PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 1
2013-ъц ил октйабрын 9-да Азярбайъанда президент сечкиляри кечирилмиш вя Илщам Щейдяр оьлу Ялийев Азярбайъан Республикасынын Президенти сечилмишдир МЯН ЙАНМАСАМ, СЯН ЙАНМАСАН, НЕЪЯ ЧЫХАР ГАРАНЛЫГЛАР АЙДЫНЛЫЬА?!
Ø Øß ßÊ ÊÈ È Á Áß ßË Ëß ßÄ Ä ÈÈ É ÉÉ Éß ßÑ Ñ ÈÈ n ne ew ws sp pa ap pe er r № 05-10 (108-110), Август-Окттйабр 2013
о оф ф
S SH HE EK K II
M MU UN N II C C II P PA AL L II T TY Y
Шяки Бялядиййясинин органы
www.issuu.com/shekibelediyyesi
В Я Т Я Н И М И З И Н Г А Н Л Ы Т А Р И Х И И Ш Ь А Л Е Д И Л М И Ш Т О Р П А Г Л А Р Ы М Ы З ГЯРБИ АЗЯРБАЙЪАН ХАНКЯНДИ ХОЪАЛЫ ШУША ЛАЧЫН ХОЪАВЯНД КЯЛБЯЪЯР АЬДЯРЯ АЬДАМ ФЦЗУЛИ ЪЯБРАЙЫЛ ГУБАДЛЫ ЗЯНЭИЛАН
декабр, 1988 26.12.1991 26.02.1992 08.05.1992 18.05.1992 02.10.1992 02.04.1993 07.06.1993 23.07.1993 23.08.1993 23.08.1993 31.08.1993 29.10.1993
У Н У Т М А Й А Г !
АЬДАМЫН, ФЦЗУЛИНИН, ЪЯБРАЙЫЛЫН, ГУБАДЛЫНЫН ВЯ ЗЯНЭИЛАНЫН ИШЬАЛЫНДАН 20 ИЛ КЕЧДИ
ТЯБРИК ЕДИРИК
Шяkidя 9 noyabr - Dюvlяt Bayraьы Gцnцnя hяsr olunmuш "Bir bayraq altыnda" adlы aksiya keчirilmiшdir Шяki шяhяr Gяnclяr vя Иdman idarяsi ilя "Vяtяndaш Cяmiyyяtindя Debat" ИB Шяki Regional Nцmayяndяliyinin birgя tяшkilatчыlыьы ilя шяhяrin mяrkяzindяki mяdяniyyяt vя istirahяt parkыnda keчirilяn aksiyada шяhяrin bir qrup aktiv gяnci bir araya gяlяrяk dюvlяtimizin rяmzi olan Azяrbaycan bayraьыna юz hюrmяt vя ehtiramlarыnы nцmayiш etdir-miшlяr. Tяdbirdя чыxыш edяnlяr gяnc nяslin Vяtяnя, dюvlяt atributlarыmыza hюrmяt ruhunda tяrbiyя olunmasыnыn vacibliyini юnя чяkmiшlяr.
БУ САЙЫМЫЗДА
Шяки Бялядиййясинин коллективи Шяки иътимаиййяти адындан, щямйерлимиз
АБИД ГОЪА ОЬЛУ ШЯРИФОВУ
Азярбайъан Республикасынын йени формалашдырылмыш Назирляр Кабинетиндя Баш назирин мцавини вязифясиня тяйин олунмасы мцнасибятиля тябрик едирик. Она бу шяряфли, ейни заманда чятин вя мясулиййятли ишиндя мцвяффягиййятляр арзулайырыг.
Азярбайъан Республикасы Президентинин Шякийя даир сярянъамлары сящ.3 Иъра башчысынын ящали иля эюрцшляри давам едир сящ.5
Шящяримизин гонаглары
сящ.7
Тарих гаршысында мясулиййят сящ.16
Ш .. Шя як кии...... Ш Шя як кииллиилля яр р.... сящ.28 “Гайыдыш” , Ядил хан романы ЫВ
фясил,
7-ъи
щисся
сящ.31
"Aqrarkredit" Sяhmdar Kredit Tяшkilatы "Kяnd Yerlяrinin Kompleks Иnkiшafы Layihяsi" чяrчivяsindя gцzяшtli шяrtlяrlя kredit xidmяti tяklif edir... сящ.12 "AXA MBASK" Sыьорта ширкятинин сизя ян йахын олан SЫЬORTA AGENTLИYИ тяклиф едир... сящ.32
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 2
сящ.2
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
2013-ъц илдя кечирилян президент сечкиляриндя Илщам Щейдяр оьлу Ялийев цчцнъц дяфя Азярбайъан Республикасынын президенти сечилмишдир Шяки Бялядиййясинин коллективи Илщам Ялийеви йенидян Азярбайъан Республикасынын Президенти кими ян йцксяк вязифяйя сечилмяси мцнасибяти иля тябрик едир, она бу бу чятин вя шяряфли ишиндя бюйцк мцвяффягиййятляр арзулайыр.
ИЛЩАМ ЩЕЙДЯР ОЬЛУ ЯЛИЙЕВ
Азярбайъан Республикасынын дюрдцнъц Президенти Юнъяки Президент Щейдяр Ялийевин оьлу Йени Азярбайъан Партийасынын сядри - 24 декабр 1961-ъи илдя анадан олуб. - 1967-1977 - Бакы шящяриндя орта тящсил алыб. - 1977-1982 - Москва Дювлят Бейнялхалг Ялагяляр Институтуну гуртарыб вя щямин институтун аспирантурасына дахил олуб. - 1985-1990 - Москва Дювлят Бейнялхалг Ялагяляр Институтунда мцяллим ишляйиб. - 1994-2003 - Азярбайъан Республикасы Дювлят Нефт Ширкятинин витсе-президенти олуб. - 1995 вя 2000-ъи иллярдя Азярбайъан Республикасынын Милли Мяълисиня сечилиб. - 2003 - Азярбайъан Республикасынын Баш назири вязифясиня тяйин едилмяси иля ялагядар депутат сялащиййятляриня хитам верилиб. - 4 август 2003 - Азярбайъан Республикасынын Баш назири тяйин едилиб. - 2001-2003 - Авропа Шурасы Парламент Ассамблейасында Азярбайъан Республикасы Милли Мяълисинин нцмайяндя щейятинин рящбяри олуб. - 15 октйабр 2003 - Азярбайъан Республикасынын Президенти сечилиб. - 15 октйабр 2008 - Икинъи дяфя Азярбайъан Республикасынын Президенти сечилиб. - 9 октйабр 2013 - Цчцнъц дяфя Азярбайъан Республикасынын Президенти сечилиб.
Gяnc яsgяrlяr Vяtяnя sяdaqяt andы iчmiшlяr
2013-ъц илдя Шяki mяzunlarыndan 680 nяfяri tяlяbя adыnы qazanmышdыr Шяki mяzunlarы яnяnяyя sadiq qalaraq, ali mяktяblяrя qяbul imtahanlarыnda yцksяk nяticяlяr яldя etmiшlяr. Cari tяdris ilindя rayonun цmumtяhsil mяktяblяrini 1917 шagird bitirmiшdir. Mяzunlardan 11 nяfяri "Qыzыl medal"a layiq gюrцlmцшdцr. Ali mяktяblяrя daxil olmaq цчцn sяnяd vermiш 1166 abituriyentdяn 680 nяfяri tяlяbя adыnы qazanmышdыr. Onlardan 145 nяfяri 500, 55 nяfяri isя 600 baldan yuxarы
Avqustun 18-dя Шяki Sяrhяd Dяstяsindя Sяrhяd Qoшunlarыnыn yaradыlmasыnыn 94-cц ildюnцmц vя gяnc яsgяrlяrin hяrbi andiчmя mяrasimi mцnasibяtilя tяntяnяli tяdbir keчirilmiшdir. Шяxsi heyяtin, шяhяr icra hakimiyyяtinin vя hцquq mцhafizя orqanlarыnыn mяsul nцmayяndяlяrinin, яsgяrlяrin valideynlяrinin iшtirakы ilя keчirilяn mяrasimdя яvvяlcя meydana tяntяnяli marшыn sяdalarы altыnda hяrbi hissяnin dюyцш bayraьы gяtirilmiш, Azяrbaycanыn dюvlяt himni oxunmuшdur. Mяrasimi hяrbi hissяnin komandiri, polkovnik-leytenant Sяmid Cяfяrov aчaraq Vяtяnя sяdaqяt andы iчяn gяnc яsgяrlяrin bцtцn чяtinliklяrя baxmayaraq, qarшыya qoyulmuш vяzifяni - Azяrbaycan Respublikasыnыn dюvlяt sяrhяdlяrinin mцhafizяsini шяrяflя yerinя yetirяcяklяrinя, iчdiklяri hяrbi anda hяmiшя sadiq qalacaqlarыna, mцstяqil dюvlяt quruculuьu prosesinя layiqli tюhfяlяrini verяcяklяrinя яminliyini bildirmiшdir. Sonra gяnc яsgяrlяr meydanыn mяrkяzindя dцzцlяrяk Vяtяnimizin sяrhяdlяrini gюz bяbяyi kimi qoruyacaqlarыna, dюvlяtimizя, xalqыmыza sяdaqяtli olacaqlarыna and iчmiшlяr. Шяxsi heyяt цzrя шюbяnin rяisi vяzifяsini icra edяn polkovnik-leytenant Canbaxыш Musayev юlkяmizdя ordu quruculuьu sahяsindя hяyata keчirilяn tяdbirlяr, o cцmlяdяn Sяrhяd Qoшunlarыnыn formalaшmasы vя inkiшafыna gюstяrilяn dюvlяt qayьыsыndan danышmышdыr. Bildirilmiшdir ki, bu gцn Sяrhяd Qoшunlarыnda xidmяt edяn hяr bir zabit, gizir, чavuш vя яsgяr юz цzяrinя dцшяn vяzifяlяri шяrяf vя lяyaqяtlя yerinя yetirяrяk gюstяrilяn etimadы doьrultmaq цчцn qцvvя vя bacarыьыnы яsirgяmir, daha yцksяk nailiyyяtlяr qazanmaq яzmi ilя xidmяt edir. Hяrbi hissяnin чevik hяrяkяt bюlцyцnцn nцmunяvi чыxышlarы tяdbir iшtirakчыlarы tяrяfindяn maraqla qarшыlanmышdыr. Xidmяtdя fяrqlяnяn sяrhяdчilяrя mцkafatlar tяqdim olunmuшdur. Mяrasim шяxsi heyяtin hяrbi marшыn sяdalarы altыnda tribuna юnцndяn tяntяnяli keчidi ilя baшa чatmышdыr. Rяsmi hissяdяn sonra шяhяr mяdяniyyяt evinin юzfяaliyyяt kollektivi maraqlы konsert proqramы ilя чыxыш etmiшdir. Daha sonra шяxsi heyяt цчцn bayram sцfrяsi tяшkil olunmuшdur.
nяticя gюstяrmiшlяr. Яvvяlki illяrin qяbul imtahanlarы ilя mцqayisяdя nяticяlяr xeyli yцksяlmiшdir. Oxud kяnd tam orta mяktяbinin mяzunu Fяridя Hacыhяsяnli hamыdan чox 696 bal toplayaraq Azяrbaycan Respublikasы Prezidenti yanыnda Dюvlяt Иdarячilik Akademiyasыnыn hцquq fakцltяsinя daxil olmuшdur. Иnчя-Zunud kяnd tam orta mяktяbin mяzunu Pяrvin Abdurahmanov 691, Bilяcik kяnd tam orta mяktяbin mяzunu Gцnel Aьasiyeva isя 690 bal toplamышlar.
Шяkidя "Qeyri-hюkumяt tяшkilatlarыnыn idarяetmя akademiyasы" layihяsi чяrчivяsindя yay mяktяbi tяшkil edilmiшdir Azяrbaycan Respublikasыnыn Gяnclяr Tяшki-latlarы Milli Шurasы (ARGTMШ) Gяnclяr vя Иdman Nazirliyinin dяstяyi ilя "Qeyri-hюkumяt tяшkilatlarыnыn idarяetmя akademiyasы" layihяsi чяrчivяsindя Шяkidя birinci yay mяktяbi tяшkil etmiшdir. Yay mяktяbindя ARGTMШ-ni vя QHT-lяri, цmumilikdя, 24 gяnc tяmsil eтмишдир. Yay mяktяbinin aчыlыш mяrasimindя ARGTMШ-nin sяdri Шahin Seyidzadя, шяhяr gяnclяr vя idman idarяsinin rяisi Vцqar Иskяndяrov vя layihяnin rяhbяri Mяlяk Яliquliyeva layihя haqqыnda mяlumat vermiшlяr. Bildirilmiшdir ki, layihяnin mяqsяdi respublikada fяaliyyяt gюstяrяn gяnclяr tяшkilatlarыnыn strateji inkiшafыnы, bu qurumlarыn potensialыnыn artыrыlmasыnы, QHT-lяr arasыnda яlaqяlяrin qurulmasыnы, gяnclяrin asudя vaxtlarыnыn mяnalы vя sяmяrяli keчmяsini tяmin etmяkdir. Yay mяktяbinin tяdris planы 28 akademik saatdan ibarяtdir. Цч gцn davam eтмиш yay mяktяbinin sonunda iшtirakчыlara шяhadяtnamя vя sertifikatlar tяqdim olunмушдур.
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 3
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.3
Azяrbaycan Respublikasы Prezidentinin Шякийя даир Sяrяncamлары Шяki шяhяrinin sosial-iqtisadi inkiшafыnыn sцrяtlяndirilmяsinя dair яlavя tяdbirlяr haqqыnda Azяrbaycan Respublikasы Prezidentinin Sяrяncamы
Azяrbaycan Respublikasы Konstitusiyasыnыn 109-cu maddяsinin 32-ci bяndini rяhbяr tutaraq qяrara alыram: 1. On sяkkiz min nяfяr яhalinin yaшadыьы 3 yaшayыш mяntяqяsini birlяшdirяn Aшaьы Gюynцk - Baш Gюynцk Baш Шabalыd avtomobil yolunun tikintisi mяqsяdi ilя Azяrbaycan Respublikasыnыn 2013-cц il dюvlяt bцdcяsinin dюvlяt яsaslы vяsait qoyuluшu xяrclяrinin bюl-gцsцndя kяndlяrarasы avtomobil yollarыnыn tikintisi vя yenidяn qurulmasы цчцn nяzяrdя tutulmuш vяsaitin ilkin olaraq 2,5 milyon (iki milyon beш yцz min) manatы Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяtinя ayrыlsыn. 2. Azяrbaycan Respublikasыnыn Maliyyя Nazirliyi bu Sяrяncamыn 1-ci hissяsindя nяzяrdя tutulan mяblяьdя maliyyяlяшmяni mцяyyяn olunmuш qaydada tяmin etsin. 3. Azяrbaycan Respublikasыnыn Nazirlяr Kabineti bu Sяrяncamdan irяli gяlяn mяsяlяlяri hяll etsin.
Иlham Яliyev Azяrbaycan Respublikasыnыn Prezidenti Bakы шяhяri, 20 avqust 2013-cц il.
*** Шяki шяhяrinin sosial-iqtisadi inkiшafыnыn sцrяtlяndirilmяsinя dair яlavя tяdbirlяr haqqыnda Azяrbaycan Respublikasы Prezidentinin Sяrяncamы Azяrbaycan Respublikasы regionlarыnыn sosial-iqtisadi inkiшafы Dюvlяt Proqramlarыnыn icrasы чяrчivяsindя Шяki шяhяrindя iri infrastruktur layihяlяri hяyata keчirilmiш, Mяrkяzi Rayon Xяstяxanasы, Olimpiya Иdman Kompleksi, Respublika Atчыlыq Иdman Mяrkяzi inшa olunmuш, bir чox tarixi abidяlяr qяdim memarlыq яnяnяlяrinя uyьun olmaqla mцasir шяkildя yenidяn qurulmuш, elektrik stansiyasы tikilmiш, yeni istehsal mцяssisяlяri yaradыlmыш, abadlыq-quruculuq iшlяri gюrцlmцшdцr. "Azяrbaycan Respublikasы regionlarыnыn 2009-2013-cц illяrdя sosial-iqtisadi inkiшafы Dюvlяt Proqramы"nda rayon цzrя mцяyyяn olunmuш tяdbirlяrin hяyata keчirilmяsinin sцrяtlяndirilmяsi, abadlыq-qu-
Aшaьы Gюynцk - Baш Gюynцk -Baш Шabalыd avtomobil yolunun tikintisiя башланмышдыр ruculuq iшlяrinin davam etdirilmяsi mяqsяdi ilя Azяrbaycan Respublikasы Konstitusiyasыnыn 109-cu maddяsinin 32-ci bяndini rяhbяr tutaraq qяrara alыram: 1. Шяki шяhяrinin sosial-iqtisadi inkiшafыnыn sцrяtlяndirilmяsi mяqsяdi ilя Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяtinя Azяrbaycan Respublikasыnыn 2013-cц il dюvlяt bцdcяsindя nяzяrdя tutulmuш Azяrbaycan Respublikasы Prezidentinin ehtiyat fondundan 2,0 (iki) milyon ma-
nat ayrыlsыn. 2. Azяrbaycan Respublikasыnыn Maliyyя Nazirliyi bu Sяrяncamыn 1-ci hissяsindя nяzяrdя tutulan mяblяьdя maliyyяlяшmяni mцяyyяn olunmuш qaydada tяmin etsin. Иlham Яliyev Azяrbaycan Respublikasыnыn Prezidenti Bakы шяhяri, 20 avqust 2013-cц il.
Шяkidя 2013-cц ilin doqquz ayыnыn sosialiqtisadi inkiшafыnыn yekunlarы vя qarшыda duran vяzifяlяr mцzakirя olunmuшdur
2013-cц ilin doqquz ayыnda Шяki rayonunda ilkin hesablamalara gюrя, 267 milyon 750 min manatlыq mяhsul buraxыlmыш vя xidmяtlяr gюstяrilmiшdir. Hesabat dюvrцndя яmtяя dюvriyyяsinin hяcmi юtяn ilin mцvafiq dюvrц ilя mцqayisяdя 1,7 faiz artaraq 192 milyon 235 min manat olmuшdur. Cari ilin 9 ayыnda rayonda istehsal vя qeyri istehsal sahяlяrinin inkiшafыna 60 milyon 716 min manat hяcmindя investisiya yюnяldilmiшdir. Bu investisiyalarыn 71,1 faizi tikinti iшlяrinя sяrf edilmiшdir. Иlin 9 ayыnda rayonda 972 yeni, daimi iш yeri aчыlmышdыr. Bu faktlar Nazirlяr Kabinetinin 2013-cц ilin doqquz ayыnыn sosial-iqtisadi inkiшafыnыn yekunlarы vя qarшыda duran vяzifяlяrя hяsr olunmuш iclasыndan irяli gяlяn mяsяlяlяr vя cari ilin 9 ayыnda rayonda gюrцlmцш iшlяrlя baьlы Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяtindя keчirilяn fяallar yыьыncaьыnda Шяki шяhяr Иcra Hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubovun hesabat mяruzяsindя sяslяndirilmiшdir.
Mяruzяdя daha sonra qeyd olunmuшdur ki, hesabat dюvrцndя Azяrbaycan Prezidentinin mцvafiq sяrяncamы ilя ayrыlmыш vяsait hesabыna yenidяn qurulan Aшaьы Kцngцt-Aydыnbulaq avtomobil yolunun tikintisi baшa чatmышdыr. Uzunluьu 30 kilometr olan bu yol rayonun 8 yaшayыш mяntяqяsini яhatя edir. Avtomobil yolu Prezident Иlham Яliyevin iшtirakы vя xeyir-duasы ilя avqustun 14-dя istifadяyя verilmiшdir. Bildirilmiшdir ki, Azяrbaycan Prezidentinin 20 avqust 2013-cц il tarixli Sяrяncamыna яsasяn hazыrda on sяkkiz min nяfяr яhalinin yaшadыьы 3 yaшayыш mяntяqяsini birlяшdirяn Aшaьы Gюynцk-Baш Gюynцk-Baш Шabalыd avtomobil yolunun tikintisinя baшlanmышdыr. Diqqяtя чatdыrыlmышdыr ki, юtяn dюvrdя tяhsil mцяssisяlяrinin maddi-texniki bazasыnыn mюhkяmlяndirilmяsi istiqamяtindя tяdbirlяr davam etdirilmiш, Baш Kцngцt kяndindяki tam orta mяktяbdя, шяhяrdяki 1 saylы peшя mяktяbi vя 28 saylы uшaq baьчasыnda aparыlan яsaslы tяmir iшlяri baшa чatdыrыlmыш, шяhяr 17 nюmrяli tam orta mяktяb цчцn yeni
bina tikilib istifadяyя verilmiшdir. Baш Gюynцk, Qoxmuq vя Gюybulaq kяndlяrindя yeni mяktяb binalarыnыn tikintisinя baшlanmышdыr. Шin vя Baш Шabalыd kяndlяrindя inшa edilяn yeni mяktяb binalarыnыn tikintisinin bu ilin sonunadяk baшa чatdыrыlmasы nяzяrdя tutulmuшdur. Rayon tяhsil шюbяsinin yeni inzibati binasыnыn tikintisindя hazыrda son tamamlama iшlяri gюrцlцr.
dir. Fermerlяr 81 min 51 hektar taxыl sahяsindяn 219 min ton mяhsul яldя etmiшlяr. Hazыrda tяsяrrцfatlarda 2014-cц ilin mяhsulu цчцn payыzlыq taxыl sяpini mцtяшяkkil davam etdirilir. Hesabat mяruzяsindя яhalinin tяbii qazla tяminatыnыn yaxшыlaшdыrыlmasы sahяsindя gюrцlяn iшlяrя toxunulmuш, cari ilin 9 ayыnda 991 abonentin tяbii qazla tяmin edildiyi, rayon
birlяr davam etdirilir. Mцddяt яrzindя rayonun Aшaьы Gюynцk kяndindя sahя xяstяxanasы, Baш Gюynцk kяndindя isя hяkim mяntяqяsi tikilib istifadяyя verilmiшdir. Яhalinin sosial mцdafiяsinin daha etibarlы tяmin olunmasы istiqamяtindя tяdbirlяr davam etdirilmiш, 9 ayda 1619 ailяyя цnvanlы dюvlяt sosial yardыmы tяyin edilmiшdir. Hazыrda rayonda 2151 ailя bu yardыm nюvцn-
Qeyd olunmuшdur ki, cari ilin 9 ayыnda rayonun kяnd tяsяrrцfatыnda юzяl bюlmяnin inkiшaf etdirilmяsi diqqяt mяrkяzindя saxlanыlmыш, taxыlчыlыьыn, heyvandarlыьыn, meyvячiliyin, цzцmчцlцyцn inkiшafы цчцn zяruri tяdbirlяr hяyata keчirilmiш-
цzrя qaz istifadячilяrinin цmumi sayыnыn 20 min 385 abonentя чatdыrыldыьы qeyd olunmuшdur. Bildirilmiшdir ki, hazыrda Cяyirli, Qayabaшы, Sarыca, Qozlubulaq, Bolludяrя, Qaratorpaq vя daha bir neчя kяndin qazlaшdыrыlmasы istiqamяtindя tяd-
dяn faydalanыr. Yыьыncaqda, hяmчinin яhalinin elektrik enerjisi, iчmяli su vя digяr xidmяtlяrlя tяminatыnыn yaxшыlaшdыrыlmasы sahяsindя gюrцlяn iшlяrdяn bяhs edilmiш, qarшыda duran vяzifяlяrя toxunulmuшdur.
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 4
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.4
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
Tяhsil naziri Шяkidя олмушдур Avqustun 27-dя tяhsil naziri Mikayыl Cabbarov Шяkidя vяtяndaшlarы qяbul etmiшdir Йухарыда аdlarы qeyd olunan rayonlarыn tяhsil шюbяlяri mцdirlяrinin, hяmчinin nazirliyin struktur rяhbяrlяrinin iшtirak etdiklяri qяbulda vяtяndaшlar яsasяn iшя qяbul, tяhsil haqqы, iш yerinin dяyiшdirilmяsi, hяvяslяndirmя tяdbirlяri, fakцltяnin dяyiшdirilmяsi, yeni mяktяb binalarыnыn tikintisi, xaricdя tяhsil almaq, dяrs saatlarыnыn artыrыlmasы, diplomlarыn tanыnmasы vя digяr mяsяlяlяrlя яlaqяdar mцraciяt etmiшlяr. Qaldыrыlan mяsяlяlяrin яksяriyyяti yerindяcя hяllini tapmыш, digяr mцraciяtlяrin isя araшdыrыlaraq mцvafiq tяdbirlяr gюrцl-
Шяki Olimpiya Иdman Kompleksindя keчirilяn qяbulda Balakяn, Zaqatala, Qax, Шяki, Oьuz vя Qяbяlя rayonlarыndan gяlmiш vяtяndaшlarыn mцraciяtlяri dinlяnilmiшdir.
“Yeni tяdris ilinin baшlanьыcыnda Tяhsil Nazirliyinin peшя tяhsili sahяsinя dair xцsusi aчыqlamasы olacaqdыr. Tяdris ilindя bu sahяdя hяm qяbul planы, hяm maddi-texniki bazanыn gцclяndirilmяsi, hяm dя tяlimlя baьlы bir sыra yeniliklяrin tяtbiq olunmasы nяzяrdя tutulmuшdur.”
mяsi barяdя tapшыrыqlar verilmiшdir. Qяbul zamanы, eyni zamanda, nazirliyin sяlahiyyяtlяrinя aid olmayan, elяcя dя шяxsi xa-
rakterli mяsяlяlяrlя baьlы mцraciяtlяr dя olmuшdur. Belя mцraciяtlяr aidiyyяti qurumlara чatdыrыlmaq цчцn qeydiyyata alыnaraq nяzarяtя gюtцrцlmцшdцr.
Yaponiya hюkumяtinin dяstяyi ilя Шяkidя peшя tяlimi mяktяbinin tяmiri layihяsi reallaшmышdыr Avqustun 27-dя Шяkidя Yaponiya hюkumяtinin "Ot kюklяri vя insan tяhlцkяsizliyi qrant yardыmы proqramы" чяrчivяsindя hяyata keчirilяn "Шяki шяhяrindя peшя tяlimi mяktяbinin binasыnыn tяmiri" layihяsinin baшa чatmasы mцnasibяtilя mяrasim keчirilmiшdir.
Mikayыl Cabbarov: “Yeni tяdris ilindя peшя tяhsili sahяsindя bir sыra yeniliklяrin tяtbiq olunmasы nяzяrdя tutulmuшdur”
Nazir bildirmiшdir ki, 1966-cы ildя yaradыlmыш vя 19981999-cu tяdris ilindяn hazыrkы binada fяaliyyяt gюstяrяn peшя mяktяbindя bu gцnяdяk яsaslы tяmir iшlяri aparыlmamышdыr. Diqqяtя чatdыrыlmышdыr ki, mцasir avadanlыqla tяchiz edilяn peшя mяktяbindя nюvbяti tяdris ilindяn baшlayaraq bir sыra ixtisaslar цzrя kadr hazыrlыьыna baшlanыlmasы
arasыnda 2013-cц il fevralыnda qrant mцqavilяsinin imzalandыьыnы diqqяtя чatdыrmышdыr. Bildirilmiшdir ki, layihяnin яsas mяqsяdi Шяki peшя mяktяbindя oxuyacaq tяlяbяlяrin tяhsil шяraitini yaxшыlaшdыrmaqdыr. Mяktяbdя Шяkidяn vя qonшu rayonlardan olan tяlяbяlяr tяhsil alacaqlar. Layihяnin цmumi dяyяri 122 min 513 ABШ dollarы tяшkil edir.
Bu sюzlяri tяhsil naziri Mikayыl Cabbarov Шяki шяhяrindяki 1 nюmrяli peшя mяktяbinin яsaslы tяmirdяn sonra aчыlыш mяrasimindя jurnalistlяrя mцsahibяsindя demiшdir. Nazir bildirmiшdir ki, peшя tяhsili sisteminin яhatя dairяsinin geniшlяndirilmяsi vя kadr hazыrlыьы prosesinin keyfiyyяtinin yцksяldilmяsi mяqsяdilя Tяhsil Nazirliyi "Mцasir Azяrbaycan peшяkarlarы" layihяsinin icrasыna baшlamышdыr. Bu layihя чяrчivяsindя mцasir tipli pilot peшя tяhsili komplekslяrinin yaradыlmasы nяzяrdя tutulmuшdur. Mikayыl Cabbarov demiшdir: "Biz bu mяsяlяdя tяbii olaraq regionlarыn tяlяbatыnы nяzяrя almalыyыq. Azяrbaycan Prezidentinin mцvafiq sяrяncamlarы ilя tяsdiq olunmuш regionlarыn sosial-iqtisadi inkiшafыnыn sцrяtlяndirilmяsinя dair Dюvlяt proqramlarыnda hяr bir iqtisadi regionun юz iqtisadiyyatыna uyьun ixtisaslaшmasыna dair tяlяblяr qarшыya qoyulmuшdur. Biz tяhsil infrastrukturunu da, ilk nюvbяdя,
peшя tяhsili sistemini dя elя qurmalыyыq ki, bu proqramlar bir-birini tamamlasыn, qarшыya qoyulan mяqsяdlяrя nail olunsun. Yяni, peшя mяktяblяrindя regionun, rayonun ehtiyaclarыna uyьun ixtisaslar цzrя mцtяxяssislяr hazыrlanmalыdыr. Bu mяqsяdя чatmaq цчцn biz bцtцn aidiyyяti dюvlяt orqanlarы ilя birgя fяaliyyяt gюstяririk". Peшя tяhsili sahяsindя aparыlan islahatlarыn яsas mяqsяdinin peшя mяktяblяrinin fяaliyyяtini canlandыrmaqdan ibarяt olduьunu vurьulayan tяhsil naziri, bu sahяdя hяyata keчirilяn pilot layihяlяrin nяticяlяrinin digяr peшя mяktяblяrindя dя bir model kimi tяtbiq olunacaьыnы bildirmiшdir.
Bilik Gцnц"ndя Шяkidя iki yeni mяktяb binasы istifadяyя verilmiшdir
Tяdbirdя Yaponiyanыn юlkяmizdяki sяfiri Шusuke Vatanabe, Tяhsil Nazirliyinin rяsmilяri, шяhяr rяhbяrliyi vя ictimaiyyяtin nцmayяndяlяri iшtirak etmiшlяr. Mяrasimdя чыxыш edяn tяhsil naziri Mikayыl Cabbarov Prezident Иlham Яliyevin mяqsяdyюnlц siyasяti sayяsindя son illяr ilk peшя-ixtisas tяhsilinin statusunun artыrыlmasы istiqamяtindя bir sыra mцhцm qяrarlarыn qяbul edildiyini diqqяtя чatdыrmышdыr. Qeyd etmiшdir ki, юlkя iqtisadiyyatыnыn sцrяtli inkiшafы ixtisaslы kadrlara tяlяbatы da artыrmышdыr. Odur ki, peшя tяhsili sahяsindя islahatlarыn sistemli шяkildя davam etdirilmяsi qarшыda duran яsas vяzifяlяrdяndir.
planlaшdыrыlыr. Шяki rayonunun turizm potensialы nяzяrя alыnaraq bu tяhsil mцяssisяsindя turizm vя xidmяt sahяlяri цzrя yeni ixtisaslarыn tяdris edilmяsi цчцn mцvafiq шяrait yaradыlmышdыr. Qeyd olunmuшdur ki, Tяhsil Nazirliyi peшя tяhsili sisteminin яhatя dairяsinin geniшlяndirilmяsi vя kadr hazыrlыьы prosesinin keyfiyyяtinin yцksяldilmяsi mяqsяdilя "Mцasir Azяrbaycan peшяkarlarы" layihяsinin icrasыna baшlamышdыr. Bu layihя чяrчivяsindя mцasir tipli pilot peшя tяhsili komplekslяrinin yaradыlmasы nяzяrdя tutulmuшdur. Mяrasimdя чыxыш edяn sяfir Шusuke Vatanabe icrasы baшa чatan bu layihя цzrя Yaponiya sяfirliyi ilя "Шяki Ekologiya vя Tяhsil Mяrkяzi" Иctimai Birliyi
Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov чыxыш edяrяk Yaponiyanыn Azяrbaycandakы sяfirliyi ilя Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяti arasыnda яmяkdaшlыьыn uzun illяrdir uьurla davam etdiyini diqqяtя чatdыrmышdыr. Yaponiya hюkumяtinin qrant yardыmы proqramы чяrчivяsindя hazыrkы layihя dя daxil olmaqla indiyяdяk Шяkidя mцxtяlif sahяlяri яhatя edяn 13 layihя цzrя qrant mцqavilяsinin imzalandыьыnы bildirilmiш, bu яmяkdaшlыьыn gяlяcяkdя dя davam etdirilяcяyinя яmin olduьunu vurьulamышdыr. Mяktяbin aчыlышыnы bildirяn rяmzi qыrmыzы lent kяsildikdяn sonra mяrasim iшtirakчыlarы layihя чяrчivяsindя gюrцlmцш iшlяrlя tanыш olmuшlar.
Sentyabrыn 16-da Шяki шяhяrindя юtяn ilin mayыnda baш vermiш zяlzяlя zamanы qяzalы vяziyyяtя dцшmцш 17 nюmrяli шяhяr tam orta mяktяb цчцn Fюvqяladя Hallar Nazirliyi tяrяfindяn inшa edilяn 500 yerlik yeni mяktяb binasы шagirdlяrin istifadяsinя verilmiшdir. Bu mцnasibяtlя keчirilяn mяrasimi шяhяr tяhsil шюbяsinin mцdiri Sцdabяr Иsmayыlova aчaraq son illяr rayonda tяhsilin maddi-texniki bazasыnыn mюhkяmlяndirilmяsi istiqamяtindя gюrцlяn iшlяr, Шяki mяzunlarыnыn ali mяktяblяrя builki qяbul imtahanlarыnda qazandыqlarы yцksяk uьurlar barяdя danышmышdыr. Шяhяr icra hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov vя FHN-nin mяsul nцmayяndяsi Elxan Яsяdov юtяn ilin mayыnda bюlgяdя baш vermiш tяbii fяlakяtin nяticяlяrinin aradan qaldыrыlmasы istiqamяtindя hяyata keчirilяn geniшmiqyaslы tяdbirlяr barяdя mяlumat vermiшlяr. Bildirilmiшdir ki, daьыdыcы zяlzяlя zamanы bюlgя rayonlarы ilя yanaшы, Шяkidя dя fяrdi evlяrя, sosial tяyinatlы obyektlяrя mцяyyяn dяrяcяdя ziyan dяymiш, шяhяrdяki 3 mяktяb binasы tam qяzalы vяziyyяtя dцшmцшdц. FHN-nin mцvafiq komissiyalarыnыn rяyinя яsasяn hяr 3 mяktяb binasы qыsa vaxt яrzindя tam sюkцlmцш, yerindя mцasir tяlяblяrя cavab verяn yeni binalar tikilmiшdir. Diqqяtя чatdыrыlmышdыr ki, шяhяrdяki 12 vя 14 nюmrяli tam orta mяktяblяrin 500 vя 360 yerlik yeni binalarы cari ilin яvvяllяrindя artыq шagirdlяrin istifadяsinя verilmiшdir. Bu gцn isя daha bir mяktяb binasы qapыlarыnы шagirdlяrin цzцnя aчыr. Mяrasimdя чыxыш edяnlяr tяbii fяlakяtin nяticяlяrinin aradan qaldыrыlmasы istiqamяtindя hяyata keчirilяn tяxirяsalыnmaz tяdbirlяri yцksяk qiymяtlяndirmiш, tяhsilin inkiшafыna gюstяrdiyi yцksяk diqqяt vя qayьыya gюrя mцяllimlяr adыndan Prezident Иlham Яliyevя minnяtdarlыqlarыnы bildirmiшlяr. Sonra mяrasim iшtirakчыlarы mяktяb binasыnda yaradыlmыш шяraitlя yaxыndan tanыш olmuшlar. Bildirilmiшdir ki, hazыrda mяktяbdя 300 nяfяrdяn artыq шagird tяhsil alыr. Onlarыn tяlim-tяrbiyяsi ilя 85 mцяllim mяшьul olur. Шяhяr rяhbяrliyi vя ictimaiyyяtin nцmayяndяlяri hяmin gцn Baш Kцngцt kяnd tam orta mяktяbinin яsaslы tяmirdяn sonra aчыlыш mяrasimindя dя iшtirak etmiшlяr. Sentyabrыn 16-da Шяkinin 98 цmumtяhsil mяktяbindя yeni dяrs ilinin baшlanmasы mцnasibяtilя ilk zяng mяrasimlяri keчirilmiшdir. Bu mяktяblяrdя tяhsil alacaq 23 min 500 nяfяrя yaxыn шagirdin tяlim-tяrbiyяsi ilя 4.200 mцяllim mяшьul olacaqdыr. Yeni dяrs ilinin ilk gцnцndя 2.300 nяfяrя yaxыn uшaq ilk dяfя mяktяb partasы arxasыnda яylяшmiшdir.
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 5
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.5
Иъра башчысынын ящали иля эюрцшляри давам едир Ъари илин август вя сентйабр айларында Шяки шящяр иъра щакимиййятинин башчысы Елхан Усубов Зунуд кяндиндя вя Шякинин “Яширляр” вя “Дямирчибулаьы” мящяллялярндя ящали иля сяййар гябул кечирмишдир. Эюрцшлярдя иштирак едян кянд вя шящяр sakinlяri ilk olaraq icra baшчыsыnыn vaxt tapыb яraziyя gяliшini, sakinlяrlя gюrцшцnц onlara gюstяrilяn diqqяt vя qayьыnыn bariz nцmunяsi kimi yцksяk qiymяtlяndirmiшlяr. Sonra шяhяr, qяsяbя vя kяndlяrimizdя, elяcя dя hяmin яrazidя aparыlan tikinti-abadlыq, quruculuq iшlяrindяn danышыlmыш, kяndin яrazisindяki hяlli vacib mяsяlяlяrя toxunulmuшdur. Щяр цч тядбирин сонунда эюrцш yыьыncaьыna ъянаб Elxan Usubov yekun vuraraq qeyd olunan mяsяlяlяrin aradan qaldыrыlmasы цчцn ayrы-ayrы mцяssisя vя tяшkilatlarыn rяhbяrlяrinя konkret tapшыrыqlar vermiш, rayonda aparыlacaq tikinti-abadlыq, quruculuq iшlяrinin daha da sцrяtlяndirilяcяyini, яhaliyя gюstяrilяn sosial xidmяtlяrin hяcminin vя keyfiyyяtinin, цmumilikdя isя яhalinin hяyat sяviyyяsinin яhяmiyyяtli dяrяcяdя yaxшыlaшacaьыnы bildirmiшdir.
Zunud kяndindя Августун 29-да Зунуд кяндиндя кечирилян эюрцшдя Kяnd icra nцmayяndяsi Vahid Яhmяdov, Zunud bяlяdiyyяsinin sяdri Nяrgiz Sяfяrяliyeva, kяnd sakinlяri Almaz Kяrimova, Malik Sяfяrяliyev, Sabir Gцmшцdov, Ramiz Qocayev vя baшqalarы чыxыш edяrяk kяndя tяbii qazыn verilmяsi, mяktяbin kюhnя korpusunun яsaslы tяmir olunmasы, mяktяbdя mяrkяzlяшdirilmiш istilik sisteminin quraшdыrыlmasы, tibb mяntяqяsi цчцn yeni binanыn inшa olunmasы, Aшaьы Шabalыq yolunda cari tяmir iшlяrinin aparыlmasы цчцn texnika verilmяsi, kяnd tяsяrrцfatы mяhsullarыnыn daшыnmasы цчцn Шяki-Qax avtomobil yoluna birlяшяn yollarыn dцzяldilmяsi, istismar mцddяti baшa чatmыш elektrik dirяklяrinin dяyiшdirilmяsi, kяndin mяrkяzi yolunun asfaltlaшdыrыlmasы vя sairlя baьlы tяlяb vя tяkliflяrini irяli sцrmцшlяr.
"Яшirlяr" mяhяllяsindя
Сентйабрын 12-дя Шякинин “Яширляр” мящяллясиндя тяшкил олунмуш сяййар гябулда Qeyd edilmiшdir ki, яrazidяki Шяki Mяrkяzi Rayon Xяstяxanasыnыn, 8 saylы tam orta mяktяbin vя fizika-riyaziyyat
vя humanitar tяmaцllц litseyin binalarыnыn яsaslы tяmir olunmasы, mяhяllяdя яksяr kцчяlяrя asfalt юrtцyцn чяkilmяsi, suюtцrцcц arxlarыn yenidяn qurulmasы sakinlяrin hяdsiz sevincinя sяbяb olmuшdur. Bununla yanaшы, шяhяrimizdя, elяcя dя hяmin яrazidя aparыlan tikinti-abadlыq, quruculuq iшlя-
Яminя Иsmayыlova yaшadыqlarы яrazidя irigюvdяli aьaclarыn kяsilmяsi, Mafizя Яndяlifova yaшadыьы binanыn hяyяtindя "xeyir-шяr" evinin tikilmяsi, Roza Kяrimova yaшadыьы kцчяnin iчmяli su probleminin hяlli vя sairlя baьlы tяlяb vя tяkliflяrini irяli sцrmцшlяr.
кечи-рилян эюрцшдя мяhяllя sakinlяri Zцleyxa Nяsirova, Xuraman Cяfяrzadя, Yunus Иdrisov, Sяrdar Hцseynov, Bahar Иsmayыlova, Rяhimя Qasыmova vя digяrlяri чыxыш edяrяk Piшяvяri kцчяsinin яsaslы tяmir olunmasы, яrazidя sahibsiz itlяrin zяrяrsizlяшdirilmяsi, Чяlяbixan kцчяsinin iшыqlandыrыlmasы,
rindяn danышыlmыш, mяhяllяnin яrazisindяki hяlli vacib mяsяlяlяrя dя toxunulmuшdur. Mяhяllя sakinlяri Яdilя Mяmmяdova 19 saylы tam orta mяktяbin яsaslы tяmiri, Mяcid Яzizov,
"Dяmirчibulaьы" mяhяllяsindя
avtoxuliqanlara qarшы tяdbirlяr gюrцlmяsi, "Gяnclяr" kцчяsindя kanalizasiya xяtlяrinin яsaslы tяmir olunmasы vя sairlя baьlы tяlяb vя tяkliflяrini irяli sцrmцшlяr.
Сентйабрын 26-да шящярин “Дямирчибулаьы” мящяллясиндя
"Gяnclяrin Иcra Hakimiyyяti Modeli" Шякидя "Gяnclяrin Иcra Hakimiyyяti Modeli" лайищяси щяйата кечирилир Октйабрын 26-да ися Azяrbaycan Respublikasыnыn Prezidenti yanыnda Gяnclяr Fondunun dяstяyi ilя 3-cц qrant mцsabiqяsi чяrчivяsindя hяyata keчirilяn "Gяnclяrin Иcra Hakimiyyяti Modeli" lahiyяsinin seчim turundan uьurla keчmiш iшtirakчыlarla layihя rяhbяri vя tяшkilatчыlarыnыn gюrцшц олмушдур.
Kюnцl KЯРИМОВА, Яzizя RЮВШЯНЛИ Октйабрын 23-дя Azяrbaycan Mцяllimlяr Иnstitutunun Шяki filialыnda Azяrbaycan Respublikasi Prezidenti yanыnda Gяnclяr Fondunun dяstяyi ilя 3cц qrant mцsabiqяsi чяrчivяsindя hяyata keчirilяn "Gяnclяrin Иcra Hakimiyyяti Modeli" lahiyяsinin tяqdimatы keчirilmiшdir. Мярасимдя Шяki шяhяr Gяnclяr vя Иdman Иdarяsinin rяisi Vцqar Иskяndяrov, Шяki Regional Debat Mяrkяzinin rяhbяri Dяyanяt Elmansoy, gяnc dюvlяt qulluqчularы, tяlяbя-gяnclяr iшtirak etmiшlяr. Tяqdimatda layihя haqqыnda layihя rяhbяri Kюnцl Kяrimova mяlumat vermiш, tяlяbя gяnclяrin suallarы cavablandыrыlmыш, Шяki Шяhяr Gяnclяr vя Иdman Иdarяsinin rяisi Vцqar Иskяndяrov gяnclяrя layihяnin яhяmiyyяtindяn bяhs etmiшdir. Layihяnin mяqsяdi region gяnclяrinin fяallыьыnыn artыrыlmasы vя tяlяbя-gяnclяrin motivasiyasы, gяnclяrin idarячilikdя
iшtirak bacarыqlarыnыn artыrыlmasы, gяnclяrin ideya vя tяkliflяrinin dinlяnilmяsi, gяnclяrin dюvlяt qulluьu vя yerli idarяetmяdя iшtirakы vя paytaxta axыnыnыn qarшыsыnыn alыnmasы, dюvlяt qulluьu sahяsindя gяnc kadrlarыn hazыrlanmasы iшinin gцclяndirilmяsi vя keyfiyyяtinin artыrыlmasы istiqamяtindя iшlяrin gюrцlmяsidir. Layihя чяrчivяsindя 30 nяfяr gяncdяn ibarяt Иcra Hakimiyyяti strukturuna bяnzяr Шяki Gяnclяr Иdarяetmя Шurasы yaradыlacaq vя шuranыn цzvlяri mцxtяlif istiqamяtlяrdя tяkliflяr paketi hazыrlayacaqlar. Hяmчinin layihяnin sonunda layihяnin iшtirakчыsы olmuш mцяyyяn qrup gяnclяr idarяetmя, icraedici orqanlar haqqыnda tяcrцbя vя biliyя malik olacaqlar. Bu da gяnclяrdя dюvlяt idarячiliyi vя gяnclяr siyasяtinin icrasы istiqamяtindя bir sыra tяшяbbцslяrin hяyata keчirilmяsinя tяkan verяcяk. Nюvbяti hяftя яrzindя iшtirakчыlarыn seчim prosesi aparыlacaq vя noyabr ayыndan etibarяn Gяnclяr Иdarяetmя Шurasы юz iшinя start verяcяkdir.
Эюрцшдя ишtirakчыlarы layihяyя seчildiklяrinя gюrя layihя rяhbяri vя tяшkilatчыlarы tяbrik etмишляр. Gюrцшцn keчirilmяsindя mяqsяd mцxtяlif ali vя orta ixtisas mяktяblяrindя tяhsil alan layihя iшtirakчыlarыnыn bir-biri ilя tanыш olmasы, Gяnclяr Иdarяetmя Шurasы komandasыnыn formalaшdыrыlmasы, layihяnin gediшatы vя layihя чяr-
чivяsindя gюrцlяcяk iшlяr barяdя iшtirakчыlarыn mяlumatlandыrыlmasы idi. Тядбирдя щяmчinin layihя iшtirakчыlarыna Azяrbaycan Gяnclяr Fondu haqqыnda geniш mяlumat verilимшдир. Nюvbяti hяftялярдя layihя iшtirakчыlarы mцxtяlif mюvzulu tяlimlяrdя iшtirak edяcяk vя iшчi qruplara bюlцnяcяklяr.
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 6
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.6
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
Назирляр Шякидя вятяндашлары гябул етмишляр Prezident Иlham Яliyevin tapшыrыq vя tюvsiyяlяrinя яsasяn, mяrkяzi icra hakimiyyяti orqanlarыnыn rяhbяrlяri tяrяfindяn bюlgяlяrdя vяtяndaшlarыn qяbulu davam etdirilir
Сяhiyyя naziri Oqtay Шirяliyevин гябулунда
Sяhiyyя naziri Шяkidя шimal-qяrb bюlgяsindяn olan vяtяndaшlarы qяbul etmiшdir Avqustun 30-da sяhiyyя naziri Oqtay Шirяliyev Шяki Mяrkяzi Rayon Xяstяxanasыnыn yeni korpusunda Balakяn, Zaqatala, Qax, Шяki, Oьuz vя Qяbяlя rayonlarыndan olan vяtяndaшlarы qяbul etmiшdir. Qяbula gяlяn vяtяndaшlar яsasяn uшaqlarda цrяk cяrrahiyя яmяliyyatыnыn keчirilmяsi, bюyrяk kючцrцlmяsi, iшя qяbul, habelя yerli шяraitdя mцalicяsi mцmkцn olmayan xяstяlяrin ixtisaslaшdыrыlmыш tibb mцяssisяlяrindя mцalicя almalarыna kюmяk gюstяrilmяsi ilя baьlы mцraciяt etmiшlяr. Hяr bir vяtяndaшыn mцraciяti diqqяtlя dinlяnilmiш, qaldыrыlan mяsяlяlяrin bir чoxu yerindяcя hяllini tapmыш, digяr mцraciяtlяr hяll edilmяsi цчцn qeydiyyata alыnmышdыr. Sakinlяr mяrkяzi icra hakimiyyяti orqanlarыnыn rяhbяrlяri tяrяfindяn yerlяrdя mцtяmadi olaraq keчirilяn qяbullarы yцksяk qiymяtlяndirmiш, yaradыlan шяraitя gюrя dюvlяtimizin baшчыsыna minnяtdarlыqlarыnы bildirmiшlяr.
Ядлиййя назири Фикрят Мяммядовун гябулунда
Яdliyyя naziri Шяki шяhяrindя vяtяndaшlarы qяbul etmiшdir Яdliyyя naziri, Mяhkяmя-Hцquq Шurasыnыn sяdri Fikrяt Mяmmяdov sentyabrыn 27dя Шяki regional яdliyyя шюbяsindя Шяki, Balakяn, Zaqatala, Qax, Oьuz, Qяbяlя, Yevlax rayonlarыndan vя Mingячevir шяhяrindяn olan vяtяndaшlarыn qяbulunu keчirmiшdir. Qяbuldan яvvяl nazir Fikrяt Mяmmяdov vя Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov цmummilli lider Heydяr Яliyevin abidяsini ziyarяt edяrяk xatirяsini dяrin ehtiramla anmышlar. Иki gцn яrzindя aparыlmыш qяbul zamanы яdliyyя vя mяhkяmя fяaliyyяti, habelя iшя qяbul vя digяr mяsяlяlяrlя baьlы 180-dяn чox vяtяndaшыn mцraciяti dinlяnil-miшdir. Qaldыrыlan mяsяlяlяrin bir qismi elя yerindяcя hяllini tapmыш, digяr mцraciяtlяr цzrя nazirliyin aidiyyяti mяsul iшчilяrinя mцvafiq tapшыrыqlar verilmiшdir. Qяbulda, eyni zamanda, vяtяndaшlarыn яdliyyя vя mяhkяmя fяaliyyяtinя aid olmayan mяsяlяlяrlя baьlы mцraciяtlяrinя dя baxыlmыш, onlarыn araшdыrыlmasы цчцn aidiyyяti цzrя gюndяrilmяsi
Няглиййат назири Зийа Мяммядовун гябулунда tяmin olunmuшdur. Nazir Fikrяt Mяmmяdov, hяmчinin Шяkidя inшa olunan vя 4 mяhkяmяni яhatя edяcяk mцasir mяhkяmя kompleksindя tikinti iшlяrinin gediшi ilя tanыш olmuшdur.
Nяqliyyat naziri Шяkidя vяtяndaшlarы qяbul etmiшdir Sentyabrыn 27-dя nяqliyyat naziri Ziya Mяmmяdov Шяki Olimpiya Иdman Kompleksindя
Balakяn, Zaqatala, Qax, Шяki, Oьuz, Qяbяlя vя Иsmayыllы rayonlarыndan olan vяtяndaшlarы qяbul etmiшdir. Nazirliyin struktur bюlmяlяri rяhbяrlяrinin iшtirakы ilя keчirilяn qяbulda vяtяndaшlarыn nяqliyyat mяsяlяlяri ilя baьlы mцraciяtlяri, шikayяt vя tяkliflяri dinlяnilmiшdir. Vяtяndaшlarыn mцraciяtlяri яsasяn, kяndlяrarasы vя kяnddaxili yollarыn bяrpasы, kюrpцlяrin salыnmasы, keчidlяrin tikintisi, iшlя tяmin edilmяk vя digяr mяsяlяlяrlя baьlы olmuшdur. Qaldыrыlan mя-
Fransanыn Azяrbaycandakы sяfiri Шяkidя Fransanыn Azяrbaycandakы sяfiri Paskal Mюnye oktyabrыn 24-25-dя Шяkidя olmuшdur.
Sяfяr чяrчivяsindя diplomat fransыz dilinin tяdris olunduьu Bяxtiyar Vahabzadя adыna шяhяr 1 nюmrяli tam orta mяktяbdя olmuш, Kolmar шяhяrindяn gюndяrilmiш dяrslik vя яdяbiyyatы mяktяbя hяdiyyя etmiшdir. Mяktяbin foyesindя шagirdlяr fransalы qonaqlarы gцl-чiчяklя qarшыlamышlar. Kollektiv qarшыsыnda
чыxыш edяn sяfir Paskal Mюnye Шяkidя dюrdцncц dяfя olduьunu, bu шяhяri чox sevdiyini vurьulamышdыr. Bildirmiшdir ki, Azяrbaycanla, elяcя dя Шяki ilя Fransa arasыnda яlaqяlяrin чox qяdim tarixi vardыr. Hяlя XЫX яsrin ortalarыnda bюyцk fransыz yazычыsы Aleksandr Dцma Qafqaza sяfяri чяrчivяsindя Шяkidя dя olmuш vя bu sяfяr yazычыnыn hяyatыnda dяrin
izlяr buraxmышdыr. Sяfir bildirmiшdir ki, Иkinci Dцnya mцharibяsindя fransыzlarla birlikdя faшistlяrя qarшы чiyin-чiyinя vuruшan vя Fransanыn Milli Qяhrяmanы adыna layiq gюrцlяn Яhmяdiyyя Cяbrayыlovun Шяkidяn olmasы da onu чox sevindirir. Fransalы diplomat Шяkiyя sяfяri чяrчivяsindя qяhrяmanыn ev muzeyinя dя baш чяkяcяyini bildirmiшdir. Bir neчя ay яvvяl Fransanыn Kolmar шяhяrinin meri Jilber Meyerin baшчыlыq etdiyi nцmayяndя heyяtinin Шяkidя olduьunu xatыrladan sяfir onlarыn bu шяhяrdяn bюyцk tяяssцratla ayrыldыqlarыnы diqqяtя чatdыrmышdыr. Sяfir bildirmiшdir ki, Fransada чap olunan, Azяrbaycana birinci dяfя gяtirilяn bu dяrsliklяr dя mяhz Kolmar merinin Шяki mяktяblilяrinя hяdiyyяsidir. Tяhsil sahяsindяki яmяkdaшlыьa toxunan sяfir bildirmiшdir ki, artыq bir neчя ildir sяfirliyin tяшяbbцsц ilя fransыz dili mцяllimlяri Fransaya tяkmillяшmя kurslarыna gюndяrilir. Bu, чox yaxшы nяticя verir. Sevindirici haldыr ki, bu mяktяbin rяhbяri dя fransыz dili mцяllimi kimi hяmin kurslarda iшtirak etmiшdir. Шяhяr icra hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov
Azяrbaycan ilя Fransa arasыnda яlaqяlяrin qяdim tarixя vя dяrin kюklяrя malik olduьunu bildirmiшdir. Qeyd olunmuшdur ki, Fransanыn юlkяmizdяki sяfirliyi ilя Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяti arasыnda tяhsil, mяdяniyyяt, turizm vя digяr sahяlяrdя яlaqяlяr ildяn-ilя daha da geniшlяnir. Fransa sяfirliyinin nцmayяndяlяri Шяkidя keчirilяn bayramlarda, tяdbirlяrdя yaxыndan iшtirak edirlяr. Qeyd olunmuшdur ki, hazыrda Шяkinin 14 mяktяbindя fransыz dili tяdris olunur. Min beш yцzdяn artыq шagird bu dili юyrяnir. Шagirdlяrя xarici dillяri юyrяnmяyi tюvsiyя edяn vя dil bilmяyin яhяmiyyяtini vurьulayan icra hakimiyyяtinin baшчыsы hяdiyyяlяrя gюrя sяfir Paskal Mюnyeyя minnяtdarlыьыnы bildirmiшdir. Mяktяblilяrin fransыz dilindя hazыrladыqlarы bяdii kompozisiya alqышlarla qarшыlanmышdыr. Fransa sяfiri Heydяr Яliyev adыna Kiш kяnd 1 nюmrяli tam orta mяktяbdя дя olmuш, Kolmar шяhяrindяn gюndяrilmiш dяrslik vя kitablarыn bir hissяsini dя hяmin mяktяbя hяdiyyя etmiшdir. Sяfяr чяrчivяsindя qonaq Шяkinin qяdim tarixi abidяlяri vя gюrmяli yerlяri ilя dя tanыш olmuшdur.
sяlяlяrin bir чoxu yerindяcя hяllini tapmыш, digяr mцraciяtlяrin operativ hяll olunmasы цчцn nazirliyin aidiyyяti strukturlarыnыn rяhbяrlяrinя mцvafiq tapшыrыqlar verilmiшdir. Nazirliyin sяlahiyyяtlяrinя aid olmayan, o cцmlяdяn шяxsi xarakter daшыyan mцraciяtlяr aidiyyяti qurumlara чatdыrыlmaq цчцn qeydiyyata alыnmыш vя nяzarяtя gюtцrцlmцшdцr. Qяbulda vяtяndaшlarыn diqqяtinя чatdыrыlmышdыr ki, son illяr юlkяmizdя yol-nяqliyyat infrastrukturunun yaxшыlaшdыrыlmasы istiqamяtindя ardыcыl tяdbirlяr hяyata keчirilir. Azяrbaycan Prezidentinin mцvafiq sяrяncamlarыna uyьun olaraq respublikamыzыn яksяr rayonlarыnda, o cцmlяdяn bu bюlgяdя dя yaшayыш mяntяqяlяrini birlяшdirяn avtomobil yollarы yenidяn qurulur, яsaslы tяmir olunur, yeni yollar чяkilir, kюrpцlяr salыnыr. Bцtцn bunlar Azяrbaycan dюvlяtinin regionlarыn sosial-iqtisadi inkiшafыna diqqяt vя qayьыsыnыn bariz nцmunяsidir. Nazir Ziya Mяmmяdov bildirmiшdir ki, regionlarda keчirilяn qяbullar zamanы indiyяdяk beш yцz kilometrdяn artыq avtomobil yolunun yenidяn qurulmasы ilя baьlы mцraciяtlяr olmuшdur. Bu mцraciяtlяrdя qaldыrыlan mяsя-lяlяrin hяlli цчцn nazirlik tяrяfindяn bцtцn zяruri tяdbirlяr hяyata keчirilяcяkdir.
