Historia naturalis Brasiliae, auspicio et beneficio illustriss. 2 by Bibliothèque numérique Manioc / SCD Université Antilles

GEORGI

MARCGRAVI

HISTORIÆ PLANTARUM LIBER

PRIMUS,

Qui agit de Herbis. CAPUT

PRIMUM.

De variis Graminis speciebus. RAMINIS, ut alibi, ita & in Brasilia variœ reperiunturspecies, quarum has ab Auctore nostro observatas & descriptas inveni. Prima species. Caulis teres, tenuis, cavus, gramineus, in octodecim aut C

viginti digit. altitudinem affurgit, in medio habens nodum & inferius tres : fuperius autem fupra nodum, unum folium acutum gramineum : in summitate caulis quinque aut fex spicas tenues, duos circiter digitos longas, crasso filo haud craffiores, coloris argentei, à quibus parvuli è cinereo ad

purpureo-c æruleum colorem vergentes flocculi dependent, tremuli & qui vento abiguntur. Secunda fpecies. Vocari potest Gramen triangulare, caulem enim habet triangularem, quindecim, sedecim aut viginti quoque interdum digit. longum, fupra terram longis angitstis & venosis gramineis foliis praeditum. In summitate caulis capitulum est quadrangulare, quasi è quinque glandibus compofitum, magnitudine paffulæ majoris, ad cujus latera quatuor foliola graminea extenduntur : ipsum capitulum odorem habet quasi chamaemeli. Tertiafpecies. Itidem caulem habet triangularem, circiter pedalem, atque juxta humum duobus aut tribus foliis oblongis gramineis vestitum. In fummitate autem in brevibus petiolis, proveniunt fex, septem aut odo capitula alba, juxta le posita : quorum quodlibet circumflant fex foliola viridia acuta. Quartafpecies. Ex radicula capillata multi prodeunt caules, teretes, tenues, Spithamam alti, ad terram unico foliolo gramineo acuto vcstiti, è quo tanquam vagina prodit caulis. Summitatem autem caulis in orbem circumflant septem foliola, angusta, acuta, duos circiter digit. longa,viridia quidem,sed ad partem ab exortu interius albissima. In horum foliorum medio aliquot granula instar avenæ sibi invicem funt apposita, in quibus femen latet. Caulis & folia pilis albis & mollibus veftiuntur. Quinta species. Inferius triangularum habet caulem, qui ad quatuor circiter pedum altitudinem affurgit : folia autem quatuor aut quinque, sesquidigitum fere longa, arundinacea : fuperius umbellas, multis acutis granulis, quafi Echinorum aculeis, onustas. Sexta fpecies. Gramen elegans plicatum atque miliaccum ; in trium quatuor aut etiam quinque pedum altitudinem affurgit, ex radiculis filamentofis, arundinis modo: folia circiter unum pedem longa, eleganter plicata, viridia, figura pene ut palmæ nuciferæ junioris. Caulis fuperius fert spicam, circiter sesquipedem longam, milii spicæ similem. Septimaspecies. Gramen florens. E pilofa radicula caules protrudit perquam multos, pedem aut fefquipcdem longos, qui inferiori parte gramineis foliis veftiuntur. Quilibet autem caulis fuperius habet capitulum squamosum, splendens, coloris sublutescentis è pallido, huic flosculus in fidebat unicus, tribus foliolis luteis conflans. octava species. Exiles radiculæ feu redius filamenta emittunt quatuor aut quinque caules gramineos, angustos, circiter tres aut quatuor pedes altos. Quilibet autem caulis fuperius dividitur in umbellam, ut gramen cvneroides capitula flmamata continentem. A

Nona

GEORGI

MARCGRAVI

Nonafpecies. Gramen striatum fimpliciter dici poteft. Ex una enim radice quatuor aut

quinque folia enascuntur & affurgunt in fex pedum altitudinem, similia gramini Hispanico ftriato, præterquam quod in medio folii tantum unica ftria fit alba. Decima species. Capûpuba Brasilianis : gramen plumeum : ad duorum aut trium pedum al titudinem affurgit, caule tereti, geniculato ; foliis ad genicula plus fefquiped. longis ; qui in fummitate in viginti, viginti quatuor & interdum triginta tenuiores caules dividitur : quorum quilibet verfus fummitatem ad duorum, trium, quatuorve digitorum longitudinem, argentea veftitur panicula, quæ in medio femen gramineum continet. Caules egregie rufescunt. Vndecima fpecies. Bicubitalem vel tricubitalem sortitur altitudinem ; caule & foliis gramineis-, panicula fuperius in duodecim, quindecim aut plures divifa ; quarum quælibet odo aut novem digitos longa, coloris obfcure rufescentis. Duodecima fpecies. Foliis & caule quidem ut antecedens , sed panicula longiore & pene pedali, subtiliusque composita, atque coloris viridis. Decima tertia species. Iacape Brasilianis, Lufitanis autem corrupte Sape : Gramen junceum Ex radicula geniculata, juncea, alba, affingit ad trium pedum altitudinem ; caule tenue. & primum fimplice instar culmi siliginis, tereti, qui postea finditur in aliquot folia graminea, angusta, in medio nervum album fecundum longitudinem habentia: nullum habet iaporem manifeftum ; nec florem fert nec femen. Valet contra serpentum morsus, hoc modo : si manus fuerit morsa, fiat post manum ligatura ex hoc gramine, venenum ultra non serpet. CAP.

II.

Filicis species, Trifolii species Polipodium , Omnis. F

ILIX Brasiliana : in duorum, trium aut etiam quatuor pedum altitudinem affingit, caulis quadratus, ex ruffo nigricans, splendens, lanugine ruffa obdudus. Folia ejus alata fibi in-

vicem alternatim opponuntur, quinque aut fex digitos longa. Foliola autem alæ funt tenera, viridia, itidem alternatim opposita, in ambitu fubtiliter ferrata ; in uno autem latere cujufque folioli, pulvis fecundum oram folioli in longum adpendet ruffus. Nafcitur ubique in Mediterraneis. Filicis anspecies ? Planta caule lento, sarmentoso, ruffescente, ferpit atque fruticibus aliisque plantis se circumvolvit : folia ad caulem alternatim funt pofita elegantissime diffecta, referentia dentatas illas texturas quas fœminæ solent conficere. Nec florem fert nec femen. Copiofe nafcitur prope fluvium Capibaribi. Nafcitur & alia fpecies haud multum diflimilis in Insula Tamaraca. Filix an Polipodium ? Herba unico caule affingens in trium circiter pedum altitudinem redo, continente folia indirede fibi invicem oppofita, feu potius alternatim pofita, circiter quatuor digitos longa, angusta, acuminata, & in ambitu subtilissime ferrata ; atque postica parte fecundum nervum in longitudinem ubique brunna aspergine variegata. TRIFOLII fpecies videtur Herba quae copiose nafcitur in Sinu omnium Sanctorum. Ex radice reda, paucis filamentis prædita, arbusculæ pene figura ad unius aut duorum pedum altitudinem affurgit, in multos ramulos expansa : funtque caulis ramuli lignofi, atque hinc inde acutis fpinis muniti. In pediculis propriis, in quolibet ramulo tria foliola fibi funt appofita more Trifolii. Hinc inde prodeunt in pediculis digitum longis flosculi ex viridi albi, magnitudine florum Anagallidis, fubtilia staminula in medio habentes. Flofculos fequuntur filiquulæ teretes, circiter duos digitos longæ, in quibus femen rotundum, referens limacis concham, coloris epatici. Quando semen est maturum, siliquulæ sponte diffiliunt & effundunt femen. Herba odorem habet inftar Fœnugræci. HERBA quæ passim in Brafilia nascitur, an Trifolium Americanum spicatum dici potest ? Ex radice lignosa, lenta, gracili, aliquot affurgunt caules sesquidigitum circiter alti, qui unum atque alterum ramulum nancifcuntur. Caulis rotundus, pilosus & quafi geniculatus. Ad genicula autem in brevi petiolo, nascuntur juxta se tria folia, fuperius viridia, inferius pilosa & canefcentia. Flofculos fert in spicam congeftos purpurei coloris. Poft quos proveniunt siliquulæ compressæ, hirtæ, incurvatae feu lunatae, ut in herba quam vocant Ferro-cavallo, & quafi decifæ ; nam maturæ in tot concedunt partes, quot grana continent feminis. Semen eft magnitudine Sinapi, sed figura phafeoli ex albo flavescens & punctum fuscum parvulum loco hili habens, sapore quafi pifi. Inter eundum hæ filiquulæ facillime veftibus adhærescunt : ideoque Lufitani vocant hanc herbam Amores. POLYPODIVM Brasilianum & radice VIII. aut IX. digit. longa, nodosa, digitum crassa subruffo musco obducta, interius ex albo flavescente, faporis subdulcis cum quadam austeritate,

3 HISToR. PLANTARUM LIB I. tate, succulenta, ascendit caulis tres aut quatuor pedes altus, striatus, contortus niger aut ruber, qui in summitate multa habet folia, trina sibi directe vel alternatim opposita, quatuor circiter digit. longa, plus digit. lata, læte viridia, mollia, nervo obscure ruffo fecundum longitudinem : juxta quem in utroque latere inferiori quadruplex feries punctorum pulveris lutescentis è ruffo confpicitur ; & inter pundula à nervo per latera transversim multæ tenues venulæ virides. pilosi, ex una radice ONoNIs non spinosa & floribus luteis. Multi caules teretes, lenti, enascuntur longi, partim humi procumbentes, partim surrecti, ad tactum quafi pinguiusculi seu glutinosi ; è quibus hinc inde alternatim & quafi fe amplederentur in exortu prodeunt ramuli, quos eodem modo, hinc inde petioli breves complectuntur, atque quilibet tria foliola, quidam etiam tantum unicum continentes : funtque foliola oblonga, angufta, nervo fecundum longitudinem & venulis obliquis inferne prædita, & leviter pilosa. Flosculos ex sinu prodeuntes fert luteolos Ononidis modo.

CAP.

III.

Arundines & Cannee. I

ATABOCA Brasilianis dida Silvestris Arundinis est species, in viginti aut plurium pedum

altitudinem excrescit, & anterioris brachii acquirit craffitudinem, medullosa, & exterius

coloris è viridi fubflavescentis : ramos autem habet alternatim oppositos & in iis ramulos ad eundem modum, dimidium pedem plus minusve longos, folitarios vel plures, & ufque ad odo, juxta fe proxime positos : ramuli autem circa exortum fpina muniuntur : in ramulis foacuminalia funt alternatim posita, in quolibet septem, octo, vel novem, graminea angusta, Magnum ta, atque læte viridia, quatuor aut fex pedes longa. Nec florem fert nec frudum. vias obturat, autem impedimentum objicit hæc planta viatoribus, siquidem paucis mensibus celeA 2

GEORGI

MARCGRAVI

celeriter crefcens & recrefcens abscissa. Cæterum ufurpatur ab Indigenis pro lignis ad parietes ædium : excavatur etiam atque impletur aqua à viatoribus ad itinera agenda per loca deserta & inaquola. VVBA Brasilianis dicta, Nafthos Græcis, Arundo Sagittaria : itidem in viginti aut plurium pedum aflurgit altitudinem. Caudex illius rectus, inferius ad trium aut quatuor pedum altitudinem quafi lignofus & durus, reliqua parte fpongiofus & lævis : inferius albicantis flavi coloris, superius plane viridis. Crassities ejus inferius quatuor aut quinque digitorum*, fuperius digitum auricularem aequat. Verfus inferiorem partem habet folia quafi convoluta, fuperius reda & plane lævis, atque ex hac fiunt fagittæ. Caulis habet interdum unum atque alterum ramum. Tredecim aut quatuordecim pedum altitudine à terra, per trium circiter pedum longitudinem, vestitur foliis arundinaciis, angustis, & pene fex pedes longis. Supra horum foliorum finem circiter duos pedes, rurfus lævis eft & fine foliis. M E E R v Brasilianis dida, Canna Indica Car. Cluf. Rar. pl. Histor. lib. IV. cap. 54. in odo aut decem pedum affurgit altitudinem, caule arundinoso, fucculento, viridi, digit. craffo ; quem per intervalla ambiunt folia folitarie polita quatuor aut quinque digit. etiam fefquipedem longa, decem aut undecim digitos lata, fimilia foliis Paco. Superius habet caulis tres aut quatuor ramos, qui multos ferunt flores, tribus foliis linguiformibus conflantes, circiter duos digit. langis, erectis, quæ circumdantur ab aliis foliis acuminatis & convolutis ; in medio autem funt duo angusta, paululum contorta, atque in horum medio adhuc unum folium instar ligulæ, habens ad latus flamen fuscum in quadam prominentia. Flos eft inodorus, coloris ignei. Post flores sequitur frudus, nimirum corpus oblongum, teres, in tres exedras extuberans, echinatum, instar frudus Ricini, coloris viridis, at ex parte rubescentis : quum vero femen intus maturum est, tunc nigricat : dividitur interius in tres cellulas, habens in qualibet, ut plurimum, duodecim grana feminis, magnitudine piforum, rotunda, lævia, nigra, & durisfima : malleo contusa continent intus durissimam fubstantiam albam, quæ cavitatem intra fe habet inftar vitri vinarii & in cavitate illa corpufculum inftar vermiculi cafei, ex quo progerminatio fit, ex hoc femine vulgo corollæ precariæ fiunt. Radix humanam craffitiem acquirit, longa, splendide ex albo flavescens, inftar cepæ fquamas habens ruffas, atque fucculenta : per intervalla autem hinc inde habet tubera feu prominentias fastigiatas, unde novos profundit caules, nam perennat hæc planta. Annotatio. Hæc Planta ut bene obfervat Car. Clufius loco ab Auctore citato hyemem noftram ægerrime admodum patitur, diligentia tamen haud difficulter etiam in nostra Batavia confervari interdum potest, & vidimus utramque speciem nonnunquam florentem, atque radice se propagantem, sed ante primum frigus in hypocaustum transferenda eft, nam frigoris

HISTOR. PLANTARUM LIB. I.

frigoris impatientior eft. Observat autem doctiffimus & diligentiffimus audor, e vetuftis stolonibus cum marcescentes in vaporario præscinduntur, lacrymam exftillare albam, Tragacanthæ æmulam, fubdulcem & lentam ; atque in ipfis foliis etiam senescentibus existit tenue quoddam excrementum nitri fàpore. Quo nomine, inquit, veteribus dicta fit hæc planta, me ignorare fateor ingenue. Reperitur & alia species priori Speciei Meeru Similis figura, colore foliorum & venis, fed flos variat : folia quoque funt anguistiora, magis acuminata, ac ut plurimum circa imum caulis erumpunt ex vaginis : in medio assurgit caulis ferens aliquot flores paulo majores quam prioris : confiat autem flos tribus cochleari-formibus (puta Lusitanici) foliis, tres digit. longis, incurvatis, in quorum medio adhuc angustum foliolum, fesquidigit. longum, instar cuspidis directe extenfum. In poftica parte floris, post tria illa majora folia, itidem talia foliola duo mucronata extant , ita ut totus flos odo confiet foliis, & adhuc in medio, more Gladioli , staminulum flavum , extremitate fua fuscum obtinet. Flos inodorus & flavus. Semen & radix ut prioris. Nigritæ commedunt radicem. Annotatio. Audio Plantam hanc jam & femen fuum maturafie in Horto diligentissimi botanici Henrici Munting M. D. Groningæ, unde spes est illam magis familiarem cœlo nostrati fensim futuram.

CAP.

IV.

De Camaris variis. Brasilianis ; diversæ ejus reperiuntur species : Camara tinga & Camara flore albo: utraque autem fruticefcit. Camara flore rubro : caulis hujus hirfutus in multos expanditur ramos : folia habet ferrata, menthæ crispæ similia, fed magis splendentia, leni hirfutie prædita, & ad tadum mollia, bina sibi invicem ubique oppofita, quodlibet brevi pediculo infidens. In extremitate ramorum, uti & ad exortum foliorum ad caulem proveniunt oblongi pediculi aliquot juxta baccis plena vife positi, multos flofculos habentes rubros. Poft flores fequitur uvula, fructui & uvula cum baccis similis est . Chamæperidibus, magnitudine baccarum Sambuci : ipfa odoris : & herba Flos insignis superat 8. cap. 3 Clusii Rar. Histor. lib. 1. riclymeni Car. odore Mentham. Huic plane similcm speciem inveni ad ripam Fluvii Sti Francisci, excepto colore floris, qui plane flavus erat. Camara flore albo: caule lignoso, duro, quadrato , hispido, in duorum aut trium pedum adfurgit altitudinem, atque in multos expanditur ramos ; partim etiam caules longi in terram procumbunt, ferpentes cum fuis ramis. Polia autem habet rugosa, hirta & ad tadum dura, in ambitu ferrata, fplendentia, faturate viridia, bina semper fibi invicem oppofita, & ad exortum proveramorum fparfim. In extremitate autem ramorum & summitate caulis umbellatim niunt flosculi parvi, inftar florum Lychnidis chalcedonicæ, coloris candidi feu lactei, suavis odoris. Tota planta odorem habet fere inftar Menthaftri.

AMARA

A 3

CAMA-

GEORGI MARCGRAVI CAMARA VVB A Brasilianis, in eximiam altitudinem adsurgit, caule hirsuto, nodoso. Folia quoque hirsuta & ad tactum aspera, in ambitu ferrata, urticæ foliis similia, inæqualis magnitudinis, bina semper direde libi opposita. In extremitatibus ramorum enascuntur flores, magnitudine florum Bupthalmi, egregie lutei, novem foliis constantes, & in medio umbilico magno, luteo, cui admixta ftaminula nigra, odoris quali medii inter urticam & mentham. Planta ad tactum plane glutinosa fentitur. Post flores fequitur femen oblongum, nigricans, ut in cichorejo.

ANNOTATIO. Icon quam hic damus, quanquam illam acceperimus cum adscripto nomine Camara uuba, potius videtur alterius Camaræ de qua ante Author ; nam manifeste baccas pro frudibus representat ; cum huic tribuantur femina oblonga indar cichorei quod hic monendum duximus, ne quis erret. Cæterum hæc videtur illa planta quam Fr. Ximenes scribit à Mexicanis vocari Tomatzitzicaztli, quæ species, inquit, est urticæ, atque in molem humanam adolescit ; folia habet fuccida, grandia & plena spinis & villis, caules læves & blancos, flores luteos. Nascitur locis calidis & frigidis Provinciæ Mechuacanæ & alibi : saporis est : amari, cum quadam acrimonia, temperie calida & ficca. Decoctum fpiflatum curat ulcera vetera, & lenit dolores capitis, fi illa abluatur. CAP.

Aguara ponda. Iacua acanga. Caacica. Innominatœ duœ.

PONDA Brasilianis, MyourosfiveMyurus, Belgis Rattensteert : in fesquipedalem aut majorem quoque altitudinem assurgit, caule geniculato, tereti, viridi : ad singula autem internodia folia habet quatuor, quinque aut plura, angusta, ferrata, & fastigiata, viridia, inæqualis magnitudinis. In fummitate caulis spicam unum pedem longam, teretem, undique flofculis eleganter coeruleo-violaceis plenam, coloris ut violæ martiæ nostratis : quilibet flofculus conflat quinque foliolis subrotundis, ac integer flofculus non male refert violam martiam, ac paululum quoque ejus odorem. Radix illius reda, mediocriter crafla, & multas parvulas radiculas adjundas habens adhæc filamentosa. Reperitur & alia præcedenti plane similis, nifi quod spica florum lata est, cubicis foveis insignita loricam representans, viridis: ex foveis autem illis prodeunt flofculi caerulei ut in altera specie, quam descripsimus. IACVA ACANGA Brasilianis,FedagozoLufitanis,,speciesestScorpioeidis. Assurgitin

GVARA

duorum

LIB. I. 7 caule hirfuto, piloso, prædito : multis ramis folia bina duorum aut trium pedum altitudinem, sibi opposita cum aliis parvulis habet, vel etiam quandoque solitarie polita, funt que corrugata, similia foliis Scarleiæ, raris pilis veftita, oblonga. In extremitatibus fuperiorum ramorum enafcitur fpica decem aut duodecim digit. longa, in qua unicus ordo flosculorum, coloris è luteo & coeruleo mixti : quilibet flosculus autem figuram habet parvi calicis : extremitas spicæ curvata solet elfe inftar floris vulgaris Scorpioidis. Poft flores sequitur femen milii nostratis similitudine, flavum, triangulare, & circa extremitatem acuminatum, figura pene fagopyri, fed fusci coloris. Radix pedem aut fesquipedem longa est fere recta ; pauca aut nulla filamenta habens, cortice fusco, intus alba, lignosa ac lenta, sapore fubdulci fed parum manifesto. Reperitur & alia species plane priori similis, nifi quod paulo major fit quo ad caules. Radix eadem est, folia autem paulo molliora, fpica quoque ut in priori incurvata, flofculi albi feu HISTOR.

PLANTARUM

lactei, quinque foliolis conflantes.

Semen denique rotundum, non triagulare ut in priori. Annotatio ; Non invenio has species Scorpioidis hactenus à Botanicis elfe descriptas. CAACICA Brasilianis, Erua de Cobra Lufitanis ; ex radice parvula filamentosa multi proveniunt caules juxtafe, femipedem aut etiam pedem longi, ex viridi ruffescentes, paululum hirsuti, & unius digiti intervallo habentes nodos ; & ad singulos nodos duo folia fubtiliter ferrata, apporta, magnitudine & figura æmula foliis Veronicæ, aliquantum hirsuta, fuperne viridia, inferne albicantia. Inter folia ad nodos multi prodeunt flofculi viridis coloris cum aliquantillo rubore mixti, in umbellam compositi. Tota planta fundit lacteum fuccum. Præfentissimum eft remedium contra ferpentum morsus herba hæc contusa & imposita. Valet etiam ad alia vulnera. Planta (quam Auctor non nominat) ex radicula alba, multis filamentis prædita, protrudit unum aut duos cauliculos, teretes, virides, ramofos, hinc inde foliolis veftitos inftar sinapi. In fummitate cauliculi enafcitur longa fpica flofculorum albissimorum, tantæ magnitudinis, quantæ Acetosæ minimæ. Poft fllosculos fequitur femen ex fufco cinereum, rotundum, mediæ magnitudinis inter femen sinapis & papaveris, hirsutum, ad tadum ut capitellum herinacei. Tota planta feptem aut odo digitorum altitudinem acquirit. Planta (cui Auctor nomen non apposuit) ex radice brevi, multis filamentis prædita, emittit novem aut decem caules, teretes, ruffos, unum vel duos pedes altos, qui folia opposita fibi habent, figura foliorum falicis. In fummitate caulium & am orum

GEORGI MARCGRAVI flores albi, longis pediculis innitentes, quatuor circiter digit. longis, similes rum prodeunt plane floribus Tanaceti, fed vix fextam partem æquantes. Bini flosculi juxta se positi, in proprio singuli pediculo in caule quovis & ramulo inveniuntur. Caulis lentus & faeculentus. 8

CAP.

VI.

Plantœ innominate duœ. Caapotiragoa. LANTA hæc (quam austor non nominat) in pedalem atque etiam majorem excrescit altitudinem, caule nodofo partim incumbente terræ, partim fe furrigente. pars quæ terrae incumbit crebras agitradiculas. Distant nodi circiter trium digitorum intervallo, ex quibus prodeunt folia, unum aut duo minimum digit. longa, nervo & quinque aut fex venulis fecundum longitudinem, ut in Plantagine, fuperius viridia, inferius parum cinerefcentia. In summitate caulis duo folia parva libi applicata inveniuntur, figura conchulae quam misellam vocant, ex quorum medio flos enascitur eleganter coeruleus, foliis tantum duobus obrotundis constans, aliquot staminula habens coerulea, flavis apicibus. Tota planta Gentianam aliquo modo reprefentat. Radix teres, tenuis, longa, fine fibris, hepalici coloris. Reperitur & alia planta habens flores inslar Loti tetragonolobi, folia oblonga, caulem craffum, striatum, paulum hirsutum, multis ramulis præditum. PLANTA (quam Auctor non nominat) caule lento, anguloso, ruffo, ferpit, & trium aut quatuor digitor. intervallo, in pediculo digitum longo, tria femper folia fibi appofita habet, quinque aut fex digitos longa, in ambitu ferrata, læte viridia, nervo & venis obliquis confpicuis prædita. Ad pediculum foliorum alius pediculus quinq ; aut fex digit. longus provenit ruffus, qui umbellam habet instar Sambuci, flosculis minimis, qui nullis foliis constant : in totum sanguinei elegantissimi coloris ; quilibet eorum figuram habet rhopali quo leprosi mendicantes circumcursant.

CAAPOTIRAGOA

Brasilianis : ex radice longa contorta, lenta, exterius fusca, intus candida, multi enascuntur caules quadrati, duoru aut trium digitorum intervallo geniculati, octodecim, viginti, & interdum plures digit. longi, qui partim terræ nodos Ad furrigunt. autem annascuntur duo, tria vel quatuor singulos incumbunt, partim le folia,

HISTOR. PLANTARUM LIB. I.

folia, figura & magnitudine hyssopi, inæqualis tamen magnitudinis. Quidam etiam caules hinc inde ramulos protrudunt ad nodos, eodem modo foliis vestitos. Caulis autem, ramuli, & folia funt pilosa, viridia, incana. In summitate caulis & fefquidigitum fub ipsa, & tali intervallo rurfus verfus inferiora, verticillatim enascuntur flosculi, globuli luforii magnitudine, plurimi, albi, quatuor foliolis confiantes : & prope quemlibet verticellum flosculorum bina foliola hyflbpi æmula. Post flosculos capfulæ rotundæ striatæ fequuntur, magnitudine myrtillorum, in quibus femen continetur : cujus formam Auctor describere omifit. Planta hæc falsi est faporis & proinde Kali geniculatum feu vitriaria potest appellari. Frequens eft in locis arenosis maritimis, in mediterraneis autem nequaquam reperitur. Reperitur & alia ejusdem species, cujus caulis lignosus, etiam partim terrx incumbens, partim furrectus. Folia autem Rosmarini æmula ad genicula caulis confiftunt : atque ibidem flofculos habet multos, congeftos, candidos, in capitelli figuram circa caulem. . CAP.

VII.

Paiomirioba. Innominata. Aiicambe. Tareroqui. Ivapecanga feu Sarcaparilla. orobus Brasiliensis mihi flore Loti luteo. Ex unica radice multi proP Adeunt caules, circiter tres pedes longi, lignosi, virides, nodosi, in multos ramos divaIOMIRIOBA,

ricati, qui e nodis prodeunt : in quolibet ramulo odo vel novem folia, nimirum quatuor vel quinque paria fibi invicem opposita, plane fimilia orobi pannonici Car. Clufii Rar. Hiftor. Lib. VI. cap. 44. in extremitate ramorum enascuntur flosculi , quinque foliolis conflantes, plane fimiles illius orobi pannonici, fed omnino lutei. Flores fequuntur filiquæ, quatuor, quinque, fex aut feptem digitos longæ, teretes, paulum compressæ, haud crasfæ, incurvatæ ut enfis polonicus : quae per maturitatem fiunt fuscæ, & fponte rumpuntur , atque effundunt femen rotundum, latiusculum, compressum, fuscum, paulo majus lentibus. In qualibet filiqua quinquaginta & interdum paulo plura femina continentur. Toto anno floret & fert femen. Aqua diftillatur ex hac planta, quæ ufurpata, comminuit & expellit calculos veficæ. Radix longa, reda, multa fuperius habens filamenta, flavi coloris. Radix contra venena : folia contra Bichos de Cu : femen cum aceto contra impetiginem valet : stranguriæ quoque radix medetur. Planta quoque contufa & calide applicata laterum doloribus auxiliatur. ANNOTATIo. Natæ nobis aliquoties plantæ hæ è femine ex Brafilia miffo, fed nunquam floruerunt. ipfo describitur) è radice proveniunt aliIconem, ita ab dat neque PLANTA (cui neque nomen quot folia, viginti aut paulo plures digitos longa, læte viridia, splendentia, ad tactum mollia, figura foliorum majoris Lapathi, nervo crasso in medio fecundum longitudinem, multangulari, venis vero transversim eminentibus. Inter hæc folia affurgit caulis teres, digit i longus minoris craffitie, & duarum spithamarum longitudine, in quo iulus fpithamam

loris

GEORGI

MARCGRAVI

loris ut juins juglandis, verum quinque aut fex digitos craffus : videturque quasi compositus ex quadratis gemmis, quarum quælibet in medio punctum habet brunnum ; fubfequente tempore hæ gemmae prodeunt (etiam planta evulsa & in cubiculo appenfa) & cum prodierunt ad tertiam digiti partem, funt elegantis brunni coloris ; dehinc amplius fe produnt & reliqua sui parte funt coloris eximie incarnati, cum paululo brunno superius. Fructus ita integer cum prodiit, tribus subtiliffimis filis quafi pilis appendet : interius autem habet pulpam candidam & nucleum in medio. MICAMBE Angolensibus, (& ut videtur ex Africa in Brasiliam translata) in pedalem circiter altitudinem affurgit caule tereti, contorto, quem circumdant foliola parvula, & hinc inde ramuli circiter duos digitos longi, quorum finguli fustinent flosculos ex albo fubluteos : fequuntur dein filiquæ incurvatæ, obrotundæ, teneræ, in quibus multum feminis nigri, rotundi, majoris quam papaveris. usurpatur à Nigritis in cibis. ANNOTATIO. Missum nobis hujus Plantæ feme è Brasilia aliquoties, nomine Mosambes d’Angola, quod & feliciter pullulavit, & præsertim æstate hujus anni cIc Io c XLVI. non modo folia & caulem produxit, sed & floruit liberalitor, & femen tulit, quod tamen à leviffimo frigore, initio Octobris, cum ipfa planta corruptum fuit. Est autem elegantissima planta ; foliis fimilibus pentaphyllo, flosculis fingularis conformationis fed minutis admodum : filiquis contortis ; fed cum in eo effem ut iconem fieri curarem, præter expectationem periit. TARERoQVI Brasiliensibus, Matapasto Lufitanis, species est Payomiriobæ eiufdem figurae & eadem radice, caule ramis : flore quoque eodem fed paulum minori, eadem difpofitione foliorum & ejufdem coloris, differt tamen foliorum figura : nam hujus funt digitum aut paulo plus longa, figuræ ovalis, ad exortum fuum angustiora, fuperius viridia inferius nonnihil incana ; nervo fecundum longitudinem & venis obliquis prædita. Post folis occafum folia fua componit & quafi. marceffit, mane iterum explicat. Semen rotundum, nigrum, minutum & multum diverfum à femine Payomiriobæ. ANNOTATIO. Et hujus plantæ femen fæpius è Brafilia ad nos delatum , fed non tam feliciter pullulavit quam payomiriobæ, ut differentias harum plantarum non licuerit liquido observare. IVAPECANGA Brafiliensibus, Sarcaparilla Hispanis. Caule sarmentofo, lignoso, lento, viridi ferpit, aculeos seu spinas hinc inde habente acutas. Folia folitaria, quinque, sex, vel etiam duodecim digitos longa, exterius acuminata, & tres, quatuor aut quinque digitos lata, ubi latiffima ; in quibus tres nervi insigniter confpicui fecundum longitudinem tendunt, tranfverfim autem multas minutas venulas habet vario flexu discurrentes ; exterius dilute, interius virent faturate. Ad quemlibet cujuslibet folii pediculum (qui brevior)duæ claviculæ prodeunt lentæ, longæ, quibus aliis plantis fe firmiter annectit, Flo-

HISTOR. PLANTARUM LIB. I. 11 fequuntur racematim : dein baccæ, primo virides, mox cinnabriæ, ubi autem Plores fert maturuere, nigræ, rotundæ, magnitudine mediocrium ceraforum : quælibet in umbella confidit feu proprio breviori pediculo, quorum pediculorum decem aut duodecim uni longiori insident. Baccæ autem rugofæ ut cerafa ficcata. Intus continent unum aut duos lapides albo-flavos, duros, in quibus durus albicans nucleus. Datur & alia fpecies hac validior. Vide Monard. cap. XXII. ANNOTATIO. Fr. Ximenes. Mexicani vocantMecapatli nobiliffimam illam plantam quæ Hispanis dicitur Sarcaparilla, cujus in Nova Hifpania plures reperiuntur fpecies, quas hic ordine recensebimus. Prima eft quæ passim nafcitur in Hispania & præcipue in agro Hispalensi, in campis & vallibus, quam quidam Botanici referunt ad Smilacem asperam , quæ à Diofcoride defcribitut : hæc reperitur haud longe à Mexico in pago S. Fidei, juxta fontem cujus aquæ fuavissimæ & faluberrimæ per aquæductus in civitatem deducuntur ; itemque in Tzonpango & Provincia Hondura, unde potissimum infertur Europæ ; de cujus figura nihil attinet dicere, quia Dioscorides exade illam describit, neque illius facultatibus, quas obtinet easdem cum cæteris speciebus ; licet Diofcorides nihil dicat de illius temperamento, neque virtute qua provocat sudores & tollit dolores juncturarum atque aliarum partium, multasque alias fanat infirmitates graves ac pene incurabiles ; fed folum explicet illius vim qua refiftit venenis & inter alexipharmaca numeratur. Est itaque hæc planta fpecies Sarcaparillæ ; licet Hispani, qui nunquam adierunt Americain, non patiantur id fibi perfuaderi, neutiquam tamen negabunt qui illam comparaverint cum cæteris speciebus novi orbis, quanquam Americana non producat semen : verum haud infolens homines fastidire nota & peregrina atque longius petita admirari & magni facere. Est frigida & ficca, licet non omnino careat partibus calidis & subtilibus, quibus movet fudores & corroborat calorem ventriculi (& licet alii hoc negent) mundat renes & ureteres : Sanat morbos chronicos. Variæ & multæ funt opiniones de exhibendi modo, quas omnes hic referre nimis longum foret ; solum monebo quomodo fimplex decodum fiat ad ordinarium potum, credo enim vix ullam domum fine illo reperiri : Sume unciam unam Sarcaparillæ recentissimæ, liquident facile poteft haberi, divide illam & confcinde minute & cum quatuor azumbris (id eft,octo fextariis) aquae tantisper ebulli donec quarta pars confutuatur ; reliquum bibitur ordinario. De liquore, quem folent præparare non pauciores funt opiniones, verum essem author iis qui in America Sarcaparillam funt usurpaturi, ut utantur succo è recentibus radicibus expresso, (fiquidem ubique sunt obviæ) quatuor unciarum quantitate lingulis vicibus ; observavi enim mirabiles effectus, tam in lue venerea, quam in aliis morbis, & credo nullum magis falubre medicamentum posse reperiri. Ex Cluf. edit. cap. XXII. Doctor Monardes in priore parte fui operis defcribit fyrupum è Sarcaparilla compositum cum aliis simplicibus, quem longe utilissimum elfe fæpe deprehendi, fit autem ad hunc modum : Sarcaparillæ unciæ duæ minutim concifæ : Gua jaci triti quatuor unc. Zizipha fex & triginta, pruna passa XXIV. utraque ossiculis repurgata: florum Boraginis femuncia , violarum tantundem : pugnus hordei mundati & fradi: in fex aquæ fextariis lento igne coquantur ad quatuor fextariorum confumtionem, exprimuntur valide & colantur : & decem hujus decocti unciis, admiscetur una syrupi violati. Calidus mane & vesperi forbendus datur, eodem servato ordine, qui folet in ejuscemodi potionibus observari, fudorem fi quis fubordiatur detergendo. Conceditur ab initio efus pulli gallinacei exigui, & fervatur idem ordo qui in ufu Guajacan, & bibunt aquam aut decodum simplex quod modo descripsimus. Ea ratione curatur omne genus morbi gallici, atque aliæ etiam infirmitates, quæ ufu Guajaci aut Chinæ curari solent. Fit & alius syrupus, hoc modo : Sarcaparillæ odo unciæ concisæ & confradæ in odo aquæ fextariis ad fex consumtionem coquuntur ; in binis qui supererunt fextariis, facchari libræ IV. injiciuntur, fitque fyrupus ut moris eft. Hujus unciæ tres mane & totidem velperi fumantur ; prandium efto e cibis boni fucci, cœna lobria, potus ex aqua Sarcaparillæ fimplici. Eo utantur donec absumtus sit, quo tempore ad sua negotia peragenda egredi non vetabitur. Curat hic syrupus plerofque è morbis fupra didis fine moleftia. Idem Ximenes ; de specie Sarcaparillæ quam vocant Quauhmecatl. Incolæ Yauguitlan vocant hanc herbam Cocozcapatli five Cocoztic palancapatli, Mechoacani Yzhuatzoz quæ est species Sarcaparillæ peregrina, habens radices furculosas, è quibus faliunt caules volubiles, cum horridis spinis & multis capreolis, folia ejus funt fimilia ocymo acuminata & curtata cum certis lævitatibus & nervulis qui discurrunt per longitudinem ; nullum fert femen ; pollet eisdem facultatibus quibus cæteræ. Repetitur ad radices Vulcani haud longe à pago Atlatlaluca omnino similis planta, verum radices funt tenues & fibræ graciles. Sunt qui omnes has plantas referendas putent ad fpecies Chinæ, verum quia radices plurimum differunt, macagis credendum eft fui generis effe plantas, licet figura foliorum, caulium volubilitate preoB 2

GEORGI

MARCGRAVI

preolisconveniant. Sunt frigidæ & siccæ omnes, & licet non omnes adstringant, funt tamen utiles contra dolores jundurarum & alios quosvis natos è lue venerea : & ad sudores ciendos : inveterata ulcera fananda, & morbos pertinaces & chronicos ; adverfus vitia quæ nervis accidunt ; pluresque infirmitates, ut vulgo jam notiffimum eft. Idem Ximenes. Quautimecapatli illa species, cujus radices in Hispaniam transferuntur, fert folia grandia figura cordis, caules volubiles & spinofos, radicem furculofam, frudum producit nullum : obtinet multos capreolos, qui illi ex omnibus partibus enascuntur. Nafcitur in campis Totopec & Miztitlan, verum optima creditur quæ provenit in Hondura, & potiffimum infertur Europæ. CAP.

