη που με βοηθά στη διαχείριση και την ενημέρωση της ιστοσελίδας μου. Εγω προτιμώ το απτό, το χρώμα και τη μυρωδιά ενός ουζερί, τη δημοτική μουσική, τα κλαρίνα και τα βυζαντινά ακούσματα. Εκτιμώ το αυθεντικό κι όχι το δήθεν. Δεν με ενδιαφέρουν οι μαϊμουδισμοί. Χρειάζεται βαθύτατη γνώση της αφαίρεσης για να φτάσουμε εκεί. Οι νεώτεροι μας θεωρούν εμάς περιγραφικούς και παραστατικούς. Ποια είναι η σχέση σας με τις γκαλερί και τους ιστορικούς τέχνης; Πιστεύετε ότι μπορεί ο καλλιτέχνης να λειτουργήσει και χωρίς αυτούς; Εγώ μπορώ μια χαρά να λειτουργήσω και χωρίς αυτούς! Δεν δουλεύω με γκαλερί και προτιμώ να επιλέγω εγώ τους χώρους όπου θα εκθέσω. Εξέθεσα μόνο μια φορά σε γκαλερί στην Αθήνα και μία στη Λάρισα. Όσο για τους κριτικούς τέχνης πιστεύω ότι αερολογούν. Αναρωτιέσαι μερικές φορές για ποιον γράφουν και τι θέλουν τελικά να πουν. Ωστόσο, εκτιμώ την Κάτια Κιλεσοπούλου και την ευχαριστώ για τη συμβολή της στην προώθηση του έργου μου. Οι καλλιτέχνες είναι λίγο νάρκισσοι. Πιστεύω πως πρέπει να είμαστε προσγειωμένοι και να δούμε ποια είναι τα ταλέντα μας, να μην ξεφεύγουμε. Δυστυχώς τα παιδιά στις Σχολές Καλών Τεχνών τα καταστρέφουν, δεν τα βοηθούν να βρουν το δρόμο τους μόνα τους. Το θέμα είναι παγκόσμιο, δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα. Στο Λονδίνο οι παραστατικοί Λατινοαμερικάνοι ζωγράφοι είχαν μεγάλη επιτυχία, το ίδιο κι οι Βαλκάνιοι. Ο ζωγράφος που ξέρει τι παράγει μπορεί να το αποδείξει μόνος του. Ας είμαστε εργάτες της τέχνης και χωρίς μεγάλη ιδέα για τον εαυτό μας. Να είμαστε ταπεινοί και να δουλεύουμε σκληρά. Υπάρχουν ζωγράφοι με εμπορική επιτυχία γιατί βγάζουν εύκολα δουλειά, όσοι όμως έχουν δύσκολο έργο, δηλαδή που θέλει χρόνο και διάρκεια για να τελειώσει, δεν μπορούν να παρουσιάζουν έτσι εύκολα τη δουλειά τους και να κάνουν

συχνά εκθέσεις. Εσείς ποιες τεχνικές και υλικά χρησιμοποιείτε; Μόνο ακρυλικά, χρώματα του νερού και μόνο πάνω σε ξύλο. Το λάδι το μισώ, δεν μου αρέσει να το δουλεύω, τη μείξη την κάνω πάνω στην παλέτα και στη συνέχεια δουλεύω με επικαλύψεις πάνω στο ξύλο, με υπομονή και λεπτές στρώσεις “λαζούρες” τελειώνω σιγά σιγά το έργο μου. Το ξύλο το περνώ πρώτα μια στρώση με στόκο και στη συνέχεια ένα όμορφο κεραμιδί, όπως οι αγιογράφοι, που δίνει έτσι άλλη ζεστασιά στα υπόλοιπα χρώματα που θα ακολουθήσουν. Ετοιμάζετε κάποια έκθεση αυτή τη στιγμή; Ποια είναι τα σχέδιά σας; Θα δούμε πως θα εξελιχθούν τα πράγματα αφού κλείσω την “Πορφύρα”. Έχω κάποια σχέδια για το εξωτερικό, αλλά χρειάζομαι πρώτα χρόνο για να το διευρευνήσω αυτό. Τι σας τρομάζει περισσότερο τους καιρούς που διανύουμε; Τίποτα δεν με τρομάζει! Ανήκω στη γενιά που πέρασε εμφύλιο με εξολόθρευση πατέρα κι αδελφού. Αυτό τα λέει όλα! Αν με τρομάζει όμως κάτι είναι η μιζέρια και η ψευτομαγκιά των Νεοελλήνων που έχουν γεμίσει τους τοίχους και τους δρόμους με τα σκουπίδια τους. Εκείνο που χρειαζόμαστε είναι η παιδεία και η ευγένεια, έχουμε δυστυχώς εκφυλιστεί ως λαός. Και η τελευταία ερώτηση, κύριε Μπακογιώργο: Υπάρχει ελπίδα για την τέχνη σήμερα; Και βέβαια υπάρχει! Ο σοβαρός ο καλλιτέχνης δεν μπορεί να σταματήσει ποτέ. Έχει αυτήν την ανάγκη μέσα του. Εγώ έλεγα ότι μου αρέσει πιο πολύ η μουσική από τη ζωγραφική γιατί με τη μουσική μπαίνω μέσα της και ταξιδεύω. Ζωγραφίζω πάντα με μουσική κι ακούω τα πάντα ανάλογα με τη διάθεση, από δημοτικά, λαϊκά, έως έθνικ ξένα και κλασική μουσική. Ακόμη και σύγχρονη μουσική ακούω. Σας ευχαριστώ πολύ! Σαν επίλογο να προσθέσω ότι εκείνο που έχει σημασία δεν είναι το τι κάνω, αλλά το τι δίνω με τη δουλειά μου για να προβληματιστεί ο άλλος...

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

7

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Η ΤΕΧΝΗ ΣΕ ΔΥΣΚΟΛΟΥΣ ΚΑΙΡΟΥΣ

Χρήστος Αλευράς

Αφροδίτη Καραμανλή Βασίλης Καρκατσέλης Βαγγέλης Γαληνός Κώστας Βουτσάς Γιάννης Μονογυιός Κωνσταντίνος Παλιάν Ξενής Σαχίνης Θάνος Καρώνης Χρύσα Σταύρεβα Ζέφη Αθανασοπούλου ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

8

Όταν η κοινωνία εκβάλει στην τέχνη ή όταν η τέχνη συναντά την κοινωνία Θεωρητικά αυτό γίνεται πάντα. Υπάρχουν όμως περίοδοι όπου τα κοινωνικά θέματα προβάλουν επιτακτικά και αναζητούν έκφραση και βέβαια λύση. Η τέχνη δεν λύνει ποτέ τα θέματα της κοινωνίας. Οργανικό της κομμάτι καθώς είναι, όμως, τα διαπραγματεύεται όπως νομίζουν οι σύχρονοί της καλλιτέχνες, τα εκφράζει όπως αυτοί μπορούν με τα μέσα και τα μυαλά της εποχής και αφήνει τους ιστορικούς του μέλλοντος να βρουν αληθινές ή μη σχέσεις και αλληλεπιδράσεις. Το δύσκολο είναι να πιστοποιήσει κανείς όλα αυτά σε πρώτο χρόνο, να «διαβάσει» τους συσχετισμούς, αν δεν είναι ο ίδιος καλλιτέχνης να απαντήσει στο ερώτημα περί του πρακτέου από όποια γωνία και αν γίνεται η ανάγνωση της εποχής. Ίσως τα παρακάτω κείμενα συμβάλλουν με κάποιον τρόπο σε απαντήσεις ερωτημάτων που τίθενται σήμερα, μια που στη χώρα μας κυρίως αλλά και σε πολλές άλλες βιώνουμε έντονα τις κοινωνικές ανατροπές.

Το μέσο και το μήνυμα Διάχυτη είναι η άποψη που επικρατεί μεταξύ των εμπλεκόμενων με την τέχνη ότι η τέχνη «πρέπει» να λειτουργεί ανεξάρτητα από την πολιτική, με την παραχώρηση ότι «επιτρέπεται» το κριτικό στοιχείο της τέχνης προς την πολιτική, υπό την «προϋπόθεση» ότι θα διασφαλίζεται η ελευθερία και αυτονομία του καλλιτέχνη από την πολιτική... Όμως, ανά τους αιώνες, η τέχνη που προέκυψε σε κάθε εποχή σε μικρό η μεγάλο βαθμό είναι αποδεδειγμένα επηρεασμένη από τα συγκεκριμένα κοινωνικοοικονομικά πλαίσια του χώρου και του χρόνου, «κάθε έργο τέχνης είναι παιδί της εποχής του» γράφει χαρακτηριστικά ο Καντίνσκυ. Ίσως βέβαια το μεγάλο έργο τέχνης να μπορεί να υπερβαίνει την εποχή του και να επεκτείνεται σ’ όλο τον ιστορικό χώροχρόνο, ποτέ όμως δεν είναι δυνατόν να αποσπασθεί από τις βασικές αγκυρώσεις του. Στην ευμάρεια, αλλά και στην κρίση, η καλλιτεχνική έκφραση είναι πολιτική, ακόμη κι όταν το αρνείται, αφού έστω και αρνητικά, καταθέτει ασυνείδητα... συγκεκριμένη πολιτική θέση. Αυτή η αναγκαία πολιτική υπόσταση της τέχνης υφίσταται γιατί η τέχνη έχει να κάνει με ιδέες και επικοινωνία, παραμέτρους που τη συσχετίζουν άρρηκτα με την πολιτική. «Δεν μπορείς να κάνεις πολιτισμό χωρίς να κάνεις πολιτική» επισημαίνει ο Λουί Γκοντάρ, «Τα δύο αυτά πράγματα πάνε μαζί. Ο Αριστοτέλης το είπε πάρα πολύ ωραία: «Ο άνθρωπος είναι ζώον πολιτικόν». Δηλαδή, αν δουλεύει για τον πολιτισμό, για την κουλτούρα, σίγουρα πρέπει να κάνει και πολιτική. Για να προάγει τον πολιτισμό. Είναι αναγκαίο κακό… Αν είναι κακό!» Η δυνατότητα των εικαστικών τεχνών να επιδρούν στη διαμόρφωση του θεατή, μέσω της αναπαράστασης, αποτελεί και τον κύριο λόγο της πολυεπίπεδης σχέσης / εξάρτησης από την εξουσία. Η απεριόριστη ικανότητα έκφρασης της τέχνης αποτελούσε πάντα στόχο της ‘πολιτικής’, αφού στην εξιδανικευμένη μορφή τους οι ιδέες έχουν το δικό τους βάθρο στην πολιτική. Η αδυναμία ύπαρξης της τέχνης έξω από τη σφαίρα της οικονομίας όμως την οδήγησε στην πρόσδεση και στη μερική ή ολική παράδοσή της στο κυρίαρχο πολιτικοοικονομικό περιβάλλον, με συνέπεια την κοινωνικοπολιτική απεμπλοκή της τέχνης από τα τεκταινόμενα, αφού εσκεμμένα τα κριτήρια σύγκρουσης μετατίθενται έντεχνα σε επίπεδα ακίνδυνα για το σύστημα, καλλιεργώντας στη συνείδηση των εμπλεκόμενων με τη τέχνη ότι είναι αφελές να επιδιώκει

κανείς την ρήξη, τη σύγκρουση, τον... «πολιτικό αντίκτυπο». Η ελπίδα απεμπλοκής και απεξάρτησης της καλλιτεχνικής δημιουργίας από το σύστημα διαφάνηκε όταν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας απέκτησαν την τεράστια εμβέλεια που έγκαιρα επισήμανε ο Marshall Mac Luhan, ο οποίος διέγνωσε κι ανέλυσε την ιστορική σημασία τους για τον τρόπο σκέψης και δράσης του ανθρώπου. Η βασική ―και “κλασική” πια― θέση του Μακ Λούαν είναι πως το μέσο, ο τρόπος επικοινωνίας, δεν αποτελεί απλό “μεταφορέα” νοημάτων και μηνυμάτων. Αντίθετα, αυτός καθορίζει, σε μεγάλο βαθμό, τόσο τη μορφή όσο και το περιεχόμενο του μηνύματος, σύμφωνα με τον αφορισμό του Καναδού διανοητή. “Το μέσο αποτελεί το μήνυμα”. Ο Μακ Λούαν χώριζε την ανθρώπινη ιστορία σε τρεις μεγάλες εποχές: την “ακουστική εποχή”, όταν μοναδικό μέσο επικοινωνίας ήταν η φωνή του ανθρώπου. Και καθώς ο λόγος και ο ήχος έχουν περιορισμένη εμβέλεια, οι άνθρωποι ζούσαν σε φυλές και μικρές κοινότητες, όπου τρόπος επικοινωνίας και επίδρασης στην κοινωνία ήταν η φωνή του αρχηγού που ρητόρευε ή διάταζε το “λαό του”, η φωνή του ποιητή που διηγιόταν μύθους.... Τη δεύτερη, την “οπτική εποχή” της επικοινωνίας όπου δεν επικοινωνούν ένας ή περισσότεροι άμεσα, ταυτόχρονα και ηχητικά με μια μικρή κοινότητα… τώρα, με τον γραπτό λόγο, επικοινωνεί ένας, έμμεσα και οπτικά, με έναν και με πάμπολλους πέρα από τόπο και χρόνο. Όλη η επιστήμη, όλος ο πολιτισμός ―υποστηρίζει ο Μακ Λούαν― όλη η κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στη φύση με τη σκέψη του, είναι σκοπός αυτού του φαινομένου της “οπτικοποίησης” (visualisation), που ακολούθησε την εφεύρεση του αλφάβητου, το βιβλίο στάθηκε “το πρώτο προϊόν της καταναλωτικής κοινωνίας”. Αλλά και παραπέρα: το τυπωμένο βιβλίο ―λέει πάντα ο Μακ Λούαν― έγινε η αφετηρία δύο αποφασιστικών παραγόντων του νεότερου ευρωπαϊκού πολιτισμού: του ατομικισμού, (αφού η γνώση και η επικοινωνία ήταν πια ατομική και όχι συλλογική υπόθεση) και του εθνικισμού (αφού οι λαοί είδαν για πρώτη φορά τυπωμένη τη γλώσσα τους και ανακάλυψαν έτσι την εθνική τους ταυτότητα). Η τρίτη εποχή ―η δική μας― είναι, φυσικά, η “ηλεκτρονική εποχή”. Η ανθρωπότητα, που είχε χωριστεί (εξαιτίας της γραφής και του βιβλίου) σε μοναχικά άτομα και έθνη, έχει τη δυνατότητα να συνυπάρξει σε μια κοινότητα.

Η υδρόγειος σφαίρα μας, ενωμένη απ’ τον ηλεκτρισμό, μπορεί να μετατραπεί σε ένα πελώριο «πλανητικό χωριό», όμως η υπερτελειοποίηοη των μέσων επικοινωνίας μπορεί να αποτελεί μιαν υπόσχεση ελευθερίας (όχι μόνο για τη τέχνη φυσικά) αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και μιαν απειλή καινούριας δουλείας, εξαιτίας της δύναμης επιβολής και υποβολής που έχουν τα μέσα αυτά Η θέση του Μακ Λούαν πως το μέσο, ο τρόπος επικοινωνίας δεν αποτελεί απλό “μεταφορέα” νοημάτων και μηνυμάτων, αλλά αντίθετα, αυτός καθορίζει, σε μεγάλο βαθμό, τόσο τη μορφή όσο και το περιεχόμενο του μηνύματος, οδήγησε ορισμένους στο σημείο να αποτίουν σήμερα τιμές ακόμη και σε... μηχανές του ψηφιακού μας πολιτισμού και άλλους να ισχυρίζονται ότι η επικοινωνία είναι τέχνη η ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί έτσι. Όμως επικοινωνία είναι τα δελτία ειδήσεων, οι διαφημίσεις, τα δελτία τύπου, δεν είναι σε καμιά περίπτωση τέχνη... γιατί η τέχνη δεν είναι απλά επικοινωνία αλλά πρέπει να τείνει να είναι κοινωνία . Βέβαια η «μεταφορά» από την επικοινωνία στην κοινωνία δεν γίνεται απλά με την προσθ-αφαίρεση της πρόθεσης «επί» από το ουσιαστικό... Απαιτεί τη μεταφορά του υποκειμένου, (του ανθρώπου), ως προς το αντικείμενο της δράσης του, αφού κοινωνία είναι συμμετοχή στη ζωή μιας «ζώσας» κοινότητας, «ζώντων» ανθρώπων που συναισθάνονται, συγκινούνται, συνθέτουν, συσπειρώνονται, αλλά και συγκρούονται.... ΥΓ1 Ο Μπρεχτ απευθυνόμενος με το έργο του στον (ενεργό) θεατή, στον κάθε συγκεκριμένο άνθρωπο τον προέτρεπε: «Άλλαξε τη ζωή σου», προτροπή-σκοπό-αξίωμα, που όπως πίστευε ο Μπρεχτ θα πρέπει να υπηρετεί η τέχνη, που βέβαια η λειτουργία της είναι αδιανόητη χωρίς την ανάπτυξη του κριτικού πνεύματος απέναντι στην πραγματικότητα. και στις πρακτικές που αλλοτριώνουν τον άνθρωπο. ΥΓ2 Όσο οι εφαρμοζόμενες πολιτικές του «συστήματος» στερούνται ηθικού ερείσματος και η βαρβαρότητα και τα χαράτσια τους ανατρέπουν άρδην τη ζωή μας, εμείς τελικά έχουμε ή δεν έχουμε το δικαίωμα να προτρέψουμε: «Άλλαξε τη ζωή σου»;

Χρήστος Αλευράς, γλύπτης http://christosalevras.blogspot.com/

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

9

Η ΤΕΧΝΗ ΣΕ ΔΥΣΚΟΛΟΥΣ ΚΑΙΡΟΥΣ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΠΟΧΗ Μέσα σ’ αυτούς τους καιρούς των αποφάσεων, και η τέχνη είναι υποχρεωμένη να αποφασίσει…. Μπέρτολτ Μπρέχτ Η εμπορευματοποίηση της τέχνης στερεί από την τέχνη τον πραγματικό της ρόλο: να εκφράζει την κοινωνική συνείδηση, να είναι μέσο επικοινωνίας. Η εμπορευματοποίησή της σημαίνει και συνθήκες ανελευθερίας για τους καλλιτέχνες και το έργο τους. Το καλλιτεχνικό έργο, προκειμένου «να περάσει» στο κοινό ουσιαστικά, αλλά άτυπα, «λογοκρίνεται». Ζητούμενο του συστήματος είναι ο πολίτης «καταναλωτής» και όχι ο πολίτης-δημιουργός, ο σκεπτόμενος, με κριτικό πνεύμα . Σχετικά με την Ε.Ε., από το 2003 συζητήθηκε η άρση των περιορισμών που ισχύουν για την τέχνη στα πλαίσια του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, γιατί η Ε.Ε. προσβλέπει στην ενίσχυση της Πολιτιστικής Βιομηχανίας που θα φέρει μεγαλύτερα κέρδη και αυτό μπορεί να το πετύχει με την αποϊδεολογικοποίηση ή αλλοτρίωση του έργου τέχνης και την ενσωμάτωσή του στο σύστημα. Στην Ελλάδα, το ΥΠΠΟ προωθεί την Ευρωπαϊκή στρατηγική για ενιαία πολιτιστική ταυτότητα, ώστε να υπηρετείται η ενιαία ευρωπαϊκή αγορά που θέλει έναν πολιτισμό ταυτισμένο απολύτως με την βιομηχανία παραγωγής και διακίνησης οπτικοακουστικών ειδών. Ανησυχούν για τις αντιθέσεις που εκφράζουν οι λαοί σε επιλογές της Ε.Ε. και θέλουν με την ενιαία συνείδηση να προωθήσουν έναν πολιτισμό για τη χειραγώγηση, την ενσωμάτωση, την πολιτική και κοινωνική αποχαύνωση των λαών της Ευρώπης. Επιδιώκουν να πνίξουν τα κύρια στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού κάθε χώρας, τα στοιχεία των

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

10

αγωνιστικών παραδόσεων των λαών. Να καταπνιγούν αρχές και μηνύματα που δεν υποτάσσονται στην Ε.Ε. του κεφαλαίου και σε μία ευρωπαϊκή «ταυτότητα» κοσμοπολίτικη και ιμπεριαλιστική. Και για να διαμορφωθεί μία ενιαία κοινωνική συνείδηση πρέπει να υποταχθούν ή να περιθωριοποιηθούν οι καλλιτέχνες. «Γιατί ο ρόλος του καλλιτέχνη στον αγώνα για έναν ανώτερο πολιτισμό, για μία άλλη κοινωνία του μέλλοντος είναι απαραίτητος και ουσιαστικός. Γιατί οι καλλιτέχνες συμβάλλουν στην ανάπτυξη της αισθητικής που δεν έχει χάσει ακόμα την αξία της, για όσους έχουν υψηλά κριτήρια και υψηλή εκτίμηση στον άνθρωπο και τη συμπεριφορά του. Γιατί το μέτρο ισχύει, ακόμη, για όλους όσους θέλουν να μετράνε σωστά την αξιοπρέπεια.» Απόσπασμα από την ομιλία του Νίκου Αντωνάκου, για τον κοινωνικό ρόλο του καλλιτέχνη. Βλέπουμε ότι η σήψη του καπιταλισμού και οι επιπτώσεις της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης εκφράζονται και στον τομέα της τέχνης και του πολιτισμού, στο ίδιο το περιεχόμενο των τεχνών, ενώ έχουν συνέπειες και στη ζωή των καλλιτεχνών, αλλά και στη δυνατότητα των εργαζομένων να απολαμβάνουν τον πολιτισμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα μονοπώλια αρχίζουν να κυριαρχούν σε όλους τους τομείς. Ήδη έχουν παρθεί μέτρα όπως συμπαραγωγές κρατικών δομών με ιδιώτες (Λυρική Σκηνή με Μέγαρο Μουσικής ), έλεγχο του χώρου της Μουσικής από τα μεγαθήρια Ωνάση-Νιάρχου, συγκέντρωση σκηνών και θεάτρων στην ΕΛΘΕΑ (Ελληνική Θεαμάτων), δρομολογήθηκαν ήδη ο νόμος για τον κινηματογράφο, που είναι ένα ακόμη χτύπημα στην Ελληνική παραγωγή ενώ έχουμε το κλείσιμο εκδοτικών οίκων και η συγκέντρωσή τους