Paskal Mюnye: “Aleksandr Dцma kimi, mяn dя Шяkiyя vurulmuшam.” Mяn artыq dюrdцncц dяfяdir ki, Шяkiyя sяfяr edirяm. Mяnim artыq bu шяhяrdя dostlarыm vardыr. Aleksandr Dцma kimi, mяn dя Шяkiyя vurulmuшam. Иstяrdim ki, Fransada da Шяkiyя bяnzяr bir шяhяr olsun, onlar bir-biri ilя qardaшlaшsыnlar. Bu, bizi чox sevindirяrdi. Шяki elя bir qяdim шяhяrdir ki, burada tarixin bцtцn izlяri-
ni gюrmяk mцmkцndцr. Bu sюzlяri Fransanыn Azяrbaycandakы sяfiri Paskal Mюnye Шяkidя jurnalistlяrя mцsahibяsindя demiшdir. Fransanыn Kolmar шяhяri ilя Шяki arasыnda яlaqяlяrin perspektivlяrinя toxunan sяfir bildirmiшdir ki, Kolmar шяhяrinin meri bu dostluьu daha da mюhkяmlяndirmяk цчцn Шяki mяktяblilяrinя fransыz dilindя dяrsliklяr hяdiyyя etmiшdir. Merin arzusu budur ki, bu яlaqяlяr daha da geniшlяnsin, gediш-gяliш olsun. Sяfir demiшdir: "Biz юlkяlяrimiz arasыnda turizm sahяsindя яlaqяlяrin geniшlяnmяsindя maraqlыyыq. Иstяyirik ki, Azяrbaycan ilя Fransa arasыnda viza rejimi daha da sadяlяшsin, insanlar rahat шяkildя bir-birilяrinя getsinlяr. Иstяyirik ki, Azяrbaycana gяlяn fransыz turistlяr Шяkidя dя olsunlar, bu qяdim шяhяri юz gюzlяri ilя gюrsцnlяr, tanыsыnlar".
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 7
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.7
ШЯЩЯРИМИЗИН ГОНАГЛАРЫ ИSRAЫLЫN ЮЛКЯМИЗДЯКИ SЯFЫRЫ ШЯKЫDЯ
Иsrailin Azяrbaycandakы sяfiri Rafael Harpaz respublikamыzыn шimalqяrb bюlgяsinя sяfяri чяrчivяsindя oktyabrыn 1-dя Шяki шяhяrindя olmuшdur.
ТЦРКИЙЯНИН ЮЛКЯМИЗДЯКИ SЯFЫRЫ ШЯKЫDЯ Tцrkiyяnin Azяrbaycandakы sяfiri Alper Coшkun oktyabrыn 11-12-dя Шяki шяhяrindя olmuшdur.
Sяfir Rafael Harpaz шяhяr icra hakimiyyяtindя Шяki шяhяr Иcra Hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubovla gюrцшmцшdцr. Gюrцшdя sяfirя Шяkinin qяdim tarixi, mяdяniyyяti, iqtisadiyyatы, turizm potensialы vя zяngin sяnяtkarlыq яnяnяlяri barяdя яtraflы mяlumat verilmiшdir. Qonaьыn diqqяtinя чatdыrыlmышdыr ki, Шяki dцnya яhяmiyyяtli nadir tarixi-memarlыq abidяlяri ilя dя mяшhurdur. Bюlgяnin sяnaye potensialыnыn bюyцk hissяsini юzцndя cяmlяшdirяn bu шяhяrdя qяdim ipяkчilik яnяnяlяri indi dя davam etdirilir. "Шяki-Иpяk" ASCnin istehsal etdiyi mяhsullar dцnyanыn bir sыra юlkяlяrinя ixrac olunur. Иsraillя Azяrbaycan arasыnda яlaqяlяrin mцxtяlif sahяlяrdя uьurla davam etdirildiyini vurьulayan sяfir Rafael Harpaz
regionlara sяfяrinin mюvcud mцnasibяtlяri daha da dяrinlяшdirmяk vя geniшlяndirmяk mяqsяdi daшыdыьыnы bildirmiшdir. Sяfir gяlяcяkdя quшчuluq tяsяrrцfatlarыnыn vя шitilxanalarыn yaradыlmasыnda, turizm vя digяr sahяlяrdя яmяkdaшlыьыn inkiшafыnda maraqlы olduqlarыnы diqqяtя чatdыrmышdыr. Sяfirя Шяki ilя baьlы buklet vя kitablar hяdiyyя olunmuшdur. Daha sonra sяfir vя onu mцшayiяt edяn шяxslяr шяhяrin gюrmяli yerlяrini gяzmiш, Kiш kяndindяki erkяn orta яsrlяrя aid qяdim alban mяbяdini, Azяrbaycan milli memarlыьыnыn nadir incilяrindяn sayыlan Шяki xanlarыnыn sarayыnы, XVЫЫЫ-XЫX яsrя aid tarixi-memarlыq abidяsi olan "Yuxarы Karvansara"ны ziyarяt etmiш, "Шяki-Иpяk" ASC-dя, шяrab zavodunda olmuшlar.
Sяfir Alper Coшkun шяhяr icra hakimiyyяtindя Шяki шяhяr Иcra Hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubovla vя Milli Mяclisin deputatы Yaqub Mahmudovla gюrцшmцшdцr. Gюrцш zamanы qeyd olunmuшdur ki, Tцrkiyя ilя Azяrbaycan arasыnda olan dostluq, qardaшlыq яlaqяlяri gцndяngцnя inkiшaf edir, gцclяnir vя mюhkяmlяnir. Bu яlaqяlяr xalqlarыmыz, юlkяlяrimiz arasыnda olan tarixi kюklяr цzяrindя qurulmuшdur vя keчmiш tariximizin davamыdыr. Яsrlяr boyu bizim xalqlarыmыz bir kюkdяn olaraq, bir kюkя mяnsub olaraq, bir dilя, bir dinя mяnsub olaraq, bяrabяr yaшamышlar, sыx яlaqяdя olmuшlar, bir-birinя kюmяk etmiшlяr, bir-birinя dayaq olmuшlar vя юz tarixlяrini yarat-
mышlar.
Gюrцшdя sяfirя Шяkinin Шяkinin tarixi, mяdяniyyяti, iqtisadiyyatы, kяnd tяsяrrцfatы, turizm potensialы barяdя яtraflы mяlumat verilmiшdir. Sяfir Alper Coшkun юz nюvbяsindя Шяkiyя sяfяrindяn чox mяmmun olduьunu bildirmiшdir. Sonra sяfirя Шяki ilя baьlы xatirя hяdiyyяlяri tяqdim olunmuшdur.
Sяfяr чяrчivяsindя sяfir vя onun xanыmы Kiш kяndindяki erkяn orta яsrlяrя aid qяdim alban mяbяdini, Azяrbaycan milli memarlыьыnыn nadir incilяrindяn sayыlan Шяki xanlarыnыn sarayыnы, XVЫЫЫ-XЫX яsrя aid tarixi-memarlыq abidяlяri olan "Yuxarы Karvansara"ны vя "Aшaьы Karvansara"ны, XVЫЫЫ яsrя aid "Шяki xanlarыnыn evi"ni ziyarяt etmiш, "Шяki-Иpяk" ASC-dя olmuшlar.
Dubay Mяhkяmяlяri Departamentinin baш direktoru Шяkidя olmuшdur Юlkяmizdя sяfяrdя olan Birlяшmiш Яrяb Яmirliklяri Dubay Mяhkяmяlяri Departamentinin baш direktoru Dr. Яhmяd Sяid bin Hяzimi vя onun rяhbяrlik etdiyi nцmayяndя heyяti sentyabrыn 19-da Шяkidя olmuшdur.
Albaniyalы gяnclяr Шяkidя olmuшlar
Gяnclяr vя Иdman Nazirliyinin Xarici Ишlяr Nazirliyi ilя birgя bu ilin fevral-may aylarыnda Albaniya Respublikasыnыn gяnclяri arasыnda keчirdiklяri "Mяn Azяrbaycan haqqыnda nя bilirяm" mюvzusunda esse yazы mцsabiqяsinin qaliblяri Azяrbaycana sяfяrlяri чяrчivяsindя Шяkidя olmuшlar. Mцsabiqя Azяrbaycan Respublikasы Prezidentinin 7 iyul 2011-ci il tarixli Sяrяncamы ilя tяsdiq edilmiш "Azяrbaycan gяncliyi 2011-2015-ci illяrdя Dюvlяt
Proqramы"nыn tяdbirlяr planыna яsasяn xarici юlkяlяrin gяnclяri arasыnda keчirilir. Sяfяr чяrчivяsindя qonaqlar Шяki xanlarыnыn sarayы, Kiш kяndindяki qяdim alban mяbяdi, XЫX яsrя aid "Yuxarы Karvansara" mehmanxana kompleksi ilя tanыш olmuш, шяhяrin gюrmяli yerlяrini gяzmiшlяr. Qonaqlara Шяkinin qяdim tarixi, zяngin mяdяniyyяti, iqtisadiyyatы, turizm potensialы barяdя яtraflы mяlumat verilmiшdir. Albaniyalы gяnclяr Шяkidяn xoш tяяssцratla ayrыlmышlar.
Sяfяr чяrчivяsindя qonaqlar шяhяrin gюrmяli yerlяrini gяzmiш, qяdim tarixi abidяlяri ilя tanыш olmuшlar. Nцmayяndя heyяtinin цzvlяri яvvяlcя Kiш kяndindя yerlяшяn qяdim alban mяbяdini ziyarяt etmiшlяr. Nцmayяndя heyяtinin цzvlяrini mяbяdin hяyяtindя Шяki Шяhяr Иcra Hakimyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov qarшыlamышdыr. Qonaqlarыn diqqяtinя чatdыrыlmышdыr ki, mяbяd eramыzыn birinci яsrindя Qafqaz Albaniyasыnda geniш yayыlan Ay mяbяdinin юzцlц цzяrindя qurulmuшdur. Яhяng daшыndan tikilяn bu mяbяd erkяn orta яsrlяrdя yaranan ilk gцmbяzli, zal tipli mяbяddir. Шяkiyя sяfяrlяri чяrчivяsindя qonaqlar hяmчinin XVЫЫЫ яsrя aid dцnya яhяmiyyяtli tariximemarlыq abidяsi olan Шяki Xanlarыnыn sarayы, XVЫЫЫXЫX яsrя aid tarixi-memarlыq abidяlяri olan "Yuxarы Karvansaray" vя "Aшaьы Karvansaray", XVЫЫЫ яsrя
aid "Шяki xanlarыnыn evi" ilя dя tanыш olmuшlar. Шяrq memarlыьыnыn nadir incisi hesab olunan Шяki Xanlarыnыn sarayы ilя tanышlыq qonaqlarыn bюyцk maraьыna sяbяb olmuшdur. Qonaqlarыn diqqяtinя чatdыrыlmышdыr ki, saray Azяrbaycanda ilk mцstяqil xanlыьыn яsasыnы qoyan Hacы Чяlяbi xanыn nяvяsi Mяhяmmяd Hцseyn xanыn dюvrцndя, 17611762-ci illяrdя tikilmiшdir. 2012-ci ildя Шяki xanlarы sarayыnыn 250 illik yubileyi bюyцk tяntяnяlяrlя qeyd olunmuшdur. Hяmin gцn Dubay Mяhkяmяlяri Departamentinin baш direktoru Dr. Яhmяd Sяid bin Hяzimi vя onun rяhbяrlik etdiyi nцmayяndя heyяtinin цzvlяri yerli яdliyyя vя mяhkяmя orqanlarыnыn fяaliyyяti ilя tanыш olmuшlar. Qonaqlar Шяkidяn xoш tяяssцratla ayrыlmышdыr.
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 8
сящ.8
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
Ortaq tцrk tarixi Azяrbaycan Milli Elmlяr Akademiyasыnыn Tarix Иnstitutu vя Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяtinin birgя tяшkilatчыlыьы ilя Шяkiдя "Ortaq tцrk tarixinin araшdыrыlmasы problemlяri" mюvzusunda Ы Beynяlxalq Elmi Konfrans keчirilmiшdir. Konfransыn iшindя Azяrbaycan ilя yanaшы, Tцrkiyя, Qazaxыstan, Юzbяkistan, Qыrьыzыstan vя Daьыstan Respublikasыndan (Rusiya) gяlmiш tarixчi alimlяr iшtirak etmiшlяr.
Yaqub Mahmudov: “Hamы bilmяlidir ki, dцnyanыn bugцnkц mяdяniyyяt zirvяsinя ucalmasыnda tцrklяrin bюyцk rolu vardыr.”
"Шяki-Palaс" otelinin konfrans zalыnda keчirilяn tяdbiri шяhяr icra hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov aчaraq ortaq tцrk tarixinin araшdыrыlmasы problemlяrinя hяsr edilmiш belя bir mцhцm konfransыn Шяkidя keчirilmяsinя gюrя AMEA-nыn Tarix Иnstitutunun rяhbяrliyinя minnяtdarlыьыnы bildirmiшdir. Qeyd olunmuшdur ki, dцnyanыn mцxtяlif яrazilяrinя yayыlmыш tцrklяri ortaq adяt-яnяnяlяr, musiqi, folklor birlяшdirir. "KitabiDяdя Qorqud", "Oьuz Xaqan", "Manas", "Koroьlu" dastanlarы цmumi tцrk mяdяniyyяtinin яn qiymяtli abidяlяri hesab olunur. Bildirilmiшdir ki, bu gцn tцrk xalqlarыnыn ortaq tarixinin yazыlmasыna чox bюyцk ehtiyac vardыr. Bu baxыmdan konfransыn keчirilmяsi olduqca aktualdыr. Diqqяtя чatdыrыlmышdыr ki, konfransыn keчirildiyi Шяki шяhяri 2012-ci ildя TЦRKSOY-un qяrarы ilя tцrk xalqlarыnыn qeyri maddi-mяdяni irs paytaxtы elan edilmiшdir. Hяr il bu шяhяrdя "Иpяk Yolu" Beynяlxalq Musiqi Festivalы keчirilir. Bu festivalda tцrkdilli юlkяlяrdяn gяlmiш musiqi
kollektivlяri dя iшtirak edirlяr. Иcra baшчыsы bu konfransыn da яnяnяvi xarakter alacaьыna яminliyini bildirmiшdir. Konfransda AMEA-nыn mцxbir цzvц, Tarix Иnstitutunun direktoru, Milli Mяclisin deputatы Yaqub Mahmudovun "Mцasir mяrhяlяdя Azяrbaycan tarix elmi vя ortaq tцrk tarixinin araшdыrыlmasы problemlяri" mюvzusunda mяruzяsi dinlяnilmiшdir. Mяruzячi bildirmiшdir ki, tцrk dцnyasы ilя baьlы чox юnяmli bir tяdbirin Шяkidя keчirilmяsi heч dя tяsadцfi deyildir. Шяki tцrk dцnyasыnыn яn qя-
dim шяhяrlяrindяn biridir. Шяkinin tarixi dцnya tцrklяrinin tarixidir. Hamы bilmяlidir ki, qяdim tцrklяrin Шяki kimi 2700 illik tarixi olan qяdim bir шяhяri vardыr. Yaqub Mahmudov bildirmiшdir ki, bugцnkц dцnyada tцrkцn цmumi, vahid tarixini yazmaq son dяrяcяdя юnяmli bir mяsяlяdir. Bunu tarix, zaman qarшыmыza qoyur. 20 ildяn чoxdur ki, bu istiqamяtdя sюhbяtlяr gedir, konfranslar keчirilir. Ancaq чox tяяssцf ki, ortalыqda dяyяrli, яmяli bir iш yoxdur. Tarixчi alim Шяki konfransыnda bu sahяdя mцhцm addыmlarыn atыlacaьыna яminliyini bildirmiшdir. Konfransda Tцrkiyяnin "Atatцrk Araшdыrma Mяrkяzi"nin sяdr mцavini, professor Nihat Bцyцkbaш "Ortaq tarix kitabыnыn yazыlmasы vя юnяmi", Tцrkiyяnin tanыnmыш tarixчi alimlяri Selma Yel "Tцrk dцnyasыnыn ortaq dяyяrlяrinin юyrяnilmяsi", Mustafa Budaq "Ortaq tцrk tarixinin araшdыrыlmasыnda Baшbakanlыq Osmanlы Arxivindяki sяnяdlяrin rolu", professor Cezmi Eraslan "Ortaq tarixя birlikdя baxышыn zяmini nя
olmalыdыr vя necя hazыrlanmalыdыr?" mюvzularыnda mяruzяlяr etmiшlяr. Qeyd olunmuшdur ki, ortaq tцrk tarixinin araшdыrыlmasы, ortaq tarix kitabыnыn yazыlmasы ciddi яsaslara, dяqiq tarixi mяnbяlяrя sюykяnmяlidir. Tяdbirdя, hяmчinin Юzbяkistandan gяlmiш tarixчi alim, professor Шohistaxon Uljayevanыn "XЫV-XV яsrlяrdя Bюyцk Иpяk Yolu tarixinin tяdqiqi problemlяri", Qazaxыstan alimi Sattar Majidovun "Ortaq tцrk tarixinin araшdыrыlmasыnыn nяzяri, metodoloji vя praktiki tяrяflяri", hяmчinin Qыrьыzыstandan
gяlmiш alim Doolotbek Saparaliyevin, Tцrkiyяdяn Rahilя Шцkцrovanыn, Daьыstandan Rabadan Sultanbekovun vя digяr alimlяrin mюvzu ilя baьlы mяruzяlяri dinlяnilmiшdir. Beynяlxalq konfransыn ikinci gцnц tяdbir iшtirakчыlarы шяhяrin gюrmяli yerlяrini gяzmiш, tarixi abidяlяri ilя tanыш olmuшlar. Azяrbaycan memarlыьыnыn nadir incilяrindяn olan XVЫЫЫ яsrя aid tarix-memarlыq abidяsi Шяki xanlarыnыn sarayы, yenicя яsaslы tяmir olunmuш XVЫЫЫ яsrя aid tarixi abidя olan "Шяki xanlarыnыn evi", habelя XЫX яsrя aid tarix-memarlыq abidяsi "Yuxarы Karvansara" mehmanxana kompleksi ilя tanышlыq qonaqlarыn bюyцk maraьыna sяbяb olmuшdur. Qonaqlar Шяki Musiqi Kollecindя maraqlы konsert proqramыnы da izlяmiшlяr. Daha sonra konfrans iшtirakчыlarы Шяkinin Daшцz kяndindя yerlяшяn Respublika Atчыlыq Turizm Mяrkяzinя gяlяrяk burada yerli komandalarыn iшtirakы ilя xalqыmыzыn qяdim atцstц milli oyunlarыndan olan чюvkяn oyununu izlяmiшlяr. Qonaqlarыn diqqяtinя чatdыrыlmышdыr
ki, 2006-cы ildя yaradыlan bu mяrkяzdя hяr il xalqыmыzыn цmummilli lideri Heydяr Яliyevin xatirяsinя hяsr olunan, habelя Prezident Kuboku uьrunda Milli Atцstц Oyunlar Festivalы keчirilir. Konfransda iшtirak edяn юlkяlяrin nцmayяndяlяri gяlяcяkdя bu Mяrkяzdя tцrkdilli юlkяlяrin komandalarыnыn iшtirakы ilя чюvkяn oyunu цzrя beynяlxalq turnirlяrin keчirilmяsi barяdя tяklif irяli sцrmцшlяr. Beynяlxalq Elmi Konfransыn iшtirakчыlarы Шяkidяn xoш tяяssцratlarla ayrыlmышlar.
20 ildяn artыqdыr ki, ortaq tцrk tarixinin yazыlmasы ilя baьlы mцxtяlif forumlar keчirilir, toplantыlar olur. Hяr yerdя deyirlяr ki, tцrk dцnyasыnыn цmumi tarixini araшdыraq. Qяrarlar qяbul olunur, bir-birimizя sюz verib ayrыlыrыq. Lakin чox tяяssцf ki, ortalыqda real bir iш, nяticя yoxdur. Bunu nяzяrя alaraq Azяrbaycan tarixчilяri bu чяtin iшi юz юhdяlяrinя gюtцrmцшlяr. Bu fikirlяri AMEA-nыn Tarix Иnstitutunun direktoru, akademiyanыn mцxbir цzvц, Milli Mяclisin deputatы Yaqub Mahmudov Шяki шяhяrindя keчirilяn ortaq tцrk tarixinin araшdыrыlmasыna dair birinci Beynяlxalq elmi konfransы zamanы jurnalistlяrя mцsahibяsindя sюylяmiшdir. Dцz bir il яvvяl Шяkidя Azяrbaycan Prezidenti vя Tцrkiyяnin Baш naziri ilя Azяrbaycan tarixчilяrinin gюrцшцnц xatыrladan institutun direktoru bildirmiшdir ki, bu gюrцш zamanы qяrara alыnmышdыr ki, tцrk dцnyasыnыn tarixчilяri tarixя obyektiv yanaшa-raq ortaq tarixlя-rini yazmalыdыrlar. Иmkan vermяmяlidirlяr ki, dцnyanыn bяzi юlkяlяrindя, o cцmlяdяn Ermяnistanda tariximizi, цmumi tцrk tarixini tяhrif etsinlяr. Yaqub Mahmudov demiшdir: "Dцnyada bюyцk-kiчiyя mцnasibяt mцxtяlifdir. Yяni Napoleona mцnasibяt baшqadыr, Bismarka yanaшma baшqadыr. Ancaq Sultan Sцleymana, Шah Иsmayыla, Яmir Teymura чatanda, onlar haqqыnda чox mяnfi fikirlяr sюylяyirlяr. Halbuki onlarыn hamыsы eyni dяrяcяdя bюyцk dюvlяt adamlarыdыr. Biz bu qeyri-obyektiv mцnasibяti aradan qaldыrmaq istяyirik. Azяrbaycan xalqыna qarшы dяhшяtli soyqыrыmlarы hяyata keчirilmiшdir. Biz istяyirik ki, tцrk dцnyasы юlkяlяrinin hamыsыnda bu soyqыrыmlarы barяdя mяlumat tarix kitablarыnda юz яksini tapsыn. Шяrqi Anadoluda, Gцney Azяrbaycanda soyqыrыmlarы hяyata keчirilmiш, xalqыmыzыn baшыna olmazыn fяlakяtlяr gяtirilmiшdir. Biz istяyirik ki, bu tarixlяr юlkяlяrin hamыsыnda eyni dяrяcяdя obyektiv iшыqlandыrыlsыn. Nяhayяt, Qяrb dцnyasы gюrsцn, ATЯT-in Minsk qrupunun buraya gяlяn tяmsilчilяri hiss etsinlяr ki, onlarыn gяldiklяri юlkя qяdim mяdяniyyяt юlkяsidir". Yaqub Mahmudov demiшdir: "Шadam ki, 2700 illik tarixi olan, Sak tцrklяrinя baьlы, qяdim Azяrbaycan шяhяrindя tцrk dцnyasыnыn ortaq tarixinin yazыlmasы yolunda ilk addыmlar atыlыr. Biz yekdilliklя razыlыьa gяldik, bu tarixi yazmaqdan юtrц ilk addыmlarыmыzы atmalыyыq. Birinci addыmыmыz "Tцrkцn mяшhurlarы" adы altыnda ayrыca kitabыn buraxыlmasы olacaqdыr. O kitaba Шah Иsmayыl da, Sultan Sяlim dя, Яmir Teymur da dцшяcяkdir. Yяni, hamыmыz birlikdя bu tarixi шяxsiyyяtlяrя dцzgцn qiymяt verяcяyik. Daha sonra tarixdя olan tцrk dюvlяtlяri barяdя kitab buraxacaьыq. Bu юlkяlяrin hamыsыnыn tarixini obyektiv iшыqlandыracaьыq. Цчцncц kitabыmыz isя tцrk dцnyasыnыn цmumi tarixi ilя baьlы olacaqdыr. Arzumuz budur ki, tцrk dцnyasыnыn tarixindя Azяrbaycan da юz layiqli yerini tutsun". Tarix Иnstitutunun direktoru demiшdir ki, nя цчцn bцtцn Шяrqdя birinci Cцmhuriyyяt yaradan Azяrbaycanыn bu tarixi rolu tцrk dцnyasыnda, elяcя dя dцnyada qяbul olunmasыn? Nя цчцn Mirzя Fяtяli Axundzadяnin tяklifi ilя yeni яlifbaya keчяn Azяrbaycanыn bu tarixi rolu qяbul olunmasыn? Y. Mahmudov demiшdir: "Biz istяyirik ki, bцtцn bunlarыn hamыsы tцrk dцnyasыnыn tarixindя dцzgцn яksini tapsыn. Azяrbaycanыn yeri, Tцrkiyяnin yeri, Orta Asiya tцrklяrinin, dцnya tцrklяrinin yeri dяqiq gюrцnsцn. Hamы bilmяlidir ki, dцnyanыn bugцnkц mяdяniyyяt zirvяsinя ucalmasыnda tцrk xalqlarыnыn, o cцmlяdяn Azяrbaycanыn чox bюyцk rolu vardыr. Biz yola чыxdыq, razыlыьa gяldik vя bu iшlяri gюrяcяyik. AMEA-nыn Tarix Иnstitutu artыq bu iшlяri baшlamышdыr vя biz bu iшlяri davam etdirяcяyik".
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 9
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.9
Расим Оъагов - 8 0
Азярбайъан кинематографийасынын корифейляриндян бири - Азярбайъан ССР халг артисти, ССРИ Дювлят мцкафаты лауреаты, Азярбайъан вя Ингуш чечен МССР-ин ямякдар инъясянят хадими, кинорежиссор Расим Мир-Гасым оьлу Оъаговун бу ил нойабрын 22-дя 80 йашы тамам олур. Чох-чох тяяссцфляр олсун ки, бу гейри-ади истедад сащиби олан ясл зийалымызын талейиня бу яламятдар йубилейиндя иштирак етмяк йазылмайыб. О, вахтсыз дцнйасыны дяйишди. Расим мцяллимя хас олан истедад вя гейри-адилик о дцнйайа эюз ачандан сон няфясиня гядяр ону мцшащидя едиб, онунла юмцр йолдашы олуб. Еля онун атасынын ады вя сойады Оъагов олмасы да, йяни минлярля инсанларын инанъ йери, мцгяддяс зийарятэащ мянасыны вермяси дя бу дейилянляри тясдиг едир. Шякидя мцгяддяс динимизя ещтирамла йанашан инсанлар арасындакы данышыгларда беля бир ифадя ишлянир "саатын ачыг вахты". Эцман олунур ки, эюй ъисимляринин, планет вя улдузларын мцяййян бир йердяйишмяси, дцзцм мягамы вар ки, о заман Аллащ-тяала иля онун бяндяляри арасында олан мясафя гисмян ачыг вя гыса олур. Вя бу мягамын тяхминян эеъя саат дюрдля беш арасында баш вермяси
тяхмин едилир. Она эюря дя бу мягамда Аллащ-тяаладан истянилян арзу-истяк, йалварыш вя хейир дуалар
даща тез гябул олунур. Ейни заманда бу яряфядя дцнйайа эюз ачан кюрпяляр Аллащ-тяаланын нязярляри алтында бюйцйцр вя беляляри Аллащ адамы адланыр. Чох эцман ки, минлярля кюрпянин дцнйайа эялмясиня юз шяфалы ялляри иля кюмяк етмиш вя шякилилярин дярин щюрмят вя ещтирамыны газанмыш Самийя щяким, йяни Расим мцяллимин анасы да юз кюрпяси Расими щямин саатын ачыг вахтында дцнйайа бяхш едиб. Еля бу сябябдян дя Расим мцяллим щяйаты бойу истянилян ишдя эюзлянилдийиндян дя артыг уьур газаныб, арзу вя истяйиня наил олуб. Рящмятлик, 8 нюмряли рус орта мяктябиндя охуйурду. О вахтлар рус орта мяктяби Нухада ян нцфузлу мяктяб сайылыр вя адятян зийалы аилялярин ювладлары щямин мяктябдя тящсил алырды. Орада тящсилин йахшы тядриси иля йанашы, идмана даща чох фикир верилир вя бу мяктябин идманчылары щямишя шящяр биринъилийи уьрунда кечирилян бцтцн йарышларда галибляр сырасында олурдулар. Расим мцяллим мяктябин футбол вя шащмат командаларында чыхыш едирди. О, мяктябин вя Нуханын йыьма футбол командаларында щцъумчу иди. Сцрятли гачышы вя эцълц зярбяляри иля щамыдан
бу тяклифи гябул етмяйиб. Расим мцяллимин бу щярякяти о вахтлар биз эянълярдя она гаршы олан щюрмят вя ещтирамы даща да артырмышды дейя биз онунла фяхр едирдик. Киностудийада бир оператор кими фяалиййятя башлайыб, бир-биринин ардынъа ("Бир мящялляли ики оьлан" - 1957, "Узаг сащиллярдя" 1958, "Онун бюйцк цряйи" - 1959) газандыьы чох бюйцк уьурларындан сонра, 1974-ъц илдян кинорежиссор кими фяалиййятя башламасы онун истедадынын даща габарыг шякилдя цзя чыхмасы иля нятиъялянди. Гыса мцддят ярзиндя бирбириндян мараглы вя дярин мязмунлу "Гатыр Мяммяд" (1974), "Тцтяк сяси" (1975), "Ад эцнц" (1977) кими фялсяфи-психоложи дцшцндцрмя габилиййятиня малик, тярбийяви ящямиййятли, милли-мяняви дяйярляримизля сясляшян вя о дювр цчцн бир нюв гейри-ади щесаб олунан мцхтялиф сяъиййяли цч филмин тамашачылара, эениш аудиторийайа тягдим едилмяси, республикамызын кино тарихиндя йени бир мярщялянин башланмасына вя бу истигамятдя даща ъясарятли аддымларын атылмасына тякан верди десяк, йанылмарыг. Мящз щямин филмлярин 8-ъи цмумиттифаг телевизийа филмляри фести-
“Юлсям баьышла” филминин чякилиш мейданчасында (1989-ъу ил)
“Истинтаг” филминдян кадрлар, актйорлар: йухарыда Щясян Мяммядов; ашаьыда Александр Калйаэин вя Расим Балайев
фярглянирди. 50-ъи иллярин башланьыъында Расим мцяллимэилин синифинин шаэирдляри орта мяктяби битириб али мяктябляря гябул олундугдан сонра тядриъян рус мяктябиндя идман ишляри зяифлямяйя башлады. Зяннимъя, о, орта мяктяби яла гиймятлярля баша вурмушду. Онун идмана олан щявяси Бакы щяйатында да сянэимямишди. 1960-ъы иллярдян башлайараг Бакынын "Нефтчи" командасы йахшы ойун нцмайиш етдирдийи дюврдя республикада бюйцк бир азаркеш ордусу йаранмышды, "футбол азаркешляри". О вахтлар футбола билет тапмаг мцшкцл иш олдуьундан нцфузлу тяшкилатлара иллик абономент билети сатылырды. Расим мцяллим "Нефтчи"нин бцтцн ойунларына бахмаг мягсядиля мяркязи трибунанын ян йахшы сыраларындан бириня абономент билети алдыьындан юз иш йолдашлары иля бирликдя щямишя стадиона эялярди. Щямин иллярдя о, ян мяшщур кинооператорлардан сайылырды. Онун газандыьы бцтцн уьурлар о вахтлар пярястишкарлары вя щямйерлиляри тяряфиндян хцсуси ряьбятля гаршыланырды. Хатырлайырам ки, щямин иллярдя Бакыда беля бир сюзсющбят эязирди ки, Расим мцяллимя щяля дя ев вермяйибляр вя бундан истифадя едян Эцръцстан киностудийасы она Тбилисинин мяркязи яразиляриндян бириндя цчотаглы мянзил вермяк тяклифи иля ону ишя дявят едиб. Расим мцяллим юз доьма вятянини вя халгыны чох севдийиндян
валынын мцкафатына лайиг эюрцлмяси (Бакы, 1979) дейилянляри бир даща тясдиг едир. Расим мцяллимин 1979ъу илдя чякилишини тамамладыьы мяшщур "Истинтаг" филми екранлара чыхмаздан габаг чох бюйцк манеялярля цзляшмишдир. Филмдя ъяряйан едян щадисяляр, заманынын идеолоэийасына вя коммунист яхлагына зидд олдуьундан, яввялъя о вахтки республика идеологларынын, сонрадан ися Кремл рящбярлийинин чох бюйцк наразылыьына сябяб олмушду. Юлкядя мювъуд олан эизли игтисадиййатын "чичякляндийи" бир вахтда бу щагда
Зякяриййя ЯЛИЗАДЯ, Шяки Реэионал Елми Мяркязинин директору, эеолоэийа-минералоэийа елмляри доктору данышмаьын беля йасаг едилмясиня бахмайараг бу мювзуда филм чякмиш режиссорун мясулиййятя ъялб олунмасыны тяляб едянляр дя варды. Сонда йалныз республиканын биринъи шяхсинин, Щейдяр Ялийев ъянабларынын щадисяляря мцдахиля едиб обйектив гиймят вермяси сайясиндя филм екранлара чыхарылды вя 1982-ъи илдя кечирилян 13-ъц цмумиттифаг кинофестивалынын Баш мцкафатына лайиг эюрцлдц. Бу гейд олунанлар Расим мцяллимин Азярбайъан киносунун инкишафында эюстярдийи чох дяйярли фяалиййятинин ъцзи бир щиссясидир. Расим Оъаговун кечмиш иттифагда вя еляъя дя республикамызда кино сянятинин инкишафында эюстярдийи хидмятляр лазымынъа гиймятляндирилмиш вя о, Дювлят мцкафаты, Азярбайъан халг артисти, Азярбайъанын вя Ингушетийанын ямякдар инъясянят хадими кими фяхри адлара лайиг эюрцлмцшдцр. Еля шяхсиййятляр вар ки, йцксяк инсани кейфиййятляри, ишэцзарлыьы, вятяня, миллятя тямяннасыз хидмяти щяр шейдян цстцн тутмагла саьлыгларында юзляриня ябяди-йашарлыг газанырлар. Расим мцяллим дя беляляриндяндир. 60-70-ъи иллярдя халг арасында аталар сюзляриня бянзяр ашаьыдакы шеирвари мисралар диллярдя язбяр иди: Адам вар ки, адамларын нахшыдыр, Адам вар ки, щяр ямяли йахшыдыр. Адам вар ки, диндирярсян ъан дейяр, Адам вар ки, диндирмясян йахшыдыр.
О да адамларын нахшы иди. Шяки диалектиндя “нахыш” ифадяси ики мянада ишлянир. Нахыш бязяк, йарашыг вя бяхт мянасында. Расим мцяллим киношцнаслара гисмят олан бяхт, Азярбайъан зийалыларынын ися йарашыьы иди. О, ъисмян арамызда олмаса да, рущян щямишя бизимлядир. Онун язиз хатиряси гялбимиздя даим йашайаъагдыр. Аллащ она рящмят елясин, гябри нурла долсун!
“Тящминя вя Заур” филминдян кадр, актйорлар Фяхряддин Манафов вя Мерал Конрат
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 10
сящ.10
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
№ 8-9 (108-109), Август-Сентйабр 2013
ШЯКИ ТЯЩСИЛИ
Шяkiдя... ...mцяllimlяrin яnяnяvi sentyabr konfransы keчirilmiшdir Sentyabrыn 5-dя Шяkidя rayonun tяhsil iшчilяrinin яnяnяvi sentyabr konfransы keчirilmiшdir. Шяhяr rяhbяrliyinin, AR Tяhsil Nazirliyinin mяsul nцmayяndяsinin, qabaqcыl tяhsil iшчilяrinin, ictimaiyyяt nцmayяndяlяrinin iшtirak etdiklяri konfransda шяhяr tяhsil шюbяsinin 2012-2013cц tяdris ili яrzindяki fяaliyyяti яtraflы tяhlil olunmuш, qazanыlmыш uьurlar vя qarшыda duran vяzifяlяrdяn bяhs edilmiшdir. Tяdbiri Шяki шяhяr Иcra hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov aчmышdыr. Sonra Шяki шяhяr Tяhsil шюbяsinin mцdiri Sцdabяr Иsmayыlovanыn geniш hesabat mяruzяsi dinlяnilmiш, mцzakirяlяr aparыlmышdыr. Diqqяtя чatdыrыlmышdыr ki, юtяn tяdris ilindя Шяkinin 98 цmumtяhsil mяktяbindя 23 min 257 nяfяr шagird tяhsilя cяlb edilmiшdir. Tяdris ili rayonun tяhsil iшчilяri цчцn чox uьurlu olmuшdur. Rayonun цmumtяhsil mяktяblяrinin 52 nяfяr шagirdi respublika vя beynяlxalq olimpiadalarda, mцsabiqяlяrdя iшtirak etmiш, onlardan 33 nяfяri qalib adыnы qazanmышlar. Dцnyanыn 45 юlkяsindяn mяktяblilяrin qatыldыqlarы "ИNEPOAvrasiya" яtraf mцhitin mцhafizяsi VЫЫ Beynяlxalq layihя olimpiadasыnda 4 layihя ilя iшtirak edяn Шяki mяktяblilяri bir gцmцш medala vя 3 sertifikata layiq gюrцlmцшlяr. TQDK tяrяfindяn aparыlan buraxыlыш imtahanlarыnыn nяti-
cяlяrinя gюrя, tam orta mяktяbi bitirmiш 133 nяfяr шagirdin attestat qiymяtlяrinin hamыsы "яla" olmuшdur. Mяzunlardan 11 nяfяr mяktяbi qыzыl medalla bitirmiшdir. Юtяn il isя qыzыl medala layiq gюrцlяn шagirdlяrin sayы iki nяfяr olmuшdur. Diqqяtя чatdыrыlmышdыr ki, 2013-cц ildя Шяkinin цmumtяhsil mяktяblяrini bitirmiш 1917 mяzundan 1166-sы ali mяktяblяrя daxil olmaq цчцn sяnяd vermiш, onlardan 680 nяfяri tяlяbя adыnы qazanmышdыr. Qяbul imtahanlarыnda mяzunlardan 145 nяfяri 500-dяn, 55 nяfяr isя 600 baldan yuxarы nяticя gюstяrmiшdir. Bu, rayonun tяhsil tarixindя яn yцksяk gюstяrici hesab olunur. Qeyd olunmuшdur ki, tяdris ili яrzindя gяnc mцяllimlяrin ixtisasыnыn artыrыlmasы vя tяkmillяшdirilmяsi istiqamяtindя mцvafiq tяdbirlяr gюrцlmцш, yeni tяdris ili яrяfяsindя VЫ sinifdя dяrs deyяcяk 798 nяfяr mцяllim kurikulum цzrя tяlim kurslarыnda iшtirak edяrяk mцvafiq sertifikatlar almышdыr. Иki nяfяr mцяllim "Яn yaxшы mцяllim" respublika mцsabiqяsinin qalibi adыnы qazanmышdыr. Konfransda, hяmчinin tяhsil mцяssisяlяrinin madditexniki bazasыnыn daha da yaxшыlaшdыrыlmasы sahяsindя gюrцlяn iшlяrя toxunulmuш, tяdris ili яrzindя dюvlяt vяsaiti hesabыna Шorsu, Aшaьы Layыsqы vя Яlyar kяndlяrindя, Чяlяbixan qяsяbяsindя tam vя цmumi orta mяktяblяr цчцn, habelя Fюvqяladя Hallar Nazirliyi tяrяfindяn Шяkidяki 12 vя 14 nюmrяli tam orta mяktяblяr цчцn yeni binalarыn tikilib istifadяyя verildiyi, 8 nюmrяli mяktяbin яsaslы tяmir olunduьu diqqяtя чatdыrыlmышdыr. Bildirilmiшdir ki, hazыrda 17 nюmrяli tam orta mяktяb цчцn yeni binanыn, tяhsil шюbяsinin inzibati binasыnыn tikintisi, Baш Kцngцt kяnd tam orta mяktяbinin яsaslы tяmiri iшlяri baшa чatmaq цzrяdir. Чыxыш edяnlяr rayonun tяhsil iшчilяrinя yeni dяrs ilindя daha bюyцk uьurlar arzulamышlar. Шяkinin tяhsil iшчilяri adыndan Azяrbaycan Prezidenti Иlham Яliyevя mцraciяt qяbul olunmuшdur.
..."Tяlяbя adыn mцbarяk!" mюvzusunda tяdbir олмушдур Sentyabrыn 5-dя Шяkidя ali mяktяblяrя builki qяbul imtahanlarыnda yцksяk nяticя gюstяrяrяk tяlяbя adыnы qazanmыш gяnclяrlя шяhяr rяhbяrliyinin gюrцшц keчirilmiшdir.
Tяdbirdя belя gюrцшlяrin artыq яnяnя halыnы aldыьы diqqяtя чatdыrыlmышdыr. Bildirilmiшdir ki, bu tяdbirlяrin mяqsяdi tяlяbя adыna layiq gюrцlяn gяnclяrin sevincinя шяrik чыxmaq, onlara Vяtяnimizя, xalqыmыza gяrяkli mцtяxяssislяr kimi yetiшmяyi tюvsiyя etmяkdir. Tяdbirdя ali mяktяblяrя qяbul imtahanlarыnda Шяki gяnclяrinin uьurlarыndan danышыlmышdыr. Bildirilmiшdir ki, cari ildя rayonun mяzunlarыndan 11 nяfяri qыzыl medala layiq gюrцlmцшdцr. Ali mяktяblяrя daxil olmaq цчцn sяnяd vermiш 1166 abituriyentdяn 680 nяfяri tяlяbя adыnы qazanmышdыr. Onlardan 145 nяfяri 500-dяn, 55 nяfяr isя 600 baldan yuxarы nяticя gюstяrmiшdir. Bu, rayonun tяhsil tarixindя яn yцksяk nяticяdir. Diqqяtя чatdыrыlmышdыr ki, qяbul imtahanlarыnda Oxud kяnd
tam orta mяktяbinin mяzunu Fяridя Hacыhяsяnli hamыdan чox 696 bal toplayaraq Azяrbaycan Respublikasы Prezidenti yanыnda Dюvlяt Иdarячilik Akademiyasыnыn hцquq fakцltяsinя qяbul olunmuшdur. Иnчя-Zunud tam orta mяktяbin mяzunu Pяrvin Abdurahmanov 691, Bilяcik kяnd tam orta mяktяbinin mяzunu Gцnel Aьasiyeva isя 690 bal toplamышlar. Цmumiyyяtlя, qяbul imtahanlarыnda 30-a yaxыn mяzun 650-dяn чox bal toplamышdыr. Tяdbirdя bu il rayonun цmumtяhsil mяktяblяrini qыzыl medallarla bitirяn, habelя ali mяktяblяrя yцksяk balla qяbul olunan gяnclяrя шяhяr icra hakimiyyяti adыndan qiymяtli hяdiyyяlяr tяqdim edilmiшdir. Tяdbir maraqlы konsert proqramы ilя baшa чatmышdыr.
..."Bilik Gцnц"ndя iki yeni mяktяb binasы istifadяyя verilмишдир
mяktяb binasы tam qяzalы vяziyyяtя dцшmцшdц. FHN-nin mцvafiq komissiyalarыnыn rяyinя яsasяn hяr 3 mяktяb binasы qыsa vaxt яrzindя tam sюkцlmцш, yerindя mцasir tяlяblяrя cavab verяn yeni binalar tikilmiшdir. Diqqяtя чatdыrыlmышdыr ki, шяhяrdяki 12 vя 14 nюmrяli tam orta mяktяblяrin 500 vя 360 yerlik yeni binalarы cari ilin яvvяllяrindя artыq шagirdlяrin istifadяsinя verilmiшdir. Bu gцn isя daha bir mяktяb binasы qapыlarыnы шagirdlяrin цzцnя aчыr. Mяrasimdя чыxыш edяnlяr tяbii fяlakяtin nяticяlяrinin aradan qaldыrыlmasы istiqamяtindя hяyata keчirilяn tяxirяsalыnmaz tяdbirlяri yцksяk qiymяtlяndirmiш, tяhsilin inkiшafыna gюstяrdiyi yцksяk diqqяt vя qayьыya gюrя mцяllimlяr adыndan Prezident Иlham Яliyevя minnяtdarlыqlarыnы bildirmiшlяr. Sonra mяrasim iшtirakчыlarы mяktяb binasыnda yaradыlmыш шяraitlя yaxыndan tanыш olmuшlar. Bildirilmiшdir ki, hazыrda mяktяbdя 300 nяfяrdяn artыq шagird tяhsil alыr. Onlarыn tяlim-tяrbiyяsi ilя 85 mцяllim mяшьul olur. Шяhяr rяhbяrliyi vя ictimaiyyяtin nцmayяndяlяri hяmin gцn Baш Kцngцt kяnd tam orta mяktяbinin яsaslы tяmirdяn sonra aчыlыш mяrasimindя dя iшtirak etmiшlяr. Sentyabrыn 16-da Шяkinin 98 цmumtяhsil mяktяbindя yeni dяrs ilinin baшlanmasы mцnasibяtilя ilk zяng mяrasimlяri keчirilmiшdir. Bu mяktяblяrdя tяhsil alacaq 23 min 500 nяfяrя yaxыn шagirdin tяlim-tяrbiyяsi ilя 4.200 mцяllim mяшьul olacaqdыr. Yeni dяrs ilinin ilk gцnцndя 2.300 nяfяrя yaxыn uшaq ilk dяfя mяktяb partasы arxasыnda яylяшmiшdir.
Sentyabrыn 16-da Шяki шяhяrindя юtяn ilin mayыnda baш vermiш zяlzяlя zamanы qяzalы vяziyyяtя dцшmцш 17 nюmrяli шяhяr tam orta mяktяb цчцn Fюvqяladя Hallar Nazirliyi tяrяfindяn inшa edilяn 500 yerlik yeni mяktяb binasы шagirdlяrin istifadяsinя verilmiшdir.
...daha bir uшaq baьчasы яsaslы tяmir olunмушдур Шяki шяhяrindяki 28 nюmrяli kюrpяlяr evi-uшaq baьчasы яsaslы tяmirdяn sonra yenidяn balaca fidanlarыn istifadяsinя verilmiшdir.
Bu mцnasibяtlя keчirilяn mяrasimdя AMEA Tarix Иnstitutunun direktoru, Milli Mяclisin deputatы Yaqub Mahmudov, deputat Cavanшir Feyziyev, шяhяr icra hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov vя baшqalarы чыxыш edяrяk baьчanыn balaca sakinlяrini, onlarыn valideynlяrini яlamяtdar hadisя mцnasibяtilя tяbrik etmiш, юlkяmizdя uшaqlara gюstяrilяn yцksяk dюvlяt qayьыsыndan danышmышlar. Qeyd olunmuшdur ki, юlkя rяhbяrliyinin, Heydяr Яliyev Fondunun prezidenti, UNESCO-nun vя ИSESCO-nun xoшmяramlы sяfiri, Milli Mяclisin deputatы, Mehriban xanыm Яliyevanыn bilavasitя diqqяt vя qayьыsы sayяsindя Azяrbaycanda uшaqlarыn qayьыsыz vя firavan bюyцmяlяri, saьlamlыqlarыnыn
qorunmasы, tяhsili, tяlim-tяrbiyяsi sahяsindя ardыcыl tяdbirlяr hяyata keчirilir. Yeni-yeni mяktяb binalarыnыn, uшaq baьчalarыnыn istifadяyя verilmяsi gяlяcяyimiz olan uшaqlara diqqяt vя qayьыnыn bariz nцmunяsidir. Diqqяtя чatdыrыlmышdыr ki, son bir ildя Шяki шяhяrindя vя kяndlяrdя dюvlяt vяsaiti hesabыna 4 uшaq baьчasы яsaslы tяmir olunmuшdur. Tezliklя bir baьчa цчцn yeni binanыn tikintisinя, 2 baьчada isя яsaslы tяmir iшlяrinя baшlanacaqdыr. Sonra mяrasim iшtirakчыlarы uшaq baьчasыnda yaradыlmыш шяraitlя yaxыndan tanыш olmuшlar. Baьчada 5 qrupda 95 uшaq tяlim-tяrbiyя alыr.
Bu mцnasibяtlя keчirilяn mяrasimi шяhяr tяhsil шюbяsinin mцdiri Sцdabяr Иsmayыlova aчaraq son illяr rayonda tяhsilin madditexniki bazasыnыn mюhkяmlяndirilmяsi istiqamяtindя gюrцlяn iшlяr, Шяki mяzunlarыnыn ali mяktяblяrя builki qяbul imtahanlarыnda qazandыqlarы yцksяk uьurlar barяdя danышmышdыr. Шяhяr icra hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov vя FHN-nin mяsul nцmayяndяsi Elxan Яsяdov юtяn ilin mayыnda bюlgяdя baш vermiш tяbii fяlakяtin nяticяlяrinin aradan qaldыrыlmasы istiqamяtindя hяyata keчirilяn geniшmiqyaslы tяdbirlяr barяdя mяlumat vermiшlяr. Bildirilmiшdir ki, daьыdыcы zяlzяlя zamanы bюlgя rayonlarы ilя yanaшы, Шяkidя dя fяrdi evlяrя, sosial tяyinatlы obyektlяrя mцяyyяn dяrяcяdя ziyan dяymiш, шяhяrdяki 3
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 11
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
Шяkiдя... ...Гараторпаг кяндиня iчmяli su хятти чякилмишдир 05 oktyabr 2013-cц il tarixdя Шяkinin Qaratorpaq kяndinя yeni iчmяli su xяttinin чяkilmяsi mцnasibяtilя tяdbir keчirilmiшdir.
lemi hяll etmяk цчцn ikimяrhяlяli layihя hazrыlanыb vя layihяnin ilk mяrhяlяsi olan 11 km yeni su xяtti artыq чяkilmiшdir. Цmumilikdя 1270 nяfяr kяnd sakininin su ilя tяminatыna imkan yaranmышdыr. Tяdbirdя чыxыш edяn kяnd sakinlяri яvvяlяr iчmяli suyu bюyцk чяtinliklяrlя qonшu kяndlяrdяn gяtirdiklяrin qeyd edяrяk, dюvlяt tяrяfindяn gюstяrilяn diqqяt vя qayьыya gюrя юlkя baшчыsыna minnяtdarlыqlarыnы bildirmiш-
...Шяhяr Иcra Hakimiyyяtindя Шuranыn geniш yыьыncaьы keчirilmiшdir Mяrasimdя Шяki шяhяr Иcra hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov, millяt vяkilli Cavanшir Feyziyev, "Azяrsu" Sяhmdar Cяmiyyяtinin sяdr mцavini Kючяrli Hяsяnov, ictimaiyyяtin nцmayяndяlяri vя kяnd sakinlяri iшtrak etmiшlяr. Tяdbirdя чыxыш edяnlяr bildirmiшlяr ki, uzun mцddяt Qaratorpaq vя Bolludяrя kяndlяrindя icmяli su problemi olub. Bu prob-
...“Elektron hюkumяt vя gяnclik” лайищяси реаллашдырылыр Azяrbaycan Respublikasы Prezidenti yanыnda Gяnclяr Fondunun elan etdiyi ЫЫЫ qrant mцsabiqяsinin C kateqoriyasы цzrя qalibi Иsayev Murad Muxtar oьlu Fondun dяstяyi ilя Шяki шяhяrindя "Elektron hюkumяt vя gяnclik" adlы layihя keчirmiшdir.
19 sentyabr 2013-cц il tarixdя Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяtinin akt zalыnda Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяti baшчыsы yanыnda Шuranыn geniш yыьыncaьы keчirilmiшdir. Yыьыncaqda Шura цzvlяri ilя yanaшы, Шяki Шяhяr ИH baшчыsы aparatыnыn mяsul iшчilяri, idarя vя tяшkilatlarыn rяhbяrlяri, Шяki Шяhяr ИHBnыn sahя, qяsяbя vя kяnd inzibati яrazi dairяlяri цzrя
сящ.11 nцmayяndяlяri, bяlяdiyyя sяdrlяri, sahibkarlar, fermerlяr iшtirak etmiшlяr. Yыьыncaьы giriш sюzц ilя Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov aчmыш, mцzakirя olunacaq mяsяlяlяr barяdя mяlumat vermiшdir. Sonra gцndяlikdя duran birinci mяsяlя "Шяkidя turizmin cari vяziyyяti: reallыqlar vя perspektivlяr" barяdя icra hakimiyyяti baшчыsыnыn mцavini - Иctimaisiyasi vя humanitar mяsяlяlяr шюbяsinin mцdiri Zяrinя Cavadova mяruzя etmiшdir. Mяsяlя яtrafыnda чыxышlardan sonra sюz icra hakimiyyяti baшчыsыnыn mцavini - Aqrar mяsяlяlяr шюbяsinin mцdiri Xяlil Xяlilova verilmiшdыr. X.Xяlilov gцndяlikdя duran ikinci mяsяlя - "Шяkidя taxыl biчininin yekunlarы vя qarшыda duran vяzifяlяr" barяdя mяlumat vermiшdir. Sonra mяsяlя яtrafыnda geniш mцzakirяlяr aparыlmышdыr. Sonda hяr iki mяsяlя ilя baьlы qяrar layihяsinin hazыrlandыьы bildirilmiшdir.
lяr.
Qeyd edяk ki, layihяnin ikinci mяrhяlяsi davam etdirilir. Bu mяrhяlяdя kяndlяrdя su sisteminin yaradыlmasы nяzяrdя tutulmuшdur. Tяdbirdяn sonra Шяki шяhяr Иcra hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov kяnd sakinlяrinin problemlяri ilя maraqlanmыш, qaldыrыlmыш mяsяlяlяrlя baьlы aidiyyяti шяxslяrя tapшыrыqlar vermiшdir.
Иdman Иdarяsinin rяisi Vцqar Иskяndяrova verildi. V. Иskяndяrov da юz nюvbяsindя layihяnin aktual bir mяslяyя hяsr olunduьunu bildirdi vя gяnclяrin, vяtяndaшlarыn bu mюvzu haqqыnda maariflяndirilmяsinin vacib olduьunu bildirdi. Daha sonra Шяffaflыq Azяrbaycan Tяшkilatы - ATЯT'in Qanunun Aliliyi Hцquq Resurs Mяrkяsinin layihя koordinatoru Tural Salamov чыxыш edяrяk tяшkil olunan elektron xidmяtlяrin korrupsiya vя baш verя bilяcяk qanun pozuntularыnыn qarшыsыnыn alыnmasыnda яsas rol oynadыьыnы bunun цчцn dя bu xidmяtlяrin tяdbiqinin geniшlяndirilmяsindя belя tяdbir-
...sahibkarlara 638 min manat gцzяшtli kredit verilmiшdir Иqtisadi Иnkiшaf Nazirliyinin Sahibkarlыьa Kюmяk Milli Fondu tяrяfindяn oktyabrыn 4-dя Шяki rayonunun Aшaьы Layыsqы kяndindя "Sahibkarlыьыn inkiшafыna dюvlяt dяstяyi" чяrчivяsindя tяdbir keчirилmiшdir. Шяkidя vя яtraf rayonlarda fяaliyyяt gюstяrяn 80-я yaxыn sahibkarыn iшtirak etdiyi tяdbirdя rayonlarыn iqtisadi potensialыnыn reallaшdыrыlmasы istiqamяtindя mцzakirяlяr aparыlmыш, iшtirakчыlara Шяki rayonunda prioritet hesab olunan mцasir чюrяk zavodunun, quшчuluq vя kiчik cins heyvandarlыq tяsяrrцfatlarыnыn nцmunяvi investisiya layihяlяri vя metodiki materiallar tяqdim olunmuшdur. Tяdbirdя чыxыш edяn Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяti baшчыsыnыn aqrar mяsяlяlяr цzrя mцavini Xяlil Xяlilov, Иqtisadi Иnkiшaf Nazirliyinin sahibkarlыьыn inkiшafы siyasяti шюbяsinin mцdir mцavini Elчin Иbrahimov vя nazirliyin Шяki-Zaqatala regional bюlmяsinin mцdiri Qalib Mяsimov dюvlяt proqramlarы чяrчivяsindя regionda gюrцlяn iшlяr vя hяyata keчirilяcяk tяdbirlяr barяdя mяlumat vermiшlяr. Sahibkarlыьa Kюmяk Milli Fondunun icraчы direktoru Шirzad Abdullayev bildirmiшdir ki,
2013-cц ilin юtяn dюvrц яrzindя fondun vяsaitlяri hesabыna respublika цzrя 3527 investisiya layihяsinin maliyyяlяшdirilmяsinя 245,2 milyon manat gцzяшtli kredit ayrыlmышdыr. Bu kreditlяr hesabыna 10 min 200-я yaxыn yeni iш yerinin yaradыlmasы mцmkцn olacaqdыr. Diqqяtя чatdыrыlmышdыr ki, indiyяdяk Шяki-Zaqatala iqtisadi rayonunda fяaliyyяt gюstя-rяn sahibkarlыq subyektlяrinin 1444 investisiya layihяsinin maliyyяlяшdirilmяsinя 88,3 milyon manat gцzяшtli kredit ve-
da яldя edя bilяcяklяr. Belя ki, sahibkarыn gцzяшtli kredit almaq цчцn mцraciяtindяn baшlamыш, kredit vяsaitinin onun bank hesabыna юdяnilmяsinяdяk bцtцn proseslяr elektron qaydada hяyata keчirilяcяkdir. Sahibkarlar bu imkanы fondun rяsmi internet sяhifяsinя www.anfes.gov.az daxil olmaqla яldя edя bilяrlяr. Tяdbirin sonunda mцvяkkil kredit tяшkilatlarы vasitяsilя Шяkidя vя яtraf rayonlarda fяaliyyяt gюstяrяn 45 sahibkara 638 min manat gцzяшtli krediti veril-
rilmiшdir.
miшdir. Bu kreditlяr hesabыna 70dяn чox yeni iш yerinin yaradыlmasы nяzяrdя tutulur. Tяdbir чяrчivяsindя Шяki rayonunun Daшцz kяndindя gцzяшtli kredit hesabыna maliyyяlяшdirilяn ildя 52,5 min ton kяrpic vя 17,5 min ton keramik istehsal etmяk gцcцnя malik zavodun tikintisinя baxыш keчirilmiшdir.
Sahibkarlыьa Kюmяk Milli Fondunun "Иnvestisiya layihяlяrinin maliyyяlяшdirilmяsi ilя яlaqяdar elektron idarяetmя sistemi" vя yeni internet sяhifяsi barяdя mяlumat verяn fondun icraчы direktoru demiшdir ki, bu sistemin kюmяyi ilя sahibkarlar gцzяшtli kreditlяri elektron qayda-
Е Л А Н Layihяnin keчirilmяsindя яsas mяqsяd hюkumяtin tяklif etdiyi elektron xidmяtlяr, elektron hюkumяt portalы (www.e-gov.az) vя ondan istifadя haqqыnda gяnclяri maariflяndirmяkdir. Tяdbirdя Шяki шяhяr Gяnclяr vя Иdman Иdarяsinin rяisi Vцqar Иskяndяrov, Шяffaflыq Azяrbaycan Tяшkilatы ATЯT'in Qanunun Aliliyi Hцquq Resurs Mяrkяsinin layihя koordinatoru Tural Salamov vя Шяkinin fяal gяnclяri iшtirak edirdilяr. Tяdbiri giriш sюzц ilя layihя rяhbяri Murad Иsayev aчaraq qonaqlarы salamladы vя layihя haqqыnda mяlumat verdi. Чыxыш цчцn sюz Шяki шяhяr Gяnclяr vя
lяrin яsas rol oynadыьыnы bildirdi. Чыxышlardan sonra elektron xidmяtlяr vя onlardan istifadя haqqыnda layihя rяhbяri Murad Иsayev mяlumat verdi. Hяmчinin elektron hюkumяt portalыnda tяklif olunan elektron xidmяtlяr haqqыnda slide tяqdim edildi. Tяdbir qarшыlыqlы fikir mцbadilяsi шяraitindя aparыldы vя qiymяtlяndirmя ilя yekunlaшdы. Ишtirakчыlar gяlяcяk dя belя layihяlяrin daha чox keчirilmяsini tяklif etdilяr vя belя layihяlяri dяstяklяdiyi цчцn Gяnclяr Fonduna tяшяkkцrlяrini bildirdilяr. Hazыrlanan яйани вясаит brошuralar iшtirakчыlara, tяdbirdяn sonra tяlяbяlяrя paylandы.