VIH.

Camaru. Inimboy. Altheœ species. Caram. Sempervivum marinum bacciferum. Icipo. Perexxil. plantadicta Brasiliensibus ; Solani vesicarii est species. Ex radice parva, alba, multis filamentis circumdata, enascitur caulis fatis craffus, quadrangularis, nodofus, viridis, pilis albis vestitus, qui in multos fe expandit ramos itidem nodofos, qui & ramulos profundunt, ut plurimum binos sibi appofitos : ad nodos folia nascuntur duo vel tria, dilute viridia, ad tactum mollia, longis pediculis innitentia ; figura cordis, craffo modo in ambitu dentata, similia foliis nostratis folani veficarii. Ad exortum foliorum in proprio pediculo, ex thecula rotunda prodeunt flosculi parvi pallide flavi, unica quidem parte constantes,fed in quinque angulos expanfi ; intra florem funt quinque maculæ obscure purpureae quali ungues, & quinque staminula itidem purpurea. Quidam flores tantu quatuor angulos habent, & totidem maculas. Flosculi fe claudentes stellam quadrangulare vel quinquangularem exacte referunt. Post quos fequitur frudus pallide flavefcens, cerafi magnitudine, folliculo inclufus modo nostratis Halicacabi frudus ; nimirum pentagono, turbinato, cujus anguli lineis purpureis intexti. Pediculus frudus haud ita longus & itidem purpureus. Frudus comeditur & est fapore fere ut nostras Halica cabus. Herba coda fervit lavandis cruribus. INIMBOY Brasiliensibus ; fpina illa quæ fert lobos illos echinoides Car. Clufio memoratos: in cynosbathi magnitudinem excrescit ; caudex & ramuli pleni fpinulis hepatici coloris, lignum autem intus medullofum instar fambuci. Habet in quolibet ramo multes ramulos directe oppofitos ; in ramulis porro folia itidem opposita à quatuordecim ad viginti uin no ramulo, qui inter quodlibet par foliorum duobus munitur aculeis. Sunt autem folia læte viridia, splendentia, fere cylindracea, & unum circiter digitum longa. Flores fert in spicam congestos luteolos. Hos sequuntur lobi spinosi, hirfuti, coloris, cum maturuerunt, hepatici, in quibus singulis continentur duo globuli durissimi, cinerei coloris, glabri & splendentes, qui quaffato lobo strepitum edunt : nucleus interior ex albo flavus, amari faporis, inflat Lupinorum. Lobus autem per maturitatem diffilit & effundit globulos.

C AMARV

ALTHEÆ

13 HISTOR. PLANTARUM LIB. I. ALTHEÆ species. Caulis redus, teres, uno latere ruffescens, ad duorum aut trium pedum assurgit altitudinem, ramis multis hinc inde explicatis ; folia singulatim polita in pediculo tres aut quatuor digitos longo, in tres vel quinque lacinias secta, crasse in ambitu ferrata , nervis & venis russescentibus, superne faturate viridia , inferne incana , hirfuta & ad tactum mollia. Ad caulem prope exortum foliorum & in fummitate caulis & extremitatibus ramorum provenit flos egregie incarnatus, conflans quinque foliis, flamineque in medio incurvato. Florem fequitur femen,nimirum tot triangulares,hispidæ, adhærentes capsulæ gryfei coloris, juxta fe in orbem positæ, quot folia flos habuit : in quibus femen triangulare, fubrotundum, & sigura lunæ gibbæ, coloris grysei, magnitudine farris. CARARV Herba dicta Brasillensibus, Lusitanis Bredos, est fpecies Bliti. Ex radice alba , fatis crassa, multi prodeunt caules, ab uno ad quatuor pedes alti, cum foliis fi milibus Blito, que interdum quafi farina videntur afperfa. In fummitate fert flosculos, virides fpicatim congestos ut in Blito, dehinc femen provenit minimum, inftar feminis papaveris minoris, rotundum , paulum compressum , nigerrimum , splendens, pelliculæ gryfeo fuscæ inclusum. Herba oleris loco coquitur ut Beta aut Atriplex, eflque boni faporis & cito mollescit cum coquitur. Annotatio. Fr. Ximenes scribit in Nova Hispania reperiri multas fpecies Atriplicis, tam filveftres quam hortenses, quas Mexicani generarim vocant Hautiquilitl & Hispani corrupto nomine Quilites ; & studiose admodum colunt in fuis hortis , præsertim quam vocant Tlapalhuahquilitl, quæ radicem habet grossam , brevem , fibrofam ; caules rossos, folia oblonga & per interna serrata, ejusdem coloris, quæ coda manducantur & sunt grati saporis, addito oleo & aceto. An sempervivum marinum bacciferum ? In fefquipedalem aut majorem altitudinem assurgunt multi caules , digitum crassi , ligno fi, fragiles , teretes, foliis circumcincti, eo modo quoBrassicasolet aut potius Portulaca: quæ funt egregie viridia, crassa, succulentafigura foliis Portulacæ similia, verum longe majora & magnam Acetosam æquantia. Inter folia in lingularibus pediculis prodeunt flosculi, quinque foliis constantes, uno latere in ambitu serratis, albi coloris, figura caryophyllorum. Flores fequuntur baccæ, magnitudine olivæ , nigræ , fplendentes , succulentæ, carnem habentes inftar nigrorum cerasorum, multam & nucleum in medio inftar pruni, nullius apud incolas ufus, Radix longa, reda , uno latere multa filamenta coacervata habens, lignosa, albicans, fed intus subflava. Ici-

B ?

GEORGI

MARCGRACI

ICIPO Brasiliensibus, cujus multæ sunt fpecies : circumvolvit se arboribus. Lignim ejus lentum, vimineum , cortice cinereo : folia dilute virentia , hinc inde in ramulis polita, cõspicuis venis transversim prædita, quatuor circiter digitos longa, acuminata. In ramulorum extremitatibus multi prodeunt flosculi, confiantes quinque foliolis albis , deorsum incurvatis ; in medio autem habent multa staminula coloris lutei, odoris funt fuavis. Post flores sequitur fructus, quem tamen ab Authore nostro descriptum non inveni. Annotatio. Dubito an hæc planta fit eadem cum Aparaqua quam Fr. Ximen. ita describit. Radices agit longas & per intervalla tuberosas ; è quibus saliunt multi caules, qui subeunt arbores & eisdem se applicant : fert folia inftar aurantiæ mali, flores albos & minutos , frudum nullum. Decoctum radicum haustum mitigat dolores è lue venerea natos ; & est utile contra impeditam movendi facultatem. PEREXXIL Lusitanis Crithmum marinum non fpinosum posses vocare : semipedales aut paulo longiores caules adipiscitur, teretes, nodosos, rufescentes, partim humo incumbentes, partim nonnihil se erigentes. Ad singulos nodos duo aut quatuor folia habet, hiflbpi æmula, fed crassiora ac nonnihil carinata, oppofita. Superius autem capitulum oblongum five ovale est, album ut in Trifolio fere, pro flore, habens in fe aliquot staminula parvula crocei coloris. Planta est succulenta. Folia & breves ramuli decerpti ac parum codi superfuso aceto tanquam muria, condiri & fervari possunt, & quando libet, cum carnibus aut piscibus edi. Bene sapinnt ac magni æstimantur à Lufitanis: excitant enim appetitum, movent urinam aperiunt viscerum oppilationes. PLANTA (cui Auctor nomen non adscripsit) trium pedum altitudinem acquirit, multos caules ex una radice protrudens : qui crassi, intus medullosi, uno latere fusci , altero Virides, alternatim proveniunt ramuli & folia, sex, septem & odo digitos longa, læte viridia , acuminata , splendentia, paulum rugata, in ambitu minimis dentibus ferrata. Flores enascuntur in pediculis duos digitos longis, figura cornu venatoris, plus duorum digitorum longitudine, eximii rubri coloris , intus cavi : ex concavitate autem prominet flamen ex albo incarnatum, habens apicem mapnum, fuscum, pilis albis. Post flores sequuntur poma rotunda/ striata

HISTOR. PLANTARUM LIB. I.

15 striata ut poma Amoris , intus distincta ut capita papaveris , femen quoque minimum 8c fuscum continentia. CAP. IX.

Ambuyaembo. Caacica seu Pheps major. Marrubrum. Innominata. Fetica. Ipecacoantia. MBVYAEMBO Brafîlienfibus ; Herba scandens, quæ aliis plantis 8c fruticibus fe circumvolvit, caule suo sarmentoso instar Clematidis. Hinc inde ad caulem enascuntur folia unum atque alterum , in quorũ medio pediculus longus continens folium solitarie positum, sunt autẽ folia figura cordis , lata, nervo crasfo in medio & venis obliquis decorata, dilute feu fere pallide Viridia (quali paulum albedinis viriditati effet admixtum.) Hinc inde quoque fert florem egregiæ & pene mirabilis structuræ *, habet enim figuram Ventriculi humani, & eft magnus , quippe logus absque procesfu & caule fex digitos fere. pediculus floris curvatus est, spithamã longus,viridis & ftriofus, repræsentans dextrum feu interius orificium ventriculi humani, pylorum dictũ ; ab alia extremitate processũ habet quatuor digitos longum, figura colli cygni elerepræfentans inclinatum, orificium sinistrum ventriculi seu vati , fed in extremitate retrorfum superius cardia dictum. Secundum longitudinem autem processus ille fuperius apertus feu fissus est. Ventriculo huic adneditur seu desuper incumbit tenuis membrana obrotunda, duplae latitudinis quam Imperialis, innumeris venulis rubris Varie intertexta haud male referens hepar humanum ventriculo incumbens. Totus flos coloris ex albo flavescentis, venis rubro purpureis, majoribus secundum longitudinem , minoribus fecundum latitudinem, intertextus, & inter venas quasi rubro purpureo punctulatus : nullius tamen est odoris manifesti. CAACICA (alia tamen ab illa quam Anclor ante descripsit) Brasiliensibus, Peplis major flosculis albis. Ex radice alba, lignosa, lactescente, paulo majori semipede, multi prodeunt caules , teretes, nodosi, virides, uno latere rufescentes multis ramis donati, qui partim humi jacent, partim ftant erecti : ad nodos caulium, & in ramulis bina folia opposita reperiuntur, in ambitu fubtiliter ferrata ; ramulorum paulo minora iis quæ ad caules. In extremitate caulium & ramorum multi nascuntur flosculi subtilissimi, albi, quatuor foliolis conflantes: quos excipit triangularis capsula, in qua femen (quod Author non descr ibit.) Tota planta copiose lactescit, quod lac commendatur à Lusitanis ad oculorum rubedinem & dolorem auferenXII. dum. Vide Carolum Clusium Pvar. Hiftoriar. libro. VI. capite XI. & Dodon. libro canite XVIII.

MAI-

GEORGI

MARCGRAVI

MARRVBIVM ; (quomodo hæc planta à Brasiliensibus appelletur ab Auctore notatum non inveni. ) Planta hæc in duorum aut trium pedum altitudinem afsurgit, caule striato, nodofo , leniter hirsuto : ad fingulos nodos ramuli tres aut quatuor proveniunt ; ut & folia ; quorum antiquiora similia funt Marrubii pannionici Car. Clufii foliis, in ramulis autem junioribus Marrubii vulgaris. Fert flofculos verticillatim positos, cœruleos, tribus foliolis constantes. Quodnam femen subsequatur ab Auctore proditum non inveni. Tota planta suavissimum odorem Marrubii spirat, & ad tactum est glutinofa. Planta hæc (cui Author nomen non adscripsit) caule quadra-

to , piloso, partim ferpit , partim assurgit, bina folia sibi opposita habens , longo pediculo innitentia, urticæ æmula, dentata, sedobtusiora in extremo ambitu. Ad lingula paria pediculorum foliorum, alius pediculus longus exit, capitulum habens onustum flosculis oblongis galeatis, saturate purpureo-brunnis : saturatioribus quippe violis martiis , odoris tere ut Camaratinga. IETICA Brafilienfibus ; Congensibus Quiquoaquianputu Lusitanis Batata. Caule sarmentoso, lento , viridi, tenui, fuper terram serpit, semper nova filamenta ingerens terræ , ex

quibus novæ radices generantur. Vnius aut duorum digitorum intervallo distant pediculi in caule ab invicem, quorum quilibet duos, tres, quatuorve digitos longus, in exortu incurvatus , folium sustinens figura cordis, ut vulgo pingitur, vel etiam ad latera auriculas habens ut Ieticucu. Folia sunt dilute viridia fuperius& inferne quafi canescentia. Nec florem fert nec frudum , sed transplantatur scindendo in taleolas radicem & imponendo terræ, ita enim copiosissime augetur. Radices multas agit unus caulis, variæ figuræ ; quædam enim quatuor, quinque, fex digitos longæ, instar rapi crassæ, quædam rotundæ, aliæ alterius figuræ : colore sunt

HISTOR. PLANTARUM LIB. I.

funt exterius albo flavescente, interius albissimo : præbent de fe succum lacteum. Coquuntur aut fub cineribus assantur, funtque optimi saporis & præferendæ nostris rapis. Batata recens contufa & affusa paucula aqua atque macerata , feipfam fermentando , fit potus, quo Brasilienses utuntur. Quædam funt rubri coloris per totam substantiam, ac coctæ tingunt manus caeruleo : Cuticula eft obfcure rubra ; cultro concifa nigrefcit inftar atramenti scriptorii. IPECACOANHA Brasiliensibus, ex radice spithamæ longitudine & ampliori, flexuosa, nodofa feu geniculata, multis filamentis lateralibus prædita , quæque corticem habet subruffum instar Tormentillæ , interius autem alba eft , ac in medio habens medullam , à qua reliqua fubftantia viridis radicis detrahi potest, medullaque removeri ; progeneratur unus aut alter caulis femipedalis aut paulo longior, teres, lignosus, lentus, coloris cinerescentis ; partira terrae incumbens, aliasq ; radices agens, partim surrectus. In uniuscujusque hujus sũmitate sex, septem aut odo, ut plurimum, folia infident , modo Herbæ Paris, superius faturate viridia, inferius dilutiora , nervo uno fecundum logitudinem & multis venis transversis praedita inftar foliorum Lupini, ad tadum ut folia Afari,fed molliora. E medio foliorum in proprio pediculo enascuntur decem, duodecim aut quindecim flosculi in capitulum congesti, parvuli, albi, quinque foliolis constantes & totidem ftaminulis albis. Poft flores sequuntur totidem baccæ brunnæ seu faturate laccæ coloris , magnitudine cerasi fylveftris : bacca continet intus pulpam albam,succulentam cũ duobus granis feminis duris,flavescentibus, lenticularis figuræ. Radix effossa in umbra non Sole siccari debet, recens ut & siccata fuperamari faporis pungit linguam fua acrimonia, proinde calidam in fecundo gradu & siccam judico. Facultatem habet abstergendi, meatus expurgandi ac infardus exfolvendi. Amat planta humidas fylvas & in hortos translata nullum fumet incrementum, quia amat fylveftria. Vfus radicis, dragma una aut altera contunduntur, ac in poculo vini aqua mixti per nodem macerantur ; mane leniter ebulliantur ac percolentur, bibit aeger, per vomitum & secessum purgat, & non solum in dysenteria, fed etiam in affectibus ventriculi datur optimo fucceflu. Quo autem recentior eft radix eo fortior. In quibufdam plus fuperne quam inferne purgat. CAP.

Zinziber; Mucuna. Imominatæ. Ibati.

(quæ planta non 'videtur Brasiliæ naturalis fed ex India huc traducta) caule haud crasso assurgit in pedalem aut etiam fefquipedalem altitudinem; folia habet xiphii feu gladioli, minora tamen, qualis & caulis. Radix non eft similis Iridi neque crefcit tali modo-, fed ad quindecim, sedecim, plurespaucioresvedigitos continuæ crescunt, quæ deinde fraC INZIBER

GEORGI

MARCGRAVI

de fractura distinguuntur, alioquin constituentes radicem planam latam. Recens est exterius coloris inftar lythargyri auri : intus vero flavescit ; viridis faporis eft fortioris quam ficcata quæ ex India affertur, quæ ætate corrupta ; noftra hæc optima est. Quando cum caule & folio transplantatur, folia decidunt & poft trimeftre demum spacium nova generantur ; ideo fine caule sola radix plantanda , nam facile crescit. Habui interdum integram radicem parieti appensam, quæ ibi progerminavit ad duorum digitorum longitudinem. Februario & Martio terræ commisi & item egregie caulem & folia protulit. Magna quantitate hic saccharo conditur. ANNOTATIO. Vide Garziam ab Horto lib. 1. cap. XLI. Aromatum Histor. & quæ Car. Clusius & Vir doctissimus apud eundem de hac planta annotavit. Fr. Ximenes. Quod Mexicani vocant Chilti, Orientis Arabes, Tureae & Persæ dicunt Ginzibit, officinæ Ginziber : duæ autem illius reperiuntur species ; quarum una dicitur mas, altera fœmina, Mas habet folia magis aspera quam Gingiber & crassiora,verum ejufdem figüræ: radicem quoque majorem & crassiorem, faporis acris & aliquantum amari : ufurpatur adverfus affedus ventriculi & intestinorum è causa frigida; contufam & irrigatam oleo è Coco applicant parti dolenti, eft lingulare remedium : prodest itidem adverfus potiones venenatas, & cum oleo jam dido mixta imponitur vulneribus venenatis, eaque. fanat ; dicitur majoris esse efficaciæ quam fœmininum. Indigenæ Philippinarum conficiunt ex illo vinum quoddam medicatum. Fœmina eft vulgare Gingiber : herba eft duas tertias partes ulnæ longa, habens radices plenas nodis & tuberibus, atque decussatas, è quibus enascuntur caules similes cannis, cum foliis longis & angustis, similes Lilio , & in summitate eorum capitella, haud diffimilia Stæchadi. Nascitur pene in omnibus Americæ provinciis ubi feritur & propagatur tam per femen, quam per vivam radicem : nam quod fponte nascitur vile eft. Colitur autem in solo pingui & bene ftercorato atque culto, fub umbra arborum : in terris calidis mense Martio, dividuntur radices in partes pollicis magnitudine, quæ distantia quinque aut fex digitorum, in scrobes altas singulæ difponuntur & terra opertæ ftatim rigantur, & poftea bis singulis septimanis ; ubi autem prodierunt diligenter mundandæ sunt & solum farriendum, ne detrimentum capiant : radices quotannis colliguntur ubi folia aruerint, quod fere fit initio Ianuarii: demi-* tur autem exterior cortex & conjicitur in muriam, & hora aut sesquihorio maceratam exponunt Soli tantumdem temporis ; tum fub tedo fuper floreas collocatur donec omnis humiditas fuerit consumta, nifi forte opus fuerit iterum aut tertio exponere Soli. H ER B A (cui Audior nullum nomen adscripsit) in duorum aut trium pedum altitudinem assurgit, caule lignoso, tereti : radice lenta, alba, filamentosa. Caulis autem in ramos fe pandit, qui alternarim opposita habent folia alata, unum, duos aut paulo plus digitos longa*, nimirum quæ libet ala continet duodecim aut plura paria foliorum viridium, similium foliis Herbæ Vivæ. Ad quemlibet exortum alarum prodit flos brevi pediculo innixus, luteus,quinque foliis constans, quorum duo reliquis minora, fine odore. Foft florem sequitur siliqua compreffa, duos aut tres digitos longa, femen continens ut in Herba Viva. FI E R B A (cujus nomen Auctor noster non prodit) in novem aut decem digitorum altitudinem assurgit, inftar arbufculæ in multos ramos expanfa. Folia fert alternatim fibi invicem oppofita & Rorismarini foliis similia, sed inodora : flosculos superius in ramulis albos, parvulos, Polygonatæ æmulos & eodem modo dispositos, radix tenuis, albicans. M V C v N A Brafilienfibus : caule satmentoso, fatis craffo, lento , altas ascendit arbores & implicat se ramis: in quolibet pediculo duos, tres aut quatuor digitos longo, tria ubique folia

HISTOR. PLANTARUM LIB, I. 19 folia sibi invicem apponuntur, phaseolorum more, oblonga nimirum tres aut quatuor digit. nervo & venis obliquis prædita , superius saturate. viridia, inferius albicantia & fubtiliflima lanugine ad tactum sericum æquantia. In pediculo tres quatuorve digit. longo, qui fuperius in plures breviores dividitur, proveniunt flores quatuotdecim aut sedecim juxta fe , calicibus insistentes inftar Aliquarum pisi : figura floris est quafi duæ siliquæ pifi apertæ , una alteri inferta essent : nam quinque foliis conflat flos quilibet , quorum quatuor duos digit. fingula longa , quintum unum digit. fine odore, cbloris flavi ; in medio flamen fistulosum pallidum , fupedus multipliciter divifum in fila, quonam quodlibet apicem habet fuscum. Flores sequuntur siliquæ, fpithamam longæ aut etiam longiores, tres digitos circiter latæ, exterius rugosæ, utpote fetis pungentibus, ruffis, præditæ ; quæ non solum adhaerent & pungunt, fed etiam pustulas ardentes excitant, quæ vix octiduo fanantur & insignem excitant pruritum: filiquæ maturæ exterius nigrescunt & aperiunt fe atque dissiliunt : interior earum superficies est instar matris perlarum, alba, splendida & quasi polita : in qualibet continentur ut plurimum tres phaseoli orbiculares, comprefli, coloris luridi, cum semilunari macula nigra in uno latere, majores verticello. Floret plerumque mense Iunio & Iulio. Fructus cum filiquis convenit cum anagyride Car. Clusii Rar. Plantar. Histor. pag. 93. ANNOTATIO. Fallitur Auctor quod judicet cum fructu Anagyridis convenire, ut ex comparatione liquido apparet. Meminit autem hujus fructus Clufius Lib. 11. Exoticorum cap. XI. & scribit se lobos recentes accepisse è Pernambuco Macouna appellatione infignitos ; seque phaseolos terræ commififle quorum unus tantummodo germinaverit , & in binorum cubitorum altitudinem excreverit : sed, inquit, quum ferius germinasset, ad frugem pervenire non potuit & præmatura hyems corrupit antequam ullum Floris etiam rudimentum dare posset. Herba hæc [cui nomen Auctor non adscripsit) humi ferpit caule cavo, qui hinc inde folia obtinet in longis pediculis posita, cordis figura atque Smilacis æmula. Flos albus , magnus , inftar orbis mensarii minoris, uno tenui folio conflans, in quinque angulos expanso , substrata pallida stella quinquangulari. Sine odore est, nec lactescit hæc planta. Auctor [quam non nominat) longe serpit caule suo sarmentoso, cinereo, paulum HERBA pilofo ; qui duorum circiter digitorum intervallo foli um habet brevi pediculo insidens, quatuor plusminusve digitos longum, figuræ cylindraceæ, nervo fecundum longitudinem & venis aliquot obliquis conspicuum, pallide viridis coloris. Prope quodlibet autem folium exoritur brevior pediculus, sustinens tria foliola figura cordis, quibus infidet flos campanulæ figura, albus, & in medio fex flamina alba habens, apicibus umbrae coloris. Nigritæ Angolenfes hic vescuntur foliis & floribus. IBATI Brasiliensibus, planta caule farmentofo, exterius cinereo, interius viridi, spongioso, longe humi serpit, aut aliis plantis fe implicat. Folia femper fert bina in fuis pediculis 1 1 opposita, figura cordis quando vetustiora, oblonga cum juniora, mollia subhirsuta, exterius paulum C z

GEORGI MARCGRAVI quoque multos ramulos furredos solitarios, cum similibus foliis appaulum incana. in caule pofitis. Flofculos fert copiosos ad cujuslibet folii pediculum, vario numero, fine propriis 20

pediculis: quilibet autem constat quinque foliolis & stellam quinquangularem apte reprĂŚfentat : in medio habet obtufum stamen, haud elevatum, cum coronula quadam : totus est pallide luteus, interius umbratus, inodorus. Hinc provenit frudus oblongus, ovalis, in extremitate acuminatus, magnitudine ovi gallinacei aut anatini , ex viridi subflavus, quando maturus, habens corticem crassiorem aurantiis, exterius multis prominentiis instar aculeorum prĂŚditum : fundit de fc succum lacteum, glutinosum, ita ut glutinis loco fungi pofiit: maturior aperit se, ac interius femina oblonga, nigra, infigni ordine difpofita habet : quodlibet autem granum feminis habet floccum quafi Ă¨ pluma, coloris argentei splendidissimi. Hi flocci in extremitate fructus interius etiam junguntur, & superior pars cavitatis fructus monstrat semina, inferior floccos illos argenteas, jucundo spectaculo. Tota planta olet graviter, & copiosum lac habet albissimum. CAP.

HISTOR. PLANTARUM LIB. I. CAP.

XI.

Sesamum. Innominata. Cumba. Iaee. Cururu apc. , Congensibus Gangila , Lusitanis Girgilim : caret nomine apud Brasilienses, quia S non est huic provinciæ naturalis, sed ex Africa huc à Lufitanis translata. Ex radice tenera, ESAMVM

recta , multis filamentis prædita, exterius russa, interius alba, exfurgit caulis redus, quadratus, viridis ; cum foliis oblongis, haud latis, teneris, colore Atriplicis albæ, quæque quasi farina inferius sunt afperfa, atque hinc inde polita, plerumque tamen bina velut sibi opposita, vel etiam alternarim polita. Plores fert albos, cito decidentes , figura campanulæ : quos sequuntur siliquæ erecte stantes ad caulem (non in ramis) virides, quadrangulæ, continentes femen copiosum, parvum, album, figura cordis: maturae autem fiunt fuscæ, & fponte dissiliunt, ita ut femen excidat. ANNOTATIO. Fr.IoannesdeSantos Hiftor.ÆthiopiæOrientalis lib. 1. cap. 4. In omnibus, inquit, his provinciis plurimum Gergilim reperitur, candidissimum & optimum, ex quo fit oleum, quod vulgo usurpatur & comeditur ut in Portugallia olivaceum. Contunduntur semina in vafe ligneo fado ad modum mortarii, grandi. Cafres (ita vocantur Nigritæ illius tradus) vocant chuni, & Portugalli Pilaon. Poftquam bene contufum fuerit, & coactum in massam, exprimitur rite iisdem lignis quibus contufum fuit ; effluit que oleum valde clarum : & amurca, quæ reliqua fit, comeditur à Nigritis, cum milio cocto loco butyri. Vide & Prosperum Alpinum de Plantis Ægypti. cap. 3 2. HERBA (quam Auctor non nominat, fed cujus hanc dat iconem) caule tereti, inferius nodofo feu tuberoso , pilosoque, assurgit in pedalem altitudinem, & in aliquot fe pandit ramulos : folia ejus sunt alternarim pofita, oblonga, & crasso modo ferrata, pallide viridia & parum pilosa. In summitate caulis & extremitate ramulorum enascitur flos flavus, ducati amplitudine , conflans quinque foliis atque in medio habens flammula lutea. Radix parvula & tota planta fine odore. CVRVBA Brasiliensibus, Cucurbitæ eft species : primo protrudit duo folia cucumeris modo, fibi opposita, digitum longa, figura linguæ, è quorum medio postea prodit caulis sarmentosus, humi repens aut scan dens cucurbitarum modo, ac capreolis fuis fuis pediculis longis fe annedens. Folia hinc inde cucumerum modo appofita habet, fingula albicantia, superius viinsistentia, in lacinias divifa, inferius hirfuta, uti & caulis & pediculus, longissime serpit & interstiridia & glabra : successu temporis caulis glaber, striatus ac viridis tio semipedis, ubique pediculum protrudit tres aut quatuor digitos longum, paulum incurvacircinatum, septem aut odantum cui folium infidet ad tadum glabrum, viride, splendens, latum aut paulo latius. Prope pegulum exterius, fex aut feptem digitos longum & totidem arde fe implicans vicinis arboribus diculum cujuslibet folii clavicula prodit longa, contorta, aut pedamentis appositis. Inter folia hinc inde in propriis pediculis nascuntur flores : rudiex mentum autem floris eft corpufculum conicum ex viridi subflavum, in quinque foliola viridi flavescentia deorsimque incurvata definens ; ex hoc corpusculo prodit flos magnus, virescenticrassis foliis, exterius glabris, interius hirfutis, dilute flavus & exterius lineis feu striis constans, bus fecundum longitudinem distinctus ; plusquam sesquidigitum altus, unico folio medio corpus in figuræ, fuperius secto, ellipticæ lacinias quinciue verum ultra medietatem in C 3

GEIRFI

MARCGRAVI

rotundum flavi coloris, magnitudine avellanæ, quod speciem præbet intestinorum vituli, constatque tribus partibus separabilibus. Frudus longus est circiter quindecim digitos, undecim crassus, cortice glabro ut Pepo ex rubro purpureus. Caro seu pulpa ad flavedinem accedit , odoris dulci-acidi, instar pyrorum agrestium, saporis ingrati, ideo non comeditur, femen continet copiosum, figura & magnitudine cucurbitae seminis, fed quod exteritis in fuperficie sua fusco efl pundulatum in obscure-flavo.

IAEE Brasiliensibus, Lusitanis Balancia, Belgis VVatermeloen, Melo aquaticus : caulem habet sarmentosum , hirsutum, humi serpentem, & multis capreolis fe affigentem ; folia profunde laciniata & incisa, longa , striata ; Anguriæ Matthioli fere fimilia ; quodlibet infidet pediculo fefquidigitum fere longo & caule humo affixa ereda flant folia. Flos parvus, flavus, quinque foliis conflans, umbelico flavo : frudus rotundus feu globofus vel etiam ellypticus cortice viridi, magnitudine capitis humani, aut paulo major vel minor; carnem habet albam & in medio rubram (nimirum ubi femina jacent) seu sanguineam succulentissimam, boni saporis : tantam autem copiam aquæ dulcis, frigidæ , ut inter.edendum tanquam è poculo hauriri possit. vSemina continet multa cucurbitarum magnitudine & figura, in quibufdam coracini, in aliis rufii coloris , quæ inter frigida majora usurpantur. Menfibus Decembri & Ianuario maxima habentur copia, quamvis toto anno reperiantur. Amat etiam sterile & arenosum solum, fed fi arena fimo mixto teratur, felicissime provenit & frudus fert ingentis molis. Reperitur & hic Melo nostratibus similis, fed plerumque major : carne viridi, femine albo ; salubriores hi existimantur quam apud nos, & plerumque à Lusitanis, initio prandii vel cænæ commeduntur. Est & alter carne viridi, priori per omnia similis, excepto quod caro plane viridis & faporis præstantioris. CVRVRV APE Brafilienfibus. Planta caule farmentofo ac lento , qui fefe arboribus ac fruticibus implicat, habens multos ramulos & in quolibet quinque folia, bina & bina sibi oppofita & quintum in extremitate : fuperius viride splendentia, fex incifuras habentia ut ferræ majoris dentes, estque inter hæc folia ramulus, utrimque alatus, sive ambitur cordiali folio , ut in Inga arbore. In extremitatibus ramulorum proveniunt longæ spicæ, onustæ flosculis ex albo & viridi lutescentibus ; post quos fequuntur capsulæ, triangulatæ in summitate, prope exortum cylindraceæ, & ubi maturiores ovalis figuræ, exterius rubicundæ : quæ fponte in tres partes dehiscunt ; cortex autem exterior rubicundus par crassitie cortici mali, interius eximie efl ruber , continetque quilibet fructus duas fabas Hispanicis albis magnitudine pares, eflque quælibet involuta materiae molli, albæ, nuci confiflentia simili, ad tactum frigidæ : ex illo albo involucro faba fecundum longitudinem eminet, nigerrima macula splendens, feu potius semicirculo tali secundum longitudinem notata, reliqua pars fabae fusci coloris. Continet denique faba interius carnem fabaceam flavam. Aquis injeda necat pisces. Vide Iconem in praecedentibus apud. D. Pifonem, qui & plura obfervavit de qualitatibus hujus plantæ. CAP;

HISTOR. PLANTARUM LIB. I.

CAP. XII.