σε μεγαλύτερους, ενώ δεν δίνονται κρατικές επιχορηγήσεις ούτε στο Εικαστικό Επιμελητήριο που συμπλήρωσε 60 χρόνια ενεργούς δραστηριότητας και το οποίο ιδρύθηκε από το Ε.Α.Μ. και βάση νόμου δεν έχει διορισμένο Δ.Σ. από την εκάστοτε κυβέρνηση, αλλά είναι αιρετό από τους καλλιτέχνες. Ο «Καλλικράτης» γίνεται το όχημα για παραπάνω περιορισμό και εμπορευματοποίηση πολιτιστικών δομών, επηρεάζει πλήθος καλλιτεχνών που εργάζονται στους Δήμους, οδηγεί σε κλείσιμο των ΔΗΠΕΘΕ και των καλλιτεχνικών εργαστηρίων Εικαστικών Τεχνών και σταματούν δραστηριότητες ουσιαστικές για τους δημότες. Έτσι η ζωή της συντριπτικής πλειοψηφίας των καλλιτεχνών δυσκολεύει. Η ανεργία γιγαντώνεται, η μαύρη εργασία γίνεται καθεστώς και φουντώνει η ετεροαπασχόληση. Η απαγόρευση των αυξήσεων από κυβέρνηση και εργοδότες χτυπάει τους μισθωτούς του χώρου. Η κατάργηση και των τελευταίων δικαιωμάτων (οι τιμητικές συντάξεις των εικαστικών περιορίστηκαν στις 8 κάθε χρόνο και έγινε άρση των βαρέων και ανθυγιεινών στους μουσικούς) φέρνει σε απόγνωση πλήθος καλλιτεχνών. Η αντιλαϊκή πολιτική έχει αντανάκλαση και στο επίπεδο του καλλιτεχνικού έργου καθώς κυριαρχούν φθηνές παραγωγές-ριάλιτι στην τηλεόραση, υποκουλτούρα, ζωγραφική και βιβλίο-φασόν με στοιχεία λαϊκισμού και αποπροσανατολισμού από τα προβλήματα της καθημερινότητας και χωρίς ποιότητα στην Αισθητική. Στο περιεχόμενο της τέχνης κυριαρχεί το περιθώριο, η απογοήτευση, η ειδική περίπτωση όταν πρόκειται για ωμή τέχνη-προπαγάνδα του συστήματος. Στα κόμματα του κεφαλαίου, ο πολιτισμός είναι μέσο για την προσέλκυση τουρισμού, μηχανισμός για την επιβολή της

κυρίαρχης ιδεολογίας. Προσπαθούν να περάσουν την αντίληψη ότι χρειάζονται θυσίες για να μην τα χάσουμε όλα ρίχνοντας έτσι τα βάρη της κρίσης στους εργαζόμενους καλλιτέχνες και όλους τους εργαζόμενους συνολικά . Η πάλη των ιδεών είναι αναπόστατο κομμάτι της μαζικής παρέμβασης. Ο Μπρέχτ στην απονομή του βραβείου Λένιν για την Ειρήνη το 1955 είπε μεταξύ άλλων: «Το πιο σημαντικό μάθημα που έμαθα ήταν πως το μέλλον της ανθρωπότητας μπορεί να ειδωθεί μόνο από κάτω από τη σκοπιά των καταπιεσμένων και εκμεταλλευόμενων. Μόνο όποιος αγωνίζεται μαζί τους, αγωνίζεται για την ανθρωπότητα…» Και στη χώρα μας καλλιτέχνες όπως Ρίτσος, Βάρναλης, Αυγέρης, ο Χαράκτης Τάσσος, Γληνός, Λοϊζος, ο Κατράκης με το Λαϊκό Θέατρο του και άλλοι πολλοί συμμετείχαν από μέσα στην ταξική πάλη, αλλά και το έργο τους αποτελούσε πηγή έμπνευσης, γνώσης, διαλεκτικής σκέψης στον αγώνα της εξέλιξης της κοινωνίας. Εμείς οι καλλιτέχνες αξίζει να συμπορευτούμε με όλους εσάς που παρέχετε Παιδεία. Γιατί η Παιδεία είναι υπόθεση πάλης ολόκληρου του λαού και όχι μόνο των εκπαιδευτικών ή των σπουδαστών ή, σε τελική ανάλυση, των γονιών που θα πρέπει να τους βοηθήσουμε να κατανοήσουν τα αιτήματά μας και την αναγκαιότητα της ενεργούς δράσης. Το θέμα της Παιδείας είναι πρώτιστο θέμα πάλης, γιατί δεν σχετίζεται με την επιστημονική γνώση ή την κατάρτιση των εργαζομένων και τη σχέση τους με τη λεγόμενη «αγορά εργασίας» αλλά πρωτίστως, με τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους και με την ικανότητα ανάπτυξης κριτηρίων φιλοσοφικού υπόβαθρου, σκέψης και δυνατότητας επιλογών, με την ανάδειξη των ικανοτήτων τους, την καλλιέργεια του ψυχικού και συναισθηματικού τους κόσμου, με όλα αυτά που συγκροτούν την προσωπικότητα του νέου ανθρώπου και που είναι βάση για την ιδεολογία του.

Εμείς οι καλλιτέχνες θέλουμε να αλλάξουμε τον κόσμο και στρατευόμαστε παράγοντας έργο που βοηθάει τον λαό μας να κατανοήσει τι συμβαίνει γύρω του. Για να μπορεί να καθορίσει και τη στάση του απέναντι στη ζωή και τους ανθρώπους. Δεχόμαστε ότι τέχνη είναι η αντανάκλαση της πραγματικότητας σύμφωνα με την μαρξιστική φιλοσοφία και ο ρόλος του καλλιτέχνη δεν είναι απλώς να αφουγκράζεται την εποχή του και να την εκφράζει μέσα από το έργο του, αλλά και να συμμετέχει ενεργά στην αφύπνιση του λαού. Όλοι μαζί οι καλλιτέχνες, οι διανοούμενοι, οι άνθρωποι των γραμμάτων πρέπει να επαναστατήσουμε. Να εξεγερθούμε! Να αγωνιστούμε μαζί με τον λαό μας για μια άλλη ποιότητα ζωής ενάντια στην παγκοσμιοποίηση που ουδετεροποιεί τους λαούς και να εναντιωθούμε στην επιθετικότητα των ιμπεριαλιστών–στρατοκρατών για τη συσσώρευση πλούτου σε λίγους. Επιθυμία των καλλιτεχνών είναι να απαλύνουν με την τέχνη τους τον πόνο που προκαλεί η βία στα παιδιά, τις γυναίκες, το περιβάλλον που η καταστροφή του θα έχει μεγάλες επιπτώσεις στην εξελικτική πορεία της ανθρωπότητας. Λέμε όχι στο πόλεμο και την αναγκαστική μετανάστευση των λαών. Λέμε όχι στην πείνα και ζητούμε παγκόσμια μέριμνα για την καλή διαχείριση των αγαθών της γης και του διαστήματος. Δύναμή μας η ανάπτυξη του λαϊκού κινήματος με αγώνες και αντίσταση …Γιατί εμείς δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε αδελφέ μου απ΄ τον κόσμο Εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο… ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ (καπνισμένο τσουκάλι) ΑΓΩΝΑΣ / ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ / ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ / ΑΝΑΤΡΟΠΗ

Γυμνοί στο δρόμο Αφροδίτη Καραμανλή

ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ, Ζωγράφος Μέλος του τμήματος κρίσεων ζωγραφικής του ΕΕΤΕ και μέλος Δ.Σ. του Ο.Σ.Δ.Ε.Τ.Ε.

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

11

Η ΤΕΧΝΗ ΣΕ ΔΥΣΚΟΛΟΥΣ ΚΑΙΡΟΥΣ

Σε συνθήκες κρίσης της αγοράς η τέχνη βγαίνει στις βιτρίνες Σε συνθήκες κρίσης της αγοράς, η τέχνη που αντιστέκεται στη σαβούρα του λαϊκισμού και στην αδιαφορία των προβλημάτων της γλώσσας της αναλαμβάνει επιπρόσθετα καθήκοντα. Απελεύθεροι οι δημιουργοί και δίχως εξάρτηση από το δίκτυο της αγοράς, (αφού μηδενίζονται οι πωλήσεις), μπορούν, ενταγμένοι στις δικές τους ομάδες, να επανεφεύρουν τις αξίες της κοινωνικότητας για τους ίδιους και την τέχνη τους. Επενδύοντας στο δικό τους όραμα με μεράκι και στο δικό τους ελεύθερο χρόνο δημιουργικά, χορηγοί οι ίδιοι του έργου τους, μετατρέπουν την ανάγκη έκφρασης σε εργαλείο παιδείας, (για την ικανοποίηση των ιδίων, του έργου τους και του κοινού τους), μετατρέπουν τον κάθε δημόσιο και ιδιωτικό χώρο σε αναλόγιο συν-ζήτησης και κοινωνίας. Η τέχνη δεν αποτελεί πολυτέλεια. Αποτελεί τροφή. Ακριβή για αυτούς που τη διακονούν έμπλεοι στα πάθη τους, δωρεάν για το κοινό της. Οι εκθέσεις εικαστικών πρέπει να βγουν ομαδικά προς την κοινωνία, με συνεργάτες τους, έστω και στα χαρτιά, φορείς της, όπως τους δήμους, τα πάσης φύσεως φεστιβάλ και τα πανηγύρια, τα εργοστάσια και τα εργατικά στέκια, την έδρα σωματείων, τις ενώσεις πολιτών, τα σχολεία σε κάποια από τα οποία διδάσκουμε. Τα πεζοδρόμια και οι πλατείες, τα κιτς πολιτιστικά κέντρα των δήμων, τα μπαρ, οι είσοδοι

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

12

πολυκατοικιών, ο οποιοσδήποτε κοινόχρηστος χώρος, μπορούν να γίνουν χώροι υποδοχής εκθέσεων, χώροι ανάπτυξης ερωτημάτων και διαλόγου, από και προς. Ακόμη και σε κάποια κλειστά (αλλά μπόλικα, στις μέρες μας, εξ αιτίας της οικονομικής κρίσης) καταστήματα, οι αφιλόξενες βιτρίνες των οποίων υποβαθμίζουν ολόκληρες περιοχές της πόλης, αποδιοργανώνοντας την όποια θετική διάθεση των περαστικών και των κατοίκων, θα μπορούσαν να φιλοξενηθούν έργα τέχνης, με πρόθεση να αλλάξουν τη διάθεση των περαστικών ή των κατοίκων; Θα μπορούσαν να τα διαθέσουν δωρεάν οι ιδιοκτήτες τους για τέτοιες εκθέσεις; Θα μπορούσε μία τέτοια διεκδικούσα τέχνη, και για τούτο τέχνη της ζωής, με μία παρουσία σε πολλαπλούς μη αναμενόμενους χώρους και παράλληλους χρόνους να επαναθεμελιώσει τη σύγκλιση τέχνης και ζωής; Θα μπορούσαν τέτοιου είδους πρωτόγνωρες

παρεμβάσεις με μόνιμο, επετειακό ή περιστασιακό χαρακτήρα, να γεννήσουν μία νέα ιδεολογία για την σχέση δημιουργού, κοινού και έργου τέχνης, εντός της οποίας θα αναγεννηθεί και η ίδια η τέχνη; Η δουλειά μας σε άδειες βιτρίνες ή με προβολές – άυλη μορφή - σε πλατείες, πλησιάζει ανθρώπους που ίσως και δεν ενδιαφέρονται για την τέχνη, δεν ενδιαφέρονται για τα μουσεία και τους ναούς του εμπορίου, τις γκαλερί. Μπορεί μία σύνθετη δράση ενεργών δημιουργών εικόνων, να αλλάξει την εικόνα της πόλης και τον ψυχισμό των κατοίκων της; Θα μπορούσε η τέχνη στις βιτρίνες, έστω στο ιστορικό ή εμπορικό κέντρο της κάθε πόλης, να τραβήξει από τη θαλπωρή του καναπέ τους μισοαποχαυνωμένους χάχες πολίτες και από το ερμητικά κλειστό εργαστήριο, τους αυτοβαυκαλιζόμενους δήθεν ξύπνιους καλλιτέχνες; Θα δώσει την ευκαιρία στους καλλιτέχνες

της, ευκαιρία που τόσο έχουνε ανάγκη, ασκώντας την τέχνη τους, με ελάχιστα χρήματα, να γεμίσουν μικρές εκπλήξεις, χαμόγελα και τροχιές διαλόγου ή διαφυγής την πόλη; Μπορεί ένα εικαστικό περιβάλλον, σε μία τόσο κατάλληλη για παρόμοια ανοίγματα εποχή, μέσω μίας τέτοιας μορφής κοινωνίας, να προσδώσει νόημα στο ερχόμενο, στο επόμενο, το δημιουργικά καινούργιο; Να ανανοηματοδοτήσει την τέχνη και το περιεχόμενό της; Θα αντέξει ένα αντί περιεχόμενο η κοινωνία, οι έμποροι, οι δημιουργοί; Η πρότασή μου, παρά τα πολλά ερωτηματικά της, πιστεύω ότι δίνει μία διέξοδο, αυτήν του Μαζί. Βασίλης Καρκατσέλης Katselis@the.forthnet.gr Εικαστικός, Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Φωτογραφικού Κέντρου Θεσσαλονίκης

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

13

Η τέχνη αναγεννάται εκ της τέφρας…

Η ΤΕΧΝΗ ΣΕ ΔΥΣΚΟΛΟΥΣ ΚΑΙΡΟΥΣ

«Η τέχνη αναγεννάται εκ της τέφρας»

Τέφρα είναι ο πόλεμος, η πείνα, η στέρηση, η ανεργία, η αρρώστια ακόμα και η τρέλα και, φυσικά, η παιδικότητα! Μέσα σε έναν τέτοιο αχταρμά, με αυτές τις ανείπωτες, αντίξοες και δύσκολες συνθήκες, η τέχνη γεννιέται, αναπτύσσεται, πεθαίνει για να ξαναγεννηθεί! Την εποχή του Α’ Παγκοσμίου πόλεμου, οι άνθρωποι, εξαθλιωμένοι, ρακένδυτοι, γεμάτοι φόβο και μίσος, στοιβάζονται σαν αρνιά με κατεύθυνση το σφαγείο του πολέμου. Σε αυτή τη ζοφερή εποχή, κάποιοι μοναχικοί μπροστάρηδες ή ‘πειραγμένοι’ αν προτιμάτε, οδηγούμενοι από ένα εγγενές ένστικτο, αυτό της δημιουργίας, που κατέχουν μόνον αυτοί, σ΄ αυτή τη λαίλαπα της απραξίας και της εκμηδένισης, επιμένουν να σκαλίζουν, να γράφουν, να μπερδεύουν χρώματα, ψηφίδες και νότες, και στο τέλος κατορθώνουν όχι μόνο να μη σκύψουν το κεφάλι, αλλά απεναντίας να το σηκώσουν, επιβιώνοντας μέσα σε έναν ουτοπικό κόσμο, μεταφέροντας στους υπόλοιπους τη φλόγα της γνώσης, της αισθητικής, του ονείρου, και της ελπίδας, συνθέτοντας την ως πνευματική τροφή για τις μελλούμενες και πεινασμένες γενιές! Το σπίρτο της τέχνης πρωτοανάβει κόντρα στην εξαθλιωμένη εποχή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου - στη σχολή του Μπάουχαους, στη Βαϊμάρη. Την ίδια εποχή, γεννιούνται διαδοχικά διάφορα επαναστατικά εικαστικά κινήματα, τα οποία είναι ενάντια στον πόλεμο, όπως ο σουρεαλισμός, ο κονστρουκτιβισμός, ο φουτουρισμός, ο ντανταϊσμός κ.ά. Στα χρόνια αυτά της εξαθλιωμένης ανθρώπινης υπόστασης, η τέχνη γίνεται μπροστάρης· κατά την εποχή της Ρώσικης επανάστασης, το πολιτιστικό αυτό πνεύμα του Μπάουχαους μεταφέρεται στην επαναστατημένη Ρωσία, με βασικούς εκφραστές τους Καντίνσκυ, Κλέε, Τατλίν, Μάλιεβιτς κ.ά. Αυτοί

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

14

δημιουργούν τη «ρώσικη πρωτοπορία», την οποία ο Λένιν, σαν ένθερμος υποστηρικτής της μοντέρνας τέχνης, ονομάζει «Φωνή της Επανάστασης», αγκαλιάζοντάς τους και δίνοντάς τους χώρο να εκφραστούν. Ο ποιητής Μαγιακόφσκυ με την ευκαιρία αυτής της πρωτοπορίας, δημιουργεί το περιοδικό «ΛΕΦ» (Καλλιτεχνικό μέτωπο της Αριστεράς) και γράφει το μανιφέστο τους. Επηρεασμένοι από το πνεύμα της επανάστασης, συντάσσονται όχι μόνο εικαστικοί, αλλά και ποιητές, αρχιτέκτονες, σκηνοθέτες κ.ά. Θέλουν να αλλάξουν τα πάντα, την αισθητική πλευρά των κτιρίων, των γεφυριών, των ρούχων, των σκευών κ.λ.π. Το όνειρο αυτό δεν κράτησε παρά μόνο τριάντα χρόνια (1900-1930). Με αφορμή το θάνατο του Λένιν, από εκεί και πέρα τα πάντα κατέρρευσαν. Ο ερχομός του Στάλιν, όχι μόνο παραγκώνισε τη μοντέρνα τέχνη, αλλά αφού πρώτα τη βάφτισε «παρακμειακή», στο τέλος την απαγόρευσε! Ωστόσο, ενώ επέβαλε τον «σοσιαλιστικό ρεαλισμό» ως επίσημη κρατική πολιτική τέχνη, συγχρόνως αποφάσισε ότι ο καλλιτέχνης θα πρέπει να ξαναρχίσει τη διαδρομή του από την αρχή προκειμένου η τέχνη να γίνει κατανοητή από το λαό. Αγνοούσαν οι αφελείς κυβερνώντες πως δεν κατεβάζουμε τον ηλεκτρολόγο από τη σκάλα, καθώς ανέβηκε για να μας συνδέσει το κομμένο ρεύμα, προκειμένου να μας εξηγήσει πρώτα τη διαφορά μεταξύ του εναλλασσόμενου και του συνεχούς ρεύματος! Αγνοούσαν επίσης οι ανίδεοι την τόσο απλή, αλλά και τόσο εποικοδομητική πρόταση του Αδαμάντιου Κοραή, η οποία έλεγε: «… οι μυημένοι και οι αμύητοι οφείλουν να κάνουν την ίδια διαδρομή προς τη γνώση· απλώς, κάποιοι θα πρέπει ν΄ ανέβουν μερικά σκαλιά και κάποιοι να τα κατέβουν»! Ύστερα εμφανίζεται ο άλλος «μεγάλος φωστήρας» της ανθρωπότητας, ο Χίτλερ, ο οποίος αποφάσισε να κλείσει τη σχολή του