ЯЗИЗ ОХУЪУЛАРЫМЫЗ! “ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ” гязетиня 2014-ъц ил цчцн абуня кампанийасына башланыб.
Гязетимизя абуня олмаг цчцн Шяки Реэионал Почт Шюбясиня, “ГАЙА мятбуатйайым” ширкятинин Шяки филиалына вя “Азярмятбуатйайым” АСЪ-нин Шяки Шюбясиня мцраъият едя билярсиниз.
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 12
сящ.12
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
Mцяllim ailяsinin sevinci Vцsalя HАЪЫБАЛАЙЕВА,
Fizika-riyaziyyat vя humanitar tяmayцllц liseyin biologiya mцяllimi Mцшafяrim Mяhяrrяm qыzы Яhmяdova qыrx ildяn artыqdыr ki, pedaqoji fяaliyyяtlя mяшьul olur. O, "Mцяllim gцnц"ndя яzizlяri ilя yanaшы "tюhfяlяrindяn", yetirmяlяri sыrasыndan olan peшя sahiblяrindяn tяbriklяr qяbul edir, sevinir, kюvrяlir, Tanrыya шцkranlarыnы bildirir... 2013-cц ilin oktyabrыnda "Beynяlxalq mцяllim gцnц" tarixini qabaqlayan zaman kяsiyindя fяrqli bir цnvandan ona telefon aчыldы. Bu telefon zяngi Mцшafяrim mцяllimяni affekt halыna gяtirdi. Ona zяng edяn Шяki шяhяr Tяhsil Шюbяsinin mцdiri Sцdabяr xanыm Иsmayыlova idi. O, bildirdi: "Mцяllimя,
dяndir. Kцtlя ilя mяqam sahiblяri arasыnda яlaqя yaratmaq funksiyalarыnы yerinя yetirяn шяxslяrin бaшчыnыn mцavininin vя tяhsil шюbяsi mцdirinin tutduьu vяzifяyя, юz nцfuzuna dяyяr vermяsi vя nяfsinin tяmizliyi, yerli hakimiyyяt orqanlarыnыn tяqdimatыna ehtiramla yanaшan, tяmiz яmяllяri insan ruhuna dad verяn шяxsin Tяhsil Naziri kцrsцsцndя яylяшmяsi Mцшafяrim Mяhяrrяm qыzыnыn bu fяxri ad цчцn seчilmяsinin яsas sяbяblяrindяndir. Mцшafяrim ханым ailяsindя hяyat yoldaшы vя anadыr. O, юlkяmizin hцdudlarыndan kяnarda da tanыnan pedaqoji elmlяr doktoru, professor, Rusiya Sosial vя Pedaqoji Elmlяr Akademiyasыnыn hяqiqi цzvц, qabaqcыl maarif xadimi, respublikanыn яmяkdar mцяllimi Firяdun Иbrahimovun mяslяkdaшыdыr. Onun qыzlarы Aytяn vя Afяt Bakы шяhяrindя mцvafiq olaraq 244 vя 300
ruri saymышdыr. Onun "Mцstяqil iш (reproduktiv vя produktiv) mцhitinin tяnzimlяmяsinя yюnяlяn tapшыrыqlar" (Cяbr vя analizin baшlanьыcы kursu цzrя) tяdris vяsaiti pedaqoji ictimaiyyяtin maraьыna sяbяb olmuшdur. Иri hяcmli (371 sяhifя) bu яsяrdя triqonometrik funksiyalar, “n”-ci dяrяcяdяn kюk vя onun xassяlяri, rasional vя irrasional цstlц qцvvяt, cяbri ifadяlяrin чevrilmяsi, irrasional tяnlik vя bяrabяrsizliklяrin hяlli, kompleks яdяdlяr, funksiyanыn limiti, tюrяmя si vя onun tяtbiqlяri, ehtimal nяzяriyyяsinin elementlяri, чoxluqlar cяbri, birlяшmяlяr, чoxhяdlilяr vя sairяlяrlя baьlы maraq doьuran tapшыrыqlardan tяlim prosesinin idarя edilmяsi vasitяsi kimi istifadя olunmasы yollarы gюstяrilmiш, metodiki tюvsiyяlяr юzцnя yer almышdыr. M. Яhmяdova valideynlяrlя fяal iш qurur. Onlarыn mяktяblя яlaqя formalarыnыn rяnga-
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
"Aqrarkredit" Sяhmdar Kredit Tяшkilatы "Kяnd Yerlяrinin Kompleks Иnkiшafы Layihяsi" чяrчivяsindя gцzяшtli шяrtlяrlя kredit xidmяti tяklif edir: etmяk.
Layihяnin яhatя dairяsi: - Шяki rayonu. Kredit xidmяti gюstяrilяn qruplar: - Birgя borcalanlar; - Kredit Иttifaqlarы; - Hцquqi шяxslяr (kiчik vя orta mцяssisяlяr); - Fermerlяr (fяrdi sahibkarlar, fiziki шяxslяr); - Sudan Иstifadя Edяn Birliklяrinin (SИB) цzvlяri. Kreditin tяyinatы: - Kяnd tяsяrrцfatы mяhsullarыnыn istehsalы; - Sцdlцk vя яtlik mal qaranыn alыnmasы; - Иlkin kяnd tяsяrrцfatы emalы; - Kяnd tяsяrrцfatы цчцn gцbrя tяchizatы; - Kяnd tяsяrrцfatы texnikasыna xidmяt. Kreditin mяblяьi: - Birgя borcalanlara - 5000 manatadяk (hяr bir цzvя 1500 manatadяk); - Fiziki vя hцquqi шяxslяrя - 3900-19000 manat arasыnda; - Kredit Иttifaqlarыna - onlarыn nizamnamя kapitalыndan, mяnfяяяtliliyindяn vя tяklif etdiklяri girov tяminatыndan asыlы olaraq.
ayadяk.
olunur.
15%;
Azяrbaycan Respublikasыnыn Tяhsil Naziri Mikayыl Cabbarov Mцшafяrim Mяhяrrяm qыzы Яhmяdovaйа мцкафаты тягдим едяркян Sizi tяbrik edirяm. Siz Azяrbaycan Respublikasыnыn Prezidenti, hяr bir Azяrbaycanlыnыn sevimlisi cяnab Иlham Яliyevin sяrяncamы ilя "Azяrbaycan Respublikasыnыn Яmяkdar mцяllimi" fяxri adыna layiq gюrцlmцsцnцz. Siz bu шяrяfli, fяxri ada layiqsiniz. Tяltifiniz sayalы olsun. Daha bюyцk uьurlarыnыzla sevinяsiniz! " ...Mцшafяrim Яhmяdovanыn yцksяk fяxri ada layiq gюrцlmяsi mяntiqidir. Юncя qeyd etmяliyik ki, Azяrbaycanda lяyaqяtli insanlarыn dяyяrlяndirilmяsinя imkan verяn siyasi mцhit vardыr, bu cцr mцhiti cilalayan, formalaшdыran siyasi iradя sahibi vardыr! Belя qцdrяtin sahibi, юlkяmizdя milli lider Heydяr Яliyevin dahiyanяliklя hazыrladыьы kursu yaradыcыlыqla konkret hяyatыmыza tяtbiq edяn siyasi xadim, hamыnыn prezidenti olan Иlham Яliyevdir! Bizim Azяrbaycanыmыzda siyasi iradя sahibinin mцdrik siyasяti nяticяsindя haqqыn zяfяri bяrqяrardыr. O, mяmlяkяtimizdя elя bir dюvlяt idarяetmя fяlsяfяsini tяtbiq edir ki, hяr bir vяtяndaш чяkdiyi zяhmяtinin, xalqыna, millяtinя gюstяrdiyi xidmяtinin dяyяrlяndirildiyinin шahidi ola bilir. Шяkidя Иcra Hakimiyyяtinin Baшчыsы vяzifяsinя ziyalыlar шяhяrinя layiq olan insan tяyin edilmiшdir. O, юlkя prezidentinin hяyata keчirdiyi kursun mahiyyяtini dяrindяn anlayыr, яdalяtinbяrqяrarыna can atыr, nahaqqыn haqqa yцk olmasыna imkan vermir. Bu keyfiyyяtlяr юlkяnin idarяolunma mяntiqinя vя eyni zamanda Elxan Usubovun qan yaddaшыna da uyьun gяlir. O, Azяrbaycanыn azadlыьы, suverenliyi uьrunda mцbarizя aparmыш, mцcadilя etmiш шяcяrя mяnsublarыndandыr. Шяki шяhяrindя ali mяqamda belя bir шяxsin yer almasы layiqlilяrin шeчilmяsini, tяqdimatыnы шяrtlяndirяn amillяrиn-
saylы tam orta mяktяblяrdя ali tяhsilli mцяllim kimi чalышыrlar. Onlar pedaqoji ictimaiyyяt tяrяfindяn nяzяrя vя praktik aspektli araшdыrmalarы ilя tanыnыrlar. Mцшafяrim mцяllimя Azяrbaycan Dюvlяt Пedaqoji Иnstitutunda ali tяhsil almышdыr. O, 1973-cц ildя riyaziyyat fakцltяsini bitirmiш-dir, ilk pedaqoji яmяk fяaliyyяtinя Ucar rayonunda baшlamыш, Шama-xыda vя Шяkidя mцяllimliyini davam etdirmiшdir. M. Яhmяdova Шяkinin Baltalы kяndindя vя Шяki шяhяr 7 saylы tam orta mяktяbdя mцяllim, Шяki шяhяr fizika-riyaziyyat vя hu-manitar tяmayцllц liseydя profil, son dюvrlяrdя isя tяlim-tяrbiyя iш-lяri цzrя direktor mцavini iшlяmiш-dir. Hazыrda sonda adычяkilяn vяzi-fя цzrя fяaliyyяtini davam etdirir. O, sяmяrяli fяaliyyяtinя gюrя "Baш mцяllim" kateqoriyasыna mцvafiq bilinmiшdir (sonuncu attestasiyanыn nяticяsi belя olmuшdur). Azяrbaycanыn elя bir ali mяktяbi yoxdur ki, onun dяrs dediyi gяnclяrdяn orada tяhsil alanы olmasыn. O, tяlяbkarlыьы ilя seчilяn insandыr: юvladlarыna qarшы da, шagirdlяrinя qarшы da belяdir! Tяsadцfц deyil ki, qыzы Aytяn orta mяktяbi qыzыl medalla, BDUnun tяtbiqi riyaziyyat fakцltяsini fяrqlяnmя diplomu ilя bitirmiшdir. M.M. Яhmяdova riyaziyyatыn tяdrisinin optimal modelinin iшlяnilmяsi ilя baьlы dяyяrli ideyalarыn mцяllifidir . Onun irяli sцrdцyц alqoritmlяшdirmя ilя baьlы ideya bir чox metodist alimlяr tяrяfindяn yцksяk dяyяrlяndirilmiшdir. Pedaqoqun fikrincя, riyaziyyatыn tяdrisinя inkiшaf oxlarы-funksiya, яdяd anlayышlarыnыn geniшlяndirilmяsi prosesi шagirdlяrin alqoritmik mяdяniyyяtinin inkiшaf etdirilmяsi ilя vahidin tяrяflяri kimi birlяшdirilmяlidir. O, bu ideyasыnы jurnal mяqalяlяri formasыnda hяmkarlarы ilя mцtяmadi шяkildя bюlцшmяyi zя-
rяngliyinя nail olur. O, чalышыr ki, Liseyin "Oxuyan cяmiyyяtin" struktur elementinя чevrilmяsinя юz tюhfяsini versin. Pedaqoji kollektivdя hяr bir шagirdя intellektual imkanlarыnы yюnяldяn pedaqoji tяsirlяrin olmasыnы vacib sayan Mцшafяrim mцяllimя яzmkarlыq nцmunяsi gюstяrmяyя чalышыr. Onun anlamыna gюrя, Liseyin mяzunlarы sevяrяk seчdiyi ixtisas qrupu цzrя imtahan vermяyя qeydsiz-шяrtsiz hazыrlaшmalыdыr. Liseyin profilinя uyьun hяr bir шagird digяr цmumtяhsil mяktяblяrinin yetirmяlяrinя nцmunя olmalыdыr. Шagirdlяrdя fяal vяtяndaш mюvqeyinin mяktяbdя formalaшdыrыlmalы olduьunu israrla sюylяyяn Яhmяdova hяr bir mцяllimi шяxsi nцmunя daшыyыcыsы kimi dяrk edir. Mцшafяrim Яhmяdovaya verilяn fяxri ada onun mцnasibяti: - Bu fяxri adы Шяkinin bцtцn mцяllimlяri ilя bюlцшцrяm. Mяn Шяki mцяllimlяrinin sыrasыnda olmaqdan qцrur duyuram. Яgяr bu sыrada olmasaydыm, bяlkя dя bu uьura sahib olmazdыm. Mяnя bu fяxri adы verяn юlkя Prezidentinя ailяm adыndan, юz adыmdan minnяtdarlыьыmы bildirirяm. Mяnim tяqdimatыmda яmяyi keчяn hяr bir шяxsя, xцsusяn Azяrbaycan Respublikasыnыn Tяhsil Naziri Mikayыl Cabbarova, шяkililяrin doьmasыna чevrilяn Elxan mцяllim Usubova, onun mцavini Zяrinя xanыm Cavadovaya vя Шяki шяhяr Tяhsil Шюbяsini dяyяrli mцdiri Sцdabяr xanыm Иsmayыlovaya razыlыьыmы bildirir, etimadlarыnы daha sanballы pedaqoji nяticяlяrimlя tяsdiqlяyяcяyimя inanmalarыnы istяyirяm. Liseyimizin bцtцn iшчilяrinя baшda direktor Fiргяt mцяllim Mяmmяdov olmaqla, mяnim uьurlu fяaliyyяtimin imkan daшыyыcыlarы olduqlarыna gюrя sяmimi dilяklяrimi yюnяldirяm, Allah onlarы qorusun!
Layihяnin яsas mяqsяdi: - Kяnd yerlяrindя yoxsulluьun azaldыlmasыna kюmяk
Kreditin mцddяti: - Birgя borcalanlara - 24 ayadяk; - Fiziki vя Hцquqi шяxslяrя, Kredit Иttifaqlarыna - 36 Gцzяшt mцddяti: - 24 aylыq kreditlяrdя 12 ayadяk; - 36 aylыq kreditlяrdя 18 ayadяk; - Gцzяшt mцddяtindя yalnыz faizlяrin юdяniшi tяmin Kreditin faizi: - Birgя borcalanlara, fermerlяrя vя hцquqi шяxslяrя - illik - Kredit Иttifaqlarыna - illik 10%.
Kreditin tяminatы: - Birgя borcalanlara - qrup цzvlяrinin qarшыlыqlы zaminliyi ilя; - Fermerlяrя (fiziki шяxslяrя) vя SИB цzvlяrinя: a) Kredit - 5000 manatadяk olduqda 2 шяxsin zaminliyi ilя; b) Kredit - 5000 manatdan yuxarы olduqda isя girovla tяmin edilmяlidir. Kreditin digяr шяrtlяri: - Birgя borcalanlara tяlяblяr: a) sayы яn azы 3 nяfяr olmalы, o cцmlяdяn яn azы 30%-i qadыnlardan ibarяt olmalы; b) sadя pul dюvriyyяsi proqnozu. - Fermerlяrя (fiziki шяxs) vя SИB цzvlяrinя tяlяblяr: a) 5000 manadяk kreditlяr цчцn sadя pul dюvriyyяsi proqnozu; b) Girov tяmin edilяn kreditlяr цчцn biznes plan tяqdim olunmalыdыr. - Hцquqi шяxslяrя tяlяblяr: a) Biznes plan; b) Balans vя digяr maliyyя hesabatlarы; c) Kredit цчцn gяlяcяk planlar. Цnvanlarыmыz: Baш ofis - AZ1006, Bakы шяhяri, Qяdirli kцчяsi, 125. Telefon: (012) 510-45-83; (012) 498-78-34; (012) 497-50-75. Вeb цnvan: www.aqrarkredit.az E-mail : aqrarkredit@aqrarkredit.az, aqrarkredit@gmail.com. Шяki filialы: - AZ5500, Шяki шяhяri, 31-ci rayon, 20 Yanvar kцчяsi, 6. Яlaqя telefonlarы: (02424) 4-01-74, 4-26-12. "Aqrarkredit" Sяhmdar Kredit Tяшkilatыnыn Шяki filиalыnda kredit mцtяxяssisi цzrя vakant yer elan olunur. (Azяrbaycan Dюvlяt Universitetlяrindя iqtisadiyyat vя maliyyя-kredit ixtisaslarы цzrя tam ali tяhsil almыш 25-35 yaшы olan шяxslяr tяlяb olunur.)
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 13
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
Илщам АББАСОВ,
Ядлиййя Назирлийи Ядлиййя Академийасынын проректору, щцгуг цзря фялсяфя доктору, баш ядлиййя мцшавири, прокурорлуьун фяхри ишчиси, Азярбайъан Jurnalistlяr Birliyinin цzvц Иш gцnцnцn birinci yarыsы idi. Adяtim цzrя, rayon prokurorluьuna daxil olan sяnяdlяrlя tanыш olub mцvafiq dяrkяnarlar qoymaqla, onlarы icraya yюnяldirdim. Prokurorluьa daxil olan mяlumatlarыn birindя gюstяrilirdi ki, kolxozda qabaqcыl kolxozчular цчцn ayrыlmыш hяdiyyяlяr paylandыqdan sonra, hяdiyyяlяrin qarшыsыndakы onlarыn dяyяrini gюstяrяn rяqяmlяr saxdakarlыq yolu ilя dяyiшdirilяrяk artыrыlmыш, bu yolla mцkafat fondundan kцlli miqdarda vяsait kolxozun bir qrup, birinci nюvbяdя kolxoz idarя heyяtinin sяdri, baш mцhasibi vя daha bir шяxs vasitяsi ilя mяnimsяnilmiшdir. Sovetlяr dюvrцnцn cinayяt qanunvericiliyinя яsasяn 1961ci ilin pul miqyasыna gюrя 2500 rubldan 10 000 rubladяk kцlli miqdar, 10 000 rubldan artыq isя xцsusi ilя kцlli miqdar hesab edilir, xцsusi ilя kцlli miqdarda dюvlяt vя ya ictimai яmlakыn qulluq mюvqeyindяn sui-istifadя edilmяklя mяnimsяnilmяsi cinayяt iшlяrinя respublika Ali Mяhkяmяsinin birinci inistansiya kollegiyasы tяrяfindяn baxыlыrdы. Onu da qeyd edim ki, сovetlяr dюnяmindя imzasыz mяlumatlara da baxыlmasы mяcburi idi. Иmzasыz mяlumatda gюstяrilяn kolxoz iri pambыqчыlыq tяsяrцffatы idi. Rayon partiya komitяsinin birinci katibi ilя, onsuz da "sяrin" olan mцnasibяtimi daha da gяrginlяшdirmяmяk mяqsяdi ilя imzasыz mяlumatы yoxlanыlmasы цчцn rayon aqrar-sяnaye birliyinя gюndяrdim. Oxucuya aydыn olsun deyя, izah edirяm ki, сovetlяr dюnяmindя bцtцn kolxoz vя sovxozlar, bir sюzlя kяnd tяsяrцffatы istehsalы mцяssisяlяri vя kяnd tяsяrцffatы ilя baьlы olan bцtцn tяsяrцffatlar rayon aqrar-sяnaye birliyinя tabe idi. Tяxminяn 20-25 gцndяn sonra rayon aqrar-sяnaye birliyindяn prokurorluьun hяmin mяktubuna mцvafiq cavab mяktubu gяldi vя cavab mяktubuna bir sыra sяnяdlяr dя яlavя edilmiшdi. Mяktubdan aydыn oldu ki, qabaqcыl kolxozчular цчцn hяdiyyя kimi paylanmыш bir sыra яшyalar, mяsяlяn, rяngli televizor, Yapon istehsalы olan baш юrtцyц vя s. hяdiyyяlяr cяdvяl цzrя paylandыqdan sonra, hяdiyyяlяrin qarшыsыndakы rяqяmlяrdя saxdakarlыq edilmiш, yяni rяqяmlяr artыrыlmыш, hяmчinin, cяdvяlin yekun mяblяьi dя artыrыlmaqla, hяdiyyяlяrin faktiki qiymяti ilя artыrыlmыш qiymяt arasыndakы fяrq dя mяnimsяnilmiшdir. Bir sюzlя, hяmin cяdvяl цzrя kцlli miqdarda nяьd pul hesabdan qanunsuz silinmяklя mяnimsяnilmiшdir. Hяmin vaxt prokurorluьun yeganя mцstяntiqi baшqa rayonda uzun mцddяtli ezamiyyяtdя olduьundan vя bцtцn iш yцkц prokuror kюmяkчisinin цzяrinя dцшdцyцndяn materialы yoxlanыlыb, tяdbir gюrцlmяsi цчцn rayon daxili iшlяr шюbяsinя (indiki polis шюbяsinя - И.A) gюndяrdim. Rayonun tяsяrrцfatlarыnda pambыq yыьыmыna qыzьыn hazыrlыq gedirdi. Avqust ayыnыn son gцnlяri idi. Nahar fasilяsinя az qalmышdы.
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
Bu zaman prokurorluьun katibi daxili telefonla mяnя mяlumat verdi ki, rayon daxili iшlяr шюbяsinin bir яmяkdaшы qяbulunuza gяlmяk istяyir. Dedim gяlsin. Polis iшчisi otaьыma daxil olanda ona oturmaq цчцn yer gюstяrdim. Hяmin яmяkdaш mяn gюstяrdiyim yerdя oturdu. Hiss etdim ki, polis яmяkdaшы yaman pяrtdir, sifяti sanki qыzarmышdы. Polis яmяkdaшы nisbяtяn yaшlы vя tяcrцbяli, xaraktercя abыrlы шяxs idi. Mяn onu da hiss etdim ki, yanыma gяlяn polis яmяkdaшы, bir nюv doluxsunmuшdu. Polis яmяkdaшы gюstяrdiyim yerdя яylяшdirdikdяn sonra dedim: - Eшidirяm sizi. Polis яmяkdaшы mяnim bu sюzцmdяn sonra sanki bir az цrяklяndi vя dedi: - Yoldaш prokuror, kolxozda mцkafat pullarыnыn mяnimsяnilmяsi faktы цzrя rayon daxili iшlяr шюbяsinя gюndяrilmiш materialыn yoxlanыlmasыnы шюbя rяisi mяnя hяvalя etmiшdir. Bu haqda rayon
ya digяr vяzifяli шяxslяr bildirirdilяr. Buna baxmayaraq, kolxozun mцhasibat iшчisindяn bir daha soruшdum ki, idarяdя kim var? Hяmin iшчi bildirdi ki, idarяdя heч kяs yoxdu tяk mяnяm, iшчilяr, adяtяn, axшamlar gяlir, - dedi. Soruшdum ki, mцhasib otaьыnыn aчarы sяndя varmы? Hяmin iшчi dedi ki, яlbяttdя var, biz otaqda beш nяfяr otururuq. Bu mяlumatы aldыqdan sonra hяmin iшчiyя dedim ki, keч otaьыnыza, biz dя gяlirik. Mцhasibat iшчisi xidmяti otaьыna keчdikdяn sonra mяn vя polis яmяkdaшы da otaьa keчdik. Burada aydыn oldu ki, otaq geniш olmaqla, otaqda hяqiqяtяn beш nяfяr oturur, otaqda bir neчя dяmir шkaf da vardы. Hяmin iшчidяn soruшdum ki, юtяn ilin mцhasibat sяnяdlяri haradadы. Mцhasibat iшчisi cavab verdi ki, юtяn ilin mцhasibat sяnяdlяri otaьыn yuxarы tяrяfindя qoyulmuш metal шkafda saxlanыlыr. Mяn юzцmlя prokurorluьun surquч mюhцrцnц, plastilin vя tяxminяn, 25-30 sm metr uzunluьunda nazik
xidmяti otaьыna daxil olmasы ilя чыxmasы bir oldu vя mяnя dedi ki, buyurun, yoldaш prokuror, birinci katib sizi gюzlяyir. Otaьa daxil olanda birinci katib mяnimlя gюrцшцb, oturmaq цчцn yer gюstяrdi. O яvvяlcяn halяhval tutdu, iшlяrin vяziyyяtini soruшdu. Cavab verdim ki, iшlяrimiz qaydasыnda gedir, bir az havalar isdidir, neylяmяk olar, pambыq rayonu цчцn bu istilяr xarakterikdi. Bundan sonra birinci katib dedi: - Yoldaш prokuror, eшitmiшяm, kolxoz idarя heyяtinin sяdri yekяbaшlыq edib, polis яmяkdaшыnыn tяlяb etdiyi sяnяdi vermяyib. Siz isя юzцnцz kolxoza gedib, юtяn ilin mцhasibat sяnяdlяrini saxlanыlan seyfi mюhцrlяmisiniz. Sizdяn xahiш edirяm hяmin mяsяlяni qaydasыna qoyun, bu mяsяlя rayon цчцn dя pisdir, rayon "dilя-diшя" dцшя bilяr. Bayaq sяdrin юzц qяbuluma gяlmiшdi, sяhvini baшa dцшцb, peшman olub, siz dя xahiш edirяm ona kюmяk edin, rayonumuz respublikada biabыr olmasыn.
сящ.13 юzцmlя aparasы deyilяm. Mяndяn sonra niyя baшqa prokuror desin ki, cinayяt faktы tяsdiq olunduьu halda niyя bu material цzrя cinayяt iшi baшlanmsы яsassыz rяdd edilib. Hяmin prokurorun da ixtiyarы var ki, bu material цzrя cinayяt iшi baшlayыb istintaq aparsыn. Niyя mяn aчыq cinayяt faktыna bilя-bilя gюz yummalыyam. Bunun ayrы yolu yoxdur. Belя deyяndя katib dedi ki, axы, milis шюbяsinin rяisi bunun yolu var, - deyir. Bu zaman mяn яlavя etdim: - Rяisin nя vecinя, yeni rayonda milis rяisi vяzifяsinя tяyin edilmяsini gюzlяyir, sizdяn dя partiya xasiyyяtnamяsini alыb. Bura gяlmяmiшdяn bir az яvvяl mяn rяislя telefonla danышdыm. Иndi yerindя olmalыdыr. Mяslяhяtdirsя, чaьыrыn gяlsin, desin gюrяk hansы yolu nяzяrdя tutur. Belя deyяndя katib tez sюhbяti baшqa sяmtя yюnяtmяyя чalышdы, yalnыz bunu dedi: - Ehtiyac yoxdu, rяisin
Mцkafat pullarыnыn mяnimsяnilmяsi (novella)
aqrar-sяnaye birliyi tяrяfindяn aparыlmыш yoxlama vaxtы qabaqcыl kolxozчular цчцn ayrыlmыш mцkafatlarыn paylanыlmasы haqda cяdvяldя sonradan saxtakarlыq edilяrяk mцkafat цчцn ayrыlmыш mallarыn qiymяtlяrinin artыrыlmasы yolu ilя kцlli miqdarda ictimai яmlakыn oьurlanmasы faktы tяsdiq olunduьundan bu gцn mцkafatыn paylanыlmasы cяdvяli vя digяr sяnяdlяrin яslini gюtцrmяk цчцn kolxoza getmiшdim. Lakin kolxoz idarя heyяtinin sяdri mяni oradan qovdu vя dedi ki, sяnя heч bir sяnяd vermiyяcяyяm, mяnim yanыmda baш mцhasibя dя heч bir sяnяd vermяmяyi tapшыrdы. Polis яmяkdaшы kolxoz idarя heyяti sяdrinin bundan sonra rayon mяrkяzinя getdiyini bildirdi. Doьrusu, polis яmяkdaшыnыn bu mяlumatы mяnя dя pis tяsir etdi. Ona gюrя dя prokurorluьun sцrцcцsцnц чaьыrыb hяmin kolxoza gedяcяyimizi bildirdim. Maшыn hazыr olduqdan sonra polis яmяkdaшыna birlikdя hяmin kolxoza gedяcяyimizi bildirdim. Юzцm xidmяti avtomaшыnda sцrцcцnцn yanыnda oturdum, polis яmяkdaшыna isя arxa oturacaqda oturmasыnы tяklif etdim. Biz kolxoz idarя heyяtinin binasыna чatdыqda artыq nahar fasilяsi idi. Kolxoz idarя heyяtinin binasыnda yalnыz bir nяfяr - mцhasibat iшчisi vardы. Mяn maшыndan dцшяn kimi hяmin mцhasibat iшчisi maшыna yaxыnlaшdы vя mяnя: "Yoldaш prokuror, xoш gяlmisiniz". Dedim ki, burdan "Xoш gяlmisiniz", - deyirsiniz, burdan da mяnim gюndяrdiyim polis яmяkdaшыnы qovursunuz. Mцhasibat iшчisi dedi ki, mяn bu vяzifяyя 2 gцn bundan яvvяl tяyin olunmuшam, polis яmяkdaшыnы da mяn qovmamышam, polis яmяkdaшы gяlяndя sяdr burada idi, nя barяdя danышыblar, mяn bilmяdim, amma onu bildim ki, polis яmяkdaшы юtяn ilя dair hansыsa sяnяdi istяyirdi, sяdr mяnя dя tapшыrdы ki, onun icazяsi olmadan heч kяsя bir vяrяqя dя olsa sяnяd vermяyin. Mцhasibat iшчisi dedi ki, mяn bilяni, sяdr rayon mяrkяzinя getdi. Adяtяn, pambыqчыlыq rayonlarыnda kolxoz idarя heyяtinin iшчilяri axшamlar idarя heyяtinin binasыna gяlirdilяr. Belя ki, kolxozun pambыqчыlыq briqadirlяri pambыq sahяsindяn qayыtdыqdan sonra axшamlar idarя binasыna gяlir, sяdrя gцn яrzindя gюцrdцklяri iш barяsindя mяlumat verir, kolxoz idarя heyяtinin sяdrindяn vя digяr vяzifяli шяxslяrdяn nюvbяti gцn цчцn mцvafiq tapшыrыqlar alыr, xidmяti iшlя яlaqяdar ehtiyaclarыnы kolxoz idarя heyяtinin sяdrinя vя
kяndir dя gюtцrmцшdцm. Mцhasibat iшчisinin bu mяlumatыndan sonra юtяn ilin mцhasibat sяnяdlяri saxlanыlan dяmir seyfin hяr iki qapыsыnыn hяlqяsindяn hяmиn nazik kяndiri (ipi - И.A.) keчirmяklя, юzцmlя apardыьыm plastirinlя kяndiri seyfin qapsыna yapышdыrdыm vя цstцndяn dя prokurorluьun surquч mюhrцnц dя vurdum. Bundan sonra mцhasibat iшчisinя dedim: - Sяdrя deyяrsяn, prokuror юzц gяlmiшdi, юtяn ilin mцhasibat sяnяdlяri saxlanыlan шkafы da o, mюhцrlяmiшdir, prokurorun icazяsi olmadan hяmin seyfi heч kimin aчmaьa ixtiyarы yoxdu. Bundan sonra polis яmяkdaшыnы da gюtцrцb rayon prokurorluьuna qayыtdыm. Kabinetimя keчdikdяn sonra polis яmяkdaшы dedi: - Yoldaш prokuror, Allah sizя kюmяk olsun, sяdr mяnя, hяtta, aьыr sюz dя dedi, lakin mяn vяziyyяti daha da gяrginlяшdirmяmяk цчцn sizя demяdim, amma lap yaxшы elяdiniz. Mяn soruшdum ki, siz bu vяziyyяti rayon daxili iшlяr шюbяsinя mяruzя elяmisinizmi? Polis яmяkdaшы dedi: - Xeyir, yoldaш prokuror, mяn bu hadisяni rяisя demяmiшdim, rяisя demяyin dя mяnasы yox idi. Яvvяla, rяis sizin kimi hяrяkяt edя bilmяzdi, sonrasы da rяis yol цstцndяdi, yeni rayona milis шюbяsinin rяisi vяzifяsinя lap bu yaxыnlarda tяyin edilmяsini gюzlяyir, rayon partiya komitяsindяn dя partiya xasiyyяtnamяsini almышdыr, o heч vaxt bu яrяfяdя birinci katiblя mцnasibяtini pozmaq istяmяz. Polis яmяkdaшыnыn bu obyektiv mяlumatы mяni qane etsя dя, ona dedim ki, siz vяziyyяti olduьu kimi rяisя mяruzя etmяlisiniz. Polis iшчisi baш цstя deyib, dяri qovluьunu da gюtцrцb getdi. Иш vaxtыnыn sonuna yaxыn rayon partiya komitяsinin birinci katibi ilя birbaшa olan telefon aparatы zяng чaldы. Birinci katiblя salamlaшdыqdan sonra dedi: - Yoldaш prokuror, nя iшlя mяшqulsunuz? Cavab verdim ki, cari iшlяrlя mяшqulam. Bundan sonra birinci kaitb dedi: - Yoldaш prokuror, xahiш edirяm, rayon partiya komitяsinя gяlяsiniz. Rayon partiya komitяsinя чatanda birinci katibin gюzlяmя otaьыnda, texniki katibdяn baшqa, heч kяsin olmadыьыnы gюrdцm. Texniki katibя dedim ki, prokurorun gяlmяyini birinci katibя mяruzя etsin. Texniki katibin birinci katibin
Birinci katibin bu mяlumatыndan sonra dedim: - Yoldaш birinci katib, sizя dцz mяlumat vermяyiblяr. Sяdr polis яmяkdaшыna nяin ki, tяlяb etdiyi sяnяdlяri vermяkdяn imtina edib, hяtta, polis яmяkdaшыnы idarяdяn qovub vя mцhasibat iшчisinя heч bir sяnяd vermяmяyi tapшыrыb. Яvvяla, mцkafat цчцn ayrыlmыш mallar qabaqcыl kolxoz цzvlяrinя imza etdirilib, paylandыqdan sonra adlarы qarшыsыndakы mяblяьlяri artыrыlыb, bu yolla artыqlыq yaratmaqla, kцlli miqdar kolxoz vяsaitini mяnimsяnilmяsi faktы rayon aqrar-sяnaye birliyi tяrяfindяn aparыlmыш yoxlama zamanы da tяsdiq olunub. Polis яmяkdaшы da, qanuna mцvafiq olaraq, hяmin faktы tяsdiq edяn ilkin sяnяdlяri - qabaqcыl kolxoz цzvlяrinя mцkafatlarыn paylanmasы haqqыnda sяnяdin яslini vя digяr sяnяdlяri gюtцrmяk цчцn kolxoz idarя heyяtinя getmiш, sяdir isя nяin ki, polis яmяkdaшыnыn tяlяb etdiyi sяnяdi vermiш, baшqa sюzlя, polis яmяkdaшыnы qanuni fяaliyyяtinя mane olmuш, hяlя bu azmыш kimi, polis яmяkdaшыnы idarяdяn dя qovmuшdur. Onu da яlavя etdim ki, polis яmяkdaшы ora юzbaшыna getmяmiш, o, rayon prokurorunun tapшыrыьы яsasыnda, baшqa sюzlя, qanunun tяlяbinin icrasы ilя яlaqяdar ora getmiшdir. Bu mяlumatdan sonra, onu da яlavя etdim ki, kolxoz idarя heyяtinin sяdri, яslindя, rayon prokurorunu oradan qovmuшdur. Mяn buna belя qiymяt verirяm. Mяnim bu mяlumatыmdan sonra rayon partiya komitяsinin birinci katibi dedi ki, bilirsiniz, belя faktыn aшkar olunmasы rayon цчцn dя yaxшы deyildir, respublikada "dilя-diшя" dцшяrik, pambыq yыьыmы яrяfяsindя belя faktыn aшkar olunmasы pambыq yыьыmы kanpaniyasыna pis tяsir edяr, camaatыn яli iшdяn soyuya bilяr. Dedim ki, dцz adamыn яli niyя iшdяn soyumalыdыr, qoy cinayяti tюrяdяnlяr narahat olsunlar. Katib sюzцnя davam edяrяk dedi: - Bilirsяn, yoldaш prokuror, sizin dя konstitusion mцddяtinizin bitmяsi yaxыnlaшыr. Sizя dя rayon partiya komitяsi partiya xasiyyяtnamяsi vermяlidir (Sovetlяr dюnяmindя rayon (шяhяr) prokurorlarы beш il mцddяtinя tяyin edilir vя bu mцddяt Konstitusiya ilя mцяyyяn edilirdi - И.A.). Ona gюrя xahiш edirяm bu faktы yoluna qoyasыnыz, rayonumuz respublikada pis siyahыya dцшmяsin. Birinci katibin bu sюzцndяn sonra dedim: - Яvvяla, mяn baшqa rayona dяyiшilяndя bu sяnяdlяri
sяviyyяsi odur. Birinci katiblя olan sюhbяtimiz burada baшa чatdы. Birinci katiblя saьollaшыb iш yerimя qayыtdыm. Prokurorluьa чatan kimi daxili telefonumla milis rяisi ilя danышdыm. Ona dedim: - Birinci katib mцkafat pullarыnыn mяnimsяnilmяsi ilя яlaqяdar mяni indicя чaьыrmышdы. Sяn bilirsяn ki, rayon daxili iшlяr шюbяsinin iшчisini kolxoz sяdri idarяdяn qovub, qanuni fяaliyyяtini yerinя yetirmяsinя mane olub. Birinci katib bu mяsяlяni "yoluna qoymaьы" xahiш edirdi. Mяn isя dedim ki, fakt tяsdiqini tapыb, cinayяt iшi baшlanыb, istintaq aparыlmalыdыr. Lakin birinci katib sюhbяtin gediшindя bildirdi ki, siz hяmin mяsяlяni yoluna qoymaьыn variantыnы bilirsiniz. Xahiш edirяm hяmin yolu mяnя dя deyin gюrцm, siz nяyi nяzяrdя tutmusunuz. Belя deyяndя hiss etdim ki, rяisin sяsi bir qяdяr dяyiшdi. Rяis birinci katibя yalnыz material цzrя cinayяt iшi baшlanыb istintaq aparыlmasыnыn lazыm olduьunu demяsini gюstяrdi. Lakin mяn sюhbяti davam etdirmяmяk mяqsяdi ilя rяisя dedim: - Xahiш edirяm, hяmin materialы mяnim adыma rяsmi gюndяrin. Material prokurorluьa daxil olan kimi fakt цzrя cinayяt iшi baшlayыb, istintaq aparыlmasы цчцn rayon daxili iшlяr шюbяsinin mцstяntiqinя gюndяrdim. Ишin istintaqы zamanы ictimai яmlakыn mяnimsяnilmяsi haqda яlavя faktlar da aшkarlandы vя buna gюrя iшin istintaqы uzandы. Rayon partiya tяшkilatыnыn nюvbяti konfransыnda rayon partiya komitяsinin birinci katibi vяzifяsinя seчilmяdi, baшqa rayona, nisbяtяn kiчik vяzifяyя, gюndяrildi. Mяn isя ondan яvvяl baшqa bir rayona yeni konstitusiya mцddяtinя prokuror vяzifяsinя tяyin edildim. Sonradan mяnя mяlum oldu ki, cinayяt iшi iri hяcmli vя чoxepizodlu olduьuna gюrя iшin istintaqыnы respublika Prokuroru yanыnda mцhцm iшlяr цzrя mцstяntiq aparmalы olub, iшin istintaqы tamamlanыb vя cinayяt iшi kolxozun bir qrup vяzifяli шяxsi barяdя baxыlmasы цчцn respublika Ali Mяhkяmяsinя gюndяrilib. Иstintaq zamanы kolxozun bir qrup vяzifяli шяxsinin cinayяt яlaqяsinя girяrяk, kolxozun xцsusilя kцlli miqdarda (10 000 manatdan yuxarы - И.A.) vяsaitini mяnimsяmяlяri mцяyyяn edilmiшdir. Tяbii ki, mцkafat pullarыnыn mяnimsяnilmяsi dя hяmin шяxslяrя elan edilmiш ittihama daxil idi...
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 14
сящ.14
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
ШЯКИ СТАТИСТИКАНЫН ЭЮЗЦ ИЛЯ Elшяn HЯШИМОВ,
Шяki Statistika idarяsinin aparыcы mяslяhяtcisi
...яhaliyя gюstяrilяn pullu xidmяtlяr vя iaшя dюvriyyяsi Respublika яhalisininя gюstяrilяn xidmяtlяrin icяrisindя pullu xidmяtlяrin xцsusi yeri vardыr. Bu sahя юлкямиздя daima inkiшaf etdirilir onun keyfiyyяti yaxшыlaшdыrыlыr. Шяkiдя дя сюзцэедян sahя dinamik inkiшaf etmяkdяdir.
2013-ъц ил Шякинин танынмыш мцяллимляриндян олмуш Hцseyn Rяsulovун 90 иллик йубилейидир Hцseyn Bяxtiyar oglu Rяsulov 1923-cц ildя Sяki sяhяrindя anadan olmuшdur. Orta mяktяbi bitirяn ili Bюyцk Vяtяn muharibяsi baшlamiшdir vя Hцseyn Rяsulov да bir чox yaшidlari kimi kюnцllц olaraq cяbhяyя yollanmisdir. Mцharibя illяrindя o, azяrbaycanlыlardan tяшkil olunmuш 416-cы Таганрог Дiviziyaсыnin tяrkibindя алман фашистляриня гаршы dюyuшlяrdя istirak etmisdir. 1943-cц ildя agir yaralanaraq bir qolunu itirmis vя arxa cяbhяyя qayыtmышdыr. 1943-45-ci illяrdя Mцяllimlяr Иnstituтуnu bitirmiш Hцseyn Rяsulov hяyatыnыn sonuna kimi mцяllimlik fяaliyyяti ilя mяшgul olmuш, Азярбайъан дили вя яdяbiyyatы mцяllimi kimi hяmkarlarы arasыnda bюyцk nцfuz qazanmыsdыr. Шagirdlяrя vяtяnpяrvяrlik hisslяrinin aшыlanmasыnda mяqsяdyюnlц islяr aparан, ана дилимизи инъяликляриня гядяр эянъ нясля хйрядян Hцсейн Rяsulov otuz bes ilя yaxin tяhsi sahяsindя fяaliyyяt gostяrmiшdir. О, uzun illяr Шяki шящяр 10 saylы орта mяktяbin direktoru vяzifяsindя чalышmыш, сонралар ися 12 il Шяki tяhsil шюbяsinin mцdiri ишлямишдир. Dяfяlяrlя rayon vя sяhяr sovetlяrinя deputat seчilmiш, Azяrbaycan mцяllimlяrinin qurultaylarыnda Шяki mцяllimlяrini tяmsil etmiшdir. Щцсейн мцяллим sюzun hяqiqi mяnasыnda яsil mцяllim idi. Щяr yerdя vя hяr iшdя nцmunя olmaq onun hяyat tяrzi olmuш, ona gorя dя дярс дедийи шagirdlяrin вя ишлядийи коллективлярин sevimliня чеврилмиш vя bu gцnя qяdяr дя onu vaxtы ilя таныйан insanlar бюйцк mяhяbbяtlя xatыrlayыrлар. Щцсейн Рясулов ozцnц hяmiшя ictimai-siyasi iшlяrin axarыnda gюrцrдц. О, пedagogi biliklяr yayan Xalq Unvesitetinin rektoru, Xalq mяhkяmяsinin iclasчыsы, "Qaygы" cяmiyyяtinin шяhяr tяшkilatыnыn sяdri kimi ictimai vяzifяlяrdя чalыsmыsdыr. Hцсейн мцяллимин яmяyi Dюvlяt tяrяfindяn йцксяк qiymяtlяndirilmiш, о, Азярбайъан Рespublikaсыnыn "Яmяkdar mцяllimi" vя "Qabaqчыl maarif xadimi" kimi fяxri adlarа лайиг эюрцлмцш, "Яmяkdя igidliyя gюrя" vя "Torpagыn mцdafiяsi ugrunda" medallari ilя tяltиf olunmuшdur. Hцсейн Rяsulov bяdii yaradыcыlыqla da mяsgul olmusdur. O, bir sыra шeиrlяrin, hekayя vя bяdii яsяrlяrin mцяllifidir. Yaxыn dostu L.Hяsяnovla birlikdя yazdыgы "Bagisla mяni яzizim" adlы яsяri Шяki Дювлят Драм Тeatrыnыn sяhnяsindя tamasaya qoyulmusdur. Hцсейн Rяsulovun bir insan vя bir mцяllim kimi яziz xatirяsi onu taniyanlarыn йаддашында uzun mцddяt qalacaqdыr. Аллащ она рящмят елясин.
Алмаз ГЕЙСЯР ГЫЗЫ,
“Мянявиййатымызын мемарлары” китабынын мцяллифи
Яhaliyя gюstяrilяn pullu xidmяtlяrin nюvцnцn inkiшaf etdirilmяsi vя keyfiyyяtinin yaxшыlaшdыrыlmasы mяsяlяlяrinя dюvlяt qayьыsыnыn artmasы ilя яlaqяdar Шяki rayonunda 2012-ci ilin 9 ayыna nisbяtяn 2013-cц ilin 9 ayыnda яhaliyя gюstяrilяn pullu xidmяt vя iaшя dюvriyyяsinin hяcmi xeyli artmышdыr Belя ki, 2013-cц ilin 9 ayыnda rayon цzrя pullu xidmяtin hяcmi 49238.5 min manat olmuшdur. Bu da 2012-ci ilin mцvafiq dюvrц ilя mцqayisяdя яhaliyя 3364.2 min manat vя ya 7.3 faiz чox pullu xidmяt gюstяrilmiшdir. 2013-cц ilin 9 ayыnda pullu xidmяtlяrin hяcminin faktiki qiymяtlяrlя artыm tempi 106.9 faizi tяшkil etmiшdir. Respublika цzrя pullu xidmяtin цmumi hяcmindя Шяki rayonunun xцsusi чяkisi 1.10 faiz tяшkil etmiшdir. 2013-cц ilin 9 ayыnda rayon цzrя mяiшяt xidmяtinin hяcmi 4405.6 min manat olmuшdur ki, bu da 2012ci ilin mцvafiq dюvrц sяviyyяsindяn 116.4 min manat vя ya 2.7 faiz чoxdur. Rayonun pullu xidmяtinin цmumi hяcmindя mяiшяt xidmяtinin xцsusi чяkisi 8.9 faiz tяшkil edir. Respublika цzrя mяiшяt xidmяtinin цmumi hяcmindя rayonun mяiшяt xidmяtinin xцsusi чяkisi 0.8 faiz tяшkil etmiшdir. Mяiшяt xidmяtinin hяcmi faktiki qiymяtlяrlя 102.7 faiz tяшkil etmiшdir. 2013-cц ilin 9 ayыnda rayon цzrя iaшя dюvriyyяsinin hяcmi 1833.5 min manat olmuшdur ki, bu da 2012-ci ilin mцvafiq dюvrц цzrя iaшя dюvriyyяsinin hяcmindяn 167.1 min manat vя ya 10.0 faiz чox olmaqla iaшя dюvriyyяsinin hяcmi art-
Дилшад ИЛЙАСОВА,
Шяki Statistika idarяsinin aparыcы mяslяhяtcisi Azяrbaycan цчцn bu gцn яn mцhцm mяqsяdlяrdяn biri iqtisadiyyatыn neftdяn asыlыlыьыnы aradan qaldыrmaq vя iqtisadi inkiшafыn kяnd yerlяrinя daha чox yayыlmasыnы tяmin etmяkdir. Azяrbaycan iqtisadiyyatыnda kяnd tяsяrrцfatы neft vя tikinti sahяlяrindяn sonra цчцncц яn iri sahя olmaqla iш yerlяri ilя tяminatda яn bюyцk pay sahibidir. Eyni zamanda bu sahя hяm dя kяnd yerlяrindя yoxsulluьun azaldыlmasыna яsaslы tяsir edяn sahяdir. 1995-ci ildяn uьurla hяyata keчirilяn aqrar islahatlar nяticяsindя юlkя iqtisadiyyatыnda bazar mцnasibяtlяrinin qurulmasыna, torpaq vя яmlakdan sяmяrяli istifadя edilmяsi, aqrar bюlmяnin sahя strukturunun tяkmillяшdirilmяsi, sahibkarlыьыn formalaшmasыna, kяndin simasыnыnыn dяyiшdirilmяsinя ciddi tяsir gюstяrmiшdir. Kяnd tяsяrrцfatыnыn sosial vя sahяvi tяrkibindя яsaslы dяyiшikliklяr baш vermiшdir. Иri tяsяrrцfat formalarыnыn яvяzindя mцxtяlif mяnsubiyyяtli чoxsaylы tяsяrrцfat subyektlяri yaradыlmыш, geniш miqyaslы юzяllяшdirmя siyasяtinя uyьun olaraq, kяnd tяsяrrцfatыna yararlы torpaq sahяlяri, mal-qara, istehsal vя qeyri-istehsal obyektlяri, kяnd tяsяrrцfatы texnikasы цzяrindя dюvlяt mцlkiyyяt formasы fяrdi (шяxsi) mцlkiyyяtlя яvяz edil-
2013 cц ilin илк доггуз ayыnda Шяki rayonu цzrя... mышdыr. 2013-cц ilin 9 ayыnda iaшя dюvriyyяsinin faktiki qiymяtlяrlя artыm tempi 105.9 faiz tяшkil etmiшdir. Respublika цzrя iaшя dюvriyyяsinin цmumi hяcmindя rayonun iaшя dюvriyyяsinin xцsusi чяkisi 0.34 faiz tяшkil etmiшdir.
...ticarяtin vяziyyяti Шяki яn qяdim sяnatkarlыq diyarы olmaqla, hяm dя Azяrbaycan Respublikasыnыn яn iri ticarяt mяrkяzlяrindяn biridir. Azяrbaycan Respublikasыnda olduьu kimi Шяkidя dя ticarяt fяaliyyяti ilя mяшьul olan hцquqi шяxslяrin vя hцquqi шяxs yaratmadan fiziki шыxslяrin sayы durmadan artmaqda davam edir. 01 yanvar 2013-cц ildя Шяki rayonu яrazisindя 50 ticarяt mцяssisяlяri vя 1108 fiziki шяxs ticarяt fяaliyyяti gюstяrmiшdir ki, bunlardanda 48 fiziki шяxs online цsulu ilя seчmя qaydada hesabat tяqdim edirlяr. Hяmчinin, Шяki rayon яrazisindя 1 bazar vя 1 yarmarka fяaliyyяt gюstяrir ki, bazar яrazisindя 500, yarmarka яrazisindя isя 230 satыш yeri mюvcuddur. 2013-cц ilin 9 ayыnda rayon цzrя pяrakяndя яmtяя dюvriyyяsinin hяcmi 195714.5 min manat olmuшdur. 2012-ci ilin mцvafiq dюvrцndя hяmin gюstяrici 189022.6 min manat tяшkil etmiшdir. 2013-cц ilin 9 ayы цzrя pяrakяndя яmtяя dюvriyyяsinin hяcmi faktiki qiymяtlяrlя яvvяlki ilin mцvafiq dюvrцnя nisbяtяn 103.5 faiz tяшkil edir. Adam baшыna dцшяn яmtяя dюvriyyяsinin hяcmi 1076.9 manat olmuшdur. Яmtяя dюvriyyяsinin hяcmindя яrzaq mяhsullarinin xцsusi чяkisi 55,9 faiz qeyri яrzaq mяhsullarыnыn xцsusi чяkisi isя 44,1 faiz tяшkil edir. Pяrakяndя ticarяt dюvriyyяsinin hяcmindя яrzaq mяhsullarыnыn satышыnda marqarin mяhsullarыnыn satышы 27.9 min manat olmuшdur ki, buda daha cox xцsusi чяkiyя malikdir. Pяrakяndя ticarяt dюvriyyяsindя qeyri яrzaq mяhsullarыndan benzinin satышы 7170.7 min manat, dizel satышы isя 359.7 min manat tяшk-
il etmiшdir. Цmumi яmtяя dюvriyyяsindя benzinin xцsusi чяkisi 3.7 faiz, dizelin isя 0.2 faiz tяшkil etmiшdir. Respublka цzrя яmtяя dюvriyyяsinin цmumi hяcmindя Шяki rayonunun яmtяя dюvriяsinin xцsusi чяkisi 1.41 faiz tяшkil edir. Rayon цzrя 195714.5 min manatlыq яmtяя dюvriyyяsinin 8118.2 min manatы rяsmi qeydiyyatdan keчmiш hцquqi шяxslяrin, qalan 187596.3 min manatы isя qarышыq mallar yarmarkasы, kяnd tяsяrrцfatы mяhsullarы satышы bazarы vя hцquqi шяxs yaratmadan sahibkarliq fяaliyyяyi gюstяrяn dicяr fiziki шяxslяrin payыna dцшцr. Gюrцndцyц kimi цmumi яmtяя dюvriyyяsinin hяcmindя rяsmi qeydiyyatindan keчmiш hцquqi шяxslяrin payi 4.1 faiz, qeyri-mцtяшяkkil sektorun payы isя 95.9 faiz tяшkil etmiшdir. 2013-cц ilin 9 ayыnda bazar vя yarmarkalar цzrя цmumi яmtяя dюvriyяsinin hяcmi 46899.1 min manat tяшkil etmiшdir ki, bu da цmumi яmtяя dюvriyyяsinin 24.0 faizini tяшkil edir. Hцquqi шяxs yaratmadan fizиki шяxs kimi fяaliyyяt gюstяrяn sahibkarlar 2013-cц ilin 9 ayыnda 140697.2 min manatlliq mяhsul satmышlar. Bu gюstяrici цmumi яmtяя dюvriyyяsi hяcminin 71.9 faizini tяшkil edir. 2013-cц ilin 9 ayыnda topdansatыш яmtяя dюvriyyяsinin hяcmi 19521.0 min manat olmuшdur ki, bu da 2012 ci ilin mцvafiq dюvrц ilя mцqayisяdя faktiki qiymяtlяrlя 100.5 faiz tяшkil etmiшdir. 01 iyul 2013-cц il tarixinя pяrakяndя ticarяt dюvriyyяsindя mяhsul qalыьы 19521.0 min manat, topdansatыш ticarяt dюvriyyяsindя isя 24236.6 min manat olmuшdur. Rayon цzrя pullu xidmяtляр вя яmtяя dюvriyyяsi цзря mюvcud hцquqi vя fiziki шяxslяrin fяaliyyяti nяticяsindя яldя olunan mцsbяt nяticяlяr onu demяyя яsas verir ki, respublika rяhbяrliyi tяrяfindяn yaradыlan mцnbit шяrait vя gюrцlяn tяdbirlяr nяticяsindя яhalinin gцzaranы dahada yaxшыlaшыr, nяticяdя сюзцэедян сащяляр yцksяlяn xяtlя artmaqda davam edir.
...heyvandarlыьыn inkiшafы miшdir.
Ana tяbiяt Respublikamыzdan heч nяyi яsirgяmяyib . Mцnbit torpaq, saьlam iqlim, zяngin bitki юrtцyц, nюvbяnюv heyvanat alяmi vя s. Чox yerdя buna hяsяd aparыrlar. Belя ki, Azяrbaycanda mцxtяlif inяk cinslяri , camыш, Zebu malы, dяvя, at, qoyun vя keчi cinslяri vardыr. Иnsanlarыn maddi rifah halыnыn yaxшыlaшdыrыlmasыnda heyvandarlыq mяhsullarыnыn яvяz edilmяz qida kimi bюyцk яhя-miyyяti vardыr. Odur ki, яhalinin heyvandarlыq mяhsullarыna olan vя gцnц-gцndяn artan tяlabatыnыn юdяnilmя-sindя kяndli-fermer tяsяrrцfatlarыnыn rolu чox bюyцkdцr. Respublikamыzыn iqtisadiyyatыnыn yцksяliшindя Шяki rayonunun юz payы vardыr. Цmumiyyяtlя, rayonda kяnd tяsяrrцfatы mяhsullarы istehsalыnы artыrmaq цчцn daxili imkanlar чoxdur. Mюvcud mаl qаrаnыn 97.7 fаizi яhаli tяsяrrцfаtlаrыndаdыr. Sоn illяrdя rаyоndа mюvcud iri buynuzlu mаl-qаrаnыn baш sayы dinаmiк оlаrаq аrtыr. 2012-ci ildя rayonun kяnd tяsяrrцfatы mцяssisяlяrindя sahibkarlыq, ailя kяndli vя ev tяsяrrцfatlarыnda 78038 baш iri buynuzlu mal-qara o cцmlяdяn 38984 baш inяk vя camiш, 317258 baш qoyun-
keчi mюvcud olmuшdur. 2013-cц ilin 9 ayыnda iri buynuzlu mal-qara 78524 baшa, o cцmlяdяn inяk vя camiш 39245 baшa, qoyun-keчi isя 326293 baшa чatdыrыlmышdыr. Rayоnda mюvcud оlan malqaranыn яsas еhtibarы ilя яhali vя кяndli fеrmеr tяsяrrцfatlarыnda cяmlяnmяsi оnlara lazыmыnca qulluq еdilmяsi iшinя daha gеniш imкanlar yaratmыш vя sоn nяticяdя mяhsuldarlыьыn artmasы tяmin еdilmiшdir. 2013-cц ilin 9 ayыnda rayоn цzrя cяmi 7548 tоn diri чякidя яt, 44618 tоn sцd, 430.8 tоn yun, 17600 min яdяd yumurta istеhsalы оlmuшdur кi, bu da яvvяlкi ilin mцvafiq dюvrцnя nisbяtяn яt 139 tоn, sцd 759 tоn, yumurta 720 min яdяd, yun 13.4 tоn artmышdыr. Иstеhsal оlunmuш яtin 99.9 faizi, vя ya 7543 tonu, sцdцn 95.0 faizi, vя ya 42380 tоnu, yunun 97.1 faizi,vя ya 418.4 tоnu yumurtanыn isя hamыsы яhali tяsяrrцfatlarыnыn payыna dцшцr. Son illяrdя heyvandarlыьыn inkiшafыna maraq daha da да artmышdыr. Qeyd olunanlar onu demяyя яsas verir ki, Шяki rayonu heyvandarlыьыn inkiшafы sahяsindя юz яvvяlki шюhrяtini saxlamaqdadыr.
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 15
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.15
EL YOLUNDA ЮZЦNЦ FЯDA EDЯN ИNSAN HAQQЫNDA DASTAN Mяhяmmяd Hacы Qulam oьlu Biriya - (Mяhяmmяd Baьыrzadя) Azяrbaycan Demokrat Firqяsinыn maarif naziri. Mяhяmmяd Baьыrzadя (Biriya) 1914-cц ildя Cяnubi Azяrbaycanыn Tяbriz шяhяrindя dцnyaya gяlib. Atasы sяnяtkar olub. 1920-ci ildя Quzey Azяrbaycana muhacirяt edib. Иlk tяhsilini Bakыdaalыb. 1929-cu ildя anasы vяfat etdikdяn sonra yenidяn Tяbrizя qayыdыb. Шair millяti Pяhlяvi zцlmцnя qarшы mubarizяyя dяvяt edib. 1945-ci ildя Azяrbaycan Demokrat Firqяsi hюkumяt qurandan sonra maarif naziri seчilяn Mяhяmmяd Biriya mяktяblяrdя Azяrbaycan dilinin tяdrisinin proqramыnы yaradыb. 1941-1946-cы illяrdя Respublikamыzыn ziyalыlarы tяrяfindяn Tяbrizdя nяшr olunmuш Vяtяn Yolunda (qяzet)indя bir чox шerlяri dяrc olunmuшdur. 1947-ci ildя Azяrbaycan Demokrat Firqяsi daьыlandan sonra Шimali Azяrbaycana gяlmiшdir. Sovet dюvrцndя Sibirя sцrgцn olunub. Azяrbaycan maarifinin inkiшafыnda bюyцk rol oynayыb. Moskva, Sovetlяr Иttifaqыnыn baш naziri Malenkov cяnablarыna Иranlы шair Mяhяmmяd Biriya tяrяfindяn яrizя yazыlmышdыr. Bu yazыnыn original surяti Milli Tяhlцkяsizlik Nazirliyinin arxivindя saxlanыlmaqdadыr.