Avenqua. Aguape. Acetosa. Iamacaru. Iaroba. Belingela. Camara Iapo. sive Avenca Lufitanis (quod nomen apud Brasilienses obtineat ab Auctore mstro non proditur) Aviantum Latinis, specics est Adianthi, & quidem duplex major & minor, hicreperitur. I. Avenca major, in duorum pedum altitudinem asfurgit ex radice intus flava, extus nigricante, sub terra serpente & multa habente filamenta. Caulis hujus tenuis , striatus , ex brunno nigricantis & fplendetis coloris , & lanugine quadam hepatici coloris vestitus. Superius ramulos aliquot habet inordinate positos, qui, ut & caulis, lolia habent alternatim posita, quædam tres , quædam duos, quædam unum digitum 1Ôga, dilute viridia, in ambitu dentata, atque singularis figuræ. Nec florem fert nec semen. II. Avenca minor. In eandem altitudinem assurgunt caules, ejusdem cum priore figuræ & coloris, sed non vestiti lanugine , verum pulvere albo veluti farina quadam aspersi. Polia alata alternatim polita habet, variae longitudinis à femidigito fcilicet ad tres digitos ; in extremitate enim caulium breviflima funt. In quolibet folio alæ hæ alternatim positæ,interiores longiores , exteriores breviores, fuperne faturate vifarina pulvere nigerrimo mixta asperso. Inferiores cauliculi progermiridis coloris, inferius nantes parum convoluti, & pulvere farinaceo plane albi sunt. Nec florem fert nec femen hæc quoque. AGVAPE Brasiliensibus, Goluaon Lufitanis : Nymphea flore albo : folia nostrati habet similia, inferius multis venis implexis prædita : florem etiam talem, fed qui conflat duodecim foliis oblongis., acutis, angustis, albis, & quatuor foliis viridibus subtus, fuavis odoris. Nafcitur passim in paludosis fluviis. ACETOsA Brasiliensis flore dilute purpureo. Caulis teres, viridis, succulentus : folia oblonga, laevia, solida & fucculenta instar portulacæ. In summitate hujus caulis emergit alius caulis triangularis spithamæ fere longitudine, in cujus extremitate, quæ ramulos triangulares habet, nascunturmulti flores dilute purpurei, quinque foliis conflantes, ejufdem coloris ut succus ceraforum rubrorum. Gratam aciditatem habet, & in acetariis utiliter usurpatur. IAMACARV Brasiliensibus, Lufitanis Cardon. Fruticibus aut arboribus adnascitur spinosa hæc planta tenues radices habens quibus se illis inferit. Folia ejus crafla, triangularia, vario modo fibi invicem appofita ut in Ficu Indica : quodlibet folii latus digitum est latum substantiæ folidæ inftar Aloës sive Tunæ. Folia viridia, fucculenta fucco viscido, haud manifesto tamen sapore præter herbaceum. In extremitatibus angularibus foliorum, sesquidighi fere intervallo, spinulæ acutæ juxta se positæ funt quatuor cinereæ. Ad easdem etiam extremi-

VENQVA

tates provenit fructus, cujus rudimento facto octo digitorum longitudine provenir in ejus summi-

GEORGI MARCGRAVI summitate flos exterius conflans quadraginta circiter foliis, viridibus, angustis, tres aut quatuor digitos longis, interius autem circiter viginti albissimi , latioribus quam viridia illa , in medio copiosissima (lamina flava, luteis apicibus, spongiformibus ; & in medio horum columna flava rotunda, fuperius in multas partes scissa & diducta. Flos dulcis & naufeabundi odoris.Fcrt fructum ovalem magnitudine Strobili & talis figuræ, eminentiis triangularibus conflantem. Totus frudus corticem obtinet cortici aurantii mali æqualem, interne & externe colore Laccæ Florentiæ humectatæ , elegantiflimo (triangulatæ autem eminentiæ feu acumina suntex viridi flava) feu laccæ & cinnabrii mixtorum : intus continet carnem ex albo cineream, faeculentam , fapidam, refertam feminibus nigris splendidissimis, magnitudine & colore feminibus Aquilegiæ fimilibus ; quæ una cum carne comeduntur. . Vide & alias fpecies in descriptione Arborum quibus innascuntur. BELINGELA Lusitanis ; Melongela Latinis ; Tongu Angolensibus ; Macumba Congensibus. Ex radice dupla vel tripla, aliquot prodeunt caules, rotundi, varie flexi, lignosi, partim ferpentes, partim erecti, minimum digitum crassi vel circiter , ex viridi hinc inde purpurascentes : quibus hinc inde folia adnascuntur, pedem longa, majora aut minora, septemaut octo digit. lata, laciniata, obfcure virentia, nervo & venis purpurascentibus, brassicæ nostræ æmula, cujus etiam odorem habent. Flos ladeus est dilute purpureis venis intertextus, unico folio constans, quod instar stellæ quinquangularis expanditur folidi hollandici amplitudine ; in medio autem decem flamina lutea cylindracea unum album circumdant : florem (equitur fructus, uti flos inter quinque folia positus, magnitudine silvestris pomi aut etiam pomi colochintidis, vel etiam major, rotundus , lævis , splendens, exterius albicans, multis striis viridibus, vel etiam exterius viridis & purpurei partim coloris, quando maturus flavi : interius carnem habet albam , multa semina instar Sesami continentem. Nascuntur autem duo vel tres juxta (e invicem, in proprio quilibet pediculo. Coctus frudus comeditur cum oleo & pipere, habetque faporem citrii. Confer cum Dodonei Melongelavel malis infanis. ANNOTATIO. Plantahæcnequaquam convenit cum Melongela vel malis infanis Dodonei,neque foliis, neque floribus, ne quidem fructibus, ut facile animadvertet qui ipsum Dodoneum confuluerit lib. xv. cap. XXXI. ita ut Audor noster in eo fuerit deceptus. Meminit & MelongelarMathiolus in Diofcorid. lib.4. cap. 71. in quo agitur de Mandragora : & (ane (i bene advertas majorem cognationem habet hæc planta, fi frudum spectes, cum Mandragora, quam cum malis illis insanis. 24

IAROBA

HISTOR. PLANTARUM LIB I.

IAROBA Brasiliensibus dicta Casaca amargosa Lufitanis. Altissimas arbores hæc planta

afcendit, caule lento, tereti, qui hinc inde in longis pediculis tria folia appofita habetPhaseoli modo,sunt autem plane fimilia foliis Mucuna. Fructus autem similis fructui Cuete, sed ut plurimum minor, eadem pulpa, iisdem feminibus, ejusdem quoque usus. CAMARA IAPO Brafilienfibus ; Mentha corimbifera Cordi , Balfamina officinarum. Herba D.Mariæ, Mentha græca Mathioli.Lusitanis Mentastro. In pedalem aut bipedalem altitudinem assurgit, caule tereti rufefcente, lenibus pilis hirfuto. Folia autem hirsuta, inferius quasi incana , acuminata, lata, in ambitu ferrata, figura foliorum urticæ minoris. Consistunt folia ad exortus ramorum in fuis pediculis bina oppofita cum parvulis aliquot jundis. In extremitate autem ramulorum & præcipue in superioribus ramulis caulis, multi prodeunt pediculi, qui umbellatim flores ferunt, Tanaceti modo, constantes multis staminulis meris, lactescentis & dilute caerulei mixti coloris. Semen profert nigrum, oblongum, exile, quod maturum pappis evolat. Floret toto anno : odor plantæ ut Menthastri fed fortior ; sapor amaricans. Calida est & ficca. Radix tenella multis radiculis conflans. ANNOTATIO. Mathiolus in Dioscorid. lib. 3. cap. 35. Cæterum, inquit, eft & herba passim in hortis crescens, folio Salviae longiore, latioreque, Betonicæ æmulo, undiquaque serrato, in viridi albicante & caulibus bicubitalibus & aliquando majoribus : in quorum cacumine flores exeunt corymtacei, colore melino, Tanaceti modo. Planta in univerfum amara est, subadstringens & graviter odorata. Goritienfibus haec vulgo vocatur MENTHA græca : in Hetruria vero Salvia Romana, quod potius foliis Salviam referat, quam Mentham, quin & herbam Divae Mariae nominant, &c. Porro non videtur eadem planta quam Audor describit cum illa Mathioli, nam folia Brasiliensis funt acuminata, cum illius fint obtufiora ; congeneres tamen opinor, & ejusdem qualitatis , ususque in medicina. CAP. XIII.

Hydropi per. Caapeba. Caaetimay. Embuayembo. Tajoja. Serpentaria major. Erva do Capitaon. Caapomonga. nodousm viridem,

, & Lufitanis Erva pulgera. Caulem habet teretem, ramulorum proveniunt H ad nodos rufescentem : folia fimilia foliis salignis, in summitate triangulare, splendens, obscuflofculis Fert YDROPIPER

albis. femen spicæ florum tenues & longæ, plenæ longorum, fuscorum,quibus fub eft instar capillorum Radix feu fuscum, parvum. brunnum re copiosas habent fibras caad nodos aqua se fuftentat : nam caules oblique sub aqua natantes, pillatas. Herba urit linguam inftar piperis. Lufitani utuntur ad purganda vulnera ulcerosa loco Cauftici. Confer Dodoneumlib. xx. cap. 3 2. CAAPEBA Brasiliensibus, Lufitanis Erva de Nossa Sennora, aut, Cipo de Cobras : Scanfilis planta, caulibus teneris, rotundis, viridibus, admodum lentis. Folium quodlibet feorfim positum in caule, in fuo pediculo rufescenti, duos digitos longo & in exortu paululum incurvato, orbiculare vel cordis latioris, uti pingitur, figura, confiftentia folio perfoliatæ simile, superius dilute virens, inferius albescens : (in quibufdam plantis folia pene omnia funt rotunda) pediculus autem folii cujufque non inferitur in fimbriam feu extremitatem folii , fed plus dimidio digito ab ora verfus medium folii, ut fit in Nasturtio Peruviano. Ad pecuculos D

GEORGI

MARCGRAVI

dicalos foliorum etiam pediculus provenit sesquidigitum longus, flosculitm Minens pallide navescentem, octo sollis constantem hoc modo •, quatuor fuperius adposita sunt parva, obrotunda, his fubftat amplum obrotundum , adhuc magis inferius tria parva alternatim polita. In summitate pediculi inter quatuor fuperiora foliola, granum provenit magnitudine parvi pisi, figuræ ovalis, interius viride , hinc rubrum. Radix longa quasi contorta. Planta hæc nullum habet odorem præter herbaceum. Folia lingulare funt remedium contra morsus venenatorum animalium, ut ferpentu, &c. tam in hominibus quam in beftiis , si morsui paulum contufa imponantur: curantur enim morfus sine ullo alio impolito medicamento. Radix contra calculum excellentissima & est illa quam Lusitanus dabat D. vander Dussen, optimo successu. CAAETIMAY Brasiliensibus, eft Herba quæ in trium pedum altitudinem excrescit, caule viridi, intus medullofo , quem ab ipso exortu numerosa ambiunt folia , quatuor digitos longa , angusta, per ambitum incisa, lævi hirfutie prædita (ut & caulis) & molli lanugine paulum incana. Caulis superius in quatuor, quinque, fex aut septem ramos le spargit, & foliola parva obtinet, foliis hyssopi figura similia : in ramulis autem multos fert flosculos, florum Senecionis similes , pallide flavescentes , qui in pappos desinunt, vento dissipabiles. Folia hujus plantæ acrem & calidum faporem habent, ac coda, contufa, atque illita fanant scabiem in quacunque corporis parte. EMBVAYEMBO dida Brasiliensibus, Lusitanis corrupto nomine Occoembo : Herba radicem habet digitum crassam, interius medullam lentissimam continentem , varie contortam exterius fuscam , interius albicantem. E qua producit Caulem lignosum ; teretem, viridem, fefqui aut etiam duos digitos longum, foliis hinc inde onustum, quæ insident pediculis digitum longis, tenuia, tenera, duos aut tres digitos longa, læta viriditate splendentia,nervo & venis prædita, quibus inferiore latere adhæret pulvis fuscus, quemadmodum in Lingua cervina. Floris aut feminis non meminit Auctor. Sapor radicis eft acris. TAIOIA

HISTOR. PLANTARUM LIB. I. 27 TAIOIA Brasiliensibus dicta. Herba scandens & longissime serpens atque aliis herbis & fruticibus fe implicans. Caulem habet ftriatum, lentum, viridem, & ad eum certis quibusdam intervallis folia solitarie posita : quodlibet pediculo suo alato prodiens, tres, quatuor aut quinque digitos longum, in tres lacinias dissectum, tenerum, ad tactum tamen nonnihil hifpidum , & viride : quælibet autem lacinia fuum nervum & venam habet. In ambitu denique foliorum denticuli minimi prominent inftar cuspidum acicularum. Florem aut femen non descripsit Auctor. SERPENTARIA MAIOR feu dracunculus major polyphyllos, Lusitanis Erva de Sta Maria. Caulibus assurgit ad duorum pedum altitudinem, rotundis, digitum crassis, ex viridi , flavo & albo variegatis instar Serpentis ; quilibet folium gerit, circumferentia folii Peoniæ, in quatuor aut quinque lacinias diffedum, continetque quælibet lacinia nervum crasfum & varie in ambitum exfedum eft,plufquam Hieracii aut Chondrillæ folia: funt autem glabra & viridia. Inter caules foliorum etiam exfurgit caulis ut reliqui, è cujus fummitate prodit vagina, pedem aut amplius longa, plus quinque digitos crafla , in extremo acuminata, quæ fe aperiens pediculum fatis crassum monstrat, ad quem spicæ in modum, ut in milio Indico , composita funt grana, milii magnitudine, striata , rotunda, succulenta, quinque aut fex particulis composita, primo viridia, hinc flava & pundulis rubris fubtilibus variegata, ubi maturuerunt, rubra. In his granis continetur femen figuræ ovalis, nuclei interioris cerasi magnitudine. Radix hujus plantæ rotunda est, pomum majus æquans aut etiam superans, cuticula ex albo subrusescente prædita ; fuperius ubi caules erumpunt, multa habens filamenta. Acris saporis est inftar Ari. Commisi aliquot harum radicum terræ menfe Augufto anni cb bc XXXIX. &progerminarunt demum anno cb b c XL. februario mense. Ita hic ægre aliquid provenit plantatum seu fatum mensium æstivorum initio, ob siccitatem & æstum. Addo etiam in maritimis locis ubi solum arenosum. In hortis autem mediterraneorum locorum longius à mari dissitorum , qui rigari aqua dulci possunt, circum circa dudis rivulis, uti fieri solet æque æstivis atque hybernis mensibus, fata & plantata probe sumunt incrementum. ERVA DO CAPITAON Lufitanis : Radix reda, teres, geniculata, alba fub terra ferpit, & ad genicula,unius aut duorum digitorum intervallo diftantia,multa agit filamenta tenuia,&

protrudit, exilem , teretem, ibidem caulem duos aut tres etiam odo aut decem digitos altum fistulosum , ex albo purpureum inferius medio, in filum lentum habentem : quilibet autem caulis fert fuperius unicum folium rotundum læte viride,ut Nympheæ, sed non ita solidum, in ambitu crenatum, more folii Vmbelici Veneris : caulis in centro folii aut circiter inseritur, & ex centro infertionis tenues venæ ad circumferentiam disperguntur. Radix contrita odorem & faporem habet radicis Petro Selini. Lusitani utuntur ad maculas corporis delendas, Os Figados vocant. D 2

CAA-

GEoRGI MARCGRAVI CA APOMONGA Brasiliensibus dida, Lusitanis Erva do vina. Radicem habet femipedem pene longam, lentam, tenuem, redam, aliis radiculis interdum præditam, exterius croceam, 28

(cum primum eruitur, sed postea dilute umbræ coloris evadit) interius candidissimam, subdulcis faporis : è qua prodeunt caules tres vel quatuor, odo aut novem digitos longi, rotundi, nodosi, virides, ex parte ruffi ; partim humi serpentes, partim surrecti. Ad nodos autem prodeunt ramuli, in quibus itidem ad genicula duo, tria vel quatuor folia libi apponuntur, aut opponuntur, digitum longa, mollia, fuperius faturate viridia, inferius incana : quodlibet insidet suo pediculo semidigitum longo, nervis conspicuis præditum. In fummitate caulium rami sunt continentes flosculos parvos umbellatim positos, dilute rubro purpureos. propter exilitatem eorum conformatio confpici non potest, sed adhibito Megafcopio, apparet hos flosculos elle initat florum canapanulæ superius dentatos, habentque in medio duo staminula rubro purpurea, figuræ ut campanula habere solet, paulum extra flofculum prominentia duobus apicibus. Erumpunt è conico cylindraceo corpufculo viridi, quod antequam fe aperiat hispidum est & pingue, ita ut facile adhærescat vestimentis, unde Lusitani vocant Carapicos. Flosculi delineati ut per Megafcopium videntur. CAP.

HISTOR. PLANTARUM LIB. I. CAP.

XIV.

Cara , Inhame, Camaranbaya. Innomimta. Quingombo. C

ARA Brasiliensibus, Inhame de S. Thome, Congensibus Quiquoaquicongo ; planta est caule quadrato, ad angulos pennato, viridi, hinc inde rufescenti, paululumque contorto ; lon-

gissime serpit fuper terram aut etiam sepes ascendit, tamque late fe propagat ut integri hortuli duodecim decempedas in unoquoque latere habentis aream unica planta facile occupet. Caulis enim & ramuli ejus hic illic terram contingentes protrudunt fibras atque alias agunt radices ; quinimo fi terram attingere non possint, nihilo minus has radices producunt, sed quæ propter defectum nutrimenti ad justam magnitudinem nequeunt pervenire, ita luxuriat natura in hujus plantae propagatione. In caule, septem, odo, aut novem digitorum interstitio, duo pediculi enafcuntur appositi, quinque aut sex digitos longi, itidem quadrati & pennati, quibus infident folia , Sagittalis noftratis aut vomericis posteriori parte circinati figura, novem aut decem digitos longa, circiter sex lata, ubi latissima : læta viriditate splendentia, fatis solida, feptem aut novem nervis ex pediculi insertione prodeuntibus & per longitudinem excurrentibus, inferius prominentibus, superius profunde jacentibus : in extremitate funt acuminata, acumine molli digitum longo ut in vomere prominente. Copiosum liquorem aqueum fundit caulis incisus instar lachrymarum vitis. Radix crassa est plus uno pede, odo, novem & duodecim digitos longa & plus quoque, cuticula ex cinereo fusca vestita, sub qua flavescit, intus carnem albam, succulentam & quasi ladefcentem habens. Nata mihi radix inHorto ann. 1640.quæ magnitudinem habebatAquariæ Allemannorum. Bottinam vocant Lufitani. Coda cum butyro, vel oleo & pipere condita bene fapit ; ficca tamen est & farinam refert, unde & pro pane à Guineensibus ufurpatur. Habui tales radices ad parietem pendentes & progerminantes in musæo meo,quas XXI. Novembris anni 1640. terræ commifi & feliciter augmentum coeperunt. Ecce illa planta quæ progerminare è radice cæperat menfe Ianuario anni 1640. terræ à me commissa, quæque tam late fe propagarat mense Iunio didi anni, in extremitate caulis fenioris, multas quafi spicas producebat, in quibus multa triangulata & turbinata corpuscula adhærcbant superius, rudimenta habentes parvi floris lutei ; interius autem instar burfæ pastoris cava compressum semen indicabant : D 3

sod

30 GEORGI MARCGRAVI fed quamvis ultra duos menfes ita flarent numquam tamen flos se aperuit, nec in capsulis aliud factum, fed perierunt denique omnia propter æstatis calorem. CAMARANBAYA

Brasiliensibus . Lysimachiæ species fruticescens. In quatuor pedum altitudinem affingit , & dividitur in multos ramos, ruffos, pilosos. Folia solitarie posita in brevibus pediculis, oblonga, hirsuta ; ad quorum quodlibet flosculus provenit, calice fere duos digitos longo, cui infident quatuor foliola viridia, & cuiq ; ex his supersidet foliolũ flavum, constatque quilibet flos quatuor foliolis flavis. Ex calice floris fit siliqua, ut in Filio ante patrẽ Lobelii, quæ femen cõtinet minutulu, rotundum, splendens, coloris ex pallido subflavescẽtis. Fert florem & femen ab Aug. in Novemb. Reperitur hîc & alia ejus species priori fere similis ; quæ in fefquipedem adolefcit, caule angulofo , striato, nodofo , viridi: ad quem folia pofita vel solitarie, vel majus cum uno aut altero minore: majora tres circiter digitos longa , angusta, falicis modo, mollia, dilute viridia: ad exortum foliorum calix est digitum longus, cui quatuor foliola viridia, quibus quatuor flava superstant, obrotunda, facile decidua: in calice post florum casum nafcitur femen. PLANTA, (quam non nominat Auctor, fed hanc ejus dat Iconem ) Caule haud lento serpit, & aliis plantis fe implicat: folia fert in pediculis , duos , tres aut quatuor digitos longis, cordis, ut pingitur, figura, mollia, dilute viridia : In pediculis autem duos aut tres digitos longis , & superius in quatuor aut quinque divifis nascuntur totidem flores, Smilacis florum æmuli, albi & ad medietem extremam, diluta purpura mixti, in medio floris exstat flamen album purpurascens : in ambitu vero interiori flos egregiam ftellam quinquangularem

HISTOR. PLANTARUM LIB.

gularem repræsentat, quafi in ilium impressa effet, albi coloris uti flos. Post flores enascitur triquetram corpus, fuscum, subrotundum, intres capfulas divisum, in quarum qualibet granum feminis eft fufcum, magnitudine & figura medii pisi inæqualiter dissecti. Flos inodoras ut & planta, fine sapore manifesto. QVINGOMBO Lufitanis, Congenfibus & Angoiensibus Quillobo : in duorum aut trium pedum altitudinem assurgit, caule crasso, rotundo, hinc inde no* dofo & ruffo : pediculos protrudit variis locis alternarim positos, fex aut septem digitos longos, partim ruffos, partim virides ; quorum quilibet sustinet folium laciniatum, in quinque lacinias sectum, ac toto ambitu ferratum, magnitudine fere simile folio ficus, superius obscure, inferius dilute vireas, ac ibidem nervum rufium & venas virides habens. In fuperiore caule, in pediculis brevibus , craffis , tres aut quatuor magni nafcuntur flores, quinque foliis rofaceis majoribus confiantes,sulsurei coloris,unguibus brunno-purpureis, qui intus & extus apparent: in medio stamen crassum sulfureum, apicibus flavis, & summitas flaminis purpurea. Frudus ejus pericarpium est, tres digitos longum, pyramidale, novangulare, initio glutinofa carne, 'cortice craflb instar alba & conflans parum viride, per maturitatem fufcum : mali aurantii ; intus in octo loculamenta longa divifum ; in quovis duplex ordo feminum rotundorum, magnitudine feminis cannabis continetur, & quodlibet granum suo petiolo eft appenfum. Pericarpium hoc viride odoris eft leguminofi & faporis subdulcis : coquitur totum in aqua & coctum comeditur cum oleo, aceto & pipere : quo immaturius eo melius ad coquendum. Radix alba est, haud magnæ molis, multas radiculas & filamenta habens, lenta, & nullius manifesti faporis. CAP.

XV.

Innominata. Caa ataya. Erva Cidreira. Innominata duæ. Tupaipi. Innominata. (cujus Ancior quidem dat Iconem, sed non annotat quo nomine à Brasiliensibus appelL Pletur,) in femipedalem aut pedalem altitudinem assurgit, caule tereti, ex viridi albicante, lanuginoso, quafi ei gossyA NTA

pium adhaereret. Habet autem hinc inde à terra multos ramulos longos & folia solitarie posita, inæqualis magnitudinis , quædam tres, duos,etiam tantum unum digitum longa, in ambitu crifpata, figura fere folii Senecionis. In extremitate caulis & ramulorum nascuntur flores fpicatim congesti, parvuli, splendentes, ex argenteo subflavi, figura pene ut flores Abfinthii. Poft flores stellulæ splendentes argenteæ remanent. Radix exilibus constat filamentis. Tota planta semper videtur quafi gossypio obduda. Odorem habet singularem fere ut Dyctamnum Creticum. Folia recentia contufa impofita culicum & muscarum morsus seu idus fanant. radicula CAA ATAYA Brasiliensibus. Erva de purga de Iuan Paez Lusitanis. Ex tenui alba in pedalem assurgit altitudinem, caule quadrangulari, paillide viridi, geniculato, tenui, qui

GEORGI

MARCGRAVI

qui partim terræ incumbens, ad genicula iterum radices in terram agit parvulas, partim erectus ftat. Ad quodlibet geniculum, duo foliola sibi opponuntur, nummulariæ figura St magnitudine feu rectius Veronicæ aut Chamædruos, in ambitu serrata, & pallide viridia. Ad quodlibet par foliolorum flosculus minimus provenit, quasi galeatus, albus. Post hunc nafcitur filiquula grani avenæ magnitudine & figura, quae fponte fe aperiens,semen effundit minimum,rotundum, obscure flavum, minus femine papaveris minimi. Nullius odoris est planta sed fapo- . ris amari. Hæc planta contufa, coda in aqua ac pota, purgat egregie per fuperiora St inferiora. ERVA CIDREIRA Lusitanis : in quatutor aut quinque pedum altitudinem assurgit, caule striato, geniculato. Ad quolibet geniculum duo rami fibi oppofiti nascuntur & itidem duo folia opposita, tam in caule quam in ramulis. Folium quodlibet duos aut tres digitos longum, acuminatum & in ambitu serratum, brevi infidens pediculo. In fummitate caulis & ramorum fpica provenit duos aut tres digitos longa, habens flosculos minimos, dilute cæruleos, multo albo mixtos. Totaplanta maximi odoris, nec ante annum quamvis siccæ odor minuitur, gratior quam Melissæ cum cytro mixtæ. HERBA (quam Auctor quidem non nominat, fed hanc dat Iconem ) in duorum pedum assurgit altitudinem, ex radice tenui gryfea : caulis est teres, lanuginofus, in quo ab infima parte duo semper fibi appofita habet folia , digitum longa, in ambitu dentata & in utraque fuperficie pilosa, nervo & venis obliquis intertexta, foliis Hederæ feu Teucrii aliquantum fimilia. Ad bina quælibet folia aliquot parva appofita funt foliola. Caulis in fummitate in caudam murinam longam extenditur, ac in eo alternatim (ut in Myuro) flores dupli stuferi magnitudine, circinati, in quatuor quafi folia fecti, infigniter rubri figura florum Lychnidis, in medio unum staminulum albescens exstat parvum. Tota planta caret odore. TVPAIPI Brasiliensibus, Lufitanis Cebola albaraa ; efl: squilla : Bulbum habet album, rotundum, pomi nostratis magnitudine, cuticula tectum umbræ coloris, qui inferius multas agit radiculas, quafdam ad novem & decem digitos longas : producit porro, duo, tria aut quatuor folia, pedalis aut sesquipedalis longitudinis, quatuor digitos lata, ubi latissima, crassa, fucculenta, dilute viridia, fplendentia ; lineis fecundum longitudinem & latitudinem viridioribus quafi texta. HERBA hæc {quam Auctor non nominat, fed cujus hanc nobis dat Iconem) ex arida radice pullulafcit, atque in bipedalem assurgit altitudinem ; caulibus ab ipfa terra adposita funt folia, quæ figuram & consistentiam habent foliorum Auriculæ muris, lanugine quadam per totum incana. Verfus fummitatem caulis rariora & minora funt folia, atque in ejus extremitate efl: fpica mollis five pilosa, coloris è gryseo argentei, ferens flofculos quatuor, quinque, fex aut etiam plures,stuferi Hollandici magnitudine, conflantes quinque foliis cæruleis. Quilibet autem flos intra fe lacteam ftellam quinquangularem repræsentat, ac in fui medio staminula aliquot habet alba. Planta tota penitus caret odore. ABVTILON Avicennæ, vulgo hîc Malva appellatur atque etiam illius loco ufurpatur. Vide MANDodoncum.

33 HISTOR. PLANTARUM LIB. I. MANDATIA Brasiliensibus est Lablab Aspini, de quo vide Car. Clus. Rar. Hiftor. pag. ccxxv 11. Planta hæc ex Africa in Brafiliam translata ; Phaseoli ejus codi comeduntur.

CAP. Nanasive an anas. Tareriaya.

X VI.

Arapabaca.

Vrucatu.

ANA Brasiliensibus, Ananas Lusitanis, Iajama Oviedi Carol. Clus. RAr. Histor. lib. II, N cap. X. Strobylus aut Nux pinea Monard. cap. II.. Ex radice proveniunt quindecim plura solia AI

LXI

aut loë foliis aemula, duos atque etiam tres digitos longa, unum aut sesquidigit. lata, ubi latissima,verfus extremitates angustiora & acuminata, crassa, faturate viridia, in ambitu denticulis prædita, inftar dentium Lucii: in medio horum capitulum provenit inftar Cinaræ frudus, ejusmodi foliolis acutis compositum, insignis Cinnabrii coloris, quod successu temporis augetur, figura inftar Strobyli, & dum augetur inter foliola ejus prodeunt flosculi caerulei, tribus foliolis singuli constantes. Folia plantæ magna interius ad partem qua frudus insidet etiam insigni colore rubro sunt tinda. Fructus quando maturuit magnitudinem obtinet majoris melonis vulgaris, figurae ovalis, exterius eminentiis conftans, quali umbelicis humanis, quæ in totum flavescentis coloris, per oras autem incarnati, quaelibet autem in medio foliolum habet triangulatum, serratum, gryseum. F rudus odoris est suavissimi, saporis, fere inftar fragorum, gratissimi, apprime succulentus. Cortex ille abscinditur & fructus secundum longitudinem in partes secatur & comeditur. Medium illius quod relinquitur inter secandum inftar pilae quadratae etiam ambeditur, & pro optima parte habetur : in sui medio habet medullam duram & lentam inftar pastinacæ quae abjicitur : Continet frudus in se granula seminis. frudus maturus fuperius plantam juniorem habet, quae decerpitur & ita sine radice (nullam enim habet ) terrae imponitur, quae fequenti anno frudum fert. Vnaquæque planta semel & unicum frudum profert annuo spacio, & fructus novam simul plantam, quæ cum plantatur, vetus eradicatur & abjicitur utpote inutilis. Ex frudu hoc fuccus exprimitur & cum aqua miscetur, daturque in aegritudinibus a Brafilienfibus prout nos hydromel damus. Condiuntur etiam faccharo & adservantur. Nana quas vi Solis maturatur haud bona eft, Brasilienses vocant Nana cacaba. Mense Decembri & Ianuario maxima habetur copia. Repetitur & Nana brava, id est, silvestris, cujus frudus infignis magnitudinis, ovalis citrulli magnitudine, coaapositus è quadrangularibus cylindris in extremitate quadrate pyramidalibus, per maturitatem flavescentibus, qui separari ab invicem posfunt. Cavi hi funt inftar ossis in capite vitulorum quod Den Mitzahn vocamus : continentes granula ovalia innumera pallide flavescentia, papaveris majoris femine majora, fuavia, & dulcissimo rore imbuta inftar mellis. Quodlibet corpus cylindricum separatum exprimitur digitis in os, ac granula illa rore melleo imbuta abforbentur, gratiftimi faporis. Frudus etiam transversim discinditur in taleas. TARERIAYA Brasilinesibus : an Fraxinella siliquosa ? an quinquefolium folio Capri olii ? Ex radice longa paucis filamentis prædita, lenta, albissima, assurgit caulis tres circita pehhhh E

GEORGI

MARCGRAVI

34 des longus, multis ramis præditus : folia ejus in longis pediculis alternarim positis, quatuor, quinque, fex aut feptem juxta fc in orbem polita, oblonga, viridia, nervo & multis venulis in-

tersecta, foliis Caprifolii haud absimilia, fed ad tadum mollia & glutinosa. In fummitate caulis primo parvis foliis alternarim politis ornatur, brevibus, obrotundis : dein alternarim prodeunt ad ea pediculi longi, ad quodlibet unus continens cylindraceum corpus album, quatuor foliolis viridibus, parvulis, acuminatis insidens, hoc corpus funt quatuor foliola floris; quo se aperiente inferius, primo prodeunt filamenta septem, tres aut quatuor digitos longa; hinc quatuor foliola floris expanduntur, quæ stant erecta, figuram habentia cochlearis, filamenta autem septem barbæ felinæ modo direde ad latera vel antrorsum extenduntur, egregie purpurea : foliis albis decidentibus decidunt & fex stamina, septimum in medio manet, ac abit in siliquam teretem, semipedem longam, continentem femen vix magnitudine finapis, rotundum quidem sed quod in uno latere incisuram videtur habere. Tota planta ad tadum glutinofa est, & ad cujuflibet rami seupediculi foliorum acuta est spinula. Fert flores & femen toto anno. Flos inodorus, fed folia referunt odorem Majoranæ. ARAPABACA Brasiliensibus dida Planta ; In fefquipedalem altitudinem adsurgit, caule tereti, viridi, cavo ; & vix duo folia aut duos ramulos ad latera habente : In fummitate tamen caulis, duo, tria, vel quatuor (fere semper) folia sunt posita, Plantaginis facie, nervosa, in orbem disposita, & crucem effigurantia videntur, atque inter hæc aliquot ramuli surrecti, duos aut tres digitos longi, cum flofculis oblongis, dilute ex albo purpurascentibus, quæ quinque foliolis confiant spicatim positis. Post floris autem occasum enascuntur globuli seu

35 HISTOR. PLANTARUM LIB. I. seu capsulæ rotundæ Coriandri feminis magnitudine, in quibus continetur femen exile, subrotundum, nigrum, papaveris magnitudine & figura. Radix illius est parva, alba, silamentosa, habetque odorem radicis Petrofelini. Vide Androfacem apud Mathiolum. Annotatio, Mathiolus agit de Androface ad lib. III. Diofcorid. cap. 133. & dat duas illius Icones, quarum tamen neutra ullo modo convenit cum hac quam Auctor delineavit ; neque aflequor quare hanc cum illa comparaverit, præsertim cum Dioscorides scribat Androsacen tenuia virgulta emittere fine foliis. VRVCATV Brasiliensibus, Planta est quæ fuper arbore Vrucari iba nascritur fine radice: verum quatuor aut quinque folia inferius lata bul-

bum faciunt ovalem-, circiter quatuor digitos longum, qui intus continet medullam quandam unguenti faditii confidentia & aspectu, pinguem, ad tactum frigidam, ex albo viresventem, multa adhæc filamenta subtilia albida in se dispersa habentem. Supra bulbum folia à fe invicem discedunt, suntque ibi angufta,fedin pedalem aut majorem altitudinem excrefcentia,fuperius latiora, linguæ figura & fimilia Squillæ, viridia : quodlibet autem folium fecundum longitudinem habet tres nervos. Nec florem fert nec fructum ; inodora eft planta, unguentum quoque illius inodorum. Hoc denique frigidum & ad dolores leniendos judicatur aptissimum atque efficacissimum : foporem quoque inducere experientia probatum eft.

CAP.

XVII.