Μπάουχαους, διότι όπως υποστήριζε, η τέχνη που δίδασκαν εκεί μέσα ήταν «παρακμειακή»! Προσέξτε, δυο καθεστώτα τελείως διαφορετικά μεταξύ τους, είχαν την ίδια αντίληψη για τη σύγχρονη τέχνη! Τυχαίο;… Η μοντέρνα τέχνη εκείνη την εποχή, όπως και σε άλλες εποχές εξάλλου, παραμένει ένας άλυτος γρίφος, εφόσον ο παρατηρητής συνεχίζει να παραμένει αμέτοχος. Όμως αυτή η τέχνη ζητά την ενεργό συμμετοχή του, μέσω της συζήτησης και της κριτικής του σκέψης, δεν επιζητά έναν θεατή άνευρο και αμέτοχο! Για τους κρατούντες, το κυρίαρχο στοιχείο του φόβου προς το άγνωστο της μοντέρνας τέχνης, το θεωρούν συγχρόνως και επικίνδυνο· βλέπετε τους προκαλεί τρόμο, επειδή ό,τι δεν αντιλαμβάνονται, θεωρούν πως είναι πιο εύκολο να το πολεμήσουν αγνοώντας το. Από καταβολής κόσμου όταν ο άνθρωπος δεν καταλάβαινε κάτι, το πολεμούσε ή έκανε θυσίες για να το ξορκίσει! Οι ψυχωμένοι όμως αυτοί καλλιτέχνες δεν το έβαλαν κάτω τη δεκαετία του ΄30, βρήκαν στέγη στην αγκαλιά της Γαλλίας που με απέραντη αγάπη τους περιέθαλψε. Ευτυχώς, σε αυτή την κρίσιμη εποχή, βρέθηκε ένας δικός μας ‘τρελαμένος’ με την μοντέρνα τέχνη, ο Γιώργος Κωστάκης, που σταχυολογώντας έναν έναν τους πίνακες, ξετρυπώνοντας τους από τα υγρά και ανήλια υπόγεια στα οποία ήταν στοιβαγμένοι, κατόρθωσε, με τα λιγοστά χρήματα που διέθετε εκείνη την εποχή, να διασώσει 1275 έργα αυτής της εξαιρετικής περιόδου! Χάριν του Κωστάκη, αυτή η τέχνη έγινε γνωστή, αρχικά στην Ευρώπη και αργότερα στη χώρα μας. Μόλις αντιλήφθηκαν την αξία αυτών των έργων, οι σοβιετικοί κυβερνώντες, υποχρέωσαν τον Κωστάκη να τους παραδώσει τα μισά έργα που είχε στην κατοχή του, προκειμένου να του επιτρέψουν να βγάλει τα υπόλοιπα εκτός της σοβιετικής επικράτειας! Ωραία «σοσιαλιστική αντίληψη» περί ιδιοκτησίας!... Ωστόσο, από αυτήν την ευτυχή κατάληξη, η χώρα μας και στη συνέχεια η πόλη μας,

Θεσσαλονίκη, ήταν οι πλέον ευνοούμενες, γιατί σήμερα, η συλλογή Κωστάκη φιλοξενείται στο κρατικό μουσείο σύγχρονης τέχνης και στη μονή Λαζαριστών. Ο Θεόφιλος προσπαθούσε να συντηρήσει την ακόρεστη τέχνη του με τις φασολάδες που του προσφέρανε για τη δούλεψή του, ζωγραφίζοντας τους γυμνούς τοίχους στις ταβέρνες και στα οινομαγειρεία. Μπορεί να είχε παραμείνει στην αφάνεια, αν δεν βρισκόταν η κοφτερή ματιά του Ελευθεριάδη (Τεριάντ), που τον ανακάλυψε λίγο πριν πεθάνει, για να τον αναστήσει στο Πάνθεον των αθανάτων! Τη μαγική αυτή τριπλέτα της ατέρμονης χρωματικής γκάμας συμπληρώνουν ο Καντίνσκυ και ο Βαν Γκογκ. Αυτοί οι τρεις συνέβαλαν στον εμπλουτισμό αυτής της μαγικής χρωματικής παγκόσμιας παλέτας που μας άφησαν παρακαταθήκη. Ο Θεόφιλος με τα γήινα χρώματα του, ο Καντίνσκυ με τις ατελείωτες παλ αποχρώσεις όλων των πρωτευόντων και δευτερευόντων αποχρώσεων και ο Βαν Γκογκ με την άφοβη χρήση των έντονων χρωμάτων και το απίθανο μπλέξιμο μεταξύ των. Ο Γκύζης, ο Λύτρας, ο Παρθένης, ο Κόντογλου, ο Παπαδιαμάντης, ο Καβάφης, ο Ρίτσος, ο Τσαρούχης, ο Ελύτης κ.ά. είναι οι δικές μας εμβληματικές προσωπικότητες, οι οποίες, μέσα από τη στέρηση και έναν συνεχή και διακαή αγώνα, κατάφεραν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες που αντιμετώπισαν. Σήμερα, εμείς οι νεοέλληνες έχουμε τη δυνατότητα ―μυημένοι και αμύητοι― να γευτούμε τα αγαθά των άοκνων προσπαθειών τους!

Περί σκίτσου και γελοιογραφίας Στις μέρες μας η κρίση δεσπόζει στην ενημέρωση. Άλλος ένας «δεσπότης» στη ζωή μας που μας υπαγορεύει και μας αφορίζει για τις κακές επιλογές μας. Και ενώ όλα τριγύρω μας καταρρέουν το σκίτσο το «αφορεσμένο» ανακάμπτει εν μέσω κρίσης. Βλέπει και σχολιάζει τα γεγονότα και, εφόσον ο δημιουργός είναι χαρισματικός, ανατρέπει τα δεδομένα. Σοκάρει το απευθείας, προσβάλλει και αποδομεί. Αλλά μέχρι πού μπορεί να φτάσει η σάτιρα; Ο Φρόυντ αποκαλύπτει ότι το υποσυνείδητο επηρεάζει τον άνθρωπο στην εν γένει συμπεριφορά του. Αυτή την κρυφή διάσταση της ψυχής την οποία χειρίζεται ο σκιτσογράφος για να αποκαλύψει πρώτα τις δικές του ενοχές και μετά τις ενοχές του πλησίον. Το εκφραστικό στοιχείο της γελοιογραφίας, το σκίτσο, απλά υπάρχει, για να μπορέσει να εισχωρήσει ο σκιτσογράφος στην ψυχή του θεατή. Αν τα καταφέρει, θα καταφέρει να ανοίξει την πρώτη πόρτα, οι επόμενες θα ανοίξουν πιο εύκολα. Το απλό, το γελοίο, το τυχαίο, το χυδαίο, είναι το κλειδί για να ανοίξει ο νους, το κλειδί που μας επιτρέπει να δούμε μια άλλη πλευρά καθαρά πνευματική, τη γλώσσα της επικοινωνίας των ανθρώπων.

Κώστας Βουτσάς, σκιτσογράφος

Κλείνοντας, θα σας αναφέρω ένα περιστατικό, με πρωταγωνιστή τον Κώστα Λούστα, όπως το έζησα τότε νέος, πριν γίνω ακόμα μαθητής του. Στη διαγώνιο, υπήρχε το ζαχαροπλαστείο «Τερκενλής». Εκεί μέσα ο Λούστας είχε φιλοτεχνήσει πάνω σε μια κολώνα μια σύνθεση με κορμούς δένδρων, με αντάλλαγμα, κάθε φορά που θα πήγαινε με τη γυναίκα του για να φάνε ένα γλυκάκι να μην πληρώνει, δεδομένου ότι εκείνη την εποχή τα οικονομικά του δεν ήταν πολύ ανθηρά (όπως σε όλους μας)! Κάθε φορά που περνούσα από τον Τερκενλή, έστρεφα το κεφάλι μου προς το μέρος της κολόνας, σαν έναν νοερό νεύμα προς το δάσκαλο! Κάποια στιγμή όμως το γνωστό ζαχαροπλαστείο μετακόμισε σε καλύτερη πιάτσα, το έργο του αποκολλήθηκε και μεταφέρθηκε αλλού. Τότε λέγανε ότι στοίχιζε μια περιουσία. Οι ζωές του Θεόφιλου και του Λούστα, πορεύτηκαν σε ανεξάρτητους χρόνους, αλλά στους παρόμοιους χώρους διατροφικής ανάγκης. Όμως το έργο τους ανέτειλε, όπως ακριβώς ανατέλλει και ο ήλιος μετά από μια καταιγίδα: φωτεινός, και αναζωογονητικός, όχι μόνο για τους ίδιους, αλλά κυρίως για μας! Dum spiro spero. Βαγγέλης Γαληνός, εικαστικός

Γελοιογραφία του Κώστα Βουτσά

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

15

Η ΤΕΧΝΗ ΣΕ ΔΥΣΚΟΛΟΥΣ ΚΑΙΡΟΥΣ

Η αλχημεία της πραγματικότητας Κάποια στιγμή μιλώντας για το παρόν τεύχος του περιοδικού, ειπώθηκε το «τέχνη σε δύσκολους καιρούς». Από την πρώτη φορά που συζητήθηκε στη συντακτική ομάδα ένοιωσα ότι θέλω να συμβάλλω σε αυτό. Όλη αυτή η ιστορία της οικονομικής και κοινωνικής καταστροφής της χώρας που τόσο επιδέξια καλλιεργείται από τα ΜΜΕ και τους πολιτικούς, αλλά ακόμα περισσότερο το διαφαινόμενο αδιέξοδο και η συνεχής ανασφάλεια με έχουν – όπως και τους περισσότερους από μας – επηρεάσει πολύ. Σαν να είχα μετατραπεί σε ένα καζάνι που σιγόβραζε, δημιουργώντας ατμούς παράξενων φίλτρων που πίεζαν το καπάκι και έψαχναν διέξοδο. Θέλησα το ένθετο χαρακτικό αυτού του τεύχους να είναι ένα σχόλιο, μια συνεισφορά πάνω σε τούτο τον προβληματισμό. Δούλεψα με το λινόλεουμ με έναν τρόπο που δεν χρησιμοποιώ συνήθως. Νοιώθω την ανάγκη να σχολιάσω κάτι με αφορμή αυτό το έργο. Το μηχανικό μέρος μαζί με το χέρι, σαν ένα σύνολο, μου θυμίζει την αρχετυπική για τον Έλληνα φιγούρα του καραγκιόζη. Τελικά, αποδεικνύεται ότι η προφητική του ικανότητα ξεπερνά και αυτή του Νοστράδαμου αφού σε αυτόν αποδίδεται η ρήση: θα φάμε θα πιούμε και νηστικοί θα κοιμηθούμε. Αυτή ακριβώς η συμπυκνωμένη φράση σε μας αντιστοιχεί στα γεγονότα των τελευταίων δεκαετιών.

Γιάννης Μονογυιός, Σύγχυση ΙΙ, λινόλεουμ, ξηρή χάραξη, κολάζ, 2011

Πέρα από το προφητικό εθνικό της επίπεδο, νοιώθω ότι έχει και ένα άλλο πιο εσωτερικό, πιο ψυχολογικό. Αυτό που πολλοί από εμάς τους Έλληνες, αλλά τελικά και όλοι στις δυτικές κοινωνίες, κάνουμε κάθε μέρα. «Τρώμε» και «πίνουμε» σε ένα καταναλωτικό πανηγύρι, εσωτερικευμένο πλέον μετά από εκατομμύρια ώρες έκθεσης σε διαφημιστικό τσουνάμι και lifestyle, αλλά μένουμε νηστικοί στην ψυχή. Και αυτό ίσως φανεί περισσότερο σε αυτόν τον καιρό της οικονομικής κρίσης. Δεν ξέρω ποια από τις δύο είναι η πραγματικά δύσκολη εποχή για την τέχνη, τη δημιουργία. Αυτή που μέσα στην μεγάλη ευμάρεια, ήσυχα αποκοιμιέται μένοντας πεινασμένο το πνεύμα ή αυτή της οικονομικής κρίσης που μένει στερημένο το σώμα αναγκάζοντας το νου να επαναπροσδιορίσει το «κέντρο βάρους» του; Ίσως σε αυτό το νέο κέντρο βάρους θα πρέπει να επανισορροπήσει και η ίδια η σημερινή τέχνη. Πιστεύω ότι ανήκω σε μια μεγάλη ομάδα απλών ανθρώπων αλλά και καλλιτεχνών, που όταν πλέον επισκέπτονται μουσεία σύγχρονης τέχνης, αναρωτιούνται ποιο είναι το νόημα ύπαρξης αρκετών εκθεμάτων. Για μένα, φαίνεται ότι το μόνο που έχουν τα έργα αυτά να δηλώσουν είναι το αδιέξοδο της πορείας που έχει πάρει ένα μεγάλο μέρος της παγκόσμιας καλλιτεχνικής κοινότητας - με τις ευλογίες φυσικά των «ειδημόνων». Ίσως οι δύσκολοι καιροί για την ουσιαστική καλλιτεχνική παραγωγή να είναι αυτοί που ζούμε ως τώρα. Στην τράπουλα του ταρώ η φιγούρα του θανάτου έχει διπλή ερμηνεία - κάθε τέλος σηματοδοτεί μια νέα αρχή. Ακόμα και για το αν η προσωπική μου πορεία ως καλλιτέχνη θα είναι ένα αδιέξοδο ή όχι, θα φανεί στο μέλλον και αυτό το διευκρινίζω ώστε να μη θεωρηθεί ότι βάζω τον εαυτό μου στο απυρόβλητο ή σε κάποια άλλη «συννεφένια διάσταση». Έτσι λοιπόν για μένα αυτή η κρίση πρέπει να στραφεί προς τα μέσα, σε αναζήτηση της ελάχιστης ουσίας, αυτής της μικροσκοπικής φιλοσοφικής λίθου, η οποία θα προκύψει μετά την «τήξη» μας, την «εξάχνωσή» μας και τις άλλες μαγικές διαδικασίες στο αλχημικό εργαστήρι της πραγματικότητας. Γιάννης Μονογυιός, χαράκτης yiannismo@gmail.com

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

16

Οι σκάλες του Κακού Η τέχνη είναι μια από τις κινητήριες δυνάμεις που συνιστούν την ανθρώπινη ύπαρξη. Δε σταμάτησε ποτέ να λειτουργεί και να υφίσταται κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες σε όλα τα έθνη. Η πορεία της είναι συνυφασμένη με την πορεία των λαών και μεταβάλλεται όπως αλλάζει η διαδρομή τους. Είναι μια παντοτινή συντρόφισσα των ανθρώπων. Γι’ αυτό και το ερώτημα στις δύσκολες μέρες που ζούμε δεν είναι αν θα χαθεί η τέχνη. Κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ και δεν θα γίνει τώρα. Το ζήτημα είναι τι

μορφή θα έχει, ποιο θα είναι το νέο της πρόσωπο, με ποιους τρόπους ξιακούς τους προβληματισμούς. Περισσότερο ενδιαφέρον για μας παρουσιάζει η περίπτωση πολκαι ποια μέσα θα διακινείται. Δύσκολο να διαβλέψει κανείς πώς θα γίνουν οι αλλαγές και τι λών Ελλήνων καλλιτεχνών στην κατοχή. Η Βάσω Κατράκη, ο Α. κατεύθυνση θα πάρουν. Ίσως είναι αδύνατο μέσα στη χαώδη ρευ- Τάσσος, ο Αγήνωρ Αστεριάδης και ο Σπύρος Βασιλείου διαφέρουν στότητα που ζούμε. Οι καλλιτέχνες παραμένουν μετέωροι, γενικά στην προσωπική γραφή. Ωστόσο, και οι τρεις εκφράζονται με τη αβοήθητοι, καθώς το κλίμα οδηγεί τους ανθρώπους στην προσπά- χαρακτική – ίσως για να απλωθεί σε περισσότερους το έργο τους – θεια για την εξασφάλιση των απαραίτητων για την επιβίωση, όλο ενώ παράλληλα είναι μια τέχνη οικονομικότερη. Η σειρά των χαρακτικών του Σπύρου Βασιλείου είναι συχνά αυτόνομη αλλά, πολλές και πιο δυσεύρετων, για όλο και περισσότερους. Ήδη ζούμε συνθήκες κατάρρευσης, όπου άστεγοι συνωστίζονται φορές, αποτελεί εικονογράφηση ποιημάτων – του Α. Σικελιανού, σε συσσίτια, άνεργοι αναζητούν επιδόματα πείνας, μικροεπιχειρη- του Δ. Σολωμού και του Μακρυγιάννη. Σε συνεργασία με τον χαράκτη Αγήνορα Αστεριάδη φιλοτεχνούν ματίες κλείνουν και αποσύρονται από την παραγωγή. Ζούμε έναν ατέλειωτες σειρές χαρακτικών για να δημιουργήσουν πνεύμα αντίεφιάλτη δίχως τέλος, με χωρίς νόημα θυσίες. Όμως δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνουν τραγικά γεγο- στασης και αισιοδοξίας, ενώ παράλληλα προσθέτουν ερωτικά δημοτικά τραγούδια για να μη δημιουργηνότα στη χώρα μας και η δυστυχία πεθούν υποψίες στις αρχές Κατοχής. Όσο ρισσεύει. Άλλωστε, αν ψάξουμε λίγο κι αν φαίνεται παράξενο, τα έργα αυτά θα βρούμε ανάλογες περιπτώσεις σε βοήθησαν τους καλλιτέχνες να επιβιώπολλούς λαούς. Οι αιτίες μπορεί να ποισουν εκείνα τα δύσκολα χρόνια. Λέει ο κίλλουν. Πόλεμοι, οικονομικές καταΒασιλείου: «Τα χρόνια της Κατοχής είναι στροφές, πολιτική αστάθεια, κατοχή, σημαδιακά. Η στέρηση των υλικών, η πολλά πικρά οδηγούν σε ανάλογα αποανάγκη της επιβίωσης, η λαχτάρα της τελέσματα. Το βέβαιο ότι η τέχνη δεν επικοινωνίας με τους χειμαζόμενους συπαραιτήθηκε από τις ρίζες της, αντίθετα νανθρώπους μας σπρώχνουν σε νέους προσαρμόστηκε στις συνθήκες παρουδρόμους καλλιτεχνικής έκφρασης… Ανασιάζοντας μια εντυπωσιακή δημιουρρίθμητες ξυλογραφίες – μία κάθε δεκαγική ευελιξία. Σαν να είναι οι δυσκολίες πέντε μέρες – στη Νέα Εστία, ιστορημένα ένας τρόπος να προχωρήσει η τέχνη χειρόγραφα, τρία ποιητικά βιβλία με ξυβαθύτερα, να επαναπροσανατολίσει λογραφίες και κείμενο γραμμένο με το τους στόχους της, να βρει νέα γραμμή Francisco de Goya χέρι». πλεύσης. Η εκτέλεση των ανταρτών στις 3 Μαΐου 1808 Πιο άμεσοι και αγωνιστικοί ο Α. ΤάσΗ περίπτωση του Γκόγια είναι χα1914 λάδι 2.66 χ 3.45 μ. σος και η Βάσω Κατράκη φιλοτεχνούν ρακτηριστική. Τιμημένος αυλικός ζωγράφος του Ισπανού Βασιλιά, μεγάλος δεξιοτέχνης και αντάρτης σειρά χαρακτικών που εκφράζει έντονη αντιστασιακή στάση και από τη φύση του. Ειρωνεύτηκε τη βασιλική οικογένεια ζωγραφί- αριστερές πολιτικές πιέσεις. Τα θέματά τους είναι κυρίως κρεμαζοντας τη βασίλισσα να θυμίζει περισσότερο πλύστρα, το βασιλιά σμένοι, πεινασμένοι, εξαθλιωμένοι άνθρωποι που σέρνονται για να δείχνει όλα τα σημάδια της χαύνωσης και της τρυφηλής ζωής. εκτέλεση, διαδηλωτές. Συμμετέχουν στις εκδόσεις ΕΑΜ-ΕΠΟΝ μαζί, Ζωγραφική τολμηρή και επικίνδυνη μαζί για τον ίδιο. Λίγο αργό- με τους Φ. Ζαχαρίου, Κ. Πλακωτάρη, Μέμο Μακρή και Λουκία Μαγτερα, οι γρεναδιέροι του Ναπολέοντα εκδιώκουν την εκφυλισμένη γιώρου εικονογραφώντας προπαγανδιστικές ανάγκες του ΕΑΜ, όπου δυναστεία και θέτουν την Ισπανία σε κατοχή. Ο Γκόγια μεταπηδά ξεχωρίζει το λεύκωμα «Από τους αγώνες του Ελληνικού λαού». Είναι σημαντικό να πούμε ότι η χαρακτική – που προσφέρεται αμέσως στο πλευρό των διωγμένων που πια αποτελούν σύμβολα για τους Ισπανούς. Η δύναμη της ζωγραφικής του αποκτά ένα νέο σε πολλά αντίτυπα – γενικεύεται ως μέσο έκφρασης και αγώνα. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί η σύνδεση της χαρακτικής με τη λογονόημα. Έτσι ζωγραφίζει τις σφαγές της 3ης Μαΐου. Ο πίνακας, παρόλο που απεικονίζει ένα γεγονός συγκεκριμένο, τεχνία και την ποίηση. Η συμπύκνωση των τεχνών σε μια προσπάστην ουσία αποτελεί μια διαμαρτυρία απέναντι στην ωμή βία της θεια για πιο δυνατό και ξεκάθαρο μήνυμα. Η αντίσταση στον πανικό και την παράλυση είναι πάνω απ’ όλα εξουσίας, κάθε εξουσίας. Ο ακατάβλητος αγώνας των Ισπανών ενάντια στη Γαλλική κα- ευθύνη των καλλιτεχνών. Ανεξάρτητα από το μέσο έκφρασης και τοχή, σε συνδυασμό με το προσωπικό δράμα του Γκόγια – την κώ- τη στάση στο όποιο κοινωνικό γίγνεσθαι, οφείλουμε να ορθώσουμε φωση – τον οδηγεί σε οραματισμούς δραματικούς, πρωτόγνωρους τον εαυτό μας. Η συνεργασία των καλλιτεχνών και η συνεργασία των τεχνών στην τέχνη. Τίποτα δεν θυμίζει το βασιλικό ζωγράφο που υπήρξε. Στο τέλος, εγκαταλείπει το χρώμα και δημιουργεί μια σειρά χα- δυναμώνει τη φωνή μας, αυξάνει την επίδραση στον κόσμο, δημιρακτικών – ασπρόμαυρες χαλκογραφίες – σπάνιας δύναμης, με τίτ- ουργεί συναδελφικότητα. Η απομόνωση και η μοναξιά λυγίζουν ευλους όπως «Ο ύπνος της λογικής γεννά τέρατα». Το τραγικό του κολότερα τον κόσμο και τους καλλιτέχνες. Όσο κι αν όλα ωθούν προς το αντίθετο, εμείς οφείλουμε πίστη μήνυμα συγκινεί μέχρι και σήμερα. Μια άλλη χαρακτηριστική περίπτωση παρατηρούμε την περίοδο στη δύναμη της τέχνης. Τις σκέψεις μου συντροφεύουν τα λόγια του πρόσφατα αδικοτου μεσοπολέμου στην ηττημένη Γερμανία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με τους Γερμανούς εξπρεσιονιστές. Οι Georg Gross, Otto χαμένου σκηνοθέτη μας, Θ. Αγγελόπουλου. Στην τελευταία του συDix, Max Beckman και άλλοι στηλιτεύουν τους πολιτικούς και την νέντευξη στην Ιταλική τηλεόραση, όταν τον ρωτούν για την κρίση, κοινωνία της Γερμανίας που αγωνίζεται να ξεπεράσει τις πληγές απαντά με τους στίχους Έλληνα ποιητή: «Πρέπει να κατεβούμε τις του πολέμου. Η έντονη πολιτικοποίηση που υπάρχει στο έργο τους σκάλες του Κακού για να ξαναβρούμε τα φτερά μας». και τα αδιέξοδα των κοινωνικών αγώνων μέσα από τεράστια πολιτικά λάθη που οδηγούν στην άνοδο των Ναζί, προσδίδουν στο γερμανικό εξπρεσιονισμό μια αξεπέραστη τραγική διάσταση. Πολλοί Κωνσταντίνος Παλιάν σημαντικοί εκπρόσωποι του κινήματος καταλήγουν πρόσφυγες στο Ζωγράφος-Αρχιτέκτων εξωτερικό, κυρίως στην Αμερική, μεταλαμπαδεύοντας τους υπαρ- magmad@gmail.com