Щябибуллащ МАНАФЛЫ, АМЕА Шяки Реэионал Елми Мяркязин ямякдашы, тарихчи Tarixdяn bizя bяlli olan чoxsaylы юrnяklяrя istinad edib qяtiyyяtlя deyя bilяrik ki, yalnыz xalq цчцn arzularыn baшыna dolanan, onun qayьы yцkцnц daшыyan, dяrdinя-sяrinя ortaq olan insanlar шяxsiyyяt sяviyyяsinя yцksяlib xalqыn hafizяsindя, qяlbindя yaшamaq haqqы qazanыrlar. Bu sыradan olan insanlardan biri dя adыnы Azяrbaycan яdяbiyyatы vя ictimai-siyasi fikir tarixinя "sяmimi" - farsca "biriya" imzasы ilя hяkk etdirmiш Mяhяmmяd Qulam oьlu Baьыrzadяdir. Amma o, sovet-kommunist rejiminin яlяyindяn keчmяdiyindяn xalqыmыza olduьu tяk yox, bolшevik ideologiyasыnыn prinsiplяrinя uyьun olaraq mцrtяce ruhlu bir шяxs kimi tяqdim edilib. Elя bu sяbяbdяn onun hяyat tarixчяsinin mцhцm mяqamlarы indi dя cяmiyyяtimizя doьru dцrцst mяlum deyil. Mяhяmmяd Qulam oьlu Baьыrzadя 1914-cц ildя Tяbrizdя doьulub vя bir юmцr яzab-iztirab yaшayыb. Hяlя gяnc yaшlarыnda naьыllarda deyildiyi kimi ayaьыna dяmir чarыq geyяrяk цmidlя qol-boyun olub haqq axtarышыna чыxыb. Daim haqq harayы ilя haqsыzlыьыnbaшы цstя gюy gurultusu kimi guruldayыb. Mяhz buna gюrя dя bцtцn юmrц boyu яzab-яziyyяtlяrя, sitяmlяrя mяruz qalыb. Qяm-kяdяr Biriyanы yox, Biriya qяm-kяdяri tapыb vя hяyatыnыn cыьыrdaшыna чevirib. 1941-ci ildя Azяrbaycanыn gцneyindя xalq Sяttяrxanыn, Xiyabaninin dюvrцndя olduьu kimi azadlыq, istiqlal hayqыrtыsы ilя ayaьa qalxdы. Sovet ordusunun orada olmasы amilindяn istifadя edяn SSRИ rяhbяrliyinin siyasi mяqsяdlяrindяn asыlы olmayaraq, istibdadыn яsarяtindяn qurtarmaq arzusu milyonlarыn цrяyindя bir daha pardaxlandы. Mяhяmmяd Baьыrzadя elя hяmin il чяtin mцbarizя yoluna чыxdы. 1943-cц ildя Tudя (Xalq) partiyasыna daxil olub mцbarizяnin lap юnцndя mюvqe tutdu. O vaxt doьma dilimizdя Tяbrizdя чap olunan "Azяrbaycan", "Vяtяn yolu" qяzetlяrindя Biriya imzasыilя dяrc etdirdiyi шeirlяr dillяrdя яzbяr idi. Bu poeziya юrnяklяrinin цrяklяrя yol tapmasыnыn sirrini yalnыz bяdii cяhяtdяn yцksяk sяviyyяdя olmasыnda deyil, hяm dя xalqa milli mяnlik, milli qцrur duyьularы aшыlamasыnda axtarmaq daha doьru olardы. 1945-ci ilin dekabrыnda Gцney Azяrbaycanda цmumxalq sяsvermяsi yolu ilя Milli Mяclis formalaшdы. Bu qanunverici orqan isя юz nюvbяsindя milli hюkцmяti yaratdы. Hяmin hюkцmяtin tяrkibindя yer alan шяxslяrdяn biri dя Biriya Baьыrzadя idi. Gцney Azяrbaycanda Milli azadlыq hяrяkatыnыn baшыnda duran Seyid Cяfяr Piшяvяrinin tяklifi ilя o tяhsil naziri tяyin edildi. Bu hюkцmяt cяmi bir il fяaliyyяt gюstяrdi. Amma hяmin il gюrцlяn iшlяrin mahiyyяtinя vя miqyasыna gюrя яsrя bяrabяr oldu. O zaman Azяrbaycanыn Gцneyindя doьma dilimizdя tяhsil verяn bir mяktяb belя yox idi. Milli hюkцmяtin sяyi vя Biriyanыn qeyri-adi fяdakarlыьы sayяsindя 1946-cы ildя Tяbrizdя, Urmiyada, Maraьada,
Miyanяdя, Яrdяbildя, Sяhяnddя vя Gцney Azяrbaycanыn digяr bюlgяlяrindя fяaliyyяt gюstяrяn mяktяblяrdя tяdris Azяrbaycan tцrkcяsindя yenidяn quruldu. Tяbrizdя universitet vя konservatoriya aчыldы. Bu ali tяhsil mцяssisяlяrindя dя tяdris Azяrbaycan tцrkcяsindя aparыldы. Mяhяmmяd Biriya bюyцk сяlяfi, Tяbrizin yetirmяsi, bцtцn mцsяlman dцnyasыnыn iftixarы Шeyx Cяmalяddin Яfqaninin (18361897) "tяhsil, tяlim, tяdris milli tяbяqяlяrin fяnnlяrdяn vя sяnяtlяrdяn istifadяsi o millяtin юz dilindя olmalыdыr" tюvsiyyяsini яmяli baxыmdan gerчяklяшdirirdi. 1946-cы ilin sonunda Sovet Иttifaqы ABШ-ыn tяkidli tяlяblяrinя boyun яyяrяk vя яn baшlыcasы isя Иranыn Шimalыnda aшkarlanmыш neft yataqlarыnыn Иran hюkцmяtiilя birgя istismarыnы nяzяrdя tutan saziш mцqabilindя qoшunlarыnы Azяrbaycanыn gцneyindяn чыxardы.ABШ-ыn яn mцasir tank vя tяyyarяlяriylя silahlanmыш шah ordusu Tяbrizin цzяrinя yeridi. Bu ordunun Azяrbaycanda tюrяtdiyi dяhшяtli яmяllяri sюzlя ifadя etmяk mцmkцnsцzdцr. Vяtяnpяrvяrlяri dяstя-dяstя gцllяlяyir, dirяklяrя zяnъirlяyяrяk bяdяnlяri parчaparчa olana qяdяr daш-qalaq edir, gюzlяrini чыxardыr, baшlarыnы nizяlяrя keчirяrяk vяhшi baьыrtыlarla Tяbrizin kцчяlяrindя gяzdirirdilяr. Иnsan aьlыnы yerindяn oynadan bu dяhшяtlяrя, vяhшяtlяrя cяllad Mяhяmmяd Рza шah шяxsяn юzц rцsxяt vermiшdi. O, ordunu Azяrbaycana yola salarkяn demiшdi ki, onlara elя divan tutun ki, istiqlal, mцstяqillik kяlmяlяrini bir daha dillяrinя almasыnlar. Gizlяnяrяk bu qяtliamdan gцc-bяla ilя qurtaran Mяhяmmяd Biriya Sovet sяfirliyinin yardыmы ilя 1947-ci ilin mayыnda Bakыya gяlib чыxыr. Heyhat, yaьышdan чыxыb, yaьmurla цzlяшir. Burada onu Allahыn fяrmanы olaraq qяbul edib tapыndыьы Иslamыn dяyяrlяrindяn ayrы salыb ateizmя dяm tutan bir kommunist kimi formalaшdыrmaq niyyяtinя dцшцrlяr. Bu mяqsяdlя marksizmin яsaslarыna yiyяlяnmяk цчцn ali partiya mяktяbinя gюndяrirlяr. Bir az qabaьa gedяrяk bildirim ki, o, uzun mцddяt cяza чяkdiyi hяbs dцшяrgяsindяn geri dюndцkdяn sonra, dяqiq desяk, 1957-ci il yanvar ayыnыn 18-dя Azярbaycan SSR-nыn rяhbяrliyindя qяrar tutmuш И.Mustafayev, M.Иbrahimov vя S. Rяhimzadяyя mяktub yazыb. Mяktubda Sovet hюkцmяtinin mюvcud olduьu dюvrdя idarя vя anbarlara чevrilmiш mяscidlяrin tяmir edilib ibadяt цчцn xalqыn istifadяsinя verilmяsini tяklif edirdi. Aydыn sяmada чaxan шimшяk tяsiri yaradan bu mяktub kommunist ideologiyasыna meydan oxumaq idi. Hяmin ildя nюvbяti dяfя antisovet tяbliьat aparmaqda ittiham edilяn Mяhяmmяd Biriya цzяrindя daha bir mяhkяmя prosesi qurulmuшdu. Mяhkяmяdя шahidlяrdяn birinin verdiyi ifadяyя gюrя Biriya Nizami muzeyindя olarkяn demiшdi ki, kitabxanalardan Marksin, Leninin яsяrlяrini yыьышdыrыb яvяzinя Quranы tяbliь etmяk lazыmdыr. Иstintaq zamanы Biriyanы dindirяn DTK-nыn (Dюvlяt Tяhlцkяsizlik Komitяsi - rusca КГБ - Комитет Государственной Безопасности) istintaq шюbяsinin rяisi Mяmmяdov vя baш prokurorun kюmяkчisi Яliyev onun davranышыna dair akt tяrtib edib yuxarыlara шikayяt etmiшdilяr. Aktdan gяtirdiyim bir iqtibasы oxucularыn diqqяtinя tяqdim edirяm "...Mяhbus Baьыrzadя 1 apreldя saat 16:00-dan 16:45-я kimi istintaqa ifadя vermяkdяn imtina edяrяk bildirdi ki, Orucluq qurtarmayыnca ifadя vermяyяcяyяm." Иndi qayыdaq Mяhяmmяd
Biriyanыn Bakыya yenicя gяldiyi dюnяmя. Bяli, onu kommunist qяlibinя salmaq цчцn partiya mяktяbinя istiqamяtlяndirirlяr. Amma tяdris mцddяtinin ilk 6 ayы bitяr bitmяz hakimiyyяt orqanlarыna doьma Tяbrizя qayыtmaq istяyini ifadя edяn bir bяyanatla mцraciяt edir. Hяmin andan etibarяn Biriya Sovet dюvlяtinin dцшmяninя чevrilir. Onu izlяmяyя, tяqib etmяyя baшlayыrlar.
mur, mяcburi surяtdя iшя gюndяrilir. Шeirlяrimdя bu mяsяlяlяrdяn bяhs etmiшяm. Sual: Deyirsiniz ki, dustaqlar sяhvяn hяbs olunublar. Bu sizя haradan mяlumdur? Cavab: Dustaqlarыn юzlяrinin dediklяrinя vя 1953-cц ildя Beriya vя яlaltыlarыnыn ifшasыndan sonra sizin mяtbuatda dяrc edilяn mяlumatlara яsasяn.
Nяhayяt, 1948-ci il avqustun 10-da Иranыn xeyrinя casusluq etmяkdя gцnahlandыrыb hяbsxana kцncцnя atdыlar. SSRИ Dюvlяt Tяhlцkяsizlik Komitяsinin yanыnda fяaliyyяt gюstяrяn Xцsusi Mцшavirяnin 27 noyabr 1948-ci il qяrarыna яsasяn 10 il azadlыqdan mяhrum edib Luqovsk Иslah Яmяk Dцшяrgяsinя gюndяrdilяr. O, dustaqlara mцnasibяtя gюrя heч dя konslagerdяn fяrqlяnmяyяn bu cяza mцяssisяsindя aьыr, dюzцlmяz hяyat шяraitinin diz чюkdцrdцyц insanlarla цzlяшir. Az sonra Biriya darda чыrpыnan bu zavallыlarыn pяnahыna чevrilir. Dustaqlara verilяn zцlm vя sitяmlяr onun dцшяrgяdя qяlяmя aldыьы шeirlяrinin mяzmun vя mahiyyяtini ifadя edяn ana xяttя чevrilir. Elя bu fяaliyyяtinя gюrя Biriyanы dцшяrgяdя yenidяn mцhakimя edib RSFSR CM-nыn 58.10maddяsinя яsasяn daha 10 il mцddяtinя azadlыqdan mяhrum edirlяr. Amma Biriya yenя susmadы, tюrяdilяn qanunsuz яmяllяrdяn, dustaqlara edilяn tяzyiqlяrdяn, insanlarыn gцnahsыz olaraq hяbsя atыlmalarыndan bяhs edяn шeirlяrini davamlы olaraq yazmaqda vя yaymaqda idi. Bu dяfя ona 1 il mцddяtinя dцшяrgя daxilindяki qapalы tцrmяdя saxlanmaq cяzasы verilir. Mяhяmmяd Biriyanыn istintaqa verdiyi ifadяlяrя diqqяt kяsilяk: Sual: Siz шeirlяrinizdя gюstяrirsiniz ki, guya dustaqlara tяzyiq olunur. Bu tяzyiq nяdяn ibarяtdir? Cavab: Bir чox adam sяhvяn hяbs edilib dцшяrgяyя gюndяrilmiшdir. Bu insanlar dцшяrgяdя qanunda nяzяrdя tutulduьu sяviyyяdя paltar vя яrzaqla tяmin olun-
Stalinin шяxsiyyяtinя pяrяstiш epoxasыnыn hяqiqi mahiyyяti aшkarlandыqdan, onun vя яtrafыnыn tюrяtdiyi dяhшяtli cinayяtlяr rяsmяn etiraf olunduqdan sonra gцnahkar damьasы vurulmuш saya-hesaba gяlmяyяn gцnahsыz insanlar bяraяt aldыlar. Onlarыn sыrasыnda Mяhяmmяd Biriya da var idi. O, SSRИ Ali Soveti Rяyasяt heyяtinin 14 sentyabr 1956-cы il fяrmanыna яsasяn elя hяmin il oktyabr ayыnыn 29-da azad edilir. Biriya Bakыya dюnцr. Fitrяtinя sadiq qalan rejim yenя dя Biriyanыn hяr addыmыnы izlяmяkdя davam edir. 1957-ci il mart ayыnыn 13-dя onu yenidяn hяbs edirlяr. Evindя aparыlan axtarыш zamanы tapыlan antisovet mяzmunlu яlyazmalar hяbsin яsas motivi kimi gюstяrilsя dя, яslindя яsas sяbяb Azяrbaycan rяhbяrliyinя 18 yanvar 1957-ci il tarixdя yazdыьы mяktub idi. Mяhяmmяd Biriya bu mяktubda Иslamыn tяqibinя son qoyulmasыnы, dini ayinlяri yerinя yetirmяk цчцn xalqa sяrbяstlik verilmяsini, sяrhяdlяrin aчыlmasыnы, яski яlifbanыn bяrpa edilmяsini tяkliflяr halыnda irяli sцrmцшdц. Hяmin mяktubun diqqяti cяlb edяn cяhяtlяrindяn biri dя ermяnilяrlя baьlы yazdыьы fikirlяr idi. Mяhяmmяd Biriyanыn ermяnilяr haqqыnda yazdыqlarыnы olduьu kimi dяyяrli oxucularыn diqqяtinя чatdыrыram. O, yazыrdы: "Alяmi-Иslamыn dцшmяni olan ermяnilяri Azяrbaycandan чыxarmaq lazыmdыr. Ermяnilяr 1906-cы vя 1918-ci illяrdя mцsяlmanlarы qыrmышlar, indi onlarыn Azяrbaycanda nя iшlяri var? Mяn юz fikirlяrimin цzяrindя юmrцmцn axыrыna qяdяr duracaьam". Tяkrar edяrяk bildirirяm
ki, Biriya bu sюzlяri 1957-ci ilin yanvarыnda yazыb. 1957-ci il iyunun 18dя Mяhяmmяd Biriya цzяrindя yeni mяhkяmя prosesi quruldu. Onu Sovet hюkцmяti яleyhinя tяbliьat aparmaqda, respublika rяhbяrliyinя antisovet vя millяtчi mяzmunda mяktub yazmaqda, antisovet mяzmunlu шeirlяri яhali arasыnda oxumaqda ittiham edib 7 il azadlыqdan mяhrum etdilяr. Иki gцn davam edяn mяhkяmя prosesinin sonunda Biriya son sюz demяk hцququndan istifadя edяrяk bunlarы sюylяшmiшdir: "Mяn юz antisovet яmяllяrimdяn dюnmяyяcяyяm. Yeganя xahiшim budur ki, mяni юz vяtяnimя, Иrana qaytarasыnыz" Bяli, Biriya doьma Tяbrizя can atыrdы. O, Savalandakы Qыrxbulaьыn sяrin sularыndan dadmadan, Tяbrizin aylы gecяlяrinin sukutuna dalmadan, Яrk qalasыnыn daш kюksцnя baш qoymadan, bяnzяrsiz naxышlarы ilя Tяbrizin yanaьыnda xala bяnzяdilяn Gюy Mяsciddя namaz qыlmadan юlmяk istяmirdi. Mяhяmmяd Biriya Bakыya bir daha 1967-ci ildя qayыda bildi. Ancaq az sonra milis iшчilяrini tяhqir etmяkdя gцnahlandыrыlaraq yenidяn 2 il mцddяtinя azadlыqdan mяhrum edilди. Hяbs mцddяtini baшa vurub Bakыya dюnяrkяn mяlum olur ki, SSRИ Daxili Ишlяr Naziriliyi burada yaшamaьы ona qadaьan edib. Qanun arxasыnda gizlяnяn zцlm Biriyaya Tambov vilayяtinin Yaroslavl kяndini yaшamaq цчцn deyil, юmцr чцrцtmяk цчцn seчmiшdi. Uzun mцddяt davam edяn zцlm-zillяtdяn sonra 1980-cы il sentyabrыn 29-da Mяhяmmяd Biriyaya Tяbrizя qayыtmaq цчцn icazя verirlяr. Hansы dяhшяtli aqibяtlя цzlяшяcяyindяn xяbяrsiz olan шair doьma yurdun vцsalыna qovuшmaq цчцn sanki qanad aчmышdы. Amma vяtяndя sularыn durulmadыьыnы, hяlя dя cяfanыn sяfadan, acыьыn qыlыqdan, zяhяrin шяkяrdяn цstцn olduьunu, xalqыnы yenя dя milli hцquqlardan mяhrum edilяrяk pяjmцrdя durumda bulunduьunu gюrцr.O yenidяn mцbarizя meydanыna atыldы. Mяhяmmяd Biriyanыn юlцmц dя olduqca mяшяqqяtli oldu. Fars шovinizmini tяmsil edяn iki ayaqlы vяhшilяr юz xalqы цчцn azadlыq tяlяb edяn bu bюyцk insanы 1985-ci ildя dюyяdюyя юldцrdцlяr. Mяn bu meydana qяdяm qoymamышam шюhrяt Mal цчцn, izzяt цчцn, шюvkяt цчцn, sяrvяt Yaradыb haqq mяni, юz millяtimя xidmяt Hazыram canы fяda etmяyя bu niyyяt
цчцn, цчцn. цчцn, цчцn.
Biriyaya mяxsus olan bu misralar el yolunda bцtюv bir юmrц fяda edяn insanыn andы kimi sяslяnir, fikirlя, sюzlя яmяl arasыnda vяhdяtin mцcяssimяsi kimi qяbul edilir. Axы hяr шair sюzlя яmяl arasыnda mяsafяni qяt edя bilmir. Шeirlяrindя yalana divan qurub real hяyatda yalan qarшыsыnda diz чюkяn, onu alqышlayan, haqq yolunda юlцmя belя hazыr olduьundan yazыb cыlыz maraqlarы naminя haqqы nahaqqa qurban verяn, яqidяyя etibardan bяhs edib xыrda istяklяrinя яqidяni satan, qцrurdan, vцqardan danышыb dцnya malы цчцn ayaqlara чul olan шairlяr var bu dцnyada. Mяhяmmяd Biriya belяlяrindяn чox-чox yцksяkdя, onlar цчцn яlчatmaz olan bir ucalыqda durub. O daha чox Mяnsur Hяllac, Nяsimi, Sяmяd Mяnsur kimi яqidя qяhrяmanlarы ilя yan-yana durmaьa layiqdir. Onlar mяшяl kimi yanmasaydыlar sonrakы nяsillяr iшыq intizarы ilя цzцlяrdilяr.
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 16
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.16
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
Tarix qarшыsыnda mяsuliyyяt
Шяки Реэионал Елми Мяркязинин "Folklorшцnaslыq vя el sяnяtlяri" laboratoriyasыnыn rяhbяri, memarlыq цzrя fяlsяfя doktoru
maьы artыq hesab edirяm. Hяrчяnd o qalmaqallы illяr mяnim dя elmi iшimdя юz izini qoydu. Dissertasiya mцdafiя etdiyim zaman Elmi шuranыn iradlarыndan biri o oldu ki, niyя mюvzuda Шяkixanovlarыn evi barяdя geniш mяlumat yoxdur. (Dissertasiyamыn mюvzusu mяhz yaшayыш evlяri ilя baьlы idi). Vя mяn onda deyя bilmяdim ki, o evin qapыlarы gяnc tяdqiqatчы цчцn baьlыdыr. O vaxt mяn hяmin binada nя юlчц iшlяri apara bilmiшdim, nя dя яmяlli baшlы fotoшяkillяr чяkmiшdim. Ona gюrя dя, Шяkixanovlarыn evinя aid stend heч gюzяxoш alыnmamышdы. Bu nцans Elmi suranыn qяrarыna tяsir gюstяrmяsя dя, mяnim qяlbimin dяrinlikяrindя xoшagяlmяz iz qoymuшdu.
AMEA Шяki Regional Elmi Mяrkяzinin "Folklorшцnaslыq vя el sяnяtlяri" laboratoriyasы vaxtaшыrы Шяkinin vя Azяrbaycanыn digяr rayonlarыnda yerlяшяn tarixi abidяlяri ziyarяt etmяyi iш planыna daxil edib. Tяbii ki, Mяrkяzin digяr яmяkdaшlarы da belя ekskursiyalarы nяzяrdяn qaчыrmыr vя hяvяslя iшtirak edirlяr. Bu yaxыnlarda yeni bяrpa olunmuш mюhtяшяm bir evin aчыlышыnda чoxlarыmыz iшtirak edя bilmяsяk dя, hяmin evi gedib gюrmяk hamыmыzыn arzusu idi. Sюhbяt Шяki шяhяrinin "Otaq eшыyi" mяhяllяsindя yerlяшяn, Mяhяmmяd Hц-
Шцkцrlяr olsun ki, illяrlя sцrяn mяhkяmя iшi axыr ki, bu evin gяlяcяk nяsillяrimizя bir miras olaraq qalmasы цчцn dцzgцn qяrar verя bildi. Шяkixanovlarыn evi ilk dяfя tяmir olundu. Azяrbaycan Respublikasыnыn Prezidenti Иlham Яliyev bu il avqustun 14-dя Шяkiyя sяfяri чяrчivяsindя Шяkixanovlarыn яsaslы tяmirdяn sonra istifadяyя verilяn evi ilя tanыш oldu. Xatыrladaq ki, Azяrbaycanыn birinci xanыmы, Heydяr Яliyev Fondunun prezidenti Mehriban Яliyevanыn tяшяbbцsц ilя abidяnin bяrpasы Dюvlяt Proqramыna daxil edilmiш vя bu mяqsяdlя vяsait ayrыlmышdы
Иradя RЮVШЯN,
Шякихановларын еви N.Яsgяrova vя digяr alimlяrimizin яsяrlяrindя Шяkixanovlarыn evi barяdя geniш mяlumat verilib. Elя bilirяm, onlarыn fikirlяrini qыsa шяkildя sizя чatdыrmaq mяqsяdяuyьun olardы. Бу эцн ися мян, саdяcя bir memar kimi fяxr edirяm ki, artыq
ШРЕМ-ин коллективи Шякихановларын евиндя seyn xan tяrяfindяn tikilmiш Шяkixanovlarыn evindяn gedir. Bu bina юtяn яsrin 70-ci illяrinя qяdяr шяxsi mцlkiyyяtdя olmuшdur. Sonralar dюvlяt burda yaшayan ailяyя onlarы qane edяcяk qяdяr pul verib binanы satыn almышdыr. Юtяn яsrin яvvяllяrindя isя keчmiш sahiblяrdяn biri binanы юzяllяшdirяrяk dюvlяtdяn geri aldы. Bu sюz-sюhbяtlяr barяdя mяn mяqalяmdя яtraflы yaz-
vя яrazisi 700 kvadratmetr olan binanыn tяmir-bяrpa iшlяri Mяdяniyyяt vя Turizm Nazirliyinin sifariшi яsasыnda yerinя yetirilib baшa чatdыrыldы. Bu abidяnin tarixini tanыnmыш memarlar, tarixчilяr, filoloqlar юz elmi kitab vя mяqalяlяrindя яtraflы iшыqlandыrmышlar. M.Hцseynov, Я.Salamzadя, Я.Tahirzadя,
Дивар рясми - бярпадан яввял вя сонра
Шяkixanovlarыn evinыn qapыlarы xalqыmыzыn цzцnя hяmiшя aчыq olacaqdыr. Шяkixanovlarыn evi 176566-cы illяrdя Mяhяmmяd Hцseyn xan tяrяfindяn tikdirilmiшdir. Шяki qalasыndan qismяn uzaqda yerlяшяn bu mюhtяшяm ev юz юlчцsцnя gюrя dя Шяki xanlarыnыn sarayыndan kiчikdir. 20-ci яsrin яvvяllяrindя burada yalnыz bir otaq bяzяdilmiш idi. Чox gцman ki, elя яvvяlcяdяn dя belя olub. Belя ki, Mяhяmmяd Hцseyn xanыn edamdan юncя yazdыьы шeirdя "mцzяyyяn otaьыm qaldы dцшmяnя" ifadяsini iшlяdir. Mяhяmmяdiyyя tяriqяtinя aid bir kitabda isя qeyd olunur ki, Mяhяmmяd Hцseyn xan "Qurьuшunlu otaq"da yaxalanmышdыr. Bu isя o demяkdir ki, binanыn elя яvvяlcяdяn yalnыz 1 otaьы bяzяdilmiш olub vя buna gюrя dя bina "Qurьuшunlu otaq", yaxud "Mцzяyyяn otaq" adlanыbdir. Yяqin ki, elя buna gюrя binanыn yerlяшdiyi mяhяllяyя яvvяlcя "Qurьuшunlu otaq eшiyi", yaxud "Mцzяyyяn otaq eшiyi" deyilmiш, sonra isя bu mяhяllя sadяcя "Otaq eшiyi" kimi adlanmaьa baшlamышdыr. Dяfяlяrlя aparыlan araшdыrmalar sцbцt etmiшdir ki, bu tikilinin interyerindяki divar naxышlarыnыn vurulmasы Шяki xanlarы saraynыn divar naxышlarыnыn vurulmasы-
nыn ilkin dюvrцnя tяsadцf edir, daha doьrusu XVЫЫЫ яsrin ikinci yarыsыna. Mяhz buna gюrя dя ornamentlяrin zяngin elementlяrlя bяzяdilmяsindя klassik formalardan istifadя olunmuш, naxышlarы tяшkil edяn fiqurlarin dцzgцnlцyцnя vя onlarыn ortdцyц sяthin hamarlыьыna daha чox diqqяt yetirilmiшdir.
Evin baш fasadы gюzoxшayan vя proporsional formasы ilя fяrqlяnir. Fasadыn mяrkяzi oxu bюyцk vitrajшяbяkя ilя iшlяnmiшdir, buna nisbяtяn ritmik шяkildя xыrda юlcцlц шяbяkя yerlяшir, aшaьы mяrtяbяdя baшqa ritmli pяncяrя vя qapы boшluqlarы чox sяliqя vя dяqiqliklя юz yerini tapmышdыr.
Шяkixanovlarыn evi xalq yaшayыш evlяrinin inkiшaf etmiш formasыndan saray tipli evlяrя keчid formasыdыr. Qabarыq шяkildя irяli uzanmыш ikimяrtяbяli tikili Шяki xalq yaшayыш evlяrinin bцtцn xцsusiyyяtlяrini юzцndя saxlamaqla, eyni zamanda interyerindяki dekorativ elementlяrin zяnginliyinя gюrя saray tipli binalara oxшayыr. Evin kцчяyя чыxan divarlarыnda oyuqlar yoxdur. Binanыn planыnda vя fasadыnda evin xidmяti, yaшayыш vя qonaq otaqlarыna bюlцndцyu aydыn юzцnц gюstяrir. Evin hяr mяrtяbяsi цч otaqdan vя yan otaqlara birlяшяn bюyцk olmayan iki vestibцldяn dяhlizdяn ibarяtdir. Birinci mяrtяbяdяn ikinci mяrtяbяyя qalxan pillяkanlar vestibцldя yerlяшir.
Шяkixanovlarыn evinin fasadыnыn aшaьы hissяsinin sadя quruluшu alt mяrtяbяdяki yaшayiш otaqlarыnыn bяzяdilmяsinя чox uyьun gяlir, bu hissяdя ornament vя naxыш demяk olar ki yoxdur, hяtta qыzdыrыcы buxarыlar da heч bяzяdilmяmiшdir. Иkinci mяrtяbяnin salonunun interyerindя яsas yeri eninя yerlяшяn dekorativ buxarы tяшkil edir. Buxarы zяngin vя mцtяnasыb naxышlarla bяzяnmiш vя zalыn iчяrisi ona nisbяtяn simmetrik olaraq xalq yaшayыш evlяrininiн interyerinя uyьun iшlяnmiшdir. Buxarыnыn kяnalarыnda isя divarda dяrin olmayan, naxышlarla юrtцlmцш taxчalar vardыr.
Birinci mяrtяbяdяki otaqlar qыш yaшayыш mяnzillяri olduьundan burada qыzdыrыcы buxarыlar quraшdыrыlmышdыr. Evin yuxarы mяrtяbяsi bцtюvlцkdя qonaqlar цчцn nяzяrdя tutulmuшdur. Binanыn bir tяrяfdяn divarы qonшu binaya sюykяnir, o biri divarыna isя чardaьa aparan pillяkan birlяшir. Шяkiyя xas olan tikilinin yerlяшdiyi sahя bir az irяli чыxыr, arxa vя yan tяrяflяrdяn чaydaшы vя kяrpiclя hюrцlmцшdцr. Fasadыn hяyяt tяrяfindяki meydanчa da чox sяliqя ilя yonulmuш daш vя kяrpiclя юrtцlmцшdцr. Otaqlarыn zяngin tяrtibatыnы zalыn bцtцn fasadыnы tutmuш чoxrяngli шяbяkяlяr tamamlayыr.
Шяkixanovlarыn evinin digяr diqqяtяlayiq cяhяtindяn biri dя divar naxышlarыnda XЫЫ яsrdя yaшamыш dahi Azяrbycan шairi Nizami Gяncяvinin яsяrlяrinin qяhrяmanlarыnыn tяsviridir. Vя bцtцn bu rяsmlяr XVЫЫЫ-XЫX яsrlяrdяki ancaq heyvan vя quш шяkillяri ilя bяzяdilmiш divar naxышlarы ilя mцqayisяdя nadir nцmunяlяr hesab edilir. Yazыnыn sonunda onu da vurьulamaq istяyirяm ki, Elmi Mяrkяzin kollektivi gяlяcяkdя dя доьмя Шякимизин digяr tarixi-memarlыq abidяlяrinя analoji ekskursiyalar tяшkil edяcяk, mяdяni irsimizin necя qorunmasы, qяdim tikililяrimizin vяziyyяti barяdя oxucularыmыza mяlumat verяcяkdir.
Бинанын шилясяриндян бир щисся
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 17
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
ШЯКИ - 2701 Шяkidя bюyцk tяntяnя ilя Шяhяr Gцnц qeyd edilmiшdir Мурад НЯБИБЯЙОВ
Yaqub Mahmudov: “Bu gцn Шяkidя Шяhяr Gцnц ilя yanaшы, hяm dя dюvlяtчiliyimizin bayramы qeyd olunur.” “Bu gцn Azяrbaycanыn qяdim dюvlяtчilik diyarlarыndan biri olan Шяkidя bayram bayrama qarышmышdыr. 2701 yaшы olan Шяki bu gцn bayram яhval-ruhiyyяsindяdir. Uшaqdan bюyцyя kimi hamы sevinir, hamыnыn цrяyi gцlцr. Bu gцn Шяkidя Шяhяr Gцnц ilя yanaшы, hяm dя dюvlяtчiliyimizin bayramы qeyd olunur. Bцtцn xalqыmыz kimi, шяkililяr dя hяmiшя dюvlяtчiliyimizin keшiyindя duran Azяrbaycan Prezidenti Иlham Яliyevi prezident seчkilяrindяki mюhtяшяm qяlяbяsi mцnasibяtilя цrяkdяn tяbrik edirlяr.”
Oktyabrыn 11-dя Шяkidя Шяhяr Gцnцnя hяsr olunmuш tяntяnяli bayram tяdbiri keчirilmiшdir. Bayram tяdbirindя Milli Mяclisin deputatlarы, respublikamыzыn tanыnmыш elm vя incяsяnяt xadimlяri, ziyalыlar, шяhяr ictimaiyyяtinin nцmayяndяlяri, habelя musiqi vя rяqs kollektivlяri iшtirak etmiшlяr.
Bu sюzlяri AMEA Tarix Иnstitutunun direktoru, Milli Mяclisin deputatы Ya-qub Mahmudov Шяkidя Шяhяr Gцnц mц-nasibяtilя keчirilяn bayram tяdbiri zamanы jurnalistlяrя mцsahibяsindя
Tяdbir iшtirakчыlarы яvvяlcя цmummilli lider Heydяr Яliyevin abidяsi юnцnя gцlчiчяk dцzmцш, xatirяsini ehtiramla yad etmiшlяr. Sonra мярасим шяhяrin mяrkяzinя - Azadlыq meydanыnдa давам етмишдир. Burada bayramыn tяntяnяli aчыlыш mяrasimi keчirilmiшdir. Bayram iшtirakчыlarыnы яlamяtdar tarixi gцn Шяki шяhяrinin 2701 illiyi mцnasibяtilя tяbrik edяn шяhяr icra hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov vя Azяrbaycan Milli Elmlяr Akademiyasы Tarix Иnstitutunun direktoru, Milli Mяclisin deputatы Yaqub Mahmudov artыq ikinci ildir ki, qeyd olunan bu tяdbirin Шяkinin tarixini, mяdяniyyяtini, folklorunu, sяnяtkarlыq nцmunяlяrini, etnoqrafiyasыnы, mяtbяxini daha geniш tяbliь vя nцmayiш etdirmяk mяqsяdi daшыdыьыnы bildirmiшlяr.
Tяdbir iшtirakчыlarы meydanda tяшkil olunmuш kitab sяrgisinя, "Qяdim vя mцasir Шяki" mюvzusunda fotosяrgiyя baxmыш, Azяrbaycan Respublikasы Dюvlяt Neft Шirkяtinin nяfяsli alяtlяr orkestrinin, Шяki Musiqi Kollecinin xor vя orkestrinin чыxышlarыnы, Bakыdan gяlmiш "Tяbяssцm" mahnы vя rяqs teatrыnыn шux rяqslяrini, musiqi nюmrяlяrini izlяmiшlяr. Шяki gяnclяrinin hazыrladыqlarы "Шяhяr ritmlяri" adlы flяшmob bayram iшtirakчыlarы tяrяfindяn bюyцk maraqla qarшыlanmышdыr. Sonra bayram tяdbiri шяhяrin "Yuxarыbaш" Tarix Memarlыq Qoruьunun яrazisindя davam etdirilmiшdir. Bayram iшtirakчыlarы яvvяlcя xalqыmыzыn qяdim atцstц milli oyunlarыndan olan чюvkяn oyununa baxmыш, Azяrbaycan memarlыьыnыn nadir incilяrindяn olan XVЫЫЫ яsrя aid tarix-memarlыq abidяsi Шяki xanlarыnыn sarayыnыn hяyяtindя Шяki шirniyyatlarы ilя bяzяdilmiш чay sцfrяsi яtrafыnda maraqlы konsert proqramыnы izlяmiшlяr. Gяncя Musiqi Kollecinin "Ozan" qяdim чalьы alяtlяri ansamblыnыn, "Tяbяssцm" mahnы vя rяqs teatrы цzvlяrinin чыxышlarы tяdbir iшtirakчыlarы tяrяfindяn alqышlarla qarшыlanmышdыr. Daha sonra bayram iшtirakчыlarы qoruьun яrazisindя Шяki sяnяtkarlarыnыn яl iшlяrindяn ibarяt sяrgilяrя baxmыш, kяndirbaz vя pяhlяvanlarыn чыxышlarыnы izlяmiшlяr. Шяhяr Gцnцnя hяsr olunmuш bayram tяdbirinin sonunda tanыnmыш mцьяnnilяrin iшtirakы ilя rяngarяng konsert proqramы tяшkil olunmuшdur. Tяdbir bayram atяшfяшanlыьы ilя baшa чatmышdыr.
Qeyd olunmuшdur ki, шяkililяr bu bayramы ikiqat sevinc hissi ilя qeyd edirlяr. Иki gцn яvvяl keчirilmiш prezident seчkilяrindя xalqыmыz bюyцk birlik nцmayiш etdirяrяk dюvlяtimizin baшчыsы Иlham Яliyevin yenidяn Azяrbaycan Respublikasыnыn Prezidenti seчilmяsinя sяs vermiшdir. Bu seчkilяrdя bцtцn Azяrbaycan xalqы kimi, шяkililяr dя fяal iшtirak etmiш, dюvlяtя vя dюvlяtчiliyя sadiq olduqlarыnы bir daha tяsdiq vя nцmayiш etdirmiшlяr. Vurьulanmышdыr ki, zяngin tarixя, qяdim mяdяniyyяtя malik olan Шяkidя bu bayramыn keчirilmяsinin чox bюyцk яhяmiyyяti vardыr. Dюvlяtimizin baшчыsы Иlham Яliyev demiшdir: "Elя tarixi шяhяrlяr var ki, onlarыn Azяrbaycan tarixindя, Azяrbaycan xalqыnыn formalaшmasыnda, Azяrbaycanda dюvlяtчilik яnяnяlяrinin yaradыlma-
сящ.17
sыnda xцsusi rolu vardыr. Шяki o шяhяrlяrdяndir". Билдирилмишдир ki, bцtцn dюvrlяrdя Шяki Azяrbaycan tarixindя mцhцm yerя malik olmuшdur. Ona gюrя dя Шяki sakinlяrinin bu bayramы qeyd etmяyя daha чox mяnяvi haqlarы vardыr. Bu gцn Шяki Azяrbaycan tarixini, mяdяniyyяtini, mяdяni irsini qoruyub saxlayan nadir bir mяkandыr. Bu шяhяrdя Azяrbaycan memarlыьыnыn яn gюzяl abidяlяri yerlяшir. Zяngin tarixi-mяdяni irsin qorunub saxlanыlmasы nяticяsindя Шяki, hяm dя Azяrbaycanыn mцhцm turizm mяrkяzinя чevrilmiшdir. Bildirilmiшdir ki, son illяr Шяki юzцnцn yeni inkiшaf mяrhяlяsini yaшayыr. Шяhяrin mяdяni hяyatыnda bюyцk canlanma hiss olunur. Gюrцlяn bцtцn bu iшlяr, yeniliklяr dюvlяtimizin baшчыsыnыn Шяkiyя xцsusi diqqяti vя qayьыsы nяticяsindя mцmkцn olmuшdur.
demiшdir. Депутат бildirmiшdir ki, шяkililяr heч vaxt seчkilяrdя bu qяdяr bюyцk hяvяslя, bu qяdяr bюyцk axыnla, dюvlяtчiliyimizя bu qяdяr bюyцk sяdaqяtlя iшtirak etmяmiшlяr. Bu sяsvermя onu gюstяrdi ki, Шяki qяdirbilяn bir diyardыr, camaat hяr шeyя qiymяt vermяyi bacarыr. Yaqub Mahmudov demiшdir: "Azяrbaycan Prezidenti qыsa mцddяtdя Шяkini, necя deyяrlяr, dalandan чыxartdы, qяflяt yuxusundan ayыltdы. Шяki bu gцn intibah dюvrцnц yaшayыr. Azяrbaycan Prezidenti bюyцk Mirzя Fяtяli Axundzadяnin doьulduьu bu шяhяrя onun adыna layiq bir dram teatrы baьышladы. Bюyцk Mirzя Fяtяlinin adыnы daшыyan kцчя baшdan-baшa yenidяn quruldu, bцtцn qяdim binalar tяzяdяn hяyata qaytarыldы, Шяki xanlarыnыn sarayы bяrpa olundu. Bu saray bizim keчmiшimizя, dюvlяtчiliyimizя bir baxышdыr, incяsяnяtimizin dяyяrli bir nцmunяsidir. Bayram шяnliyinin keчirildiyi bu yer - Шяki xanlarыnыn sarayы Azяrbaycanыn qяdim dюvlяtчilik mяkanlarыndan biridir. Bu saray da юzцnцn yeni dюvrцnц yaшayыr, яtraf abadlaшыr, gюzяllяшir". Bu gцn Шяkinin яn bюyцk dirчяliшinin onun zяka potensialыnыn dirчяliшi olduьunu vurьulayan Yaqub Mahmudov, ali mяktяblяrя builki qяbul imtahanlarыnda шяkililяrin чox bюyцk uьurlar qazandыьыnы bildirmiшdir. Qeyd etmiшdir ki, bu, Mirzя Fяtяli Axundzadя, Fяtяli xan Xoyski, Rяшid bяy Яfяndiyev, Mяcid Rяsulov, Mяmmяd bяy Яfяndiyev kimi bюyцk mцtяfяkkirlяrin, alimlяrin ideyalarыnыn hяyata keчmяsi demяkdir, Шяkinin gяlяcяyinя baxышdыr. Yaqub Mahmudov demiшdir: "Dюvlяtimizin baшчыsы hяr yerdя qeyd edir ki, biz elя edяcяyik ki, Шяki nяinki bu bюlgяnin, hяtta dцnyada turizmin mяrkяzlяrindяn birinя чevrilsin. Hяqiqяtяn dя bu gцn Шяki artыq hяmin yola чыxmышdыr. Шяki intibahdadыr, oyanышdadыr. Шяki bu bayram gцnцndя 2701 illiyini qeyd edяrkяn, hamыmыz bu bayram tяntяnяsinя qoшularaq Azяrbaycan xalqыnыn bюyцk oьlunu bir daha tяbrik edirik. Чцnki Prezidentimizin qяlяbяsi Azяrbaycan xalqыnыn gяlяcяyinin qяlяbяsidir. Biz bundan bюyцk qцrur hissi
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 18
сящ.18
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
ЕЛМИ АРАШДЫРМА
Гlobal iqlim dяyiшikliyiнин bitkilяrя тясири Bюyцk Qafqazыn cяnub yamaclarыnыn daьяtяyi яrazilяrindя qlobal iqlim dяyiшikliyi ilя baьlы sяciyyяvi bitkilяrdя яks olunan яlamяtlяr (Qoz, fыndыq, шabalыd, heyva agaclarынын timsalыnda) Firяdun ИБРАЩИМОВ,
Pedaqoji elmlяr doktoru, Rusiya Sosial vя Pedaqoji Elmlяr Akademiyasыnыn hяqiqi цzvц, Azяrbaycan Respublikasыnыn яmяkdar mцяllimi, Шяки Реэионал Елми Мяркязин апарыъы мцтяхяссиси Mяlum olduьu kimi, insan, bitki, heyvan vя baшqa canlы orqanizmlяrin yaшadыьы шяrait bцtюvlцkdя tяbii mцhit adlanыr. Tяbii mцhit amillяri, baшqa sюzlя ekoloji amillяr abiotik vя biotik olmaqla iki qrupa ayrыlыr. Bцtцn biotik amillяr cansыz tяbiяtin tяrkib hissяlяridir, bu tяrkibя iшыq, temperatur, rцtubяt, hava, su, torpaq daxildir. Biotik amillяrin xцsusi qrupunu antropogen amillяr tяшkil edir: bu da insanыn tяbiяtin dяyiшmяsinя sяbяb olan mцxtяlif istiqamяtlяrdя gюstяrdiyi fяaliyyяtdir. Yer kцrяsindя bцtюvlцkdя, elяcя dя onun mцxtяlif regionlarыnda ekoloji tarazlыьыn pozulmasы ilя nяticяlяnяn bir sыra hadisяlяr tюrяdilir. Nцvя silahlarыnыn yeraltы vя yerцstц sыnaqdan keчirilmяsi, okeanlarыn altыnda kцtlяvi qыrьыn silahы anbarlarыnыn yaradыlmasы, kiчik vя iri miqyaslы mцharibяlяr, bioloji vя kimyяvi silahlarыn istehsalы, sыnaqdan keчirilmяsi, meшяlяrin , heyvanlarыn mяhv edilmяsi, bataqlыqlarыn qurudulmasы, kimyяvi maddяlяr iшlяtmяklя balыq ovu, yer relyefinin sцni yollarla bюyцk юlчцlяrdя daьыdыlmasы, quru vя hava yollarыndan istifadя zamanы yanacaq qalыqlarыnыn aramsыz havaya qarышdыrыlmasы, kosmik vя planetlяrarasы aparatlarыn saysыzhesabsыz qяzalarы, raketdяn mцdafiя sistemlяrinin sыnaqlarы vя insan яli ilя tюrяdilяn digяr amillяr yerin sяthindя, su qatlarыnda, atmosferdя ekoloji tarazlыьa mяnfi tяsir gюstяrяn amillяrdir. Ekoloji amillяr vahidin tяrяflяri kimi dialektik vяhdяtdяdir. Temperatur яtraf mцhit amilinin tяrkib hissяsidir, canlы varlыqlar vя cansыz tяbiяt цчцn bюyцk яhяmiyyяt kяsb edir. Temperaturdan asыlы olaraq bitki vя heyvanlarda mцяyyяn dяyiшikliklяr gedir. Arzuolunan haldыr ki, bцtцn il boyu bitki vя heyvanlarda mцяyyяn dяyiшikliklяr fяsli nюvbяlяшmя ardыcыllыьы цzrя getsin. Mяntiqi nюvbяlяшmя tяbiяtя bir baшa tяsir etdiyindяn onunla яhatя olunan bitki, heyvan vя insanlar tяkamцl prosesindя fяsillяrin bu rejiminя uyьunlaшmышlar. Tяbii sual yaranыr: - Иnsan sюzцgeden tяbii dяyiшmяlяr rejiminя tяsir etmяk iqtidarыndadыrmы?! Иqlim dяyiшmяlяrindя yarana bilяcяk fяsadlarda insanыn arzuolunmaz payы nя qяdяr dir? Hяqiqяtdя iqlim daim inkiшafda olan vя mцxtяlif dяyiшikliyя mяruz qalan sistemdir. Ыstilяшmяnin, elяcя dя soyuqlaшmanыn hansы dюvrlяrdя yaшamaьыmыzla baьlы suala cavab vermяk asan deyil. Eyni zamanda hяm istilяшmя, hяm dя soyuqlaшma prosesinin getdiyi
bir dюvr dя tamamilя mцmkцndцr. Bu iki tяbiяt hadisяsinin bir-birini яvяz etmяsi yцz milyon illяr яrzindя baш verir. Dяyiшяn yalnыz prosesin davamlыlыq dюvrцdцr. Hazыrki, iqlim dяyiшmяsi erasы bцtюvlцkdя buzlaшma dюvrц adlanыr. Tяbii ki, ondan яvvяl isя istilяшmя erasы mюvcud olub. Bцtцn dцnyanыn vя elяcя dя Azяrbaycanыn iqlimi hяmiшя
dяyiшir. 2010-cu ilin yayы gюstяrdi ki, gюrцnmяmiш soyuqlarыn dalыnca qeyri-adi istilяr dя gяlя bilяr. Vя bununla mцbarizя etmяk mцmkцn deyil, hяtta mяnasыzdыr. Biz яslindя iqlim dяyiшikliklяrindяn yox, ozцmцzцn fяaliyyяtimizdяn яzab чяkirik. Yer kцrяsinin atmosfer qatыnda tяbii halda 0,03 faiz karbon qazы var. Bizim "яmяllяrimizlя" bu miqdar dяyiшir, karbon qazыnыn miqdarыnыn normadan xeyli yцksяk hяddя чatmasы vя яksinя, oksigen qazыnыn durmadan azalmasы iqlimdя ciddi dяyiшikliyя sяbяb olur. Mяhz bu sяbяbdяn dя Bюyцk Qafqazыn cяnub yamaclarыnda daьяtяyi яrazilяrdя qlobal iqlim dяyiшikliyindяn asыlы olaraq sяciyyяvi bitkilяrdя - qoz, fыndыq, шabalыd, heyva kimi meyvяlяrin mяhsuldarlыьы azalыr. Ekoloji tarazlыьыn pozulmasы ilя qeyd olunan bitkilяrdя mцшahidя olunan xяstяliklяrin artmasы, iqlimin quraqlaшmasы vя mцяyyяn dяrяcяdя sяrtlяшmяsi nяticяsindя yaranan tяsяrrцfat problemlяri, шяhяr яtrafы yaшыl massivlяrdя vя elяcя dя daьlarыn meшя qurшaьыnda baш verяn yanьыnlar, hяmin яrazilяrin iчmяli suya olan tяlabatыnыn artmasы ilя яlaqяdar olan problemlяr ciddi bюhran, faciяli, kolars шяraitinin yaranmasыna gяtirib чыxaracaьы шцbhя doьurmur. Digяr bir sяbяb isя alчaq vя orta daьlыq qurшaqlarda zяrяrverici mikroorqanizmlяrlя яlaqяdardыr. Atmosferdя "istixana effektinin" yaranmasы ilя яlaqяdar mцlayim en dairяlяrindя yay isti vя quraq keчir. Bu isя mikroorqanizmlяrin troposfer qatыnыn yuxarы hissяlяrinя qalxmasыna шяrait yaradыr. Qlobal istilяшmя ilя яlaqяdar zяrяrvericilяr 600 m-dяn 1400 m-
dяk yuxarы qalxaraq tozlanma dюvrцndя bitkilяrin erkяkcik vя diшiciklяri цzяrindя parazitlik edяrяk meyvяnin яmяlяgяlmя prosesinя mane olurlar. Belя halda aьaclarыn yarpaqlarы ilя qidalanaraq mяhsuldarlыьы aшaьы salыrlar. Bюyцk Qafqazыn cяnub yamacыnda qoz, fыndыq, шabalыd aьaclarы dяniz sяviyyяsindяn 6001400m yцksяkliyя qяdяr яrazilяrdя yayыlmышdыr. Bu qurшaqlara dцшяn yaьыntыlarыn illik miqdarы 700mm - 1400mm-я qяdяrdir. Orta daьlыqda yerlяшяn meшя bitkilяrindяn шabalыd, qoz, fыndыq, qovaq, cюkя kimi aьaclar rцtubяtli iqlim шяraitinя uyьunlaшmышlar. Tozlanma dovrцndя iqlimin isti, quraq (яlveriшsiz) keчmяsi ilя tozlanma faizini aшaьы salыr. 1994-cц ildяn Шяки Rеэионал Eлми Mяркязиндя "Sellяrin юyrяnilmяsi" laboratoriyasыnыn яmяkdaшlarы чoxillik iqlim dяyiшikliyi ilя яlaqяdar olaraq hava цzяrindя vizual mцшahidяlяr aparыrlar. Bu bюlgяnin relyefi, coьrafi enliyi, torpaq, iqlim шяraitindяn asыlы olaraq vя atmosfer dюvranыnыn xarakterinя gюrя Шяki-Zaqatala regionunun Шяki
inzibati coьrafi rayonunda aparыlmыш mцшahidяlяrdяn aydыn olur ki, temperaturun, yaьыntыnыn, gцnяшli gцnlяrin, bulud, duman elementlяrinin kvartallara яsasяn kяskin fяrqlяnяn illяrdя meшя qurшaqlarыnda meyvя verяn bitkilяrdя mяhsuldarlыьыn kasыb olmasы tяzahцr edir. Bir daha qeyd edяk ki, qlobal istilяшmя yer kцrяsi цчцn mцяyyяn zaman mяrhяlяsindя mцшahidя olunur. Mцasir iqlim dяyiшmяlяri mяrhяlяsi atom vя yцksяk texnologiyanыn inkiшafы dюvrцnя tяsadцf etdiyinя gюrя яvvяlki dяyiшmяlяr mяrhяlяsindяn xeyli fяrqlяnir. Belя bir vяziyyяt yaxыn 30-40 il яrzindя olduqca bюyцk subtropik vя mцlayim qurшaq яrazilяrinin hяtta sяhralaшmasыna gяtirib чыxaracaqdыr. Apardыьыmыz mцшahidя vя tяdqiqatlara яsasяn 2012-ci ilin aprel, may aylarыnda Bюyцk Qafqazыn qeyd etdiyimiz cяnub yamaclarыna yaьыntыnыn az dцшmяsi, temperaturun яvvяlki illяrdяn fяrqli olaraq 5-8 dяrяcя чox olmasы hяmin bitkilяrin tozlanmasыna
parazitlilik imkan vermяmiшdir. Qlobal iqlim dяyiшmяsi mяrhяlяsi kimi, чox geniш tяzadlaшma, tяbiяtin dяhшяtli ekstremal sыnaьыndan чыxmaq цчцn bцtцn dцnya miqyasыnda ekoloji problemlяrя ciddi diqqяt gюstяrilmяli vя imkan daxilindя insanlardan asыlы olan bцtцn nюqsanlarы aradan qaldыrmaьa чalышmalыyыq. Azяrbaycan Respublikasы tяbii daьыdыcы hadisяlяrin чoxluьu vя aktivliyinя gюrя яn sяciyyяvi юlkяlяrdяn biridir. Belя tяbii hadisяlяrdяn biri dя sellяrdir. Sel axыnlarы Azяrbaycanыn яksяr daьlыq rayonlarыnda mцшahidя olunur. Lakin Bюyцk Qafqazыn cяnub yamacы fяallыьыna gюrя dцnyanыn яn selli bюlgяlяri ilя mцqayisя edilяcяk sяviyyяdя dayanыr. Cяnub yamacыn юzцnцn daxilindя isя Mazыm-Daшaьыl чaylarы arasы яrazilяrin aktivliyi daha bюyцkdцr ki, bu hissя dя mяhz Шяki-Zaqatala iqtisadi rayonunun mцhцm hissяsini tяшkil edir. Son 100 ildя (1890-1989) Azяrbaycanda baш verяn 338 sel hadisяsinin 160-ы mяhz cяnub yamacыn payыna dцшmцшdцr. XX яsrin 70-80-ci illяrindя Шяki-Zaqatala regionunda selя qarшы aparыlan mцbarizя tяdbirlяri kifayяt qяdяr mцsbяt nяticяsini vermiшdir. Lakin 80-cы illяrin sonu 90-cы illяrin яvvяllяrindя SSRИ-nin daьыlmasы vя respublikamыzыn keчid iqtisadiyyatыna qяdяm qoymasы selя qarшы mцbarizя tяdbirlяrinin hяyata keчirilmяsindя dя fasilяlяrя sяbяb oldu. Keчid dюvrцnцn чяtinliklяri, mцharibя шяraiti, bir milyona qяdяr insanыn qaчqыna чevrilmяsi, meшяlяrin kцtlяvi qыrыlmasы, yay otlaqlarыnыn Kiчik Qafqazdan Bюyцk Qafqaza yerdяyiшmяsi, qlobal istilяшmя vя
Dilbazi ЪЯМИЛОВ,
ъоьрафийашцнас, Шяки Реэионал Елми Мяркязин елми ишчиси keчirilяn mцbarizя tяdbirlяri tяdricяn яhяmiyyяtini itirdi vя ardыcыl olaraq 1988, 1992, 1996, 1997, 2000, 2004-cц illяrin sellяri baш verdi. Seviнdirici haldыr ki, indi selя qarшы mцbarizя tяdbirlяri yenidяn gцclяndirilmiшdir. Lakin qlobal iqlim dяyiшikliyi proseslяrinin davam etmяsi yuxarыda qeyd olunan sel яmяlяgяtirici amillяrinin daha da guclяnя bilяcяyi ehtimalыnыn mюvcudluьunu unutmamaьы bizlяrя andыrыr. Bir daha qeyd edяk ki, bu mцшahidяlяrя Шяки Rеэионал Eлми Mяркязинdя 1994-cц ilin ЫЫ rцbцndяn baшlanыlmышdыr. Burada hяr gцn havanыn yaьmurlu, gцnяшli, kцlяkli, mцlayim vя soyuq, gюyцn цzцnцn aчыq vя ya buludlu olmasы hallarы hamыsы cяdvяl яsasыnda saat vя dяqiqяlяrlя qeyd olunur. Yeri gяlmiшkяn qeyd edяk ki, tяqvimlя baьlы xalq mцшahidяlяri olduqca maraqlы vя чoxcяhяtlidir. Bu mцшahidяlяrin bюyцk яksяriyyяti elm tяrяfindяn tяsdiq edilmiшdir. Vurьulamaq lazыmdыr ki, xalqыn яsrlяr boyu sыnadыьы, mцшahidя etdiyi tяbii hadisяlяr iqlim, yerli mцhit vя tяsяrrцfat fяaliyyяti ilя цzvi шяkildя baьlыdыr. Nяticяdя яvvяlcя xalq tяqvimi, sonra ona яsaslanan rяsmi tяqvim yaranmышdыr. Mяqsяdimiz hava цzяrindя aparыlan mцшahidяlяr яsasыnda шяrq tяqviminin mяlum xцsusiyyяtlяri nяzяrя alыnmaqla ayrы-ayrы illяr цчцn tяxmini dя olsa hava haqqыnda proqnoz hazыrlamaqdan ibarяtdir. Иnsan tяbiяtin bir hissяsi olduьuna gюrя onun bцtцn varlыьы iqlimyaradыcы amillяrin normal gediшi, miqdarы vя tяsirindяn asыlыdыr. Lakin insan qeyri normal tяbii шяraitdя dя юz yaшayышыnы tяmin etmяyi bacarыr, tяbiяtin yaratdыьы чяtinliklяrin qarшыsыnы ala bilir. Яgяr havada hяrяkяt olmasa, yer цzяrindя yaшayыш da olmaz. Иnsan hяlя hava dюvranы prosesinя tяsir edib, onu istяdiyi istiqamяtdя dяyiшя bilmir. Lakin adamlar sяth юrtцyцnцn mцяyyяn цnsцrlяrini dяyiшmяyi bacarыr. Ona mцsbяt vя mяnfi tяsir gюstяrя bilir. Bunlarыn iчяrisindя isя яn qцdrяtlisi gцnяш radiasiyasы, gцnяш iшыьыdыr.