Tajaoba, ejus radix Taja. Faborandi. Planta verbenœfacie.

Mundubi.

AIAOBA Brafilienfibus cujus radix vocatur Taja. Tres illius species hic reperiuntur. Prima folio lactescente, radicem habet orbicularem, non tamen bulbosam, exterius incarnati coloris, interius flavi, cepæ magnitudine aut porri, multa silamenta inferius obtinentem, tres vel quatuor digitos longam : caulem autem brunnum seu fuscum, foliapene orbicularia & nervos foliorum rufescentes. Secunda folio lactescente. Radicem habet itidem orbicularem , ut prior. Ex qua radice porro prodeunt caules quatuor, quinque, fex & interdum plures, rotundi, spongioso, succulenti, virides, crassi, novem aut etiam duodecim digitos longi : cuilibet autem cauli insidet folium unicum sagittalis herbæ fisura & magnitudine, quando junior adhuc eft planta , alias triplo E 2

GEORGI MARCGRAVI plo aut quadruplo majus, & Petafitidis herbæ foliorum magnitudine, nervos habens conspicuos, viride & ad tactum molle ut Brassica ac in ambitu cingitur duabus venis. Radix cocta vulgo comeditur ut Batata » estque dulcis, singularisque quafi moschati aut floris violacei, faporis. Vtriusque fpeciei folia cum caulibus crassissimis etiam inciduntur & pro olere in aqua coquuntur ; mollefcunt statim & optime fapiunt. Tertia folio non lactescente : Radicem habet ut cæteræ fpecies, caules, ut prima,fusos, folia sagittalis figura ut secunda, fed angustiora, pedalis circiter longitudinis, fuperius faturate viridia, inferius albicantia, nervo & venis ex viridi flavescentibus, & in centro folii purpurascentibus. Hæc fpecies mihi florebat circa finem Aprilis anno 1640. In caule autem longo(qualem quodque folium habet) flos erat unicus longus feu latus quinque digitos, albus, unico folio conflans, cujus fuperior medietas alba, instar corporis ellyptici per medium fecundum suam longitudinem secti & veluti in fcapham excavati : inferior medietas inftar vulvæ, viridis coloris magnitudine juglangis & ejusdem figuræ, aperturam habens ; uno verbo totus flos figura cucurbitae in medio vinctæ dum cresceret ; per albam autem medietatem floris variæ discurrunt albæ regulae, quarum pars circa extremum folii quodammodo purpurascit. In medio floris flamen est crassitie pennae anserinæ, cylindraceum, in extremitate fastigitum, longitudinis paulo majoris duorum digitorum ac semis, conflans corpufculis clypiformibus, ac vestitum brevibus villis luteolis, qui facile absterguntur. Ita autem compofita funt haec corpuscula ut columna feu flamen laeve & teres appareat. Hæc corpufcula funt femen. Flos caret odore aliquo perceptibili : claufus adhuc totus virescit. Postea flores tulit eadem planta. IABORANDI multae dantur fpecies. Prima (cujus hic Iconem damus) ad duorum pedum altitudinem assurgit, caule lignoso, tereti, per certa intervalla nodoso, tortuoso & inæquali, coloris grysei, quorum unus, duo, vel etiam tres ex una radice prodeunt & in ramos fe pandunt. Radix autem haud craflà eft fed in multas radiculas & filamenta dividitur, exterius ex albo flavescens, interius albicans, odoris acriufculi, faporis acris ut pyretrum. In singulis ramulis ab internodiis pediculus prodiens digitum longus tria habet folia fibi crucis modo appofita , ad tactum ut Tiliae folia, mollia, parum pilosa, nervo conspicuo & venis obliquis, ab uno ad quinque digitos longa, totidemque lata ubi latissima, inaequalis quippe magnitudinis, pallide virentia, inferne paulum candicantia. In extremitate ramulorum multa foliola parva venabuli figura fibi invicem confertim funt appofita, in duos ramulos quafi cornua diducta, in quibus flosculi albi quatuor foliolis constantes ; quos sequitur semen, duplici palea tectum ut in cannabi, fuscum compressum, parvulum, cordis figura, cui ab uno latere pars abscissa videtur. Radix valet contra venena & ea utebatur Poius qui fungos venenosos comederat. PLANTA Verbenæ facie ; (cujus Iconem Auctor non dedit) ex radice recta, haud crafla,ad latera multis radiculis prædita, alba, gustu amaricante ; adfurgit caulis

angu-

HISTOR. PLANTARUM LIB I. 37 angulosus ac nodosus in sesquipedalem altitudinem : ad singulos autem nodos duo nascuntur folia fibi opposita, sesquidigitum longa, per latera in medietate exteriore ferrata ; & ad cosdem quoque ramuli duo exeunt sibi oppositi, cum fimilibus foliis ad nodos oppositis, fed non solum duobus, fed tribus aut quatuor foliis minoribus semper junctis : & in hisce ramulis ad nodos etiam multi pediculi, breves, quatuor ut plurimum ad quemlibet nodum, quorum quilibet habet capitulum rotundum, cum parva prominentia inftar cuspidis aciculæ, quod se aperiens protrudit flosculum lactescentis coloris , quatuor foliolis constantem, habetque in medio multa parva ftaminula erede stantia, quæ repræsentant plumam, ita ut flofculus quasi plumatus appareat. CICVTARIA PALVSTRIS : In ipsis aquis ad ripas nascitur, & in duorum aut trium pedum assurgit altitudinem ; caulis illius angulatus, striatus, nodosus, multos habens ramos & in quolibet ramulos alternarim positos, qui folia itidem alternatim polita habent, tres aut quatuor digitos longa, in odo vel novem angusta & acuminata foliola dissecta, ita ut cornua cervina pene referant : coloris dilute viridis, sapore apium referentia. Folia autem in ramulis exteriora sunt minora interioribus. Fert flores, fed illos non invenio ab Auctore descriptos. MVNDVBI Brasiliensibus Herba, in pedalem aut bipedalem altitudinem adsurgit, caule quadrato aut striato, ex viridi ruffescente,, & piloso. Hinc inde enascuntur ramuli primo quafi caulem ampledentes & foliolis angustis, acuminatis stipati ; mox habent nodum ac trium vel quatuor digitorum longitudine extenduntur ; continetq ; quilibet ramulus quatuor folia, duo femper fibi opposita, paulo plus quam duos digitos longa, fefquidigitum lata, superne læte viridia, inftar trisolii, inferne paulum canefcentia, nervo confpicuo & fubtilibus venulis quafi parallelis dotata, raris quoque pilis vestita. Ad exortum ramulorum qui folia gerunt prodit pediculus sesquidigitum circiter longus, tenuis, slosculum gerens flavum & per oras rubentem, duobus foliolis conflantem, more viciorum aut trifolii. Radix illius haud longa, tenuis, contorta, silamentosa, cui adnascuntur folliculi ex albicante grysei, figura minimæ cucurbitae, oblongæ, magnitudine Myrobalani, fragiles : quilibet autem continet in se duos nucleos, pellicula saturate purpurea vestitos, carne intus alba, oleaginosa, fapore pistaceorum , qui comeduntur cocti & inter bellaria apponuntur. Multum tamen comesti capitis dolores caufàre ajunt. Fructu integro quassato nuclei intus strepunt. Confer Monard. cap. LX. Anchic Peruvianis, Hispanis ibi Mani vocatur, uti traditum hb. x. cap. 2. Descriptionis Americæ. CAP.

XVIII.

Caraguatafeu Erva Babosa. Herba innominata caule Portulacæ. Brasiliensibus. Erva Babosa Lusitanis, Aloe Latinis. Radice cum Aloe Americana Dodonei, foliis cum vulgari convenit. Nimirum ex radice crassa, brevi, aflurgunt folia viginti aut plura, crassa, succulenta, acuminata, utroque latere dentata feu spinofa, unum vel etiam duos pedes longa, pallide viridia, atque hinc inde gryfeo colore maculata. Inter folia prodit caulis, tres aut quatuor pedes altus, in duos ramos divisus, quorum quilibet

C ARAGVATA

fert

GEORGI MARCGRAVI

sert spicam florum flavorum : est autem quilibet flos cavus, digitum longus, ad oram sextupliciter scissus, continens totidem staminula flava apicibus flavis. Insidet quilibet flos luo petiolo brevi, & apertus propendet deorsum, adhuc autem claufus directe ad latera: efl: inodorus. ANNOTATIO. Hæc planta aut eadem efl: aut ejusdem fpeciei cum Maguey seuMetl Mexicanorum ; cujus plures reperiuntur in Nova Hifpania species ; de quibus ita Fr. Ximenes:prima fpecies fert folia similia Aloes, verum multo majora & crassiora, utrimque fpinofa & delinentia in duriflimum & acutisfimum mucronem ; excrescit interdum caulis in proceritatem mediocris arboris, & efl: duplex ; in cujus extremo nascuntur flores lutei, oblongi,& in fastigio stellati & fucceflu, temporis femen instar Asphodeli aut Batatarium ; radix illius, est crassa, brevis & plena fibris ; propagatur è furculis leu stolonibus qui exeunt circa plantam principalem. Est patiens omnis soli licet magis amet cultum & frigidum coelum : neque enim metuit ullam coeli inclementiam, autmarcescit propter ficcitatem. Reperitur maxima copia in tota Nova Hispania, &, fi homines ea temperantia viverent qua convenit, sola videtur hæc sifficiens subministrare quæ cunque ullis flagitat, præter alios innumeros usus quos præstat. Nam primum, integra planta præbet insigne sepimentum hortis & prædiis : folia tegularum vice funguntur ad pluvias excludendas , caules tignorum : foliorum nervuli & sibræ eundem uum habent quem nostrum linum & cannabe aut goflypium , ex illis enim fila, panni aliæque telæ fiunt : è fpinis autem clavi, acus, aciculæ, stili, terebræ ad auriculas perforandas : hisce & barbari in superstitioso Deorum suorum cultu corpora fua affligebant : nec ad bellica instrumenta inidoneæ erant. Porro radendo novacula petrofa stolones emanat è concavitate liquor quidam tanta copia, ut ex una folummodo planta, mirabile dictu, interdum quinquaginta aut plures arobæ effluant : è quo liquore fit vinum, acetum, mel & faccharum: liquor quippe per se dulcis coquendo redditur multo fuavior & spissior, ita ut tandem in faccharum coagelescat. Ex eodem succo & vinum sit affundendo aquam & admiscendo semina aurantiorum & melonum, aliaque ut facilius inebriet, nam huic vitio imprimis obnoxii funt barbari, quali peniteret homines esse natos & brutis similes elfe satagerent. E saccharo illofaciunt acetum, dissolvendo in aqua & exponendo Soli novem diebus. Succus movet menses mulierum, lenit ventrem, movet urinam, mundat renes & vesicam, frangit lapillos, purgat ureteres : eundem si ebullitus fuerit cum Tabaco aut Pitzitlxochitl aut Matlaxochitl vulnera curare produnt. Folium Maguey assum & expreflum in scutella, addito pauxillo nitri bene triti, fi inungatur cicatricibus recentibus , brevi tempore illas ita tollit, ut vix ullum vestigium relinquat. Folia & caudex in subterraneo furno percoda, funt edulia & sapiunt Diacitrum. Folia tosta & applicata medentur Spasmo & mitigant dolores (præsertim si succus calidus una hauriatur) licet è lue vePorro plerique Scriptores qui nerea oriantur, quia sensumtadus obstupefaciunt. de rebus Americanis commentati funt meminerunt hujus plantæ, Gomara, Acosta, alii, qui omnes fere confentientia tradunt iis, quæ Franc. Ximenes hîc tradit ex Dod. Franc. Hernandez : videndus & Carolus Clufius in Rar. Plant. Historia lib. v. Longe autem aliam plantam elfe oportet quam D. Ioachimus Camerarius describit & cuius Iconem dat in Epitome de plantis, sub nomine Aloes Americanae ; quia scribit folia abundare succo amaro, & alia quæ minime conveniunt cum fuperiori descriptione. Credo hanc Camerarii esse veram Aloen aut saltem ejus speciem ; nam & nuper accepimus à nostris in Africa & quidem Loandæ S. Pauli degentibus ibidem abundare ejusmodi plantas qualem D. Camerarius deferibit, è qua & succum expreflum liquidum atque etiam coagulatum miferunt , Aloe veræ indicæ aemulum, & qui haud dubio easdem purgandi facultates obtinet, quare differentia

HISTOR. PLANTARUM LIB I. 39 rentia harum plantarum bene eft observanda, cum alioquin foliis & quibusdam aliis notis inter fe conveniant. HERBA (cujus nomen Auctor uen prodit)

caule Portulacæ tereti, geniculato, ruffo, humi ferpit & quibusdam fibris le firmat in terra : ad quodlibet autem geniculum quinque aut sex folia apposita, figura foliorum Lavendulæ , veruntamen crassa & succulenta ut Portulacæ. Inter folia in lingulari pediculo fert flosculù dilute purpureu, quinque foliolis constantem deorsum incurvatis & multis ejufdem coloris ftaminulis in orbem dispositis, quæ in medio adhuc flamen viride ovale continent. Radices hic inde unicas agit, pennam anferinam crassas, innumerabilibus subtilissimis filamentis circumdatas, & caule ferpente fibræ ex illo variis locis prodeuntes se terræ infigunt. CAP. XIX. Quiyæ variæ species.

VIYA Brasiliensibus, Lusitanis Pimenta ; multæ dantur illius species, ut plurimum figura fructus differentes, cum in cæteris fere conveniant. Prima vocatur Pimenta Malaguetta (quam de Angola primum venisse dicunt) quam Brasilienfes vocant Quiyaqui, in arbusculæ formam & trium aut quatuor pedum altitudinem affurgit, caule lignoso, qui varie in multos expanditur ramos, qui habent oppofita folia, vel in pediculo alicujus folii rurfus duo oppofita foliola : quodlibet folium habet suum pediculum tenuem, longiusculum, estque siguræ oblongæ, acuminatum, nervo & venis obliquis præditum. Ad exortum foliorum in pediculis longis, duobus, tribus vel quatuor juxta fe politis nascuntur flosculi inodori, quinque foliolis constantes, coloris ex albo pallidi, habentque in medio totidem staminula è cinereo cærulescentia. Sequitur frudus cylindrico-pyramidalis, crassitie majoris chordæ violæ, coloris coccinei, quando maturuit, interius granulis obrotundis compressis refertus , acerrimi aporis, & cæteris speciebus acrior multo. Annotatio. Ne quis erret alia longe eft planta ab ea quæ fert notissimum aroma Malaguetta, quod Belgæ noftri vocant Grayn, quod ex Africa affertur, nam neque femen neque planta ullo modo conveniunt, siquidem Malaguettæ femen nascitur in lobis pene ad modum Ireos, & folia dicitur habere fimilia Gladiolo. Secunda ipecies vocatura Brafilienfibus Quiya cumari : eadem figura cum prima specie crescit, verum folia sunt paulo majora & folitarie pofita ; nec flos differt, aut figura fructus, nifi quod major fit & crassior, & magis faturate rubens. Tertia species vocatur à Brafilienfibus Quiya apua, Lufitanis pimenta rotunda ; magnitudine eft fructus cerasi noftratis acidi, coloris rubri. Reperitur & alia hujus species quæ in hoc tantum differt, quod frudus vix dimidiæ fit magnitudinis, & haud major nucleo cerafino, dilutiufque rubet vel etiam flavescit. uca, Lufitanis Pimenta grande seu Pimentoës quæ Quarta species Brafilienfibus dicitur folia habet anguftiora & longiora quam secunda, & frudum tres digitos longum cylindraceum, acuminatum, rubrum, cum maturuit. Alia invenitur ejus fpecies, cujus frudus fe deorfum incurvare solet inftar unci. Brasilienses hæcpimenta conterunt cum sale, & mixturam illam vocant Iuquitaya, eamque ufurpant ad cibos inter manducandum ut nos salem. Optima est ac bene fapit. Eandem quoque miscent cum farinha & piscibus coctis, exemtis spinis, ac mixturam illam appellant Pira-quiya, quam ufurpant iter facientes. Bene fapit & durat ad aliquot dies. ANNOTATIO. Hujus plantæ Iconem non damus, quia apud Botanicos obvia eft, & Q

jam

GEORGI MARC GRAVI 40 jam dudum in hortis colitur. Opcræ pretium tamen duximus hic addere quæ Fr. Ximenes de hac planta prodidit. Mexicani, inquit, vocant chilli plantam quæ fert filiquas illas , quas Insulæ Hispaniolæ incolæ vocant Axi, & Antiqui, ut quidam volunt, Siliquastrum, Hifpani Piper Americanum & Aduarius Capficum.Hæc planta licet jam dudum in hortis Hispaniæ fuerit culta, non modo propter ornatum, verum & ufum in condimentis ; tamen quia in America plures illius fpecies obfervantur 8c filiquæ illius in tam frequenti funt usu, ut vix edulia reperias quibus non admisceantur, & facultates illius itidem notissimæ sunt, operæpretium puto illam defcribere , & varias illius fpecies quas vidi, indicare. Folia autem pene omnium specierum funt similia Solani foliis, Quauhchilli tantum excepta cujus folia funt minora : fert flores candidos , è quibus enafcuntur siliquæ, initio quidem rubentes, tandem veluti adusti coloris inftar uvarum passarum, plenæ femine minuto , subtili, candido & umbonato : sapore acri & caustico, ita ut calidum cenfeatur in quarto gradu & siccum in tertio : licet viride obtineat succum excrementosum, qui tandem consumitur. Vnde fit ut flatus excitando excitet venerem : atque etiam alvum solvat, non fine torminibus, præsertim in iis qui non assuevere ; alioquin moderate sumtum movet alvum, (Cujus caufa videtur illius acrimonia) menstrua atque urinam ; corroborat ventriculum à caufa frigida debilem : excitat supra modum appetitum genus quoddam Chilli falfum, mixtum cum Thomatis, ut vocant, Mit-tornati appellant : evacuat humores pituitosos è quacumque parte corporis, præsertim illos qui juncturas coxarum obsident, & Sciaticam solent generare. Hedicis ventrem ac lumbos claviculis aut aciculis chille imbutis pungere, ut folent barbari, utilissimum putatur remedium. Veruntamen fi quis crebrius & immoderate Chille utatur, inflammabit renes & hepar excitabit dolores in renibus, phrenein & dolores hypochondriacos, abscessus internos & fimilia mala. A Barbaris fere pro cibo ordinario, ab Hifpanis vero pro condimento usurpatur. Nascitur locis tam calidis quam frigidis, melius tamen temperatis aut aliquantum calidis. Prima illius species appellatur à Mexicanis Quauhchilli quasi dicas arboream, & in Hifpaniola ubi minor est & filiqua rotundior Axi montense sive Caribicum: hæc species omnium minima est, forma & mole similis oleastri frudibus ; & cum omnes species calidæ sint in quarto gradu, hæc omnium calidissima est & maxime caustica ; quare tantum condimentis loco piperis adhibetur ; producit femen toto anno. Secunda fpecies vocatur chiltecpin, quia colore & figura valde similis est mosquitis, id est, culicibus-, dicitur aliis Totocuitlatl, quod fonat ftercus avium, ob colorem & parvitatem*, audio ab incolis S. Dominici infulæ Huaratinac appellari : hæc fpecies licet viridior videatur, tamen citius virorem deponit. Tres illius numerantur fpecies pro diverfitate locorum in quibus crescunt, & tempestatum quibus colliguntur. Prima eft vulgaris : altera huic quidem fimilis, fed vergens ad nigrum colorem, unde Tlilchilli nominatur: tertia minima omnium feritur mense Septembri & maturat frudum à Decembri ad Calendas Apriles. Tertia fpecies appellatur Tzanalchilli, feritur mense Augusto, locis cultis, quando jam pluviæ cessant ; maturat frudum à Novembri ad Martium, qui principio quidem eft viridis, fed sensim rubefcit : In Hifpaniola vocant Axi candidum. Quarta species appellatur Chilcoztli, ob croceum colorem quem addit condimentis & cibis quibus miscetur, unde in Hifpaniola Acafran Axi dicunt: filiqua fex septemve digitos tranfverfbs longa eft & mediocriter tenuis colore rubro & nonnunquam adufto. Quinta illius fpecies dicitur à Mexicanis Tzinquahyo, quia filveftris est, in Hifpaniola Axi coral ob formam & colorem : filiqua eft tenuis & quinque digitos tranfverfbs longa : feritur menfe Martio, & fert frudum fere omnibus anni mensibus. Sexta species appellatur Tzonchilli quia blandior est ; filiqua illius eft longa & lata rubri coloris : femen autem tam remissam habet acrimoniam, ut vulgo cum placentis quæ è Mayzio fiunt & chillaquiles appellantur, commedatur : optimum nutrimentum præbere testantur barbari. Solent hanc fpeciem humi fpargere ut siccetur ut ita melius possit servari, nam aliter facile corrumpitur ob nimiam humiditatem : feritur & fert frudus omnibus anni menfibus. Reperitur & alia ipecies quam vocant Milchilli, cujus filiqua quidem præcedentibus non eft minor, sed attenuatur sensim & definit in mucronem ; coloris est aurei, colligitur eifdem menfibus quibus Maizium. Plures præterea fpecies obfervantur in Infula Hifpaniola & inter illas notissima, quæ filiquas fert inftar cerasorum, eadem forma & mole : nascitur autem instar arbusculæ & appellatur ab aliis quidem Struchnodendron, ab aliis Speudocapsicum, ab Hifpanis cerasus acer Americæ. Item alia cujus siliquam vocant rostrum pineæ nucis: & rostrum avis, ob figuram utrasque. Baboram sive Baniazam corniculatam: Cazicar hortense : & alias quas brevitatis caufa praetereo , de præcipuis dixisse contentus. Hæc ille. Semen hujus plantæ adeo est acre ut cavendum fit ne quis digitos ad oculos ferat, cum illud confricuit ; quare

LIB. I. 41 quare caute admodum hoc usurpandum autumo nisi bene præparetur & aliquo frigido additamento temperetur. Insigniter enim urit linguam & guttur præsertim cum sale mixtum. HISTOR.

PLANTARUM

CAP.

XX.

Feticucu feu Radix Mechoacan. Mandubi. Innominata.. Brasiliensibus ; Radix Mechoacan, Lusitanis Batata de purga : Caulis sarmenI tofus eft longissime serpens & scandens, multangularis, lentus, russus, etiam viridis. Foquodlibet in luo pediETICVCV

lia folitarie posita, culo digitum longo ; figuram habet cordis, uti pingitur, duabus ad latera auriculis, tenera ad tactum, unum, duos, tres & quatuor digitos longa, faturate viridia, inferius nervo & venis transversis conspicua. nullum autem præter herbaceum odorem habent folia trita, caulis vero incifus ladeum succum prxbet. Florem fert Convolunli magnitudine & figura, unico folio conflantem album cum pauco incarnato dilutum, intus autem purpureum. Semen continet pisi magnitudine fufci coloris , verum haud rotundum, fed quasi dux particulæ exsextæ effent, ita ut fere triangularis fit figuræ. Radix medium aut integrum pedem longitudine æquat, craflities plerumque eadem & ut plurimum dupla & bisida , una parte breviore altera: exterius obfcure cinerea feu fusca, recens relinam quandam fundit, & est interius alba. Habui radices per quatuor menses ad parietem pendulas in museo meo, quæ ibi progerminarunt, quælibet caulem unum, duos vel tres pedes longum, crassitie fili futorum. Hanc terrx impofui in horto, & fpacio octidui fecuta sunt folia, felicissimeque adolevit planta. Vsus. Datur pulvis illius radicis in vino aut brodio, pueris Zs. adultis ZVI. in ZVIII. vini vel 5s. pro pueris, ZVI. pro adultis infunduntur in vini ZX. per noctem, mane colatura sumitur & cum laccharo aut meile exhibetur. Vel. Recentes radices corticibus bene mundatis exprimuntur. per pannum, expressum fumitur per aliquot horas ut subsideat, quod subsedit siccatur in umbra (vocant Tapiora) hujus ZII. & in pueris ZI. datur semel. Fit etiam ex recenti conferva cum laccharo delicati saporis, cujus dofis choclear unum aut duo datur delicatis personis, quæ à purgantibus abhorrent. Radix hxc habet virtutem purgandi humores phlegmaticos ac serosos, uti & bilem. Valet adversus passiones ventriculi & intestinorum, ad inveteratum capitis dolorem, ad hydropem, ad prostratum appetitum. ANNOTATIO. Fr. Ximenes. Radicem purgativam vocant Mechoacani Tachuache, Mexicani Tlalant laqua cuit lapille & aliæ nationes Pusqua. Tres reperiuntur illius fpecies ; quarum binx funt mas & fæmina, qux ambæ forma & qualitatibus multum conveniunt; habentque radicem longam & crassam, è qua lacteus liquor emanat : caules volubiles & tenues: pepino figura & mole, canfolia parva figura cordis ; flores longos & rossos, fructum similiem & candido, lato cum minuto, plenum femine certis filamentis, inflat dida cute tedum & gossypii quæ difficulter rumpuntur.Radix eft calida & sicca in quarto gradu & si in ore mafticetur adurens : unde fi hîc aliorum morem imitari vellem, possem graviter reprehendere eos, qui imprudenter & ignoranter multa de illa fcripferunt; neque mirum, quum illam non vidissent. Purgat per inferiora omnes humores, præcipue tamen pituitofos, fi fumatur pondere dragmæ & femis aut ad summum duarum ex aqua aut vino, jusculo, aut ovo recenti : fumitur enim hoc modo facile & sine nausea. Quidam utuntur fucco illius expresso, loco Scamoneæ, ad cujus fpecies hanc nutant referendam, & conficiunt ex illo tabellas cum saccharo, quas F

GEORGI

MARCGRAVI

quas mirabiles effectus edere affirmant. Alii solent radicem pondere fex dragmarum in pulverem redactam & in sex aquæ unciis per nodem maceratam, mane exprimere & percolare atque aquam illam exhibere: ego autem eandem mifceo cum uncia aut paulo magis syrupi de Matlalitztic aut Salfaparillæ aut foliorum Senæ atque ita purgat sine ulla molestia. Quum Scamonea desideratur hujus succus expreflus & spissatus illius vice usurpatur in Electuariis, quæ illam poftulant. Quidam & radice hac utuntur forma unguenti aut emplaftri ad vitia oculorum curanda. Tertia species maximam partem nascitur in terra nigra & locis petrosis, radice magis tenui : è duabus hujus draguais commodiffime fit electuarium laxativum cum xx. dragmis Sacchari Tzautli sive Tragacanthæ, quo leniter evacuantur cholera atque flegma, nec puto in America facile reperiri posse medicamentum quod illud fuperet. Alii ex illius decodo conficiunt fyrupum qui quantitate trium unciarum sumtus egregie purgat prædictos humores. Nascitur multis locis calidis Novae Hispaniæ, licet Mechoacanæ provinciae, ubi primum innotuit, praeferatur ; communis quoque eft in Temimiltzingo, ubi radicem hanc cum cauda Tlaquatzin animalis pari pondere mixtam, mirabiles afferunt edere effectus in ciendo urinam. Oportet siccari radicem & fervari toto anno: fed in colligendo vitanda est radix haud multum illi dissimilis, quae præsentissimum eft venenum. Quum Author noster, quem fequimur, scriberet, non tam probe cognita erat haec radix, sicut neque ipsa Nova Hifpania; post illa plures illius fpecies fuerunt repertæ, magis lenes in operando, licet tres illae fpecies ab ipfo proditæ, celebriores sint, & magis ufurpentur.. Prima eft quam Hispani vocant Mechoacan à loco ubi primum fuit inventa ; cujus in illa provincia & in Guadalajara duæ reperiuntur fpecies; una venenosa, quam Auctor noster monuit vitandam, altera quae moderate purgat. utriusque radix grandis & crassa, fed nobilis major. Alia fpecies quae appellatur MAtlalitztic, multo minus purgans quam praecedens, quam quidam perperam frigidam faciunt, haud intelligentes purgantium medicamentorum facultates, quæ nullam frigiditatem admittunt : hæc remissius purgat quam antecedens, atque omni aetatum & sexuum generi convenit, etiam pregnantibus exhibetur fine noxa : Ex hac radice sit syrupus hoc modo: Recipe fex libras radicum recenter effossarum St demto prius cortice rade & inde ollae vitriatæ ; super infunde totidem libras aquæ fontanæ ferventis, atque obtura os ollæ, & ita probe opertam relinque per horas XXIV. dein exprime & misce illius colaturæ quatuor libras sacchari & coque leni igne, donec spissitudinem mellis acquirat, fumuntur tres aut quatuor hujus fyrupi unciæ ad purgandum. Alia fpecies appellatur Xalapa à loco ubi primum fuit reperta : haec longe potentior eft cæteris, licet mole sit minor, evacuat generatim omnes humores peccantes, sed summa opus eft vigilantia eo die quo fumitur atque adeo fequenti. Ex hac quoque sit syrupus, admodum utilis in quibusvis morbis, & imprimis iis qui lue venerea laborant. Componitur ad hunc modum. Recipe radicum Xalapæ unc. V. Polipody unc. ij. Hermodadyl. unc. I. Elorum cordialium, lujubarum ana pugnum unum: Cinnamomi aut Canellæ præftantioris ; nucum muscat. ana duas dragm. & semis : frangantur omnia & macerentur in sex quartariis aquæ per nodem, dein coquantur fecundum artem donec medietas consumatur : colaturæ addantur duæ libræ sacchari & percoquatur donec syrupi fpiffitudinem acquirat ; denique cum pene refriguit, misceantur odo grana exquisiti musci. Monendi sunt qui istis radicibus utuntur ad purgandum ne postero die mane fumant faccharum rofatum aut aquam, fed potius pedusculum volucris alicujus, aut carnem ovillam assam, nam alias facile recidivam purgationis patiuntur ægri non sine discrimine. Omnes fpecies reperiuntur in Nova Hifpania magna copia: Matlalitztic habet radicem omnium maximam, huic proximam Mechoacan : : multo minorem venenosa species : omnium maximam Xalapa licet circulosior sit & longior. Vniversæ autem funt calidæ & siccæ in quarto gradu, præter Matlalitztic quæ moderate calet & lenissime purgat, ideoque & fecurius ufurpatur. Ex iis quæ diximus apparet quantum fidei adhibendum fit Monardæ St Alfonfo Inojosso in iis quæ de his radicibus scripserunt. Non differunt autem hæ plantæ foliis, floribus aut fructibus, nisi ratione soli, quo fit ut alibi majores alibi minores nascantur ; tantum flores nonnihil differunt colore, qui fere cæruleus eft, verum aut saturatus aut dilutior. Hac ille. Ex hisce autem præsertim quæ dicit de semine facile apparet plantam quam Auctor noster describit non esse eandem cum illis quas Fr. Ximenes describit. Car. Clusius notat ad Monard. cap. LI. se anno MDLXIX. duo genera feminis accepisse ex Hifpania quæ plantæ Mechoacan esse dicebantur : unum caliculo live siliqua, femineque nigro quale eft Scamonii aut Convolunli majoris : alterum oblongiori aliquanto caliculo , femine ruffo & quam superius longiore tenerioreque. Utriusque filiqua parte interiore erat lanuginosa. Ex utroque ipsi natas plantas, quæ prodibant Convolunli modo, dein proxima pedimenta scandebant multis farmentis St amplectebantur, foliis Convolunli majoris, fed tenerioribus & colore magis flavescente ; hyemis autem inclementiam eas sustulisse. Ego semen

HISTOR. PLANTARUM LIB. I. 43 allatum aliquoties terræ commisi & quidem adhuc superiori æstate, è quisemen è Brasilia bus natæ elegantissimæ plantæ& adsesquipedis altitudinem adoleverunt, ramulum appofitum scandentes, fed primum frigus statim illas enecavit. PLANTA hæc Brasiliæ familiaris, cujus tamen nomen ab Authore noflro non proditur ; in quatuor aut quinque pedum altitudinem adsurgit ; caule rotundo, lignofo, leviter piloso, quique fuperius in multos fe dispescit ramos surfum elevatos. In caule autem & ramis solitarie polita funt folia angusta, brevibus pediculis innitenda, quatuor aut quinque digitos longa, fimilia foliis Salicis atque pilosa ; diversæ magnitudinis, in Summitate enim plantæ fiunt angustissima & parvula. Flores fert magnitudine florum Lychnidis, albi coloris, quinque foliis constantes, unguibus in medio purpureis & staminulis luteis. Radix illius haud longa est, fed habet multas proles ad latera extensas atque etiam filamenta. Quale semen ferat ab Auctore nostro proditum non inveni,

Reperitur & in Brafilia Planta Amaranthi facie, quæ sesquipedalem aut bipedalem altitudinem adipiscitur, arbusculæ figura adolescens, caule lignofo cinereo, quique fuperius habet multos ramulos lignofos & quasi geniculatos. Ad singula autem ramorum genicula rubrum eft capitellum minimorum flosculorum & ibidem pediculus circiter digitum longus & russus, sustinens folium urticæ figura, verum longe minus & pallide virens. Radix albicans, pene recta, gracilis, fed multis filamentis prædita. Tota planta eft inodora. Quale femen ferat ab Auctore nostro non proditur.

MANDVBI D'ANGOLA, in Congo vocatur Quubaci congo ; Cauliculo tenui sarmentoso longe super terram serpit, instar Ieticu, ac novas fibras agit in terram, atque hinc inde unius, duorum aut trium digitorum intervallo profert pediculos, tres aut quatuor digitos altos , striatos, qui tria solia, phaseolorum modo disposita sustinent, dilute viridia, duos & amplius digitos longa , figuræ ellypticæ , nervo fecundum longitudinem & venis oblique currentibus. In eodem caule etiamflosculi proveniunt in fuis pediculis egregie flavi. Caulis , ut dixi, multas fibras agit, quibus fub terra annascuntur retis fere sigura & nucis avelianæ magnitudine aut paulo majoris, folliculi, quorum substantia alutam, ovillam crassitie æquat, exterius terrei feu umbrofi coloris, interius splendide albi : quilibet autem folliculus fecundum longitudinem circum circa quafi futuram monstrat & prefius fecundum illam finditur, continens in se duo grana vel etiam unum, fi minor fit, more seminis pisorum adhærentia, pisiformia & ejusdem magnitudinis flavo-pallida, ejusdem cum pisis recentibus consistentiæ & cum siccis faporis ; quæ commeduntur. Plantatur hoc modo : exempta è folliculis grana, digiti altitudine terræ inseruntur, fatis amplo intervallo, sæpiusque irrigantur ; (desiderant enim humiditatem) brevi erumpunt Cauliculi, qui deinde se multiplicabunt & fructus dabunt innumeros. Convenit cum Openauck Virginiæ descripto à Ioanne de Laet. Annotatio. Quia Auctor noster hanc Plantam comparat cum, operæ pretium putavi hic repetere quæ lib. III. cap. XXII. descripsit. Americæ de illa dixi. Etiam radices edules sponte hic proveniunt, imprimis quas Indiginæ Openauck vocant, rotundæ, juglandi nuci magnitudine pares , interdum & multo majores ; nascuntur humidis & paludosis locis pluF 2

res inter

GEORGI MARCGRAVI 44 res interse cohaerentes St veluti funiculo colligatæ, in aqua coctæ, aut igne tostæ boni sunt alimenti. Dubito autem an eadem planta merito cenferi debeat : & magis credo elfe speciem pisi fub terra fructificantis, hanc ab Audore nostro defcriptam. CAP.