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

17

Η ΤΕΧΝΗ ΣΕ ΔΥΣΚΟΛΟΥΣ ΚΑΙΡΟΥΣ

«Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΧΟΛΕΡΑΣ» Η Τέχνη σε δύσκολους καιρούς. Η ακόμα καλύτερα, Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΧΟΛΕΡΑΣ, παραφράζοντας τον τίτλο του βιβλίου του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές. Θα τολμούσα να αρχίσω την τοποθέτησή μου για το θέμα, θεωρώντας ότι η χολέρα ή οι δύσκολοι καιροί οι οποίοι μας απασχολούν, απλά δεν ήταν φανεροί και όχι ότι δεν υπήρχαν. Το άλλο ζήτημα που επίσης έχει σχέση με το θέμα και που πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη μας είναι η λειτουργία της τέχνης σε κρυμμένους δύσκολους καιρούς και σε φανερούς δύσκολους καιρούς. Θέλω να πω ότι η τέχνη δεν έχει για μένα δύο ταχύτητες, μια για τους δύσκολους και μια για τους εύκολους καιρούς. Ο τρόπος, σύμφωνα με τον οποίο ο καλλιτέχνης εκφράζεται, έχει άμεση σχέση με την αντίληψη που έχει ο ίδιος ο καλλιτέχνης για τη λειτουργία της τέχνης και τη σχέση που επιδιώκει να έχει η τέχνη του με την κοινωνία. Θα πρότεινα λοιπόν μια τέχνη παντός καιρού η οποία να λειτουργεί κρατώντας μια ενεργητική στάση απέναντι στη ζωή χωρίς να είναι αποκομμένη από το κοινωνικό γίγνεσθαι. Η θέση μου, που μέσα από αυτό το κείμενο εκφράζεται, είναι καθαρά προσωπική και είναι απαύγασμα των δικών μου εμπειριών και σκέψεων. Αποδέχομαι την αντίθετη με την προϋπόθεση ότι και η δικιά μου θέση μπορεί να γίνει αποδεκτή. Ο κάθε καλλιτέχνης επιλέγει το δρόμο του και τις περισσότερες φορές αυτός είναι ο δύσκολος, κυρίως όταν ο δύσκολος καιρός αποκρύβεται τεχνηέντως. Γιατί κανείς δε θέλει να ακούει, να βλέπει για τα πάθη των άλλων όταν ο ίδιος βρίσκεται κοινωνικά στο απυρόβλητο. Τον αφορά δυστυχώς ο μικρόκοσμός του και όχι ο κοινωνικός μεγάκοσμος. Το διακύβευμα αποκτά πια πλανητικές διαστάσεις αφού η πληροφορία για το όποιο γεγονός διαδίδεται και γίνεται κτήμα στον πραγματικό χρόνο και αυτό μέσω του διαδικτύου. Πιστεύω σε μια τέχνη που δημιουργείται από ελεύθερους δημιουργούς και για ελεύθερους ανθρώπους. Μια τέχνη που θέλει να κρίνει, που θέλει να διδάξει και να απαθανατίσει καταστάσεις, μια τέχνη στρατευμένη στα ανθρωπιστικά ιδεώδη και στα δικαιώματα του ανθρώπου. Μια τέχνη χωρίς κομματικές υποχρεώσεις. Μια τέχνη που υπηρετεί μόνο την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών. Αν ταξιδέψουμε στην Ιστορία της Τέχνης θα βρούμε και καλά και κακά παραδείγματα.

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

18

Ο Edward Kienholz είναι ένα από τα λαμπρά παραδείγματα του εικοστού αιώνα με μια κριτική ματιά και ξεκάθαρη στράτευση υπέρ του ανθρώπου ακριβώς όπως και ο William Kendridge. Η όποια στράτευση και για όποιο σκοπό οφείλει έναν υπέρτατο σεβασμό στην ποιότητα και στη λειτουργικότητα της φόρμας. Ένα λανθασμένο στην εκτέλεσή του έργο, θα είναι πάντα κακό ανεξάρτητα από τη θεματική του. Νομίζω, ότι ούτε η φόρμα αλλά ούτε και ιδεολογική κατεύθυνση του έργου πρέπει να υποχωρούν η μια υπέρ της άλλης. Είναι τα βασικά συστατικά της σύλληψης του έργου που πρέπει να συνεργάζονται μεταξύ τους αρμονικά. Αν περιμέναμε από αυτό το κείμενο να δοθεί μια απάντηση για το είδος της τέχνης που ο καθένας από μας οφείλει να παράγει στους δύσκολους καιρούς, το ερώτημα θα μείνει αναπάντητο. Απλούστατα, γιατί ο κάθε καλλιτέχνης αντιλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο την έννοια του κοινωνικού καθήκοντος. Ναι, μπορεί να υπάρχει καλή τέχνη η οποία να είναι κοινωνικά αδιάφορη και τότε αναρωτιόμαστε, ίσως δικαίως, για ποιόν δημιουργήθηκε και ποιόν αφορά. Μπορεί να αφορά μόνο τον καλλιτέχνη και τις ανάγκες του όπως αυτός τις ορίζει. Μα έχω την εντύπωση ότι όλοι μας, ως καλλιτέχνες έχουμε μια μικρή λαχτάρα για να απευθυνθούμε σε όσο περισσότερο κόσμο μπορούμε. Είναι μια θεμιτή ματαιοδοξία κι ελπίδα. Άρα, θα πρέπει να αφουγκρασθούμε τον κοινωνικό παλμό και αναλόγως να πράξουμε. Χωρίς κανένα ηθικό συμψηφισμό και συμβιβασμό. Δεν διατείνομαι ότι είναι εύκολο το να προσπαθείς να μείνεις πιστός στις ιδέες σου που τις περισσότερες φορές είναι ιδέες τις οποίες είχαμε στη νιότη μας. Γιατί, πολύ σωστά ο λαός μας λέει: Τα στερνά τιμούν τα πρώτα, καθώς η «ωριμότητα» ζηλόφθονα ονομάζει τα νιάτα και την ορμή τους αποκοτιά. Θα ήταν ευκταίο επίσης, όλοι οι δημιουργοί να κοιταχτούμε στον καθρέφτη μας και να δούμε αν και εμείς είμαστε και σε ποιο βαθμό, υπεύθυνοι για την κοινωνική και πολιτική ύπνωση των τελευταίων χρόνων. Θα μας κάνει καλό. Ξενής Σαχίνης. Καθηγητής Χαρακτικής. Πρόεδρος του Τμήματος Εικαστικών του Α.Π.Θ.

Η τέχνη μέσα στην / για την κοινωνία Προφανώς το βασικό ερώτημα που υποβόσκει κάτω από τον τίτλο είναι για τον ρόλο και τη δύναμη της τέχνης στη σύγχρονη κοινωνία. Το οποίο με τη σειρά του ανάγεται στο μάλλον αναπάντητο ερώτημα για το τι είναι - και τι δεν είναι - τέχνη σήμερα. Η σύγχυση που προκαλεί η παγκοσμιοποίηση ιδεών και μοντέλων, ο πλήρης κατακερματισμός που ακολούθησε τις επαναστάσεις του μοντερνισμού και το αγχώδες κυνηγητό μιας αμφιλεγόμενης συγχρονικότητας σε συνδυασμό με τις τεχνολογικές ευκολίες της ψηφιακής εποχής και την επικράτηση της θεωρίας (επιστήμη και φιλοσοφία της τέχνης) επί της πράξης μας έφεραν στο σημείο ώστε ένας απλός ισχυρισμός αρκεί για να «είναι τέχνη» ένα κάποιο πόνημα. Φαίνεται λοιπόν η μεγάλη αδυναμία να δοθεί ένας ορισμός (που δείχνει και αχρείαστος πια) και η μεγάλη αποδυνάμωση της τέχνης στην κοινωνία. Αν εξειδικεύσουμε δε τη σκόπευση στις εικαστικές τέχνες, τα πράγματα φαίνονται ακόμα πιο δύσκολα αφού άλλες μορφές που βρίσκονται σε μεγαλύτερη συνάφεια με τις pop κουλτούρες της καθημερινότητας (μουσική, σινεμά, κλπ.) μάλλον πετυχαίνουν μεγαλύτερη επιρροή. Μιλάω βέβαια για πραγματική επίδραση στο σύνολο της κοινωνίας και της κοινωνικής συνείδησης και όχι μόνο σε επιμέρους κλειστά συστήματα που, λόγω ειδικής ενασχόλησης, μπορούν – ίσως – να αντλήσουν από την τέχνη (καλλιτέχνες, φιλότεχνοι κλπ. όλοι αυτοί που εσωκλείονται για να προστατευτούν, να αντέξουν και να αναπαραχθούν). Επομένως, δεν μπορούμε να μιλάμε για άμεση αντανάκλαση - αντίδραση στη κοινωνία. Σε δύσκολούς καιρούς, οι εικαστικές τέχνες λίγα ουσιαστικά μπορούν να προσφέρουν (και ακόμα λιγότερα όταν συνεχίζουν να κινούνται στους δρόμους και με τους τρόπους του πριν). Η διέγερση των συναισθημάτων (επαναστατικών ή άλλων) δεν είναι παρά ένα μικρό πρώτο βήμα προθέσεων. Η κοινωνική συνείδηση ωριμάζει αργά. Αυτή που υπάρχει σήμερα είναι παιδί του χθες. Η τέχνη και η παιδεία δεν είναι ενέσεις άμεσης δράσης. Οι καλλιτέχνες, βέβαια, θα δράσουν (αργά ή γρήγορα), οι ιστορικοί - τεχνοκριτικοί θα «διαβάσουν» και στο μέλλον κάποιοι θα συζητάνε για την τέχνη εκείνης (ετούτης) της εποχής. Πάντα μια εικόνα αντανάκλασης που ταξιδεύει στο χρόνο, πάντα ένα διαμεσολαβημένο και καθυστερημένο παρόν προσπαθεί να εισχωρήσει σ’ ένα πρωθύστερο μέλλον. Ποια είναι λοιπόν η (πραγματική) θέση του καλλιτέχνη στη κοινωνία σήμερα; Άλλη μια δύσκολη ερώτηση. Αν αφαιρέσει κανείς το θόρυβο της αναγκαίας κοινωνικής τριβής, απομένει μόνο η όποια αλήθεια των σημάτων που μπορεί να λάβει και να εκπέμψει (με τον τρόπο του) στο μικροκλίμα της κοινωνικής και φυσικής του ζωής, με ενεργό πάντα προωθητήρα τη φαντασιακή οικουμενικότητα. Θάνος Καρώνης, γλύπτης

Θάνος Καρώνης, Ηλιοβασίλεμα , Ακουαρέλα, φωτογραφία, ψηφιακός χειρισμός

Δυστυχώς ζούμε στον αιώνα της απόλυτης παρακμής, όπου ο υλικός κόσμος έχει υπερκεράσει το πνεύμα. Με λύπη διαπιστώνω ότι απ’ αυτή η δυσανάλογη σχέση που σήμερα συνδιαλλέγεται με την ταχύτητα και με την επανάσταση της τεχνολογίας, όπου η ποσότητα έχει πνίξει την ποιότητα, ξεκινά από τον πνευματικό και ηθικό πολιτισμό. Ο ρόλος των γραμμάτων, των επιστημών, των τεχνών, του δικαίου, της ελευθερίας, της αλληλεγγύης, της ισότητας έχει διαστρεβλωθεί εν’ ονόματι του υλικού πολιτισμού. Συγκεκριμένα, όπως καλά γνωρίζουμε, ο ρόλος του καλλιτέχνη έγκειται στη δημιουργία αισθητικής απόλαυσης, στην άρνηση συμβιβασμού και στην ενεργοποίηση της σκέψης. Το μεγάλο ερώτημα είναι αν η τέχνη είναι ικανή να ανατρέψει τα κακώς κείμενα της ιστορίας ή μήπως προορίζεται στον καθαρά διακοσμητικό της χαρακτήρα; Η ταπεινή μου άποψη είναι ότι μπορεί να γίνει καθοριστική κάτω από κάποιες προϋποθέσεις. Η υγιής και άμεση τέχνη γεννιέται από μία συνάντηση ίσοις όροις μεταξύ κοινωνίας και καλλιτέχνη. Έπειτα, ο καλλιτέχνης δεν είναι μόνο ένας απλός χρονικογράφος ή ερμηνευτής της ιστορίας αλλά είναι ένας άνθρωπος, ο οποίος διαμορφώνει την συνείδηση της κοινής γνώμης. Λαμβάνοντας υπόψη μου τα κυριότερα χαρακτηριστικά που συνθέτουν τον απύθμενο χωροχρόνο της Τέχνης, συμπεραίνω ότι η υπέρβαση, η αναζήτηση και η αποκάλυψη της αλήθειας, η ανάγκη της γνώσης και της αυτογνωσίας, η πνευματική καλλιέργεια, η ηθική ανύψωση, ο εξευγενισμός του ανθρώπου και εσωτερικός πολιτισμός γίνονται δυνατότητα επίδρασης. Αν αυτή η συγχορδία δυνατοτήτων στηριχθεί με συλλογικότητα και αλληλοσυμπλήρωση, τότε είναι βέβαιο ότι η Τέχνη θα ξαναβρεί την πραγματική της υπόσταση, γιατί η μαζική ύπνωση και ο εξαναγκασμός αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά μόνο με συλλογική αντίδραση, όχι με βία αλλά με πολιτισμό. Κλείνοντας τον συλλογισμό μου, θα ήθελα να προσθέσω ότι αν βρούμε την ισορροπία ανάμεσα στον υλικό και στον πνευματικό πολιτισμό και ξεφύγουμε από την αντίληψη ότι η Τέχνη ανήκει σε μία μικρή ελίτ, τότε θα βγούμε από την στενοπορία και θα ξαναβρούμε την χαμένη μας φωνή. Χρύσα Σταύρεβα, εικαστικός

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

19

Εναλλακτικοί χώροι τότε και τώρα φωτογραφία Ζέφη Αθανασοπούλου

Η ΤΕΧΝΗ ΣΕ ΔΥΣΚΟΛΟΥΣ ΚΑΙΡΟΥΣ

Πενία τέχνας κατεργάζεται

Δεκαετία του ’70. Νέα Υόρκη (Ν.Υ). Οικονομική κρίση.Οι καλλιτέχνες, ενώ παράγουν έργο, κατακλύζονται από φρέσκες ιδέες και πειραματίζονται με νέους τρόπους και μέσα έκφρασης, δεν βρίσκουν χώρους να δείξουν τη δουλειά τους. Οι υπάρχουσες γκαλερί είτε δουλεύουν με συγκεκριμένους και διακεκριμένους καλλιτέχνες είτε επιλέγουν συγκεκριμένες τεχνοτροπίες. Η πρόσβαση στα μουσεία ακόμα πιο δύσκολη. Ιδιαίτερα όταν ο καλλιτέχνης είναι εν ζωή... Σας θυμίζει τίποτα το πιο πάνω σκηνικό; θα μπορούσε κάλλιστα να περιγράφει τον καλλιτεχνικό χώρο της Ελλάδας του σήμερα με κάποιες διαφορές. Από τη μια πλευρά, ο καλλιτέχνης έχει την ευκαιρία να επιλέξει από μια πληθώρα γκαλερί που μπορεί να ταιριάζουν με το ύφος της δουλειάς του, αλλά από την άλλη δυσκολεύεται να βρει τον τρόπο προσέγγισης. Αν τα καταφέρει, η συμφωνία των κερδών επί των πωλήσεων πολλές φορές αφήνει ένα ‘συμβολικό’ πόσο για την ίδια/ο και πολλά ερωτηματικά... Όσο για την πρόσβαση των καλλιτεχνών στα μουσεία, αυτή είναι εφικτή στην εποχή μας ακόμα και όταν πρόκειται για πρωτοεμφανιζόμενους καλλιτέχνες, αλλά υπό μία βασική προϋπόθεση, να έχουν επιλεγεί από τον διορισμένο επιμελητή (curator) του μουσείου. Αυτό συνεπάγεται αρχικά τη γνωστοποίηση της δουλειάς του ενδιαφερόμενου καλλιτέχνη στον συγκεκριμένο επιμελητή και στη συνέχεια την απόσπαση της έγκρισής του ώστε να λάβει μέρος σε ένα συγκεκριμένο πρότζεκτ που έχει οραματιστεί ο επιμελητής και εμπλέκει και άλλους καλλιτέχνες της επιλογής του. Σαν αντίδραση λοιπόν στο κατεστημένο τρόπο και χώρο1 παρουσίασης των έργων τους, οι καλλιτέχνες της Ν.Υ του ’70 επέλεξαν να αψηφήσουν το καθιερωμένο status quo των γκαλερί και να κάνουν ένα αποφασιστικό βήμα άμεσης επικοινωνίας με το κοινό χωρίς μεταπράτες και μεσάζοντες. Έτσι γεννήθηκαν οι εναλλακτικοί χώροι. Βιτρίνες κλειστών καταστημάτων, εγκαταλελειμμένα κτήρια και εργοστάσια, αποθήκες, δημόσιοι χώροι, πατάρια και γωνιές δρόμων έγιναν οι δικοί τους χώροι, όπου μπορούσαν να εκθέσουν τους πειραματισμούς και τα έργα τους και να έρθουν σε άμεση επαφή με το ευρύ κοινό. Ως αποτέλεσμα κατόρθωσαν να διαμορφώσουν το αποκλειστικά δικό τους κοινό, το οποίο παρακολουθούσε την εξέλιξη του έργου τους και, τελικά, να λειτουργήσουν διαλεκτικά με την επίσημη σκηνή των γκαλερί. Από αυτούς τους χώρους ξεπρόβαλαν τα νέα είδη των παραστατικών τεχνών τα οποία επικρατούν στην εποχή μας, όπως τα δρώμενα (happenings), εγκαταστάσεις (instal-

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

20

lations), νέα μέσα (new media art), κ.α2. Οι οικονομικές συνθήκες του ‘70 οι οποίες πρόσφεραν γόνιμο έδαφος για τη δημιουργία των εναλλακτικών χώρων μοιάζουν να είναι παρόμοιες με τις σημερινές, προβάλλοντας την ανάγκη τέτοιων χώρων ακόμα πιο έντονα ανάμεσα στους καλλιτέχνες. Αυτό συμβαίνει κυρίως διότι οι εναλλακτικοί χώροι τέχνης ανοίγουν νέους ορίζοντες για τους καλλιτέχνες που αναζητούν διαφορετικούς τρόπους παρουσίασης του έργου τους - από τους καθαρά εμπορικούς που επικρατούν και που κλονίζονται σοβαρά από την κρίση. Ένας ακόμα λόγος είναι το γεγονός ότι στους εναλλακτικούς χώρους δίδεται απόλυτη ευχέρεια στον καλλιτέχνη να δείξει τι δουλειά του με τον τρόπο που αυτός επιθυμεί, θέτοντας τους δικούς του όρους. Η εποχή μας μέσω της τεχνολογίας προσφέρει τη δυνατότητα στον καλλιτέχνη να προσελκύσει το ενδιαφερόμενο κοινό από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σε πειραματισμούς αλληλεπίδρασης με επίκεντρο την ίδια την εμπειρία της τέχνης. Έτσι, οι εναλλακτικοί χώροι μεταμορφώνονται σε ένα ‘διερευνητικό εργαστήριο’ τεχνών, όπου γίνεται ένα μεγάλο πείραμα με κεντρικό πυρήνα τις εικαστικές τέχνες και την αλληλεπίδραση των καλλιτεχνών με το κοινό. Ζωντανό παράδειγμα χρήσης εναλλακτικών χώρων είναι το φεστιβάλ τεχνών Unblock art που έλαβε χώρα για δεύτερη χρονιά στο Βlock333 φέτος στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Το φεστιβάλ διοργάνωσε μια ομάδα καλλιτεχνικά ανήσυχων ανθρώπων, η οποία αποφάσισε να παρουσιάζει στο κοινό ένα διήμερο με ζωγραφική, φωτογραφία, ποίηση, installation, video art, performance και μουσική, όπου στη διάρκειά του θα πραγματοποιείται πλειστηριασμός–δημοπρασία, με ανταλλακτικό χαρακτήρα. Εκεί οι δημιουργοί είχαν την ευκαιρία να ανταλλάξουν έργα τους με είδη ή παροχές υπηρεσιών. Επρόκειτο για ένα πείραμα όπου δοκιμάστηκε η φιλοσοφία των ανταλλακτικών κοινοτήτων και στην τέχνη! Το πείραμα και τις δύο χρονιές αποδείχτηκε εφικτό αλλά και διασκεδαστικό για όλους. Κλείνοντας θα πρέπει να επισημανθεί ότι το Φεστιβάλ Unblock art είναι μια μόνο από τις διάφορες μορφές εναλλακτικής παρουσίασης των εικαστικών τεχνών στην πόλη μας. Παράλληλα υπάρχουν κολεκτίβες καλλιτεχνών που δημιουργούν τους δικούς τους χώρους για να εκθέτουν τα έργα τους, εκδηλώσεις καλλιτεχνικών ομάδων που γίνονται σε παλιά κτίρια και συγκρότηση μη κερδοσκοπικών οργανώσεων με κεντρικό πυρήνα τις εικαστικές τέχνες. Ζέφη Αθανασοπούλου, εικαστικός

Βιβλιογραφία Wojak, A. & Miller, S. 2011, «Starting your career as an artist», Allworth Press, New York, σ. 47-59 1. Είναι γνωστός ο χαρακτηρισμός των κλασικών γκαλερί ως λευκά κουτιά (White box) 2. Περισσότερες αναφορές στην παγκόσμια σκηνή και στους τύπους των εναλλακτικών χώρων θα γίνει σε επόμενο άρθρο.