(Арды 20-ъи сящифядя)
digяr amillяrin mяnfi tяzahцrlяri Шяki-Zaqatala regionundan da yan keчmяdi. Bu isя чay hюvzяlяrindя aшыnma prosesinin artmasы, flцvial чюkцntцlяrin чoxalmasы, sel aktivliyinin gцclяnmяsi ilя mцшaiyяt olunmaьa baшladы. Nяticяdя 70-ci illяrin sonlarыndan cяnub yamacda selin qismяn qarшыsыnыn alыnmasы mяqsяdi ilя hяyata
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 19
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.19
ДЦНЙА ШЮЩРЯТЛИ ШЯКИЛИЛЯР
TЦRKИYЯDЯ YAШAMЫШ BЮYЦK ИSLAM ALИMИ, HЯMYERLИMИZ MЯHMЯD ZAHИD QOTQU
RAMИN SADЫQOV,
Шяки Реэионал Елми Мяркязин elmi катиби, tarix цzrя fяlsяfя doktoru 20-ci яsrin bюyцk Иslam alimlяrindяn biri olan Mяhmяd Zahid Qotqu, 1897-ci ildя Bursada dцnyaya gяlmiшdi. Atasыnыn adы Иbrahim Яfяndi, anasыnыn adы isя Sabirя xanыm idi. Ailяsi Osmanlы-Rus savaшыndan (1877-1878) sonra, 1879-cu ildя Azяrbaycanыn шimal qяrbindя yerlяшяn, tarixi, mяdяniyyяti vя ipяkчiliyi ilя mяшhur Nuxadan Anadoluya kючmцш, vя Bursada mяskunlaшmышdы. O zaman atasы Иbrahim Яfяndinin 16 yaшы vardы. Иbrahim Яfяndi Bursada, Hяmzяbяy mяdrяsяsindя tяhsil aldыqdan sonra mцxtяlif mяscidlяrdя imamlыq vяzifяsindя iшlяdi. Nяql edilir ki, Иbrahim Яfяndi, hяzrяti Mяhяmmяdin soyundan gяlяn Seyiddir.
bюyцk bir яziyyяtlя Иstanbula gяldi. 1914-cц ilin Иyul ayыndan etibarяn 25-ci hяrbi hissяdя katib vяzifяsindя iшlяyяrяk яsgяrliyinя davam etdi. Иstanbulda qaldыьы mцddяtdя mцxtяlif dini mяclislяrdя, xцsusi dяrslяrdя vя mяscidlяrdяki vяzlяrdя iшtirak etdi. 1915-ci ildя Иstanbulda, Gцmцшxanяvi dяrgahыna gedяrяk Daьыstanlы Шeyx Юmяr Ziyaяddinin tяlяbяsi oldu. Шeyxin vяfatыndan sonra onun yerinя keчяn Tяkirdaьlы Mustafa Feyzinin dini mяclislяrinя davam etdi vя tяsяvvцf yolunda tяhsilini tamamlayыb icazяt aldы. Ardыndan Bяyazid, Fateh vя Ayasofiya mяscidlяrindя oxudu, Quranы яzbяrlяdi. Bir mцddяt sonra шeyxin razыlыьы ilя mцxtяlif qяsяbя vя kяndlяrdя din mцяllimi kimi iшlяmяyя baшladы. 1929-cu ildя anadan olduьu шяhяrя, Bursaya dюnяn Mяhmяd Zahid 15 il boyunca atasыnыn imam olduьu Иzvat kяndinin mяscidindя imamlыq etdi. Ardыndan Bursa шяhяr mяrkяzindяki Uftadя Mяscidinя imam seчildi vя 1945-1952-ci illяrdя hяmin vяzifяdя чalышdы. 1952-ci ilin Dekabr ayыnda Иstanbula dюnяn Mяhmяd, Fateh qяsяbяsindяki Чivizadя mяscidinя imam tяyin olundu. 1958-ci ilin Oktyabr ayыndan юmrцnцn sonunadяk Fateh qяsяbяsindяki Иskяndяr Paшa mяscidinin imamы
Mяhmяd Zahid Qotqu вя Няъмяддин Ярбякан Mяhmяd Zahid 3 yaшыnda olanda, yяni 1900-cu ildя anasы Sabirя xanыm vяfat etdi. Buna gюrя dя atasы Иbrahim Яfяndi, Daьыstandan Anadoluya kючmцш Fatma xanыmla evlяnmiшdir. Mяhmяd Zahidin nяql etdiyinя gюrя atasы onu hяmiшя "Oьlum Mяhяmmяd" deyя чaьыrarmыш. Atasы 1929-cu ildя 76 yaшыnda vяfat etmiшdir. Mяhmяd Zahidin doьma bюyцk qardaшы Яhmяd Шakir, Qцdsdя vя Чanaqqalada hяrbчi olmuш, sяngяrdя xяstяlяnmiш vя 28 yaшыnda vяfat etmiшdir. Юzцndяn balaca qardaшы isя bir neчя aylыq uшaq ikяn dцnyasыnы dяyiшmiшdir. Иlk tяhsilini doьulub boya baшa чatdыьы Bursada, Oruчbяy adыna mяktяbdя alan Mяhmяd Zahid, daha sonra Maksяmdя mяktяbi bitirmiшdir. Ardыndan Bursa Иncяsяnяt mяktяbinя qeyd olmuшsa da Ы Dцnya mцharibяsinin baшlanmasы ilя 18 yaшыnda cяbhяyя yollanmышdыr. Иllяrlя яsgяrlikdя oldu, tяhlцkяlяrlя цzlяшdi, xяstяlikdяn яziyyяt чяkdi. Osmanlы ordusunun Suriyadan чяkilmяsindяn sonra
vяzifяsini icra etdi. Mяhmяд Zahid sadя xalq dilindя danышmaьы sevяn bir insan idi. Mцsяlmanlarыn birlik vя bяrabяrlik iчindя olmalarыnы xцsusi ilя tяbliь edirdi: "Gюrmцrsцnцz? Yaьыш nя qяdяr чox yaьыr yaьsыn, dяnяciklяri dяrhal birlяшir vя toplanыrlar. Belяliklя dяrяlяr, чaylar meydana gяlir. Nяticяdя bunlar bюyцk su hюvzяlяrini doldururlar. Bu suyla elektrik stansiyalarы iшlяyir, torpaqlarыn suvarыlmasы hяyata keчirilir, шяhяrlяrin elektrik tячhizatы aparыlыr. Bu nemяt sayяsindя insanlar rahatlыq tapыr, iшlяri asanlaшыr. Bюyцk bяxtiyarlыq mяhz budur. Bundan ibrяt alыnmalы, xalqыn birliyinя чalышmalыyыq. Tяk-tяk hяrяkяt etsяk, hamыmыz mяhv ola bilяrik. Nя qяdяr dindar olsaq da birlik vя bяrabяrliyя чalышmasaq heч bir irяlilяyiш яldя edя bilmяrik" (Yeni Шafak qяzeti, 27.08.2012).
Юmrцnцn son illяrini xяstяlikdяn яziyyяt чяkяn Mяhmяd Zahid, 1979-cu ildя uzun bir mцddяt yaшamaq цчцn get-
diyi Hicazdan (Яrяb yarыmadasыnыn qяrbi. Xцsusяn Mяkkя vя Mяdinяnin yerlяшdiyi яrazinin adы) 1980-ci ilin Fevralыnda dюnmяk mяcburiyyяtindя qalmышdыr. Tяqribяn bir ay sonra, yяni 1980-ci il martыn 7-dя mяdяsindяn aьыr bir яmяliyyat keчirmiш, tяdricяn yaxшыlaшmыш vя hяtta hяmin ilin Ramazan oruclarыnы bцtцn ay boyunca tutmuшdur. Hяcc mюvsцmцndя isя yenidяn Hicaza getmiшdir. Яmяliyyatdan sonra xeyli yaxшыlaшan Mяhmяd Zahid, hяccdяn dюndцkdяn sonra tяkrar xяstяlяnmiш, 1980-ci il noyabrыn 6-da bюyцk чяtinliklя Иstanbula geri dюnmцшdцr. Dюnцшцndяn bir hяftя sonra, noyabrыn 13-dя vяfat etmiш vя Иstanbulda, Sцleymaniyyя mяscidinin qяbristanlыьыnda, mцяllimlяrinin yanыnдa dяfn olunmuшdur. Mяhmяd Zahidin beш cildlik Tяsяvvцfi Яxlaq adlы яsяri ilя bяrabяr Dua Mяcmuяsi, Cяnnяt Yollarы vя Mюminlяrя Vяzlяr adlы яsяrlяri vardыr. Mяhmяd Zahid, gцlяrцzlц, шяfqяtli, mцtяvazi bir шяxs idi. Heч kimin qяlbini qыrmamaьa чalышardы. Dяqiq bildiyi bir mяlumatы belя ilk dяfя eшidirmiш kimi bюyцk hяvяslя dinlяyяrdi. Sюhbяtlяri xoш, xцtbяlяri чox hяyяcanlы keчяrdi. Tanыyыb tanыmadыьы adamlara salam verяrdi. Heч kimdяn bir baшa bir шey istяmяz, цstц юrtцlц ifadя edяrdi. Gecя vя gцndцz ibadяtlяrini diqqяtlя yerinя yetirяr, tяlяbяlяrinя dя mяslяhяt gюrяrdi. Mяhmяd Zahid Qotqu юmrцnцn sonuna qяdяr Tцrk siyasяtinя yюn verяn шяxsiyyяtlяrdяn biri olmuшdur. Tцrkiyяnin mяdяni, iqtisadi vя siyasi problemlяrinя biganя qalmыrdы. Mцsяlmanlarыn gцclц ola bilmяlяri цчцn mцtlяq sяnayelяшmяyя ehtiyac olduьunu hяr sюhbяtindя anladыrdы: "Bu qapыnыn юnцndяki avtomobillяr mяni narahat edir. O avtomobillяrin yerinя fabriklяr, zavodlar inшa olunsa vя vяtяndaшlarыmыza iш imkanlarы yaradыlsaydы яcnяbilяrin kюlяsi olmazdыq" deyirdi. Mяhmяd Zahid Qotqunun sюhbяtlяrindя iшtirak edяn vя onun mяclislяrindя feyziyab olan Tцrk siyasяtчilяri, bцrokratlarы, millяt vяkillяri vardы. Bunlar iчindя Tцrkiyя cumhuriyyяtinin 8-ci prezidenti Turqut Юzal, 9-cu prezidenti Sцleyman Dяmirяl, keшmiш baш nazir Nяcmяddin Яrbakan, keчmiш nazirlяrdяn Qorqud Юzal, Hцsnц Doьan, Hяsяn Aksay kimi siyasяtчilяrin adlarыnы чяkmяk olar. Mяhmяd Zahidin onlar цzяrindя bюyцk tяsir gцcц vardы. Turqut Юzalыn da olduьu bir mяclisdя yanыndakыlara belя demiшdi: "Bu mцhяndislяrя kюmяk edin. Bunlar irяlidя Tцrkiyяni dяyiшdirяcяk, inkiшaf etdirяcяkdirlяr" Qorqud Юzal qardaшы Turqut Юzalыn Mяhmяd Zahid ilя yaxыnlыьы haqqыnda bunlarы qeyd edirdi: "Turqut bяy, Mяhmяd Zahidin tяlяbяsi olmuшdu. Tanышlыqlarы 1960-cы illяrdяn baшlayыrdы. Чox yaxыn mцnasibяtlяri vardы". Professor Nazif Gцrdoьan, “Gюrцnmяyяn Universitet” adlы kitabыnda aшaьыdakыlarы qeyd edir: "Dяyяrli цstad юlkяnin Osmanlыdan Tцrkiyя cumhuriyyяtinя keчmяsinin canlы шahidi
idi. Bir чox problemlяri aчыqca gюrцrdц. Tцrkiyяnin istehsalatda geri olduьunu sюylяyirdi. Tцrkiyяnin sяnaye юlkяsinя чevrilmяsinin lцzumunu anladыrdы. Anadolu insanыna bюyцk dцшцnmяyi o юyrяtmiшdi." Tцrk siyasяtinin mцhцm simalarыndan Nяcmяddin Яrbakanыn da Mяhmяd Zahid ilя yaxыn dostluq яlaqяlяri vardы. Яrbakan, onu чox sevяr, dяrin hюrmяt gюstяrirdi. 1980-ci ildя Tцrkiyяdя hяrbi чevriliш olmuш, Яrbakan hяbsя atыlmышdы. O gцnlяrdя Mяhmяd Zahid aьыr xяstя idi. Hocanыn vяfat etdiyini duyan Яrbakan, sяssiz gюzyaшlarыna qяrq olmuшdu. Hocanыn cяnazя mяrasiminя iшtirak et-
mяsi цчцn hяbsxana mцdiriyyяtindяn icazя istяnmiш, fяqяt qяbul olunmamышdы. Bu, Яrbakanы daha da цzmцш vя hюnkцrtц ilя aьlamышdы. (Bцlent Erandaч,
"Hocasы iчin aьladы", Takvim qяzeti, 04.03. 2011).
Tцrkiyяnin iчtimai-siyasi hяyatыnda dяrin izlяri olan bюyцk Иslam alimi Mяhmяd Zahid Qotqunun xatirяsi bu gцn dя Tцrkiyяdя ehtiramla yad olunur. Hяr il onu anma mяrasimlяri, xatirя gecяlяri keчirilir. Цmumiyyяtlя baxdыqda, bir sыra dini tяriqяtlяrin mюvcud olduьu Tцrkiyяdя Mяhmяd Zahid Qotqu yolu bu gцn dя Tцrk siyasяtindя юzцnц aчыq шяkildя hiss etdirmяkdяdir.
Mяhmяd Zahid Qotquнун мязары
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 20
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.20
ЕЛМИ АРАШДЫРМА (Яввяли 18-ъи сящифядя) Tяbii fяlakяtlяrin baш verяcяyini яvvяlcяdяn mцяyyяnlяшdirmяk mцmkцn olmadыьыndan, insanlar yalnыz onlarыn mяnfi nяticяlяrindяn юzlяrini vя яtraf alяmi qismяn qorumaq цчцn tяdbirlяr gюrmяlidir, bunun цчцn чalышmalыdыr. Bu yюnцmdя uьurlu fяaliyyяt цчцn insanlar: - tяbiяt-riyaziyyat elmlяrinin яsaslarы цzrя biliklяrя yiyяlяnmяlidir; - daim inkiшafda olan texnika vя texnologiyalar цzrя bilik vя bacarыqlara malik olmalыdыr; - mяnяvi saflыq, nяfs toxluьu kimi шяxsi keyfiyyяtlяri юzцndя яxz etmяlidir; Tяbii ki, ekoloji problemlяrя bцtцn dцnya miqyasыnda diqqяt gюstяrilmяli vя imkan daxilindя insanlardan asыlы olan nюqsanlara "yox" demяlidir.
Гlobal iqlim dяyiшikliyiнин bitkilяrя тясири Bюyцk Qafqazыn cяnub yamaclarыnыn daьяtяyi яrazilяrindя qlobal iqlim dяyiшikliyi ilя baьlы sяciyyяvi bitkilяrdя яks olunan яlamяtlяr (Qoz, fыndыq, шabalыd, heyva agaclarынын timsalыnda) Цmumdцnya Meteorologiya Tяшkilatыnыn (ЦMT) mяlumatыna яsasяn hяr il dцnya цzrя baш verяn tяbii fяlakяtlяrin 80-90 faizi mяhz hidrometeoroloji, digяrlяri geofiziki proseslяrlя baьlыdыr. Qlobal iqlim dяyiшmяlяrinin tяsiri nяticяsindя 1990-cы ildяn baшlayaraq dцnya цzrя baш verяn tяhlцkяli hidrometeoroloji hadisяlяrin dinamikasы neqativ artmaqda davam edir. Dцnya цzrя orta illik temperatur 0,6-0,7 selsi dяrяcя artmышdыr ki, hazыrki iqlim dяyiшmяsi erasыnda XX яsr яn isti яsr, 19902000-ci onillik isя яn isti onillik kimi qeydя alыnmышdыr. Bцtцn instrumental mцшahidя dюvrцndя dцnya цzrя яn isti il 1998-ci il, ikinci isti il isя 2001, 2003-cц illяr olmuшdur. Temperaturun belя artmasы nяticяsindя dцnya цzrя dяnizlяrin orta sяviyyяsi 10-20 sm artmыш vя bu artыm son 3000 ildяki orta sяviyyяdяn 10 dяfя artыq hesab olunur. Son 50 ildя шimal yarыmkцrяsindя dяnizlяrdя buz юrtцyц 10-15 faiz azalmыш, чay vя gюllяrdя buz юrtцyцnцn davamiyyяti 15 gцnя, Шimal Buzlu okeanыnda buz юrtцyцnцn qalыnlыьы isя 40 faizя qяdяr azalmышdыr. Daь buzlarыnыn vя yцksяk daьlыq яrazilяrdя qar xяttinin yцksяklik цzrя azalmasы prosesi davam edir. Birinci nюvbяdя planetimizin quru яrazilяrindя meшя ehtiyatlarыnы qorunmasы vя yeni meшя massivlяrinin salыnmasыna diqqяt gюstяrilmяlidir. Bu sahяdя - sцni meшяlяrinin salыnmasы iшindя yцksяk oksigen mяnbяyi olan kцknar, ardыc, aь vя qara шam, palыd, шabalыd cюkя, dяfnя, akasiya vя sair aьac nюvlяrindя istifadя olunmalыdыr. Subtropik vя mцlayim qurшaqlarыnda yerlяшяn шяhяrlяrin цzяrindя son onilliklяrdя tцstц qatыnыn lяьv olunmasы vя яtraf яrazilяrя yayыlmasыnыn qarшыsыnыn alыnmasы цчцn bir sыra texniki vasitяlяrdяn istifadя olunmalыdыr. Mяsяlяn, яtraf mцhitin vя insanlarыn saьlamlыьыna mяnfi tяsir gюstяrяn kцkцrd birlяшmяlяri vя karbon qazыnыn azadыlmasы mяq-
Шair Abbas Яmbalanыn mяшhur xalq qяhramanы qaчaq Kяrяmя hяsr етдйи bayatыlar щаггында бир-нечя кялмя
sяdilя sюnmцш яhяng mяhlulu vя etil spirtindяn havanыn sцni tozlandыrыlmasыnda istifadя olunmalыdыr. Dяniz vя okean шelf sahяlяrindя olan dяniz bitkilяrinin azalmasы hяmin яrazilяrdя sularыn neft mяhsulllarы ilя чirklяnmяsi nяticяsindя yaranan яlveriшsiz mцhitlя яlaqяdardыr. Belя ki, hяmin sahяlяrdя, oksidlяшmя bяrpa olma proseslяri zяiflяdiyindяn, dяmir elementinin fяaliyyяti xeyli azalыr. Eyni zamanda belя яrazilяrdя dяniz suyunda hяll olmuш karbon qazыnыn miqdarы yцksяlir, oksigen qazыnыn isя яksinя azalыr. Nяticяdя dяniz bitkilяrinin mineral mцbadilяsi xeyli aшaьы dцшdцyцndяn fotosintez prosesi zяiflяyir. Bu problemin qarшыsыnыn alыnmasы цчцn dцnyanыn яsas kimya mяrkяzlяrini шelf яrazilяrindя yerlяшdirmяklя yanaшы alыnan цzvi qalыqlarыnыn dяnizя tюkцlmяsindяn яvvяl onlarы tullantы dяmir qыrыntыlarы ilя qarышdыrыb hяmin mяhlulu шelf яrazilяrindя bitkilяrin inkшafы vя fotosintezin
sцrяtlяnmяsi цчцn istifadя etmяk olar. Bununla da hяm цzvц turшularыn dяniz bitkilяrinя vuracaьы zяrяrin qarшыsы alыnmaqla yanaшы, hяm dя onlarыn inkiшafы цчцn qida mяhsulu ilя tяmin olunur. Dяniz suyunda hяll olunmuш ionlarыn, hяm dя bir sыra bitkilяr цчцn vacib olan faydalы komponentlяrin - Co, Mo, Ni, Cu vя s. miqdarыnыn artыrыlmasыna шяrait yaranmыш olur. Belяliklя, metallurgiya kimya sяnayesinin yaratdыьы mяnfi tяsirlяri azaltmaq vя яksinя, onlardan istifadя edяrяk ekoloji problemlяri qismяn hяll etmяk mцmkцndцr. Yeri gяlmiшkяn bir mяsяlяyя dя haшiyя чыxmaqla oxucularыn diqqяtini чяkmяk istяrdik. Юncя etiraf edяk ki, iqlim faktorunun hяyatda hяlledici rolu hяlя eradan яvvяl insanlara mяlum idi. Mяlum olduьu kimi, ШяkiZaqatala bюlgяsi endemik zona hesab olunur. Burada torpaqda, suda bitkilяrdя yod, brom, flцor kimi kimyяvi elementlяrin чatышmamasы sяbяbli insanlarda vя heyvanlarda ur xяstяliyi vя diшlяrin tez tюkцlmяsi geniш yayыlmышdыr. Qoz meyvяsi yod чatышmazlыьыnыn qismяn bяrpa etdiyindяn elя bil tяbiяt bilяrяkdяn bu meyvяni bюlgя яhalisinя hяdiyyя yetiшdirib. Bu sяbяbli, istяr-istяmяz bu bitki ilя яlaqяli mцшahidяlяrimiz daim gюz юnцndяdir. Son beш-altы ildя яrazidя qoz vя шabalыd aьaclarыnыn getdikcя mяhsuldarlыьыnыn aшaьы dцшmяsi, aьaclarыn tяdricяn qurumaьa baшlamasыnыn nяinki insanlar, hяtta alaqarьa quшlarы da hiss etmяkdяdir. Bildiyimiz kimi, qarьalar юz yuvasыnы qoz aьaclarыnыn яn hцndцr budaqlarыnda hюrцrlяr. Bu quшlarыn sayыnыn bюlgяdя ilbяil azalmasы daim hiss olунmaqdadыr. Onlar baшqa яrazilяrя kючmяyя baшlayыblar. Яksяr heyvanlarыn vя quшlarыn iqlimi proqnozlaшdыrma qabiliyyяtlяri insanlardan цstцn olmasы isя elmя чoxdan mяlumdur.
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
Faiq ЧЯLЯBИ,
Musiqiшцnas, sяnяtшцnaslыq doktoru, A.И.Qertsen adыna Rusiya Dюvlяt Pedaqoji Universitetinin etnokultuрalogiya kafedrasыnыn professoru, Rusiya Иncяsяnяt Tarixi Иnstitutunun folklor шюbяsinin aparыcы elmi iшчisi
Rяvan tяbli шair Abbas Яmbalanыn mяшhur xalq qяhrяmanы qaчaq Kяrяmя hяsr olunmuш bayatыlar silsilяsi ilя tanыш olarkяn xяyal mяni uzaqlara apardы… Sankt-Peterburq шяhяrindяki adi yaшayыш evlяrinin birindяn saz sяsi gяlir. Aьstafadan qardaшi Qurbana qonaq gяlmiш Huseyn Яzizoьlu "Leyla vя Mяftun" dastanыnы sюylяyir. Aшыьыn uca boyu, xoш simasы, gюzяl sяsi havalarы klassik biчimdя sяrrast vя hцnяrlя чalmasы dinlяyicilяri heyran edib. O ki, qaldы iyirminci яsrin ikinci yarыsыnыn gozяl el sяnяt-karlarыndan olan Мяftunun na-kam mяhяbbяtindяn vя uьursuz taleyindяn bяhs edяn dastana, шяxsяn mяnя Nizaminin vя Fцzulinin "Leyli vя Mяcnun"larindan az tяsir etmяmiшdi: Mяclisdя oturan digяr kiшilяr kimi mяn dя qяm dяryasinda idim, hяtta maqnitafonun dolmuш kasetini dяyiшmяyi dя unutmuшdum. Qadinlar sяssiz aьlayыrdыlar. Aшыq dastanы baшa чatdыrdы. Heч kяsdяn sяs чыxmыrdы. Handan-hana kiшilяr birbirinin dalыnca "saь ol!" demяyя baшladilar. Чaydan sonra aшыq Hцseynя dedim: - Qardaш, dяyiш bizim яhvalыmыzы, bizя qaчaq Kяrяmdяn danыш. Aшыq gцlцmsяdi. Tяklifim цrяyindяn olmuшdu. O "Qaчaq Kяrяm" dastanыnы baшladы. Ustad aшыq Hцseyn Яzizoьlunu xatыrlamaьыmыn sяbяbi var. XX яsrin ikinci yarыsыnda qaчaqlar haqqыnda nяьmяlяrin vя dastanlarыn toplanmasыna vя tяdqiqinя bюyцk яmяk sяrf etmiш filologiya elmlяri doktoru Rцstяm Rцstяmzadя 1967-ci ildя qaчaq dastanlarыnы яhatя edяn "Koroьlu nяvяlяri" adlы bir kitab nяшr etdirdi. Xeyirxah яmяlin nяticяsi olan bu kitab yalnыz folklorшцnaslыq цчцn yox, цmumiyyяtlя Azяrbaycan mяdяniyyяti цчцn vacib olan bir sяnяt яsяri idi. Чцnki biz o vaxta qяdяr folklorшцnaslarыn mяlum rяvayяtlяri istяdiklяri kimi bir-birinя calaq edяrяk yaratdыqlarы sцni "Qaчaq Nяbi" dastanыndan baшqa qaчaq dastanы tanыmыrdыq, daha doьrusu, belя bir kitabыmыz yox idi. Digяr qaчaqlarыn adыna hansыsa bir kitabda, ya qяzetdя rast gяlir, яn yaxшы halda шeir parчalarы ilя qarшыlaшыrdыq. Rцstяm mцяllimin toplayыb tяrtib etdiyi kitabda isя Qara Tanrыverdi, Qandal Naьы vя Qaчaq Kяrяm haqqыnda bцtюv dastanlar verilmiшdir. Иyirmi min tirajla buraxыlan bu kitab hяm geniш oxucu kцtlяsinin, hяm dя mцtяxяssislяrin bюyцk maraьыna sяbяb oldu vя raritetя чevrildi. Mяsяlя burasыndadыr
ki, aшыq Hцseyn Яzizoьlu "Qaчaq Kяrяm" dastanыnы danышdыqca mяn onu istяr-istяmяz kitabdakы mяtnlя mцqayisя etmяli olurdum vя kitaba dцшmяyяn nяьmяlяrlя, epizodlarla qarшыlaшыrdыm. Yaxud da bяzi tanыш epizodlar bu vя ya digяr dяrяcяdя fяrqli шяkildя tяqdim olunurdu. Belя mцшahidя peшяkar folklorчu цчцn чox шey demяkdir. Bu o demяkdir ki, dastan aшыq repertuarыnda yaшamaqda vя variantlaшmaqdadыr. Hяmin variantlarы axtarыb tapmaq vя yazыya almaq isя bizim boynumuza dцшцr, daha doьrusu, borcumuzdur. Qaчaq Kяrяm haqqыnda yaranmыш rяvayяt vя dastanlarы digяr el qяhrяmanlarы barяdя meydana gяlmiш folklor nцmunяlяrindяn fяrqlяndirяn яsas bir cяhяt var. Hяmin яsяrlяrdя Kяrяm adi intiqamчы vя sinfi dцшmяn kimi ikinci plandadыr, irяli чяkilяn onun mяrdliyidir, kiшiliyidir. Bu mяnada hяtta tцrk Koroьlu tцrk Kяrяmя uduzur. Kяrяm tцrk-azяrbaycanlы mentalitetinin gюstяricisidir. Xalq rяvayяtlяrdя, aшыqlar isя dastanlarda onu mяhz belя tяqdim edirlяr. Hяmin яsas cяhяti шair Abbas Яmbala da nяzяrdяn qaчыrmыr: Analar doьar mяrdi, Mяzlumlar atar dяrdi. Иsgяndяr oьlu Kяrяm, Bяnzяrsiz igid яrdi . Чox diqqяtяlayiq bir haldыr ki, qaчaq Kяrяmlя baьlы xalq sюylяmяlяrindя yalnыz Kяrяm yox, onun dцшmяni Иsrafil aьa da mяrd igid, яsl kiшi kimi tяsvir olunur. Bu mяqamы Яmbala hяssaslыqla tutmuшdur: Qeybяt namяrd iшidir, Шeytan vяsvяsяsidir. Cяsur qaчaq Kяrяmin, Dцшmяni dя kiшidir. yaxud: Sяrdarы heч saymadы, Иsrafil bяy qыymadы. Kяrяmi xяyanяtlя, Юldцrmяyя qoymadы. Bu gцn яdяbiyyatda qaчaq Kяrяmin vя ona bяnzяr Azяrbaycan kiшilяrinin tez-tez xatыrlanmasы vacibdir. Цmid edirяm ki, bu xatыrlamalar mцasir dюvrdя milli mentalitetimizdя baш verяn aшыnmalarы lяngidя bilяr. Abbas Яmbala, юzцnц qaчaq Kяrяm kimi qяlяmя verяrяk soyьunчuluq edяn quldurun Kяrяm tяrяfindяn tutularaq qulaьыnыn kяsilmяsi barяdяki mяшhur rяvayяti dюrd misrada ustalыqla яks etdirmiшdir: Kяrяm qulduru tutdu, Qollarыn dala чatdы. Ona lяkя yaxanыn, Qulaьыn kяsib atdы. Yeri gяlmiшkяn deyim ki, Qaчaq Kяrяmlя Kяrя Kяrяm "sцjeti" xalq arasыnda hяm dя Koroьlu vя onun adыndan istifadя edяrяk soyьunчuluq edяn lopa bыь quldurla baьlanыr. Burada qяhrяman Koroьlu яkinчinin юkцzцnц aparan Koroьlunu tutub xalqыn gюzц qarшыsыnda onun lopa bыьlarыnы kяsir
vя deyir: Яzizim hamыda var, Gюzяllik, чirkinlik hamыda var. Kiшilik юzgя шeydir, Bыь-saqqal hamыda var. Mяlumdur ki, bыьыn kяsilmяsi чox bюyцk tяhqirdir, mяnasы "sяn kiшi deyilsяn" demяkdir. Keчmiшdя xalq arasыnda belя bir qayda vardы: borc alan adam bыьыndan bir tцk чяkib yaylыq arasыnda pul sahibinя verirdi. Hяmin tцk hяr hansы bir шahiddяn vя ya imzalы sяnяddяn daha etibarlы sayыlыrdы. Чцnki bu adыn, qeyrяtin girov qoyulmasы idi. Яgяr borc alan pulu vaxtыnda qaytara bilmirsя, mцtlяq pul sahibi ilя яlaqя saxlayыr, bir az da mюhlяt istяyirdi. Яgяr o, pulu gюtцrцb gюzdяn itяrdisя borc verяn xalq arasыnda deyя bilяrdi: "Filankяsin bыьыnыn tцkц mяndяdir". Bu isя borc alan цчцn bюyцk bяdnamlыq idi. Koroьlu quldurun bыьlarыnы kяsdiyi kimi Kяrяm dя pristavыn bыьlarыnы kяsir. Яmbala hяmin hadisяni bayatы dili ilя чox yaxшы tяsvir edir: Kяrяm tufandы, яsdi, Gюrцnmяz ruhdu, sяsdi. Gecяynяn pristavыn, Bыьыn bir tayыn kяsdi. Яmbalanыn bayatыlarыnda tez-tez aforizmlяrlя qarшыlaшыrыq: Haqq danышan and iчmяz, Иgiddя qisas qalmaz. Xaini gюrmяmiшяm, Hяlя murada чatan. Bunlar xalq mцdrikliyinin шair qяlbindяn vя tяxяyyцlцndяn keчяrяk nяzmя чevrilmiш ifadяsidir. Цmumiyyяtlя Abbasыn bayatыlarыnыn bяdii mяziyyяtlяri чoxdur vя шцbhяsiz ki, oxucu onlarы gюrяcяkdir.
***
Son illяrdя Koroьlunun qocalыьы vя юlцmц haqqыndakы dastanlar vя rяvayяtlяrin tяdqiqi mяni чox mяшьul etmiшdir. Qяhrяmanыn qыlыncы яlindяn yerя qoymasы epizodu hяr kяsdя tяяssцf doьurur vя bu tяяssцfцn яks-sяdasы kimi bir gцn aшaьыdakы sюzlяr qяlяmimя gяldi: Utanыm yerinя, Misri qыlыncыm, Tцfяngi gюrяn tяk qыnыna girdin. Gцllя чaldы, чapdы cцmlя cahanы, Sяn qыnыn iчindя юmrцnц sцrdцn. Ancaq Koroьlunun qыlыncы atmasыnы sюylяyяn xalq юzц yenidяn onu Koroьluya qaytarыr. Xalq юzц deyir ki, "Misri qыlыnc qыnda durmaz"...Vя bu sюzlяr hяqiqяtdir. Qaчaq Kяrяm kimi яr igidlяrin meydana gяlmяsi isя hяmin hяqiqяtin tяsdiqidir. Шair Abbas Яmbala bayatыlarыnы unudulmaz vя solmaz bir qяhrяmana hяsr edib. Шцbhяsiz ki, bu bayatыlar Azяrbaycan poeziyasыna gюzяl tюhfяdir. (“Гачаг Кярям” байатыларда 21-ъи сящифядя)
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 21
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.21
"QAЧAQ KЯRЯM" bayatыlarда
Abbas Яmbala, шаир Qaчaq Kяrяm Cяngavяrliyin tяrяnnцmц
Mяzlumun duasы var, Hяr aьzыn sayasы var. Gяdalar namяrd olar, Bяyin bяy яdasы var.
Alыnmayan qaladы, "Ovчu"meydan suladы. Qaчaq Kяrяm bu dяfя, Knyazы da doladы.
Kяrяmin mяrd ad-sanы, Xalqa sevdirib onu. Namяrd Mehdi aьanыn, Qara yayыldы qanы.
Gюrdц kazaklar чoxdu, Atышыb, vurub yыxdы. Kяrяm юz dostlarыyla, Qяfil aradan чыxdы.
Kяrяm niшana alыb, Arxasы ona olub. Gцllяni gюyя atыb. Иsrafil bяy saь qalыb.
Knyaz xяyala daldы, Kяrяmi yada saldы: "Иstяsяydi vurardы", Qяlbindя razы qaldы.
Zamanыn iki rяngi
Gюzяl geyindi getdi, Dцшmяnlя dil-dil юtdц. Fяxrяnsяnin qцruru, Pristavы pяrt etdi.
Bir юmцr yolu Qaчaьы Xяlil pusdu, Divana satыb susdu. Elя dюnцk чыxanы, Mahmud aьacdan asdы. Xalq iчindя hюrmяti, Gюtцrmяyib minnяti. Yrkmяzlilяr чox sevir, Kяnddя Koxa Binnяti.
Silahы qoy ortaya*, Чatanыn olmaz haya. Kяrяm Qurban aьanы, Baьышladы Musaya. Bяylяrdяn pulu aldы*, Piterя yola saldы. Qafqazlы tяlяbяlяr, Kяrяmdяn razы qaldы. Qцrbяt havasы
Haqqы nahaqqa satan, Чюrяk dalыnda yatan. Xaini gюrmяmiшяm, Hяlя murada чatan.
Иbrahim aьa sюydц* Nюkяrini bяrk dюydц. Иsmayыl onu boьub, Cяsяdin yerя qoydu.
Qaчaqlar gizli gяldi, Yaralы Tяhmяz qaldы. Danos alan Qanчeli*, Koxanы dama saldы.
Meшяdя dost oldular, Яhdi peyman qыldыlar. Bayram ilя Иsmayыl, Kяrяmя qoшuldular.
Kяrяm layы, payasы*, Kюrpц, yolu чalasы. Qafqaz yer adlarыdыr, Tarixя hяkk olasы.
Bяylяr asыb kяsdilяr, Amma iшdя susdular. Kяrяm adы gяlяndя, Yarpaq kimi яsdilяr.
Analar doьar mяrdi, Mяzlumlar atar dяrdi. Иsgяndяr oьlu Kяrяm, Bяnzяrsiz igid яrdi.
On minя tamah saldы, Dяllяk payыnы aldы. Иgid qaчaq Kяrяmin, Яlindя aciz qaldы.
Kяrяm arzular haqqы, Yaxыn qoymaz nahaqqы. Deyir ki, Azяrbaycan, Bцtюv, bюyцk bir xalqdы.
Qeybяt namяrd iшidir, Шeytan vяsvяsяsidir. Cяsur, qaчaq Kяrяmin, Dцшmяni dя kiшidir.
Qaчaq юmrц belяdi, Haqq яdalяt dilяdi. Kяrяm Иrana keчdi, Цrяyi xalq ilяdi,
Иsrafil qeydя qalыb, Faьыra dayaq olub. Qonaq eviylя hamam, Kяndя yadigar qalыb.
Canlы tufan
Dцшmяn qardaшlar* Uшaqlыq yoldaшыdыr, Hяr dяrdin sirdaшыdыr. Kяrяm ilя Иsrafil, Hяm dя sцd qardaшыdыr. Yцzbaшы lap qudurdu, Gяlinя sillя vurdu. Namusu gюtцrmяdi, Oruc onu юldцrdц. Иsrafil atdan saldы, Vurdu yцzbaшы юldц. Pristavыn gцllяsi, Orucun canыn aldы. Orucun qanы batdы, Иsrafil дusтaq yatdы. Onu "Kяvяr" qaladan, Kяrяm, Mяmmяd qurtartdы. Oьru gцrcцdцr, bildi, Sandro sanki юldц. Иsgяndяr Qavrы чaydan, Иlxыsыn sцrdц gяldi. Atы sычrayыb saldы, Papaq dцшmяndя qaldы. Иsgяndяrin papaьыn, Иsrafil gedib aldы. Иsrafil cяsur nяrdi, Hamы gюzцylя gюrdц. Nifaq toxumu sяpdi, O gecя Tanrыverdi. Tanrыverdi fяnd qurdu, Иsrafil iшi burdu. Kяrяm anladыb deyя, Sюzцnцn цstя durdu. Faytonda nя var bildi, Vurdu atlыlar юldц. Иmran ilя Иsrafil, Pulu, qыzыlы bюldц. Kяsяmяndя шimшяk чaxdы Tanrыverdi batыrdы, Dцшmяnчilik artыrdы. Иsrafil iki яmi, Kяrяm ata itirdi. Иnsana dost, muraddы, At mюcцzя yaratdы. Иsgяndяrin qяbrini, Yalayыb orda yatdы. Xяlvяti qыyma cana, Yatsa, gюzlя oyana. Arxadan dцшmяn vurma, Qisas al mяrd mяrdana. O цz bu цz durdular, Ortalыqda qoydular. Kяrяm ilя Иsmayыl, Чoxlu kazak vurdular.
Kяrяm Иrana чatdы, Hюkцmяt xяbяr tutdu. Bяlяdчi satqыn чыxыb, Zalы xan gilя satdы.
Usta yer seчdi durdu, Qiyqacы bяndi vurdu. Иsrafil aьa elя, Gюzяl dяyirman qurdu.
Zalы xan yцyrяk gяldi*, Kяrяm yatanы bildi. Иstяdi qandal vura, Xяncяr qarnыnы dяldi.
Kяsяmяndя doqquz il, Vergi yыьыlmayыb bil. Иsrafil olan yerdя, Bu heч cцr mцmkцn deyil.
"Zяvvarlarы" yol sыxdы, Heч nяyя gцman yoxdu. Bir gecяnin iчindя, Kяrяmgil yoxa чыxdы.
Uca daьыn qarы var, Hяr aьacыn barы var. Kяrяmin sяdaqяtli, Zibeydяsi, yarы var. Sяrdarы heч saymadы, Иsrafil bяy qыymadы. Kяrяmi xяyanяtlя, Юldцrmяyя qoymadы.
Divansыz divan
Ver bura Иsgяndяri*, Qяnirsiz igid яri. Fяxrяnsя ana doьar, Kяrяm kimi bir nяri.
Kяrяm tufandы, яsdi, Gюrцnmяz ruhdu, sяsdi. Gecяykяn pristavыn, Bыьыn bir tayыn kяsdi.
Gяlib юzцn yetirяr, Qanыnыzы batыrar. Kяrяm шir sцdц яmib, Ишinizi bitirяr.
Иsrafillя, Яdil bяy, Gцngюrmяzdя etdi sяy. Aьdяrя aшыrыmыndan, Binnяtgil verdilяr hay.
Ev, daь olsun ya meшя, Kяrяm edibdir peшя. Kiшilik qanunu var, Qoruyubdur hяmiшя.
Zal qыzы Gцlnaz deyяr, Kяrяm namяrdi яyяr. Qeyrяtsiz aьa, bяyi, Gяlib qanыna boyar.
Qaчaq Kяrяm belяdi, Gцllяlяri яlяdi. Qanчelin papaьыnы, Deшik-deшik elяdi.
Qonaqlar yeyib yatdы, Zabitin qolun чatdы. Asыb-kяsяn polkovnik, Qыlыncы koldan tapdы.
Rяis pulu rяdd etdi, Aьanыn iшi bitdi. Pristavla tяklikdя, Ишi Leyla hяll etdi.
Hцcum elяdi yaьы, Bцrцdц solu-saьы. Юz kюksцndяn yol aчdы, Kяrяmя Avey daьы.
Kяrяm "Meydan"ы duydu, Gecя dцшmяni яydi. Иsrafilin barmaьы, Qoшa gцllяyя dяydi.
Pristav lap qudurdu*, Xalq bezdi цzя durdu. Leyla gilin sяkidя, Mяcid dюшцndяn vurdu.
Mяrdliklя ad alardы, Яmяldяn dad qalardы. Kimя yaxшыlыq etsя, Иsgяndяr шad olardы. Sяssiz gцllяlяr
Pяlяng ovu
Fra Diavalo*
Kяrяm meydanы Mяшяdi Яhmяd yatdы, Kяrяm bюyrцndя bitdi. Gцmцш kяmяr xяncяri, Gecя gюtцrцb getdi.
Иgiddя qisas qalmaz, Silahы kюkdяn salmaz. Шяrяf, mяnlik qoruyar, Qeyrяtlя oyun olmaz.
Baшыnыn цstцn aldы, Allahyar bяy mat qaldы. Qubernator vяd verib, Юzцndяn razы qaldы.
Daьdы "Molla qayasы", Цst Koroьlu qalasы. Quшqonmaz dar чыьыrdы, Kяrяmin чюl yuvasы.
Яvvяl xяbяrчi sandы, Rяislя Annaq dondu. Haqq danышan and iчmяz, Kяrяm deyяni qandы.
Kяrяmя qurdu toru, O da anladы zoru. Qaчaьa silah verdi, Gяncя qubernatoru.
Kяrяmя sursat gяrяk, Aьa tяrpяnir zirяk. Gecя "Dцyя boynu"na, Qaldыrыr gцllя, чюrяk.
Kяrяm divana yetdi, Dцшmяnin iшi bitdi. Rяislя Annaq bяyя, Divanda divan etdi.
Kяrяmlя, Иsbяndiyar, Ишi sahmana qoyar. Piрvяliylя birlikdя, Dцшmяnin gюzцn oyar.
Kяrяm qulduru tutdu, Qollarыn dala чatdы. Ona lяkя yaxanыn, Qulaьыn kяsib atdы.
Qяsd qяrяzя durdular, Zibeydяni yordular. Qurban aьa, bacыsы, Onu sюzlя vurdular. Qяfil чevrilib gюrdц, Sevinib yaxыn durdu. Kяrяmin qolu цstя, Zibeydя canыn verdi. Namяrdlik kяdяr, qяmdi, Kяrяm цstцnя cumdu. Qeyrяtsiz Qurban aьa, Evdя qanыna чimdi. Keчdi daьы aranы, Sakit sandы buranы. Иkinci yurdu bildi, Tцrkiyяni, Иranы.
* Kяrяm layы, payasы - Qafqazыn mцxtяlif guшяlяrindя Kяrяmin igidliyi ilя baьlы xalq arasыnda bir sыra yer adlarы vardыr; "Kяrяm kюrpцsц", "Kяrяm payasы", "Kяrяm bazarы", "Kяrяm чalasы", "Kяrяm yolu", "Kяrяm layы", "Kяrяm bulaьы", "Kяrяm meydanы" vя ilaxыr. El oba iчindя mяшhur olan bu yer adlarыnыn bяzisi dюvrцmцzdя rяsmi sяnяdlяrdя dя eyni ilя belя qeydя alыnmышdыr. * Dцшmяn qardaшlar - Bu kitab xalqыn yaddaшы яsasыnda yazыlыb. Иsrafilin gedib Иsgяndяrin papaьыnы gяtirmяsi vя Tanrыverdinin onun cяsurluьunu gюzц gюtцrmяyib nifaq toxumu sяpmяsi hяqiqяtdir. * Ver buna Иsgяndяri Pristav Fяxrяnsя anaya ki-
nayя ilя deyir ki, sabah sяnin шir balanы tutub qяfяsя salsam yenя Kяrяm kimi oьul doьa bilяrsяn? - Kяrяm kimi nяr doьmaьa Иsgяndяr kimi яr gяrяk! Qatыr cinsindяn ayьыr tюrяmяz! - Deyib pristavы pяrt edir.
* Pristav lap qudurdu Kяrяmin qardaшы Mяcid gюrцr ki, Pristav hяddini aшыb danышыьыnы qanmыr, onu dюшцndяn vurub юldцrцr vя qardaшы Hяmidlя qaчaq dцшцr. Sonra tapышыb Kяrяmя qoшulurlar. * Fra Diavalo - mяшhur Иtalyan qaчaьыdыr. O dюvrцn mяtbuatыnda baшqa xalqlarыn яn igid, cяngavяrlяri ilя mцqayisя edilяn Kяrяmя verilяn adlardan biri. * Danos alan Qanчeli Yaralы qaчaq Tяhmяzi qaчaqlar Yrkmяzlilяr kяndinin Koxasы Иsgяndяrin yaxыn dostu Binnяtgilя gяtirirlяr. Bunu gюrяn kяndin vergi yыьanы Xяlil divana xяbяr verir. Qяza rяisi Qanчeli kяnddя чox bюyцk hюrmяti olan Koxa Binnяti dama salыr. * Silahы qoy ortaya - Kяrяmi юldцrmяk цчцn divandan pul vя silah alan hяmin Qurban aьadыr. Kяrяm bunlarыn hamыsыnы bilir. Ancaq qaчaqlarыn birinin atы yaralananda onun ilxыsыndan bir at seчib pul verяndя Kяrяm tanышlыq verir. Qurban aьanыn yeniyetmя oьlu Musa pulu almыr. Deyir ki, Kяrяm яmi bu sяnя paydыr. * Bяylяrdяn pulu aldы Kяrяm vя yoldaшlarы keшikdя durub vergi pulu aparan poчt arabasыnы gюzlяdilяr, ancaq araba gяlmяdi. Onlara Иrana keчmяk цчцn pul lazыm idi. Kяrяm dedi yolu baьlayыn gяlяn bяylяrin pulundan bir az gюtцrцb gedяrik. Pul yыьыldы, Kяrяm bu puldan, maldan imkansыzlara ehtiyacы olan qяdяr payladы. Sank-Peterburqdan Qafqaza sяyahяtя gяlяn imkanlы tяlяbя ilя orada oxuyan onon iki imkansыz Qafqazlы tяlяbяlяrя xeyli pul gюndяrdi. * Иbrahim aьa sюydц Иbrahim aьa nюkяri Иsmayыlы oьurluьa gюndяrmяk istяyir. Nюkяr getmir ki, oьurluq haramdыr. Aьa Иsmayыlы sюyцb mюhkяm dюyцr. Иsmayыl aьanы boьub юldцrцr vя qaчaq dцшцr. Daьlarda Kяrяmin dяstяsinя qoшulur. * Zalы xan yцyrяk gяldi Kяrяmgilя Иranda bяlяdчilik edяn Seyid onlarы Zalы xana satыr. O юz dяstяsiylя yollarda tяhlцkяsizliyя nяzarяt edir. Tяbrizdя tanыnmыш bir adamdыr. Мцяллифдян: Gюstяrdiklяri kюmяyя vя verdiklяri mяslяhяtя gюrя qaчaq Kяrяmin yaxыn qohumlarы Hцseyn Mehrяli oьlu Xяlilova, uшaqlыq dostum Xяlil Mehrяli oьlu Xяlilova vя Elчin Hцseyn oьlu Xяlilliyя dяrin tяшяkkцrцmц bildirirяm. Иstifadя olunan яdяbiyyat: 1. "Qaчaq Kяrяm" Fяrman Eyvazlы, "Yazычы", Bakы1987. 2. "Dцшmяn qardaшlar" Hцseynbala Oruclu, "Шirvannяшr", Bakы-2003.
Шяki, 2013
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 22
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.22
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
Д ДЙ ЙП П э эу уш шя яс сии Nяqliyyat вasitяlяrinin texniki vяziyyяti вя onlarыn texniki baxышdan keчirilmяsi Azяrbaycan Respublikasыnыn яrazisindя yol hяrяkяtindя iшtirak edяn nяqliyyat vasitяlяrinin texniki vяziyyяti vя avadanlыьы yol hяrяkяtinin tяhlцkяsizliyi vя яtraf mцhitin mцhafizяsi baxыmыndaн Йol Щяrяkяti Щaqqыnda Гanuna 1 saylы яlavя ilя mцяyyяn olunmuш tяlяblяrя uyьun olmalыdыr. Texniki cя-hяtdяn nasaz olan nяqliyyat vasitяlяti yol hяrяkяtinя bu-raxыlmamalыdыrlar. Nяqliyyat vasitяlяrinin sahiblяri vя ya nяqliyyat vasitяlяrinin texniki
vяziyyяtinя cavabdeh olan шяxslяр: 1) Няqliyyat vasitяlяrinin istismarы zamanы onlarыn texniki vяziyyяtinя dair muяyyяn edilmiш tяlяblяrя riayяt etmяlidirlяr; 2) Няqliyyat vasitяlяrinin texniki cяhяtdяn saz vяziyyяtdя saxlanыlmasы цчцn onlara vaxtlы-vaxtыnda texniki xidmяt gюstяrilmяlidirlяr; 3) Texniki vяziyyяti dюvlяt standartlarыnыn, yol hяrяkяti qaydalarыnыn tяlяblяrinя uyьun gяlmяyяn, habelя mцяyyяnlяшdirilmiш qaydada qeydя
Azяrbaycan Respublikasы Дахили Ишляр Назирлийи Baш Dювлят Yол Pолиси Иdarяsiнин www.dyp.gov.az интернет сайтындан алдыьымыз мялумата эюря, Azяrbaycan Respublikasы DИN-in kollegiya qяrarlarыnыn, яmr vя gюstяriшlяrinin tяlяblяrini, habelя iш planlarыnы rяhbяr tutaraq DИN Baш DYP Иdarяsi vя onun yerlяrdяki bюlцmlяri tяrяfindяn 2013-cц ilin 1-ci yarыmili яrzindя respublikada yol hяrяkяtinin tяhlцkяsizliyinin tяmin olunmasы, istimai asayiшin qorunmasы vя xidmяti intizamыn mюhkяmlяndirilmяsi istiqamяtindя bir sыra tяшkilati vя profilaktik tяdbirlяr hяyata keчirilmiшdir. 2012-ci il яrzindя respublikada vя onun ayrы-ayrы bюlgяlяrindя qяzalыьыn vяziyyяti, yol hяrяkяti tяhlцkяsizliyinin tяmin edilmяsi sahяsindя gюrцlmцш iшlяr цmumilяшdirilяrяk kompleks tяhlil edilmiш, nяticяlяri Daxili Ишlяr Naziri, general-polkovnik cяnab R.Usubovun sяdrliyi ilя keчirilmiш яmяliyyat mцшavirяsindя DYP-nin яrazi vя nizami hissяlяrinin rяhbяr heyяti ilя geniш mцzakirя olunmuш, hяrяkяtin tяhlцkяsizliyinin tяmini sahяsindя gюrцlяn iшlяrin vяziyyяti qeyriqяnaяtbяxш olan DYP hissя rяhbяrlяrinin hesabatlarы dinlяnilmiшdir. Cяnab R.Usubovun proqram xarakterli tapшыrыq vя tюvsiyяlяrini rяhbяr tutaraq yol-nяqliyyat hadisяlяrinin qarшыsыnыn alыnmasы, kobud qayda pozuntularыna qarшы mцbarizяnin tяшkili, шяxsi heyяt arasыnda mяnяvi-psixoloji mцhitin saьlamlaшdыrыlmasы, nizam-intizamыn mюhkяmlяndirilmяsi ilя baьlы mцvafiq tяdbirlяr mцяyyяnlяшdirilяrяk icmal-arayыш hazыrlanmыш vя xidmяti istifadя цчцn yerlяrя gюndяrilmiшdir. Dюvlяt Yol Polisi xidmяtindя fяaliyyяtin mцasir tяlяblяrя uyьun qurulmasы цzrя gюrцlяn iшlяr Nazirliyin rяhbяrliyinin gцndяlik nяzarяtindя saxlanыlmaqla idarячilik vя tяшkilatчыlыq iшinin yaxшыlaшdыrыlmasы, normativ-hцquqi bazanыn tяkmillяшdirilmяsi, шяxsi heyяtin professional sяviyyяsinin artыrыlmasы mяqsяdilя яlavя zяruri tяdbirlяr gюrцlmцш, qanunчuluьun, insan hцquq vя azadlыqlarыnыn aliliyi prinsiplяrinя, xidmяti, icra vя uчot-qeydiyyat intizamыna riayяt edilmяsinя tяlяbkarlыq daha da artыrыlmышdыr. Юlkя яrazisindя yol-nяqliyyat hadisяlяrinin qarшыsыnыn alыnmasы, hяrяkяt iшtirakчыlarыnыn yol hяrяkяti sahяsindя intizamыnыn mюhkяmlяndirilmяsi mяqsяdilя aprel ayыnыn 1-dяn 30-dяk "Yollarda hяmrяy olaq, tяhlцkяdяn uzaq olaq!" adы altыnda keчirilmiш hяrяkяtin tяhlцkяsizliyi aylыьы яrzindя цmumilikdя 110.416 YHQ pozuntusu, o cцmlяdяn nяqliyyat vasitяlяrinin sяrxoш sцrцcцlяr tяrяfindяn idarя edilmяsi цzrя 762, mцяyyяn olunmuш sцrяt hяddinin aшыlmasы цzrя 20.312, юtmя qaydalarыnыn pozulmasы цzrя 2163, manevr etmя qaydalarыnыn pozulmasы цzrя 1216, yolayrыъlarыnыn keчilmяsi qaydalarыnыn pozulmasы цzrя 3953, avtoxuliqanlыq hяrяkяtlяrinя yol verilmяsi цzrя 60, nяqliyyat vasitяlяrinin sцrцcцlцk hцququ olmadan idarя olunmasы цzrя 1280, sяrniшin daшыma qaydalarыnыn pozulmasы цzrя 403, dayanma-durma qaydalarыnыn pozulmasы цzrя 12.021, nяqliyyat vasitяlяrinin pяrdя plyonka ilя idarя edilmяsi цzrя 1252, niшanlanma xяtlяrinin tяlяblяrinin pozulmasы цzrя 2224, svetoforun qadaьan siqnalыnыn tяlяblяrinя яmяl edilmяmяsi цzrя 2013 fakt vя s. aшkarlanmышdыr. Yol hяrяkяtinя nяzarяtin gцclяndi-
alыnmamыш, normativ tяlяblяr pozulmaqla avadanlыьы dяyiшdirilmiш vя ya qanunla mцяyyяn edilmiш hallarda baxiшdan keчmяmiш няqliyyat vasitяlяrinin istismarыna yol vermяmяlidirlяr. Avtomobillяrя illik texniki baxышыln keчirilmяsi mцddяtlяri Йanvarыn 1-дян майын 1-дяк - VAZ (jiquli) markalы avtomobillяr; Майын 1-дян ийулун 1дяк - MDB юlkяlяrindя istehsal olunmuш minik avtomobillяri (QAZ, Moskiviч, Zaporojets,
UAZ vя с.); Ийулун 1-дян сентйабрын 1-dяk - yцk avtomobillяri vя avtobuslar; Сентйабрын 1-дян нойабрын 1-дяк - digяr xarici юlkяlяrdя istehsal olunmuш minik avtomobillяri. Шяki ШRPШ - nin DYPB sцrцcцlяri xяbardar edir ki, noyabr ayыnda texniki baxышdan kечmяyяn avtomobillяrin sцrцcцlяrinя qarшы mцbarizяni gцclяndirmяk mяqsяdi ilя reydlяrя baшlayacaqdыr.