XXI.

Innominata. Furumu. Cucurbita. Cucumis Silvestris. Alcæa hirsuta. Conyza inodorata. ERBA (quam Auctor non nominat fed tantum hanc ejus dat iconem) in duorum aut etiam trium pedum assurgit altitudinem : caule tereti, geniculato, subruffesccnti, paululumque piloso : ex geniculis emittit ramulos & bina folia femper sibi opposita, brevibus pediculis innitentia, quinque aut ex digitos longa, aliquando crasso modo dentata, interdum etiam non. In extremitate ramulorum flores nafcuntur solitarii, lutei coloris, umbelico conico conflantes, & in ambitu illius quinque foliolis luteis minimis. Radix exilis admodum. Flos tritus odorem habet suavem fere ut Chamæmelum. IVRVMV Brasiliensibus : Lusitanis Bohora,

Belgis Pompoen ; folia fert fere similia nostratibus peponibus ; & florem quoque flavum quinquefoliis conflantem. Frudus autem illius magnus, orbicularis, compressus, striatus, coloris exterius cinnabrii cum plurimo albo mixti, interius autem crocei : femen quoque album quale nostratibus. Boni Saporis eft frudus codus seu etiam assatusfub cineribus. Reperitur hic quoque Cucurbita lagenae forma : cujus planta folia habet similia cæteris spcciebus : flos quoque albus, magnus, quinque foliis conflans , obrotundus, in medio habens stamina brevia lutefcentia. Semen frudus eft pallidum, compressum, utraque extremitate quafi bicorne. Cucumis Silvestris Brasiliæ, farmentofo caule ferpitfuper terram, in longis pediculis folia habens singulatim posita, quodlibet in tres lacinias sectum, ac in ambitu dentatum, atque hirfutum. Flos flavus : fructus ovi gallinæ magnitudine, ellipticae figurae, tuberculis per ambitum acutis, maturus est pallidus. Intus cucumeris modo femina alba transversim sita multa : edulis eft. ALCÆA

HISTOR. PLANTARUM LIB I. 45 flore flavo, & femine moscato, ex parte refpondet Ægyptiacæ C. Clufii ALCÆA hirsuta, quæ Bamia Ægyptia Alpini, & finit species congeneres. Ex femine fato primo surgunt duo foliola, nummulariæ æmula, dein provenit caulis rotundus, una parte viridis, altera rufius, hirsutus, duos circiter pedes altus, craflitie pennae anserinæ. Hinc inde in pediculis, quatuor quinque aut etiam fex digitos longis, hirsutis, uno latere viridibus, altero rufefeentibus, folia apposita circinata, quinquangularia, in ambitu serrata, hirsuta ac paulum rugofa, quædam & triangularia, duos digitos longa & totidem lata, atque etiam minora: quinque nervis è centro, ubi pediculus inseritur procedentibus, in exortu rusescentibus, fecundum longitudinem praedita & multis venulis varie intertexta. Ad pediculos foliorum, unus atque alter enascitur pediculus brevior cum foliis minoribus , & in pediculo duos digitos longo flos inodorus, magnitudine & figura fere floris gossypii, elegans, quinque foliis constans, fefquidigitum longis, laete flavis, ac flavis venulis fecundum longitudinem conspicuis, interius ungues foliorum insigniter ex rubro & brunno purpurascunt, ut & exterius ubi pediculo inferuntur : in centro floris est stamen erectum, semidigitum altum, flavum, cui superius quinque clavi infixi fuis cuspidibus, brunni seu purpurei coloris. Flores fe aperiunt bihorium aut trihorium ante meridiem & statim à meridie corrugantur & decidunt. Post florem provenit corpus pentagonum & turbinatum, duos & femis digitos longum, hirsutum, interius in quinque cellulas distinctum ; in qualibet duodecim, tredecim, quatuordecim grana feminis ordine leviter adhærent, ita ut in una capsula feptuaginta aut etiam plura contineantur grana. Semen autem est figura lunae gibbae aut renis ovilli, exterius gryseum, quasi leviter striatum, interius albam substantiam habens: odorem fragrantissimum moschi referentem fi mafticetur. Radix longa, alba, lenta, in multos ramulos & filamenta dispersa, ita ut longitudine sua plantam aequet : & profunde inferitur terræ. Moritur singulis annis. Locustæ virides minores lubentur folia depascunt. Colitur in hortis : fevi fexto Aprilis & floruit fine Augusti & Septembri & tulit femen copiofum. CONYZA inodorata : In sesquipedalem altitudinem assurgit, caule cavo, tereti, leniter hirsuto, & multis ramulis ex adverso positis praedito. Ad ramulorum exortum & ad nodos, bina, terna aut quaterna folia fibi opposita aut etiam junda habet, mollia, oblonga, unam majus altero, dilute viridia, non serrata, verum acuminata. Ad foliorum infertionem prodeunt pediculi ; unum, duos vel etiam tres digitos longi, qui flofculum ferunt luteum, cum corpore ovali luteo in medio floris : magnitudo floris ut Chamæmeli, sed plane eft inodorus. Quale femen ferat ab Auctore proditum non inveni. CAP.

XXII.

Garyophillata. Camanbaya. Gandiroba vel Nhandiroba. Gnaphlium Brasil. Innominata, Iasmini species. : Caulis ad trium pedum aut etiam majorem altitudinem afG surgit, ad fingula geniculaherba quafi duos ramos oppositos habens, atque itidem duo folia, quæ ARYOPHILLATA

cum pediculo fuo quatuor digitos aequant (fuperiora funt angustiora) in quinque alia fingula secta, nimirum bina priora oppofita & quintum in extremitate. Sunt autem folia in ambitu dentata ac laete viridia. In extremitatibus ramorum, in fingulis provenit flos flavus, Tormentillæ æmulus, conflans quinque foliis angustis, quibus multa foliola viridia substrata. Post flores sequitur capitulum rotundum, hispidum, continens femina oblonga, figura repræsenF 3

GEORGI

MARC GRAVI præsentantia palos illos clavis ferreis armatos, quibus admunimenta utuntur. Radix multa habet silamenta, & odore refert Garyophyllos : Vnde nomen meruit. CAMANBAYA Brasiliensibus ; Herba est silamentosa, dependens ab altissimis arboribus, grysei coloris, & quasi lanuginosa : obducuntur illa integræ arbores. Filum est, cui hinc inde certis intervallis, sex, quinque, tria, duo, vel etiam unum folium rofmarini æmulum adsistit, inodorum. GNAPHALIVM Brasiliensemihi videtur Planta, quæ ex radice minimum digitum crassa, multis filamentis prædita, (odore aliquantum cum Elenii radice conveniente, sapore tamen haud manifesto, perenni & quæ novos fubinde caules protrudit) fex interdum & plures prodeùt caules, mediocriter rotundi, inferius crassi, ad trium pedum altitudinem, geniculati , quali ob folia quæ illos ambiunt subfusci & alba lanugine obfiti: folia autem ambiunt multa, tres vel quatuor digitos longa, angusta, viridia, accopiosa lanugine alba seu tomento oblita, fuperius minora fiunt ad caulem, & caulis dispescitur in multos ramos , mediocriter hirsutos. Ramos ornant hinc inde foliola angustissima, lanugine incana, unum aut duos digitos longa. In extremitatibus autem ramorum proveniunt capitula, ex fquamis oblongis argentei coloris, splendentibus compotita, quibus flosculi innafcuntur copiosi, cuilibet nimirum squamulæ quinque, confiantes quinque foliolis albis, dissectis, in medio eminente staminulo albo-purpurascente : cæterum funt penitus inodori. Post flosculos nafcitur femen in ipfis squamis, oblongum, fugax, coloris fusco-argentei. GHANDIROBA vel NHANDIROBA Brasiliensibus.Hedera:scandentis species, more

folia haber disposita Hederæ subrosarmentis paulo tencrioribus. Murucujæ tunda & quasi in tres angulosascendit,desinentia, quatuor digitos longa & totidem lata, viridia, glabra,

HISTOR.

PLANTARUM LIB. I. 47 glabra, splendentia. Flofculos fert parvos ex pallido lutescentes & quatuor foliolis confiantes. Fructus sequitur rotundus, viridis, splendens, instar Murucujæ, pomi majoris magnitudine , fuperius circulum infculptum quasi continens & in centro ejus tres lineas, una extremitate ad angulos obtusos se contingentes. Frudus fecundum longitudinem dissectus, interius apparet cavus, cortexque illius Murucujæ cortici crassitie eft æqualis, duplici fubftantia compositus, exterius minima cralfitie lignosa, reliqua interius spongiosa, succulenta, alba: cavitas frudus in medio per interstitia more juglandis, in tres difpefcitur concamerationes, continetque in qualibet quatuor (in totum duodecim) ordine diipolita corpora subrotunda, clypeata, latis crassa, magnitudine pataci, in extremitate ambitus tenuiora, folida verius medium. Quodlibet corpus, primum pellicula obductum est uvea, pundulis feu tuberculis nigricantibus, qua defricta cortex ligneus fufcus apparet, inftarteftæ ovi fragilis, in ambitu dentatus. Cortice frado intus albus apparet, continetque oleaginosum nucleum ex albo flavescentem, pelliculæ inclusum. Ex hoc nucleo oleum parant Brasilienses, quo in lucernis utuntur, clarissimum & optimum, tarde enim confumitur ; in cibo non potest usurpari, quia amarum eft quemadmodum & totus frudus. PLANTA hæc (cujus nomen ab Auctore non proditur) in novem & non raro decem pedum. altitudinem excrefcit, elegantis arbusculæ forma : caudice redo & pollicem crasso ; inferiori parte sine ramis, fuperiori vero in ramos distributo : in quibus folia fert Malvae modo disposita, longis pediculis, magna, in totum hirsuta, inferiori parte albicantia, per ambitum ferrata & ad tactum glutinosa, quemadmodum & universa eft planta. In extremitatibus porro ramorum, & capitellis hirfutis, admodum Alceæ enascuntur flores insigniter incarnati, quinque foliis conflantes itidem glutinosis, in cujus medio flamen eminet, ftaminulis multis veluti ramulis repletum, coloris flavi, femen profert splendide nigricans, oblongum, quali triangulare , magnitudine grani Fagopyri. IASMINI species videtur Planta, (Cujus nomen Brasiliense aut Iconem Auctor non dedit)

quæ ex tenui radicula, unum atque alterum filamentum superius habente, vel etiam è duabus radiculis, unicum caulem emittit, teretem, glabrum, viridem ; geniculatum, interius medullosum. Ad singula autem genicula, bina libi opponuntur folia, fine pediculis, tres vel quatuor digitos longa, laete viridia, laevia, nervo fecundum longitudinem , & coftis transversis oblique discurrentibus. Superius porro in caule ad internodia, ubi folia consistunt, copiofi flores conjundim nascuntur Papilionacei, quasi uno folio lato constantes, quod in tres partes fedum est, & deorsum incurvatum, & altero angufto & quasi continuata sursum ereda : ex ipfo autem flore duo stamina flavescentia prodeunt, apicibus flavis, & e medio aliud staminulum absque apice ; eft autem flos ipse coloris splendissime rubri. HERBA (cui Auctor noster nomen non adscripsit) in duorum circiter pedum altitudinem assurgit in multos ramos diftributa : caulis illius teres & subtilibus pilis albis veftitus : folia autem hinc inde sunt pofita,in brevibus pediculis, oblonga & acuminata, itidem pilosa Hinc inde quoque in brevibus pediculis flofculi proveniunt parvuli plane, fpicatim vero congefti, coloris (anguinei. Poft flofculos illos fequitur capfula inftar Lini, fere triangularis, rotundior tamen, fuperius quidem tricuspis atque ad visum ut infula, in qua illius femen continetur. CAP.

GEORGI

MARCGRAVI

CAP.

XXIII.

Pino. Paco Caatinga. Paco Seroca. Innominata. Caaponga. Tamoatarana.

Nhambi.

ï N o Brafilienfibus ; Vrticæ Vrentis species, Ex radice parva filamentosa, in odo aut novem pedum assurgit altitudinem, caule striato, aliquantulum piloso, & crasso : Folia habet hinc inde polita, solitaria vel duo juxta se invicem: quorum quodlibet innititur pediculo sesquipedem longo aut etiam longiori, ex albo paulum rufescenti. Folia autem urticæ noftrati similia, magna, in ambitu dentata , triangularibus dentibus, & raris pilis prædita. Fert fuperius racematim plures flosculos plane parvulos, candidi coloris longo pediculo insidentes. Quale autem semen fer at ab Auctore nostro annotatum non inveni. PACO CAATINGA Brafilienfibus : vulgo Cana do mato id eft silvestris ; caulem habet arundinaceum, digitalis crassitudinis, rotundum, & intus continentem succulentam medullam subdulcis saporis, consistentiæ fere ut Canna saccharifera : Hunc porro ambiunt fine pediculis hinc inde folia solida, septem, odo vel novem digitos longa, circiter tres lata, ubi latissima, interdum & majora, figura linguae, in medio nervo fecundum longitudinem , nullis fecundum latitudinem venis, sed fubtilissimis lineis oblique discurrentibus ut in foliis Meeru: funtque fuperius glabra & dilute viridia, inferius molli hirsut ie prædita & subalbicantia. In summitate caulis provenit conus (ut in pinu) odo aut novem digitos lon-

gus , in fastigio paulo acutior, squamis praeditus ut conus pinus, quæ in prominentibus extremitatibus aurei sunt coloris, in partibus ubi fibi invicem incumbunt miniati. Succeflu autem teporis squamæ illæ ab fe invicem dilatantur & fub quaque apparet flosculus canus, inftar alveoli apiarii , dilute purpurascentis coloris : sub flosculo vero cuticula eft albescens, rotundum sacculnm præbens, & quælibet continens viginti quatuor aut plura grana feminis nigri splendentis, magnitudine feminis ceparum , multangularis, funtque grana albis filamentis quasi lineis involuta & illis adhaerent. Caulis hujus plantæ mafticatus detrahit humores è capite, calefacit insuper ; & frangit calculos ufurpatus. Vulgo masticatur contra Gonorrheam (quam Lufitani vocant Esquentamento) atque est insigne remedium ; nimirum frequenter de dic masticanda arundo, succus deglutiendus : curat circiter odo diebus fine ullo alio medicamento adhibito. Reperitur & alia fpecies praecedenti similis, excepto quod folia inferius non sunt hirsuta, sed laevia ut superne & flosculi fint rubri. Sicuti & alia species, hoc tantum habens peculiare, quod conus conftet floribus cæruleis, qui singuli quatuor habent folia. PACO SEROCA Brafilienfibus dida planta, in sex, septemve pedum assurgit altitudi-

nem ;

HISTOR.

LIB.

PLANTARUM

nem ; caule recto, fpongiofo & viridi instar Meeru : habetque folia eodem modo alternatim disposita & ejusdem magnitudinis, figuræ, coloris, ac similibus lineis, fed in summitate folium convolutum ut in Paco. Ad exortum autem caulis prope solum provenit pediculus crassus, verum brevis, in aliquot ramulos fuperius divisus, qui multos habent flores, fefquidigitum aut circiter longos, cavos, floribus Paco quidem similes, fed incarnate rubentes. Flores hosce fequitur frudus in uvam congestus pruni magnitudine & figura, habens prominentem umbelicum ; estque adhuc immaturus saturate viridis, maturus vero suffuscus, triangularis figuræ, & cortice aurantiæ mali cortici pene æquali, qui fponte finditur in tres partes atque facile separatur : intus vero habet paucam pulpam, silamentosam, magnitudine nucis avellanæ, in tres itidem partes divisibilem per cuticulam flavam : pulpa autem haec cinnabrii est coloris, odoris vinosi, fere ut pomum nostras cidonium, in qua continentur fupra triginta grana feminis, triangularia, fusca, cum macula cinnabria in acutiore parte , magnitudine feminis cannabis, & albiflimum nucleum habentia : cortex exterior succulentus, qui cutem tingit colore brunno ut cerafa nostratia nigra vel Violæ Martiæ ; atque ideo ufurpatur loco atramenti. Folia recentia ut & caulis & frudus immaturus, fi fricentur, odorem de fe fundunt zinziberis & suavem admodum. CAAPONGA Brasiliensibus dicta planta, Portuquæ Beldroga Lufitanis dicitur ; ex radice autem brevi & in multa filamenta lacæ eft species alba desinente, producit caulem rotundum, crasiusculum & succulentum, qui statim prope terram in multos alios caules dividitur & hi porro in fuos ramos, qui vestiuntur foliis instar portulacæ faeculentis atque alternatim pofitis: in extremitate autem cujuflibetrami, octo folia in stellæ modum disposita funt, ex quorum medio flos enascitur luteus, quinquefoliis constans, magnitudine floris Portulacæ nostratis. Post florem denique remanet corpufculum quoddam obrotundum, pappo albo circumdatum, in quo femen continetur nigricans, rotundum, papaveris femine paulo minus. Rami hujus plantæ tomento albo circumdati conspiciuntur, instar lanæ ovium. Coda comeditur hæc herba. P L A N T A hæc, {cujus nomen ab AuBore non proditur) ex radice lenta, paucis fibris prædita , producit caules tevirides superiori rufescentes, partira inferiori parte teretes, nues, humi repentes, partim furredos. Caules autem inordinate multos habent ramulos, & in iis fimiliter inordinate foliola oblonga , ferrata , fibi apposita, verbenæ fere modo. In extremitate autem caulis enafeitur flos, capitulo conflans subargenteo, & flammulis ex russo & cæruleo purpureis, odoris ut Viola Martia sed remissioris. De fructu aut semine nihil ab Auctore annotatum inveni. radiculis albis, HERBA (quam Ancior non nominat) ex parvulis juxta fe positis, producit multa folia, fuis pediculis adposita, Plantaginis figura & facie. E quorum medio caulis bipedalis aut tripedalis enascitur, qui fert flores verticillatim positos, tribus foliis conflantes oblongis, albi seu lactei coloris, sine odore. Caulis autem inferius rotundus quidem, ubi autem flores consistunt angularis. NHAMBI Brasiliensibus. Herba eft caule fatis crasso, lignoso, tereti, geniculato, qui por-

tulacæ

GEORGI

MARCGRAVI

50 tulacæ more Serpit & hinc inde fibras in terram dimittens radices agit, partirn quoque se erigit. Expanditur varie in multos ramulos , geniculatos , binos sibi ubique oppositos, in iisque habet ad lingula genicula bina folia opposita, interdum etiam plura, inæqualis magnitudinis : in extremitate autem ramulorum quinque, sex, septem folia sibi invicem apposita oblonga, figura cordis in ambitu leviter serrata, interdum & laciniata, dilute viridia. In extremitate quoque ramulorum enafcuntur flores folitarii magnitudine ccrasi majoris aut minoris, conflantes solo umbelico, rotundo & crasso, flavo , fine foliis. Semen in umbelico, fusco per maturitatem, ovalis figuræ, plane compressum , ex fusco gryfei coloris splendentis. Radix denique filamentosa, tenera, alba. Folia masticata linguam pungunt instar Sinapi feu Nasturtii. Hæc herba præstantissimum est remedium contra quæcunque venenata animalia, si unciæ semis pondere è vino bibatur : vel fi decoctum illius fumatur cum media parte vini. Contra ventriculi & intestinorum frigiditatem ex pituita ortam etiam apprime valet. Folia vel femen affricatum Bubonis dorso, quantocius illum enecat. Solethæc herba cum piscibus coqui & optime convenit. PLANTA (quam Auctor non nominat) in fefquipeda-

lem fere altitudinem aflur-

git, caule lignoso, rotundo, cinerei coloris ; qui ad semipedem fere fupra terram in duas partes dispescirur feu ramos magnos, atque hi iterum in minorés ramulos, ita ut pæne egregiæ arbufculæ figuram referat. Folia illius sunt Orobi foliis figura similia, semper tria ad modum Phafeolorum juxta fe posita ; tenuia, non serrata, fed leviter hirfuta. Fert flosculos, quos sequuntur quatuor aut quinque capsulæ juxta fe in orbem positæ : quibus continentur totidem grana seminis, suæ cuticulae inclusa, rotunda, nigra, sed punctulis seu tuberculis fubtilibus insignita, ab uno deniq ; latere videtur quasi particula aliqua abscissa effet, atque ibidem albicat.

CAP.

XXIV.

Innominatæ duœ. Omenapo Yeima. Convoluulus marinus. Pararo. Cara Inambu. Mandatia. Caaponga. Caa-apia. P

LANTA hæc (cujus nomen ab Auctore non proditur) ex radice ovali nucis avellanæ magni-

tudine, inferiori parte silamentosa, emittit caulem rectum, obscure brunnum & pilosum, duobus

HISTOR.

PLANTARUM

LIB. I.

duobus aut tribus foliis præditum, quorum quodlibEt quatuor, quinque, sex, etiam decem aut duodecim digitos longum, figura foliis Tamoataranæ simile, nervo fecundum longitudinem & multis venis obliquis insignitum. Folia autem fuperna parte dilute viridia, inferna albicantia, ubique pilosa, ad tactum ut holosericum optimum, duplici ordine macularum quadratarum, majufculamm, notatum, qux in superiori superficie folii, coloris sunt nigri, inferiori brunni. In summitate caulis tres aut quatuor enascuntur flores , coloris flavi, duobus foliis papilionaceis constantes, quorum alterum macula notatum est, pro flamine habet corniculum : flos inodorus est. PLANTA (quam Auctor non nominat) caule tereti, recto, paulum piloso, viridi, in trium aut quatuor pedum assurgit altitudinem, ac in longis pediculis bina semper folia opposita gerit, figura urticae foliis similia, fed maiora, in ambitu serrata ; ad foliorum exortus etiam hinc inde rami opponuntur , qui eodem modo folia obtinent ; in fummitate caulis & extremitate ramorum minora. Flores ibidem fert in longam quali spicam congestos, elegantissimos, pediculo digitum longo insistentes ac deorfum propendentes, figura mitrae Polonicæ, & in extremo ambitu habentes quinque incifuras : funt autem coloris coccinei & interius pundulis faturate rubris variegati ; praeterea habent in medio staminulum longum pallidum, cum apice liliaceo. Tota autem planta cum flore, odorem refert Marrubii feu Prassii. De femine nihil apud Audorem annotatum inveni. OMENAPO YEIMA Brasiliensibus, Batatæ species est ; humiserpens, caule sarmentoso, viridi: folia habens cordis figura, vel etiam aurita , folitarie posita, viridia, nervo & venis viridibus. Radix cruda eft alba, sed coda fit rubra, estque ut plurimum rotunda. CONVOLVVLVS marinus feu Soldanella (Braflica marina male à ex radice lenta, longa., non quibusdam dicitur, vide Spigelii Is crassa, sed gracili, paucis fibris prædita, nigricantis exterius coloris, intus alba & lactis glutinosi plena ; nascuntur aliquot caules, longissime

ferpentes fuper terram, qui hinc inde radices iterum agunt, teretes, lenti & virides. Adnafcuntur illis, folia alternarim pofita vel oppofita, quodlibet suo pediculo, quatuor aut quinque digitos longo insidens, obrotundae figuræ , instar clypei stomachalis, laete viride & aliquantum crassum, elegantibus venis obliquis transcurrentibus, & nervo in medio. Hinc inde quoque prope pediculum foliorum petioli florum prodeunt tres, quatuor, quinque interdum & unicum florem sustinentes, Campanulæ feu Convoluuli majoris figura, coloris dilute purpurei & in bafi nonnihil albicantis, in medio visitur breve stamen, ut in Convoluulis solet. In hoc flore interius quinquangularis repræsentatur stella ; nam totus stos supeG 2

GEORGI MARCGRAVI

superius quasi in quinque angulos definit. Claudit fe flos post meridiem. Tota planta copiose lactescit lacte glutinoso. HERBA (cujus Auctor nomen non prodit) caule viridi, piloso, geniculato, partim serpit, partim assurgit, habens ad singula genicula duo folia Hyssopi æmula, sibi invicem opposita, & praeterea aliquot minora, atque ibidem etiam ramulos oppositos : in fummitate autem capitulum florum luteorum, qui ad medietatem suam in fex crenas sunt secti : in medio fex ftaminula alba.

PARARO Brasiliensibus, alia Batatæ species est, caule & foliis ut præcedens, nisi quod caulis hujus sit purpureus, & nervi atque venae foliorum itidem purpureae ut & radix. CARA INAMBI Brasiliensibus, fpecies est Inhame, caule longe serpente, qui folia habet hinc inde solitarie posita, quorum quaedam funt cordis figura, quaedam infuper aurita, nervo fecundum longitudinem, & venis obliquis confpicua. Radix illius eft candida.

Brasiliensibus dicta est Lablab Alpini, de qua planta vide Carolum Clusium Rar plant. Hiftoria pag. CCXXVII. planta haec ex Africa in Brafiliam eft tranflata. Phafeoli illius cocti commeduntur. CAA-APIA Brasiliensibus, ex radice unum aut fefquidigitum longa vel etiam duos digitos , pennæ olorinae vel etiam minimi digiti crassicie, nodosa seu verrucosa, & filamentis ad latera & inferiori parte tenuibus, & tres aut quatuor digitos longis praedita; exterius ex gryseo rufescente, interius tota alba & lenta ; tres vel quatuor pullulant pediculi teretes, tenues, tres quatuorve digitos longi, qui singuli sustinent unum folium obrotundum vel oblongum;nimirum duos, tres, vel etiam quatuor digitos longum, fefquidigitum latum ubi latissimum, tenerrimum, superna parte viride & splendens, inferna paulum albicans, nervo & venis transversis inferne conspicuum : cæterum caret caule : Fert autem florem in proprio pediculo, rotundum, umbelici figura, ut Bellidis flos , multis flaminibus conflantem pallidis, inter quæ semen provenit rotundum & seminis finapis magnitudine. Radix initio haud manifesto sapore est praedita, fed mansa quodammodo acris eft & relinquit in lingua vellicantem saporem. Infigne eft remedium contra venena, & contra alvi fluxum difenteriacum. Poteft & tota Herba 31. s. per diem naturalem infundi in vino, atque hinc exprimi & difenteria laboranti mane præberi, ita ut jejunet per quatuor horas*, purgat enim ita ut simul profluvium fiftat. Reperitur & hic alia Caa-apia species, praecedenti similis, excepto quod folia quidem sint ejusdem figuræ, verum in ambitu serrata & hirsuta, quodque & pediculi horum raris pilis vestiantur. Florem fert in proprio pediculo rotundum cum umbelico in medio, instar floris Chamaemeli. HERBA (cui Auctor Brafiliense nomen non adscripsit) Scoparia appellari potest, nam in Brasilia Scopæ ex illa siunt ; Verbenæ facie est, & in figuram arbufculae excrefcit, nimirum in sesquipedis altitudinem & sæpe majorem. Folia habet fibiinvicem directe oppofita, foliis Verbenae similia, & ad folia exoriuntur ramuli qui itidem foliis veftiuntur. Ad exortum autem foliorum etiam breves pediculi enascuntur, qui flosculos albos ferunt, quatuor foliolis conflantes, & post illos rotunda corpuscula inftar baccularum, quibus continetur femen minimum pene instar pulveris, fuscum. Radix illius recta, brevis, candida, plurimis filamentis praedita. Planta caret odore ac sapore manifefto. MANDATIA

CAP.

HlSTOR. PLANTARUM LIB. I. CAP.

XXV.

Agutiguepo-obi. Innominata. Tamoatarana. Innominatœ aliquot. GVTIGVEPO-OBI

Acutitiguepo Brasiliensibus; ex radice fuperius rotunda, sub-

A ruffa & succulenta, quaeque inferius sex, septem, octove digitos in terra oblique diftendi8C

tur , & multa crassa habet filamenta ; provenit caulis, tres, quatuor , quinque pedes longus, arundinaceus, rectus, digitum crassus, hinc inde habens in pediculis duos, tres, vel etiam quinque aut sex digitos longis, folia tinum aut sesqui aut etiam duos pedes longa, quatuor digitos lata, acuminata, eleganter viridia,splendentia,ad tactum instar membranaceae chartae aut foliorum Pacoeira, nervo fecundum longitudinem & subtilissimis lineis obliquis decorata, & in ambitu linea rubra fimbriata. In summitate caulis provenit flos inftar Lilii egregie incurvati & ignei coloris, tribus vel quatuor foliis conflans: apud quodlibet folium tria, quatuor aut quinque stamina exftant ejusdem coloris, figurae ut dens apri. Semen non describit Auctor. Radix contusa ulceribus medetur, mundat ea & implet carne: aflatae autem & codae comeduntur tempore famis. * PLANTA hæc (cujus nomen ab Auctore non proditur) ex radice alba, fucculenta , oblonga , & multis filamentis praedita,producit quatuor, quinque, sex , aut plures caules , rotundos, cavos seufistulosos, virides, spongiosos, bipedalis aut etiam majoris longitudinis : quilibet autem tantum unicum fuftinet folium, & fuperius unicam spicam, quae prodit è latere caulis veluti è vagina. Polium autem quodlibet, quatuor vel quinque digitos est longum, & splendide viride, figura cordis. Flosculi vero in spicam congesti, longiusculi & fex foliolis confiantes , quorum tria fuperiora coloris funt caeruleo purpurei, inferius vergentia obfcurepurpurei. Inodorus eft flos. Quale semen ferat ab Auctore observatum non inveni. TAMOATARANA Brasiliensibus, planta quæ ex bulbo albo, splendente, triangulatis tunicis constante,figura & conftitutione ut Tulipa, ovali vel etiam rotunda, magnitudine ovi anserini vel etiam minoris, producit caulem duos aut tres pedes altum, inferius in longis pediculis duo veltria folia habentem, ut & in fummitate unum aut alterum, foliis Cotitrepooba figura & aspectu similia, fed paulo minora. Sub folio autem quod in quatuorve proveniunt, fummitate caulis eft,pediculi duo, tres, sesquidigitum longos, duos circiter digitos longi, qui quatuor ferunt flores, splendide albos,

G 3

ex trian-

GEoRGI

MARCGRAvI

ex triangulatis obtusis squamis more pineæ nucis compositos, inodoros. Bulbus coquitur, & more Batatæ comeditur, boni saporis. HERBA hæc (quam Auctor non nominat) frutices atque arbores ascendit, iifque fe implicat ; caulem habens rotundum, uno latere plerumque brunnum, altero viridem, per totum autem

pundulis brunnis variegatum & pilosum : intervallo autem semipedis fere in caule ad latus extenditur semper ramus fatis craflus, semipedem circiter longus, itidem hirsutus, qui subrotunda & quasi turbinata corpuscula, suis pediculis innitentia & hirsuta sustinet, quæ fefe aperientia florem exhibent candidum uno folio constantem instar campanulæ : in eodem autem pundo è quo prodit pediculus qui florem sustinet, etiam pediculus ejufdem craflitiei ac quatuor circiter digitos longus enascitur, quinque folia in orbem disposita sustinens ut in Pentaphyllo, ad tactum mollia, fuperius viridia,inferius subalbicantia, ac ubique pilis albicantibus praedita. PLANTA hax (cui Auctor nullum nomen adscripsit) insesquipedalem altitudinem assurgit, caule rotundo, leniter hirsuto, geniculato ; ad genicula autem bina folia sibi invicem opposita,leniter item hirfuta, oblonga, viridia ; & in extremitatibus ramulorum multa foliola sibi adjuncta ; atque inter illa flores ex longo calice prodeuntes, ex lactescente dilute purpurei coloris, unica quidem parte conflantes , fed superius in quinque lacinias divisi, nullo in cetro flamine. Post florem sequuntur folliculi magnitudine grani cannabini quibus continetur semé compreflum fuscum. Annotatio. Iconem ex herbis siccis ab Audore colledis delineandam curavimus,siquidem ipfe illam non addiderat. PLANTA hæc (cujus nomen Auctor non prodidit) Vetonicæ fi-

gura adsurgit, caule tereti,hirsuto ; quorum quatuor aut quinque prodeunt ex una radice, tenui fla-

HISTOR

PLANTARUM

LIB.

& flava : folia illius funt viridia, serrata, Vetonicæ aemula quidem fed plane hirsuta. Fiofculos fert (quos tamen Auctor non descripsit) hinc proveniunt capsulæ baccis myrti magnitudine pares, iri quibus continetur femen copiosum, splendidum, durum ut Lithospecmon feu milium Solis, verumtamen paulo minus. Annotatio. Nullam hujus Plantae Iconem reliquit Auctor, quare illam ex Herbis illius sicds, delineandam curavi ; sunt autem folia subtilissime serrata, (quod à pictore non satis bene expressum : ) & valde hirfuta, & caules illius lignosi ; flores autem observare non potui. CAP.

XXVI.

Aguara quiya. Sagittaria cordialis. Innominata. Inimboy icon. GVARA QVIYA Brasiliensibus ; Erva moura Lusitanis. Est Solatrum officinarum sive Solanum Bacciferum. Planta haec è radice longa, & in plures alias divisa, filamentofa,alba,in arbusculæ figuram surgit, caule lignoso, medulloso, viridi , nodoso, qui hinc inde in multos ramos se fpargit. Folia habet Capfico Brafilienfi similia, duo, tria vel quatuor juxta fe posita, inaequalis magnitudinis. Hinc inde quoque provenit pediculus solitarius digitum longus qui superius duos, tres atque etiam plures sustinet breviores, in quorum quolibet enascitur flosculus, deorfum fe inclinans, folactei coacuminata, liola quinque obtinens, inclinata loris , retrorsum & in medio staminula craffiufcula, ereda,lutea,quinque juxta fe polita. Poft flosculos proveniunt baccæ' primum virides, per maturitatem nigrae, splendentes, rotundæ, magnitudine myrtillorum nostratium, succulente multos acinos purpurascentes continentes,que ab avibus commeduntur. Tota planta nullum alium præter herbaceum odorem habet aut faporem,multi autem usus est in medicina. Pseudocapsicum Dodonei convenit cum hac planta quoad folia & florem, frudum tamen scribit esse rubrum. AN SAGITTARIA Cordialis poterit vocari ? Hæc planta in trium pedum altitudinem assurgit caule tereti, hirfuto, alato ; foliis in illum infertis sagittæ figura, eo modo ut plumæ fagittis inferi solent, ex caule prominentibus, in utroque latere hirsutis : folia præterea habet caulis & ramuli ejus angusta oblonga,superius viridia,inferius incana, in totum autem pilosa, & majora funt cauli inferius adnata. In in quibus flosculi profummitate caulis pediculi aliquot longi erumpunt, conflantes, quorum s.1veniunt, figura florum Pisorum lutei, tribus foliis perius fecundum longitudinem striis purpureis eft variegatum. Post flores sequuntur siliquæ fuscæ aut nigræ, pisorum siliquis similes, continentes semen splendens, virescens seu olivaceo colore, figuræ quasi semilunulæ, seu rectius cordis, ut pingi solet. Admodum autem vermibus a vermiobnoxium eft & vix inter decem unum repentur quod non fit perforatum, & semen bus absumitur.