3. Χώρος παλαιού βυρσοδεψείου περισσότερες πληροφορίες στο http://www.block33. gr/The_space.html

κινηματο-γράφω «Τι χρειάζομαι τα πόδια εφόσον έχω φτερά για να πετάξω;»

Η Μεξικανή ζωγράφος Φρίντα Κάλο είναι η ενσάρκωση της ιδέας ότι μέσα από τον πόνο μπορεί να προκύψει θετική ενέργεια. Από την παιδική της ηλικία είχε μια βασανισμένη ζωή. Μικρή ταλαιπωρήθηκε από την πολιομυελίτιδα, ενώ στην εφηβεία της ένα μοιραίο τροχαίο ατύχημα την άφησε ανάπηρη με δυσβάσταχτους σωματικούς πόνους για τα υπόλοιπα 29 χρόνια της σχετικά σύντομης ζωής της. Δυνατή προσωπικότητα και ελεύθερο πνεύμα, δεν πτοήθηκε ποτέ από τις δυσκολίες που βίωνε. Η ίδια είπε κάποια στιγμή: «Τι χρειάζομαι τα πόδια εφόσον έχω φτερά για να πετάξω;». Η Κάλο, ζωγραφίζοντας μέσα από την καρδιά της, κατάφερε να μετατρέψει τις μαρτυρικές της εμπειρίες σε ζωγραφικά έργα που καθηλώνουν τον θεατή με την μεγάλη δύναμη τους, με την αμεσότητα τους.

H ζωγραφική της, που συνήθως είχε ως μοντέλο την ίδια, αποτύπωσε στον καμβά την περιπέτεια ενός ανήσυχου γυναικείου πνεύματος κι ενός κορμιού «ραμμένου» με σιδερένιες λάμες. Μέντορας της και κατόπιν άντρας της ο επίσης διάσημος Μεξικάνος ζωγράφος Ντιέγκο Ριβέρα με τον οποίο οι σχέσεις τους ήταν θυελλώδεις. Όπως η ίδια είπε πριν το θάνατο της: «Στη ζωή μου είχα δύο πολύ σοβαρά ατυχήματα. Το ένα έγινε όταν κάποιο όχημα πέρασε από πάνω μου. Το άλλο ήταν ο Ντιέγκο». Μετά τον πρώτο γάμο τους, τον Αύγουστο του 1929, μετά από ερωτικές περιπέτειες στις οποίες και οι δύο ενέδιδαν αλλά και τον χωρισμό τους, ξαναπαντρεύτηκαν και έμειναν μαζί ως το τέλος. Το φιλμ της Τζούλι Τέιμουρ “Frida”, διηγείται την πολυτάραχη ζωή της ιδιαίτερης αυτής δημιουργού, την οποία ενσαρκώνει στην μεγάλη οθόνη η Σάλμα Χάγεκ (που εμφανισιακά θυμίζει την Κάλο), ενώ το ρόλο του Ντιέγκο Ριβέρα έχει ο Άλφρεντ Μολίνα. Άλλος γνωστός ηθοποιός που ενσαρκώνει το ρόλο του εξόριστου Λέον Τρότσκι και εραστή της Φρίντα είναι ο Tζέφρι Pας. Η ταινία έφτασε τελικά ως τα Όσκαρ όπου απέσπασε έξι υποψηφιότητες και δύο βραβεία (μουσικής, μακιγιάζ). Όσοι δεν έχετε δει την ταινία αυτή ως τώρα, μην καθυστερείτε άλλο! Γιάννης Μονογυιός

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

21

Τέχνη και τέχνες «Η Τέχνη των Σπηλαίων»

στη Δημόσια Βιβλιοθήκη Βέροιας

της Φωτεινής Χαμιδιελή, ζωγράφου

Οι σύγχρονοι καλλιτέχνες βρίσκουν ενδιαφέρον στην πρωτόγονη τέχνη, το ίδιο και στην παιδική τέχνη, καθώς αυτές μπορεί να θεωρηθούν ως πηγή της καλλιτεχνικής δημιουργίας, απελευθερωμένης από τις συμβάσεις της δυτικής ακαδημαϊκής παράδοσης. Αυτό το χαρακτηριστικό αποτέλεσε αφορμή και έδωσε το έναυσμα για να αναπτυχθεί ένας διάλογος ανάμεσα σ΄ έναν καλλιτέχνη του κόσμου και στα παιδιά, στο παρόν και στην τέχνη του μακρινού παρελθόντος. Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας είναι ο χώρος όπου ο διάλογος αυτός αναπτύχθηκε στο πλαίσιο μιας σειράς εργαστηρίων με στόχο την επαφή και κατανόηση των παιδιών με τη σύγχρονη τέχνη. Οι καλλιτέχνες, των οποίων το έργο παρουσιάστηκε, αναζητούν και οι ίδιοι τον διάλογο αυτό παρακολουθώντας την εξέλιξη των εργαστηρίων, αλλά και επιδιώκοντας μια πιο άμεση σχέση με τα παιδιά, καθώς αρκετοί από αυτούς απευθύνονται στα παιδιά μέσα από σύντομες ψηφιακές ταινίες δημιουργημένες για την περίσταση. Στο συγκεκριμένο εργαστήριο που αφορά στο έργο της Uli Ostermann, τα παιδιά ηλικίας 8-12 χρονών, εργάστηκαν ομαδικά σε μεγάλη επιφάνεια όπου, χρησιμοποιώντας σύμβολα και μορφές που παρατήρησαν, αναπαρέστησαν τον τοίχο ενός φανταστικού σπηλαίου. Η Uli Ostermann είναι μια δημιουργός που βρίσκει έμπνευση στα έργα της πρωτόγονης τέχνης, κυρίως στα εικονογραφήματα που είναι χαραγμένα σε βράχους της Βρετανικής Κολομβίας. «Είναι διασκεδαστικό να χρησιμοποιώ εικονογραφήματα. Είναι η γοητεία που μου ασκεί η σύλληψη και η σκέψη, ότι οι άνθρωποι που έζησαν πριν τόσους αιώνες, ζωγράφισαν επάνω στους βράχους ή στα σπήλαια και πώς χρησιμοποιώ εγώ αυτά τα στοιχεία στα έργα μου. Θέλω να μεταμορφώσω σύνθετες ιδέες σε συνθέσεις μινιμαλιστικές. Η εποχή μας είναι αγχώδης και θορυβώδης και η σύγχρονη ζωή μας παρέχει συνεχή ερεθίσματα εικόνων και πληροφοριών. Ψάχνω για

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

22

απλούς και ήρεμους τρόπους να εκφράσω σκέψεις και ιδέες στο έργο μου. Πιστεύω στις θεραπευτικές ιδιότητες των χρωμάτων και στο ότι η τέχνη ανοίγει τα όρια του ανθρώπινου μυαλού προκαλώντας το να εξερευνήσει νέους τρόπους σκέψεις». Συγκεκριμένα μοτίβα αναλαμβάνουν το ρόλο των συμβόλων όπως ο κύκλος με μια κουκίδα στο κέντρο συμβολίζουν την πνευματικότητα ή το δίχτυ το δυσδιάκριτο της κοινωνικής σχέσης και αποτελούν ουσιώδη στοιχεία στο έργο της Ostermann. Στο έργο «Picto» η ζωγράφος θέλει να εκφράσει την εσωτερική της φωνή και πίστη στο ένστικτο του ανθρώπου. Στη δεξιά πλευρά του έργου υπάρχει η τεράστια μαύρη πατούσα μιας αρκούδας. Η αρκούδα συμβολίζει το προσωπικό τοτέμ της ζωγράφου. Για τους ινδιάνους το ζώο αυτό αντιπροσωπεύει έναν θεραπευτή καθώς είναι ικανό να διακρίνει τα ωφέλημα από τα δηλητηριώδη φυτά. Η μορφή του συγκεκριμένου ζώου μοιάζει να παίζει έναν ιδιαίτερο ρόλο στη ζωή της Ostermann καθώς το συναντά στη καινούρια της ζωή αφού μετανάστευσε στον Καναδά από την Ευρώπη και δηλώνει τη σχέση της με τη φύση. Η ζωγραφική των σπηλαίων ασκεί γοητεία στους σύγχρονους καλλιτέχνες οι οποίοι, στην προσπάθειά τους να εξερευνήσουν καινούριους χώρους, συχνά επιστρέφουν στο μακρινό παρελθόν, ανακαλύπτοντας κοινά στοιχεία με τη σύγχρονη τέχνη ως προς την αντίληψη και αντιμετώπιση της φόρμας και τον αφαιρετικό χαρακτήρα αυτών των μορφών που αναδεικνύουν τη δύναμη της γραμμής και την οικονομία του χρώματος. Κατά διαφορετικές χρονικές περιόδους ποικίλες θεωρίες αναπτύχτηκαν για να εξηγήσουν αυτά τα σπηλαιογραφήματα. Ποια ήταν όμως η αφορμή που παρακίνησε τον πρωτόγονο άνθρωπο να πάρει στα χέρια του ένα μισοκαμμένο κλαδάκι ή μια μυτερή πέτρα και να κάνει τα πρώτα του σημάδια στο τοίχωμα ενός σπηλαίου; Μήπως είχε κι εκείνος την ίδια αίσθηση με αυτή που είχαμε κι εμείς σαν παιδιά, εκείνη την αίσθηση που έμοιαζε να παρακινείται σχεδόν από το ίδιο το σώμα και μας ωθούσε να χαράξουμε σχέδια με τα δάκτυλά μας επάνω στην άμμο ή στο χώμα; Κουκίδες, γραμμές ορθογώνια, αφηρημένα σχήματα σκορπισμένα και επαναλαμβανόμενα, ήταν τα πρώτα εικαστικά ψελλίσματα του ανθρώπου στην προσπάθειά του να απεικονίσει οπτικά ερεθίσματα που αντιλαμβανόταν στο σκοτάδι της σπηλιάς. Πρόσφατες μελέτες καταλήγουν στο ότι ο πρωτόγονος άνθρωπος δεν αναπαριστούσε ή

αντέγραφε τη φύση αλλά αυτό που τον παρακίνησε να σχεδιάσει ήταν η ανάγκη του να αναπαράγει μορφές που είχαν δημιουργηθεί στο μυαλό του λόγω των παραισθήσεων που βίωσε στο βαθύ σκοτάδι των σπηλαίων. Όποια και να ήταν εκείνη η στιγμή, καθόρισε τη δημιουργία και οι πρωτόγονοι αυτοί καλλιτέχνες παρά την περιορισμένη παλέτα και τα πρωτόγονα υλικά, άφησαν σε μας κληρονομιά απαράμιλλης ομορφιάς. Ο μοναχικός ζωγράφος 35.000 χρόνια πριν, με τη βοήθεια μιας τρεμάμενης φλόγας δημιουργεί σχέδια τόσο άρτια, που κόβουν την ανάσα, καθώς είναι ζωγραφισμένα με αυτοπεποίθηση και τεχνική, ανάλογη με αυτήν των σύγχρονων καλλιτεχνών. Αυτός ήταν και ο λόγος που ο Πικάσσο βλέποντας τις ζωγραφιές από το σπήλαιο του Lascaux είπε «Δεν έχουμε μάθει τίποτε». Το γεγονός ότι τα σχήματα και τα χρώματα μπορούσαν να συλλάβουν τον κόσμο, ήταν μια αποκάλυψη που συνέβη χιλιάδες χρόνια πριν και έχει καθορίσει τον κόσμο μας, όπου οι εικόνες κυριαρχούν στη ζωή μας. Αυτό ακριβώς είναι το σκεπτικό πίσω από τα εικαστικά εργαστήρια που πραγματοποιούνται στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας, καθώς ο στόχος τους είναι η καλύτερη κατανόηση της εικόνας και η εξοικείωση των παιδιών με ποικίλες φόρμες σύγχρονης τέχνης. Εξίσου σημαντική είναι η επικοινωνία μεταξύ των παιδιών όπου μαθητές γυμνασίου εργάζονται εθελοντικά και βοηθούν τα μικρότερα παιδιά κατά τη διάρκεια των εργαστηρίων αλλά και των καλλιτεχνών οι οποίοι ζουν σε διάφορα μέρη του κόσμου.

• H Uli Ostermann αποφοίτησε το 1983 από το Πανεπιστήμιο του Muenster με Μaster στις Εκπαιδευτικές Επιστήμες. Εκθέτει από το 1985 παρουσιάζοντας έργα σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στη Γερμανία, Καναδά, Ολλανδία, Ηνωμένες Πολιτείες.

• Τα εικαστικά εργαστήρια «Γνωριμία με Καλλιτέχνες του Κόσμου» πραγματοποιούνται στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας, από τη ζωγράφο Φωτεινή Χαμιδιελή.

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

23

Τα καθ’ημάς

Έργα της Χρύσας Σταύρεβα

ΟΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑΣ Η Δευτέρα καθιερώθηκε ως ημέρα παρουσίασης διαφόρων θεμάτων γύρω από την τέχνη, στην αίθουσα του συλλόγου (Φλέμινγκ 10, Θεσσαλονίκη). Ήδη συνάδελφοι και μη έκαναν το πρώτο βήμα και έτσι είχαμε την ευκαιρία να ακούσουμε και να δούμε απόψεις και ενδιαφέροντες προβληματισμούς. Μεταφέρουμε εδώ λίγη από τη γεύση που μας άφησαν

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

24

Έλενα Τονικίδη [11.09.2011] Εικαστική ψυχοθεραπεία (Art Therapy) Περίληψη

Ιστορικά, η θεραπεία μέσω των εικαστικών θεωρούμε ότι χάνεται στα βάθη των σπηλαίων, ότι ανιχνεύεται στις αγκαλιές των ειδωλίων της γονιμότητας, καθρεφτίζεται στα Ασκληπιεία δωμάτια του ονείρου και της κάθαρσης, μέχρι το σύνορο του Β’ Παγκοσμίου πολέμου και το κατώφλι του 20ου αιώνα με τον S. Freud και την αποκαλυπτική «Ερμηνεία των Ονείρων». Τη φράση του τελευταίου «τα όνειρα εκφράζονται καλύτερα με εικόνες», προσέγγιση την οποία εφήρμοσε ευρύτατα στην Ευρώπη ο C.G. Jung, υιοθέτησαν οι αμερικανοί ψυχολόγοι αναλυτές το 1915 στην Ν Υόρκη και εισήγαγαν την Art Therapy. Ανάλογη ονομασία έδωσε ο ζωγράφος Andrian Hill γύρω στο 1945 στην Αγγλία, ο οποίος νοσηλευόμενος σε σανατόριο οργάνωσε εργαστήρια ζωγραφικής διαπιστώνοντας τα ευεργετικά αποτελέσματα αυτής της εμπειρίας. Μετά το 1960, σε Αμερική και Αγγλία η art-therapy αναγνωρίζεται επίσημα σαν επάγγελμα, γνωρίζουμε δε πως εφαρμόζεται αυτή τη στιγμή σε περισσότερες από 60 χώρες σε όλον τον κόσμο αποτελώντας επίσημα μία μορφή ψυχοθεραπείας. Η Εικαστική Ψυχοθεραπεία art-therapy λοιπόν είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας, που για όσους έρχονται σε επαφή μαζί της αυτό που μαθαίνουν και κατανοούν είναι η διαδικασία που παράγει τέχνη και η θεραπευτική ιδιότητα της. Οι θεραπευτικές ιδιότητες της τέχνης ανακουφίζουν και ταυτόχρονα η ενασχόληση με τη δημιουργική διαδικασία αποσπά την προσοχή από σκέψεις και προβληματισμούς που βασανίζουν το μυαλό. Η Εικαστική Ψυχοθεραπεία βοηθά παράλληλα στην αναγνώριση, καταπολέμηση και κάποιες φορές στην εξάλειψη των πηγών του άγχους στην καθημερινότητα. Η ανάλυση των θεμάτων γίνεται πολυεπίπεδα με έμφαση τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη. Μέσα από την κατανόηση της αποδοχής, της διαφορετικότητας και της μοναδικότητας του ατόμου, διευρύνονται οι επικοινωνιακές δεξιότητες, η ολόπλευρη ανάπτυξη του εαυτού και η επαφή με το δημιουργικό τους εαυτό. Οι συμμετέχοντες διευρύνουν το γνωστικό και συναισθηματικό τους επίπεδο, ανακαλύπτουν νέους τρόπους θεώρησης των θεμάτων που τους απασχολούν, αναπτύσσουν νέες στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων και εκφράζονται δημιουργικά και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους μέσα από

τον ανοιχτό διάλογο της ψυχολογικής θεωρίας αλλά και της τέχνης. Ο άνθρωπος προσπαθεί να εξισορροπήσει τις ψυχικές του συγκρούσεις που παράγουν ενοχή και άγχος, χρησιμοποιώντας τη δημιουργική του ικανότητα και, έτσι, τα στοιχεία της ταυτότητας του, ως ένα βαθμό, καθορίζονται από τις προσπάθειες του να συμβιβάσει αυτές τις αντικρουόμενες τάσεις. Αυτή η εσωτερική αναγκαιότητα είναι ο πυρήνας της δημιουργίας και, συνεπώς, κάθε ψυχική διεργασία μπορεί να εκφραστεί και να αποτυπωθεί μέσα από το εικαστικό αποτέλεσμα. Το έργο γίνεται φίλτρο, οθόνη, δοχείο και, έτσι, η δημιουργικότητα του ανθρώπου και η ανάπτυξη της γίνεται ένας πολύ σημαντικός θεραπευτικός παράγοντας. Ένας πρώτος συµβολισµός είναι οι ίδιες οι νοητικές ή ψυχικές αναπαραστάσεις που γίνονται έργο/εικόνα. Μέσω της εικαστικής θεραπείας, το άτοµο µπορεί ακόµη και να φτιάχνει τα σύµβολά του, εφόσον το εικαστικό προϊόν είναι ένα πρώτο σύµβολο. Έτσι δίνεται η δυνατότητα στον άνθρωπο να μορφοποιήσει τους φόβους του, να χάσουν αυτοί πλέον την ασάφεια τους, να αποκτήσουν συγκεκριμένη μορφή και να τους αντιμετωπίσει καλύτερα. Η τέχνη απεικονίζει το πώς η εικαστική έκφραση λειτουργεί καθαρτικά και σαν ένα µέσο επικοινωνίας και επεξεργασίας συναισθηµάτων. Η Art Therapy είναι σχετικά νέος κλάδος και δεν τον γνωρίζουν πολλοί. Μπορεί όμως και να τον έχουν ακουστά αλλά να μην ξέρουν ακριβώς τι είναι ή να νομίζουν ότι είναι κάτι άλλο. Επειδή διαφορετικοί Εικαστικοί Θεραπευτές έχουν ως βάση διαφορετικές σπουδές, με το τρόπο που εξηγούν τι είναι art therapy μπορεί να τροφοδοτούν το μπέρδεμα. Έλενα Τονικίδη, ψυχολόγος, εικαστικός psychologyart@yahoo.gr Κωνσταντίνος Παλιάν [14.11.2011] Η Αρχαία Ελληνική ζωγραφική και η Τετραχρωμία του Πολύγνωτου Τη συναρπαστική πορεία της Αρχαίας Ελληνικής Ζωγραφικής, τόσο πολυσήμαντη όσο και άγνωστη, παρουσίασε ο ζωγράφος-αρχιτέκτονας Κωνσταντίνος Παλιάν, στη δεύτερη συνάντηση του Νοεμβρίου 2011. Είναι γεγονός ότι η Αρχαία Ελληνική ζωγραφική, που ολοκληρώνει τις κατακτήσεις της στους Ελληνιστικούς Χρόνους, συνεχίζει τον εντυπωσιακό της δρόμο μέχρι τη μεταμόρφωσή της σε αυτό που ονομάζουμε Βυζαντινή Τέχνη.Η επαναστατικότητά της έγ-

κειται στην καθιέρωση τεσσάρων βασικών αρχών που αφορούν το σχέδιο, το χρώμα, τη σύνθεση και την εικαστική αντίληψη. Γύρω στο 450 π.Χ., ο Πολύγνωτος από τη Θάσο καθιερώνει την τετραχρωμία, μια λιτή παλέτα από τέσσερα μόνο χρώματα (άσπρο, μαύρο, κεραμιδί, ώχρα) και τους συνδυασμούς τους. Η ανακάλυψη της προοπτικής από τον Αγάθαρχο σε συνδυασμό με τη χρήση της φωτοσκίασης από τον Απολλόδωρο - γύρω στο 400 π.Χ. - προσδίδει στην Αρχαία Ελληνική ζωγραφική νατουραλιστικό χαρακτήρα. Δύο ακόμα βασικές αρχές αποκρυσταλλώνουν το ύφος και την εικαστική της αντίληψη. Είναι, αφ’ ενός, ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας των συνθέσεων και, αφ’ ετέρου, η έντονη αφηγηματική διάθεση σε συνδυασμό με τη ρηχή προοπτική που δίνει την εντύπωση θεατρικής σκηνής. Ό,τι έχει σημασία να τονίσουμε είναι το γεγονός ότι οι κατακτήσεις της Αρχαίας Ελληνικής ζωγραφικής αποτελούν γόνιμη πηγή έμπνευσης κατά εποχές, χωρίς να έχουν ακόμα εξαντληθεί. Σύγχρονα κινήματα, όπως των Κονστρουκτιβιστών, και Έλληνες ζωγράφοι – κυρίως η γενιά του ’30 – άντλησαν στοιχεία και έμπνευση εφαρμόζοντας γόνιμους εικαστικούς πειραματισμούς. Μετά το πέρας της διάλεξης ακολούθησε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση που ολοκλήρωσε τη βραδιά.