Tural NИФТАЛЫЙЕВ,
Шяki ШRPШ DYPB-nin YPX-нин баш inspektoru, полис лейтенанты
Автогязалар йарым илдя 556 nяfяrин щяйатына сон гоймушдур 2013-cц ilin 6 ayы яrzindя yol hяrяkяtinin tяhlцkяsizliyinin tяmin edilmяsi sahяsindя gюrцlяn tяdbirlяr barяdя rilmяsi mяqsяdi ilя nяqliyyat vasitяlяrinin sцrцcцlцk hцququ olmadan, sяrxoш halda idarя olunmasы, sцrяt hяddinin aшыlmasы, юtmя qaydalarыnыn pozulmasы, svetoforun qadaьan siqnallarыnыn tяlяblяrinin pozulmasы, tяhlцkяsizlik kяmяrindяn istifadя edilmяmяsi, habelя qanunsuz avadanlыqlaшdыrыlmыш, texniki nasazlыqlarla vя mцvafiq qaydada dюvlяt qeydiyyatыna alыnmadan istismarы faktlarыnыn qarшыsыnыn alыnmasы цzrя tяdbirlяrin sяmяrяliliyinя diqqяt artыrыlmыш, bu istiqamяtdя gюrцlяn iшlяrin nяticяlяri kцtlяvi informasiya vasitяlяrindя mцtяmadi olaraq yayыmlanmышdыr. Bu istiqamяtdя paytaxtda vя яtraf яrazilяrdя keчirilяn reydlяr zamanы цmumi-
tusuna gюrя 814 sцrцcцnцn hцququ mцxtяlif mцddяtlяrя mяhdudlaшdыrыlmышdыr. 2013-cц ilin 1-ci yarыmili яrzindя "Siqnal" ЫЫLЫ tяrяfindяn 12 svetofor obyekti quraшdыrыlmыш, 3288 yol niшanы qoyulmuш vя ya yenisi ilя яvяz edilmiш, boya ilя kцчя vя yollarda 749.269 pm sizgilяmя iшi aparыlmышdыr. Baш idarяnin яmяkdaшlarы tяrяfindяn 2013-cц ilin 1-ci yarыmili яrzindя hцquqi vя fiziki шяxslяrя mяxsus olan nяqliyyat vasitяlяrinin qeydiyyatы, tяkrar qeydiyyatы, qeydiyyatdan чыxarыlmasы, sцrцcцlцk vяsiqяlяrinin verilmяsi цzrя vяtяndaшlarыn, idarя, mцяssisя vя tяшkilatlarыn nцmayяndяlяrinin
likdя 5550 qayda pozuntusu, o cцmllяdяn nяqliyyat vasitяlяrinin sяrxoш halda idarя olunmasы цzrя 37, avtomobilin konstruksiyasыnda dяyiшiklik edilmяsi цzrя 699, nяqliyyat vasitяsinin sяsboьucusuna яlavя avdanlыqыn quraшdыrыlmasы цzrя 151, sяs siqnalыndan istifadя qaydalarыnыn pozulmasы цzrя 78, avtomobillяrin yan шцшяlяrinя tяtbiqinя qanunla icazя verilmяyяn pяrdя vя plyonka чяkilmяsi цzrя 2541 fakt aшkarlanmыш, avtoxuliqanlыq hяrяkяtlяri edяn 13 sцrцcц, arxa yan шцшяlяri standartlara uyьun olmayan 572 nяqliyyat vasitяsi saxlanыlmыш, mцxtяlif qayda pozuntularыna yol vermiш sяrniшin daшыma fяaliyyяti ilя mяшьul olan 1260 avtobus sцrцcцsц barяsindя inzibati qaydada mцvafiq tяdbirlяr gюrцlmцшdцr. Цmumiyyяtlя 2013-cц ilin 1-ci yarыmili яrzindя yol hяrяkяtinя nяzarяt prosesindя DYP яmяkdaшlarы 683.430 YHQ pozuntusu, o cцmlяdяn nяqliyyat vasitяlяrinin sяrxoш sцrцcцlяr tяrяfindяn idarя edilmяsi цzrя 4.749, mцяyyяn olunmuш sцrяt hяddinin aшыlmasы цzrя 118.588, юtmя qaydalarыnыn pozulmasы цzrя 14.226, yolayrыslarыnыn keчilmяsi qaydalarыnыn pozulmasы цzrя 19.605, sяrniшin daшыma qaydalarыnыn pozulmasы цzrя 2.588 fakt aшkar etmiшlяr. YHQ pozun-
qяbulu aparыlmыш, 47.764 avtomobil ilkin qeydiyyata alыnmыш, 51.226 ilkin sцrцcцlцk vяsiqяsi verilmiшdir. Yol-nяqliyyat hadisяlяrinin profilaktikasы sahяsindя hяyata keчirilmiш profilaktik tяdbirlяrя baxmayaraq юtяn ilin mцvafiq dюvrц ilя mцqayisяdя yolnяqliyyat hadisяlяrinin, onlarыn nяticяsindя hяlak olan vя yaralananlarыn sayыnda artыm qeydя alыnmышdыr. Belя ki, yarыmil яrzindя respublika яrazisindя 1366 YNH-i qeydя alыnmыш, nяticяdя 556 nяfяr hяlak olmuш, 1452 nяfяr yaralanmышыr. Юtяn ilin mцvafiq dюvrц ilя mцqayisяdя YNH-nin sayы 88 fakt (6,9%), hяlak olanlarыn sayы 120 nяfяr (27,5%) vя yaralananlarыn sayы 90 nяfяr (6,7%) artmышdыr. DИN BDYPИ YPXA-nыn xidmяt яrazisindя hesabat dюvrцndя 159 YNH-si qeydя alыnmыш, nяtisяdя 170 nяfяr hяlak olmuш, 119 nяfяr yaralanmышdыr. Юtяn ilin mцvafiq dюvrц ilя mцqayisяdя YNH-nin, hяlak olanlarыn vя yaralananlarыn sayы uyьun olaraq 26 fakt (19,5%), 66 nяfяr (63,5%) vя 32 nяfяr (36,8%) artmышdыr. Bakы шяhяri яrazisindя 490 YNH-i qeydя alыnmыш, bunlarыn nяticяsindя 160 nяfяr hяlak olmuш, 506 nяfяr yaralanmышdыr. 2012-ci ilin 1-ci yarыmili ilя mцqayisяdя
YNH-nin vя yaralananlarыn sayы uyьun olaraq 13 fakt (2,6%), 52 nяfяr (9,3%) azalmыш, hяlak olanlarыn sayы isя 29 nяfяr (22,1%) artmышdыr. Respublika цzrя qeydя alыnmыш YNH-nin 92,6%-i (1265) sцrцcцlяrin YHQ pozmalarы, o cцmlяdяn 30,9%-i (422) nяqliyyat vasitяlяrinin yцksяk sцrяtlя idarя olunmasы, 30%-i (409) юtmя vя qarшыdan gяlяn nяqliyyatыn yoluna чыxma, 8,8%-i (120) yolayrыslarыnы keчmя qaydalarыnыn pozulmasы, 3,1%-i (43) nяqliyyat vasitяlяrinin sяrxoш vяziyyяtdя idarя olunmasы sяbяbindяn baш vermiшdir. YNH-nin 38,4%-ni (525) piyadalarыn vurulmasы tяшkil etmiш, nяticяdя 189 piyada hяlak olmuш, 388-i yaralanmышdыr. 68 YNH-i piyadalarыn YHQ pozmalarы nяtisяsindя baш vermiшdir. Respublika цzrя qeydя alыnmыш YNH-i nяticяsindя 43 nяfяr uшaq vя yeniyetmя hяlak olmuш, 126 nяfяr yaralanmышdыr. Цmumiyyяtlя qeydя alыnmыш YNH-i nяticяsindя hяlak olmuш 556 nяfяrdяn 430u kiшilяr, 126-ы qadыnlar, xяsarяt almыш 1452 nяfяrdяn isя 1099-u kiшilяr, 353-ц qadыnlar tяшkil et-miшlяr. Azяrbaycan Respublikasы Prezidentinin "Cinayяtkarlыьa qarшы mцbarizяnin gцslяndirilmяsi, qanunчuluьun vя hцquq qaydalarыnыn mюhkяmlяndirilmяsi tяdbirlяri haqqыnda" 1994-cц il tarixli Fяrmanыndan irяli gяlяn vяzifяlяri rяhbяr tutaraq hesabat dюvrцndя DYP яmяkdaшlarы tяrяfindяn 3 яdяd tцfяng (1 яdяd yivsiz vя 2 яdяd TOZ8), 3 яdяd tapanчa (2 яdяd yivsiz vя 1 яdяd qaz), 5 яdяd avtomat, 4 яdяd "F1" яl qumbarasы, 2 яdяd avtomat sandыqчasы, 890 яdяd mцxtяlif kalibirli patronlar aшkar edilяrяk istintaq orqanlarыna tяhvil verilmiшdir. Yarыmil яrzindя polisin digяr xidmяtlяri ilя birgя 28 fakt цzrя: 11 kiloqramdan чox (o cцmlяdяn 6 kq 583 qram marixuana, 7 kq 5 qram heroin, 2 kq 355 qram tiryяk, 2 kq 35 qram hяшiш qяtranы, 48 qram metadon, 0,314 qram metanfetamin) narkotik maddя vя 1448 яdяd чяtяnя kolu aшkar olunmuшdur. 2013-cц ilin 1-ci yarыmili яrzindя BDYPЫ-nя 138 nяqliyyat vasitяsinin oьurlanmasы vя qaчыrыlmasы barяdя mяlumat daxil olmuшdur ki, onlardan 103-ц tapыlmышdыr. BDYPЫ-nin qeydiyyat-imtahan hissяlяrindя avtonяqliyyat vasitяlяrinin qeydiyyat hяrяkяtlяri zamanы mяlumat bazasы ilя axtarышda olan 11 шяxs vя 36 avtomobil saxlanыlmыш, habelя aqreqat nюmrяlяrinin qeydiyyat sяnяdlяri ilя uyьunsuzluьu цzrя 158 fakt vя 16 fakt saxta sяnяd aшkar olunaraq materiallar araшdыrыlmasы цчцn tяhqiqat orqanlarыna gюndяrilmiшdir. DИN Baш DYP Иdarяsi Azяrbacan Respublikasыnыn DИN-in kollegiya qяrarlarыnы, яmr vя gюstяriшlяrini rяhbяr tutaraq hяrяkяtin tяhlцkяsizliyinin tяmin edilmяsi vя istimai asayiшin qorunmasы sahяsindя tяdbirlяrini davam etdirir.
“Шяки Бялядиййяси”
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:12 Page 23
№ 8-10 (108-110), Август-Окттйабр 2013
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.23
"TЯKI SЯN SЯSLЯ MЯNI" evinin direktoru tяyin olunur. Tяlяbяlik illяrindя bir чox gюrkяmli mцяllimlяrdяn dяrs almышdыr. Шцbhяsiz ohlarыn arasыnda gюrkяmli bяstяkarыmыz Шяfiqя Axundovanыn Шahidin bяstяkar kimi yetiшmяsindя xцsusi яmяyi olmuшdur. 1966-cы ildя Шahid Ali tяhsilini baшa vurmuшdur. Onun 100-dяn чox mahnыsы vardыr. Radio vя Televiziyada ilk sяslяnяn mahnыzы "Hanы bяs vяfan sяnin" mahnыsыdыr. Hяmin mahnы Цmumittifaq sяsyazma fondunda vala yazыlmышdыr. Mahnыnыn ilk ifaчыsы xalq artisti Иslam Rzayev ol-muшdur. Sonralar Azяrbaycan
Vагиф КЯРИМОВ,
M.F.Axundzadя adыna Шяki шяhяr Mяdяniyyiяt Mяrkяzinin direktoru Bяstяkar, xor drijoru, aktyor, mцьяnni, tarzяn, bir sюzlя Mяdяniyyяt vя Иncяsяnяt fяdaisi olan Шahid Bяdir oьlu Яbdцlkяrimov 30 Oktyabr 1938-ci ildя Шяki шяhяrindя anadan olmuшdur. Musiqiyя olan hяvяsi onu 1948-ci ildя шяhяr Pioner-
sim", "Niшan цzцyц", "Yurdumun qoynunda", "Heч kцsmяyin yeridirmi?", "Sevincim", "Azяrbaycan", "Gцnцm keчmяsin sяnsiz", "Dayaьыm ol", "Niyя belя oldu", "Gecяlяr" vя s. mahnыlarыnы bяstяlяmiшdir. Шahidin mahnыlarыnы Xalq artistlяri Иslam Rzayev, Arif Babayev, Aьaxan Abdullayev, Canяli Яkbяrov, Sяkinя Иsmayыlova, яmяkdar artistlяr Nяzakяt Mahmudova, Rюvшяn Behcяt, Kifayяt Gяncяli vя baшqalarы ifa etmiшlяr. Bolqarыstanыn Razqrad rayonu ilя Abшeron rayonu qardaшlaшdыьы цчцn Шahid "Abшeron-Razqrad" mahnысыnы yazmыш vя dяfяlяrlя pionerlяr evinin xor
musiqiчi olan Шahid gюzяl lirik sяsя malik mцьяnni olduьundan mahnыlarыnыn ilk ifaчыsы да юзц olmuшdur. 1976-cы ildя o, Шяkiyя dяvяt olunmuш vя Tibb iшчilяri mяdяniyyяt evinin direktoru vяzifяsinя tяyin olunmuшdur. 2 il яrzindя Шahid "Шяfa" mahnы vя rяqs ansamblы tяшkil etmiшdi. Шahid dяfяlяrlя шяhяr mяrkяzi mяdяniyyяt evinin "Sяbuhi" xalq чalьы alяtlяri ansamblы ilя Moskvada SSRИ Xalq Tяsяrrцfatыnыn Nailiyyяtlяri Sяrgisindя, Gцrcцstanыn Azяrbaycanlыlarыn yaшadыqlarы rayonlarda, hяmчinin Respublikamыzыn шяhяr vя rayonlarыnda qastrol sяfяrlяrindя olmuшdur.
larda яsas rollarda чыxыш edir. Шahid 1957-ci ildя шяhяr 12 nюmrяli mяktяbdя orta tяhsilini baшa vurur. Hяmin ildя o, Bakы Mяdяni-maarif texnikumuna daxil olur. Xor drijorluьu шюbяsindя tяhsil aldыьы illяrdя mцяllimi VЫ Цmumdцnya festivalыnыn laureatы Qulu Яsgяrovun xцsusi xidmяti olmuшdur. Qulu Яsgяrov Шahidin musiqi qabiliyyяtinя yцksяk qiymяt vermiшdi. 1960-cы ildя Шahid tяhsilini baшa vurub tяyinatla Zaqatala rayonuna gяlmiшdir.
Шahid Яbdцlkяrimov мцяллими, Азярбайъанын танынмыш ханяндяси Гулу Ясэяровла
lяr evindя tar mцяllimi iшlяyяn ustad sяnяtkar Иbad Salmanovun yanыna gяtirir. Иbad mцяllim 4 il mцddяtindя tarыn ecazkar sirlяrini Шahidя юyrяdir. Шahid artыq tяhsil aldыьы 11 nюmrяli mяktяbdя bяdii юzfяaliyyяt kollektivinin яn fяal цzvlяrindяn biri olur. 1956-cы ildя Respublikanыn Яmяkdar artisti Mяmmяdkяbir Hacыoьlu Шahidi rayon mяdяniyyяt evindя fяaliyyяt gюstяrяrn dram dяrnяyinя qяbul edir. Belяliklя Шahid bir чox dram яsяrlяri vя komediya-
1960-1961-ci illяrdя zaqatala rayon mяdяniyyяt evindя bяdii rяhbяr kimi яmяk fяaliyyяtinя baшlamышdыr. 1961-ci ildя Xыrdalan qяsяbяsindяki 1 nюmrяli mяktяbdя musiqi mцяllimi kimi яmяk fяaliyyяtini davam etdirmiшdir. O, 1961-ci ildя M.A.Яliyev adыna Dюvlяt Teatr Иnstitutunun Mяdяni-maarif fakultя-sinin axшam шюbяsinя qяbul olunur. 1963-cц ildя Abшeron rayonu tяшkil olunur vя Шahid Xыrdalan qяsяbя Pionerlяr
Televiziyasы Uшaq Xorunun Bяdi rяhbяri Nazim Hacыyevin rяhbяrlik etdiyi "Qыrmizi qяrяnfil" ansambыlыnыn ifasыnda "Naxчыvanыm", "Ana torpaьыm mяnim", "Bakы", "Tяzя il", "May", "Xoш gяldin" mahnыlarы lentя alыnmышdыr. Nazim Hacыyev deyяrdi ki, Шahidin mahnыlarыnы uшaqlar tez qavrayыrlar. Чцnki mahnы onlara doьma, musiqisi axыcы, цrяyя yatыmlыdыr, xalq ruhludur. Sonralar Шahid "Ana mяhяbbяti", "Sevgilimя kюnцl aчdыm", "Tяki sяn sяslя mяni", "Bilяydin kaш", "Gюzяlim", "Sarы
kollektivilя birlikdя Bolqarыstanda konsertlяr vermiшdir. 1974-cц ildя Bakы rayonlararasы xalq yaradыcыlыьы evi "Sяn nяьmяlяr qoш" devizi altыnda hяvяskar bяstяkarlarыn mahnы mцsabiqяsini tяшkil etmiшdir. Mцsabiqяdя Шahid Яbdцlkяrimov бirinci yerя, Bяhram Nяsibov - иkinci yerя, Qafar Namazяliyev - цчцncц yerя layiq gюrцlmцшdцr. 1974-cц ildя Azяrbaycan SSR Elmlяr Akademiyasыnыn prezidenti Akademik Hяsяn Abdullayev Шяki шяhяrindяn Azяrbaycan SSR Ali Sovetinя Deputat seчilmiшdi. Onun tяшяbbцsц ilя Bakыda Azяrbaycan Televiziyasыnda vя Akademiyanыn akt zalыnda Шяkinin Bяdii юzfяaliyyяt kollektlяrinin konsertlяri tяшkil olunmuшdu. Konsertdя Шяkinin mяшhur "Zorxana" rяqs ansamblы, Яlяfsяr Rяhimovun rяhbяrlik etdiyi zurnaчыlar ansamblы, “Sяbuhi“ xalq чalьы alяtlяri ansamblы vя mцьяnnilяr iшtirak edirdilяr. Шahid ilk dяfя olaraq konsertdя "Ana mяhяbbяti" vя "Tяki sяn sяslя mяni" mahnыlarыnыn mцяllifi kimi юz mahnыlarыnы ifa et-miшdir. Шahidin yazdыьы mahnыlarыn sюzlяrini Bяxtiyar Vahabzadя, Nяbi Xяzri, Яliaьa Kцrчaylы, Cabir Novruz, Arif Abdullazadя, Ramiz Mяmmяdzadя vя baшqalarы yazmышlar. Son dяrяcя istedadlы
1988-ci ildяn sonra Шahid 15 il mцddяtindя Шяkidя yaшamышdыr. О, 2003-cц ilin iyul ayыnыn 17-dя vяfat etmiшdir. Яfsuslar olsun ki, saьlыьыnda ona mяnяvi яzablar verilmiш, mahnыlarы uzun illяr xalq mahnыsы adlandыrыlmышdыr. Respublikanыn xalq artisti xanяndя Abdulla Бабаyev qeyd edirdi ki, "Tяki sяn sяslя mяni" mahnыsыnы Heydяr Яliyevin чox sevдiyini ulu юndяrин юz dilindяn eшitmiшdir. Bяlkя dя bu mahnыnыn bяstяkarы haqqыnda Heydяr Яliyevя bildirilsяydi, onlarla gюzяl mahnыlarыn bяstяkarы Шahid юz layiqli qiymяtini alardы. 1988-ci ildя Abшeronda vя Шяkidя Шahidin anadan olmasыnыn 50 illik йubileyi keчirilmiшdir. 1998-ci ildя Шahidin 60 illik Yubileyi Шяkidя keчirilmiшdir. Юlцmцndяn sonra 2008-ci ildя Шяkidя onun 70 illik Yubileyi keчirilmiшdir. Бу илдя ися Шяki vя Xыrdalan шяhяrlяrindя bяstяkar Шahid Яbdцlkяrimovun anadan olmasыnыn 75 illik Yubileylяri нин qeyd olunмасы нязярдя тутулур. Шahidin 70 illik Yubileyi яrяfяsindя шair Qurtuluш Sцleymanovun sюzlяrinя bяstяkar Иsmayыl Яliyev mahnы бястялямишдир. Xalqыmыzыn yaшayыb yaradan, unudulmaz ziyalысы, bяstяkar Шahid Яbdцlkяrimova Allahdan rяhmяt dilяyirik.
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:13 Page 24
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.24
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
Tarixin qoca шahidi Bu vaxta qяdяr aparыlmыш arxeoloji qazыntыlar vя tarixi araшdыrmalar sцbut etmiшdir ki, яn qяdim insan mяskяnlяrindяn biri Azяrbaycandыr. Azяrbaycan чox sirli-soraqlы bir юlkяdir. Dцnyanыn on bir iqlimindяn doqquzuna tяsadцf olunan Azяrbaycanыn да яn qяdim vя zяngin эушяляриндян biri Шяkidir.
Maqsud MУСТАФАЙЕВ, фiloloq
Bir чox alimlяr Шяki adыnыn haradan meydana gяldiyini araшdыrmaqla mяшьul olmuшlar. Vaxtilя tцrk tayfalarыndan biri olan saklar Шяkidя vя Qarabaьda mяskunlaшmышlar. Tayfa adы olan Sak sюzц fonetik dяyiшikliklяrя uьrayaraq Sak-Sakы-Шakы sonralardan Шяki kimi formalaшmaьa baшlamышdыr. Qarabaьda onlar idid tayfa olduqlarы цчцn onlarы, yяni Qarabaьы Яrsak (Яr-igid saklarыn vяtяni) igid saklar yaшayan yer адландырмышлар. Hяtta ermяni alimlяrи Qarabaьы Arsaq adlandыraraq bunun ermяni sюzц olduьunu iddia etmiшlяr. Lakin Arsaq sюzцnцn ermяnicя etimoloji izahы yoxdur. Бu sюzцn azяrbaycanca aydыn etimoloji izahы vardыr. Arsaq sюzцndяki "a" яvvяllяr "я" kimi iшlяnmiш sonra isя dяyiшikliyя uьrayaraq Arsak kimi ifadя olunmuшdur. "Яr" tцrk sюzц olub igid demяkdir. Yяni, igid saklar. Mяhz bu tayfalarыn bir hissяsi dя Шяkidя yaшayaraq Шяki adыnыn yaranmasыnda aktiv rol oynamышdыr. Шяkidя Daшцz adlanan yer vaxtilя "Kitabi Dяdя Qorqud" dastanыnda adы чяkilяn Дыш Oьuz sюzцndяn yaranmышdыr. Шяki respublikamыzda tarixi abidяlяr vя nяfis sяnяtkarlar шяhяri kimi dя шюhrяt qazanaraq xarici vя daxili turistlяrin sevimli diyarыna чevrilmяkdяdir. Шяki rayonunda kяndli-шяhяrli otuzdan чox tarixi abidя mюvcuddur. Bunlarыn iчяrisindя Шяki Xan sarayы, yuxarы vя aшaьы Karvansara, Kiш mяbяdi, yяni Alban mяbяdi (kilsя sюzц Иsa peyьяmbяrdяn sonra Avropada mюvcud olmuшdur), Шяkixanovlarыn evi "Gяlяrsяn Gюrяrsяn", Hяzrяtяli qalasы, Seyrangah adlanan yerdя torpaq qala abidяsi mюvcuddur , bu qala ilя baьlы чoxlu яfsanяlяr, bir-birindяn maraqlы mяlumatlar vardыr. Шяki xan sarayы elя bir memarlыq abidяsidir ki, onu Hin-
distandakы Tac mahal abidяsi ilя mцqayisя etmяk olar. Burada taxta vя rяngli шцшяlяrdяn dцzяldilmiш шяbяkяlяr, bu шяbяkяlяrin arы шanыna bяnzяmяsi, oradakы hissяlяrin юlчцlяrinин dяqiqliyi, incяliyi insanы heyrяtlяndirmяyя bilmяz. Bu mahir sяnяtkarлар sanki taxta ilя xalы toxumuшlar. Mыx iшlяnmяyib, йапышган iшlяnmяyib, kяsintilяri ilя bir-birinя ustalыqla elя quraшdыrыlыb ki, юz mюhkяmliyini, unikallыьыnы яsrlяr keчdikcя qoruyub saxlayыr. Dцnyada mяшhur olan bu saray turistlяr цчцн maraqlы mяkana чevrilmiшdir. Сарайын щяйятиндя gюylяrя ucalan, 4-5 yцz il yaшы olan xan чinarlarы da bu mюhtяшяm abidяni gцnяшin yandыrыcы tяsirindяn qoruyur, onun keшiyindя dayanыr. Yuxarы vя aшaьы karvansaralar dюvlяt tяrяfindяn tяmir vя bяrpa olunub, xalqыn istifadяsinя verilmiшdir. Bunlar юzц bяnzяri olmayan, dюvrцnя gюrя чox nяhяng abidяlяrdir. Bunlarыn tikilmяsindя memarlыьыn чox mцrяkkяb цslub vя оrnamentlяrindяn mяharяtlя istifadя olunub. Mюhkяmliyinя dя sюz ola bilmяz. Burada quraшdыrыlan taьlar, onlarыn юlчцlяri vя incяliyi insanы dцшцnmяyя vadar edir. Шяhяrin otaq eшiyi mяhяllяsindя yerlяшяn Шяkixanovlarыn evi дя аритыг tяmir vя bяrpa olunub, turistlяrin ixtiyarыna verilmiшdir. Bu memarlыq abidяsi dя Шяkinin zяngin tarixя malik olmasыndan xяbяr verir. Шяkixanovlarыn evi dя чox incя zюvqlя nяfis bяzяdilmiш, qocaman bir memarlыq abidяsidir. Kiш kяndindя yerlяшяn Alban mяbяdi dя Azяrbaycanda alban tцrklяrinin yцksяk mяdяniyyяtя malik olduьunu vя onlarыn hakimiyyяti dюvrцndя Шяki шяhяrinin o dюvrdя yцksяk mюvqeyя malik olduьunu gюstяrir. Ону да хцсусиля гейд етмяк лазымдыр ки, Kiш alban mяbяdini “kilsя” adlandыrmaq dцzgцn deyil. Чцnki kilsя xaчpяrяstliyin meydana gяlmяsi vя onun yayыlmasы ilя baьlы
yaranmыш, яsasяn Avropada-qяrbdя mюvcud olmuшdur. Шяrqdя isя dini ayinlяrin yerinя yetirildiyi yerlяr mяbяd adlandыrыlmышdыr. Mяsяlяn, o vaxt Hind hюkmdarыnыn Suraxanыda tikdirdiyi atяшpяrяstlik mяbяdi buna canlы sцbutdur. Son illяr Azяrbaycan Milli Elmlяr Akademiyasыnыn apardыьы arxeoloji qazыntыlar вя арашдырмалар nяticяsindя Шяki шяhяrinin 2700 ildяn artыq tarixя малик олдуьу sцbut olunmuшdur. Bu iшdя hяmyerlimiz Nяsib Muxtarovun misilsiz xidmяtlяri vardыr. O zяhmяtkeш vя vяtяnpяrvяr insan indi dя tяdqiqat iшlяrini davam etdirir. Onun Fazыl kяndindя газындылар нятиъясиндя тапдыьы вя щямин йердя yaratdыьы muzey дедикляримизин canlы ifadяsidir. Belя tяmяnnasыz, vяtяnpяrvяr oьlu olan xalq
xoшbяxtdir. Сон вахтлар апарылан аrxeoloji qazыntыlarыn izlяri gюstяrir ki, Шяki yuxarыda gюstяrilяn tarixindяn dя чox-чox uludur. Шяkinin Seyrangah adlanan bюlgяsindя torpaq qalanыn qalыqlarы vardыr. Bir чox mяnbяlяrdя gюstяrilir ki, burada 1500 evi olan bюyцk bir yaшayыш massivi olmuш vя bu Aшaьы Kяldяk adlandыrыlmышdыr. M.F.Axundovun "Hekayяti Molla Иbrahimxяlil Kimyagяr" komediyasыnыn baш qяhrяmanы Molla Иbrahimxяlil Nuxulularыn чoxlu pulunu hяm dя чar hюku-
mяtindяn 5030 manat pul alaraq aradan чыxmышdыr. Гейд етмялийик ки, Шяki tarixi vя arxeoloji baxыmdan чox az юyrяnilmiшdir. Шяkinin hяr yerindя - istяr шяhяr, istяrsя dя kяndlяrinin hяr qarышыnda bir tarix yatыr. Bir sыra
tarixi hadisяlяrin vяtяnidir. Шяki Hяzrяtяli qalasыnыn yanыnda bюyцk bir daш var ki, Hяzrяt Яли bir sяrkяrdя kimi bu yerlяrя gяlяndя bu daшыn цstцndя namaz qыlыb. Maraqlыsы odur ki, o daшыn цstцndя sяrkяrdяnin dizlяrinin vя barmaqlarыnыn izi var. Шяki sяnяtkarlыq шяhяri adlandыrылmaьa да layiqdir. Ona gюrя ki, bir чox itib getmяkdя olan sяnяt nюvlяrinin hamыsыnы Шяki sяnяtkarlarы bu gцnя qoruyub saxlamыш vя onlarы davam etdirib yaшadыrлар. Шяbяkя ancaq Шяkidя mюvcud olmuшdur vя yenя mюvcuddur. Bu gцn Шяkinin sяnяtkarlarы шяbяkя sяnяtini mцvяffяqiyyяtlя yaшadыrлар. Шяki sяnяtkarlarы Azяrbaycanыn qяdim sяnяt nюvlяrinin demяk olar ki, hamыsыnы mцhafizя edibляр. Babalarыmыzыn keчib gяldiyi sяnяt yollarыnы, яnяnяlяriни davam edib yaшadыrыqsa, demяli tariximiz дя yaшayыr. Xalqыmыz gяlяcяyя alnыaчыq gedir. Yerli mebel istehsalыnda yenя dя Шяki respublikada liderliyi юz яlindя saxlayыr. Бцтцн бу сюйлядикляримиз - сяняткарлыьымыз вя сянят нювляри шаир Abbas Яmbalaнын bay-
ЙЕНИ КИТАБЛАР ЯЗИЗ ОХУЪУЛАР! 2013-ъц илдя щямйерлиляримизин ъап етдирдийи китаблар арасында филолог-шаир Шащид Мяммядкяримовун “ТАНРЫ ПЫЧЫЛТЫЛАРЫ”, Тяраня Шямсин “СЕВДАЛЫЙАМ БУ ЩЯЙАТА” вя Ялясэяр Давудоьлунун “БЯНОВШЯ ЯТРИ” адлы публисистик ясярляри вя шеирляри ишыг цзц эюрмцш китаблар да вардыр. Эениш охуъу кцтляси цчцн нязярдя тутулан вя щяр бир кясин мараьына сябяб ола биляъяк бу китаблары китаб маьазаларындан ялдя едя билярсиниз.
atыларында ябядиляшиб тарихимизя йазылмышдыр. Oнун байатыларында sяnяtlяrdя iшlяnяn alяtlяrdяn tutmuш, sяnяtin icrasыna qяdяr олан щяр шей юz яksini tapmышdыr. Bu nяinki Azяrbaycan яdяbiyyatыnda, elяcя dя dцnya яdяbiyyatыnda bir yenilikdir. Шяki mяtbяxi дя dцnyada mяшhurdur. Deyin gюrцm harada var xoruz oьlunun pitisindяn?.. Dцzdцr Gяncяdя dя, Bakыda da piti биширилир. Лакин Шяki pitisi иля о йемякляр кюклц сурятдя фярглянирляр. Шяkidя plovun nюvlяri saysыz hesabsыzdыr. Шяki plovunun tayы bяrabяri heч yerdя ola bilmяz. Шяki plovunun qazmaьы, o plovun zяfяranы, яdвиййатынын яtri insanы bihuш edir. Шяki plovunun qazmaьы юzц bir sяnяt яsяridir. Шяki шirniyyatы dedikdя Шяki paxlavasы юn planda olur. Ейни заманда, бaшqa onlarla шirniyyat nюvlяri var ки, щамысы да bir-birindяn fяrqli. Бурада адамын йадына qяnnadы Osman dayы dцшцр. Onun hazыrladыьы шirniyyatlarыn dadыndan доймаг мцмкцн дейилди. Bir sюzlя Шяki Azяrbaycan шirniyyatыnыn avanqardы vя чempionudur. Sizя Шяki haqqыnda ешитдийим bir mяlumatы da xatыrlatmaq istяrdim. Бязи мянбяляря эюря, вaxtilя Шяkidя cяsur qadыnlar olan amazonkalar yaшayыbлар. Onlar Шяkiyя hцcum edяn Roma sяrkяrdяsi Pompeyin qoшununu darmadaьыn ediбляр. Bu mяьlubiyyяti avropalыlar hяmiшя gizlяtmiш вя щеч хатырламаг беля истямирляр. Шяki hяm dя dцnyaya gцlцш bяxш edяn bir diyardыr. Onun gцlцшц, zarafatы да bol vя mяtbяxi kimi zяngindir. Шяки щаггында бу йазыда чох ъцзи мягамлара тохундуг. Бурада юйрянилмяли вя йазылмалы щяля чох шейляр вар...
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:13 Page 25
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.25
Birinci Dцnya Mцharibяsindяn sonra Tцrkiyя-Azяrbaycan mцnasibяtlяrindя gяrginlik Ращим ЩЯСЯНОВ, Шяки Реэионал Елми Мяркязин елми ишчиси Osmanlы imperiyasы Birinci Дцnya Mцharibяsindяn mяьlub чыxdыqdan sonra Anadoluda milli mцcadilяnin baшлanьыcы vя gediшindя iшьalчы gцclяrя qarшы bцtцn cяbhяlяrdя dяyiшik taktikalarala dюyцш getdiyi bir dюvrdя, Tцrkiyя цчцn hяm siyasi hяm dя ordu qurma baxыmыndan xarici dяstяyя ehtiyac var idi. Hяmin dюvrdя Tцrkiyяdя qяrb vя шяrq meyиlli siyasяt yцrцdяn qruplaшmalarыn sayы artmышdы. Orduda bolшevik meyilli adamlarыn olub olmadыьыnы soruшan Hцseyn Avniyя Kazыm Qarabяkir paшa sяrt olaraq qяrbi vя ingilis iшьalыnы Иstanbul hюkцmяtinin dяstяklяdiyini, шяrq ilя яlaqя yaratmadan baшqa qurtuluш yolunun olmadыьыnы qeyd etmiшdir. Aьыr dюyцшlяrin getdiyi bir zamanda Mustafa Kamal paшanыn da bolшevilklяrlя baьlы fikirlяri olmuшdur. О, юз fikirlяrini belя izah edirdi: a) Bolшeviklяrlя tяmasa gяlяn ya bolшevik olur ya da onunla savaшыr. b) Bizim bolшeviklяrя qarшы чыxmamыz цчцn qalib dюvlяtlяr яrяb olmayan yerlяri bizя verirlяr. Bu dюvlяtlяr hazыrda buna zяrurяt gюrmцrlяr. Bizi яzib mцhasirяyя almaq vя mяhv etmяk istяyirlяr. Bizim цчцn яn faydalы variant Qafqazdыr. Yяni Иran vя baшqa dюvlяtlяr bir fayda vermяz, nя orda dяmir yolu var nя dя arxada bir qцvvяt. Qaliblяr Qafqaz dюvlяtlяrinя яlavя kюmяk edяrяk mцstяqilliklяrini mюhkяmlяtmяk istяyir. Biz bolшevik istilasыnы tяshil (asanlaшdыrma.R.H) edib onunla tяmasa girsяk, Doьuda bцtцn qapыlar aчыlыr vя mцstяmlяkя dюvlяtlяrinin durumu tяhlцkяyя dцшяr. Bunlar edilmяzsя siyasi ortadan qalxa bilяr. Mustafa Kamal paшanыn bu siyasi xяtti Tцrkiyя Azяrbaycan яlaqяlяrinin iflasы sayыlыrdы. Yarandыьы dюvrdяn яsas dяstяyi aldыьы dюvlяtin siyasi xяttinin dяyiшmяsi Azяrbaycan цчцn bюyцk bir zяrbя demяk idi. Qяrb dюvlяtlяrinin hяmin dюvrdя ikili siyasяti isя hяmin dюvlяtlяrdяn Azяrbaycan цчцn real yardыmыn alыnmasыna яngяl tюrяdirdi. 1918-ci iln sonlarыna qяdяr Tцrkiyя Azяrbaycan mцnasibяtlяrindя istilяшmяyя doьru hяr hansыsa цmid olduьu halda 1919-cu ildяn etibarяn bu цmidlяr get gedя azalmaьa baшlayыrdы. 1919-cu ilin яvvяllяrindяn baшlayaraq Mustafa kamal paшa vя onun яtrafы Sovet Rusiyasы ilя yaxыnlaшmaq цчцn variantlar axtarыrdыlar. Sovet Rusiyasы цчцn dя Tцrkiyя ilя yaxыnlaшma hяr tяrяfdяn xeyirli idi. Яgяr Tцrkiyя Qafqaz mяsяlяsindя burada yaradыlan respublikalara, яsasяn dя Azяrbaycana dяstяyi dayandыrsa idi bolшeviklяr цчцn яrazinin tutulmasы цчцn шans yaranmыш olurdu. Иlk tяmaslarda сovet Rusiyasыndan yardыm istяnildi vя mцsbяt cavab alыndы. Mustafa Kamal vя onun яtrafы konkret olaraq Qafqazыn сovet Rusiyasыna gцzяшtя gedilmяsi ilя baьlы addыmlarыn atыlmasыna razы idilяr. Onlar belя dцшцnцrdцlяr ki, сovet Rusiyasы da imperialistlяrя qarшы яdalяtli mцharibя aparыr. Mяsяlяnin baшqa bir tяrяfini nяzяrя alsaq mцharibяdя Tцrkiyяnin mяьlub olmasы onun
яrazisinin mцttяfiq qцvvяlяr tяrяfindяn iшьal edilmяsi hяtta alчaлdыcы Sevr mцqavilяsi (1920-ci il, R.H) ilя dюvlяtin sцqutunun reallaшmasыnы сovet Rusiyasы ilя yaxыnlaшmanыn яsas sяbяbi kimi gюtцrmяk olar. Digяr tяrяfdяn Rusiyada bolшeviklяrin hakimiyyяtя gяlmяsindяn sonra onun kюhnя mцttяfiqlяri Иngiltяrя, Fransa, ABШ-ыn bu dюvlяti tanыmamasы vя ona qarшы olan qцvvяlяrя dяstяk vermяsi tяklяnmiш Tцrkiyя ilя yaxыnlaшmanы sцrяtlяndirmяyя bilmяzdi. Baшqa mяьlub olan dюvlяtlяr Almaniya, Bolqarstan, Avstriyadan fяrqli olaraq bu юlkяlяrdя antiimperialist hяrяkat gedirdi vя bu iki юlkяdя mцttяfiqlяr юz istяdiklяri hakimiyyяt orqanlarыnы yarada bilmяmiшdilяr. Buna gюrя dя Tцrkiyя ilя Sovet Rusiyasы arasыnda yaxыnlaшma zяrurяtdяn irяli gяlirdi. Onlarыn yaxыnlaшmаsыnы mцяyyяn dяrяcяdя ideoloji yaxыnlaшma kimi dя qeyd etmяk olar. Dцzdцr, Anadoluda baшlanan hяrяkat bolшevizmdяn uzaq idi. Ancaq burada da antiimperialist ideologiya hюkm sцrцrdц. Sovet Rusiyasы isя юz niyyяtlяrini antimperialist ideologiyada gizlяtmiшdi. Bu iki dюvlяtin konkret qяrb dюvlяtlяrinя qarшы fikir ortaqlыьы onlarыn yaxыnlaшmasыnы sцrяtlяndirirdi. Yaxыnlaшmaya isя яn bюyцk maneя Qafqaz idi. Mustafa Kamal paшa Sovet Rusiyasы ilя yaxынlaшmaya hяyati bir юnяm verirdi. Bu Mustafa Kamalыn Kazыm Qarabяkir paшaya gюndяrdiyi mяktubda da юz яksini tapыr: "Tцrkiyя Qafqazda bolшevik istilasыnыn asanlaшdыrыb onunla bяrabяr hяrяkяt edяrsя, qяrbdяn шяrqя, doьru Anadolu, Suriya, Иran, Иrak, Яfqanstan, Hindistan qapыlarыnы mцdhiш bir surяtdя aчmыш olacaqdыr. Bu aчыq qapыlarыn baьlanmasы цчцn mцttяfiqlяr sцrяtli hяrяkяt edя bilmяyяcяklяr. Bu sяbяblя Qafqaz sяddinin yarыlmasыnы Tцrkiyяnin qяti шяkildя yox edilmяsi proyekti sayaraq, bu sяddi Qalib dюvlяtlяrя чяkdirmяmяk цчцn яn son yollara baш vurmaq vя bunun uьrunda hяr bir tяhlцkяni gюz altыna almaq mяcburiyyяtindяyik. Qafqaz dюvlяtlяri bizя sяdd olmaьa qяrar vermiшlяrsя, birlikdя hцcum цчцn Sovetlяrlя anlaшmaq, daxilяn milli tяшkilatы son dяrяcя geniшlяndirib яlavя etmяkdir. Bu чяrчivяdя Иngiltяrя ilя iш birliyi iчяrisindя olan Azяrbaycanыn da xяbяrdarlыьы gцndяmя gяlmiшdir." Mustafa Kamalыn Tцrkiyяnin strategiyasыnы cыzmasы Azяrbaycanыn mцstяqilliyinя real tяhlцkя idi. Mustafa Kamal Qafqaz dюvlяtlяrini sяdd adlandыrsa da, bunu da qeyd etmяk lazыmdыr ki, Cяnubi Qafqazda yaшayan xalqlarыnda юz mцqядdяratыnы hяll etmяk mцstяqil dюvlяtlяrini yaratmaq hцququ var idi. Azяrbaycanыn yaratdыьы demokratik cцmhuriyyяt isя onun qurduьu ilk dюvlяt deyildi vя Azяrbaycan xalqы tarix boyu юz dюvlяtlяrini qurmaьы bacarmышdыr. Yяni Mustafa Kamalыn dediyi sяdd яslindя hяr hansыsa bir xalqыn yaratdыьы vя istiqlaliyyяtini dцnaya tanыtmaq istяdiyi bir Xalq Cцmhuriyyяti idi. Digяr tяrяfdяn Azяrbaycanыn Иngiltяrя ilя hяr hansыsa bir kontaktы tцrk qoшunlarыnыn Azяrbaycan яrazisini tяrk etmяsindяn sonra baшlamышыdы vя ingilis qoшunlarыnыn cцmhuriyyяt яrazisinя gяlmяsi onun iradяsindяn asыlы olmayaraq baш vermiшdi. Иngiltяrя ilя яlaqяlяrin qurulmasы vя юz istiqlaliyyяtinin tanыdыlmasы uьrunda mцbarizя
Tцrkiyяyя qarшы sяdd olmaq istяyi ilя edilmirdi. Dцzdцr Mustafa Kamalыn Sovet Rusiyasы ilя yaxыnlaшmasыna Qafqaz dюvlяtlяri mцяyyяn dяrяcяdя sяdd rolu oynayыrdы. Ancaq bu o demяk deyil ki, Qafqaz dюvlяtlяri Mustafa Kamalыn dili ilя desяk Tцrkiyяyя sяdd olmaьa qяrar vermiшlяr. Hяm dя Azяrbaycan Xalq Cumhuriyyяti siyasi xadimlяri Tцrkiyя ilя mцnasibяtlяri nizamlamaq цчцn яllяrindяn gяlяn hяr шeyi edirdilяr. Hяmin dюvrdя Tцrkiyяdя Mustafa Kamalыn yoxsa Иstanbuldakы hюkцmяtin юlkяni real idarя etdiyi tam mяlum deyildi.
can heч birinin tam tяsiri altыna dцшmяmiшdi. Иngilis komandanы Tomsonun Azяrbaycan Xalq Cumhuriyyяtinя qarшы bir чox tяzйiqlяrinя baxmayaraq hakim dairяlяrin dцzgцn siyasяti nяticяsindя bu tяyziqlяr lazыmыnca dяf edilmiшdi. Иngilislяrin Azяrbaycan hюkуmяtinя tязйiqlяrini vя bir чox mяsяlяlяrdя ingilslяrlя kompromislяrя gedilmяsinя dя tяbii baxmaq lazыmdыr. Чцnki yeni yaradыlmыш bir dюvlяtin яrazisi dцnya mцharibяsindяn qalib чыxmыш юlkяnin ordusu tяrяfindяn tutуlmuшdu vя bu dюvrdя bir чox mяsяlяlяr
Bolшeviklяr 1919-cu ilin sonu 1920-ci ilin яvvяllяrindя demяk olar ki, siyasi rяqiblяrinя qalib gяlmiшdilяr. Яsas tяhlцkя sayыlan Denikin ordusu mяhv edilmiшdi. Tяkcя qяrb dюvlяtlяrinin tяyziqi qalmышdы ki, bunu da Lenin Musтafa Kamalыn hяrякatыna kюmяk etmяkdя gюrцrdц. Anadoludakы azadlыq mцbarizяsinя kюmяk etmяklя Azяrbaycan Tцrkiyя mцnasibяtlяrinin korlanmasы da bolшeviklяrin siyasяtinя tam uyьun idi. 1920-ci иlin яvяllяrindя Denikinin kюnцllц ordusunun bolшeviklяr tяrяfindяn mяьlub
Sovet Rusiyasыnыn Tцrkiyяyя maddi vя siyasi yardыm gюstяrmяsinin яsas sяbяblяrindяn biri dя Anadoludakы hяrяkata dяstяk vermяklя mцttяfiqlяri чяtin vяziyyяtя salmaq vя яsas istяk sayыlan Qafqazы iшьal etmяkdяn ibarяt idi.
Mustafa Kamalыn xяbяrdar etmяk mяsяlsinя gяldikяdя isя Azяrbaycanыn bu dюvrdя heч bir чыxыш yolu yox idi. Cцmhuriyyяtin яrazisinin ingilis qoшunlarы tяrяfindяn iшьal edilmяsi, юlkяdaxili partiyalararasы, ziddiyyяtlяr qяrb torpaqlarыna ermяni basqыnlarы, Шimaldan general Denikinin real tяhlцkяsi onsuz da dюvlяti iflic vяziyyяtя qoymuшdu. Daxildяki ziddiyyяtlяrin belя kяskin vяziyyяtя gяldiyi bir dюvrdя Mustafa Kamal vя яtrafыnыn юz yaшamы uьrunda olsa belя Azяrbaycana qarшы яks siyasяt yeritmяsi Cцmhuriyyяtin konkret iшьal olunmasы tяhlцkяsini reallaшdыrыrdы. Tцrkiyя tarixчilяrindяn bir чoxu hяmin dюvrdя Azяrbaycan dюvlяt xadimlяrini gцnahlandыrыrdыlar. Mяsяlяn, Betцl Aslanыn dediyinя gюrя Azяrbaycan Anadoluda baшlanan hяrяkata kюmяk etmir, tцrk zabitlяrini mцxtяlif yollarla yolundan dюndяrir bu isя Kazыm Qarabяkir paшanыn qяzяbinя sяbяb olurdu. Bundan baшqa Betцl Aslan Azяrbaycan Xalq Cumhuriyyяtini Иngilis Mцsavat hюkцmяti adlandыrыr vя Musтafa Kamalыn Hцmmяtчilяrlя яlaqя qurmasыna haqq qazandыrыrdы. Яgяr Иngilis qoшunлarы Azяrbaycana daxil olduqdan sonra Azяrbaycana Иngilis-Mцsavat hюkцmяti adы verilirdisя onda Nuri paшanыn vя Qafqaz Иslam ordusunun Azяrbaycanda olduьu zamanыndakы hakimiyyяti Osmanlы-Mцsavat hюkцmяti adlandыrыlmasыna haqq qazandыrmaq gяrяkdi. Ancaq nя Osmanlы ordusunun, nя dя ingilis qoшunlarыnыn Azяrbaycanda olduьu vaxtda Azяrbay-
Azяrbaycanыn iradяsindяn asыlы olmayaraq hяll edilirdi. Иkinci bir tяrяfdяn Azяrbaycan hюkцmяtinin Anadoluda baшлanan hяrяkata lazыmыnca kюmяklik gюsяrmяmяsi baшa dцшцlяndir. Чцnki hяmin dюvrdя Azяrbaycan яrazisinя ermяni silahlы birlяшmяlяrinin basqыnlarы шimalda denikinчilяrin tяxribatы vя юlkяdя mюvcud olan daxili bюhranыn dяrinlяшmяsi cumhuriyyяtin siyasi durumunu yetяrincя aьыrlaшdыrmышdы. Hяm dя Mustafa Kamalыn сovet Rusiyasы ilя vя Azяrbaycandakы hцmmяtчilяrlя yaxыnlaшmasы da buna tяsir edяn amillяrdяndir. Mustafa Kamalыn vя Anadolu hяrяkatыnыn liderlяrinin siyasяtini Azяrbaycana qarшы xяyanяt kimi qяlяmя vermяk dя fikrimcя yanlышlыq olardы. Чцnki Musatafa Kamalыn radikal fikirlяrinя baxmayaraq Tцrkiyяnin hяmin dюvrdя vяziyyяtinin aьыrlыьы, tцrk millяtinin onun яsrlяr boyu qoruduьu dюvlяtчiliyinin sonu ola bilяrdi. Юlkяnin mцttяfiq dюvlяtlяr tяrяfindяn iшьalы Sultan VЫ Mehmed Vahidяddinin alчaыdыcы Sevr mцqavilяsini imzalamaьa mяcbir edilmяsi Mustafa Kamalыn Sovet Rusiyasыna meylini artыrыrdы. Emosiйanallыqdan uzaq olsaq, bizcя dюvlяtчilik siyasяtindя hяr hansыsa qurbanlarыn verilmяsinя xяyanяt demяk tamamilя sяhv bir fikirdir. Sovet Rusiyasыnыn Tцrkiyяyя maddi vя siyasi yardыm gюstяrmяsinin яsas sяbяblяrindяn biri dя Anadoludakы hяrяkata dяstяk vermяklя mцttяfiqlяri чяtin vяziyyяtя salmaq vя яsas istяk sayыlan Qafqazы iшьal etmяkdяn ibarяt idi.
edilmяsi qяrb dюvlяtlяrini tяшviшя saldы. Qafqaz цчцn bolшevizm tяhlцkяsi yarandы. Hяmin ilin 11 yanvar tarixindя Paris sцlh konfransыnda Azяrbaycan vя Gцrcцstan dюvlяtlяri Antanta milli шurasы tяrяfindяn de-fakto tanыndы. Bu dюvlяtlяrin tanыnmasы Tцrkiyя-Sovet Rusiyasы arasыnda яlaqяlяrin geniшlяndirilmяsinя gяtirib чыxardы. Чцnki hяlя 1919 cu ilin ortalarыndan Иngilis qoшunlarыnыn Azяrbaycanы tяrk etmяsi onun Bakы neftindыn mяhrum olmasыna gяtirib чыxarыrdы. Иngiltяrя hюkцmяti sovet Rusiyasы ilя Tцrkiyяnin yaxыnlaшmasыna qarшы real addыmlar atmaqda idi. Nяhayяt qeyd edilmяlidir ki, 1919-1920-ci illяrdя Tцrkiyя Azяrbaycan яlaqяlяrindя baшlanan soyuqluьun яsas sяbяbi dцnyanыn geopolitik vяziyyяtindяn asыlы idi. Siyasi durumda nя Tцrkiyя nя dя Azяrbaycan Xalq Cumhuriyyяtini bцtцn mяsяlяlяrdя gцnahlandыrmaq yaнлышlыqdыr. Hяmin dюvrdя bцtцn siyasi durum qalib dюvlяtlяrin tяnzimlяmяsindяn asыlы idi. Hяm dя сovet Rusiyasыnыn siyasi meydandakы ideoloji qяlяbяlяri dя burada az rol oynamamышdы. 1920-ci ilin siyasi durumu Tцrkiyя цчцn uьurlara yol aчdыsa, Azяrbaycan цчцn faciя ilя nяticяlяndi. Чar Rusiyasы яsarяtindяn чыxaraq юz istiqlaliyyяtиnя qovuшan Azяrbaycan xalqы yenidяn baшqa bir formata girmiш Rusiyanыn - Bolшevik Rusiyasыnыn mцstяmlяkяsinя чevrildi.
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:13 Page 26
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.26
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
MЯDЯNИ ИRSИN QORUNMASЫ VЯ ИNKЫШAFЫN DA TURИZMЛЯ SЯNЯTKARLЫЬЫN ROLU VЯ ЯHЯMИYYЯTИ Фярщад ЯЗИЗОВ,
Шяki Sяnяtkarlar Assosiyasiyasы vя Шяki Ailя Иstirahяti vя Turizm Assosiasiyasыnыn sяdri Milli vя mяnяvi dяyяrlяrin qorunmasы vя yaшadыlmasы юlkяnin цmumi inkiшafыnыn tяmin olunmasы baxыmыndan son dяrяcя яhяmiyyяtlidir. Milli-mяnяvi dяyяrlяr hяr bir xalqыn vя millяtin vizit kartы, pasportudur vя onun qorunmasы, yaшadыlmasы vя inkiшaf etdirilmяsi hяr bir юlkя vяtяndaшыnыn mяnяvi borcudur. Beynяlxalq sяviyyяdя aparыlan araшdыrmalar nяticяsindя mцяyyяn edilmiшdir ki, mцasir dюvrdя mяdяni siyasяtdя yaradыcы istehsalыn rolu yцksяlmяkdя olub, цmumi iqtisadi inkiшafda tяkanverici qцvvяyя malikdir. Mяhz buna gюrя dя bu mяsяlяlяr mцxtяlif beynяlxalq sяnяdlяrdя YУНЕСКО-nun Mяdяni Mцxtяlifliyin Qorunmasы vя Tяbliьi Konvensiyasыnda, Qloballaшan Dцnyada Mяdяniyyяtя Dair Avropa Mяrаmnamяsi vя s. sяnяdlяrdя geniш yer tutur. Цmuni iqtisadi inkiшafыn katalizatoru rolunu oynayan Mяdяni Иrsi inkiшaf etdirmяdяn heч bir inkiшafa nail olmaq mцmkцn deyildir. Prezident cяnab Иlham Яliyev юz чыxышlarыnыn birindя demiшdir: “Бiz mяdяni irsimizi bazar iqtisadiyyatы prinsiplяrinя qurban verя bilmяrik, mяdяni irsimizin inkiшafыna daim diqqяt vermiшik vя bundan sonra da verяcяyik.” Mяhz bunu nяzяrя alaraq юlkяnin цmumi inkiшaf strategiyasыnda Mяdяni Иrsin inkiшafыna xцsusi yer ayrыlmыш, bu istiqamяtdя uьurlu layihяlяr hяyata keчirilmiш vя indi dя keчirilmяkdяdir. Bu baxыmdan 2002-ci ildяn etibarяn Dцnya Bankыnыn maliyyя dяstяyi ilя Azяrbaycanda hяyata keчirilяn Mяdяni Иrsin Qorunmasы layihяsi xцsusi яhяmiyyяt kяsb edir. Layihя чяrчivяsindя Шяkidя dцnya memarlыьыnыn incisi sayыlan Шяki Xan sarayы vя tяcridxana binasы bяrpa vя tяmir olunmuш, turiшtlяrin vя qonaqlarыn ziyarяt yerinя чevrilmiшdir. Dцnya bankinin ekspertlяri Шяkini heч dя tяsadцfяn seчmяmiшlяr.
Azяrbaycan tarixяn qяdim Иpяk Yolu цzяrindя yerlяшmяklя, strateji яhяmiyyяt daшыmыш, onu dцnyanыn digяr юlkяlяri vя regionlarы ilя birlяшdirяrяk, hяm ticarяtdя, hяm dя mяdяni-iqtisadi яlaqяlяdя sivilizasiyanыn dяrinlяшmяsindя, beynяlxalq inteqrasiyanыn geniшlяnmяsindя xцsusi rol oynamышdыr. Bu iqtisadi vя mяdяni яlaqя zяncirindя Шяki bir hяlqяni tяшkil etmяklя юzцnяmяxsus yer tutur. Mцntяzяm olaraq kцtlяvi шяkildя ticarяt karvanlarыnыn Шяkiyя gяlmяsi regionda ticarяtin kцtlяvilяшmяsinя, karvansaralarыn tikintisi isя milli memarliьin юzцnяmяxsus formalaшmasыna, bцtцn bunlar isя sяnяtkarliьin vя turizmin inkiшafina tяkan vermiшdir. Odur ki, qяdim yurd yerimizdяn olan Шяki hяlя orta яsrlяrdяn yaxыn vя orta Шяrqin, Avropanыn bюyцk ticarяt mяrkяzlяrindяn birinя чevrilmiшdir. Eyni zamanda, Шяkidя tarixяn sяnяtkarlыьыn mцxtяlif sahяlяrinin tяшяkkцl etmяsi nяticяsindя dяrin folkloru, etnoqrafiyasi vя zяngin tarixi formalaшmышdыr. Bцtцn qeyd edilяn amillяr Dцnya Bankы mцtяxяssislяri tяrяfindяn qiymяtlяndiriilяrяk, Шяkidя sяnяtkarlыьыn vя turizmin inkiшafы prioritet sahя olduьu qяbul edilmiш vя onlarыn inkiшaf etdirilmяsi цчцn bцtцn resurslarыn mюvcudluьunu nяzяrя alaraq, bu istiqamяtdя fяaliyyяtin gцclяndirilmяsi tюvsiyyя olunmuшdur. Dцnya Bankы ekspertlяrinin tюvsiyяsinя яsasяn tяmir edilmiш tяcridxana binasinda Biznes-inkubator yaradыlmыш, Sяnяtkarlar Assosiasiyasi tяsis edilmiш, sяnяtkarlыьыn bir чox sahяlяri цzrя fяaliyyяt tяшkil edilmiшdir. Hazыrda Sяnяtkarlar Evi adlanan bu binada fяaliyyяt цч prinsip яsasыnda tяшkil edilmiшdir: - sяnяtkarlarыn vahid icma шяklindя fяaliyyяti; - turizm vя sяnяtkarlыq mяhsullarinin hazыrlanmasы; - sяnяtkarlыьыn kцtlяvilяшdirilmяsi, peшя kurslarыnыn tяшkili. Sяnяtkarlыq Иrsi bilavasitя innovativ yanaшma tяlяb edir, чцnki baшqa sяnяt sahяlяrindяn fяrqli olaraq, nisbяtяn az sяrmayя tяlяb edir. Sяnяtkarlar юz bilik vя bacarыqlarыndan vя yerli resurslar-
dan istifadя etmяklя qisa mцddяtdя hяm юz hяm dя baшqalarыnыn ehtiyaclarыnы tяmin edя bilirlяr. Bununla da onlar hazыrladыqlarы mяhsullarы sataraq, sosial-iqtisadi vяziyyяtlяrini yaxшыlaшdыrmaqla yanaшы, hяm dя qonaqlarыn vя turistlяrin tяlяblяrini юdяmiш olurlar. Ona gюrя dя bu sahяdя fяaliyyяtin geniшlяnmяsi, hazыrlanan turizm mяhsullarыnыn чeшidini vя keyfiyyяtini yцksяltmяklя yanaшы, sяnяtkarlarыn sosial-iqtisadi durumunu yцksяldir, peшя kurslarыnыn tяшkili isя sяnяtkarlыьыn yaшadыlmasыna xidmяt edir. Digяr mцhцm sahя kimi Mяdяni Иrsin qorunmasы layihяsi чяrчivяsindя Шяkidя turizmin inkiшafы istiqamtindя чox юnяmli iшlяr gюrцlmцшdцr. Шяki Azяrbaycanыn Шimal-Qяrb bюlgяsindя Bюyцk Qafqaz sыra daьlarыnыn cяnub yamaclarыnda yerlяшmяklя, яlveriшli iqlim шяraitinя vя tяbii ehtiyatlara malik olub, ilboyu turizmin mцxtяlif sahяlяrinin inkiшaf etdirilmяsi цчцn geniш imkanlara malikdir. Шяki hяm dя azяrbaycanin qяdim yaшayыш mяskяnlяrindяn olub, tarix, tяbiяt, memarlыq vя mяdяniyyяt abidяlяri ilя dя zяngindir. Mяhz bu amillяri nяzяrя alaraq son illяrdя Шяkidя turizmin inkiшafы istiqamяtindя чovsaylы tяdbirlяr hяyata keчirilir, yeni turizm obyektlяri yaradыlыr, mehmanxanalar шяbяkяsi geniшlяndirilir, yeni яylяncя vя istirahяt mяrkяzlяri, iaшя vя xidmяt obyektlяri, Fitnes klublar yaradыlыr, infrastruktur шяbяkяsi geniшlяndirilir. Azяrbaycanda ilk olaraq Шяkidя 2004-cц ildя Ailя Иstirahяti Turizm Assosiasiyasi tяsis edilmiшdir Шяkinin tarixi Qoruq яrazisindя bu mяqsяdlя evlяr seчilmiш, hяm yerli, hяm dя xarici turistlяrin tяlяbatы nяzяrя alыnaraq lazыmi шяrait yaradыlmышdыr. Hazыrda hяmin evlяrdя turistlяrя vя qonaqlara mцnasib qiymяtlяrlя xidmяtlяr gюstяrilir, milli mяtbяximiz tяqdim olunur. Adяt-яnяnяlяrimiz, milli-mяnяvi dяyяrlяrimiz tяbliь olunmaqla, юlkяmiz vя xalqыmыz barяdя tarixi mяnbяlяrя istinadяn mяlumatlandыrma aparыlmaqla mцsbяt imic formalaшdыrыlыr. Hazыrda Ailя Иstirahяi Assosisiyasi ilя mцqavilя яsasinda 10 evdя turistlяrя mehmanxana vя iaшя xidmяtlяri gюstяrilir. 2005-
ci ildяn gюstяrilяn fяaliyytlя baьlы turistlяr tяrяfindяn xidmяtlяrя dair heч bir iradlar olmamышdыr. Bцtцn qeyd olunanlar bir daha tяsdiq edir ki, milli-mяnяvi dяyяrlяrin qorunmasыna dюvlяt sяviyyяsindя daim diqqяt vя qavьы gюstяrilir, mюvcud problemlяrin hяllinя чalышыlыr. Lakin hяm turizm, hяm dя sяnяtkarlыq sahяsindя qalmaqda olan problemlяr tяlяb edir ki bu sahяyя diqqяt daha da artыrыlsыn. Hazыrda regionda turizmin inkiшafыnы lяngidяn яsas amillяr kimi onu qeyd etmяk olar ki, turizm sahяsindя fяaliyyяt gюstяrяn kadrlar qeyri-peшяkardыrlar, xidmяtlяr lazыmi keyfiyyяtdя tяшkil edilmir, turizm obyektlяrindя servis sяciyyяsi чox aшaьыdыr, ehtiyatlardan sяmяrяli vя tяyinatы цzrя istifadя edilmir, xidmяtlяr sertifikatlaшdыrыlmыr, beynяlxalq standartlara uyьun xidmяtlяr tяшkil edilmir. Bцtцn bunlar isя son nяticяdя bюlgяyя цmumi turizm axыnыnы azaldыr, sosial-iqtisadi inkiшafa mяnfi tяsir gюstяrir. Sяnяtkarlыьыn inkiшafыnda isя mюvcud чatышmazlыqlar ondan ibarяtdir ki, hazыrlanan turizm vя
sяnяtkarlыq mяhsullarы xarici bazar konyukturuna uyьun gяlmir, mяhsullar sяnяtkarыn bilavasitя юz tяxяyyцlцnцn mяhsulu olduьundan, dizayn vя s. baxыmыndan alыcыnы qane etmir. Ona gюrя dя hesab edirik ki, istяr turizmin istяrsя dя sяnяtkarlыьыn inkiшaf etdirilmяsi цчцn hяm daxili, hяm dя xarici bazarыn tяdqiqi istiqamяtindя marketinq tяdqiqatlarыnыn gюrцlmяsinя ehtiyac vardыr. Hazыrda Avropa Иttifaqыnыn maliyyя dяstяyi ilя 2012 ildяn Azяrbaycanda sяnяtkarlыq Иrsi- Иnkiшaf Цчцn Platforma layihяsi hяyata keчirilir Layihя чяrчivяsindя 2011-ci ildя Шяkidя sяnяtkarlar arasыnda araшdыrmalar aparыlmыш, mюvcud problemlяr mцzakirя edilmiш vя hяlli yollarы istiqamяtindя mцzakirяlяr aparыlmышdыr. Цmumilikdя qeyd olunanlarы nяzяrя alaraq, turizmin regional sяviyyяdя inkiшaf etdirilmяsi, sяnяtkarlыьыn stimullaшdыrыlmasы vя innovasiyalarыn tяtbiqi mяqsяdilя dюvlяt sяviyyяsindя konseptual planlarыn hazыrlanmasыnы vacib hesab edirik.