GEORGI

MARCGRAVI.

Radix recta est, tres aut quatuor digitos longa, tenuis, unam atque alteram prolem adjunctam habens. Annotatio. Iconem hujus plantæ non dederat Auctor, sed ex herbis siccis ab ipfo collectis delineandam curavimus. HERBA (cui nomen Auctor non adscripsit) ita le habet. In sesquipedalem aut paulo majorem altitudine assurgunt caules multi, striati, pluribus ramis onusti, quorum quilibet eo loco quo è caule oritur, nodum habet : rami inordinate positi, folia ad exortum solitaria, oblonga, fastigiata, venosa, ad tactum mollia, foliis oxylapathi similia : interdum majusculo folio minutulum junctum : distat unum ab altero circiter sesquidigitum. In fummitate caulis & ramorum extremitate nafcuntur multae spicæ parvulæ virides, quatuor aut quinque digitos longæ, quæ fefe aperientes flosculospromunt minimos, flavos, tantæ parvitatis ut foliolum quodlibet floris non sit majus cuspide acus. Radix albicat, lignofa, nullo manifesto sapore : perrennis est planta & novos producit caules. Vide Mathiol. pag. 446. Annotatio. Nullam hujus PlantæIconem Auctor noster reliquerat, itaque illam ex Herbis ficcis ab illo coliedis delineandam curavi.Porro Matthiolus folio ab Audore indicato defcribit Centaurium minus, cum quo haec Planta minime conve-

nit, qua editione usus sit ignoro ; nec observare potui apud Mathiolum plantam huic similem.

Icon Inimboy supra pag. 12. omissa.

GEOR-

GEORGI

MARCGRAVI

HISTORIÆ PLANTARUM LIBER

SECUNDUS,

Qui agit de Plantis Frutescentibus & Fruticibus. CAPUT

PRIMUM.

De Plantis ex quibus fit Anil. D’ANIR

Lusitanis (utrum peculiare nomen habeat apud Brasiliensesab Auctore non proditur, videntur usum illius penitus ignorasse :) : ) ex radice gracili, longa, in multos ramos distributa, lignosa ac lenta, plures assurgunt caules, duos, tres & quandoque plures pedes longi, teretes, humi serpentes, & hinc inde filamentis in terram dimissis radicantes, versus extremitatem autem fe furrigentes: ex hisce maximam partem jacentibus caulibus, alii plures in altitudinem adsurgunt, ex quolibet octo, novem sæpius & decem, itidem teretes, lignofi, uno latere paulum rufescentes. Caules omnes ornantur ramulis unum digitum longis, alternata serie dispositis & quilibet habet feptemcinerefceritia foliola , bina sibi opposita & extremum solum : foliola habent in medio fecundum longitudine nervulum, non ferrata, fi milia foliis Trifolii corniculari Dodonei lib. XIX, cap. 17. juxta ramulos enascuntur breves pediculi & in iis slosculi quatuor, quinque, fex aut plures, plane parvuli, purpurei cum albo diluti, figura cassidis apertæ, ut in Hedera terrestri vel Vrtica mortua, odoris jucundi. Nascitur passim in Brafilia. Ex hac planta potest color Anir praeparari. ANNOTATIO. Iof.Scaliger. vel potius Nir Arabibus est color cæruleus ; qui vulgo Hispanis tam Anir quam Anil dicitur. Arabes quoque Isatidem Herbam vocant Nil. Garfias ab Horto lib. II. cap. XXVI. Anil Arabibus, Tureis, omnibufque iis nationibus di-

ERvA

seritur sinctum, vocatur in Guzarate, ubisit, Gali, nunc vero plerisque Nil. Herba est quæ ddd

saliis

GEORGI

MARCGRAV.

gulis annis Ocymo similis : eodem enim modo colligitur & ficcata maceratur. Hanc deinde probe contusam & in panes coactam per aliquot dies siccandam exponunt : & siccata viridi colore præ dita videtur, quoque magis exsiccatur, eo magis ad caeruleum tendit, donec tandem in caeruleum exsaturatum five venetum colorem evadat. Clus. Mangiriquam habet Auctor : quod vocabulum, quotquot Lufitanos confului, Basilicum seu Ocymum interpretati fiunt. At mihi iniqua admodum ifta comparatio videtur. Siquidem non /olemus ex Ocymo pastillos conficere, sed potius ex Ifatide, quæ cum hujus plantæ deficriptione multo elegantius quadrat. Hac ille. De hac planta & modo eliciendi colorem illum diximus in descriptione Imperii Magni Mogolis, nunc adjungemus quæ Fr.Ximencs tradit in commentario suo de Plantis Novæ Hispaniæ. Xihuiquilitl pitzahuac, inquit, id est Annir foliis subtilibus, est frutex, ex una radice plures producens truncos, fiex palmorum in altitudinem, & digitum minorem crassos, coloris cinericei: folia habet fimilia Ciceri, flores exiguos è candido rubicundos, cum quibusdam siliquiscoacervatimpendulisècaule quæ fimiles fiunt vermiculis, quos vocamus ascarides, crafliuficulæ & plenæ semine nigro, quod non male legumini comparatur. Planta nonnihil amaricat, eflque acuta, calida & sicca in fecundo gradu ; pulvis medetur plagis veteribus, fi ante urina abluantur, unde à quibufidam vocatur Palancapatli. Folia contufia & emplastro applicata, dolorem capitis dicuntur mitigare, maxime in infantibus : etiam in aqua macerata & cerebro applicata. Fit ex hac planta quod Americani vocant Tlacchoylimihuitl, quo capillos tingunt colore nigro. Nascitur sponte locis calidis, tam planis quam montuofis. Licet autem quidam herbam efle censeant, mihi videtur frutex, qui vivit biennio cum summo vigore & viribus integris. Modus autem conficiendi cæruleum, quod Mexicani dicunt Mohuitli & Tlecohuilli, Hifipani autem Azul, hic est.Indunt folia decerpta æneo vasi, pleno aqua modice calida vel tepida (licet quidam magis probent frigida) & versant valide, donec aqua tingatur: eam effundunt dein in aliud vas sive ollam, cui in fiuperiore parte est foramen è quo aqua magis clara dilabitur, turbida autem & quæ substantiam foliorum exhaufit, fiubfidet: ea porro colatur per fiaccum cannabinum, & spissior fiubftantia formatur in pastillos & exponitur soli, atque poftea patinis compofita imponitur prunis ardentibus, ut indurentur ac plene ficcentur. Hæc Planta facile coli posset in Hispania locis calidis, Andaluziæ imprimis aut fimmbus : ferendum foret semen in terra bene frada atque subacta, qualem laducæ amant, mense Ianuario, fi terra humida fuerit aut rigua : fin vero horum aliquid defideratur Septembri aut Odobri, dein tempore oportuno transferendæ essent plantæ & commodis intervallis disponendæ : denique danda imprimis opera ut zizania supprimerentur, ne tenellas plantas suffocarent. Hac ille. C S : ad duorum aut plurium ALIA S pedum altitudinem assurgit, caule rotundo, geniculato, lento, succulento &quasi spongioso seu arundinoso,viridi & hinc inde brevisfimis pilis rufescentibus veftito. Ad genicula tam caulis quam ramorum, folia fine pediculis duo semper opposita ftant direde, tres vel quatuor digitos longa,angufta,inftar foliorum Lysimachiæ viridia & in utraque planicie pilis albis brevibus prædita, ad tactum paulum hifipida. Ad eadem genicula, ubi folia fiunt, hinc PE

inde etiam duo pediculi juxta/e pofiti, erede ftantes, duos vel tres digit. longi, superius florem album circularemsustinentes, magnitudine Bellidis, circumcirca minutis foliis albis ; in umbelico

PLANTARUM LIB. II. 59 belico minuta ftaminula alba. Radix semipedem aut paulo plus longa, paulum curva, paucas radiculas habens, lenta, lignofa, cortice obfcuri coloris vestita, qui detrahi poteft. Planta hæc tota cum fua radice succulenta eft & fi quis vel caulem vel radicem frangat, statim fuccus effluit cærulei coloris. Fit ex ea Anir, solum herbam contundendo & aquam affundendo : linquitur ut subsideat, hinc detrahitur & in sole siccatur quod confedit ; æquivalet auro in pondere. ANNOTATIO. Fr.Ximenes. Est & alia planta ejusdem nominis cum præcedente, quæ colorem cæruleum, fed valde faturum reddit, quo fœminæ capillos nigro colore tingunt, sed differt ab altera, tam magnitudine quam forma: eft enim mediocris tantum frutex, multas agens radices, instar sarmentorum, cum pluribus fibris : è quibus prodeunt multi trunci cinerei : folia huic inftar piperis longi, licet paulo majora, cum certis nervulis qui illa per longitudinem obeunt. Flores candidi ad modum capillorum: humida& frigida cenfetur. Modus colorem eliciendi idem cum praecedenti, fed color hujus deterior & minoris pretii, itaque non eft operæ pretium de ferendi modo quicquam addere. Hæc ille : è quibus apparet hanc adhuc aliam elle speciem plantae è qua color ille cæruleus fit. Communis fuit Botanicorum opinio tincturam hodie fatis notam, vulgo Anil & Indigo sive Indico ex Isatide fieri aut saltem è planta plane illi simili, itaque illis mirum visum, ab iis qui peregrinas plantas describunt, Ocymo vel Basilico aut similibus Plantis comparari, quarum frondes cum Ifatide, fatis nota, neutiquam conveniant-, inde & Cl. viri Car. Clusii cum Fragofo certamen. Idem testatur ex femine Anil nomine Alexandria misso, natas sibi ftirpes quæ Lentis feu Colutheæ minoris foliis conspicerentur, floresque luteolos Sparti Graecorum (quod Hispani Rejama vocant) omnino similes proferrent : putat tamen eam plantam potius fuiffe Sesban, quam Alpinus describit inter plantas Ægypti. Ramulum autem cum foliis à nostratibus ex India allatum accurate exprimi curavi, & dedi in descriptione Imperii Mogolis : fi compares cum Isatidis speciebus, videbis nihil habere commune quo ad formam foliorum : non male autem cum Basilici, cum Ciceris aut Lentis, optime autem omnium cum Colutheæ foliis comparari : habui & aliquoties plantas enatas è femine ex Iusulis Americæ allato quarum folia omnino conveniebant cum istis Indicis, nisi quod paulo minora essent, quod eo factum, quod alieno coelo non fatis vigeat. HISTOR.

CAP. II.

Caaghiyuyo.

Aminiiu [rue Algodon. Tangaraca. Fremat e. Frutex arborescens.

AAGHIYVYO Brasiliensibus dicta planta, Subfrutex est, instar Rubi Idæi, quoad magnitudinem. Caulis est plane lignofus & hirsutus, folia bina sibi semper oppofita, hirsuta, ad tactum mollia, leviter ferrata ; tribus eminentibus nervis fecundum longitudinem conspicua, transversim autem multis venulis intertexta ; superius magis viridia quam inferius, ac præterea fuperius tuberculis per totum, inferius fcrobiculis scatent : quodlibet tuberculum pilum habet albescentem. Fert flosculos in pediculis parvis, duos, tres, quatuor vel quinque in racemum fibi appositos, albos, quinque foliolis constantes ; poft quorum casum nascuntur baccæ nigræ, magnitudine baccarum Iuniperi, dulcis saporis, quæ commeduntur ab Æthiopibus & fuccum dant inftar Myrtillifere. Folia hujus plantæ pulverifata, & pulvis ulceribus ex caufa calida ortis insparsus optime illa curat. Nafcitur pluribus locis in Brafilia noftra. AMINIIV Brasiliensibus, Lufitanis Algodon & frutex Algodaon eft Goffypium. Excrescit fere in magnitudinem Coryli, ligno molli, cortice fere ut Sambucus. Folia tenera & mollia, fuperius dilute viridia, inferius saturatiora ; in tres lacinias secta, quarum quælibet suum nervum & venas habet. Hinc inde inter tria foliola profunde ferrata ac pundulata similia foliolis quæ avellanas virides circumdant, provenit elegans flos, major rosa, constans quinque foliis latis, H 2

GEORGI

MARCGRAVI.

latis, eleganter flavis, interius in medio unguibus purpureis, habens in medio flamen flavum, tuberculis ejufdem coloris insignitum. Post florem sequitur ovale corpus, magnitudine pruni, una extremitate acutum instar coni, & tribus lineis notatum & in totidem partes separabile ; viride, nigris pundulis in externa superficie variegatum : quum autem maturuerit fuscum est & fponte diflilit in tres partes, St ex qualibet trium capsularum, prominet albissimum goflypium, in cujus quolibet flocco continentur simul septem nigri frudus magnitudine pistaceorum St ejufdem plane figurae, fub cute fua nigra habentes nucleum, carne alba-flavescente constantem, pingui inftar amygdali, dulcis saporis, è quo semine planta propagatur. ANNOTATIO. Commisi aliquoties hoc femen horto ,1 St felicissime pullulavit St in pedalem atque majorem altitudinem excrevit, fed inclementiam hycmis ferre non potuit. Semen autem multo minus erat quam audor noster hic prodit, atque adeo feptem illius femina conjuncta, ut plerumque sunt, non multum superant molem nuclei pistacei. Franc. Ximenes Ichcaxihuitl, Hispanis Algodon, (id est, goflypium) vulgarissima est in Nova Hispania, ita ut innumeri panni St alia quotannis ibi fiant. Nasciturlocis humidis St calidis, maxime autem cultis. Stolones contusi St poti ex aqua dicuntur mirifice mederi punduris Scorpionum & viperarum aliorumque venenatorum animantium morfibus: caulis videtur frigidus, ficcus St adstringens, in pulverem redadus St infparsus sanat ulcera. Folia sunt natura glutinofa. TANGARACA Brasiliensibus Erva do rato Lusitanis dida : Frutex eft, magnitudinem Ribium fruticum adipiscitur, color corticis cinerefcit. Folia fert oblonga, viridia, multis coftis transversis intertexta : funt autem ramuli & folia directe sibi opposita St haec superne viridia, inferne canescentia, ad tactum quafi leni hirfutie praedita. In extremitate ramorum flos provenit, purpureo brunni coloris, magnitudine clavellinarum Indicarum plenus: quatuor folia floris exteriora paulo lόgiora quam

reliqua ; figura vomeris, quibus inferius adftant odo ejufdem figuræ minora , & medium feu totum spacium floris conflat foliolis parvis purpureis, more florum Scabiosæ : è quorum medio prodit una bacca caerulea, magnitudine myrtillorum,ad visum quafi gemma Turcois flori effet imposita, & flos ut holofericum brunnum : fed cave tibi ab usu : est enim prœfens venenum, ut alibi dicetur. ERVA DO RATO. Frutex est arborescens. Lignum habet lentum St in ramis ramulos oppositos, St duo semper fibi oppofita vel etiam tria fibi appofita foliola, oblonga profert, dilute viridia, eminente nervo fecundum longitudinem St conspicuis coftis fecundum latitudinem, praedita. In summitate ramorum fpica nascitur ex floribus multis umbellatim pofitis constans, suntq ; flores oblongiusculi, cylindracei, rubri : pediculi autem florum crocei coloris & longiusculi.

Flores

HISTOR.

PLANTARUM LIB. II. Flores & folia venenum sunt, radix alexipharmacum contra illud, TREMATE Brasiliensibus. Frutex arborescens, Mali punici figura eft similis, cortice Sambucino, ligno albo,& medulla m continente. Folia obfcure viridia, haud magna,sesquidigitum longa,sine pediculis ramis adhaerentia, afpera,multis venis conspicua. In extremitate ramorum fert multas umbellas magnas, floribus Iutescentibus onustas, quibus aliquid purpurei admixtum ; in medio autem funt multa staminula flavescentia ut florum Hieracei, & eodem modo definunt in pappos : exacte odorem referunt Styracis, ut & folia trita. Post flores provenit in illis pappofis capitulis femen minimum, rotundum, nigrum, multo minus papaverino. Brafilienfes utuntur foliis contusis in doloribus oculorum & rubedine. FRVTEX ARBORESCENS (cujus Auctor hanc dat Iconem, licet nomen non prodat) cortice gryseo, folia habet alternatim opposita, carinata, scaphæ figura, circa extremitatem autem dentata, læte viridia, splendida, venulis obliquis elegantibus prædita. In extremitate ramorum spicatim proveniunt flores, & fpica floribus adhuc claufis coloris est fanguinei elegantissimi, hinc fit flava, & flores se pandentes funt flavi, quinque foliolis constantes ; cuilibet folio floris fubjacet folium acuminatum pallidum: in medio floris stamina lutea congesta : flos suavis odoris, ut Keiri nostras, & major illis eft. CAP.

III.

Vrucu planta e qua fit tinctura illa quam vulgo vocamus orellanam.

RVCV Brafilienfibus ; Frutex est ligno albo instar Coryli, cortice fusco. Folia habet alternatim posita, in pediculis tres, quatuor aut quinque digitos longis, etiam brevioribus, oblonga, cordis, ut pingitur,figura,quinque,lex etiam decem aut duodecim digitos longa, nervo secundum longitudinem & venis obliquis, inferius prominentibus prædita, læte viridia. Ad extremitatem ramorum in brevibus pediculis, multi enascuntur flores, in uvarum modum dispositi ; quilibet magnitudine rofæ quinque foliis conflans -albis incarnato dilutis : in medio ingens numerus ftaminulorumluteorum, apicibus purpureis; vixsensibilem aliquem habet odorem. Florem fequitur fructus , nimirum filiqua myrobalani oblongi forma, feu pyramidali, rotunda, duos aut tres digitos longa, magnitudine pruni : quæ immatura virescit exterius , matura rufescit, estque tota hispida ob fila quæ habet prominentia, fed non aculeata. In qualibet tali filiqua ultra triginta aut quadraginta grana fuo pediculo innitentia continentur; vinum quodque figuræ conicæ acutæ aut exigui pisi, at in duobus lateribus quasi digito compreflum. Granorum color infigniter miniatus ( inftar optimi minii turcici) & splendescens atque tali luceo madens, ita ut ad tactum inficiat manus egregio miniato colore. Grana recentia haud dura sunt, sed ut granum pomi : intra carnem albicantem habent, exterius quoque quodlibet granum pundulum argenteum. Siliqua matura fponte fe aperit: grana siccata evadunt obscure rubra, nihilominus tamen ut ante tincturam continent, & recentia sive siccata usurpari possunt. Trita simpliciter in aqua simplici seu stillatitia egregiam dant tinduram miniatam, quæ pota per se prodest contra varia venena & est boni faporis, subamara & quid aromatici sapiens. Brafilienfes patinas suas & lagenas ex cucurbitarum corticibus fadas, hac tinctura exterius tingunt. H 3

GEORGI

MARCGRAVI

Radix coda cum carne gallinacavelalia, tingit instar croci optimi & bonum saporem illi conciliat. Car. Clusius judicat BixamOviedi Exoticorum lib. III. cap. 20. ANNOTATIO. Fr. Ximenes eandem plantam accurate describit in Arborum classe. Achiotl, inquit, quam aliqui vocant Changuaricam & alii Pomaquam, eft arbor mole & trunco, figuraque omnino Aurantiæ fimilis; foliis ulmi quoad figuram, asperitatem & colorem Truncus, cortex & rami sunt subfusci vergentes ad viridem colorem, materies spinosa & candida. Flores fert grandes in modum ftellarum quinque foliis distincitos, coloris candidi vergentis ad rubrum. Frudus sunt similes calicibus castanearum, forma & mole exiguarum amygdalarum adhuc virentium, quadrangulares pene sive potius quatuor protuberantibus lineis per longitudinem discurrentibus distincti : qui ubi maturuerint dehiscunt, & oftendunt certa grana valde rubra, similia granis uvarum, fed rotundiora. Nafcitur in regionibus æstuofis, uti G uaxac a, Teguantepec, Huazaqualco, locis magis siccis quam humidis. Refrigerat in tertio gradu, cum aliqua siccandi & adftringendi qualitate. Barbari maximi faciunt hanc arborem, camque colunt circa tuguria sua, viret toto anno, frudum autem fert vere: &tum materies illius cædi solet , quæ utilis eft ad ignem eliciendum inftar Silicis , confricando inter fe. Cortex idoneus eft ad funes & rudentes, qui robuftiores funt cannabinis. E femine conficitur tinctura coccinea, qua pidores utuntur & tinctores, quæque valde celebratur. Vtilis quoque eft in Medicina, nam cum aqua aliqua ejusdem temperaturae haufta aut foris adhibita, mitigat æstus febriles, fiftit fanguinolentas dejectiones, discutit tumores & abfceffus, quapropter commode miscetur potionibus refrigerantibus, atque etiam cibis. Miscetur quoque delicatae potioni è Cacao, ad refrigerandum & bonum colorem atque faporem illi conciliandum. Mitigat dolores dentium è caufa calida natos : promovet urinam, fedat sitim, & non desunt qui loco Croci cibis admisceant. Tinduram ex frudu faciunt hoc modo: Sumunt grana bene matura, eaque infundunt aquae calidæ, & ex subsidentia tabellas quafdam conficiunt, ut folet fieri in Annir : adeo viscosa & tenax eft tindura, utres quævis semel illa infecta, numquam colorem deponat : adftringit & aliquantum, quare mixta cum resina fanat scabiem & plagas: corroborat ventriculum, & fiftit lienteriam cum corticibus Cacao mixta, auget lac mulierum, & efficit ne Chocolate quantavis quantitate haufta noceat: illius quippe ope facile digeritur fine ulla cruditate. Eadem cum urina mixta, tam pertinaci colore tingit lineos pannos, ut in pofterum elui non possit. Hac ille. Meminit & hujus plantæ Oviedus lib.VIII. cap.VI. Tindura autem quae ex femine fit magna copia jam affertur ad nos ex Infulis & America: continente, & vulgo ab Anglis & Belgis appellatur Orellana : Barbari autem aliis atque aliis nominibus indigitant; ii autem qui Brasiliæ continentem qua Ardum spectat incolunt vocant Roucu (quod nomen convenit cum Vrucu) & Infulares illa cutem inungunt elegantiae caufa. Observandum tamen duplicem tinduram ad nos afferri, unam fimplicem & perfectissimam, plane coccineam, cujus ufus eft ad fucum faeminarum, eft enim elegantissimus color & valde pertinax : alteram cum refinis mixtam & in magnos globos coactam : cui & credo succum radicis admixtum esse, tingit enim magis croceo colore, quam miniato ; hujus autem in cibis aut medicina usum non puto ita tutum esse. CAP.

Comandaguira.

IV.

Araca iba. Frutex innominatus.

Alter. Iva.

GVIRA Brasiliensibus: Arbustum seu frutex ferens Phaseolos; cortex leve atque fragile : in ramis autem habet multos ramulos furredos, lignum illius viridis, sesquidigitum longos, direde sibi oppositos, fed paria alternatim posita, in quorum uno tria funt folia oblonga, acuminata, foliis Salviae acutae similia, inferne albicantia, fuperne viridiora, & ad tactum inftar ferici laevia, conspicuis venis prædita, in altero flores fex, septem aut odo, magnitudinenostratiumPisorum, foliis duobus furfumverfus cum suoinvolucro & uno deorfum, quod maximum: funt autem flores lutei coloris, & folium illud maximum deorfum verfum, inferius rubris venulis per totum infignitum. Flores fequuntur siliquae compressæ & quasi contortae, quarum quaelibet continet quatuor granaphaseoli, alba, noftris pifis paulo minora, quæ coda bene sapiunt ac alvum laxant, ideoque Brafilienfibus in frequenti funt ufu, & Lufitanis quoque. Florent ac frudus ferunt toto anno. ARAcA IBA Brafilienfibus; cujus frudus ipfis dicitur Araca miri ; Belgis autem prunmen. Frutex eft, ligno, foliis & floribus ut Guajaba arbor, fed magnitudine & frudu differens. Eft enim ejus frudus magnitudine pruni, qui per maturitatem flavescit, & carnem habet albidam cum multis granulis parvis. Boni eft saporis, fubdulcis fed nonnihil adftringentis. Silvae hic, hisce fruticibus, plenae. Radix hujus fruticis coda in aqua & pota F rudus mirifice medetur dysenteriæ.

OMANDA

63 PLANTARUM LIB. II. Fructus cum saccharo mifcetur in conservam, quæ consistentia, colore & sapore quoque & qualitatibus similis conferva: Cydoneorum vulgo marmolada. FRVTEx (seu potius viscum quoddam, caret enim proprio caudice & radice) in aliis fruticibus aut arboribus nascitur, nimirum ubi progerminat, ibi rotundus eft tuber in arboris ramo. Nafcitur autem & in multos ramos dispergitur, ligno fragili, interius flavescente, & ruffam medullam habente, exterius vero corticem ex brunno nigricantem, multisque striis ac maculis notatum. Foliafert figura vomeris, oppofita, crassa, saturate viridia, in extremitate quafi linea rubra circumdata, nervo fecundum longitudinem paulum confpicuo, & venis transversis profunde fitis, vix confpicuis. Flofculos gerit multos juxta se positos in pediculis brunnis, fex foliolis confiantes acutis, augustis, ex flavo rufescentibus, paulum deorsum incurvatis, in medio autem habet aliquot flamina lutea. Foliolis florum decidentibus, calix florum fere Cariyophyllum aromaticum refert figura & colore. Super floribus hujus fruticis frequentissimæ reperiuntur aviculæVvanombugh, ibique sclopeto decuti possunt. piri Silvestris FRVTEX (cujus Auctor hanc quidem dat Iconem, sed nomen filet) in modum Folia cortice cinereo, crefcens, ligno fragili, splendifert pyri foliis similia, densa, superius de viridia, inferius dilutius, alternarim ordine quæque suo pediculo crasso, brevi appendentia & deorfum inclinata. In extremitate ramorum proveniunt quatuor, quinque aut sex in racemum difpofita corpufcula ellyptica, pifo majora, quæ sese aperientia florem promunt habentem quat uor folia alba, crassa, exterius ex albo viridantia, magnitudine lychnidis, inter autem hæc folia in circulum difposita sunt stamina alba, alta, centum viginti & supranumero, fefquidigitum longa, fili ferici crassi crassitie, superius flavefcentem fpongiolam adjunctam habentia. In medio autem floris & horum staminulorum aliud flamen duos digitos longum, fortius, flavescens, eredum flat, fuperius habens Cylindraceum capitulum. Ita foliis floris supereminent staminula alba, staminulis autem flamen hoc longum , medium. Et flos ad visum jucundus est, suavi rosæ odore præditus, sed non ita forti. Foliis & ftaminulis albis decidentibus, remanet medium flamen in cujus extremitate è cylindraceo corpufculo (reliqua neglexit Auctor supplere.) Ramulos hujus plantæ adpensos habui in museo meo ad libros, nodu ad quemlibet exortum pediculi cujusque folii, ut & ad quodlibet folium floris exsudarat guttula crystallini splendidi humoris, quafi plantæ aflixa esset, feminis majoris finapimole. IvA Brasiliensibus, est frutex eodem modo crefcens quo Iurepeba, fimilique ligno, fed solet altius assurgere. Caudex fpinofus ac leni hirfutie præditus. Folia inordinate posita, pallide viridia, oblonga, non ita laciniata ut Iurepebæ, leni hirfutie seu lanugine infeda. Flores itidem fert ut lurepeba, lacteos, quinque foliis constantes, instar stellæ expansos, in medio autem staminula lutea funt ereda. virid en ac Frudum fert magnitudine maioris pomi vulgaris, rotundum, initio faturate brunna

HISTOR.

GEORGI

MARCGRAVI

brunna lanugine tectum per maturitatem citrini coloris ac splendentem. Cortex inftar testæ ovi frangibilis, intus continet pulpam succulentam, flavescentem, quæ copiosa semina, lentium figura, magnitudine & colore continet. Pulpa illa admodum dulcis est & grata formicis ; ab hominibus non comeditur. CAP.

Atitara. Iuqueri omnano. Brasiliensibus. Spina est foliis Sigilli Salomonis. In septem, vel I Amunito odo aut novempedum altitudinem assurgit, caudice fatis crasso, & acutissimis spinis ubi> unum etiam atque alTITARA

ATITARA

que terum de fe spargens ramum majorem : per intervalla autem ambiunt ramuli fruticem , duos, tres aut quatuor pedes longi, aduncis & deorsum verfis spinis, viridibus, cum cufpidibus brunnis, fplendentibus in his ramulis folia sunt, interdum bina fibi oppofita, interdum unum solitarium, inodora, sesquipedem longa, duos & semis circiter digitos lata, ubi latissima, foliis Sigilli Salomonis aut Lilii convallium, plane confiftentia & colore fimillima & in medio nervum fecundum longitudinem transeuntem habentia : tres aut quatuor etiam acutissimæ spinæ rectæ muniunt folium inferne. Extremitas autem ramulorum ad unius circiter pedis longitudinem caret foliis, itidem spinosa & in modum sagittæ tripliciter figurata. Foliahujus planta;antequam fe pandunt, arde funt complicata in modum foliorum Palmæ, ramulo adhærentia, deinde se explicant. Hinc inde in hoc frutice provenit filiqua pedé aut quindecim digitos longa , teres, duos aut tres digitos crafia, & in utraque extremitate acuminata, paulumque incurvata,ubique per ambitum frequentissimis spinulis obsita, primo viridis, dein nigrescit acsponte se aperiens promit ramum ex se more & modo palmæ nuciferæ in multos ramulos distributum, coloris ex flavo albescentis, cui flosculi multi, hinc copiosi globulifiunt, qui in fructus abeunt; quorum formam & consistentiam Auctor non de' scripsit. * IvQJVERI-OMNANO Brasiliensibus ; species est herbæ vivæ. Fruticescens planta,caulibus quadratis, striatis, viridibus, & frequentissimis fpinulis flavescentibus munita: per intervalla autem ramuli ad latera extenduntur, duos aut tres digitos longi, itidem spinosi, qui in extremitate funt duplices ; hi porro habent ut plurimum duo paria foliorum, nimirum bina & bina juxta se apposi ta, fefquidigitum circiter longa, inferius albis pilis vestita, superius viridia & lævia, atque non ferrata. Ad ramulos illos, qui folia tenent, fingulos etiam duo, tres vel quatuor breviores pediculi, unum digitum longi proveniunt, cum capitulo rotundo, villoso, albo, cui aliquid purpurei admixtum , quod floris est loco, quemadmodum in Herba viva majore. Poft quemlibet autem florem prodeunt odo, novem aut duodecim siliquulæ unum digitum longæ, juxta fe inftar rosæ positæ in orbem, longis pilis hirtis candidis vestitæ, in quibus femen. Planta hæc alata ftatim contrahit & componit folia fi vel leviter digito tangatur, quæ tamen paulo poft rurfus explicat. ANNOTATIO. Franc. Ximenes, de Plantis Novæ Hispaniæ. PINA-

HISTOR.

PLANTARUM

LIB. II.

PINAHVIZXIHVITL quam aliqui vocant Cocochi atl, quia capiti imposita conciliat somnum, atque adeo solo contadu videtur somnum generare (facilius tamen in Barbaris quam in Hispanis) est frutex quatuor palmos altus : caudices illius sunt tenues & pleni spinis : folia divisa in sex partes aut sinus, & conjuncta inter se ad modum fafciculi florum, haud diffimilia Izquixochitl. Radix eft farmentis fæta : flores & fructus ad modum castanearum, principio virides & postea rossi , racematim pendentes. Nafcitur in locis calidis Tepuztlan & Quahtlæ & in collibus Acapiztlæ. Ajunt amorem conciliare, fed quo modo aut quare explicare non possunt. Polia nonnihil resipiunt raphanos ; sunt frigida, sicca &i adstringentia atque praeterea glutino/a. Succus radicis fanat febres tertianas & oculos inflammatos, conciliat somnum,estque utilis adversus difenteriam. Hic est frutex ille cujus folia vel minimo contactu vel afflatu humano se contrahunt & marcescunt ; quare fu/picor esse eandem aut /altem congenerem plantam, quam in Philippinis Infulis vocant Herbam vivam aut sentientem : de qua quædam affirmant nescio qua fide, quæ in hacnostranon deprehenduntur ; qualia sunt ; quod producat truncos rectos, craffitie pennæ gallinæ, è lingulis radicibus decem aut duodecim ; quorum singuli teneant duodecim folia, quatuor ordinibus, inter se diflantia intervallo fex digitorum transversorum & similia Raphano : flores esse caeruleos similes linguae palleris antequam fe pandant, dein se dividere in tria minora folia. Offenditur illa planta tantopere contadu humano, ut fi primoribus digitis fumma plantae folia contingas, statim quasi contristari aut alto fomno opprimi videatur, caduntque omnia folia inferiora atque etiam superiora fi fecundo attingas : ipsique trunci contadi rumpuntur atque concidunt : si autem praecidas, offendes partem contactam nigram, haud aliter quam si combusta fuisset : si vero halitu plantam afflaveris statim folia sua excutit & disrumpitur, quod non fit fi virgula aut baculo attingas ; ita ut solo contactu & halitu hominum videatur offendi: cæterum infipida est planta & nullius, quodsciam, in medicina ufus. Memorant & aliam plantam in Malabar nasci, quæ limiliter contactum & afflatum hominis aversetur, foliis polipodii, floribus luteis : aliam quoque in Peruvia, quæ contacta ftatim arescat ; nec deesse similem in Insula Gaditana. Sed quæ de Pinahuiztli commemoravi, ea sæpius sum expertus, aliisque probavi, ut haud dubia fides haberi possit. Hæc Ximenes. Franciscus Lopez de Gomara in Hiftoria sua generali cap. 194. scribit in Peruvia nasci arbusculas quarum folia marcefcant,fi manu tangantur,& cap.205.similes reperiri in Nicaragua. Credo efle fruticem quem Author hîc describit. Cætcrum Garsias ab Horto lib. II. cap. 27. Nafcitur, inquit, in Malavar, planta mira naturœ, namsi quis manum admoveat, ilico contrahitur: folia polipodii, flores vero habet luteos. Chriftophorus à Colla cap. IV. Herbam vocat vivam & accurate illam describit. Sed de hac alibi plura dicemus. Cæterum & Antiquis nota fuit hæc planta, siquidem accurate admodum describitur à Theophr. lib. IV. Hist.plantar. cap. III. sub sinem. ϒληµα Ɔἰδόν π φύε) ωεὶ Mέµφιν ὃ Cφúλλαϰỳ βλαϛƔϛ ϰỳ τὼ ὅλιω µοϱφτω µοϱφτὼ ἔχƔɤ τò ί∂ιον α'λλ' ειζ τò συµϐαῖνον ωεὶ αὐгò πάθО ἡ µὲν ὰϱ ωοοΨϛ ἀϰανθώδηϛ ἐϛὶν αὠτɤ µgý τò φύλλον παρόµoιoν гαῖϛ

πέρυξιν. ὅταν Ͻ πϛ άΨηϽ t

ϰλωνίων,

ώαгερ

άφαναινόµα гὰ

φúλλα

συµπίπειν

φασίν.