Ευφροσύνη Βυζοβίτου [21.11.2011] Bollywood και παραδοσιακοί ινδικοί χοροί Συνοπτική, αλλά άκρως κατατοπιστική, η παρουσίαση του μέλους Ευφροσύνης Βυζοβίτου κάλυψε ένα ευρύ φάσμα όσον αφορά τη μουσική και τους χορούς της Ινδίας. Δόθηκε σύντομο ιστορικό του κινηματογραφικού είδους Bollywood με στοιχεία και εικόνες από τον τόμο των εκδόσεων Τaschen και έγινε η σύνδεση του με παραδοσιακούς χορούς όπως Μπαρατανάτυαμ, Κατάκ κλπ. Έγινε παρουσίαση των mudras δηλαδή κινήσεων των χεριών που χρησιμοποιούνται και στα δύο είδη, όπως και varanasas, δηλαδή εκφράσεων του προσώπου για έκφραση διαφορετικών συναισθημάτων. Μοιράστηκε αντίστοιχο έντυπο υλικό και οι παρόντες είδαν video από διάφορους χορούς. Επίσης έγινε μνεία σε μεγάλα Art Studios όπου παράγονταν μεγάλα ταμπλώ, ζωγραφικά αριστουργήματα για τις προσόψεις των σινεμά, κάτι αντίστοιχο με τον δικό μας παλιό ελληνικό κινηματογράφο. Ήταν μια βραδιά γεμάτη μουσική, χορό και κυρίως χρώματα από τη μακρινή, αλλά πάντα κοντά στην καρδιά των Ελλήνων χώρα της Ινδίας.

Χρύσα Σταύρεβα [05.12.2011] Όταν ένα λάθος μπορεί να αναμοχλεύσει τη δημιουργία Αφού εντόπισα και παραδέχτηκα το λάθος μου, ξεπερνώντας το φόβο της αποτυχίας, αποφάσισα να μοιραστώ τα βιώματά μου με συναδέλφους για έναν πολύ σημαντικό λόγο. Συνειδητοποίησα ότι ένα λάθος, τυχαίο ή μη, είναι ικανό να λειτουργήσει απελευθερωτικά και να αναμοχλεύσει τη δημιουργία, «ξεκλειδώνοντας» την αντίληψη του καλλιτέχνη ως προς τη σύνθεση μιας εικόνας, δίνοντάς του ανορθόδοξους τρόπους και λύσεις του αισθητικού του προβλήματος. Η ανάγκη επαναδιαπραγμάτευσης μας οδηγεί να δούμε την αδυναμία μας από άλλη οπτική γωνία. Ερευνώντας την αλήθεια για την αέναη πάλη ανάμεσα στην ομορφιά και την ασχήμια και παίζοντας με το φως και τη σκιά, την τάξη και την αταξία, ωθήθηκα στο συμπέρασμα ότι κάθε πρόβλημα έχει τουλάχιστον δύο λύσεις, αρκεί να το δούμε με διαφορετική ματιά. Εν κατακλείδι, πιστεύω ότι όταν η αδυναμία μετατρέπεται σε δημιουργία και επικοινωνία, τότε μπορεί να γίνει προτέρημα.

Ιωάννα Ασσάνη [12.12.2011] Η ΠΟΙΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ Ποίηση και εικαστικές τέχνες Πως θα ήταν η Ποίηση χωρίς το εικαστικό της στοιχείο. Εκεί όπου πλέκουν οι λέξεις με τις περιγραφές και τους συνειρμούς για ν’ απλώσουν στο νου την εικόνα του ποιητή. Πως θα ήταν οι Εικαστικές Τέχνες δίχως την εξεικόνιση της ποιητικότητας τους με τα στοιχεία που τις συνθέτουν κι απογειώνουν στο πνευματικό επίπεδο την μορφή. Θα ήταν σαφώς ανεπαρκείς. Αυτή η αλληλοδιείσδυση και το κάρπισμα της μιας τέχνης μέσα στην άλλη, είναι το στοιχείο που ανυψώνει τις δύο καλλιτεχνικές εκφράσεις, ακόμα κι όταν αυτές δρουν αυτόνομα. Όμορες και βαθιά συνδεδεμένες στη δομή, με γεφυρώματα που πολλοί σπουδαίοι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν, για να επιτύχουν μια καθολική οπτική στην έκφρασή τους. Ο ποιητής πλέκει εικόνες με λέξεις, αφήνοντας ελεύθερο το νου να περιδιαβαίνει στον ενδιάμεσο κόσμο των συναισθημάτων. Ο εικαστικός με τη γλώσσα της εικόνας δημιουργεί μια ευρυδιάβατη ανάγνωση που θα φέρει κοντά στο κοινό αυτό που ουσιαστικά θέλει να πει. Συχνά αυτοί οι δύο, εκ του παραλλήλου κόσμοι συμπίπτουν υπόγεια

για να δημιουργήσουν ένα νέο σύνολο. Η εικόνα κι ο ποιητικός λόγος βρίσκονται απλωμένα σ’ όλα τα πεδία της έκφρασης της ζωής , ακολουθώντας πιστά τα ρεύματα των εποχών. Στα ‘’happenings’’ και στις ‘’performances’’ ο ‘’λόγος’’ εκφράζεται με θεατρικότητα και το αποτέλεσμα τους μετατρέπεται σε καθαρή ποιητική γραφή με εικόνες και ουσία! Ο Beuys, η Abramovic, o Viola μετέφεραν στις δράσεις τους τον ποιητικό λόγο δημιουργώντας μία γέφυρα μεταξύ εικόνας, ιδέας και πράξης. “Η Ποιητικότητα δεν βρίσκεται στην ωραιοπαθή οπτική της ζωής αλλά στην μεταφορά της βαθύτερης της σκέψης με προσωπικούς κωδικούς γραφής που κινούνται στο κοσμικό βεληνεκές εξίσου ατομικούς, παράπλευρους κωδικούς ανάγνωσης’’ / Από το Άγραφο Βιβλίο, Ιας 12.

Θάνος Καρώνης [19.12. 2011] ΟΤΑΝ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΕΚΒΑΛΕΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ Αφορμές συζήτησης για τις πράξεις της τέχνης σε δύσκολους καιρούς Μια συζήτηση που έγινε με άξονα αναφοράς την τέχνη στη Γερμανία του μεσοπολέμου, μετά την ήττα και μέχρι την άνοδο του ναζισμού. Μια διαδρομή στο γερμανικό εξπρεσιονισμό στη ζωγραφική (Otto Dix, Max Beckman, Georg Grosz, Rudolf Schlichter) αλλά και στον κινηματογράφο (Μετρόπολις, Το εργαστήρι του Δρ Καλλιγκάρι, Νοσφεράτου). Συζητήθηκε ακόμη η αναιμική από κοινωνική άποψη ελληνική ζωγραφική της ίδιας περιόδου παρόλες τις έντονες κοινωνικές αναταράξεις (μικρασιατική καταστροφή, πρόσφυγες) με την αφοσίωση της στη φύση (Μαλέας, Αστεριάδης, Βασιλείου, Γαλάνης), τη θρησκευτικότητα (Κόντογλου, Παπαλουκάς), την «ελληνικότητα» και τις προσπάθειες να ακολουθήσει το μοντέρνο (Μόραλης, Τσαρούχης, Μπουζιάνης, Χατζηκυριάκος Γκίκας, Εγγονόπουλος). Τέθηκαν βέβαια οι αναλογίες με το σήμερα και οι προβληματισμοί για τις απαντήσεις και τη στάση των καλλιτεχνών.

Georg Grosz, Γκρι ημέρες, 1921

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

25

­

ανα-γνώσεις Βιβλία για την τέχνη: γνώση για τον εικαστικό ή τον εραστή της τέχνης. Πηγή έμπνευσης, πληροφόρησης και πολλές φορές έργα τέχνης από μόνα τους. Σε κάθε τεύχος του «Τέχνης Ίχνη» παρουσιάζουμε βιβλία που ξεχωρίσαμε είτε από παλαιότερες είτε από καινούργιες εκδόσεις. Η επιλογή γίνεται με προσωπικά κριτήρια. Επιλέγει, γράφει, παρουσιάζει η Σούλη Μπούσιου, ζωγράφος, μεταφράστρια souli.boussiou@hotmail.com

Γιάννης Βούρος «Στο περιθώριο» Εκδόσεις IANOS, 2011 ISBN: 978-960-6882-57-9 Σελ. 88 Τιμή: 5,00 € Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις IANOS στη σειρά “μικρός ΙΑΝΟS” το βιβλίο του Γιάννη Βούρου με τίτλο «Στο περιθώριο». Ο αμφίσημος τίτλος της συλλογής κειμένων του Γιάννη Βούρου «Στο περιθώριο», είναι από την πρώτη κιόλας στιγμή, δηλωτικός της παιγνιώδους διάθεσης του συγγραφέα. Κείμενα γραμμένα στο περιθώριο της εικαστικής του δραστηριότητας, με την οποία είναι περισσότερο γνωστός, αλλά και κείμενα που έρχονται να πλαισιώσουν και να συμπληρώσουν το ζωγραφικό του έργο, τόσο εικαστικά όσο και εννοιολογικά. Τα κείμενά του σύντομα. Άλλα με ποιητική διάθεση και άλλα σε ύφος πρόζας. Τα περισσότερα αποτελούν κατάθεση ψυχής και καταγραφή «προσωπικών δεδομένων». Η σκόπιμη διαδοχή ετερόκλητων, φαινομενικά, κειμένων, δίνει ρυθμό και κρατά τον αναγνώστη σε εγρήγορση. Το χιούμορ, ο τρυφερός σαρκασμός (ενίοτε αυτοσαρκασμός), το ξάφνιασμα του τέλους, η κριτική ματιά στο κοινωνικό γίγνεσθαι είναι τα στοιχεία που τον χαρακτηρίζουν. Δεν είναι τυχαίο, που ο Γ. Β. επέλεξε την σειρά «μικρός ΙΑΝΟΣ» για την έκδοση του βιβλίου του. Είναι ένα βιβλίο, αναφορά, «στην ομορφιά του μικρού και του λίγου», αλλά και ύμνος στα φαινομενικά ασήμαντα και απαξιωμένα, αλλά τελικά τόσο σημαντικά της ζωής μας. Ο Γιάννης Βούρος γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1953. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και Πολεοδομία στο London School of Economics. Από το 1980 ασχολείται συστηματικά με τη ζωγραφική. Με την ιδιότητα του ζωγράφου έχει πραγματοποιήσει 12 ατομικές εκθέσεις, συμμετείχε σε περισσότερες από 130 ομαδικές και έχει βραβευθεί στο διεθνή διαγωνισμό «Art and Poverty», Ankara, 2005. Κείμενά του έχουν δημοσιευθεί από το 1992 μέχρι σήμερα στην πνευματική επιθεώρηση Κοζάνης «Παρέμβαση», στο περιοδικό «Τζαζ & Jazz» και στο dreaming-inthe-mist.blogspot.com. email: vouros_yiannis@yahoo.gr

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

26

Ένα μεγάλο κενό στην βιβλιογραφία της βιοποικιλότητας των μαλακίων της Ελλάδας καλύπτεται τώρα με το υπό εκτύπωση βιβλίο “Τα Κοχύλια της Ελλάδας” του Θανάση Μανούση. Αυτή η δίγλωσση – στην Αγγλική και στην Ελληνική – με 380 σελίδες, σκληρό εξώφυλλο, έγχρωμη και υψηλής ποιότητας έκδοση παρέχει στον απλό φυσιολάτρη και στον ειδικό επιστήμονα μια πανοραμική εικόνα για τα περίπου 1200 είδη των Ελληνικών θαλασσών μέσα από 1800 ψηφιακές εικόνες και 180 ψηφιακά σχέδια. Θα κυκλοφορήσει σύντομα σε τιμή χαμηλή από τον Εκδοτικό Οίκο Αφων Κυριακίδη.

Νεοκλασικισμός και ρομαντισμός Αρχιτεκτονική, γλυπτική, ζωγραφική, σχέδιο: 1750-1848 ISBN 978-3-8331-4961-0 Συλλογικό έργο, 2008 EΚΔΟΣΕΙΣ Ελευθερουδάκης Συγγραφείς: Peter Putz, Ute Engel, Barbara Borngasser, Georg Peter Karn, Ehrenfried Kluckert, Peter Plassmeyer, Hildegard Rupeks Wolter, Uwe Geese, Alexander Rauch, Angela Resemann Επιμέλεια: Rolf Toman Μετάφραση: Μαίρη Σιτμάκη Πρόκειται για έναν πλούσια εικονογραφημένο τόμο με σκοπό να παρουσιάσει στον αναγνώστη μια αναλυτική θεώρηση του πλούτου και της ποικιλομορφίας της αρχιτεκτονικής και των καλών τεχνών κατά την περίοδο 1750-1848. Ενώ ο Νεοκλασικισμός αναφέρεται ξεκάθαρα στην αντανάκλαση των αρχών της τέχνης και της αρχιτεκτονικής της κλασικής Αρχαιότητας, ο όρος Ρομαντισμός περιλαμβάνει ένα πολύ ευρύτερο νόημα και ενδιαφέρεται περισσότερο για τη διανοητική άποψη του καλλιτέχνη. Ο Νεοκλασικισμός και ο Ρομαντισμός δεν θα πρέπει να θεωρούνται δύο αντιθετικοί πόλοι, αλλά δύο “διαφορετικές προσεγγίσεις για τη διαλεύκανση του ίδιου ιστορικού ζητήματος που προηγείται της ανάδυσης του Μοντερνισμού”. Οι ζωηρές εξειδικευμένες εικονογραφήσεις που περιέχονται σε αυτό το εμπεριστατωμένο έργο παρέχουν στον αναγνώστη καλύτερη κατανόηση των πολλών διαστάσεων αυτής της συναρπαστικής εποχής.

ΠΑΟΥΛ ΚΛΕΕ, Η Εικαστική σκέψη. Τα μαθήματα στη σχολή Μπάουχάουζ ΠΑΟΥΛ ΚΛΕΕ EΚΔΟΣΕΙΣ Μέλισσα, 1989 Tο έργο παρουσιάζεται για πρώτη φορά στη χώρα μας και περιλαμβάνει το σύνολο του θεωρητικού και διδακτικού έργου του Πάουλ Κλέε, που αποτελείται από διαλέξεις, δοκίμια και κυρίως από μαθήματα που παρέδωσε στην περίφημη σχολή Mπάουχαουζ της Bαϊμάρης και του Nτεσσάου από το 1920 έως το 1930. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνει χρωματική θεωρία, θεωρία του τόνου (χρωματικού και φωτοσκιαστικού), θεωρία της σύνθεσης και του σχεδίου καθώς και ασκήσεις.

Άρις Γεωργίου ΒΑΘΜΗΔΟΝ University Studio Press Θεσσαλονίκη 2011 ISBN: 978-960-12-2002-4 Σελ. 104 Τιμή: 14 € «Οι άνθρωποι είναι τα μόνα πλάσματα που φτιάχνουν σκαλοπάτια ― δηλαδή μια σειρά βαθμίδων χάρη στην οποία σκαρφαλώνει κανείς ως το ύψος του και ακόμη περισσότερο. Άγνωστο παραμένει αν τα πρώτα σκαλοπάτια οδήγησαν σε κάποια σπηλιά ή σ’ ένα είδος ανυψωμένου καταφυγίου. Η εφεύρεσή τους όμως, καθώς και η ίδια η ιδέα της “σκάλας”, πρέπει να έγινε πολύ νωρίς, αφού στα παλαιότερα μεγαλοπρεπή μνημεία ή οικοδομήματα που γνωρίζουμε ―που δεν ήταν κάτι περισσότερο από μορφοποιημένους όγκους πηλού και πέτρας― η σκάλα κατείχε ήδη περίοπτη θέση». Οι πρώτες φράσεις από το κείμενο του John Harvey στο βιβλίο Βαθμηδόν προϊδεάζουν ήδη για ένα έργο που φαίνεται να απασχολεί τον Αρι Γεωργίου εδώ και σαράντα χρόνια. Ο ίδιος σημειώνει συμπληρωματικά πως «ανάμεσα στα συστατικά που συνθέτουν την πρώτη του φωτογραφία είναι προφανές πως ο άνθρωπος που διασχίζει το σταυροδρόμι της Ερμού με την Καρόλου Ντηλ φορτωμένος με μια σκάλα παίζει καθοριστικό ρόλο και υπήρξε κατά πάσα πιθανότητα η αιτία που έστρεψε τη Retinette στη σκηνή που εκτυλίσσονταν πέντε ορόφους χαμηλότερα. Ότι, αν δεν κουβαλούσε μια σκάλα που με την έντονη γεωμετρία της αποτυπώνεται διπλά μαζί με τη σκιά της στην άσφαλτο, το πιθανότερο είναι να είχε περάσει απαρατήρητος».