Шяkiyя gяlяn turistlяrin sayы иki dяfяdяn чox artmышdыr
2013-cц ilin yanvar-avqust aylarыnda Шяkinin "Yuxarы baш" Dюvlяt Tarix Memarlыq Qoruьunun яrazisini 20 min nяfяrdяn чox turist ziyarяt etmiшdir. Юtяn ilin mцvafiq dюvrц ilя mцqayisяdя buraya gяlяn turistlяrin sayы iki dяfяdяn чox artmышdыr. Шяkiyя turist axыnыnыn ilbяil чoxalmasыnыn sяbяblяrini шяhяrin юzцnяmяxsusluьunun qorunub saxlanmasы, tarix-mяdяniyyяt abidяlяrinin bяrpasы, yeni infrastruktur layihяlяrinin hяyata keчirilmяsi, mцasir tяlяblяrя cavab verяn mehmanxanalarыn vя istirahяt mяrkяzlяrinin istifadяyя verilmяsi ilя baьlayan "Yuxarы baш" Dюvlяt Tarix Memarlыq Qoruьunun direktoru Tяranя Abdullayeva mцsahibяsindя demiшdir: "Azяrbaycan Prezidentinin Шяki шяhяrinin sosial-iqtisadi inkiшafыnыn sцrяtlяndirilmяsinя
dair яlavя tяdbirlяr haqqыnda sяrяncamlarыna uyьun olaraq, шяhяrin milli memarlыq цslubunun qorunub saxlanmasы шяrti ilя mцasirlяшdirilmяsi istiqamяtindя hяyata keчirilяn tяdbirlяr artыq юz bяhrяsini vermяkdяdir. Шяhяr bцsbцtцn simasыnы dяyiшmiш, mцasirlяшmiш, gюzяllяшmiшdir. Eyni zamanda, Шяkinin turizm potensialы geniшlяndirilmiш, xalq sяnяti daha da inkiшaf etdirilmiш, itib-batmaqda olan юlkя яhяmiyyяtli tarixi abidяlяr bяrpa olunaraq yenidяn hяyata qaytarыlmышdыr. Bir mцddяt яvvяl bяrpa olunan XЫX яsrя aid tarixi memarlыq abidяsi "Aшaьы Karvansara", Mirzя Fяtяli Axundzadяnin ev muzeyi, habelя bir neчя gцn юncя Prezident Иlham Яliyevin iшtirakы ilя aчыlышы olan "Шяki xanlarыnыn evi" шцbhяsiz ki, шяhяrя gяlяn turistlяrin bюyцk maraьыna sяbяb olacaqdыr". Qoruьun rяhbяri bildirmiшdir ki, Шяkiyя turist axыnыnыn artmasыnыn яsas
sяbяblяrindяn biri dя onlara gюstяrilяn xidmяtlяrin keyfiyyяti ilя baьlыdыr. Шяki hяm dя muzeylяr шяhяridir - бurada 9 muzey fяaliyyяt gюstяrir. Yay mюvsцmцndя bцtцn muzeylяr fasilяsiz iш rejimindя iшlяyir. Qoruьun яrazisindя olan sяnяtkarlыq emalatxanalarы daim turistlяrin xidmяtindяdir. Шяki mяtbяxinin юzцnяmяxsusluьu, rяngarяngliyi dя turistlяri daim юzцnя cяlb edir. Onlar milli yemяklяrdяn olan "Шяki pitisi"nя, "Шяki paxlavasы"na, mцxtяlif чeшiddя шirniyyat nюvlяrinя bюyцk maraq gюstяrirlяr. "Yuxarы baш" Dюvlяt Tarix Memarlыq Qoruьunun юzцnяmяxsus юzяlliklяri olduьunu vurьulayan Tяranя Abdullayeva demiшdir: "Qoruьun яrazisindя dюvlяt qeydiyyatыndan keчmiш 25 tarixi abidя vardыr. Lakin araшdыrmalar nяticяsindя bu яrazidя 200-dяn artыq abidяnin, yaшayыш mцlklяri vя kiчik emalatxanalarыn olduьunu aшkar etmiшik. Burada tяbiяt abidяlяri ilя insanlarыn yaratdыьы abidяlяr vяhdяt tяшkil edir, bir-birini tamamlayыr. Xanlыqlar dюvrцndя saxsы borularla чяkilяn "Taclы suyu"ndan indi dя istifadя olunur. Yerli яhali qяdim яnяnяlяrя bu gцn dя sadiq qalыr. Qяdim mяhяllя adlarы indiyяdяk qorunub saxlanыlmышdыr". T. Abdullayeva bildirmiшdir ki, qoruьun bяnzяrsizliyi, dяyяri hяm dя onun Azяrbaycan mяdяniyyяtinя, incяsяnяtinя, elminя bяxш etdiyi gюrkяmli шяxsiyyяtlяrin adы ilя baьlыdыr. Mirzя Fяtяli Axundzadя, Rяшid bяy Яfяndiyev, Bяxtiyar Vahabzadя, Sabit Rяhman, Hikmяt Ziya, Fuad Abdurahmanov, Emin Sabitoьlu, Rasim Ocaqov vя neчя-neчя
yazычы, шair, incяsяnяt xadimi mяhz bu яrazidя doьulmuш, yaшamыш, fяaliyyяt gюstяrmiшlяr. Bu шяxsiyyяtlяrin bir чoxunun hazыrda qoruq яrazisindя ev muzeylяri fяaliyyяt gюstяrir. Azяrbaycanыn birinci xanыmы, Heydяr Яliyev Fondunun prezidenti Mehriban Яliyevanыn tяшяbbцsц ilя юlkяmizdя tarixi keчmiшimizi яks etdirяn bir чox abidяlяrin UNESCO-nun qeyri-maddi mяdяni irs siyahыsыna daxil edildiyini sюylяyяn T. Abdullayeva Mehriban xanыmыn dяstяyi ilя Azяrbaycan memarlыьыnыn nadir incilяrindяn olan Шяki xanlarыnыn sarayыnыn, hяmчinin "Yuxarы baш" Dюvlяt Tarix Memarlыq Qoruьunun da bu siyahыya daxil edilmяsi цчцn lazыmi iш aparыldыьыnы diqqяtя чatdыrmышdыr. Шяkiyя turist axыnыnыn ilin sonunadяk daha da artacaьыnы bildirяn qoruьun rяhbяri turizmin Шяkinin iqtisadi inkiшafыna, insanlarыn hяyat tяrzinin yaxшыlaшmasыna bюyцk tяsir gюstяrdiyini bildirmiшdir. Qeyd etmiшdir ki, mяhz bunun nяticяsindя sяnяtkarlar istehsal etdiklяri mяhsullarы satmaq imkanы яldя edirlяr, mehmanxanalar, istirahяt mяrkяzlяri, iaшя vя ticarяt obyektlяri ilboyu fяaliyyяt gюstяrir. Bu isя юz nюvbяsindя insanlarыn rifahыnыn yaxшыlaшmasыna tяsir edir. Qoruьun direktoru Шяkinin inkiшafыna gюstяrdiyi yцksяk diqqяt vя qayьыya gюrя шяkililяr adыndan Azяrbaycan Prezidenti Иlham Яliyevя dяrin minnяtdarlыьыnы bildirmiшdir.
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:13 Page 27
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
ENERJИ fadя, tullantы mяhsullarыnыn yenidяn iшlяnmяsindяn vя baшqa цsullardan istifadя edilmяsi tяklif olunur. Amma шцbhяsiz ki, bu vя ya digяr xыrda цsullar insanыn enerjiyя olan tяlabatыnы tam шяkildя юdяyя bilmяz. Bizя hяm maddi, hяm dя ekoloji cяhяtdяn daha sяmяrяli olan vя lazыm olan qяdяr enerji яldя etmяyin bir цsulu lazыmdыr.
FИZИKИ VAKUUM
Йусиф ШЦКЦРЛЦ, Шяки Реэионал Елми Мяккязинин апарыъы елми ишчиси, физика-рийазиййат цзря фялсяфя доктору ENERJИ bцtцn canlы алямин varlыьы vя bu varlыьыn dаvamы цчцn яn zяruri vя ciddi amildir. Enerji tяkcя insanыn deyil, bitki vя heyvanat alяminin dя hяyat vя davamiyyяti цчцn olduqca vacibdir. Иnsan enerji vasitяsi ilя hяm gцndяlik normal hяyatыnы davam etdirir, hяm dя elmdя яldя etdiyi biliklяri texnikaya tяtbiq etmяklя istehsalatda daha irяliyя gedir. Enerjinin bu qяdяr яhяmiyyяtli olmasы biz insanlara tam шяkildя mяlumdur. Иnsan mцxtяlif yol vя цsullarla enerji яldя etmяyя чalышыr. Bizim qarшыya qoyduьumuz vя hяll etmяyя чalышdыьыmыz яsas mяqsяd enerjinin nяdяn vя hansы цsulla яldя olunmasы haqda fikir sюylяmяkdir. Hяmin mяqsяdi bir sual kimi gюtцrsяk, alimlяr bu suala cavab axtarmaqda davam edirlяr. Onlar bir cavabы kцtlя defektindя tapdыlar. Иki atom nцvяsi birlяшib yeni bir nцvя yaradan zaman, alыnmыш nцvяnin kцtlяsi reaksiyaya girяn nцvяlяrin kцtlяlяrindяn az olur, yяni kцtlя defekti яmяlя gяlir. Hяmin kцtlя defekti proporsional шяkildя enerjiyя чevrilmiш olur. Fiziklяr enerji vahidi kimi coullardan istifadя edirlяr. Bir coul enerji bir nyuton qцvvяnin юz цstiqamяtindя olan bir metr yolda gюrdцyц iшя bяrabяrdir. Qцvvя vahidi nyuton da bir kiloqram kцtlяli cismя bir saniyя яrzindя saniyяdя bir metr sцrяt verя bilir. Kцtlя defekti kiloqramlarla юlчцlцr. Amma, sяn demя, kцtlя elя enerjini saxlayan fiziki kяmiyyяtdir. Birinci olaraq bunu Eynшteyn gюrdц vя gюstяrdi ki, kцtlяdя nя qяdяr enerji saxlandыьыnы hesablamaq цчцn onu iшыьыn vakuumdakы sцrяtinin kvadratlna vurmaq lazыmdыr. Ишыq sцrяti юzц bюyцk юlчцyя malik olan vя nisbilik nяzяriyyяsinin яsasыnda dayanan fundamental sabitdir. Enerji coulla, kцtlя kiloqramlarla юlчцlяn Beynяlxalq юlчц sistemindя sцrяt bir saniyяdя gedilяn yolun metrlя uzunluьu ilя юlчцlцr. Bu hesabla iшыьыn vakuumdakы sцrяti saniyяdя цч yцz milyon metrdir. Онун да квадраты 9.1016 м2/сан2 едир. Иndi baxыn, 1 кг kцtlя enerjiyя чevrilsя (Е=м.ъ2), bu tяqribяn on milyon miлyard coul enerji de-mяkdir. Kяnardan baxыldыqda nцvяdяn enerji alыnmasы цsulu чox cяlbedici gюrцnцr. Amma mцasir dцnyamыzda baш verяn son hadisяlяr, bizя bir daha sцbut etdi ki, bu цsul tяhlцkяlidir, baшqa цsullar axtarmaq lazыmdыr. Belя ki, tяkcя atom elektrik stansiyalarыnda baш verяn qяzalar deyil, яgяr atomun parчalanmasы zamanы ardыcыl gedяn reaksiyalarы tяnzimlяmяk mцmkцn olmasa, Yeri юz orbitindяn чыxara bilяn, bяlkя dя bцtцn Gцnяш sistemini daьыda bilяcяk bюyцk bir partlayыш meydana gяlяr. Yada salaq ki, bir neчя il bundan яvvяl Yaponyada baш verяn hadisяlяr bizя bir daha ucuz yolla enerji яldя edilmяsinin чox tяhlцkяli olduьunu subut etmiш oldu. Elmin nяaliyyяtlяrindяn istifadя edib enerji яldя etmяk цчцn, idarяolunmayan proseslяrя baш vurmaqla insanыn bu qяdяr bюyцk tяhlцkя yaratmaьa heч bir haqqы yoxdur. Иnsan юzц dя bunu mцяyyяn qяdяr dяrk edir vя uzun mцddяtdir ki, o, yeni alternativ enerji mяnbяlяri axtarышы цzяrindя iшlяyir. Kцlяyin enerjisindяn isti-
Qeyd etmяliyik ki, fiziki vakuum uzun illяr insanыn чox da maraq dairяsindя olmamышdыr. Fiziki vakuum dedikdя tamamilя heч nяyin olmadыьы bir boшluq baшa dцшцlцrdц. Biz fizikanыn bяzi qanunlarыnы qяbul edяndя, mяsяlяn, cismin sяrbяst dцшmяsi mяsяlяsini hяll edяndя havanыn mцqavimяtini nяzяrя almыrыq. Bu o demяkdir ki, cisim boшluqda, yяni vakuumda hяrяkяt etdiyini tяsяvvцr edib, qяbul edirdik. Belя mяsяlяlin hяlli zamanы boшluьun bizim цчцn baшqa mяnasы yox idi. Amma havanыn olmadыьы шяraitdя belя nяzяrя almalыyыq ki, boшluq tamamilя heч nя demяk deyil. Яgяr bir cisim bizim tяsяvvцr etdiyimiz "boшluqda" sяrbяst dцшцrsя, demяli burada qravitasiya qarшыlыqlыtяsirini юtцrяn bir vasitя olmalыdыr. Иndi baxaq, gюrяk bu "boшluq" nяdir, burada hяqiqяt nяdяn ibarяtdir. Alimlяr mцяyyяn ediblяr ki, bizim tяsяvvцr etdiyimiz "boшluq" tam bir boшluq olmamaqla bяrabяr, onun iчяrisindя чox bюyцk miqdarda enerji var. Gюrkяmli nяzяriyyячi alimlяr R.Feyman vя C.Uiler, belя bir qяrara gяldilяr ki, adi elektrik lampasыnыn iчяrisindя (yяni onun boшluьunda) o qяdяr чox enerji vardыr ki, onunla Yer planetindяki bцtцn okeanlarыn suyunu qaynatmaq olar. Bu misal bizя heч nяyin olmadыьыnы tяsяvvцr etdiyimiz boшluьun nя qяdяr bюyцk enerji saxladыьыnы qiymяtlяndirmяyя imkan verir. Yeni цmumdцnya яhяmiyyяtli kяшflяrin яsas mяnasы belя ifadя olunur: bцtцn kainatda fiziki boшluq - vakuum цstцnlцk tяшkil edir. Fiziki vakuum bцtцn kainatda vя materiyanыn adi formalarыnda belя mюvcuddur, onlar fiziki vakuumun daxilindя mюvcuddurlar. Bцtцn bяшяriyyяt vя materiya fiziki vakuum - onun enerjisi ilя yaranmышdыr. Fiziki boшluq яn чox enerjili sahя sayыlыr. Sюzцn яsl mяnasыnda, fiziki vakuum hяyat цчцn vacib olan vя ekoloji cяhяtdяn яn tяmiz olan enerjidir. Fiziki vakuum, hяm dя kainatыn informasiya sahяsidir. Yяni informasiya daшыyыcыsы olan elektromaqnit vя qravitasiya dalьalarы bu boшluqda yayыlыr. Mяn hяlя 1998-ci ildя чap olunmuш "Yetti" adlы elmi-fantastik romanыmda elektromaqnit dalьalarы vя qravitasiya dalьalarы ilя informasiya daшыnmasыnыn fяrqini aydыnlaшdыrmaьa чalышmышdыm. Bunlardan яn яhяmiyyяtlisi vя insanlыq цчцn daha яlveriшli olacaьы gцman edilяn qravitasiya dalьalarыdыr. Hяr iki nюv dalьa boшluqda yayыla bilir, lakin qravitasiya dalьalarы bir muhitdяn digяr muhitя keчdikdя sыnmыr, azalmыr. Bu da hяmin dalьalardan istifadяnin insalыq цчцn daha яlveriшli olmasы demяkdir. Иndiki zamanda fizikanыn elmi axtarышlarыnda fiziki vakuum istiqamяti formalaшыr. Alimlяr fiziki boшluьa yeni enerji mяnbяyi kimi baxыrlar. Yeni texnоlogiyalar eldя etmяklя, ekoloji cяhяtdяn яlveriшli olan bu enerji mяnbяyindяn istifadя edilmяsi nяzяrdя tutulur. Dцnyada fiziki vakuumun (boшluьun) rolunu vя yerini baшa dцшmяk цчцn biz boшluq vя materiyanыn bir-biri ilя necя яlaqяlяndiyini dяrk etmяyя vя qiymяtlяndirmяyя чalышmalыyыq. Bu prosesdя Kainatda yaranan nяhяng юlчцlц quruluшlarыn yaranmasы цzяrindя tяdqiqat iшlяri aparan, gюrkяmli fizik Y.B.Zeldoviчin maraqlы fikirlяri var. O, deyir: - "Bяшяriyyяt bюyцkdцr. Yerdяn Gцnяшя qяdяr olan mя-
safя 150 milyon kilometrdir. Gцnяш sistemindяn Qalaktikanыn mяrkяzinя qяdяr olan mяsafя isя bundan 2 milyard dяfя daha bюyцkdцr. Юz nюvbяsindя Kainatыn gюrцnяn юlчцlяri bu mяsafяdяn milyon dяfяlяrlя daha bюyцkdцr. Цmumiyyяtlя, Kainat - aralarыnda olan чox bюyцk mяsafяlяr (boшluqlar) ilя, чox bюyцk kцtlя ilя bir-biridяn fяrqlяnяn varlыqlarы ilя, sonsuzluьu vя varlыqlarыn чoxluьu ilя mьvcud olan nяhяngdir." Mяlumdur ki, bяrk maddяni tяrkib hissяsi olan atom, bizя mяlum olan hяr hansы bir яшyadan dяfяlяrlя kiчikdir. Ancaq юzцnцn mяrkяzindя yerlяшяn nцvяdяn dяfяlяrlя bюyцkdцr. Яgяr nцvяni buьda boyda etmяk istяsяk, onda atom bюyцyяrяk, юlчцsцnц 10 metrlяrя qяdяr artacaqdыr. Bu vaxt nцvя bюyцdцyц цчцn elektronlarla nцvя arasыnda zяrrяciklяrlя dolmayan bюyцk bir boшluq yaranыr. Ancaq bu boшluq bir sistem deyil materiyanыn xцsusi formasы olan fiziki boшluq vя ya fiziki vakuumdur. Elm fiziki boшluьu (vakuumu) belя tяsяvvцr edir: vakuum heч nя deyil, onun юzцndя hяddяn artыq heч nя var. Hansы ki, dцnyadakы hяr шey bu heч nяdяn yaranыr vя zяrrяciklяrin tяrkibi o heч nяdяn qurulur. Belя чыxыr ki, hяtta bяrk vя чяkili яшyanыn iчindяki boшluq zяrrяcikdяn чox materiyanы яvяz edir. Belяliklя bu nяticяyя gяlirik ki, bюyцk юlчцlц materiyanыn vakuumla dolu hissяsindя zяrrяciklяr bir istisnalыq tяшkil edir. Yяni burada nя qяdяr zяrrяcik gюrцnsя dя, яsas olan vakuumdur, zяrrяcik yalnыz vakuumun maddiliyini tяшkil edir. Vakuumun, daha geniш miqyasda, madiliyini isя materiya tяшkil edir. Elя zяrrяciklяrin tяrkibi fiziki boшluьun tяrkibini, materiyanыn qanunlarы isя vakuumun яhяmiyyяtini ortaya чыxarыr. Elmin vakuum haqqыndakы яn son rяyi belяdir: "Vakuumdakы hяr шey vя bizim яtrafыmыzdakы hяr шey vakuumdur". Fizika elmi vakuum haqqыnda biliklяrini daha da tяkminlяшdirdi: "Fiziki vakuum mцasir cяmiyyяt цчцn bir чox problemlяrin hяllindя, o cцmlяdяn enerji vя ekologiyada bizi irяli apara bilяcяk mцhцm шansdыr, vasitяdir. Biz bundan яvvяl enerji яldя etmяk цчцn zяrrяciklяrя qeyri-vakuum nяzяri ilя baxыrdыq. Hяlя indi dя bu baxыш dominantlыq tяшkil edir. Иnsanlar zяrrяciyя keчmяdяn vakuumda olan enerjini, onun bюyцklцyцnц hяlя dя dяrk etmir. Yяni insanlar enerji iчяrisindя цzцr, amma yenя dя enerji aclыьы ilя yaшayыrlar". Sonda deyilяnlяrя onu яlavя etmяk olar ki, astronomlar belя hesab edirlяr vя subut olunub ki, materiyadakы boшluqda hяqiqяtяn nяhяng юlчцdя enerji mюvcuddur. Belя ki, bu enerjinin yalnыzca 2-3 %- i sяrf olunmaqla Bizim Qalaqtika, ulduzlar vя planetlяr qurulub. Gюrцn, bu enerjinin hяlя nя qяdяr hissяsi bizim ondan istifadяmizi gюzlяyir!.. Uilerin (John Archibald Wheeler (July 9, 1911 - April 13, 2008)) bir kitabыnda yazыr ki, kosmosda (yяni Kainatыn яnginliklяrindя) mцшahidя olunan enerji sыxlыьы 10-9 coul/kubmetrя yaxыndыr. Yяni Kainaт 1072 coul enerjiyя malikdir. Buna gюrя heч tяяccцblц deyil ki, fiziki vakuum son nяticяdя bцtцn mюvcud enerji nюvlяrinin mяnbяyi sayыlыr vя enerji almaq цчцn яn яlveriшli vasitяdir. MЮVZUNUN ЯSAS MЯQSЯDИ Bu elmi layihяmizdя яsas mяqsяdimiz mцasir vя qloballaшan dцnyanыn enerji ehtiyacы probleminin hяllinя чalышmaqdыr. Biz burada alternativ enerji mяnbяyinin яn yaxшыsыna diqqяt чяkmяyя чalышdыq. Bu mяnbя fiziki vakuumdur. Biz ondan hяm istяdiyimiz (yяni tяlabatыmыzы юdяyя bilяcяk qяdяr), hяm dя ekoloji cяhяtdяn daha tяhlцkяsiz enerji яldя edя bilяrik.
Nadir qapыnы dюyцb yavaшca aчdы: -Baьышla, a mцdir, gяlmяk olar? deyib iчяri daxil oldu. Mцdir Nadiri gюrяn kimi sevindi: - Gяl gюrяk, a kiшi, gяl! Heч sяndяn чыxmayan iш! Nя яcяb gecikmisыn? Nadir mцdirin yumuшaqlыьыnы duyub цrяklяndi: - Vallah, a mцdir, gцnah arvaddadыr. Bilirsяn? Mяn o sarыdan, o sюz! - Yenя nя olub, ay Nadir? Giley-gцzara baшlamыsan. - Eh! Nя olacaq ey. Bax, юzzцm юlцm, mцdir, hяlя sяrчя dil aчmamыш yuxudan oyanmышam. Getmiшяm hinя. Demiшяm, a xoruz, nя olar, qadan alыm bircя aьыz banla sяhяr aчыlsыn. Bu mяn юlцm banlamayыb - deyя, Nadir saь яlilя цzцnя elя sillя vurdu ki, шappыltыsы otaьы bцrцdц.Sonra o sюzцnя davam etdi: - Vallah, mцdir, gюzlяmяdim onun banlamaьыnы. Maшыnы xodlayыb getdim bazara. O... bцtцn gecяli-gцndцzlц iшlяyяn maьazalar var ha?... Oradan evя nя lazыmdы alыb gяtirdim. Di gяl ki, gцnorta getmiшяm evя yemяk hazыr deyil. Gюzlя ki, gюzlя. Di hindi hцnяrin var iшя vaxtыnda gяl. Mяn юlцm sяn gяlя bilяrsяn? Nadirin mцdirя verdiyi sual nя qяdяr zarafatyana idisя onun tяlяfфцzцndя bir o qяdяr ciddi idi. Nadir susdu, sanki sualыnыn cavabыnы gюzlяyirmiш kimi diqqяtlя mцdirin цzцnя baxdы. Mцdir Nadirin bamяzяliyini bilirdi. Ona gюrя dя, ara bir onu danышdыrыb keyfini aчыrdы vя Nadirin sюhbяtindяn elя indi dя яmяlli-baшlы uьunmuшdu. Mцdir gecdяn-gec юzцnц toplayыb : - Di yaxшы, ay Nadir, bяsdir arvaddan gileylяndin. Evdir dя, evdя bir ding olmaz, bir dя dяyirman. Xюrяk gec dя biшяr, tez dя. Yaxшыsы budur keчяk яsas mяsяlяyя. Bir aь kaьыz
сящ.27
Шащид MЯMMЯDKЯRИMOV oturdu. Иndi mяn neylяyim, ay Nadir, xeyli gюrцlяsi iшlяrim var. A kiшi, Sяfяralыnыn yox ey, mяnim aьlыm baшыmdan чыxdы. Nadirin dя gцlцшц kяsildi. Bюyцk mцsibяtя bais olmuш kimi hяyяcanlandы, vяziyyяtdяn чыxыш yolu axtardы vя nяhayat tapdы. Юz eynяyini чыxarыb mцdirя verdi: - Al, bax, gюr gюzцnя dцшцrmц? Hяlяlik iшlяt sonra baxarыq. Heч fikir elяmя, sыnan eynяk olsun, qalan biz. Mцdir cяld onun eynяyini aldы. Яvvяl diqqяtlя nяzяrdяn keчirdi: - Yaxшы eynяkdir - dedi, qaldы gюzцmя dцшmяyi. - Иki mцsbяtdir. - Elя mяn dя iki mцsbяt iшlяdirяm. Mцdir gцzgцyя yaxыnlaшdы. Eynяyi gюzцnя vurdu. Baшыnы gah qabaьa,
E Ey yn nя яk k я яh hv va alla atы tы
(сатирик щекайя)
gюtцr,tapшыrыqlarыmы qeyd elя, yadыndan чыxmasыn, шrkяtdя hяll olunasы iшlяr var. Nadir kaьыz qяlяm gюtцrdц. Eynяyini gюzцnя vurdu: -Buyur, ay mцdir, mяn hazыr. Tapшыrыqlarыnы de qeyd edim - deyя baxышlarыnы mцdirя zillяdi. Mцdir fikirlяшя-fikirlяшя bцtцn lazыmi mяsяllяri dedi vя Nadir: "birinci, ikinci, цчцncц..." vя sair deyя-deyя qeyd etdi. Sonra mцdir eynяyini gюzцnя vurub kaьыzы Nadirdяn aldы. Qeydlяri diqqяtlя nяzяrdяn keчirdi, юzцndяn razы halda kresloya sюvkяndi. Gюzцndяn eynяyini чыxarыb ehmalca stolun цstцnя qoydu vя dedi: - Иndisя get. Ezamiyyяt цчцn bцtцn sяnяdlяri hazыrla, gяtir mюhцrlяyim. Ehtiyacыn varsa tяlяbnamя yaz kassadan pul gюtцr, sonra hesablaшarыq. Ишin sonunadяk dayanma. Sяnя icazя verirяm, bilet dя al, get evя, istirahяt elя, axшam yol gedяcяksяn. - Saь ol, ay mцdir - deyib Nadir yavaш-yavaш qapыya sarы yюnяldi. O, qapыnыn dяstяyindяn tutanda mцdir onu bir dя sяslяdi: - Hя, Nadir, bir dя onu deyяcяkdim. Nadir geri qayыtdы: - Buyur. ay mцdir. Mцdir яlavя etdi: - Ezamiyyяt sяnяdlяrini hazыrlayanda sяn dя bir aьlыnы iшя sal, yaxшы yaxшы fikirlяш, bяlkя, шirkяtdя gюrцlяsi elя iш var ki, mяnim yadыmdan чыxыb. Olsa qeyd elя gяtir mяslяhяtlяшяk. Nadir birdяn-birя uьunub юzцndяn getdi, Юzцnц zorla toplayыb dedi: - Mцdir , mяn юlцm qulaq as."Aьlыnы iшя sal"-dedin yadыma dцшdц. O, bizim Sяfaralы var ha?! Nadir dayanыb cavab gюzlяdi. Mцdir dinmяdi. Nadir: - Tanыmadыn?!- dedi, qadasы, O, kadr шюbя rяisi Sяfяralыnы deyirяm dя. - Hя ... hя...hя... yadыma dцшdц. Nя olub ki, ona? - Ona heч nя olmayыb. Шцkцr Allaha saь-salamat iшindяdir. Amma, o gцn bazardan шikayяt edirdi. Deyir, a kiшilяr, bir gцn qabaq bazarda sцzmяnin qiymяti otuz qяpiyя idi. Bu gцn xяbяr alыram deyirlяr altmыш qяpiyя . Siz юlяsuz bunu eшidяndя aьlыm baшыmdan чыxdы. Bu yerdя юzцmц saxlaya bilmяdim. Dedim: "Яdя, Sяfaralы, mяn sяni uшaqlыqdan tanыyыram. Sяnin heч vaxt aьlыn olmayыb. Bir yaxшы-yaxшы fikirlяш gюr baшыndan чыxan nя olub? Mяn юlцm, mцdir ... Sюhbяtin bu yerindя mцdir qяfildяn яlini stola чыrpыb qяhqяhя чяkdi. Elя bu zaman яli eynяyinя toxundu. Eynяk sычrayыb yerя dцшdц vя qыrыmqыrыm oldu. Mцdirin gцlцшц xrыp kяsildi: - Paho... - dedi, яшi sяnin bu zяhrimara qalmыш zarafatыn mяnя baha
gah da dala tutdu, gah da yana чevrilib eynяyin gюzцndя duruшuna xцsusi diqqяt yetirdi. Sonra Nadirя tяrяf чevrilib: - Hя... ay Nadir, -dedi, necяdir, mяni tuturmu? Nadir yenя zarafatыndan qalmadы: - Юzzцm юlцm, mцdir, elя tutur, elя tutur heч buraxmыr - dedi: Mцdir yenя шaqqыldadы. Kreslosuna keчib яylяшdi. Stolun цstцndяki sяnяdlяri elя -belя nяzяrdяn keчirdi. - Maшallah, maшallah, ay Nadir, gюzцmя dя yaxшы dцшцr xalis mцdir eynяyidir - dedi: - Qismяtin olsun - deyib, Nadir xudahafizlяшib qapыdan чыxanda: - Ay mцdir, - dedi - mяnim onon beш dяqiqяlik iшim var gedib tez qayыdыb sяnяdlяri hazыrlayacaьam, olar? - Olar! Olar! Oradan xidmяtчini gюndяr, gяlsin eynяyin sыnыqlarыnы yыьышdыrsыn. - Baш цstя, baш цstя. Иш vaxtыmыn bitmяsinя iki saat qalmыш Nadir яlindя sяnяdlяr yenя qapыnы tыqqыldatdы: - Gяlmяk olar, a mцdir?- deyib icazя gюzlяmяdяn qapыnы aчdы. Elя bir ayaьыnы qapыdan iчяri qoymuшdu ki, mцdirin qяzяbli sяsi eшidildi: - Bir azdan gяlяrsяn! Gюrmцrsяn? Hяlя яlimdя iшim var. Nadir dala-dala otaqdan чыxdы. Qaldы naяlac. Bilmяdi neylяsin. Axы sяnяdlяrя imza etdirib, mюhцrlяdib getmяlidir. Odur ki, bir dя qapыnы dюydц: - Ay mцdir, bircя dяqiqяliyя... Yenя , mцdirin acыqlы sяsi gяldi: - Я, sяn nя hayassыz adamsan, demirяm яlimdя iшim var. Nadir aьыna-bozuna baxmadы, icazяsiz iчяri soxuldu: - Qadan alыm ,ay mцdir, bu sяnяdlяri imzala, mюhцrlя mяn gedim bilet almaьa. Demяdin? Bakыya чыxmalыyam! Hяlя шirkяtdяkilяrя vermяk цчцn neчя qutu "Шяki halvasi"gюtцrmяliyяm. - deyib tяzя aldыьы eynяyi gюzцnя vurdu vя sяnяdlяri mцdirin stolu цstцnя qoydu. Mцdir Nadirin eynяyini gюrяn kimi qяzяbi soyudu vя xяbяr aldы: - Ay Nadir, bu eynяk hardan oldu? - Sizdяn icazя alanda, gedib optikadan tяzяsini gюtцrdцm, yoxsa, sяnяdlяri necя hazыrlaya bilяrdim? - Bяs mяnя verdiyin eynяyi geri almaьa gяlmяmisяn? - Nя danышыrsan, ay mцdir, dцz otuz ildir burada iшlяyirяm. Neчяneчя mцdir цzц gюrmцшяm. Bяyяm indiyя kimi юyrяnmяmiшяm ki,mцdirя verilяn geri alыnmaz?! Eynяk sizindir! Mцdirin keyfi duruldu. Nadirin sяnяdlяrini шяstlя imzalayыb, mюhцrlяyib ona uьurlar arzuladы.
Шяki-2003
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:13 Page 28
сящ.28
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
№ 8-10 (108-110), Август-Окттйабр 2013
ВЕТЕРАНЛАР ШУРАСЫ ШЯКИ ТЯШКИЛАТЫНЫН ПЛЕНУМУ ОЛМУШДУР 2013-cц noyabrын 5-дя кечирилян пlenumda Respublika Veteranlar Шurаsыnыn sяdr mцavini Kamаl Яliyev, Шяki Шяhяr Veteranlar Шurasыnыn plenum цzv-lяri, Шяки Бялядиййясинин сядри Фикрят Ъяфяров, Шяki Шяhяr Иcra Hakimmiyyяtinin baш mяslяhяtчisi, qяsяbя vя kяndlяr цzrя icra nцmayяndяlяri, шяhяr mяhяllя komitяsinin sяdrlяri vя fяallar iшtirak etmiшlяr. Plenumda Шяki Veteranlar Шurasыnыn sяdir mцavini Mustafa Яhmяdov XЫЫ konfransdan sonra ютян mцddяt яrzindя gюrцlmцш iш-
lяrя dair mяruzя etmiш, Bюyцk Vяtяn Mцharibяsi яlili Bяlyar Mяmmяdov, Яmяk Veteranlarыы Шahid Mяmmяdkяrimov, Maqsud Mustafayev, Tapdыq Rяcяbov, Hцquq Mцhafizя Orqanlarы veteranы Telman Aьakiшiyev, Яfqanыstan veteranы Nazim Yusibov vя Silahlы Qцvvяlяr veteranы Чingiz Qasыmov чыxыш etmiшlяr. Sonda Respublika Veteranlar Шurasыnыn sяdr mцavini Kamal Яliyev cыxыш edяrяk tюvsiyyяlяrini verdi vя bцtцn qцvvяlяri Respublika Veteranlar Шurasыnыn V Qurultayыnыn qarшыya qoyduьu vяzifяlяrin hяyata keчirilmяsinя yюnяltmяyin vacibliyindяn danышdы. Plenumda tяшkilatи mяsяlяyя dя baxыlmыш, aчыq sяs vermя йолу иля Мустафа Ящмядов Ветеранлар Шурасы Шяки тяшкилатынын сядри, Шahid Mяmmяdkяrimov ися сядрин мцавини seчilmiшlяr.
Шяki... Шяkililяr... Hяr bir xalqыn шifahi яdяbiyyatыnыn, incяsяnяtinin sяviyyяsi onun dцnya xalqlarы arasыnda tutduьu mюvqe ilя birbaшa яlaqяdardыr vя bu mюvqeyя tяsiri bюyцkdцr. Xalqlarыn qяdimliyi, keчdiyi tarixi yol vя mяdяni sяviyyя onlarыn yaratdыьы шifahi xalq yaradыcыlыьы nцmunяlяrindя (bayatы, naьыl, яfsanя, rяvayяt, dastan vя s.) юz яksini tapmaqla yanaшы, hяmin mяdяniyyяtin daшыyыcыsы kimi dя яsrlяrdяn-яsrlяrя юtцrцlяrяk yaшadыlmasыnda mцhцm rol oynamaqdadыr. Bu baxыmdan, belя bir qяnaяtя gяlя bilяrik ki, Azяrbaycanыn ayrы-ayrы bюlgяlяrinя mяxsus aьыz яdяbiyyatы nцmunяlяrinin mюvcudluьu sayяsindя olduqca zяngin folklor mяdяniyyяtimiz formalaшmышdыr. Naьыl vя dastanlarыmыzыn, rяvayяt vя яfsanяlяrimizin, atalar sюzlяri vя mяsяllяrimizin, lяtifя vя bayatыlarыmыzыn... zaman-zaman xalqыmыzыn folklor xяzinяsinя daxil olmasы, bu xяzinяnin getdikcя zяnginlяшmяsinя шяrait yaratmышdыr. Bu nцmunяlяr arzu vя istяklяrin, mяdяniyyяt vя davranыш sяviyyяsinin, qяhrяmanlыq vя шцcaяtlя шяrtlяnяn dюvr vя mяqamlarыn xalqыn mяdяni hяyatыna mцdaxilяsindяn doьulur sanki; dildяn-dilя keчяn hansыsa шifahi яdяbi formanыn yaranышы ilя tяzahцr edяn xalq yaradыcыlыьы яbяdiyaшarlыq statusu qazanыr. Xalqыn юzц tяrяfindяn yaradыldыьы цчцn bu nцmunяlяr hяr zaman sevilir, dяyяrini qoruyub saxlayыr. Bunlardan яn geniш yayыlanы da lяtifяdir ki, onu dinlяmяyi vя sюylяmяyi xoшlamayan adamы tяsяvvцrя gяtirmяk mцmkцn deyil. Lяtifя шifahi яdяbiyyatыn bir qolu kimi, bцtцn xalqlar tяrяfindяn чox sevilяn yaradыcыlыq formasыdыr. Molla Nяsrяddin lяtifяlяrinin xalqыmыzыn юvladlarыnыn aьыl, шцur, яqidя vя idrak sяviyyяsinя, dцnyagюrцшцnцn formalaшmasыna tяsiri hamыya mяlumdur. Hazыrdasa Azяrbaycanda lяtifяnin vяtяni kimi qяdim Шяkinin adы юndя чяkilir. Tяsadцfi deyildir ki, яsrarяngiz gюzяlliyя malik qяdim Шяkinin adы чяkilяndя istяr-istяmяz insanlarыn dodaьы qaчыr. Yяni, bilяndя ki, qarшыndakы insan Шяkilidir, tяbяssцmцnц gizlяdя bilmirsяn. Bu da ondan irяli gяlir ki, Шяkililяr olduqca bamяzя, шяn, hazыrcavab, aьыllы, saf, tяmiz, sяmimi vя gцlяrцz insanlardыr. Sяn bircя dяfя dя olsun Шяkiyя getmisяnsя, yяni ayaьыn Шяki torpaьыna dяyibsя, demяk, artыq sяnin юzцnцn Шяkili olmaьыna bircя addыm qalыb. Bu yerin insanlarыnыn шirin lяhcяsi, sюzц-sюhbяti sяni elя ovsunlayacaq, elя mяst edяcяk ki, heч юzцn dя bilmяdяn qarшыndakы ilя elя onun юz "dilindя" цnsiyyяt quracaqsan. Шяkili olmaьы kim istяmяz ki?! "Siz dя Шяkili-
sooz?" - deyя sual verilirsя, siz чox gцman ki, zarafatla da olsa, bu sюzlяri aьzыnыzdan qaчыracaqsыnыz: "Hayыndы, a gюzoo yiyim, mяn dя Шяkiliyяm!" Шяkinin daшы-torpaьы, чayы-bulaьы, gцlц-чiчяyi belя insanla sanki bu шirin lяhcяdя danышыr. Burada insan ayaqla gяzib-dolaшmaqdan heч vaxt yorulmayacaq; hяr addыmda gюzяl mяnzяrя, hяr dяqiqяbaшы qяlbi ehtizaza gяtirяn шirin ixtilat, duzlu-mяzяli atmaca. Bir azdan юzцn bu atmacalar цчцn darыxacaqsan. Yenidяn eшitdinmi, tяzяdяn яriyib-яriyib muma
dillяri, lяhcяlяri ilя kюnцllяri fяthetmя qabiliyyяtlяrini gюstяrmяk olar. Шяkili aьыllы vя hazыrcavab, namuslu vя dцrцst, qonaqpяrvяr vя sяmimiyyяti xoшlayandыr. Onun xarakterindя bir cяhяt xцsusilя qabarыqdыr: Шяkilidя insanы tanыyыb-bilmя, onun iч dцnyasыna nцfuzetmя, юyrяnmя instinkti чox gцclцdцr. Bu, kяnardan bяlkя dя bir qяdяr шцbhяli tяsir baьышlaya bilяr. Чцnki Шяkililiyin bu xцsusiyyяti ilя hяr kяs tanыш deyil vя onun nя zaman aьzыndan nя "qaчыracaьыna" heч dя hamы hazыr deyil. Vя bu gюzlяnilmяz haldan
Tяsadцfi deyildir ki, яsrarяngiz gюzяlliyя malik qяdim Шяkinin adы чяkilяndя istяr-istяmяz insanlarыn dodaьы qaчыr. Yяni, bilяndя ki, qarшыndakы insan Шяkilidir, tяbяssцmцnц gizlяdя bilmirsяn. Bu da ondan irяli gяlir ki, Шяkililяr olduqca bamяzя, шяn, hazыrcavab, aьыllы, saf, tяmiz, sяmimi vя gцlяrцz insanlardыr. Sяn bircя dяfя dя olsun Шяkiyя getmisяnsя, yяni ayaьыn Шяki torpaьыna dяyibsя, demяk, artыq sяnin юzцnцn Шяkili olmaьыna bircя addыm qalыb.
dюnяcяksяn. Шяkililik ilk nюvbяdя tцrklцk demяkdir mяncя. Bu qяdim diyarыn sakinlяrini elя ilk kяlmяsindяn tanыmaq mцmkцndцr. Daha doьrusu, Шяkilini tanыmamaq mцmkцnsцzdцr. Шяkili hяm sifяt cizgilяrinя, hяm baшыn, peysяrin anatomik quruluшuna, hяm dя gюz чuxuru vя burunun fiziki gюstяricilяrinя gюrя Azяrbaycan tцrklяri arasыnda seчilir. Шяki яn чox nяlяri ilя tanыnыr? - deyя sual edilяrsя, onun Xan Sarayы, Мархалы, карвансаралары, шяbяkяsi, ipяk kяlaьayыsы, tяkяlduzu, paxlavasы, pitisi ilя yanaшы, yяqin ki, lяtifяlяri dя ilk olaraq xatыrlanacaqdыr. Шяki torpaьыnыn юzц orijinallыьы ilя seчildiyi kimi, bu mяшhur sяnяt vя yaradыcыlыq nцmunяlяri ilя dя Azяrbaycan vя dцnya mяdяniyyяti xяzinяsinin ayrыlmaz tяrkib hissяsini tяшkil etmяkdяdir. Шяkiyя hяdsiz turist axыnыna sяbяb kimi, hяm dя bu qяdim шяhяrin tяbiяtini vя arxitekturasыndakы юzяlliyi, strukturundakы bяnzяrsiz gюzяlliyi, eyni zamanda insanlarыnыn hяdsiz istiqanlыlыьыnы,
шaшыranlar xeyli mцddяt keчdikdяn, iшin mahiyyяtini anlayandan sonra юzlяrinя gяlir, hяtta dцшdцklяri "gцlцnc vяziyyяtdя" belя gцlmяkdяn юzlяrini saxlaya bilmirlяr. Bunu bяzяn "Шяkili bicliyi" adlandыranlar da tapыlыr. Lakin яslindя bu, heч dя biclik, kяlяkgяlmя cяhdi kimi anlaшыlmamalы, Шяkilinin цrяyinin saflыьыndan, nazikliyindяn, sюzц birbaшa цzя deyяrяk, mцqabil tяrяfin qяlbini sыndыrmadan iшin mahiyyяtini ona "balabanda qandыrmaq" istяyindяn irяli gяlir. "Balabanda qandыrma" Шяkilinin gцndяlik mяiшяt normasыna, bir nюv etiket qaydasыna чevrilib. "Я, sяn lap yaь yiyif, yaxada gяzяn adammышsan ki!" - deyяn Шяkili qarшыsыndakыnы tяnbeh edir ki, yalnыz юzцnц dцшцnmя, яtrafыndakыlara da sayьы gюstяr. Hяr yerя burnunu soxan kяslяrя "Teyfяsiz toy olarmы?" - deyяrlяr. "Qяpяyh qяpяyя sюykяnir" - qяnaяtcillik, yыьыmcыllыq tяlqin edяn, "Tamahы aьlыnnan чoxdu" isя nяfsi iti adamlara, qarnыnы gцdяnlяrя, yalnыz юzцnц dцшцnяnlяrin цnvanыna iшlяnяn ifadяdir.
"Sюzцn dцzцnц zarafatla deyяrlяr" deyimi mюvcuddur. Bu deyimin Шяkililяrlя nя dяrяcяdя яlaqяdar olduьunu sюylяyя bilmяrяm. Ancaq fakt faktlыьыnda qalыr: Шяkili onsuz da zarafatla da olsa, sюzц цzя demяsя, rahatlыq tapa bilmяz. Mяsяlяn, "Ay umac, mяn sяni iшdыьыm, sяn dя mяяn buьuma bulaшdыьыn" ifadяsindя belя bir mяna gizlяnir: axы sяn kimsяn ki, mяn sяni sayam, sяn dя qayыdыb mяnя sayьыsыzlыq gюstяrяsяn?! Daha bir misal: "Bu gцnnяrdя bяy baшы qыrxыlciyhdi". Yяni, чox keчmяz, kimisя iшdяn azad edяrlяr, "arxadan vurarlar", "torbasыnы tikяrlяr" vя s. Xяsis, kimsяyя xeyri dяymяyяn adamlarыn цnvanыna deyilяn belя bir deyimя dя nяzяr salaq: "Ondan yumurta alan iчindя sarыsыnы tapmaz". Misallardan da aydыn olur ki, Шяkililяr hansыsa bir insanыn qяlяt яmяlini dцzяltmяk, onu bir nюv tяrbiyяlяndirmяk цчцn aьыr sюz demяkdяnsя, acыlamaqdansa, daha чox atmacalarla, necя deyяrlяr, iшarяylя mяzяmmяtlяmяyi, ayыq salmaьы, bu yolla onu sяhvini dцzяltmяyя vadar etmяyi цstцn tuturlar. Яgяr Шяkili kiminsя цnvanыna: "Filankяs keчiyя Kяramяddin aьa diyir" - ifadяsini iшlяdirsя, demяk, bu, hяmin adamыn lяyaqяtsiz, yaltaq, gяlяnя-gedяnя quyruq bulayan bir kяs olduьuna iшarяdir. Tяnbяl, bivec, fяrasяtsiz, bu sяbяbdяn dя, юzцnя gцn-gцzяran qura bilmяyяn adamыn barяsindя - "Acыnnan gцnorta durur" kimi istehzalы ifadя iшlяdяn Шяkili, yalnыz bugцnц цчцn чalышmыr, o юzцnя halal zяhmяtlя gцn qazanmaqdan qцrurlandыьыnы gizlяtmir: "Gяzяn ayaьa daш toxunar" ifadяsi zяhmяtkeш Шяkilinin яzmkar, цmidverяn, eyni zamanda, чяtinlikdяn qorxmayan, prinsipial insan olduьuna iшarяdir. "Baш kяsяnin, daш kяsяnin, yaш kяsяnin чюrяyi olmaz" deyimi юzlцyцndя dяrin mяna ehtiva etmяklя, birbaшa nanяciblяrя, haramzadalara, insafыnы яldяn verяnlяrя цnvanlanmышdыr; yяni ki, ey insan, heч vaxt Allahыnы unutma, imansыz olma, yoxsa ruzin qяhяtя чыxar, yediyin чюrяk gюzцnя durar, яmяlindяn xeyir gюrmяzsяn. Шяki lяtifяlяrinin yaranma arealы olduqca яhatяlidir. Konkret шяxslяrin adы ilя baьlы lяtifяlяr mюcuddur ki, bunlarыn da sыrasыnda Hacы dayыnыn adы birinci чяkilir. "Dodaxsыz qalsыn?" adlы bir lяtifяyя diqqяt yetirяk: "- Diyillяr, Hacы dayы danышanda hamы qarnыnы tutuf gцlцr, amma юzцnцn heш dodaьы qaшmыr. Dцzdцrmц? - Sяяn canoo yiyim, diyirsяn dodaьы qaшsыn, kiшi dodaxsыz qalsыn?"
Qiymяt MЯЩЯРРЯМЛИ,
filologiya цzrя fяlsяfя doktoru, шair-publisist, “Елимиз. Эцнцмцз” гязетинин баш редактору Gюrцndцyц kimi, Hacыdayыlardan olanlarыn incя yumorla, zarafatyana iшlяtdiyi hяr kяlmя insanыn eynini aчmaqla yanaшы, onlarыn hazыrcavablыьыndan da xяbяr verir. Daha bir lяtifяyя diqqяt yetirsяk, gюrяrik ki, burada mяsяlя tamam baшqa cцrdцr: gюstяrdiyimiz nцmunяdя sarkazm, kinayя, sюzцn цzя шax deyilmяsi diqqяti cяlb edir: "Hacы dayы satыcы iшlяyirdi. Yoxlamaya gяlmiш mцfяttiш yola dцшяrkяn Hacы dayы onun cibinя pul basыr. Mцfяttiш dillяnir: - Hacы dayы, incimяdin ki? Biz dя Bakыya qayыdanda яlimizя baxыrlar, umurlar. Yoxsa pulu heч gюtцrmяzdim dя. Hacы dayы яlini mцfяttiшin kцrяyinя vuraraq deyir: - Ay cяnnяtdiyin oьlu, heylя шeyin fikrini elяmя, hayыndы elя billяm it aparыtdы" (!). Шяkili haqqыnы baшqasыna yedirяn deyil, o, mяrddir, cяsurdur. Gяlirini, чыxarыnы bilяndir. Suyu цfцrя-цfцrя iчmяkdя Шяkiliyя чatan az tapыlar. Uшaqdan-bюyцyя sюzц gюydя tutandыlar. Necя deyяrlяr, "arifdirlяr, sюzц iшarяdяn qanandыlar". Bяdahяtяn sюz demяk, шяbяdя qoшmaq, sюzц balabяhmяzя чevirmяk Шяkilinin iliyindя, qanыndadыr. Onu bu xarakterik xцsusiyyяtinя gюrя sevir, dяyяrlяndirirlяr. Gцlцшц kim sevmяz ki?! Lakin яgяr sяnin kюnlцndяn цrяkdяn gцlmяk, kюnцl xoшluьu ilя юmцr sцrmяk keчirsя, Шяkiyя gяl! Bu yurdun adamlarы sяnin yolunu hяr zaman gюzlяyirlяr. Dцnyanыn ayrы-ayrы gцlцш mяrkяzlяrini yяqin ki, bir чox cяhяtlяr birlяшdirir, lakin Шяkini onlarыn heч biri ilя eyni tяrяzidя чяkmяk istяmяzdim. Чцnki Шяki elя Шяkililяrin, yяni qяdim saklarыn mяdяniyyяtini юzцndя qoruyubyaшatdыьы цчцn misilsizdir. Qafqazыn "gцlцш mяrkяzi" adlandыrыlan Шяki ilя Bolqarыstanыn mяшhur Qabrovo шяhяri qardaшlaшmыш шяhяrlяrdir vя hяr il aprel ayыnыn 1-dя keчirilяn "Gцlцш bayramы" bu gюzяl mяdяniyyяt mяrkяzlяrindя bюyцk tяntяnя ilя qeyd olunur.
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:13 Page 29
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
Yaman dцшцb bяшяr Tanrы gюzцndяn, Deyir, bezdim ondan, Tяrsdi ki, tяrsdi! Silim insanlarы bu Yer цzцndяn, Yerdя heyvanlar, quшlar qalsalar bяsdi.
*** Mяn belя dцnyanы neynirяm axы? Varammы, yoxammы, - vecinя deyil, Mяn belя dunyanы neynirяm axы? Acammы, toxammы, - vecinя deyil, Mяn belя dцnyanы neynirяm axы?
Veysяl ЧЯРКЯЗ, шаир
Allahыn dяrdi
"Gцlцstan"tяk yaran yuz, Azяrbaycan Araz olub axыr o yarandan qan, Цrяk шammы, deyim, az alыш, az yan Mяn belя dцnyanы neynirяm axы? Demя ki, bu qяdяr giley nя lazыm? Bu bяxtim, taleyim, Bu alыn yazыm, Boьulur iчimdя sяsim-avazыm, Mяn belя dцnyanы neynirяm axы?
Tanrыdы xaliqin, Haqdы pяnahыn, Odur elя bircя юlmяz, doьulmaz. Mяn elя bilirdim, Bircя Allahыn Nя nisgili olmaz, Nя dяrdi olmaz.
Яbяsmi "Kцr" шerim Kцrdяn dayazdы? Firdovsi otuz il Шahnamя yazdы. Nя oldu haqqы bяs?... Mяgяr bu azdы? Mяn belя dцnyanы neynirяm axы?
Dцnyanыn яшrяfi, mяrdi olmuшuq, Xoшuna gяlirdik haq-tяalanыn, Ыndi Allahыn da dяrdi olmuшuq, Acыyыq haraмыn, nяfsin, yalanыn.
Gah gedib dяrdimi baшa deyirяm. Oьulsan di bu cцr yaшa deyirяm, Elя bil sюzцmц daшa deyirяm, Mяn belя dцnyanы neynirяm axы?!
Barыt qoxusudur Yeri bцrцyяn, Иtir top sяsindяn ayrы sяs-sяmir. Adяmdяn tюrцyяn, Nuhdan tюrцyяn Adяmя oxшamыr, Nuha bяnzяmir.
Tez yatыr шah, kral qaldыran toz da, Иsкяndяr baшыnda bitir buynuz da. Unda kяpяk чoxdu, Yod azdы duzda, Mяn belя dцnyanы neynirяm axы?
Vallah yaraшmыrыq biz Yerя daha, Yerя maral, pяlяnq, bяbir yaraшыr. Behiшtя layiqsяn uysan Allaha, Шeytana uyana qяbir yaraшыr. Acgюzlцk azarы tutуb alяmi Necя doьru yazыb шair qяlяmi: Qыlыnc ki, яyridi, necя kяsяr dцz? Mяhbяslяr tikilir qalalы, bцrclц. Иndi heч nя yoxdu dцz qяdяr aciz, Иndi heч nя yoxdu, nяfs qяdяr gцclц. Ana Yer, Иlk Иnsan - яsl mюcцzя! Tanrыnыn yazdыьы dюrd юlmяz яsяr Чыraq oldu bizя, Yol aчdы bizя. Nя bu yol o yoldu, nя bu Yer o Yer. Azыb Haq yolunu elя bil bяшяr Nя bilsin bu eniш, bu yoxuш nяdir?! Dцnyaya lцt gяlяn, яliboш gяlяn Lцt gedir dцnyadan, яli boш gedir. Tikir hяr ildя bir uca gюydяlяn, Юzцnя son mяnzil - dar, zцlmяt qяbir. Pul yыьыr qыrx arxa dюnяn цчцn dя. Kim haram toxumdan alar halal dяn? Aьrы-acыsыnы duyar biчindя яkindя sяhv edяn, шumda sяhv edяn. Peyьяmbяr dцnyanы tяzяdяn qurub. Tanrы dostudu O, odur haq sevяn. Яrяb, юzцn baxdыn boynunu burub, Ona ev tikmяkчцn yer seчdi dяvяn. Bir qarыn dolusu yeyir ov edib, Qalanы qurd-quшa qoyar шir, yemяz. Юz юmцr yolu tяk uzun yol gedib Dцnyanы zяbt edяr insan, bяs demяz. Gцlяnmi чox olar, yoxsa aьlayan? Bяlkя gюz yaшыdыr bu duzlu sular. Ыsgяndяr tюkяn qan, Чingiz tюkяn qan Yыьыlsa, gюl nяdir, okean olar. Yaxшы ki insanыn qanadы yoxdu, Yoxsa чяtin qalar uчmamыш bir dam. Azmы rяnqi qara, цzц aь adam Чoxdu цzц qara, rяngi aь, чoxdu. Gюyя can atыrsan, Lap чat Marsa da, Yoxsa Marsdamы yaшayacaqsan?! Acgюz sяn, Yer dolu bяhrя-borsa da, Aydan Yerя torpaq daшыyacaqsan?. Qыzыn Prometey odu - kюzцnя, Haqa шяrik qoшma arama Yerdя. Atomla, Nцvяylя Юzцn юzцnя Cяhяnnяm ocaьы qalama yerdя.