εἶτα

τινα

χόνον αvαϐιώσϰε πάλιν µαλλƔν. Id est : Nascitur peculiare quoddam virgultum circa Memphim, quod quidem neque folia neque ramulos, neque totam formam peculiarem habet, sed accidentem tantum illi passionem. Quippe facies ipsi Ipinosa & folium perquam fimile filicibus ; ubi autem quis attigerit ramulos, folia quafi hebetata concidere ajunt*, atque hinc poft aliquot tempus reviviscere dentio atque folia fua explicare. Sed de mirabili hac planta paulo poft adhuc plura dicentur,nam varia: illius dantur species. Hoc tantum hic minime prætereundum etiam Plinium ejus meminisse lib. XXIV. cap. 17. Adjecit his, inquit, Appollodorus assectat or ejus, herbam œschynomenen, quoniam appropinquante manu folia contraheret. Memorat autem inter herbas à magis celebratas, cum nihil certius fit quam hanc herbam hæc pati. Mirum autem Authores qui de Plantis Ægypti agunt hodie illius non meminisse.

CAP.

VI.

Mandijba seu Maniiba, è qua fit Mandioca. Brasiliensibus, cujus radix Mandioca vocatur. Frutex eft M caule lignoso, pollicis vel digiti humani crassitie, nodoso, cortice corylino, in sex, ANDIIBA &

MANIIBA

septem aut odo pedum altitudinem assurgens ; continens medullam in se instar Sambuci, & lacteum de se mittit succum. Superius in multos expanditur ramos qui iterum ramulos habent, atque in horum quolibet, tria, quatuor, quinque, fex aut septem folia angufta, oblonga, in stellæ figuram disposita, ejusdem fere viriditatis cum folio Peoniæ. Flosculos fert flavo-pallidos, quinque foliolis constantes, multis flaminibus luteis in medio. Radix fit duos vel tres I

GEORGI MARCGRAVI vel tres pedes longa, tibiam humanam crafta, in fine magis teres , coloris exterius inftar corticis corylini obscuri, interius albi, clique fragilis & continet succum lacteum glutinofum, qui lethalis eft omnibus animantibus. Plures ejus in Brasilia reperiuntur fpecies, nominibus distinctæ, Mandiibucu , Mandiibimana, Mandiibibijana, Mandiibiurucu, Mandiibparata, Mandiibcariamuna, Mandiibtinga, Mandiibmaracana, Mandiibcuguacu, Apitiuba, Aipi. Aipiiterum suashabet fpecies; Aipi guacu, Aipi arendi, Aipicaba, Aipiguapamba, Aipi Iaborandi, Aipi jurumu, Aipi jurumi miri, Aipi jurucuja, Aipi macaxera, Aipi maniacau, Aipi poca, Aipitajapoja, Aipipitinga. Ve cultura Mandijba hac obfervat Auctor. In qua terra plantetur. Silvæ sive montosæ sive planæ cæduntur, lignum crematur, atque ibi fit ager, qui Brasiliensibus vocatur Co, Lufitanis Roza. Requiritur autem terra bona, mediocriter sicca, non humida ; quapropter montosa loca opportuniora. Plantari poteft omnibus mensibus æstivis, hiemalibus non. Optimum tamen tempus eft mense Ianuario, Februario ; item Augusto & Septembri. Plantatur tamen etiam medio Iulio vel circa ejus finem. Quomodoplantetur. Terra elaborata efformatur in monticulos, Lusitani vocant Montes de terra cavada, Brasilienses Cujo : Indigenæ autem olim illos formabant fudibus acuminatis ipsorum idiomate Ibirapoa didis. Monticulorum autem quilibet tres circiter pedes latus, sesquipedem circiter altus est, rotundus, ut pluvia cadens decidere poftit : nam hæc planta amat calorem & siccitatem. Cuilibet monticulo infiguntur tres taleæ de Mandiiba, quarum quaelibet octo vel novem digitos longa, vel etiam pedem ; infiguntur ita ut tertia pars emineat, quasi crucis figura fecantibus fe eminentiis suis supra terram. Monticulorum autem diftantia debet esse duorum & semis aut trium pedum. Taleæ autem omnes ita sunt infigendæ ut pars quæ antea furfum vergebat, hic itidem sursum vergat. Per radicem.Mandioca nulla poteft fieri transplantatio, nam ea extrada è terra & tacta ftatim emoritur. Poftquam taleae fuerint infixae decem dierum spacio progerminant & tot germina proveniunt quot talea continet nodos. Quodlibet germen eft cauliculus digitum longus, in multos ramulosdivisus; coloris rubri cæruleo mixti : quilibet ramulus folium habet in alia tria, quatuor, fex aut septem foliola divisum, dilute viridia, angusta, oblonga nervo secundum longitudinem & venulis transversis ordine positis ; positaque funt hæc foliola in pediculo ruffo figura ftellæ. Plantatio quomodo curanda. Ager ter vel quater debet ab herbis purgari, usque dum planta adolescat, quod fit post sex aut feptem menses. Luxuriant enim hic admodum herbæ fpontaneæ in agris, & copia fua facile sata feu plantata suffocant, nisi eruncentur. Que damna inferant huic planta. Germina hujus plantæ & folia tenera comeduntur à formicis, quæ ideo multú damni dant in hisce plantariis. Poftquam autem adoleverit planta à formicis nihil amplius patitur. Animalia silvestria, ut Capreæ, &c. etiam folia depopulantur, item equi , boves, oves : ideo plantaria arboribus cæfis vel palis circumdantur ut animalia accedere nequeant. Radices admodum appetuntur ab apibus, cuniculis aliisque Brasiliæ animalibus. Quamvis autem hæc planta ramis & foliis orbetur,radice illæfa, nullum inde accipit damnum* Ad perfectam magnitudinem hujus radicis requiritur annuum spacium ; Extrahi tamen & usurpari potest radix sexto mense post plantationem, necefiitate urgente. At tunc pauco commodo: nam minus dat. Quælibet planta duas, tres, quatuor usque ad viginti profert radices, pro fertilitate soli, ubi plantatur. Et quælibet radix semipedem vel etiam duos aut tres pedes longa evadit, crassitiem habens brachii vel etiam tibiæ humanæ quando perfede adolevit. Durare poteft hæc radix in terra ad triennium si non eruatur. Altero tamen plerumque anno pars earum putrefeit & corrumpitur. Ideo ad summum linquitur annuo fpacio denuo per taleas novas plantatur. Extrahitur radix matura, è caudice fiunt taleæ ad novam plantationem. Radix autem extracta vix triduum servari potest, quia putrescit : putrida autem, admodum fætet. Ideo quo citius in farinam redigatur, eo melius. Farina quomodo fiat. Radix extrada cultro ab exteriori cuticula liberatur, quæ facile abradi poteft. Hinc integra lavatur aqua pura manu rotæ in diametro quatuor aut quinque pedes habenti admovetur, quæ in hunc usum fada est, & cujus superficies convexa lamina cuprea armata , multis foraminibus pertusa, acuta more tyrocnestis : Rota à duobus hominibus circumagitur, radendo sic radicem, ut rafura cadat in suppositum lintrum. Rota hæc vocatur Brafilienfibus Ibecem babaca a Lufitanis Roda de farinha. Brafilienfes tamen, utpote pauca supelledile instructi tyrocnefti radunt hanc radicem purgatam, longiori tempore & operofiori modo. Linter qui excipit rafuram vocatur Brafilienfibus Mieecaba Lufitanis coche de ralar Mandioca. Sic molita & rafa hæc radix inditur longo sacco fado ex corticibus arborum, more corbis texto, qui quatuor circiter digitos amplus est, figuræ cylindraceæ, vocaturque Brafilienfibus Miamiama, Lufitanis Espremendouro de Mandioca. Immittitur hic saccus prelo , quod Brafilienses Tiamicaba, Lusitani prensa appellant, atque exprimitur inde fuccus, donec rasura omnem 66

HISTOR. PLANTARUM LIB. I. 67 nem humiditatem deponat. Succus ille Brafilienfibus dicitur Manipoera Lusitanis Agoa de Mandioca. Expressa rasura radicis immittitur cribro, quod Vrupema Brasil. Lufitanis Ioeira vocant : succernitur & immittitur vasi rotundo, lato, haud profundo ex argilla vel cupro facto quod more aheni fumario infertum eft, & igne inferne structo, spatula lignea continuo agitatur , donec siccata sit satis. vocant hoc vas in quo farina siccatur Brasil. Vïmovipaba, Lusitani Forno de Farinha, spatulam Brafil. Vïpucuitaba. Farina hæc ad medietatem solum ficcata, ita ut semimollis maneat vocatur Brafil. Vîtinga, Lusitanis Farina relada : amplius ficcata dicitur Brafil. Viecacoatinga, integre autem siccata, ita ut durare possit vocatur Vîata & Vicica, Lusitan. farinha seca, farinha da guerra, quæ ad summum per annuum spacium potest servari, si loco ficco adfervetur & ab aqua caveatur. Viecacatinga vix dimidium annum durare potest ; Vitinga vix biduum & has farinæ fpecies loco panis ufurpant. Farinha seca irrorata jusculo qualicunque vocatur Mivipiro & Mindipirô, comediturque cum eduliis cæteris, carne vel piscibus. Ex farina ficcata formant placentas, miscendo cum aqua simplici in massam, & coquendo super prunas, vocantque nomine Brafilienfi Bejû. Succus Mandioca expressus relinquitur in vase, & bihoriispacio refidet in fundo fecula albissima, quam indigenæ vocant Tipioja, Tipiaca & Tipiabica : hæc dido modo ficcata farinam exhibet albissimam, Tipiocuî vocatam, ex qua fiunt placentæ longæ & tenues, quas Tipiacica dicunt, quæ panis optimi similaginei vicem explent. Idem succus coctus ad consistentiam pultis comeditur. Eadem puls usurpatur amyli loco ad incrustandum linteamina, & glutinandas chartas. Ex pulte quoque cum oryza & faccharo mixta conservam faciunt Lufitani non ingratam, quam Marmelada de Mandioca vocant. Succus autem Mandioja sive poera subdulcis eft faporis, ideoque ab animalibus appetitur, quæ tamen omnia postquam biberint, cito moriuntur. Nam hic succus & hominibus & brutis lethalis eft. In hoc succo, si adservetur diem unum atque alterum, generantur vermes, quos Brasilienses vocant Tapuru, qui itidem venenati sunt. Præparatur etiam Mandioca alio modo in ufus humanos. Mandioca cruda quamvis dicto modo purgata, scinditur in particulas, lingulæ figura, duos circiter digitos longas, semidigitum latas. Particulæ hæ exponuntur soli per biduum ut exsiccentur. (Succus non exprimitur) siccatæ funt albissimæ ita ut cretæ loco infervire poftint ad scribendum, tunduntur in pollinem in mortario ligneo (quod Brasilienses vocant Anqua & Vmbuâ , Lufitani pilaon depao) piftillo ligneo , pollen vocatur Tipiratî, , Lusitanis farinha da mandioca crua ex quo panis coquitur delicatissimus, albissimus, certans cum pane fimilagineo optimo. Fit & panis biscoctus, quem Brafil. vocant Miapeatâ, optimus, qui in expeditionibus poteft ufurpari & diu adservari. Mandioca cruda integra vel concifaaquæ immissa per tres , quatuor vel quinque dies linendo, ut mollis evadat, vocatur Mandiopuba & Mamop uba, & fub cineribus allata comeditur. Hoc modo præparatam utplurimum fugitivi & in filvis vagantes usurpant, utpote facile parabilem. Eadem Mandiopuba ficcata ad ignem poteft adfervari in ufus & vocatur Caarima. Hanc Caarimam in pollinem redigere solent tundendo in mortario ligneo & pollinem vocant Caarimâciu qui albiffimus est & subtilissimus. Hic pollen in aquam fervefadam live codam immissus pultem exhibet, Mingau Brasiliensibus, agitando continue quando immittitur aquæ, ut puls tenuis & fine globulis fiat, grati saporis, & comeditur aut per se, aut cum pipere admixto, quod Brasil. Quiya vocant, integro aut conciso ; vel immiscentur aliæ herbæ, vel gammari, pisces codi, & caro coda, & vocatur ipfis Minguipitinga. Servit etiam amyli vel glutinis loco farina de Caarima, fiin pultem redigatur & tunc vocatur Mingaupomonga. Ex eadem cum aqua, butyro & faccharo placentulæ fiunt delicatæ, quæ calidæ comeduntur. Ex Mandiopuba etiam farina fit mollis & semisicca inftar micæ panis recentis fimilaginei, quam vocant Vipuba & Viabiruru, Lusitanis Farinha fresca & Farinha d’Agoa, quæ grata est ad comedendum, fed non durat ultra diem naturalem , ideo quotidie de novo conficitur. Eandem Vipubam in globi formam manibus efformant ac in Sole siccant, vocantque Viapuâ & Miapeteca, & tunc diu adfervari poteft. Hoc modo Tapuyæ præparant ut plurimum. Etiam Brasiliani reliqui, miscendo postea cum Viatâ ut gratior fit. Mandioca cruda etiam purgata fcinditur in tenues particulas, contunditurque piftillo ligneo, & manibus solum exprimitur, ac dcin ficcatur, vocaturque illa farina Tinâ & Mixacuruba. Omnes autem species Mandiocæ crudæ hominibus lethales sunt si edantur, excepta, Aipi-macaxera, quæ recens extrada & assata ad ignem vel fub cineribus tuto comedi poteft & bene sapit. Bruta autem omnia, omnes Mandiocæ species crudas devorant fine noxa, & bene nutrit atque saginat, quum tamen fuccus earum expressus folitarie sumtus ipsis æque lethalis fit atque hominibus. Ex radice Aipimacaxera contufa ac cocta fit potus albefccns instar lactis ebutyrati, grati faporis , fubacidi, qui tepefactus bibitur, & vocatur Cavimacaxera. ExeaI 2

GEORGI

MARCGRAVI

Ex eadem radice dentibus per fœminas masticata, ut pultem fere referat, adfufa aqua & coda conficitur potus quem Caon caraxu vocant. Folia Mandîjba quæ Brasiliani appellant Manicoba bene contufa piftillo ligneo , in mortario ligneo & coda, atque oleo vel butyro condita, comeduntur instar Atriplicis aut Spinachii cocti. Monticuli tres, quinque, imo interdum viginti requiruntur, ut ex radicibus unus modius (Alqueira vulgo) farinæ fiat, qui continet cantharos Holland, xxn. Sesquimodiusfarinæsufficithomini fano, robufto, laborioso per mensem. Valet autem modius unus modo quatuor, modo sex, duodecim, ododecim folidos Hollandicos. Interdum & care venditur viginti odo vel triginta folidis. Vsus Mandiocæ in Medicina. Vitinga impolita ulceribus antiquis ea mundificat quo citius fanentur. Caaaximâ contufa & cum aqua pota forma sirupi, antidotalis eft. Mingau admixto saccharo ægrotis datur magno emolumento. Cap. VII.

Annotatio ad Caput pracedens. R. Ximenes de Yuca è qua fit panis, quem in Insulis vocant Cazave, &Mexicani Quauhcamotli. Yucæ radix eft parva, lignosa & non admodum crassa, trunci illius adolefcunt ad proceritatem humanam : folia illius sunt similia cannabinis. Nascitur & colitur in Infulis Hifpaniola, Cuba, aliis, & plerifque partibus Continentis Americæ, ubi diverfæ illius reperiuntur species. Fit ex illis panis quem vocant Cazave hoc modo : frangunt & contundunt radices minutim. deinexprimuntsuccumquivirosusest, & reliquum cogunt in placentas, eafque in vasis torrent ad ignem, & fiunt placentæ candidæ, duræ & tenues : haud secus palato accidunt quam rafuræ ligni, vocant panem Cazavi. Succus adeo venenosus eft ut crudus sumtus ftatim enecet ; si vero percoquatur non modo non nocet, fed & falubris eft &nutritivus. Vnde nobilis quæstio oritur inter Physicos, quum venena omnia tam calida quam frigida vigorem suum magis prodant à calore adjuta & celerius atque validius cor petant, unde fiat quod hic liquor haud dubio venenosus, contra à calore innoxius reddatur , dodor Cardenas respondet : Liquorem hunc constare duabus partibus plurimum inter se diversis, quarum prior eft fubtilis & vaporosa & veneni illius compos ; altera dulcis, craftior & viscosa & naturæ nostræ amica : ubi autem ebullitur exhalari illam partem subtilem & noxiam & remanere dulcem & falubrem. Plura in hanc sententiam adferri possent. Ex hac radice molita & percolata aut percribrata fit præstantissimum amylum. Hœc ille. Monardes item cap. LII. accuratam dat Cazavi hiftoriam: Folia illi tribuit lata & manus humanæ modo expanfa atque in feptem aut odo lacinias divisa. Obfervat autem Yucæ quæ in Continenti crefcit fuccum minime venenofum aut noxium esse, in Infula Hispaniola, si non coquatur, lethalem. Describit eandem Oviedus in summario cap.v. & Hiftoria lib. VII. cap. 2. ubi & rudes dat foliorum icones. Meminerunt & plerique alii auctores qui de rebus Americanis scripserunt. Longe alia planta est quæ hodie Yucæ nomine celebratur à Botanicis & quæ hodie passim à curiosis colitur in hortis ; cujus descriptionem vide apud Ioannem Baptistam Ferrarium de Florum cultura lib. II. cap. VIII. F

Cap. VIII.

Innominatus frutex. Manae a. Faborandi frutice(cens. Maruuru.

vel Anthyllis leguminosa, vel securidaca sit dicenda ; (Planta quamsic descriA NbitGlaux, Auctor, ambirit.) Herba fruticescens ; In trium aut quatuor pedum altitudinem affurgit multis caulibus juxta fe positis, lignosis, rectis, paulo incanis, qui hinc inde ramos habent. Folia fert in ramulis binasibi opposita, in quolibet plerumque fex paria & in extremitate unum solitarie pos itum. Sunt autem folia vix digitum longa, inferius quasi lanugine incana obducta superius paulo viridiora. Prope exortum illorum ramulorum etiam proveniunt ramuli singulares, qui singuli ferunt spicam parvam, conicam, conflantem flosculis parvulis, coloris ex albo & incarnato mixti, instar floris Loti. Poft flores fequuntur siliquulæ multæ juxta se positæ, femidigitum fere longæ & figura cornu caprini : quodlibet autem corniculum continet quinque, sex a ut feptem granula feminis, quod propriæ fuæ cellulæ incumbit, parvum

HISTOR. PLANTARUM

LIB. II.

vum, albicans, & figura inftar panis sacchari, verum ad latera paululum compressum, durum, saporis instar pisorum. Quando femen plene maturuit, siliquula dissilit & femen fuum effundit. MANACA Brasiliensibus, est Frutex cortice gryeo, ligno mediocriter duro, fed fragili, qui in multos ramos dispergitur , & hi itidem in ramulos inordinate politos , in quibus sunt folia, pyri junioris foliis similia, dilute viridia, in frondes quasi disposita : nervo fecundum longitudinem & venulis transversis vix confpicuis. Fert florem folitarie politum ex longo calice prodeuntem , stuferi hollandici magnitudine , in quinque folia dissectum, staminulis parvis in medio: flos coloris dilute purpureo-caerulei, vel etiam albi:nam in uno eodemque frutice albi & cæruleo-purpurei flores reperiuntur : fuavis odoris inftar Violarum Martiarum. Fructum fert magnitudine inftar uvae spinæ, viridem, rotundum,cortice gryfeo tectum, qui fuperius quinque fissuras habet ut fructus per ftfturas stellam quinquangularem repræsentet, continet in fe tria grana feminis magnitudine lentis vel etiam majores, figuræ ellypticæ. Medicinalis eft planta : intritum rafura ligni infufa fortiter purgat inftar Esulæ. IABORANDI Brafilienfibus altera species Fruticescens : caulibus aflurgit minimum digitum craftis vel etiam tenerioribus, per longa intervalla nodosis , teretibus & saturate virentibus : qui ad nodos etiam ramos habent itidem nodofos & virides. In his & illis folia nascuntur velut appointa invicem, vel etiam alternatim posita , à sex ad decem digitos longa, faturate viridia, fplendentia & ad tactum inftar membranaceae chartæ, in extremitate incurvata, nervo fecundum longitudinem & venis obliquis conspicua. Radix illius lignosa, fufca, nec magna nec crassa , fed tenuis & longa. Nullius odoris aut faporis videtur dentibus incisa, verum fi paululum masticetur vehementer urit linguam & magis quam pyretrum. Trahit maximam copiam pituitae è lingua, atque ita libeI 3

GEORGI

MARCGRAVI

liberat caput à catharris & mitigat dolorem dentium. Præsentissimum quoque eft remedium adverfus Gonorream radix contusa atque in aqua macerata, dein cocta & aqua mane hausta. Prodest quoque adverfus venena, urinæ fuppreflionem & calculum. M A R v v R v Brasiliensibus : subfrutex eft in femipedalem aut etiam pedalem altitudinem excrescens & folia gerens similia salignis, direde fibi opposita & unum in extremitate. Florem fert flavum. Frudum autem magnitudine & figura pruni, flavum & dulcem quidem sed minime edulem. CAP. IX.

Murucuya seu flos Passionis, variœ illius species. Hispanis Grnadilla , vulgo M flos Paflionis ; Belgis in&Brasiliia commorantibus Rhangappel : hedera eft fructifera : VRVCVIA GVACV

GVAINVMBI ACAIVBA

plures autem illius reperiuntur species : hic quæ frudum ferunt edulem, ponam. I. MVRVCVIA GVACV Seu piriformis , planta eft viminea > lignosa, lentiftima : Caulis contortus , quadratus, varius, coloris cinerescentis seu grisei, pollicem crassus, feu etiam vitis & interdum brachii crassitie : longe ferpit ac etiam arboribus & fruticibus se implicat. Folia habet laete viridia, lævia, splendida, quinque aut sex digitos longa, non ferrata* inaequalis figurae ; quædam enim sunt simplicia, quaedam in duas partes inaequales, quaedam in tres partes sive lacinias feda : adhaerent aute cauli pediculis suis subrussis, & nervus tendit per longitudinem laciniarum, tranlverfim autem multae venulae intertexuntur. Florem fert insignem, quem Paflionis vocant , magnitudine Rosæ majoris plenae , exterius foliis quinque dilute purpureis fuperne & inferne, & quinque viridibus inferius, fuperius rubris, alternarim politis.Supra haec folia in orbem expanduntur filamenta infignia fefquidigitum longa, crispa, medietate interiore tota purpurea, exteriore, rubro seu purpureo & albo variegata in centro floris extat columna ex flavo albicans, teres & quasi tornata, lata unum digitum, cui fuperius apex ovalis figuræ, magnitudine seminis pyri impositus, & huic item clavi extremis luis cuspidibus infixi in uno puncto : infra ovalem autem figuram à faftigio columnae quinque brachia extenduntur ad latera, quorum quodlibet continet spongiforme corpusculum, flavo pulvere adspersum ut in Lilio. quando exterior floris pediculus totus abscinditur tunc integra columna e flore extrahi poteft. Flos autem facillime perit decerptus & vermiculi in illo generantur ut in cafeo. Frudus piriformis est, initio viridis, maturus flavescentis è viridi coloris. Intus tribus lineis in tres partes dividitur secundum longitudinem, inter quas lineas multi processus, quibus femen cum pulpa frudus per tenues cuticulas anneditur. Pulpa alba, succulenta, glabra, instar rudimenti avis in ovo, cui inhærent in quolibet fructu grana seminis ducenta sexaginta vel plura, nigra, splendida, compressa, quorum quodlibet suo folliculo includitur. Odor & sapor fructus dulcis & suavis. Cortex crassior est quam mali aurantii. Quando commeditur, scinditur tranlverfim (non fecundum longitudinem) & pulpa paulum scparatur a cortice, adhærens illis processibus, ac dein una cum feminibus forbendo inftar ovi tremuli exhauritur. Quando autem animus eft femen colligere & servare, pulpa cum feminibus per linteolum leniter exprimenda & ita à granis separanda, granaque deinde fuis

HISTOR. PLANTARUM

LIB. II.

fais folliculis adhuc inclufa, triduo aut quatriduo chartæ imponenda ut ex parte siccentur ; postea summis digitis folliculus cuique grano detrahendus : alias ita glabra funt ut comprehendi nequeant, nec inter edendum ore feparari. II. MVRVCVIA Maliformis caulis itidem farmentofus ac subrussus : folia gerit hinc inde , fuis pediculis circiter digitum longis affixa , & quodlibet in quinque alia fectum quæ fuos nervos & venas habent, & quædam horum foliorum sunt interdum laciniata, quædam non. Ad singulos pediculos foliorum provenit etiam pediculus,continens florem in circumferentia duplam quantitatem Rosæ habentem ; quique inferius tria folia viridia obtinet, fupra autem, hæc quinque longiora, inferne viridescentia, fuperne cæruleo-purpurea, & inter hæc alia quinque in totum purpurea : dehinc Solis uti pingitur figura radiatim multa filamenta crispata & in orbem explicata, exteriori medietate cæruleo-purpurea, interiori dilute cærulea vel etiam è contrario, ut fupra observavi ; vel etiam, quod elegantiffimum , exteriora verius dilute cærulea , in medio in orbem purpurea, verius interiora ex purpureo nigricantia, vel etiam exterius ex parte cyanei, interius in totum uranii seu etiam rubri coloris ac circulorum modo pundulis dilutis albo & rubro in orbem variegata ; circa centrum autem ex brunno itidem rubra suis pundulis. In medio floris columellam habet brevissimam, pallidam, superius in quinque partes diffectam, quæ ad latera curvatæ extenduntur ; cuique parti fpongiæformi corpus lutescens, pulverem luteum adsparsum habens adhæret. In medio autem columellæ pififormis orbiculus ex flavo albicans, & huic tres clavi fuperius infixi è flavo albi & pundulis minimis purpureis variegati & deorfum inclinati, ut brachia columnae. Flos totus fuavis odoris. Fructus æquat pomum nostras vulgare, rotundus, cortice crasso, flavi exterius coloris, conflans pulpa fucculenta, vinoso acida: crocea & linguam tingente croceo colore : & in illa multa granula feminis nigri, magnitudine feminis pomi vulgaris, fed variis tuberculis infigniti, & folliculo inclufi. Frudus item tranfverfim scinditur commedendus. Semina quoque eodem modo colligenda & confervanda. Commendabilis est frudus tam odore quam sapore. Flos adhuc clausus ita se habet ut in Icone. lacinias sectum, III. MVRVCVIA maliformis alia, folia habet magna*, quodlibet in tres

GEORGI

MARCGRAVI

continetque quælibet lacinia tuum nervum fecundum longitudinem, & venas obliquas : suntque præterea in ambitu ferrata, late viridia & splendentia, eodem modo ad caulem posita ut in prima specie. Flos magnitudine & figura convenit cum antecedenti, sed differt colore atque numero foliorum: hujus enim exteriora & majora folia inferne viridia, fuperne alba, quibus quinque prorfus alba interponuntur. Ex medio autem flore prodeunt in orbem filamenta , dimidia parte interiori quidem cæruleo-purpurea, altera exteriore albo-flavescentia, Columella in medio rotunda ex viridi flavescens, superius in quinque (interdum & sex) curvaturas deorfum vergentes divisa, cum spongiformi corpore è viridi sufflavo ut in aliis. In medio summitatis Columellae orbiculus pififormis , cum tribus clavis infixis, deorsum inclinatis. Flos suavis odoris. Frudus convenit cum fuperiori, fed immaturus adhuc ex viridi fufflavescit punctulis albicantibus variegatus instar Colocinthis, & splendens instar speculi & summe lavis. Maturus autem citrinus est. IV. M VRVCVIA Piriformis altera, priori piriformi flore similis sed foliis differens, flos quoque major. Folia solitarie pofita, quodlibet fuo pediculo fefquidigitum longo innitens,

cordis bubuli figura, circiter quinque digitos longa, quatuor fere lata, ubi lati ssima, in ambitu non serrata, late virentia & fplendentia, nervo secundum longitudinem & venis obliquis quasi prominentibus. Ad quemlibet pediculum folii etiam capreolum habet caulis,quo fe annectit, & eodem loco pediculum fefquidigitum longum, tria folia continentem, fefquidigitum longa, in orbem inftar floris disposita, viridia & crasso modo serrata. Hifce foliis herbaceis insidet flos, diametro plus quatuor digitorum, continens decem folia, quorum quinque superne & inferne rubri coloris, quinque vero superne rubri, inferne viridis coloris, ita alternarim pofita. Supra hac folia filamenta fefquidigitum longa in orbem ftant ereda (cum in aliis speciebus incumbant) satis fortia & teretia, quorum inferior medietas ex lacca, purpura ôc albo variegata est , fuperior feu extrema tota purpurea. In centro floris itidem columna ereda, tornata, digitum alta, superius ovale corpus cum tribus clavis infixis ex albo flavescentibus ; infra quod quinque brachia rubra pundulata cæterum flavescentia extenduntur in orbem, quorum quodlibet ellypticum corpus habet referens spongiam, compressum, albicans , cui pulvis luteus adharet. Floris odor suavis, fructus piriformis. Murucujæ autem omnes fpecies, ut plurimum, florere incipiunt mense Augusto & florent usque ad Januarium. Frudus maturus copiofe menfe Januario & Februario, Martio, Aprili, Majo & Junio folia amittunt, novis subnascentibus. Murcuja major & media coluntur in hortis, nec in campeftribus reperiuntur, nisi ubi olim horti ab incolis culti fuerunt. Minor sponte in campeftribus provenit. Utraque illa species transplantatur per Hirculos (fine radice) crassitudine unius digiti, qui fefquipedem longi, ad pedem circiter terra immerguntur, ut dimidium pedem emineant : sic poftea progerminant & vestiunt integras sepes instar hederæ fcanfilis. Habent enim & suas, ut dixi, claviculas quibus fe applicant. Repetitur hic & alia Murucujæ fpecies ; qua tenui, rotundo, viridi, herbofo caule ferpit & fruticibus se implicat. Folia hedera fcandentis foliis figura similia, in tria cornua diducta, superius

HISTOR. PLANTARUM LIB. II. 73 perius fplendide viridia, inferius ex viridi canescentia,uti Caapeba. Quodlibet folium diftat ab altero circiter duos digitos & /emis , suo petiolo insidens digitum longo , ex caule prodeunte parvo foliolo dentato circumdatum: & prope petiolú etiam habet capreolos rufefcentes, quibus fe adnectit. Poft florem provenit pomum ovale, magnitudine majoris pruni, initio viride, cujus cortex haud ita crassus ut in cæteris speciebus, continens pulpam albicantem cum feminibus ut Murucuja-guacu, lenticularis figuræ, magnitudine feminum pomi, nigra, splendentia. Obfervavi & aliam speciem, quæ à Brafilienfibus vocatur Murucuja-ete, cujus folia dilute viridia in totum, in tria alia secta & in pediculo ubi inudet tria folia in ambitu serrata, viridia: flos ipfe constat decem foliis, nimirum quinque exterius viridibus, interius albis, & inter hæc quinque alia alternarim posita in totum alba : ex medio floris prodeunt filamenta Solis figura, quæ ad medietatem interiorem purpureo-cærulea, ad exteriorem alba sunt. In centro horis stamen in quinque brachia diductum, cæruleo punctulatum , cum spongiformi corpore, quod pulvere luteo aspersum. In pififormis corporis medio tres clavi infixi. Flos dulcis odoris. HEDERA Murucuja species (nam & Murucuja hedera est) vesicaria, lanuginofa, odoris gravis mihi dicitur. Longissime serpit caule fuo & capreolis fe firmat : caulis autem teres, hirfutus, ruffus ac mollis ; folia acuminata, cordis figura, ad tactum ut sericum , mollia. Florem fert pataci magnitudine, decem foliis conflantem, quinque inferius viridibus, superius albis,& quinque totaliter albis, alternatim politis: super his foliis multa filamenta alba in orbem expanduntur ut in flore passionis, paulum contorta & interius in orbem purpurata: in medio columella albicans, punctulata rubro, cui quinque spongiæformia corpuscula cum tribus clavis impofita, coloris ex viridi albicantis, murucujæ modo. Post flores sequitur foliiculus turbinatus, magnitudine dadyli, qui intus cavus femina continet. Odor totius plantæ fortior & penetrans ut Hyosciami, sed cui dulcedinis aliquid admixtum deprehenditur. Planta manibus tractata odorem imprimit. CAP.

XII.

Caaeo Jeu Herba viva. Brafilienfibus: Herba viva vulgo: Caulem habet ftriatum, viridem, longum, C haud crassum, lignofum, aculeatum, fragilem tamen & medullosum, qui partim terAAEO

rae incumbit, partim assurgit & aliis fe implicat : in varios panditur ramos & rami in ramulos, duos aut etiam quatuor digitos longos aculeates ; quilibet autem ramulus quinque, fex aut odo coftas habet fibi semper oppositas, quamlibet unum aut sesquidigitum longam, quæ coftæ continent foliola læte viridia ordine pofita & fibi opposita, angusta, oblonga, ut lentium, sine pediculis, ad tadum tenera, in medio fecundum longitudine subtili nervulo , qui non potest videri nisi foliolum obvertatur. Ad caulem ubi ramuli prodeunt brevis provenit pediculus (raro plus quam unus in uno loco, fed in uno habens multos , & in fummitate caulis quasi spicatim congefti fiunt globuli) unum digitum longus , qui capitulum producit rotundum, magnitudine globulariæ Monfpel. Car. Clasii Rar. Plant. lib. IV. cap. I. vel etiam majus, conflans cæruleo pur-

GEORGI

MARCGRAVI

74 leo purpureis (vel etiam incarnati coloris) flosculis egregiis, arde junctis, ita ut capitulum hirfutum videatur. Post flores proveniunt siliquulæ tenues, striatæ, hispidæ, mollibus aculeis munitæ, tres circiter digitos longæ, in quibus femen nigerrimum, splendens, oblongum, figuram fere habens cordis, magnitudine grani Uliginis. Radix hujus plantæ perennis eft, & femper protrudit caules recentes. Est autem radix pedalis aut paulo majoris longitudinis, quatuor circiter digitos crassa superius, fed quæ paulatim attenuatur versus inferiora ; eft autem contorta inftar funis, & multa habet filamenta ad latus è fui medio, unum aut duos pedes longa : exterius est coloris umbræ, interius alba, lignofa, medullofa, lenta, filamentosa. Tota radix fortem odorem habet plane similem raporum nostratium, diu in cella tempore hyberno fervatorum. Herba inodora, sedsaporis fubdulcis. Mirabilis autem, nam manu, pede aut baculo tada, statim contrahit fe & componit, brevi autem post iterum se explicat, quod ab allante videri poteft. Etiam circa Solis occasum quasi tristitia affecta fe componit. Repentur hic & alia Herba viva fruticescens, Lusitanis Silva d' Ago a dida. Adsurgit in altitudinem pruni silveftris: folia illius similia foliis prioris speciei, fed angustiora, in ramulis difpofita; nimirum quilibet ramus quatuor, quinque aut fex digitos longus est, habetque odo aut novem paria ramulorum fibi invicem oppofita , quorum quilibet sesquidigitum longus, & in singulis multa paria foliorum fibi oppofita. Flos convenit cum flore primæ speciei,paulo tamen major & cerafi magnitudine. Lignum subruffum habet corticem, clique lentum, multis spinis rufefcentibus munitum. Fert femen in filiquis magnis , latis , inftar filiquæ pisi, plane hifpidis ,brunni coloris, tres digitos longis ; quando femen maturum est, filiquæ fponte in tot partes dissiliunt, quot feminis grana continent : & fecundum longitudinem siliquæ ad utrumque latus,filum quoddam hispidum etiam fe absolvit. quodlibet granum feminis habet magnitudinem farris, compressum, coloris olivacei, quadratæ seu parallelogrammæ capsulæ inclusum. ANNOTATIO.