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

27

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΛΩΝ ΣΚΕΤΒΕ | Μάιος 2011 – Φεβρουάριος 2012 | Επιμέλεια Σούλη Μπούσιου Ο Γιώργος Αγγελίδης εξέθεσε τον Ιούνιο 2011 στον Πολυχώρο ΜΙΚΡΟΠΟΛΙΣ στη Θεσσαλονίκη. Τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν στις 2/6. Στην έκθεση με τίτλο “Ελεύθεροι Χώροι” που πραγματοποιήθηκε στο Στρατόπεδο Κόδρα στις 27-28-29 Μαίου 2011, συμμετείχαν τα μέλη του ΣΚΕΤΒΕ, Κ. Παλιάν, Ν. Μπλιάτκας και Θ. Σκαρλάτου. Η εικαστικός Μαρία Κομπατσιάρη συμμετείχε για πολλοστή φορά ως καλεσμένη της διοργάνωσης στη Διεθνή έκθεση ανταλλαγής Τέχνης του 2011 στο Μουσείο HYOGO της πόλης Κόμπε της Ιαπωνίας. Πραγματοποιήθηκε έκθεση έργων των Εργαστηρίων Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών, στο Εικαστικό Κέντρο «Ήλιος», την Τετάρτη 25 Μαίου 2011. Συμμετείχαν με έργα τους τα μέλη του ΣΚΕΤΒΕ, Γεωργία Γρηγοριάδου, Γιάννης Μονογυιός, Έφη Πουράνη και Νικόλας Σφήκας. Το κέντρο τεχνών της Bibliotheca Alexandrina διοργάνωσε και φιλοξένησε τον Δεύτερο Γύρο της Διεθνούς Μπιενάλε για Μικρά Χαρακτικά, από τις 12 ως τις 31 Μαΐου 2011. Στην Μπιενάλε συμμετείχαν με έργα τους τα μέλη του ΣΚΕΤΒΕ, Γεωργία Γρηγοριάδου και Γιάννης Μονογυιός. Την Τρίτη 24 Μαΐου 2011, εγκαινιάστηκε στην αίθουσα τέχνης «Καπλανών 5» μια ενδιαφέρουσα θεματική έκθεση, με τίτλο “Aephoria”, σε συνεργασία με τη γκαλερί Artis Causa στην Θεσσαλονίκη. Συμμετείχαν σ’ αυτή οκτώ καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων δύο Γερμανοί και ένας Ολλανδός, οι: Ingo Dünnebier, Άρις Γεωργίου, Γιώργος Τσακίρης, Γιώργος Πολίτης, Mανόλης Γιανναδάκης, Αλεξάνδρα Μαράτη, Ruud Matthes και Bernhard Quade. Ο Κώστας Παγωμένος, γλύπτης και μέλος του ΣΚΕΤΒΕ, συμμετείχε σε ομαδική έκθεση του Δικτύου Εικαστικών Καλλιτεχνών στην Κρήτη. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε στη Βασιλική Αγίου Μάρκου στο Ηράκλειο (23/5 - 10/6). Η Αφροδίτη Καραμανλή και μαθητές της βραβεύτηκαν από το Ρωσικό Κέντρο. Την απονομή των βραβείων έκανε ο κοσμοναύτης Θεόδωρος Γιουρτσίχιν. Την Πέμπτη 12 Μαίου πραγματοποιήθηκε στο Δίπολο έκθεση με τίτλο «Αρχιτεκτονικά, βιομηχανικά κτίσματα και μνημεία της Θεσσαλονίκης». Στην έκθεση συμ-

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

28

μετείχαν οι Γ. Αδαμαντίδης, Α. Βλαχοπούλου, Σ. Ζαχαριάδης, Φ. Ζογλοπίτης, Ν. Θωμαίδη, Β. Ιωαννίδης, Κ. Κουτρουμπής, Γ. Μαβίδης, Φ. Μάνος, Ντ. Παπασπύρου, Γ. Τσατσάγιας. Θαλασσοδρόμιο: Το θαλασσινό τοπίο στην ελληνική ζωγραφική είναι το θέμα της κοινής έκθεσης που παρουσιάστηκε στην γκαλερί ΕΙΡΜΟΣ και στην αίθουσα τέχνης ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ από 14 Μαΐου έως τις 25 Ιουνίου 2011. Στην έκθεση παρουσιάζστηκαν έργα των Τσαρούχη, Βασιλείου, Τσόκλη, Σπεράντζα, Φασιανού, Χάρου, Πατρικαλάκι, Κούκου, Κεχαγιόγλου, Στεφάνου, Τέτση, Ρέγκου, Παπασπύρου, Βούρου και άλλων. Το Σάββατο 7 Μαΐου 2011, στην αίθουσα Πολιτιστικών Εκδηλώσεων του Βαφοπούλειου Πνευματικού Κέντρου, πραγματοποιήθηκε Ημερίδα με θέμα «Είναι Αυτό Τέχνη(;)», με ομιλητές τους: Τζίμη Ευθυμίου – Εικαστικό, Χρήστο Καλό – Εικαστικό, Βαγγέλη Λιάππη – Νομικό, Θανάση Μουτσόπουλο – Θεωρητικό, Στεφανίδη Μάνο Ιστορικό Τέχνης, Τανταλίδη Κλειώ – Εικαστικό και Τσακίρη Γιώργο, Καθηγητή Σχολής Καλών Τεχνών Α.Π.Θ., καθώς και στην αίθουσα Α΄ Εικαστικών Εκδηλώσεων, έγιναν τα εγκαίνια της έκθεσης «Είναι Αυτό Τέχνη(;)», από τον πολιτιστικό φορέα Ορίζοντας Γεγονότων. Στην έκθεση συμμετείχαν τα μέλη του ΣΚΕΤΒΕ: Ασσάνη Ιωάννα, Παππούς Δημήτρης, Πολυχρονάτου Ελένη, Τσακίρης Γιώργος. Ωκτό. Μια έκθεση στους κοιτώνες του πρώην στρατοπέδου Κόδρα στην Καλαμαριά. Φοιτητές κι απόφοιτοι της σχολής Καλών Τεχνών Θεσσαλονίκης έδωσαν μια φρέσκια εικαστική πρόταση από το Σάββατο 7 Μαΐου έως την Κυριακή 22 Μαΐου. Στην έκθεση συμμετείχε από τον ΣΚΕΤΒΕ ο Θοδωρής Λάλος. Το μέλος του ΣΚΕΤΒΕ, Γιάννης Μονογυιός, συμμετείχε με έργα του σε διεθνή έκθεση μικρών χαρακτικών. Η έκθεση έλαβε χώρα στην γκαλερί Lessedra στη Σόφια της Βουλγαρίας από τις 8 Ιουνίου ως και τις 28 Αυγούστου. Τρίτη 21/6/2011, το Φεστιβάλ της Μονής Λαζαριστών εγκαινίασε έκθεση με ζωγραφικά έργα των σπουδαστών του Εργαστηρίου του Δήμου Παύλου Μελά και με χαρακτικά των σπουδαστών του Δήμου Νεάπολης-Συκεών και την έκθεση τρισδιάστατων φωτογραφιών του δημοσιογράφου Κώστα Κρικέλη με

τίτλο: Τα “Ελγίνεια” επιστρέφουν. Στην έκθεση συμμετείχαν με χαρακτικά τους τα μέλη του ΣΚΕΤΒΕ: Γεωργία Γρηγοριάδου, Γιάννης Μονογυιός, Έφη Πουράνη, Νικόλας Σφήκας, Γιώργος Τουλκερίδης. Έκθεση χαρακτικής και εικαστικών τυπωμάτων, των καλλιτεχνών Irene Weiss και Κώστα Σπανόπουλου, πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Χαρακτικής Ήλιος του δήμου Νεάπολης Συκεών από την Τρίτη 14 ως την Παρασκευή 24 Ιουνίου 2011. Στο πρώτο Συμπόσιο Γλυπτικής σε Μάρμαρο που διοργάνωσε η Φ.Α.Α.Θ. συμμετείχαν από τον ΣΚΕΤΒΕ οι Γ. Ηλιόπουλος, Θ. Καρώνης και Οδ. Τοσουνίδης. Επίσης συμμετείχαν οι Γ. Κεσίδης και Γ. Χρυσοστομίδης. Διάρκεια Συμποσίου: 2 - 22 Ιουνίου 2011. Ο Δήμος Δίου - Ανατολικού Ολύμπου πραγματοποίησε ατομική έκθεση ζωγραφικής του μέλους του ΣΚΕΤΒΕ, Σούλης Μπούσιου, στο Πολιτιστικό Κέντρο του Λιτοχώρου με τίτλο «Απρόοπτα Κόκκινα» από τις 9 έως τις 21 Αυγούστου 2011. Διεθνής Έκθεση Γλυπτικής & Εγκαταστάσεων OPEN 14 –2011 ΛΙΝΤΟ. Παράλληλη εκδήλωση της 54ης Μπιενάλε της Βενετίας και του Φεστιβάλ Κινηματογράφου (mostra). Στη φετινή διοργάνωση έλαβε μέρος η Μαρία Κομπατσιάρη. Το έργο της με τίτλο”illusory cubes” επιμελήθηκε η ιστορικός τέχνης-επιμελήτρια Μαρία Κενανίδου. Διεθνές συμπόσιο με τίτλο “Η γλυπτική και η χαρακτική συναντούν τον Όμηρο στα Μεστά” πραγματοποιήθηκε από τις 23 Ιουλίου μέχρι και τις 20 Αυγούστου στο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ ΜΕΣΤΩΝ ΧΙΟΥ. Εκτός του Θάνου Καρώνη, μέλους του ΣΚΕΤΒΕ, που συμμετείχε στο Συμπόσιο, συμμετείχαν ακόμη 3 γλύπτες, από τον Ισημερινό, την Ιταλία και τη Γερμανία, οι οποίοι εργάστηκαν για 15 ημέρες δημιουργώντας έργα σχετικά με τον Όμηρο. Η εικαστικός Μαρία Κομπατσιάρη βραβεύτηκε για τη δουλειά της στην έκθεση «International Art Exchange Exhibition Kobe 2011» που πραγματοποιήθηκε στην Ιαπωνία (22 - 26 Ιουνίου). Το μέλος του ΣΚΕΤΒΕ, Γιάννης Μονογυιός, συμμετείχε με χαρακτικά του σε 2 διεθνείς εκθέσεις, στα πλαίσια του 31st Mini Print International of Cadaques για την

περίοδο του καλοκαιριού (ακολούθησαν και άλλες εκθέσεις το Φθινόπωρο). Συγκεκριμένα: 25 Ιουνίου ως 30 Σεπτεμβρίου, έκθεση στην Taller Galeria Fort (Cadaques, Spain) και 26 Ιουλίου ως 4 Σεπτεμβρίου έκθεση στο Wingfield Barns (Suffolk, UK). Έκθεση ζωγραφικής του Θοδωρή Λάλου με τίτλο “Ut Pictura Poesis” εγκαινιάστηκε την Τρίτη 4 Οκτωβρίου στη γκαλερί “Ρωμανού 7”. Ο Οδυσσέας Τοσουνίδης τιμήθηκε με το Πρώτο Βραβείο στο Συμπόσιο Γλυπτικής του Καζαχστάν. Έργα της Αφροδίτης Καραμανλή περιλαμβάνονται στο βιβλίο Smart Art in Greece, των εκδόσεων ELIA. Στο ίδιο βιβλίο παρουσιάζονται Μουσεία και Πινακοθήκες της Ελλάδας. Η Ένωση Μουσείων ζωγραφικής και γλυπτικής που ιδρύθηκε το 1980 στην Κωνσταντινούπολη, διοργάνωσε την IV Διεθνή Έκθεση Εκτύπωσης στις 4-12 Οκτωβρίου 2011,στο Tophane-i Amireστην Κωνσταντινουπολη. Η Μαρία Κομπατσιάρη και ο Γιάννης Μονογυιός είναι δυο καλλιτέχνες που επιλέχτηκαν να συμμετέχουν με έργα τους. Το Σάββατο 1 Οκτωβρίου 2011, ο χώρος τέχνης «Ορφέως20» στην Ξάνθη εγκαινίασε έκθεση έργων των Μανόλη Γιανναδάκη (χαράκτη-ζωγράφου), Νίκου Τερζή (ζωγράφου-χαράκτη), Γιώργου Τσακίρη (ζωγράφου-γλύπτη). Την Τρίτη 20 Σεπτεμβρίου 2011, η Vlassis Art Gallery εγκαινίασε στη Θεσσαλονίκη την έκθεση χαρακτικής με τίτλο “IN SITU ” MONOPRINTS της Κριστιάνας Ηλιοπούλου-Hopirtean. Τα εγκαίνια της ατομικής έκθεσης του Νικόλα Κούτουλα πραγματοποιήθηκαν το βράδυ του Σαββάτου 17/9 στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο. Ομαδική έκθεση ζωγραφικής με θέμα «Σκηνές με ανθρώπους στην παραλία Θεσσαλονίκης», εγκαινιάστηκε την Πέμπτη 15 Σεπτεμβρίου 2011 στον εκθεσιακό χώρο ΔΙΠΟΛΟ. Στην τωρινή έκθεση παρουσιάστηκαν 29 έργα της σταθερής εικαστικής ομάδας απαρτιζόμενης από τους ζωγράφους Γ. Αδαμαντίδη, Α. Βλαχοπούλου, Σ. Ζαχαριάδη, Φ. Ζογλοπίτη, Νατ. Θωμαΐδη, Β. Ιωαννίδη, Κ. Κουτρουμπή, Γ. Μαβίδη, Φ. Μάνο, Ντ. Παπασπύρου και Γ. Τσατσάγια.

Με αφορμή τη συμπλήρωση δέκα χρόνων από τότε που ο Στέλιος Καζαντζίδης έφυγε από τη ζωή, μια προτομή του Καζαντζίδη, που φιλοτέχνησε ο Γιώργος Κικώτης, τοποθετήθηκε στον τάφο του μεγάλου τραγουδιστή στο κοιμητήριο της Ελευσίνας. Τα αποκαλυπτήρια της προτομής έγιναν την Κυριακή 11 Σεπτεμβρίου 2011. Το Σάββατο 10 Σεπτεμβρίου, στο πλαίσιο του διαλόγου με καλλιτέχνες του κόσμου η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας διοργάνωσε εργαστήριο για παιδιά βασισμένο στο έργο της Zeljka Milosevic. Η Γεωργία Γρηγοριάδου, χαράκτρια και performance artist και η Φωτεινή Χαμιδιελή, ζωγράφος, συντόνισαν το δρώμενο. Η Ευτυχία Πεταλά πραγματοποίησε έκθεση στη Δανία στο Frederikshavn Kunstmuseum από 20 Αυγούστου έως 2 Οκτωβρίου 2011. Η Αφροδίτη Καραμανλή συμμετείχε σε έκθεση στο Μουσείο Van Gogh του Άμστερνταμ Ολλανδίας.

31st Mini Print International of Cadaques: Το μέλος του ΣΚΕΤΒΕ, Γιάννης Μονογυιός, συμμετείχε με έργα του στις παρακάτω ομαδικές εκθέσεις: 7/10 ως 6/11/2011 στο Fundació Tharrats d’Art Gràfic, Pineda de Mar (Βαρκελώνη), Ισπανία και 12/11/2011 ως 16/1/2012 στην γκαλερί “L’Etangd’Art”, Bages, Γαλλία. Τον Νοέμβριο, στις προθήκες τού ισόγειου εκθεσιακού χώρου «Πρατήριο Επικοινωνίας ΟΤΕ» του Κεντρικού Τηλεπικοινωνιακού Μεγάρου Θεσσαλονίκης επί της Καρόλου Ντηλ παρουσίασε εικαστικές εργασίες του ο Στέλιος Σκούλος. Ο Γιώργος Πολίτης συμμετείχε με το έργο του Set Pieces στην 35η Διεθνή Έκθεση της North East Watercolor Society (Kent, CT, ΗΠΑ). Επίσης συμμετείχε σε ομαδική έκθεση στη Minster Gallery (12 Οκτωβρίου - 12 Νοεμβρίου, Winchester, Hampshire, Αγγλία) με δύο υδατογραφίες του. Η γκαλερί Myrό, στο πλαίσιο της έκθεσης “Άσμα Ασμάτων” παρουσιίασε την Τρίτη 25 Οκτωβρίου 2011, την εικαστική/κινητική δράση “SοΜA” που επιμελήθηκαν & παρουσίασαν η ψυχολόγος – εικαστικός, art-therapist Έλενα Τονικίδη (μέλος του ΣΚΕΤΒΕ) και η ψυχολόγος /dance – movement psychotherapist Στέλλα Κολυβοπούλου. Ο Γιάννης Βούρος πραγμα-

τοποίησε έκθεση ζωγραφικής στον Εκθεσιακό χώρο του Δήμου Κοζάνης (πρώην ΕΛΚΕΠΑ), από τις 4 Νοεμβρίου έως 18 Νοεμβρίου 2011. Στην Biennale της Αθήνας συμμετείχαν με την Art Bank τα μέλη του ΣΚΕΤΒΕ, Αφροδίτη Καραμανλή και Ελένη Πολυχρονάτου. Στην έκθεση Dream and Think (Όνειρα και θετική σκέψη), που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, συμμετείχαν τα μέλη του ΣΚΕΤΒΕ, Γωγώ Γρηγοριάδου και Γιάννης Μονογυιός. Η Γκαλερί ΕΙΡΜΟΣ πραγματοποίησε έκθεση ζωγραφικής του Ντίνου Παπασπύρου με τίτλο “Για τα παιδιά” την Παρασκευή 2 Δεκεμβρίου 2011. Από 1 ως 15 Δεκεμβρίου 2011, στο χώρο του Paul.m, Παύλου Μελά 13Α. στη Θεσσαλονίκη, έλαβε χώρα η ομαδική έκθεση με τίτλο “FUCK AIDS 2011”, στην οποία συμμετείχαν οι Αλεξάνδρα Μαράτη, κ.ά. Ο Ξενής Σαχίνης παρουσιάζει την τελευταία σειρά χαρακτικών έργων του με τίτλο «Αρσενικό – Θηλυκό» στη Fizz Gallery στην Αθήνα. Έκθεση ζωγραφικής με τίτλο “Αποτυπώματα Ψυχών” του Ντίνου Γιωτόπουλου πραγματοποίηθηκε από τις 15 έως 30 Νοεμβριου 2011 στον εκθεσιακό χώρο της ΦΑΑΘ. Η Αφροδίτη Καραμανλή συμμετείχε σε έκθεση του Εικαστικού Επιμελητηρίου και της Ελληνικής Επιτροπής Διεθνούς Δημοκρατικής Αλληλεγγύης στο Πολιτιστικό Κέντρο “Μελίνα” στην Αθήνα με το έργο της “Απαγορεύεται”. Ο Γιώργος Πολίτης πήρε το βραβείο “Richard Price Award” στην Ετήσια Έκθεση της North East Watercolor Society στις Η.Π.Α. με το έργο του Set Pieces. Από 10 Νοεμβρίου 2011, η αίθουσα τέχνης «ΕΨΙΛΟΝ» της Ρόζυ Οικονομίδου παρουσίασε την ατομική έκθεση ζωγραφικής του Κωνσταντίνου Παλιάν με θέμα «Νύξεις θεάτρου και όνειρα» Την Πέμπτη 29 Δεκεμβρίου 2011, εγκαινιάστηκε στην Casa Bianca έκθεση ζωγραφικής του Κώστα Τρακίδη (1921 – 2011), που διοργάνωσε η Αντιδημαρχία Πολιτισμού, Παιδείας και Τουρισμού του Δήμου Θεσσαλονίκης. Ο Κώστας Τρακίδης, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της πρώτης γενιάς Θεσσαλονικέων καλλιτεχνών, συνέβαλε με το προσωπικό του ύφος στη διαμόρφωση

της εικαστικής φυσιογνωμίας της πόλης και του βορειοελλαδικού χώρου, εν γένει. Υπήρξε μέλος του Σ.Κ.Ε.Τ.Β.Ε. Απεβίωσε στη Θεσσαλονίκη το Μάιο του 2011. Έργα του 2011 παρουσίασε ο Βασίλης Ιωαννίδης από την Τρίτη 20 Δεκεμβρίου 2011, στον εκθεσιακό χώρο ΔΙΠΟΛΟ (Δημητρίου Γούναρη 53). Με το βιβλίο «Διαχρονικές Δημιουργίες» της Κλειώς Δημητριάδου – Νάτση που παρουσιάστηκε την Πέμπτη 15 Δεκεμβρίου, στις 7.30 το βράδυ, στο Τελλόγλειο, εγκαινιάστηκε η εκδοτική δραστηριότητα του Εκδοτικού Οίκου Α.Π.Θ. Η Αφροδίτη Καραμανλή συμμετείχε με το έργο της “Ορειβάτισσα” στην έκθεση με τίτλο “ΟΤΑΝ Η ΠΟΙΗΣΗ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ” που πραγματοποιήθηκε στο Πολιτιστικό Κέντρο Νέας Ιωνίας (12/12-26/12). Έκθεση του μέλους του ΣΚΕΤΒΕ, Χρήστου Γουσίδη και της Δάφνης Κωστοπούλου εγκαινιάστηκε στη Γκαλερί ΣΚΟΥΦΑ στην Αθήνα στις 10 Δεκεμβρίου 2011.