Ver, шair, o qыza Sяmяrqяndi, ver, Dяyяr ъцt xalыna bu bяxшiш, dяyяr. Sevgi yuvasыdы onsuz da bu Yer, Mяn belя dцnyanы neynirяm axы? Oynadыm юlцmlя "Gizlяn-tap" oynu, Tapыlsam, bilirяm, vurular boynum. Necя dяrd nяhrindя чimim, yuyunum? Mяn belя dцnyanы neynirяm axы? Lalяnin юz rяngi, Duzun юz dadы. Gяlimli, gedimli, Fani, Yer - adы. Юlцmlц dцnyadы, Yalan dцnyadы, Mяn belя dцnyanы neynirяm axы?! Daшы-torpaьы sirr, Odu-suyu sirr, Gah qara yel яsir, Gah aь yel яsir. Biri taun yayыr, Biri baш kяsir, Mяn belя dцnyanы neynirяm axы? Beшikdяn qяbrяdяk yol gяlir bяшяr, Kim юldц, biр gorluq torpaq pay dцшяr. Dцzцndяn yalan чox, xeyirindяn шяr, Mяn belя dцnyanы neynirяm axы. Gюzяllik ki birdi, necя "on"deyim? Hanы ipяk geyim? Hanы yun geyim? Nя qяdяr, ay Allah, sцni don эeyim? Mяn belя dцnyanы neynirяm axы? Alovdu seirim, kюzdц шeirim, Cahilя cяtяnя qozdu seirim, Heyif ki kяlяmdяn ucuzdu seirim, Mяn belя dunyanы neynirяm axы? Deyindim чox, sцdц daшan qarы tяk, Nя dцnya cяnnяtdi, nя insan mяlяk. Valah, bir kяfяndi cibsiz, bir bяlяk, Mяn belя dцnyanы neynirяm axы? Dцnяn Sakit юldц, Bu gцn Яfяndi, Veysяl, yяqin nюvbя sяnindi indi. Bяy balы bяyяnmir, Qul tapmыr qяndi, Mяn belя dцnyanы neynirяm axы?!
*** Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib Чыxыb bir яn uca daьыn baшыna Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib. Baшыm чox dяysя dя яlhяt daшыna, Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib.
сящ.29
Yalvardыm Allaha gцndя diz чюkцb: "Qora haqqы, dцzц fitnяdяn, sяrdяn!" Varlыnыn юnцndя gюz yaшы tюkцb, Aьlayan gюrяndя yoxsulu hяrdяn Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib. Чюrяyi, ruzusu daшdan чыxana Kюnцl sыndыrmaqdan daш yarmaq asan. Dayaq olum desяn Tanrы yыxana, Tanrы ucaldanыn baшыndan bassan, Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib Piшiyя "can" dеyяn "зor" deyяr itя, Neylяr meymun gюrsя яksini suda? Axmaq aъыq edib bir-iki bitя Atsa kюynяyini ocaьa, oda, Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib. Cяrimя kяsirlяr qurd ovlayana, Maral atanlara saь ol deyirlяr. Ata vяfat edib, Юlцb gяnc ana, Yыьыlыb yasыnda plov yeyirlяr, Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib. Юmцr dediyimiz gah eniш, gah dik, Qatыr dыrnaq tюkцr, Quш qanad salыr. Gюrdцm чяkmя alыb O, iki illik, Amma юlцmцnя iki ay qalыr, Gцlmяq istяyirяm qяhqяhя чяkib. Ыnsan чiy sцd яmяr, Biri baь, toqqa Baьlayar belinя, Biri zяr kяmяr. Oyunbaz чыxarыb gцndя bir hoqqa, Alar bol mцkafat, Yыьыr bol nяmяr, Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib. Veysяlяm, belяcя юzцm-юzцмя Zцmzцmя edirяm! Yaшыm-yetmiш bir... Юlцm mяlяyimiz dяydi gюzцmя, Gяlib "Haq verяni" alsыn! Niyя? Sirr! Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib.
Gюyчяk Иslam,
Азярбайъан Мцяллимляр Институтунун Шяки филиалынын тялябяси
Qurd vя quzu Gюzяl bir kяnd yerindя yay vaxtы idi. Иnsanlar yaylaqda quzularыnы vя qoyunlarыnы otarardыlar. Bu zaman bir quzu sцrцdяn ayrы dцшdц. Geri qayыtmaq istяrkяn yolunu azdы. Onun qarшыsыna bir аъ qurd чыxdы. Гурд quzunu yuvasыna aparыb yemяk цчцn onu dilя tutdu: - Nя olub ay quzu niyя tяksяn? Quzu qorxa-горха qurda cavab verdi: - Mяn yolumu azmышam, sцrцdяn ayrы dцшmцшяm. Иndi bilmirяm necя qayыdыm. Bu cavabdan qurdun
йейясям. Quzu яslinдя qurdun niyyяtini baшa dцшmцшdц. Чцnki anasы ona qurdlar haqqыnda чoxlu naьыllar, hekayяlяr danышmышdы. O bilirdi ki, qurd onu yeyяcяk. Gecя olmadan qurdun яlindяn xilaс olmalыdыr. Yoxsa iшi чяtin olacaq. Bu vяziyyяtdяn xilas olmaq цчцn о qurda йеня суал верир: - Ай гurd, sяn ayыya qalib gяlя bilяrsяn?.. yoxsa o sяni parчalayыb yeyяr? Quzunun qarшыsыnda юzцnц gцclц gюstяrяn qurd pяrt olmamaq цчцn deйiр: - Ayыlar bюyцk gюrцnцrlяr, amma gцcsцzdцrlяr. Mяn ayыnы parчa-parчa edяrяm. Artыq quzu qurdu яlя ala bilmiшdi. Onda bunu mяnя sцbut et deyяrяk qurda baxdы. Mяni dя ondan sonra ye. Mяn fяxr edяrяm ki, sяnin kimi gцclц bir qurd mяni yeyib. Qurd cavabыnda "mяn razыyam" deйiр. - Sяn burda gюzlя gedim ayыны тапыб парчалым, sonra da gяlim sяni yeyim. Qurd gedяn kimi quzu harada olduьunu xatыrlamaьa чalышыр. Diqqяtlя яtrafa baxыб gяldiyi yolu tapmaьa sяy gюstяriр вя йолу йадына салыб qaчa-qaчa орадан узаглашыр. Bu zaman hamы onu axtarыrdы. Гузу anasыnыn yanыna gяlиб baшыna gяlяnlяri bir-bir danышыр. Anasы balasыnыn saь-salamat qayыtmasыna чох севинир vя deйiр: - Gюrцrsяn, мяним balaм, yaшamaq цчцn gцclц yox aьыllы olmaq lazыmdыр. Sяn bu gцn aьlыnla hяyatыnы xilas etdin. Чalыш hяmiшя aьыlla hяrяkяt et. Bu sяnя ana nяsihяtidir. Bunu unutma!
Nя gцnah eylяsяk bu dцnyada biz, (Ya haram ye, mey iч, evlяr yыx ya da) Mizan tяrяzisi юlчцb, чяkib dцz Cяza kяsilяcяk o sirr dцnyada. Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib. Bяs nяdяn юtrцdц bu mяhbяs, divan? Bяs kimdяn юtrцdц bu dar aьacы? Яsayla oьlunu юldцrцb Иvan, Юzц шah, яsasы kцknar aьacы, Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib. Qayыda bilincя o doьma kяndя Yaшayыm, uzansыn юmrцm, юlmяyim. Aьlamaьыm tutur dцшmяn gцlяndя, Dцшmяn aьlayanda amma gцlmяyim. Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib. Чыxara bilяn yox, axmaq, az daш at, Quy nяdi, bu daшla gюl, dяniz dolar. Dцnяn kommunistdin, bu gцn dяmokrat, Sabah?... Eh! Иnsanda neчя цz olar? Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib. Mяnim oьul nяvяm dюrd yaшa dolub, Yaшыndan sorьusu-sualы чoxdu. Иsкяndяrin, - deyir, - buynuzu olub, Niyя qalanlarыn buynuzu yoxdu? Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib. Mяni mяhяbbяtdя qяlb tяlяsdirib Evlяndim, doymadыm 40 il qarыmdan. Иndi evlяnirlяr kяbin kяsdirib, Чox vaxt ayrыlыrlar bir il yarыmdaн. Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib Yarpaqlar saralыб, чiчяklяr solub, Nя olsun?! Payыzdы! Bitяr baharda. Kim ki namaz vaxtы mяsъiddя olub. Яgяr meyxanaya getsя naharda, Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib. Aчыb 4 mцqяddяs kitab bu sirri, Torpaqdan xяlq edib bizi Rяbbimiz. Allahsыzыn biri, dinsizin biri Desя ki, meymundan tюrяmяyik biz Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя зяkib. Veysяl, mяn sяninчцn heч nя yazmadыm, Yazdыьыm nя varsa, bяшяr цчцndц. Min quyu qazdы, bir qяbir qazmadыn, Ыndi o tяrpяnяn sяnin kючцndц, Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkiб. Шяkяr gюtцrцrяm mяn qamыш яkib, Bibяr suyu deyяr kim sюz balыma?! Dцnяn bir qaraчы baxdы falыma, Haq da istяmяdi, Yandы halыma, Gцlmяk istяyirяm qяhqяhя чяkib.
gюzlяri parыldadы. Гузу гurdun ona kюmяk edяcяyini dцшцnцb sevinirdi. Ама гurd quzunu gecяyя qяdяr yubatmaq цчцn dilя tutмаг истяди, лакин гuzu онa sual vermяyя baшladы: - Ay qurd, niyя bцtцn qoyunlar, keчilяr sяndяn qorxur? Anam да deyir ki, qurdu gюrяn kimi qaч, о чox qoyunlarы, quzularы yeyib. Amma sяn hяlя dя mяni yemяmisяn. Qurd dedi: - Mяn sяni yemяrяm axы! Sяn tяksяn vя qorxursan. Сяни йесям qurd dostlarыmыn yanыnda baшыaшaьы olaрam. Heyvanlar шahы шir bizя tapшыrыb ki, gцcsцz heyvanlarы, yяni sizlяri tяk olanda yemяyяk. Sцrцyя hцcцm edib mцbarizя aparыb qalib olaq. Quzu йеня суал верди: - Axы niyя siz biz gцcsцzlяri yeyirsiz? Gцclцlяr niyя hяmiшя zяiflяrя zцlm elяyir? Гузу артыг аълайырды... Quzunun gюz yaшlarыnы gюrяn qurd: - Bu tяbiяtin dяyiшmяz qanunudur. Yaшamaq цчцn gцclц olmaq lazыmdыr. Sizin dя bяxtiniz belя gяtirib zяif olmusuz. - дейир. Quzu bu sюzlяrя cavab olaraq: - Bu haqsыzlыqdыr. Sizi gцclц edяn zяiflяrdir. Amma gцclц olmaq gцclцyя qalib gяlib yaшamaq demяkdir. Zяifi mяhv etmяk, yemяk asandыr. Get gцclц heyvanlardan birini ye! Yeyя bilmяzsяn, чцnki qorxaqsan.- дейир. Гузунун бу сюзляри гурду гязябляндирир: - Qorxaq sюzцnц mяnя deyirsяn?! Mяn qorxaq deyilяm. Щансы щейваны истясям парчалайарам. Амма щялялик сяни
Ыt vя piшik Musanыn bir iti vя bir piшiyi var idi. Иtlя piшik hяmiшя dalaшardыlar. Buna gюrя dя Musa on larы baьlamaьa mяcbur olardы. Lakin bir gecя онлары баъламаг Мусанын yadыndan чыxыр. Щямин эеъя evя oьru giрiр. Piшik evdя yatdыьы цчцn oьrunun ayaq sяsinя oyanыб гачыр итин йанына: - Dur, dur tez ol. Еvя oьru girib. Musanыn otaьыna yaxыnlaшыr. Иt пишийин сюзляриня яввял мящял гоймаг истямир, лаки сонра дейир: - Bax yalan desяn sяni ъязаландыраъаьам. Иt vя piшik yaxшы bir plan qurурlar. Piшik юn, it isя arxa qapыdan evя daxil oluрlar. Piшiyi gюrяn oьru ona fikir vermяйiб юz iшinя davam edir. Bu zaman piшik бяркдян мийолдайараг oьrunun цstцnя атылыр, ит ися архадын оъруйа йахынлашыб айаьыны дишляйир. Иtin вя пишийин sяsinя evdяkilяr oyanыб оъруну тутуб зярярсизляшдирирляр. Musa qaчaraq sevimli dostlarыnыn yanыna gяliб оnlarы sыьallaйыр вя anasыna deйiр: - Ana, gюrцrsяn mяnim necя sadiq, vяfalы dostlarыm var. Mяn onlarы daha heч vaxt baьlamayacaьаm. Чцnki onlar да artыq dostlaшыblar. Hяr ikisi birlikdя щярякят едиб евимизин оьурланмасынын гаршысыны алыблар. Еля билирям ки, onlar bir daha dalaшmaйаъаглар. Hяqiqяtяn о эцндян сонра итля пишик mehriban dostlar kimi yaшaйырлar.
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:13 Page 30
сящ.30
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
Baшыbяla ermяni qaчqыnlarы arxiv sяnяdlяrindя... Hикмят AMANИ,
Aзярбайъан Республикасы Дювлят Архиви Шяki filialыnыn сабиг яmяkdaшы Azяrbaycan яrazisi tarix boyu yadelli iшьalчыlarыn hцcumlarыna mяruz qalmaqla yanaшы, hяm dя zamanzaman buraya mцxtяlif millяt vя xalqlarыn kючцrцlmяsinin шahidi olmuшdur. Яrяblяrin, farslarыn, tatlarыn, ruslarыn, ermяnilяrin kючцrцlmяsinя aid tarixdя чoxlu sayda faktlar vardыr. Qaчqыn dalьasыnыn daha bir sяhifяsi isя 191821-ci illяrя tяsadцf edir. Azяrbaycan Respublikasы Dюvlяt Arxivinin Шяki filialыnda qeydя alыnan ilk sяnяd dя mяhz bu illяrя aiddir. Bu sяnяddя чoxlu sayda siyahыlar toplanmышdыr. Siyahыlarda 4 il яrzindя 1800-я yaxыn ailяnin Иrяvan, Eчmiяdzin (Цчkilsя), Zяngяzur, Kars, Yeni Bayazit vя s. яrazilяrdяn Nuxa qяzasыna gяldiyi gюstяrilir. Hяmчinin qaчqыnlarыn ailя цzvlяri, яmяk qabiliyyяtli olmasы, uшaqlar, xяstяlяr, mяskunlaшdыqlarы kяnd, yaшayыш yeri vя vasitяlяri haqda яtraflы mяlumat vardыr. Diqqяti чяkяn яsas mяsяlя isя qaчqыnlarыn adlarы iчяrisindя azяrbaycanlыlarla yanaшы ermяni, rus, gцrcц, lяzgi vя s. millяtlяrin qeydя alыnmasыdыr. Чoxluq tяшkil edяn ermяnilяr qяzanыn Aydыnbulaq, Daшbulaq, Gюybulaq, Sultannuxa, Nic, Mirzяbяyli, Vartaшen, Daшaьыl, Яlyar, Zяrraf, Yaqublu vя bашга kяndlяrindя mяskunlaшmышdыlar. Sovetlяшmяnin ilk illяrindяn Nuxa Qяza Иcraiyyя Komitяsi (QИK) qaчqыnlarыn чox kяskin problemlяri ilя цzlяшmiш bu problemlяri aradan qaldыrmaq цчцn xeyli яziyyяt чяkmiшdi. Eyni zamanda Daьыstandan kючцb gяlяn lяzgilяr, Gцrcцstandan udinlяr, Sibirdяn ruslar, Tiflis quberniyasыndan vя Borчalыdan azяrbaycanlыlar, gцrcцlяr, hяmчinin kцrd qaчqыnlarы da Nuxaya pяnah gяtirmiшdilяr. 1923-29-cu illяrdя qeydя alыnmыш QИK-in iclas protokollarыna nяzяr saldыqda mяlum olur ki, yerli sovet orqanlarы qaчqыnlarыn yerlяшdirilmяsi, tяminatы, normal yaшayыш цчцn bцtцn qцvvя vя bacarыьыnы sяrf etmiшdir. Rusca yazыlmыш hяmin protokollardan bяzi mяqamlarы tяrcцmя edяrяk oxucularыn nяzяrinя чatdыrыrыq... Иcrakom qaчqыnlarыn vяziyyяtini daim nяzarяtdя saxlamaq цчцn xцsusi komissiya yaratmышdы. Komissiya цzvlяrindяn biri ermяni idi. Komissiyanыn цzvlяri vaxtaшыrы qaчqыnlarыn mяskunlaшdыьы kяndlяrdя olur, onlarыn zяruri ehtiyaclarыnы юdяmяk mяqsяdilя mцxtяlif vasitяlяrdяn istifadя edirdilяr. Mяsяlяn, qaчqыnlar arasыnda hюkm sцrяn
aclыьы aradan qaldыrmaq цчцn 1923-cц il iyunun 12-dя QИK-in qяrarы ilя Daшbulaqda mяskunlaшan Zяngяzur qaчqыnlarыna 200 pud qarьыdalы vя 50 milyon rubl pul paylanыlmыsdыr. Ийулун 15-дя isя Mяrkяzdяn gюndяrilяn яn vacib materiallar Nicdя yerlяшяn ermяni qaчqыnlarы arasыnda bюlцшdцrцldц. Oradan 240 ailя Yaqublu vя Zяrraf kяndlяrinя kючцrцldц. Чцnki hяmin kяndlяrdя qaчqыnlara яkin цчцn torpaq sahяlяri ayrыlmышdы. Onlar цчцn kюhnя evlяr bяrpa edilir vя yeni yaшayыш evlяri tikilirdi. Bu mяqsяdlя Mяrkяzdяn Yevlax stansiyasыna taxta gюndяrilmiшdi. Maddi kюmяk цчцn isя xeyli taxыl, яrzaq mяhsullarы, camыш almaq цчцn 500 qыzыл onluq ayrыlmышdы. Noyabrыn 18-dя keчirilmiш iclasda qeyd edilirdi ki, "XKS 13333 arшыn bez, 500 qыzыl onluq, 40 яdяd furqon, mal-qara alыnmasы цчцn daha 350 qыzыl onluq ayыrmышdыr". Qяrara alыndы ki, "10000 arшыn bez ermяnilяrя paylansыn, qalanы anbarda ehtiyat saxlansыn. Pul isя qaчqыnlara paylansыn, чцnki ermяnilяr bu pulu kяnd tяsяrrцfatы avadanlыьы alыnmasыna sяrf etmirlяr, onlara paylanmыш iш heyvanlarыnы isя satыrlar(!?) buna gюrя dя ayrыlmыш puldan lazыm olan avadanlыqlar vя qoшqu heyvanlarы alыnыb ermяni qaчqыnlara qol чяkdirildikdяn sonra paylansыn. Yevlaxdakы taxtalar vя meшя matiriallarы pulsuz olaraq onlara чatdыrыlsыn." Qaчqыnlara yardыm 1924-cц ildя ildя dя davam etmiшdi. Иlk iclaslardan birindя mяlumat verildi ki, "Nuxa qяzasыnda yerlяшdirilяn qaчqыnlara kifayяt qяdяr torpaq ayrыlmышdыr; Mяrkяzdяn gюndяrilяn 30427 rubl pul, 306 kцrя, 141 toxa, 21 kotan, 5 vaqon taxta, 33 min arшыn bez paylanmышdыr. Qaчqыnlarыn vяziyyяti qяnaяtbяxшdir, onlar vaxtыnda torpaqlarыnы яkmiшlяr. Ыrяvan qaчqыnlarы Yaqublu vя Zяrraf kяndlяrindя yerlяшdirilmiшlяr". Ermяnilяr юz xislяtlяrinя "sadiq qalaraq" kючgцn olmaqlarыna baxmayaraq mцsяlmanlarla torpaq davasыna qalxdыlar. Sultannuxa, Mirzяbяyli vя Carlы kяndlяrindя ermяnilяr iddia edirdilяr ki, tцrklяr vя buraya anarxiya gцnlяrindя qonшu kяndlяrdяn kючцb gяlяn lяzgilяr varlы qolчomaq vя davakar olduqlarыna gюrя guya onlarыn tяsяrrцfatыna ziyan vururlar. Mayыn 2-dя sяdri ermяni olan xцsusi komissiya yaradыldы ki, bu mяsяlяni yerindя юyrяnsin. Яgяr lяzgilяrin varlы olmasы sцbuta yetirilяrsя, onlar baшqa yerdя ev tiksinlяr, boшаlmыш evlяrdя ermяnilяr yerlяшdirilsinlяr. Gюrцndцyц kimi ermяnilяr tяkcя azяrbaycanlыlarla deyil, lяzgilяrlя dя torpaq vя ev "mцbarizяsinя" qalxmыш, onlarы юz evlяrindяn чыxartdыrmaьa nail olmuшdular. Чцnki 25 oktyabrda komissiya hesabat verяrяk bildirdi ki, mцbahisяlяr hяll edilmiшdir. Ermяnilяrя bu cцr qayьы ilя yanaшmanыn bir sя-
bяbi dя o dюvrdя hяm mяrkяzi, hяm dя yerli partiya vя sovet orqanlarыnda ermяni шяxslяrin yцksяk vяzifяlяrdя iшlяmяsi idi. Eчmiяdzin qяzasыnыn Keleqi kяndindяn gяlяn qaчqыnlar Kяrimli kяndindя mяskunlaшmышdыlar. Nic icmasы tяrяfindяn onlara яkin цчцn torpaq sahяsi ayrыlmышdы. Bir az da irяli gedяn ermяnilяrin xahiшi ilя bu torpaqlar yer quruluшu idarяsi tяrяfindяn onlarыn adыna yazыlaraq rяsmilяшdirildi. Getdikcя sыrtыqlaшan ermяnilяr daha чox яldя etmяk цчцn mцxtяlif юzbaшыnalыqlar edirdilяr. Hяtta Nic kяnd sove-
Sovetlяшmяnin ilk illяrindяn Nuxa Qяza Иcraiyyя Komitяsi (QИK) qaчqыnlarыn чox kяskin problemlяri ilя цzlяшmiш, bu problemlяri aradan qaldыrmaq цчцn xeyli яziyyяt чяkmiшdi. Eyni zamanda Daьыstandan kючцb gяlяn lяzgilяr, Gцrcцstandan udinlяr, Sibirdяn ruslar, Tiflis quberniyasыndan vя Borчalыdan azяrbaycanlыlar, gцrcцlяr, hяmчinin kцrd qaчqыnlarы da Nuxaya pяnah gяtirmiшdilяr. tinin sяdri M.Zяkiyans bu kяnddя yaшayan ermяnilяrin mяhsul vergisindяn azad edildiyini bяyan etmiш, QИK-я яrizя dя yazmышdы. Artыq ermяnilяrin "шыltaqlыьыna" dюzя bilmяyяn QИK bu xahiшi яsassыz olduьuna gюrя rяdd etdi, sovet sяdrini isя юzbaшыnalыq etdiyinя gюrя daxili iшlяr idarяsinя onun haqqыnda cinayяt iшi aчaraq tяhqiqat aparmaьы vя ittiham materiallarыnы mяhkяmяyя vermяyi tapшыrdы. Gцrcцstandan qayыtmыш udinlяr isя Вartaшendя yerlяшdirildi vя torpaq шюbяsi tяrяfindяn onlara йер ayrыldы. Qaчqыnlarыn problemlяri sonrakы illяrdя dя QИK-in daim diqqяt mяrkяzindя idi Yenя dя iclas qяrarlarыna mцraciяt edяk: 1927-ci il. "Qяza torpaq шюbяsinя tapшыrыlsыn ki, Qozlu, Axtilakin vя Mяclis kяndlяrindяn gяlmiш 400 ailяdяn ibarяt ermяni qaчqыnlarы Nuxa qяzasыnda bir-birinя yaxыn olan, iчmяli suyu, taxыl яkini vя maldarlыq цчцn яlveriшli шяraiti olan яrazilяrdя yerlяшdirilsinlяr. Onlar цчцn bir veterinar hяkim vя bir nяfяr feldшer шtatы ayrыlsыn." "Zяngяzur kючkцnlяrinя Cцyцrlц sahяsindяn 1500 aьac kяsmяyя icazя verilsin." "Qazax qяzasыndan gяlяn qaчqыnlara яvяzi юdяnilmяdяn 500 rub verilsin." "Nuxa qяzasыnda mяskunlaшan kцrdlяrin mal-qarasы цчцn Zaqatalaya mяxsus olan Xanay, Dost-daьы, Шыx-Kaflan, Taxtalar, Uzunsirt, Pirdaьы, Mehitli vя Arzanax yaylaqlarы kцrdlяrin istifadяsinя verilsin." "Daшbulaq kяndindя mяskunlaшan Borчalы qaчqыn-
larы aьыr vяziyyяtdяdir. Onlarыn evlяri, yaшayыш vasitяlяri vя kяnd tяsяrrцfat alяtlяri yoxdur. Onlar aчыq sяma altыnda qalmышlar. Soyuqlarыn dцшmяsi ilя яlaqяdar Qaчqыnlar Komitяsindяn xahiш edilsin ki, onlar цчцn ev tikilmяsinя vя zяruri yaшayыш vasitяlяrinin alыnmasыna vяsait buraxsыn." 1928-ci il. Ermяni, gцrcц, lяzgi, kцrd, udin qaчqыnlarы az imiш kimi, Sibirdяn dя rus kяndlilяri Nuxa qяzasыna kюч etdilяr. Ruslar evvelce Rodnikovka, sonra isя Aydыnbulaq, Aшaьы Daшaьыl, Яlyar kяndlяrindя yerlяшdirildilяr. Onlara kюmяk
meшя materiallarы vя ssuda verilsin." Gюybulaqda mяskunlaшan ermяni qaчqыnlarы da diqqяtdяn kяnarda qalmamышdы. Onlara яvvяlcя 5000 rubl mal-qara alыnmasы, 9000 rubl isя ev tikmяk цчцn pul ayrыldы, su xяtti чяkildi, pulsuz meшя materiallarы verildi, k/t alяtlяri ilя tяmin olundu. Sonrakы illяrdя onlar bir kollektivdя birlяшdirildi, traktor, toxum, 1000 rubl nяьd pul, iш heyvanы almaq цчцn isя daha 3000 rubl pul verildi. Cяmi 17 ailяdяn ibarяt olan ermяnilяr bununla kifayяtlяnmяyяrяk Qышlaq яhalisinin иstifadяsindя
АРДА Шяки филиалынын инзибати бинасы цчцn 20 pud un, 20 pud qarьыdalы vя uzun mцddяtli ssuda verildi. Kцrd qaчqыnlarыnы isя Yevlax stansiyasыndan Nuxaya gяtirmяk milis rяisinя hяvalя olunmuшdur. Avqust ayыnda Vartaшen, Nic, Mirzяbяyli vя Sultannuxada mяskunlaшan ermяnilяr yenidяn torpaq vя ev davasыna qalxdыlar. Ermяnilяrin hяdяfi yenя dя tцrklяr vя gяlmя lяzgilяr idi. QИK-in komissiyasы vяziyyяti юyrяnяrяk юz hesabatыnda bildirirdi ki: "Бu kяndlяrdя яhali sыx шяkildя vя aьыr gigiyenik шяraitdя yaшayыr. Mцsяlman vя lяzgilяri baшqa yerя kючцrmяli, boшalmыш evlяrя isя ermяni ailяlяrini yerlяшdirmяk lazыmdыr. Nicdя 31 ailя yeni evlяr tikilsin. Vartaшendя 7 ailя Ceyranovlarыn evindя yerlяшdirilsin, 47 ailяyя yeni evlяr tikilsin. Kяnddaxili baь vя malikanяlяr, torpaqlar ermяni qaчqыnlarыna paylansыn. Onlar цчцn uzun mцddяtli ssuda ayrыlsыn." Tifls quberniyasыndaн 21 ailя gяlmiшdir. Onlar Rodnikovka kяndindя yerlяшmiшlяr. Kifayяt qяdяr torpaq ayrыlmышdыr. Orada mяktяb aчmaq, kooperativ tяшkil etmяk vя k/t kredit шirkяti yaratmaq planlaшdыrыlыr. "Nuxa шяhяrindя yerlяшяn ermяni qaчqыnlarы Aydыnbulaьa kючцrцlsцnlяr. Kuban vilayяtindяn kючцb gяlmяk istяyяn kяndlilяrя isя icazя verilmяsin." "Шurakяnddя mяskunlaшan 18 qaчqыn ailяsi bataqlыq яrazidя, torpaq qazmalarda yaшayыrlar. Onlar bir arteldя birlяшdirilsin suvarыlan sahяdя torpaq ayrыlsыn, toxum vя bir traktor, ev tikmяk цчцn pulsuz
olan "Qaraqobu" adlanan meшя sahяsinin dя onlara verilmяsini tяlяb etdilяr. Onlarыn bu tяlяbi dя yerinя yetirildi vя 65 desyatin meшя zolaьы ermяni qaчqыnlarыn istifadяsinя verildi. Qяza Иcraiyyя Komitяsi ermяnilяrin tez-tez yerdяyiшmяsinin sяbяbini gec dя olsa anladы vя qяbul etdiyi qяrarlarыn birindя bunu etiraf etdi: "Nяzяrя almaq lazыmdы ki, Nuxa qяzasыna ermяnilяrin kючцrцlmяsi яksяr hallarda vergilяrdяn azad olmaq vя gцzяшtlяrdяn istifadя etmяk mяqsяdi gцdцr. Bu kючкцnlяr dюvlяtя яlavя yцkdцr. Mяrkяzi Иcraiyyя Komitяsindяn xahiш edilsin ki, gяlяcяkdя hяqiqi ehtiyac olmadыьы halda kяndlilяrin kючцrцlmяsinя icazя verilmяsin." Gюrцndцyц kimi, sovetlяшmяnin ilk 10 ili яrzindя Nuxa QИK qяzasыnыn чoxlu sayda problemlяri ilя yanaшы qaчqыnlarыn yerlяшdirilmяsi vя tяminatы ilя dя ciddi mяшьul olmuшdu, kцlli miqdarda vяsait ayrыlmыш, onlara xeyli torpaqlar paylanmышdы. Baшabяla ermяnilяr isя bu vяziyyяtdяn vя bizim "qonaqpяrvяrliyimizdяn" mяharяtlя istifadя etmiш, юz adяtlяri цzrя юzgя torpaqlarы hesabыna mцlk sahibi olmuшdular. Шяки, 10 декабр 2007 (Mяqalя hazыrlanarkяn QИK-in 1918-1929-cu illяrя aid sяnяdlяrинdяn istifadя oluнmuшdur. Mяnbя: Azяrbaycan Respublikasы Dюvlяt Arxivinin Шяki filialы, fond 102, saxlama vahidi 1,4,5,10,15,16,17).
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:13 Page 31
№ 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ
сящ.31
Г Г А А Й Й Ы Ы Д Д Ы Ы Ш Ш Я Д И Л Х А Н р о м а н ы , 4-ъц фясил, 7-ъи щисся
Акиф САЛАМОЬЛУ (Яввяли ютян сайымызда) Инсафян Бящмян буну щеч вахт онун цзцня вурмурду. Бир нечя илдян сонра Сяриййянин оьлу олду. Йазыг гадын ушаьын цзцня баханда щям севинир, щям дя гцссялянирди. Она эюря севинирди ки, "сонсуз" ады цстцндян эютцрцлмцшдц вя о сябябдян кядярлянирди ки, бу ушаг Ряшиддян олмалыйды. Бялкя дя бу ушаг вахтында олсайды Сяриййя эяляъяк тянщалыгдан горхмайараг инди бу евдя олмазды. Ямзикли гадын аьыр ев ишляриндян бир мцддят азад олдуьундан кюрпясинин цзцня саатларла бахыб орада Ряшидя охшарлыг ахтарса да тапа билмирди. Ушаг Бящмянин суряти иди санки. Евляринин кичик олмасына ряьмян щяйятляри эениш иди. Бящмян аз мцддят ярзиндя чохлу аьаъ тинэляри якмиш, гоъа аьаълары ися ъаванлашдырмаг цчцн эювдясиндян сялигя иля кясмишди. Аьаъларын кясилмиш эювдясиндян пющряляниб бой атан фиданларын гопарылыб щяйятдя якяряк щяйяти низама салмаг вахты иди. Оьлу олдуьуна щядсиз дяряъядя севиндийиндян бир армуд аьаъыны онун шяряфиня якиб цряйиндя ниййят етди. Армуд вя щейва аьаълары узунюмцрлц вя севилян олдугларындан онлара даща чох йер айырмышды. 1961-ъи ил фювгяладя вя яламятдар щадисялярля долу бир илди. Йанварда бцтцн совет яскинаслары дяйишдирилди, апрелдя илк дяфя инсан космоса учду вя йайын яввялиндя Ядил хан гырх иллик айрылыгдан сонра Нухайа гайытмаьы гярара алды. Яввял оьланлары Ящмядхан вя Мяммядханын йашадыьы вя ишлядийи Кировабад шящяриня эялди. Ящмядхан али мяктябдя мцяллим, Мяммядхан ися ъищазгайырма заводунда директор ишляйирди. Щяр ики гардаш йахшы тящсил алмыш вя бунунла йанашы рус вя инэилис дилиндя сярбяст данышырдылар. Ящмядханэилдя атасынын танымадыьы бир иш йолдашы да варды. Ядил хан сорьу-суалдан сонра ашкар етди, гонаг нухалыдыр вя "мопур" Мустафанын гощумудур, ади да Тярландыр. Хан цряйиндя севинди, сяфяр габаьы танышлар щагда бу оьландан мялумат топлайа биляъякди. Еля "мопур" Мустафада яманяти дя варды. Ъаван оьлан ялиня хязиня дцшмцш кими орадан даща чох шей эютцрмяк мягсядиля кечмиш хана далдабал суаллар верирди: - Хан ями, бу дювлятдян разысынызмы? Ядил хан юмрц бойу лап йахын язизи иля дя ещтийатла данышмаьы юзцня адят елямишди. Она эюря гаршысында дуран эянъин дахилиня нцфуз едирмиш кими ютяри ону нязярдян кечириб: - Тящсили вя сящиййяси мцфтя олан щюкумятя мян щеч вахт писдир дейя билмярям - деди. Тярлан эянъ олмасына бахмайараг ону дярщал баша дцшдц: - Сиз писликлярля цзляшмисинизми? - Аллащ мяни чох имтащан етди, лакин мян бу имтащанлардан йахшы чыхдым. - Бу сизя чятин олмады ки? - Сиз ня заман эюрмцсцнцз ки, имтащан отаьы сизя асан эюрцнсцн? Тярлан щям тящсил алдыьы, щям дя инди дярс дедийи заман чох алимляр, профессорлар эюрмцшдц, амма Ядил хан кими мараглы, динлядикъя щязз алмагдан дойулмайан бир инсана раст эялмямишди.
- Хан ями эцръц халгы дейирляр чох чыльындыр. - Дцздцр, онлары италйанлара бянзятмяк олар. Илк дяфя Тифлися айаг басанда щяр ики голтуьунда гарпыз апаран бир эцръцйя йахынлашыб ондан Шота Руставели кцчясини сорушдум. Эцръц гарпызлары йеря гойуб яллярини ойнадаойнада мяня цнваны баша салыб йеня гарпызлары голтуглады. Амма достлугда мцлайим вя сямимидирляр. Ядил хан имкан тапыб юз суалларыны верди: - Мустафа ямин саь-саламатдырмы? - Бяли, йахшыдыр. - Щаъы Рзагулубяй, Щаъы Йусиф неъядир? - Онлары танымырам. Ядил хан оьланын эянъ олмасына эюря бу адамлары танымадыьыны тябии сайды вя алдадыъы бир эедиш етди: - Торпаг сащяси алыб Вятяня гайыдыб ев тикмяк истяйирям. Дейирляр Щаъы Рзагулубяйин оьлу Бакынын щансы районундаса испалкомдур. - Щя, Зющраб Ханабадлы, дейирляр йахшы оьландыр, щяр щалда сизя торпаг веряр, амма ня яъяб Нухайа эетмяк истямирсиниз. - Нухада таныдыгларымын чоху инди йохдур. Биз дейирик дцнйасыны дяйишди, алманлар дейир ону чаьырдылар, инэилисляр дейир чохлуьа гошулду. - Хан ями, сизи танымайанлар да гийаби олараг сизя щюрмят едир, ахы сиз язазил адам олмамысыныз. - Тярлан бала, ахы мян щеч ханлыг да елямямишям, садяъя олараг хан няслиндян галан титулдур. Лакин варлы адам кими щяр щансы хейирхащ тядбиря пул йыьыларкян олдуьуну ясирэямямишям. 1917-ъи илдя Нуха щцрриййяти-маариф ъямиййяти йарадылмышды, орайа ианя топлайанда мян дя вердим. Дцздцр мяшщур Ялийев Мяммядсадыьын аиляси даща чох вермишди, лакин мян мющтярим олан Иван Эерасимовдан шцбщялянмяйя башладыьымдан юзцмц ифрат варлы адам кими эюстярмяк истямирдим. - Дейирляр сиз ъинс атлар йетишдирмисиниз, бир аз да атлардан данышын. Ядил ханын санки эюзляри ишыгланды, бу мювзуда сющбяти севярди, фягят оьланларынын щеч бири онунла бу барядя мцкалимяйя гошулмаздылар. Тярлан онун хошуна эялмишди. - Мян атлары чох севирям, инди сяксян цч йашын ичиндяйям, лакин имканым олса йеня йени ат ъинсляри йетишдирярям. Йарашыглы атын хасиййяти дя йахшы олур. Щолландийада "ат эцнц" мювъуддур, щямин эцн атлар ишлядилмир, эцл-чичякля бязяйиб язизляйирляр. Ат ерамыздан цч мин беш йцз ил яввял Мисирдя ишлядилиб. Йунаныстан вя Щиндистанда да атлар ерамыздан яввял олублар. Ящмядхан ширин сющбятя мцдахиля етди: - Ата, ахшама КировабадБакы гатарына билет алым? Ядил хан эуйа дцшцнцрмцш кими: - Йох, оьул, Тярлан фикрими дяйишди, Бакы да бир нюв мяня йаддыр. Сабащ тездян Нухайа эедяъяйям - деди.
***
Нухада машындан дцшян кими "Мопур" Мустафаэиля эялди. Ев йийяси гырх ил айрылыгдан сонра юз шухлуьуну вя ъентлменлийини итирмяйян хани таныды - Аь рянэя чалан чесуча костйум, аь ялъяк эейиб аь щясир панама гойан хани танымамаг олмазды. Ясасынын рянэи дя палтарлара уйьун иди. Бойу да йашына ряьмян санки кичилмямишди, алты футдан бир аз ашаьы оларды. Аь лак айаггабысы эейимини бцсбцтцн тамамлайырды, амма онун айаггабысы ъырылдамырды. Йягин инди ща-
мыйа дцшян бу дяб ханын хошуна эялмирди. - Хош эялдин, щюрмятли хан, язиз гардашым - дейяряк юзцнц севинъяк эюстярмяйя чалышса да Мустафанын чашгынлыьы вя пяртлийи ханын эюзцндян йайынмады. Хан цряйиндя "йягин бу йашда саь галыб эери дюняъяйими эюзлямирди" - дцшцндц. "Мопур" Мустафанын яйниндя йай олмасына бахмайараг памазы кюйняк, башында ися узундимдикли шапка варды. Дейясян нащардан ишя эетмяйя щазырлашырды. Эери гайытды, гонаьы отаьа дявят едяряк сцфря ачдылар. Гядими отаг онун рущуну охшайырды, йеря салынмыш халчаларын цстцня дюшякляр салынмыш, архасына сюйкянмяк цчцн ири дюшякляр гойулмуш йанына ися дирсяклянмякдян ютрц мцтяккяляр дцзцлмцшдц. Ряфлярдя ири
торпаьын "купчасы"ны сахламышам. "Сахла саманы, эяляр заманы" - дейибляр. Мустафа киши фикирли иди, ня вахтса она вериляъяк суалын ъавабыны эюзляйирди. Ахшам дцшдц. Щяйятдя о гядяр лазымсыз аьаълар вя артыг тикилиляр варды ки, щеч улдузлара бахмаьа йер галмамышды. Ядил хан ачыг ейваны сечды вя Мустафайа да хащиш етди ки, йерини онун йанындан салсын. Икинъи мяртябядян тяртямиз сямада улдузлар йахшы эюрцнцрдц. Нечя иллярди Нуханын сых, ишыглы, сайрышан улдузларына тамаша етмямишди. Яслиндя бу улдузлар бцтцн дцнйанын иди, лакин бу мякандан даща эюзял эюрцнцрдцляр. Щящайят Ядил хан сцкуту позду. О Мустафанын ниэаранчылыгдан йатмайаъаьыны билирди. - Мустафа, яманят дурурму?
касалар вя галайланмыш бадйалар сяф-сяф дцзцлмцшдц. Тахчаларын цзяриня юртцк салынмышды. Шкафа бянзяр йцк йериндя дя хейли йорьан-дюшяк йыьылмышды. Мустафанын арвады харрат тяряфиндян ойулуб милли цслубда дцзялдилмиш шкафын гапысыны ачыб стякан-нялбякини эютцряндя орада олан мцърц ханын эюзцндян йайынмады. Бяс о мцърц нийя беля ачыьа гойулмушду? Мустафанын евинин йаны ханын кечмиш баьы иди. Дюшякдя отурдугдан имтина едиб маса архасына кечяряк бир тикя йемякдян сонра хан кечмиш баьыны эязмяк арзусунда олдуьуну билдирди. Баь сялигяли сахланмышды, ясасян ону марагландыран гоъа армуд аьаъы йериндя иди, гара эилас ися гурумаг цзря иди. Щаванын гаралмасына щяля чох галырды. Хан зийарятя эялмиш адамлар кими армуд аьаъынын башына бир нечя дяфя доланды, щяндявяриня эюз гойду. Мустафа бундан шцбщяляняряк: - Хан, аьаъа ня чох бахырсыныз? - сорушду. Ядил хан йухудан айылмыш кими: - Щеч, атам бу аьаъла бах, о эиласын арасында йай ахшамлары стол гойуб пцррянэи чай ичярди, о хатиряляря гайытдым. Мустафанын шцбщяси бир гядяр кечди, мялумат вермяйя башлады: - Сиздян сонра щюкумят бураны ялимдян алыб мяктябин тяърцбя баьы еляди. Рящмятлик Щаъы Йусифи дя баьбан тяйин етдиляр. - Щаъы Йусиф ня вахт юлцб? - Цч ил олар. - Щм… - дейя хан фикря далды вя йенидян аьаъын дюврясини диггятля нязярдян кечиряряк Мустафа, истяйирям щюкумятя мцраъият едиб торпаьымы эери алым вя бурада ев тиким, неъя фикирдир? дейя гоншусуну бир дя сынады. - Лап яъяб олар, версяляр мян шад оларам. - Ев щазыр олунъа сизин бир отаьынызы кирайялямяк истяйирям, Билгейис ханым да эяляъяк. Щя,
Ев сащиби йериндя гуръаланды, дуруб дюшяйин цстцндя отурду, эцнащкар ушаглар кими гонаьын цзцня баха билмирди: - Баьышлайын, хан, мцщарибя аъ яждаща кими щамысыны сцмцрцб удду. Ушаглар аълыг кечирирдиляр, тяк-тяк дяйяр-дяймязиня сатыб чюряк, буьда, гарьыдалы алдым. Бир дя ялими атанда эюрдцм щеч ня йохдур, даьдан да щяр эцн бир даш эютцрсян даь да йох олар. Сонра газаныб йериня гойаъаьымы фикирляшдим, амма балаъа бир ярзаг кюшкц иля буну баъармадым. Щям дя "сары торпаг"дакы мящялля дцканы ня газаныр ки? Бир дя "муздур оьлу" адлы милис мцвяккили мяня эюз вериб ишыг вермир, газандыьымы гапыб ялимдян алыр. Арайа сцкут чюкдц, хан юз мцърцсцнц шкафда, орталыгда эюряндя буну беля дя анламышды. Ащястя, мязяммятедиъи сясля пычылдады: - Адам яманятя хяйанят етмяз. Сянин ана бабан Аббас мяним нюкярим иди. Дяйанятли, етибарлы адам сайырдым ону. О, "киши" йериня адам деди ки, Мустафанын щейсиййатына тохунмасын. - Йеня дейирям, мяни баьышлайын, хан. - Мян сяндян дя пис вязиййятляря дцшмцшям, икинъи дяфя бцтцн вар-дювлятими ялимдян алыб мцсадиря етдиляр. Инди мадди вязиййятим сяндян артыг дейил, тягацдля доланырам. Бялкя сян еля дцшцнмцсян ки, мян гайытмайаъаьам? - Йох, еля демяйин, оьланларыныз ки, вар. - Мян сиррими щяр адама демярям, еля сяндя дя сящв етмишяммиш. Ейби йох, щалал едирям. Амма бир шейдя сяндян бярк инъимишям. - О нядир еля? - дейя щалаллыг алараг йцнэцлляшмиш ев сащиби гонаьын цзцня бахды. - Ону сонралар дейяъяйям, бялкя юзцн тапдын, инди йухулайаг, сабащ, ишим чохдур.
***
Мопур Мустафа сящяря гядяр йата билмяди. Ядил хан сящяр еркян галхды, ял-цзцнц йуду. Тяяссцф ки, бурада сойуг душ йохду, исладылмыш дясмалла бядянини силди. Эцл йаьы иля ятирлянди, бу онун ян севимли ятри иди. Шящяр мяркязиня сары енди, гырх ил яввял кечдийи йоллары айагла эязмяк истяйирди. "Сары гобу" щяля дя дяйишмямишди. Чай дашларындан фярши дюшянмиш йол ейни иля галмышды. Йол цстц бир милис няфяриня раст эялди: - Бураларда дялляк дцканы вармы? - дейя сорушду. Милис няфяри ащыл адам иди, йягин ки, тягацд вахтына аз галмышды. Зяннля эялмя адама бахды, амма танымады, щяр щалда зийанлы адама бянзямирди, сянядлярини тяляб етмяйя утанды. Бу вязифя боръу олса да, йерли адятяняняйя уйьун дейилди. - Бу йол иля ашаьы енин. Дялляк Щясянбаланы сорушун - дейя милис няфяри цзцндя тябяссцм йаратмаьа чалышды. Ядил хан хырда аддымларла она эюстярилян тяряфя аддымлады. Архадан эялян милис няфяри йад адамы бир дя диндирмяк истяди: - Йолумуз даш - кясяклидир, дейясян сизя чятиндир, ещтийатла йерийирсиниз. - Ири аддымлар фящля вя кяндлиляря, хырда аддымлар бяй вя ханлара хасдыр. Дейясян милис няфяри онун данышыьындан хошланмады, цз-эюзцнц туршутду, бир дя диггятля йад адамы сцздц, йеня танымады. Ядил хан бир гядяр сящв бурахдыьыны билди, сющбяти башга сямтя йюнялтди: - Дашлы-кясякли йолда топуг, щамар асфалт йолда ися чякмяляр севинир. Милис няфяри чякмяляриня бахды. Гара чякмяляри кцчяйя евлярдян ахыдылмыш чиркаба булашмышды, йад адамын аь чякмяляри ися тяртямиз иди. Йад адамын сялигя вя ещтийатла йеримясиня мяяттял галды. Дялляк Щясянбала дар, узун отаьында юзцнц чох ращат, хошбяхт щисс едирди. Нювбядя ики няфяр отурмушду, Ядил хан да ичяри варид оланда устанын юзц эцлдц. Щям мцштяриси чохалды, щям дя шыг эейимли бу адамла сющбятляшмяк, йягин ки, мараглы олаъагды. Нювбядя оланлардан бири диэярини мязяммятляйирди: - Сянин щяйат йолдашын гейрятли, намуслу, исмятли бир гадындыр. Сянся сярхош олуб ону нащагдан дюйцрсян. Эцндцз шилля вурдуьун йанаьы эеъя ня цзля юпя билярсян, ай надцрцст? Щеч утанмырсан?! Ъаван адам эюзцнц йеря дикиб синли адамы шаэирд кими динляйир, ъаваб гайтармырды. Нювбя Ядил хана чатды, дялляк бцлюв дашыны чыхарыб щявясля цлэцъцнц итилямяйя башлады, ширин дилини ишя салыб ханла сющбятя эиришмяк истяди: - Бу цлэцъляр мцщарибядян сонра Алманийадан эятирилиб. Тийяляри кейфиййятли олдуьундан бцлюв дашына сцртдцкъя бярг вурур. Йящудиляр аьыллы адамлардыр, онлар алманлардан цлэцъ вя ийня эятирибляр. Баща вя йцнэцл. Ядил хан йеря тюкцлмцш тцкляря ишаря иля: - Алманлар сялигяли вя тямизкар олурлар. Дялляк пяртляшиб сясини кясди. Мцштяри суал вермяйя башлады: - Ъаван оьланы данлайан киши ким иди? - Бахшяли яфяндидир, чох савадлы адамдыр, ня дейирся дцз дейир. Сийаси дустаг олуб, сонра бяраят газаныб. Дцнйанын щяр цзцнц эюрцб, ъаван оьлан онун гоншусу иди, юйцд-нясищят верирди. (Арды эялян сайымызда)
PDF uchun:1r.qxd 14.11.2013 17:13 Page 32
ДИГГЯТ!
ШЯКИ
ИНТЕРНЕТ ИСТИФАДЯЧИЛЯРИНИН НЯЗЯРИНЯ: БИЗИМ WEB СЯЩИФЯЛЯРИМИЗ:
БЯЛЯДИЙЙЯСИ № 8-10 (108-110), Август-Октйабр 2013
"AXA MBASK" SЫЬORTA ШИRKЯTИNИN SИZЯ ЯN YAXЫN OLAN SЫЬORTA AGENTLИYИ TЯKLИF EDИR:
SЫЬORTA AGENTИ: Mяммядов Мяммяд (Lисензийа № 000480, 09.09.2011), Tелефон: (012) 950, (050, 070) 304 04 02.
- Avtomobil sыьortasы; - Яmlak sыьortasы; - Mяsuliyyяt sыьortasы; - Yцklяrin sыьortasы; - Tikinti-montaj sыьortasы; - Avadanlыq sыьortasы; - Tibbi sыьorta; - Bяdbяxt hadiсяlяrdяn sыьorta; - Xaricя sяfяr edянlяrin sыьortasы. Цнван: 20 Yанвар кцчяси (B. Vащабзадя баьынын йанында).
ЕТИБАРСЫЗ ЩЕСАБ ЕДИЛИР Гаффаров Яййуб Лятиф оьлунун адына верилмиш Шяки шящяри, 15-ъи район, Архцстц кцчяси, ев 56 цнванда йерляшян евин купчасы итдийи цчцн етибарсыз сайылыр Шяки шящяри, 27-ъи р-н, М.Я.Рясулзадя пр. ев 3 цнванда йашайан Ящмядов Васиф Кярим оьлунун етибарнамя иля идаря етдийи Дювлят нюмря нишаны 55БЛ386 олан "Форд-Транзит" маркалы автомобилин арха нюмря нишаны итдийи цчцн етибарсыз сайылыр. Шяки шящяри, Н.Няриманов кцчяси, ев 136 цнванда йашайан Аллащвердийев Елчин Таъяддин оьлунун адына верилмиш шяхсиййят вясигяси, хариъи паспорт, сцрцъцлцк вясигяси вя дювлят нюмря нишаны 55БД007 олан ВАЗ2107 маркалы автомобилин техники паспорту итдийи цчцн етибарсыз сайылыр.
Шяки шящяри, 19-ъу район, Ф.Абдуращманов кцчяси, ев 3 цнванда йашайан Щаъыйев Яли Саат оьлунун шяхсиййят вясигяси, Силащлы гцввялярин ветераны вясигяси, тягацдчц вясигяси, сцрцъцлцк вясигяси вя идаря етдийи Дювлят номря нишаны 55БЛ164 олан ВАЗ2106 маркалы автомобил цчцн олан етибарнамяси вя щямин автомобилин техники паспорту итдийи цчцн етибарсыз сайылыр.
Zяmanямиз dяyiшib... Бу эцн сойдашларымыз хarici юlkяlяrя даща чох сяфярляр едир, яънябилярин йашайыш тярзини эюрцб тябии ки, юзляри цчцн дя беля ращатлыг йаратмаг истяйирляр... Ахы ким истямяз ки, йашадыьы мцлк, чалышдыьы офис, истиращят етдийи баь еви эюзял, йарашыглы, инсанын рущуну охшайан олмасын?! Hяr bir baшlanьыc kimi, tikinti dя ideyadan ямяля эялир. Yяqin ki, siz дя artыq gяlяъяk evinizin, тикмяк истядийиниз обйектин virtual surяtini xяyalыnыzda ъанландырырсыныз vя tezliklя юz fантазийанызы reallaшdыrmaq, bu reallыqdan щязз алмаг istяyirsiniz... Лакин сизин фантазийанызын эерчякляшмяси цчцн мemar тяфяккцрцня, дизайнер кюмяйиня ещтийаъыныз вар вя бu да тябиидир. Мемарын лайищяси sizin ideyanыzыn vя tяxяyyцlцnцzцn яksidir. Mцasir tikilяъяк бинада rahat yaшamaьыnыz вя йа ишлямяйиниз sizin fikirlяrinizin неъя kaьыza kючцrцlяъяйиндян чох asыlыd
Мяликов Ясядбяй Гаффар оьлунун адына верилмиш Шяки шящяри, 9 Йанвар (индики Чялябихан) кцчяси, 28 цнванда йерляшян евин купчасы вя техники паспорту итдийи цчцн етибарсыз сайылыр Шяки шящяри, Ф.Х.Хойски кцчяси, далан 4, ев 9 цнванда йашайан Ъаббарзадя Намиг Мустафа оьлунун адына верилмиш сцрцъцлцк вясигяси итдийи цчцн етибарсыз сайылыр.
Шяки шящяри, С.Рящман кцчяси, ев 12 цнванда йашайан Мяммядов Адил Ряшад оьлунун адына олан Дювлят нюмря нишаны 55БК962 олан Мерседес-Бенс 230 маркалы миник авотмобилинин габаг нюмря нишаны итдийи цчцн етибарсыз сайылыр.
Щаъысялимов Садяддин Мещди оьлунун адына верилмиш Шяки шящяри, 30 ъу район, Н.Няриманов кцчяси, ев 80 цнванда йерляшян евин купчасы итдийи цчцн етибарсыз сайылыр
Шяки району, Ъяйирли кянд сакини Мяммядов Ряъяб Мирдамят оьлунун адына Шяки Район Щярби Комиссарлыьы тяряфиндян 2005-ъи верилмиш Щярби билет итдийи цчцн етибарсыз сайылыр.
Шяки району, Шорсу кянд сакини Ялиханов Мустафа Гурбан оьлунун адына верилмиш сцрцъцлцк вясигяси итдийи цчцн етибарсыз сайылыр."
Шяки шящяри, Н.Няриманов кцчяси, 3 "а" цнванда йашайан Ящмядов Аллащйар Мяммяд оьлунун адына олан Шяки шящяри, Баьбанлар кцчяси, ев 51, мянзил 7 цнванда йерляшян евин купчасы вя техники паспорту итдийи цчцн етибарсыз сайылыр
Шяки шящяри, 31-ъи район, М.Яфяндийев кцчяси, ев 3 цнванда йашайан Гасымов Фуад Ращиб оьлунун истифадясиндя олан “Аванд Традинг” ширкятиня мяхсус дювлят нюмря нишаны 90ЖР775 олан Форд-Ъоннет маркалы автомобилин габаг нюмря нишаны итдийи цчцн етибарсыз сайылыр.
Шяки шящяри, С.Рящман кцчяси, ев 14/23 цнванда йашайан Рящимиов Низами Мяммядиййя оьлу Азярбайъан Либерал Партийасынын Шяки шящяр шюбясинин Иъраиййя Комитясинин сядри вязифясиндян истефа вермишдир.
Р РА АЩ ЩА АТ ТЛ ЛЫЫЬ Ь ЫЫН Н Г ГЯ ЯД ДР РИИН НИИ Б БИИЛ ЛЯ ЯН НЛ ЛЯ ЯР Р
Шяки району, Баггал кянд сакини Ващабов Зярраб Бящрам оьлунун адына верилмиш шяхсиййят вясигяси итдийи цчцн етибарсыз сайылыр.
Лятифов Ващид Щаъыбала оьлунун адына верилмиш Шяки шящяри, Якинчиляр кцчяси, далан 5, ев 1 цнванда йерляшян евин купчасы итдийи цчцн етибарсыз сайылыр
ЕЛАН
http://sheki.io.ua http://belediyye.io.ua http://sheki-municipality.narod.ru http://issuu.com/shekibelediyyesi http://facebook.com/shekibelediyyesi
Бу мясялянин ися щяллиндя биз сизя йардымчы ола билярик. Eйни заманда, sizin щазырда йашадыьыныз kюhnя evin yenidяn planlaшdыrыlmasы, interyerinin sizя xoш olan stildя qurulmasы вя евинизин интерйериндя эюз охшайан дивар собаларынын (каминлярин) лайищяляндирилмяси цчцn дя бизя мцраъият едя билярсиниз.
Цнванымыз: АЗ5500, Шяки шящяри, М.Я.Рясулзадя пр.,182, 2-ъи мяртябя. Тел: (024) 244 28 02; Моб: (055) 646 73 00.
Гязетин щазырланмасында Шяки Шящяр Иъра Щакимиййятинин (www.sheki-ih.gov.az), Шяки бялядиййясинин (www.belediyye.io.ua) вя АзярТАъ-ын (www.azertag.gov.az) интернет сайтларындан истифадя олунмушдур.
Тясисчи: Шяки Бялядиййяси Баш редактор: Мурад Нябибяйов
Редаксийанын цнваны: Шяки шящяри, АЗ5500, М.Я.Рясулзадя пр.182, 2-ъи мяртябя Тел: (99424) 244 28 02; Моб:(99450) 310 69 57. Е-маил: sheki.belediyye@gmail.com municipality-sщеки@rambler.ru
www.sheki-municipality.narod.ru
Щесаб нюмряси: Азярбайъан Бейнялхалг Банкынын Шяки филиалы, Код: 805410 ВЮЕН: 9900001881 Мцхбир щесабы: 0137010002944 S.W.И.Ф.Т. БИК ИБАЗАЗ 2Х Шяки Бялядиййяси, Щесаб Но: 33308019449336503266 ВЮЕН 3000086531
Гязет 2005-ъи илдя Азярбайъан Республикасы Ядлиййя Назирлийиндя гейдиййатдан кечиб. Гейдиййат № 1458. Тираж 500. Чапа щазырланыб: 11 Нойабр 2013-ъи ил Гязет “ЗАМАН-АЗЯР” ММЪ-нын мятбяясиндя чап олунуб.
www.belediyye.io.ua