H Μαρία Κομπατσιάρη συμμετείχε σε ομαδική έκθεση με τον επίκαιρο τίτλο «Κρίση ; Ποια κρίση !!!», στο πλαίσιο των εικαστικών δράσεων της art–idea.. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε με την ευγενική υποστήριξη του ιδρυτή του KΕΝΤΡΟΥ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΣΤΕΛΑΣ κυρίου Νίκου Α. Βερνίκου, υπό την αιγίδα του Δήμου Πειραιά. Πραγματοποιήθηκε έκθεση γλυπτικής του Παρασκευά Μάγειρα στον Πολύγυρο από τις 9 έως 18 Δεκεμβρίου στην Αίθουσα Συλλόγου Καλλιτεχνών Πολυγύρου. Στις 9-11 Φεβρουαρίου 2012, στην αίθουσα θεάτρου ‘’Χηλής’’ στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης, πραγματοποιήθηκε το 3μερο Σεμινάριο της Ένωσης Εκπαιδευτικών Εικαστικών Μαθημάτων όπου η Ιωάννα Ασσάνη παρουσίασε το έργο: H ΠΟΙΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ – από τον ποιητικό λόγο στην εικόνα κι από την εικόνα στην ποίηση»’’. Την ίδια μέρα δούλεψε με μία 7μελή ομάδα πάνω στο ποίημα του Ζακ Πρεβέρτ «Σελίδα γραπτού» μια αυτοσχέδια Performance. Συμμετοχή της Αφροδίτης Καραμανλή στην ομαδική έκθεση με θέμα ‘’ ΟΥΤΟΠΙΑ ‘’ στο Διατηρητέο της οδού ΚΕΡΑΜΙΚΟΥ 88 ( 21/1 5/2/2012 ) ΑΘΗΝΑ. Τη Δευτέρα 16 Ιανουαρίου,

εγκαινιάστηκε στο Πολιτιστικό κέντρο Π. Φαλήρου «Φλοίσβος» διπλή έκθεση Ζωγραφικής - Παρουσίαση έργων από τη σειρά «Ημερολόγια 2007-2010» από την Εικαστικό και ιστορικό τέχνης Δρ Ελένη Πολυχρονάτου και παρουσίαση έργων από τον Δρ. Βασίλη Αράπη, Ζωγράφο και φιλόσοφο των επιστημών με θέμα: «Βατά και Άβατα, Τρόποι Διείσδυσης». Ο Θ. Λάλος συμμετείχε στην έκθεση «Σύνθεση-ΚατασκευήΠαραγωγή. Ρωσική Πρωτοπορία και Σύγχρονη Τέχνη στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Μονή Λαζαριστών) 20 Ιανουαρίου – 24 Μαρτίου 2012 Στο χΩρο18 και στην γκαλερί Artis Causa, εγκαινιάστηκε το Σάββατο 14 Ιανουαρίου 2012 έκθεση του Σταύρου Παναγιωτάκη με τον γενικό τίτλο «Υπνοβάτες». Η διάρκεια της έκθεσης ήταν μέχρι 15 Φεβρουαρίου. Η αίθουσα τέχνης Τεχνοχώρος στην Αθήνα παρουσίασε από τις 10 Ιανουαρίου την έκθεση «MOODS», με έργα των Μανόλη Γιανναδάκη, Γιώργου Κατσάγγελου και Γιώργου Τσακίρη. Στους δύο εικαστικούς χώρους-συγκοινωνούντα δοχεία, γκαλερί Λόλα Νικολάου και στο project space Kalos&Klio Showroom, έλαβε χώρα μία μικρή αναδρομική έκθεση του τακτικού καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, Γιώργου Τσακίρη, με έργα από την τριανταπεντάχρονη μέχρι τώρα πορεία του. Εγκαινιάστηκε η ατομική έκθεση της Αλεξάνδρας Μαράτη στο χώρο της ΤΕΧΝΟΧΩΡΟΣ art gallery. ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΚΘΕΣΗΣ 08/02/2012 – 03/03/2012 Από τις 4 έως 18 Φεβρουαρίου διήρκεσε η έκθεση ζωγραφικής του Φίλιππου Μάνου στον εκθεσιακό χώρο “ARTION” στη Θεσσαλονίκη. Έκθεση χαρακτικής με τίτλο «Δίπολες Γραφές» των Γιάννη Μονογυιού και Γιώργου Τουλκερίδη εγκαινιάστηκε στην Γκαλερί ΕΨΙΛΟΝ την Πέμπτη 16 Φεβρουαρίου. Η γκαλερί Myrό παρουσιίασε τον Φεβρουάριο 2012 την έκθεση “Το πρόσωπο του καλλιτέχνη” βασισμένη σε μια σύλληψη του εικαστικού Λάζαρου Πάντου με την επιμέλεια του Πάρη Καπράλου. Στην έκθεση συμμετείχαν από τον ΣΚΕΤΒΕ οι Έλενα Τονικίδη, Φωτεινή Χαμιδιελή, Γιώργος Τουλκερίδης και Γιώργος Πολίτης.

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

29

λόγου ίχνη

Ιωάννα Ασσάννη 2-6-2006

Ιουλία Μανούση

Βρεμένο το χρώμα Αντάρα μαβιά, Φυσά δυνατά. Και η λεύκα πετά Τα τελευταία της φύλλα. Στου χαρτιού τον καμβά Στης ύγρας το χρώμα. Το δάχτυλο βούτηξα Να σου φτιάξω το σώμα. Με δυο δαχτυλιές Με δυο πινελιές Ανάγλυφο βγήκε, Πετώντας. Μα το βρήκαν οι στάλες, Της βροχής οι ψιχάλες. Το βρέξαν Το λειώσαν. Κι’ εγώ εκεί να κοιτώ Πώς λειώνει, Πώς χάνεται, Στης αντάρας το χρώμα.

“ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ είναι...’’ Να γελά τρανταχτά το παιδί χωρίς να φοβάται μήπως ο θόρυβος της χαράς του ξυπνήσει την όρεξη στη σιωπή. Ν’ αγγίζει τα σιτάρια και να ξέρει ότι ο πατέρας τα έσπειρε, η μάνα τα πότισε κι αυτό θα τα θερίσει, για να τραφεί μαζί με την οικογένεια στις γειτονιές του κόσμου. Να ανοίγει το βιβλίο της αντίρρησης και να διαβάζει τα άδυτα των προπατόρων του χωρίς να τα σβήνει κανενός το χέρι. Πλεγμένη σε μια γροθιά με την αλμύρα της θάλασσας, ρευστή η Ελευθερία να πηγαινοφέρνει πολύχρωμες ελπίδες, όπου ακουμπάει γη. Ελευθερία είναι... Να σφυρίζουν τα πουλιά στα δέντρα που γειτνιάζουν, χωρίς να μπλέκονται τα φτερά τους σε ξόβεργες ξενιτεμού και οι θεοί τους να ‘ναι ένας! Εκείνος με τα πολλά τα πρόσωπα, με τα πολλά ονόματα και με την μι’ ανοιχτή αγκαλιά των πάντων. Ελευθερία είναι… Να φτάνεις στην γραμμή του ορίζοντα και να την βλέπεις πάλι πίσω κι εκείνη τη διαχωριστική γραμμή του : ‘’είμαι εκεί που τελειώνει ο άλλος’’ κι ο άλλος ‘’είναι εκεί που τελειώνω εγώ’’, να την κάνεις αλυσίδα, που φτιάχνει τον ατέρμονο κύκλο μας, χωρίς να σπάει απ’ τη δειλία κανενός ή απ’ την απαίτηση, του να ορίσει σύνορα στη θάλασσα και να κτίσει ουράνιους τοίχους. Από το Άγραφο Βιβλίο, ηχοεικονοστάσια, Ιας 2006

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

30

Ελευθερία είναι... να κάνω ό,τι θέλω να μου κάνουν και να έχω ότι θέλω να δώσω. Να κάνω χωρίς να περιμένω να μου κάνουν και να δώσω χωρίς να θέλω να πάρω. Ελευθερία είναι… ν’ αναπνέουν οι άνθρωποι τον ίδιο αέρα, να κολυμπάν την ίδια θάλασσα, να κοιτάζουν το ίδιο φεγγάρι, να ξεδιψάνε στην ίδια πηγή να τρώνε από την ίδια γη, να ονειρεύονται το ίδιο μέλλον και ν’ αφήνουν ομορφότερες τις εικόνες της ζωής στα επόμενα πλάσματα της γης. Ελευθερία είναι… Να υπάρχω μαζί σου, χωρίς να διερωτώμαι το γιατί! Να μπορώ να αμύνομαι στην αδικία, όπως εσύ και να διαβάζουμε τη λέξη σε όλες τις γλώσσες με τα ίδια γράμματα ουσίας.

Γιάννης Βούρος

Σπονδή

Μάθημα savoir vivre

Τι κι αν όλοι τώρα πια οι τοίχοι που μας προστάτευαν τρίζουν συθέμελα Τι κι αν η στέγη (που ήδη έμπαζε νερά) πάει τώρα να μας πλακώσει Εγώ νιώθω ακόμα γενναίος γιατί έχω εσάς να αγαπήσω

Και τώρα φίλοι μου, λίγο πριν το τέλος της λαμπρής γιορτής θα σας πω, μάλλον, θα σας πω και θα σας παίξω ένα δικό μου τραγουδάκι. Εκ των προτέρων θέλω να ζητήσω (ως ένα βαθμό βέβαια) την επιείκεια και την ανοχή σας, γιατί ούτε καλή φωνή έχω, μήτε κανένα μουσικό όργανο παίζω. Αντλώ όμως αυτό μου το θράσος από την διάθεσή μου όχι να τέρψω ή να χαϊδέψω τα αυτιά σας (με τούτο το άτεχνο μα πύρινο και αιχμηρό μου πόνημα) αλλά να σας γρατζουνίσω, να σας ερεθίσω, να σας ματώσω. Αυτή μου η πρόκληση, εύχομαι να είναι ένας τρόπος ώστε να μάθετε να αντιδράτε (ακόμα και βίαια) σε κάθε τι που σας προσβάλλει, σας υποτιμά, σας θίγει, σας ξευτελίζει.

Τι κι αν οι παλιοί θεοί του αίματος έχουν πεθάνει Εγώ έχω εσάς να κρατηθώ Τι κι αν οι αλλοτινές μέρες που ζούσαμε έγιναν ευκατάστατη μιζέρια Εγώ υπάρχω γιατί έχω εσάς πλάι μου Τι κι αν μας σώθηκε ακόμη και ο πόνος και η θλίψη Εγώ γεμίζω το ποτήρι μου κόκκινο κρασί για σένα Ευτέρπη για σένα Ερατώ εσένα Καλλιόπη κι εσένα Τερψιχόρη Η χρήση του φτερού της χήνας και οι οδυνηρές της συνέπειες Σήμερα κατάλαβα γιατί o Mozart, όταν έγραφε μουσική, προτιμούσε το φτερό της χήνας αντί του computer.

Tο χρατς χρουτς της αιχμηρής μύτης πάνω στο χαρτί, όταν έκανε λάθος, τον πλήγωναν πιο πολύ από το να πατήσει απλά το κουμπί πάνω στο πληκτρολόγιο που έγραφε delete.

Το ακορντεόν Πολύ με συγκινεί η μουσική του ακορντεόν, που ακούω κάθε απόγευμα, την ίδια περίπου ώρα, κάτω από το μπαλκόνι μου. Εκτός από κάνα δυο διασκευές γνωστών κλασσικών κομματιών, τα περισσότερα μοιάζουν με παραδοσιακούς σκοπούς που ο ακορντεονίστας έφερε μαζί του από την μακρινή του πατρίδα. Σπάνια να κοντοσταθεί κάποιος βιαστικός περαστικός να ακούσει τους μελωδικούς ήχους κι ακόμη πιο σπάνια να βγάλει να του δώσει ένα κέρμα. Καθώς ακούω αυτήν την όμορφη μουσική, μια πραγματική ηχητική όαση στην μαυρίλα της πόλης, μου έρχεται στο νου το “Από υαλί χρωματιστό” του Κ. Καβάφη. Με κίνδυνο να φανώ βλάσφημος, τολμώ μια διασκευή στο έργο αυτό του μεγάλου μας ποιητή. “ Τίποτε το ταπεινόν ή το αναξιοπρεπές δεν έχουν κατ’ εμέ τα κομμάτια αυτά από ηχοχρώματα. Μοιάζουν τουναντίον σαν μια διαμαρτυρία θλιβερή κατά τη άδικης κακομοιριάς του φτωχού οργανοπαίχτη. Είναι τα σύμβολα του τι πραγματικά θα του άρμοζε, και ταυτόχρονα τα σύμβολα της αποδοκιμασίας μιας ολόκληρης παρηκμασμένης και νοσούσας κοινωνίας ”.

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

31

Ν τ ί ν ο ς

Π α π α σ π ύ ρ ο υ

Π ρ ο ς

Ε π τ α π ύ ρ γ ι ο ν

Ήταν το πιο συχνό κυριακάτικο οδοιπορικό. Ανηφορίζαμε μετά τα Δεκεμβριανά της Αθήνας. την Καυταντζόγλου μέχρι το ομώνυμο στάδιο με πρώτη ολιγόλεπτη στάση τα σκαλιά της ταβέρνας «Λαδά», το πάλαι «Τι τον έχει τον κρατούμενο ο μικρός;», ρώτησε ένας κοιλαποτέ κόκκινο σπίτι, τόπο εκτελέσεων. Πανώρια μέχρι σήμερα ράς μουστακαλής αρχιχωροφύλακας, «αν δεν είναι πατέρας τα τρία γέρικα κυπαρίσσια, παρά τα σφηνωμένα στους κόρ- ή αδελφός δεν μπορεί να μπει μέσα». Έμεινα στο Χωροφυλακείο περιμένοντας τη μητέρα, ενώ ο φους τους βλήματα από τα γερμανικά πολυβόλα, που θέριζαν πατριώτες. Γύρω σκορπισμένα γυαλιά, πρόσφατα σπασμένα καλοθρεμμένος επικεφαλής διαπληκτίζονταν για παρόμοιους ουζομπούκαλα κάποιας παρέας που του δωσε και κατάλαβε λόγους με τους επισκέπτες που αγωνιούσαν να δουν για στη σκιά τους. Σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια, μήτρα σωστή, λίγο τους δικούς τους. Την άλλη μέρα ήρθε σπίτι η κλήση απέναντι ο μυχός Θερμαϊκού από Μεγάλο από την Εθνική Ασφάλεια. «Τι τον έχετε Καράμπουρνο μέχρι λιμάνι και η χιονιτον κρατούμενο Λεβιδά;» και άλλα πασμένη κορφή του Ολύμπου. ρόμοια ανακριτικά. Έδωσε εξηγήσεις η Από κει παίρναμε τον χωματόδρομο μητέρα. «Και γιατί τον επισκεφθήκατε;» μέσα στο δάσος του Σέϊχ-Σου, τα «Χίλια «Λίγο σπιτικό φαγητό και γλυκά, πώς να Δέντρα». Πάντοτε σαν τον διαβαίναμε μου το κάνουμε έχουμε το ίδιο αίμα». «Αυτοί, έρχονταν στο νου οι στίχοι του Γιώργου κυρά μου, πήγαν να πιουν το δικό μας Ιωάννου «Φωτιά απόψε πάλι στο βουνό αίμα. Που τους ταίζουμε πολύ τους είναι. πάνε τα Χίλια Δέντρα, θα τα κάψουν», από Προσέξτε γιατί όλα αυτά γράφονται». Όχι την δεύτερη ποιητική του συλλογή, με το Έργο του Ντίνου Παπασπύρου πως φοβήθηκε αλλά, για να αποφεύγει παραστατικό εξώφυλλο του Κάρολου Τσίτην ανακριτική διαδικασία, τις επόμενες ζεκ. Βγαίνοντας από το δάσος, δεύτερη στάση τα σκαλιά του αναψυκτήριου «Κέδρινος Λόφος». Κα- φορές επισκέπτονταν τον θείο Λεβιδά με μια χριστιανική ορτηφόρισμα προς το εκκλησάκι του Αγίου Παύλου και μετά γάνωση, οπότε δεν γίνονταν έλεγχος ταυτοτήτων. Μετά από χρόνια δυο τενεκέδες λάδι από την Καλαμάτα ανηφόρα, κατά πως πηγαίνει ο ασφαλτοστρωμένος ελικοειδής δρόμος, μέχρι την ευθεία που τρέχει παράλληλα με το έφτασαν στο σπίτι και το σημείωμα : «Ευδοξία, ευχαριστώ. κάστρο. Φάτσα η πρώτη Πορτάρα, έξοδος οχημάτων προς Δεν ήταν το σπιτικό φαγητό και τα γλυκά, ήταν το πρόσωπό την πόλη, αριστερά η Μονή Βλατάδων, δεξιά η δεύτερη Πορ- σου, ένα παράθυρο στον έξω κόσμο για μένα. Λεβιδάς». Κατεβήκαμε από το ταξί. «Κοίταξε, η πόρτα είναι ανοιτάρα με το Ναό των Αγίων Αναργύρων στο βάθος. Από κει η νέα ανηφόρα μάς οδηγούσε από μόνη της στο Επταπύργιο, χτή». Διαβάσαμε στην είσοδο ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού, ο εσωτερικός χώρος ήταν επισκέψιμος. Μόλις περισσότερο γνωστό ως Γεντί-Κουλέ. Αρχές Μάρτη, γλυκό κυριακάτικο πρωινό. «Θα βάλω δρασκελίσαμε το κατώφλι μάς περόνιασε υγρασία και το κάτι ελαφρύ από πάνω, κατά πού βλέπεις να πηγαίνουμε;» φως λιγόστεψε αισθητά. Παρατηρούσαμε τη δομή των τειρωτώ την Ελένη. «Στην Πάνω Πόλη, καιρό έχουμε να πάμε». χών. Παράταιρα υλικά, μάρμαρα ιστορημένα, κολώνες λο«Με τα πόδια ε;». «Περασμένα μεγαλεία», μου διαμήνυσε το ξοβαλμένες, ογκώδεις πέτρες, σίδερα, έδιναν την αίσθηση βιαστικής επισκευής ύστερα ίσως από κάποια επιδρομή στο λοξό ειρωνικό της βλέμμα. Ταξί βρήκαμε αμέσως, «στην Πάνω Πόλη», λέω στον φρούριο. Ανεβήκαμε μια σιδερένια ανεμόσκαλα και βρεθήκαλόβολο νεαρό που οδηγούσε. Όταν λέγαμε «Πάνω Πόλη» καμε στο κεντρικό φυλάκιο που δέσποζε στη μέση. Από κάτω εννοούσαμε τη Μονή Βλατάδων. Από κει παίρναμε την Δημη- στριμωγμένη μια εκκλησούλα του Αγίου Ελευθερίου, «Εν εκτρίου Πολιορκητού και κατηφορίζαμε αργά προς τον πολιτι- κλησίαις ευλογείτε τον Θεόν» η επιγραφή στο υπέρθυρο. σμένο κόσμο των απρόσωπων πολυκατοικιών, απολαμβά- Γύρω τρία τριώροφα νεώτερα κτίσματα, οι ανδρικές φυλανοντας αυτά που από παιδιά μας έλειψαν: καλντερίμια να κές. Γυναικείες και στρατιωτικές σε εξωτερικά κτίσματα. διασχίζουν φρεσκοασβεστωμένα σπιτάκια με ανοιχτά στο Μπροστά οι χώροι όπου προαυλίζονταν οι κρατούμενοι. Πάνω φως παραθύρια, από όπου ξεχύνονταν λογής μυρωδιές, προ- τους ορθώνονταν δράκοι σωστοί τα πελώρια τείχη κτισμένα ετοιμασία του καλού κυριακάτικου φαγητού, λαϊκά άσματα τους βυζαντινούς, παλαιολόγειους και μεταβυζαντινούς, χρόστη διαπασών και γατάκια σε πρώτο πλάνο να λούζονται νους. ανέμελα και μεγαλόπρεπα. Αναψοκοκκινισμένα παιδιά, ξο«Βλέπω καλά, έχει χιόνια εκεί στη βάση του τείχους;», ρώπίσω τους σκυλιά, να τρέχουν ανάμεσα σε περικοκλάδες και αγριολούλουδα στα ξέφωτα. «Δεν πάμε κατευθείαν στο Επτα- τησα την κοπελίτσα που μας έδωσε το ενημερωτικό της 9ης πύργιο και κατηφορίζουμε από κει;». Συμφωνήσαμε και ο Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. «Καλά βλέπετε, παρόλο ταξιτζής πήρε το μήνυμα. Πριν το Βελλίδειο, πήξιμο. «Γιατί που έχουν περάσει δέκα μέρες από τον χιονιά και όλα στην έτσι;» «τιμούν τον Νίκο Γκάλη σήμερα», είπα, «μα πάλι;» πόλη έχουν λιώσει, εδώ μένουν γιατί δεν τα φτάνει ο ήλιος». και έκοψε από την Γ΄Σεπτεμβρίου για να ξεφύγει. Κατεβήκαμε πάλι την ανεμόσκαλα και κατευθυνθήκαμε Ένα παρόμοιο πρωινό του ΄85 είχαμε επισκεφθεί το Γεντί- προς την έξοδο μέσα από στενούς και ανήλιαγους διαδρόΚουλέ με ποδαράτο δρομολόγιο. Στεγάζονταν ακόμη εκεί οι μους, με σιδερένιες πόρτες δεξιά, αριστερά και μικρά συρπεριβόητες φυλακές, που η ιστορία τους ξεκίνησε το 1890 ταρωτά παράθυρα στο ύψος του ματιού. Άπλωσα το χέρι και έληξε το 1989 όταν μεταφέρθηκαν στα Διαβατά. Χαμός και αγγίζοντας τις χοντρές σκουριασμένες αμπάρες ένιωσα μπροστά στην είσοδο από λογής κόσμο, ανάμεσα σε μικρο- το ίδιο περόνιασμα όπως όταν μπαίναμε. «Οσμίσου κάθε γωπωλητές κάθε είδους, εν αναμονή του επισκεπτηρίου. Θυ- νιάς το δάκρυ και το αίμα καθώς περιδιαβαίνεις τον χώρο μήθηκα τότε που δεκάχρονο παιδί, το 1948, με τη μητέρα αυτόν του μαρτυρίου. Κυριακή 2 Μαρτίου 2003», έγραψα πήγαμε να επισκεφθούμε τον θείο Λεβιδά, κλεισμένο ισόβια στο βιβλίο επισκεπτών που υπήρχε στο κεφαλόσκαλο.

ΤΕΧΝΗΣ ΙΧΝΗ 3

32

Πρώτες δημοσιεύσεις • Ένθετο «Πανσέληνος» εφημ. Μακεδονία, Απρίλιος 2003 • Λογοτεχνικό περιοδικό «Πανδώρα», Δεκέμβριος 2003 • Προσωπική έκδοση εκτός εμπορίου «Λάμψεις και Σκιές Μνήμης, 2010