Plane singularis & admirabilis eft filiquæ hujus compositio ; quam cum integram ab Amicis è Brasilia ad me naissam acceperim, operæ præcium putavi illam hic adjungere ea mole quam habet, quamvis elegantiam ejus pictor vix exprimere possit. vid.pag.seq. Tertia species, itidem fruticefcens, minor est praecedente ; habetque foliola prorfus angusta & multo angustiora foliolis prioris ; atque ad hunc modum difpofita: ramuli sesquidigitum longi & non per paria fibi invicem oppositi, sed in orbem stantes, fex, septem aut odo numero ;

HISTOR. PLANTARUM LIB. II.

numero ; foliola tam in illis fibi invicem appofita ut in reliquis speciebus. Color ligni similis secundæ speciei, uti & flos: verum semen continetur in siliquulis parvulis , teretibus , hispidis, fuscis, quarum multæ conjunguntur , figura Rosæ ; quælibet autem siliquula habet tria grana & totidem tubercula. Semen autem coloris est olivacei paulo obscurioris, rotundum & paulo compressum , instar lentium , sed minus. Siliquulæ etiam sponte dissiliunt in tot partes quot femina continent. Cap. XIII.

Piper caudatum feu Nhamdu. Frutex innominatus.

Alter innominatus.

CAVDATVM, Betre quibusclam Lusitanis ; Nhamdu Brasiliensibus generali nomisubfrutex est, instar arbusculæ excrescens ad trium, quatuor, quinque & interdum fex pedum altitudinem. Caulis illius lignosus, teres, viridis, nodosus, ad adspectum fere ut caulis Solani. Polia Angulatim funt posita, quorum quodlibet suum habet pediculum, qui ad nodos oritur : funt autem lata, figura cordis ut pingitur vel vomeris , multis venis arcuatim fecundum longitudinem elegantissime notata. Ad nodos itidem proveniunt multi juli, quatuor, quinque aut fex digitos longi, incurvati, figura fere ut muris cauda, virides, qui menfe Odobri aut Novembri decerpuntur ac in Sole siccati nigrescunt : continentque granula rotunda, nigra, feminis papaveris magnitudine, arcte juxta se in uvam composita, acris saporis, inftar piperis optimi quod ex India Orientis affertur. Radix in alias plures tenues dividitur, fuscas, insignis odoris, inftar Thymi, & faporis qui linguam vellicat. Folia hujus plantae medentur ulceribus tibiarum. Radix mirabiliter valet adversus apoftemata. Reperitur in Brafilia & alia ejus fpecies ubique obvia & frequentissima in filvis mediterraneis, per omnia fimilis priori, excepto quod folia angustissima funt & oblonga, & fructus seu cauda piperina longior, & melior, eft enim grandior.

IPER

P ne:

ANNOTATIO.

Fr. Ximenes de Plantis Novæ Hispaniæ agens, describit eandem hanc plantam ad hunc modum. Plantam quæ fert piper longum solent Infularum Philippinarum indigenae appellare Buyo buyo & Mexicani(apud quos non minus nascitur) Tlatlanquaye, atque etiam Acapatli. Habet autem truncos contortos inftar fermentorum, & in illa folia piperis candidi, verum longiora & acutiora : frudum fert teretem & oblongum: folia funt odorata, sapore acri & mordaci, calida & sicca in tertio gradu atque fubtilium partium; Fructus nusquam perfecte maturatur ita ut fementi fit aptus, itaque decerpitur cum jam rubescere cæpit, & exponitur soli ut maturescat & servatur in ufus: siccus autem atque etiam viridis manducatur, neque male nutrit, additque cibis bonum saporem, modo ne igni admoveantur, nam fi ebulliatur statim illum amittit atque etiam vires. Cortex radicis contusus & haustusevacuat commodissmemelancholicos humores, fanat vulnera venenata, prodest nervis resolutis, discutit flatus & sanat omnes infirmitates è caufa frigida ortas, refolvit humores craffos & lentos. Hadenus in Nova Hifpania tres illius species fuerunt observatæ, licet in Philippinis Insulis quinque dicant inveniri, quarum ramulos nobis attulerunt ; nam præter Buyo buyo, de qua jam diximus, memorant & alias quatuor quarum poftrema appellatur Buyo samo aut desemi, quae licet similem frudum ferat, differt tamen gravitate odoris, & foliis quae obtinet perforata & scabiosa, itemque fapore acri & adftringente : alias duas species ajunt differre a Buyo buyo parvitate foliorum & asperitate, præsertim minimam, quia major producit majora, cæterum valde similia. Obtinet seporem piperis nigri & praecipue radix, nam frudus magis accedit ad piper longum, licet subtilior fit & acrior; cortex est colore melleo, acutus & corroborans. Radix utrinsque fpeciei exhibetur contra venena uti caetera alexipharmaca, unius unciae quantitate ex aqua Cocci aut vino palmarum recenti ; K 2

GEORGI MARCGRAVI 76 recenti: medentur frigidis ventriculi affectibus cum decocto Chamæmeli sumtæ, corrigunt enim & superant humores crassos, atque ita corroborant ventriculum : succurrunt frigidis & maleficiatis, præsertim fi addantur alia remedia opportuna, ut affirmant Mexicani, qui propterea vocant Tlatlanquaye quanhiautli. Nascuntur locis calidis passim ad ripas fluviorum & in vallibus. Succus radicum & stolonum expreflus, & haustus vel per enema infufus , evacuat humorem qui generat hydropem : decodum resoIvit humores crurum, discutiendo humores pituitofos , qui illos generant : movet menses fœminarum : dispellit flatus, & lenit dolores ex illis orientes : fanat vulnera, maxime quibus aliquid virosi subest : mitigat dolores luis venereæ : refolvit tumores gutturis & alios quoscunque , maxime fi contlynan admisceatur : restituit movendi facultatem : movet fudores : curat paralysin & spasmum. Vtuntur quoque foliis in subfumigiis ad frigora & rigores pellendum. Clarissimus vir Carolus Clusius lib. I. Exoticorum cap. xx. dedit nobis iconem ramuli hujus plantæ & confentit cum hoc Auctore folia hujus plantæ à piperis nigri foliis parum differre. Icones utriusque plantæ faciunt fidem. Garzias tamen ab Horto dicit longe aliam esse plantam & non plus habere similitudinis cum plantis nigri & albi piperis quam fabam cum ovo : in quo tamen liquet illum fuifle deceptum. Allati funt nobis ejusmodi frudus ex India Orientis, ligneis verubus affixi , quos ibidem ajunt appellari Ciriboa, quod nomen nonnihil alludit ad Buyo, & quidem immaturos decerpi-, fed in illis non deprehendo tam acrem & vellicantem faporem ; fieri autem poteft non esse admodum recentes : qui autem attulerat de viribus & ufu nihil poterat nos docere. F R v T E x (cui Auctor nomen non adscripsit) instar Salicis pumilæ nascitur in arenosis locis. Lignum & folia habet Salicis, sed paulum lætiora, egregia viriditate splendentia , nervo prominente fecundum longitudinem, venis vero in latitudinem ordine digeftis. Elofculos fert umbellatim congestos albos, parvos, inftar Sambuci : post quos

proveniunt folliculi plane compressi, figuræ ut in Icone (quam ex herbis siccis ab Auctorestudiose collectis, exprimi curavi) valde elegantis ; continentes femen rotundum, nigrum, macula alba notatum. FRvTEx (cujus nomen Auctor non prodidit) inftar Salicis pumilæ, foliis Salignis, fed paulo latioribus, nervo fecundum longitudinem utroque latere conspicuo, & venis transversis exilibus : ligno quoque Saligno. Capitula autem habetrotunda, viridia, in longis pediculis, qui & juxta folia & separatim è caule enafcuntur, & in iis congeftos flosculos minimos luteos. Post flosculos proveniunt capitula ut in lupu-

HISTOR. PLANTARVM LIB. II.

77 in lupulo, minoris olivæ magnitudine, sed dura & quæ lemen continent triangulare. Iconem non dederat Audor fed illam ex herbis siccis ab ipfo colledis delineandam curavi, & descriptionem qua leviter defunctus erat, abfolvi. An autem sit alicujus ufus dicere non possum. CAP.

Guajeru.

XIV.

Nhambu Guacu. Frutex innominatus. Alter innominatus. Canamboya. Frutex innominatus. Frutice scens herba.

Brasiliensibus. Frutex arborescens, cortice subruffo seu brunno. Folia habet hinc inde posita, solida, subrotunda, splendentia, brevissimis pediculis innixa : nervo fecundum longitudinem poftica parte prominulo, & costis sex aut septem obliquis prædita, quæ in minutas venulas se fpargunt , poftica itidem parte prominentes, & magis confpicuas. Flosculos fert multos, umbellatim positos , quinque foliolis constantes, pallide albis , in medio autem continet plurima staminula pallida, quæ flava pundula habent. Frudum producit magnitudine & figura prunorum noftratium , nigricantis ex rubro coloris quando maturuit : carnem habet albam, dulcis non tamen ita manifesti saporis ; & continet lapidem inftar pruni, cum nucleo. Edulis eft fructus. Nascitur passim sponte in silvis aridis maritimis. Iconem hanc cum flosculis & foliis delineandam curavi ex herbis ficcis ab Audore noftro collectis, nam ipse nullam fecerat. NHAMBV GVACV Brasiliensibus ; Ricini species ; frutex eft in multos ramos expansus : caudicis color ut in Iuglande. Folia fert in longis pediculis, qui in medio folii sunt infixi , magna, in odo aut novem lacinias acuminatas scissa , per ambitum fubtiliter ferratas, & è centro folii per omnes lacinias nervus tendit fecundum longitudinem. Inferius eleganter funt viridia, superius faturate ; ad tactum mollia, tenera , & quæ decerpta ftatim flavescunt. In ramorum extremitatibus autem proveniunt singulares pediculi , in quibus alternata serie & spicæ forma in propriis petiolis, proveniunt virides lævesque globuli quinque aut sex juxta se pofiti, inftar uvæ, qui se aperientes exhibent flosculos subtiles, figura ut in Sambuco, sed multo minores, coloris ex albo funt subflavescentis, qui facile decidunt, copiofe autem congefti funt in racemum elegantem: odore fere sunt ut Sambuci (quemadmodum univerfa planta fere ita olet.) Post flores succedunt corpora rotunda, viridia, cinnabriis umbelicis notata, magnitudine avellanæ, in totum hispida ut Erinaceus, quinquaginta aut fexaginta in unum racemum congesta, qui frudus funt. Hic frudus maturus nigricat ac sponte dissilit in tres (rarissime in quatuor) partes vel capsulas, quarum quælibet etiam se aperit & continet in fe nucem lævem, cinerei coloris & nigro eleganter maculati, figura & magnitudine pistaceorum. Nux aperta (nam solum cuticula fragili obducitur; albissimum in fe continet nucleum oleaginosum, ex quo & oleum exprimitur. Quando frudus nondum maturus est fi manibus tangatur dissilit in partes cum crepitu. FRVTEX (cujus nomen Auctor non prodidit) similis est arbori Ianipabæ ; lignum habet cortice cinereo tectum, folia in frondes congesta, laete viridia, venis ut folia Ianipabæ, fed longe minora sunt, quatuor aut quinque digitos longa. Fert florem magnitudine & figura flori Narcissi similem, quinque foliis flavis conflantem : proveniunt autem hæc quinque folia, seu funt idem corpus cum fcapo cavo quinque digitos longo, per quem filum quoddam transit usque ad medium floris, continens duo ftaminula figura nuclei pomi. Nafcuntur flores confertim K 3

G VAIERV

GEORGI

MARCGRAVI

fcrtim in uno ramulo juxta se invicem, duodecim, quindecim, viginti aut plutes. Fructus illius est rotundus, pomi mediocris magnitudine aut figura nucis juglandis fuo cortice viridi

cinctæ, viridis, splendens & per maturitatem nigri coloris. Continetque intus multa semina, melonum modo transversim posita : caro autem eft spongiosa, alba & facile ex cortice potest eximi ut juglans, ac eodem modo in medio interftitio eft divisa. Omnia poma matura evacuata & inania reperiuntur. FRVTEX hic (cui ab Auctore nomen adfcriptum non inveni) in spinæ albæ altitudinem excrefcit : cortice ligni viridante & raris ramis. Folia habet inordinate polita, brevioribus pediculis innixa ; tres circiter digitos longa , fuperiori parte dilute viridia , inferiori lanuginosa & alba*, nervo fecundum longitudinem fuperne & inferne conspicuo, & paucis coftis obliquis alternarim oppositis. Folia autem siccata fuperna parte plane nigra evadunt, inferna incana & lanuginosa. In extremitatibus ramorum racematim enascuntur copiosi flosculi minimi, qui aperti ftellulas referunt quinque aut sex foliolis constantes, luteolis ; qui denique defmunt in pappos. Fructum ferat necne ab Auciore non proditur. Iconem autem hanc delineandam curavi ex ramulosicco ab Auctore collecto, itaque & nigrum illum colorem expressi. CANAMBAYA Brasiliensibus. Frutex ligno cinereo exterius , folia habens crassa, substantia Aloes foliis similia, femipedem aut amplius longa, duos digitos lata, in ambitu exsecta, figura foliorum è cera confectorum , quibus ornantur crines angelorum qui salutem annuntiant palloribus tempore nativitatis Domini: per medium autem folium interius transit ligneus nervus

HISTOR.

PLANTARUM LIB.

II.

nervus secundum longitudinem, estque folium virens ut Aloes & per oras quasi brunescens Reliqua ad historiam hujus planta pertinentia ab Auctore prodita non inveni. FRVTEX quoque hic nascitur (cujus nomen Auctor non prodidit) pungens & urens: caule lignoso, fubtilibus (pinulis albis munito, atque in multos ramos disperso aflurgit. Folia fert inordinate polita in pediculis tres digitos longis ; quodlibet in tres laci-

nias divisum, fubtilibus pilis vestitum Si in ambitu inæqualiter exsectum. Tactum urit ac pungitvehementer. Fert flosculos similes floribus Lvchnidis silvestris à Car. Clusio descriptæ , quinque foliolis constantes , coloris prorsus nivei. FRVTICESCENS hæc Herba (cujus tamen nomen ab Auctore non proditur) caules habet rufescentes, lignosos, & fragiles, & in figuram arbusculæ assurgit, in plurimos ramos distributa, in quibus bina ac binasibi invicem opponuntur foliola in brevibus petiolis rufescentibus, unum digitum aut paulo plus longa,superius dilute viridia,inferius nonnihil albicantia ; nervulo fecundum longitudinem fubtili conspicuo, venis autem ita exilibus ut vix conspiciantur. In extremitatibus ramorum fex aut septem digitorum longitudine proveniunt graciles admodum pediculi ; sustinentes elegantissimos flosculos, quinque foliolis constantes , flavis & ad oras sanguinei coloris : in medio autem flosculi staminula exstant lutea & fanguineo colore maculata. Planta & stos nullum habet odorem notabilem. Fr uctus aut femen ab Auctore non describitur.

Cap.

GEORGI

MARcGRAvI Cap.

Frutices tres innominati. Trematee. Frutices tres alii innominati. hic (cujus nomen ab Auctore non proditur) ex radice quatuordecim aut quindecim digitos longa, lignosa, alba , & multis filamentis prædita : lignosus e viridi albicans prodit caulis in arbusculæ modum, duorum aut trium pedum altitudine : caulis autem & ramuli multis funt armati spinulis acutis. Alternata porro ferie adftant folia in pediculis sesquidigitum longis, pleraque ad pediculum habentia unum aut alterum parvulum folium : folia autem vomens ferme figura funt, sed obtuli, dilute viridia, ad tadum mollia & tenera, & ad nervum postica parte, secundum longitudinem aculeata. In extremitate caulis & ramorum , quemadmodum etiam sparsim ad ipsos ramulos, proveniunt unus, duo , tres vel quatuor flosculi, ex viridi ad luteum inclinantes, & quinque foliolis confiantes , & in medio fiant quinque fiaminula erecta. Post florem sequitur fructus, mespili magnitudine, rotundus , lævis, coloris è viridi albicantis, striis viridibus saturatis fecundum longitudinem, maturus autem flavescit ; folliculo & pulpa conflans , ut uvæ cripsæ nostrates, faporis acidi grati. Frudus commeditur, & femina orbicularia , comprefia , flavescentia in fc continet, figuræ ferme ut lentes. Vide Dodoneum de malis æthiopicis. ANNOTATIO. Iconem hujus plantæ ex herbis siccis ab Auctore nostro conservatis delineandam curavimus , quare neque flores neque frudus addere potuimus. E femine autem è Brasilia ad nos misso anno cIɔ Iɔ c XXXVIII. nata fuit hæc planta in Horto Botanici nostratis D. Braband ; quam & tunc à perito pidore delineandam curavi, & iconem fervo ; erat autem plane eadem planta, quam tamen Solani speciem spinosam arbitrabamur ; floruit & frudum protulit plane similem descriptioni Audoris nostri, qui ad maturitatem pervenire non potuit, primum enim frigus plantam enecavit. Nisi autemcolor florum differret, videri poterat frutex Novæ Hispaniæ Hintztomatzin , quem Fr. Ximenes ita describit : Est frutex agens radicem groflam & surculosam, è qua prodeunt trunci spinosi, ulnam alti, & In iis folia, quodammodo similia spinauliæ, inferiore parte villosa & incana : fert florem purpureum cum quibufdam flaminibus , è quibus enascitur frudus fimilis albis cerasis. Radix eft amara, acuta, calida & sicca in tertio gradu. Cortex illius contufus & quantitate semunciæ haustus ex aqua, evacuat per inferiora quo/vis humores ;estque admirabile remedium contra febrem & difficultatem respirandi, atque etiam hydropem. FRVTEX (cujus nomen Auctor non prodidit) ligno albo, medullofo, folia habens acuminata, lata, ferrata, plane hirsuta , inferne viridiora, fuperne nigricantia. Fert echinos seu globulos aculeatos magnitudine pisorum majorum, fuscos, verticillatim in ramulis positos, decem, duodecim, quindecim, plures, paucioresve simul : pessimi sunt hi globuli itinerantibus, nam ubique funt obvii in silvis ad vias, & tadi vel centum numero fimul capillis & vestimentis adhærescunt, item jubis & caudis equorum. FRVTEX (quem Auctor non nominat) aculeis oppositis & in quolibet tria paria soliorum buxi foliis similium, sibi apposita habens. Flosculos fert longos, dilute ex albo purpurascentes, quatuor foliolis confiantes deorfum incurvatis, albis & totidem staminulis parvulis. Baccas generat, quamlibet in proprio pediculo, ovales, Sambuci baccarum magnitudine, obfcure purpureas, tingentes nigricante brunno : quælibet continet intus lapidem parvum album, compressum.

RVTEX

Tre-

HISTOR.

PLANTARUM

LIB II.

TREMATE Brasiliensibus. Frutex arborescens. Malo punico figura eft similis : cortice oambucino, ligno albo , medullam continente. Folia obscure viridia, haud magna, nimirumsesquidigitum longa & sine pediculis ramis adhærentia, aspera, & multis venis conspicua. In extremitate ramorum fert multas umbellas magnas, floribus lutescentibus, quibus nonnihil purpurei admixtum, & in medio horum multa staminula flavescentia ut florum Hieracei, & eodem modo delinunt in pappos : referunt exacte odorem styracis, uti & folia trita. Poft flores provenit in illis pappofis capitulis femen minimum, rotundum, nigrum, multo minus papaverino. Brasiliani utuntur foliis contusis in oculorum doloribus & rubedine. Iconem non dederat Auctor fed ex herbis illius siccis accurate de lineandam curavimus.

FRVTEX (cujus quidem nomen Auctor non prodidit, fed hanc dedit iconem ) multis virgultis ex una radice ascendens, rectiscolore cerasi, breves ramulos habentibus, in quibus folia bina ac bina sibi opponuntur, sesquidigitum circiter longa, fubrotunda, laete viridia & splendentia, fuperius tamen magis, non crassa, attamen cum strepitu frangibilia : innituntur brevissimis pedi-

culis,ad quos ramuli enascuntur, flosculis onusti candicantibus, eo modo compofitis quo in Lilio convallium-, qui sunt cavi, figuræ ut pileus Brasiliensis, fuperius in quinque crenas divifi ; post sectionem autem deorsum in curvantur: in medio prominet ftaminulum album,extra flosculum, haud crassius filo : hoc flamen interius ambiunt alia ftaminula minutula flavescentia : æmulantur odorem florum Cerafi nostratis. An fructumferat & qualem ab Auctore nostro non proditur, FRVTEX ( cujus nomen Auctor noster non prodidit) arborescens, ramosus ; lignum habens Folia fert album, fragile & intus medullofum. læte L

GEORGI MARCGRAVI 81 læte viridia, oblonga, acuminata, leviter serrata, alternatim posita in brevibus pediculis : ad unumquemque autem pediculum folii, multi flosculi congesti conspiciun tur, virides, similes floribus Parietarix herbas'. Folia apparent perforata ut folia Hyperici, si Soli obvertantur. Iconem non dederat Auctor, quare illam ex herbis siccis ab ipfo collectis & conservatis delineandam curavimus, verumserratura foliorum hic non fatis bene expressa est. Elegans videtur frutex, & dolendum est non plenius ab Auctore fuiffe descriptum. F R v T E x (cujus itidem nomen Anclor noster non expreßit) ligno faligno, intus medullam albam continente, foliis ad myrti folia accedentibus, fed longe majoribus, fuperne viridibus, inferne ex viridi albicantibus ; & habentibus nervum fecundum longitudinem posticaparte prominulum, fuperna vix conspicuum, fine apparentibus venulis. Cortex ligni est cinerei coloris. Fert flores, quos tamen ab Auctore nostro descriptos non inveni. Post flores proveniunt siliquæ, quatuor circiter digitos longæ , teretes, & quafi ex globulis c ompositæ, continentes femen magnitudine ferme pisorum, ex flavo obscurum, una extremitate paulum acuminatum & rimula quadam ad latus infignitum. Hanc quoque Iconem ex herbis siccis delineandam curavimus.

CAP.

XVI.

De Cannis è quibus fit Saccharum. VBÆ & TACOMAREE Brasiliensibus, Lufitanis Alfeloa da zuquere aut Cana d’azuquere : Arundo Saccharifera. In quinque, sex, septem pedum altitudinem adsurgit ordinarie, exceptis foliis, (quamvis viderim decem pedes longam, & sex supra quinquaginta juncturis constantem, fed rarius) crassitie quatuor digitorum ut plurimum ; multas habet jun duras feu nodos , quorum quilibet circiter quatuor digitorum interstitio distat ab altero, & quo magis distant nodi, feu inter media longiora sunt, eo melior judicatur arundo. Folia superius multa gerit, longa, acuminata , & paniculum florum (quando longo tempore stetit) instar Uuba , fed minorem. Color arundinis ex viridi vergit ad flavedinem: ad nodos albescit ex una parte, ab altera flavescit,quasi duo annuli unus flavus,alter albus circumdarent nodum : qui ipfe elevatus est & canescit vel etiam nigrescit. Medulla arundinis solida, succulenta, dulcis, alba. Arundo hæc requirit pingue & humidum solum, ideo in planis campis, quos Brasilienses Ibipeba, Lusitani Varzas vocant, & humilibus, quos natura dedit huic terrx prope ripas fluviorum grandiorum, magno proventu plantatur. Campi enim illi hiemali tempore maximam partem aquis fluviorum cooperiuntur, & per illam inundationem pinguifiunt. Plantatur etiam in montibus, fed non tanto proventu, nisi pingue fit folum. In specie autem qui campi hic apti sint ad cannas plantandas dicam & ubi etiam proventus eft hujus plantæ facchareæeximius. Terræ ripenses circa fluvium Paraiba, Capijbarimiri, Caracunhaya, Javapoata, Pirapama, Ipoiuca, Cuin haya facile primas inter omnes tenent. Optimum tempus plantandi est mense Januario & Augusto, vel circiter. Plantatur autem hoc modo : In terra elaborata fulci fiunt paralleli opera ligonis ; in hos fulcos ordine redo ponuntur arundines , ita ut initium sequentis attingat finem antecedentis, hoc fado taleæ hx inhumantur. Notandum autem quod fi tempore xftivo, scilicet Januario, vel circiter flat plantatio

HISTOR.

PLANTARUM LIB. II. 83 tio taleæ hæ profundius sint inhumandæ ob æstum Solis ne ille penetret : tempore hiemali feu Augusto vel circiter minus cooperiendæ funt , ut aqua pluvialis facilius penetrare possit , sic enim citius progerminat. Ad fingula autem internodia gemina fua protrudit hæc canna plantata, ita ut quodvis internodium det novam arundinem. Poftquam sic progerminavit arundo singulis tribus vel quatuor mensibus, pro ratione soli, ab herba luxuriante purganda est, ne illa plus incrementi capiat quam canna ipsa ; iique labor tamdiu repetendus donec arundo in aliquam magnitudinem adoleverit. Spacio octo, decem vel duodecim menfium à plantatione arundo hæc j ullam adquirit magnitudinem pro ratione /oli, ita ut tunc apta sit ad Saccharum ex illa conficiendum. Interdum tamen ufque in alterum annum sinitur, & tunc arundo antiqua vocatur, ac interea ex hac ipfa progerminant novæ arundines, quæ fecundo anno una cum veteri arundine sectæ ad machinas deducuntur. Poft biennium fi non fecetur canna utplurimum feipfam consumendo perdit, nisi in solo fertiliori , ibi enim ad triennium durare poteft. Radix tamen illæsa manet. Arundo hæc semel plantata, feipfam continuo instar silvæ multiplicat, ita ut non sit opus eundem campum replantare nifi poft quadraginta aut quinquaginta annos-neque tunc aliam ob causam radicitus evellitur & replantatur, quam ut laticem meliorem exhibeat. Damna quæ evenire possunt & accidentia quæ arundineta destruunt, funt incendium, prælèrtim tempore æstivo, tunc enim ad radices ufque consumitur : poteft tamen ex parte damnum resarciri fi pluvia succedat post combuftionem. Nimia quoque inundatione tempore hyberno perit arundo , prælèrtim junior & quæ nondum mediam altitudinem acquifivit. Corrumpitur etiam à vermiculo quodam, quem Brafilienfes vocant Guirapeacojâ, Lufitani Pao de galinha, qui radices cannæ exedit, unde perit tota canna : accidit id frequentius locis apprime paludosis. Suffocari etiam arundo junior ab herbis luxuriantibus potest, ideo frequentius arundineta funt runcanda. Arundo poftquam fatis adoleverit, fingulæ cannæ prope terram in ipfo nodo inferiori, qui latice facchareo caret & tantum humiditatem aquosam in se continet, abscinduntur, à foliis liberantur, abscissa summitate, in fasces colliguntur, ligantur fuis foliis, imponuntur carro & bobus trahuntur ad molendinum. Folia hæc superiora arundinis feu fummitates arundinis cum foliis junioribus vocant Lufitani Olhos, deducunt lingulis vefperis ad circum quantum opus habent, ac hinc inde dispergunt, ut noctu bobus sit pro pabulo, qui circo illi includuntur, ut mane ad labores fint prefto. Equi etiam commedunt has fummitates prælèrtim fi in mediocres particulas concidantur. Tempus messis incipit Septembri, desinit Februario vel Martio, prout agricolæ plus minufve cannarum poftident. Machina saccharea, quam Lufitani vocant Engenho, Brafilienfes Ibira babaca & Ibira pararanga, duplex est, aqua & bobus versatilis, hanc Engenho de boy s, illam Eng d’agoa appellant Lufitani. Hodie etiam plerique loco boum utuntur equis & quidem majori commodo, citius enim hi machinam circumagunt. Machina aqua verfatilis rurfus triplex est, vel enim aqua tangit rotam inferius, & vocatur Lufitanis Rasteiro : vel offendit eam medio & vocatur Meocopeiro, vel denique cadit defuper in rotam & vocatur Copeiro. Illa plurimum, ifta minus, hæc minimum aquæ requirit. Ad quamvis machinam live aqua live bobus circumagatur requiritur area quinque decempedas circiter longa, tres vel paulo plus lata : huic inaedificatur ipsum molendinum. Contigua huic alia area eligitur quatuor vel quinque circiter decempedas longa, duas vel tres latapro aedificatione culinæ, quam Casa de caldeir as vocant Lufitani. Ex hac area poteft sumi pro ahenis spacium parallelogrammum trium dccemped. & semis longum, tres, quartas decemped. L 2

GEORGI

MARCGRAVI

ped. latum: reliquum spacium diftribui debet pro formis sacchareis, ollis cinerariis & lintre aquario, ponendis & pro loco vacuo ad operarum commoditatem. Alia adhuc domo, quæ non longe distet à molendino opus eft , quam Casa depurgar vocant, quæ decem vel duodecim decempedas longa ut plurimum eft , tres aut quatuor lata. Molendinum aquaversatile trium rotarum opera per aquam circumagitur, nimirum habet rotam aquariam dentatam minorem , dentatam majorem, Lusitanis Roda d’agoa, Rodete, Rolandeira. Dentata major duplices radios habet quos aspes & contrages vocant. Molendinum bobus verfatile rotis caret & ligna habet superne adfixa oblique descendentia quibus jumenta admoventur, ut circumagant molendinum. Conftat molendinum utrumque tribus axibus crassis, Lusitan. Eixos , fadis è duro ligno , arboris Iacapucaya. Sunt axes armati ferreis laminis craftis circularibus annulatis & fuperius ac inferius habent acus ferreas, quibus in matricibus ferreis trabibus transversalibus pontes vocatis, infixis circumaguntur. Sustinetur inferior trabs aliis duabus transversalibus Chumasseiros appellatis. Prope axes in utroque latere tabula eft ex asseribus (Tavoleira) ad cannam imponendam , quæ axibus inferitur pro expressione. Vniverfum autem molendinum sustinetur quatuor trabibus grandibus quas Vir genis da moenda nominant, ita ut longitudo ipsius molendini fit circiter duodecim pedum, latitudo odo. In uno ejus latere duo nigritæ adstant mensæ qui continuo cannam inferunt axibus, qui exprimendo illam rapiunt fecum per anguftam intercapedinem, ita ut ab altero opus fit uno nigrita qui removeat cannam exsuccam, quam Bagazo vocant, quæ per duos alios nigritas foras portatur & in certo loco accumulatur : Cumuli hi postea accenduntur, alias immensæ moles fierent, (siquidem quotidie quadraginta aut quinquaginta vehes exprimantur) cinis fervit ad ftercorandos agros. Succus dulcis inter exprimendum exftillat in lintrem ligneum suppositum, quem Coche vocant, ex illo per canalem effluit in ahenum grande paulo remotum à molendino. Super illo aheno tabulatum eft altum & in eo alius linter ligneus, in quem ex inferiori per urceos attrahendo derivatur & demum per canalem in ipsam culinam & ahena derivatur. Latex facchareus ne unum quidem diem durare potest, quin acescat, ideo continua opera & expressio & coctio ejus fit, cum ex acido succo nullum saccharum fieri possit. Et si biduum saltem adservetur, in acetum acerrimum degeneret. Primum ahenum in quod latex sacchareus derivatur, Lufitanis appellatur Caldeir a de mear de scumos, in quo coquitur lento igne semper cochleari magno cupreo, Efcumadeiro dido, agitando & despumando, tamdiu donec satis despumatus & purgatus fit: spuma autem in lintre fuppofito colligitur, Tanque dicto, sicut ipfa Cachassa ; quæ infervit jumentis in potum ; alias foras effunditur utpotc nihil nifi excrementum fucci. Succus hic ita ddpumatus in alterum vicinum ahenum, Caldeira de mear ipsis, transfunditur , in eo denuo fortiori igne coquitur, agitatur, ddpumatur & certis temporis fpaciis aliquid lixivii instillatur, quod unicum remedium eft purificandi hunc laticem ; qui ita purificatus nondum saccharum eft, fed fuccus tenuis inftar aquæ, & tertio aheno, Caldeira do coar ipfis, immittitur, & hinc per pannum colatur, quem Coado uro vocant : spuma, Lusitanis Escumo infecundo aheno detrada adservatur in vale adposito quod Coche de scumas vocant, quæ poftea inter mancipia distribuitur, quæ potum exinde conficiunt, quem Garapavocant. Ex tertio, in quartum vel quintum ahenum tranfmittitur hic latex percolatus, ubi continuo agitatur cochleari magno, & interdum aliquot guttulis aquæ frigidæ refrigeratur. Dein transfunditur in aliud vas cupreum, quod Barola de meado vocant, hinc percolatur per pannum, percolatum autem recipit vas, quod Barola de coado dicunt ; hinc in majora ahena transfertur quæ Tachas vocant ; & quidem primum vocatur Tacha de receber; hinc in aliud quod Tacha de co,7ir, ubi coquitur quantum fatis : ex hoc in tertium, Tacha de bater, ubi non solum amplius coquitur, sed continuo cochleari grandi agitando simul in altum projicitur fuccus, ad viginti pedum etiam altitudinem, ut in ahenum recidat. Succus ita codus vocatur Agoa de Tachas, ex quo Garapa optima fit ; nam nil nifi faccharum est. Demum postquam fatis codus fuerit transfertur in Ahenum quod Bacia d’esfriar vocant, ibi paululum finitur refrigerari. Et tunc præparatus eft fuccus & aptus ut formis infundatur. Notandum autem quod inter coquendum in ahenis parvis, præfedus operis, quem Maestre d’asucar vocant, certis intervallis aliquot guttulas olei olivarum immittit huic ferventi latici, eo fine ne damnum patiatur ab igne illo vehementissimo qui his ahenis substruitur, refrigerationis causa ; quemadmodum eandem ob causam, quum in ahenis grandibus adhuc fervet lixivii guttulae insparguntur. Et notatu dignum quod fi contrarium fieret & ahenis magnis infpargeretur oleum, parvis lixivium, non folum fuccus non posset purgari, fed & totaliter inutilis fieret ad saccharum inde conficiendum . Saccharum ita ad Syrupi consistentiam redadum cochleari formis terreis , quæ lintri magno imponuntur circumvallatæ canna expressa, infunditur, spatula lignea femper agitando ut sub-

85 HISTOR. PLANTARUM LIB. II. ut subsideat, & plus infundendo ut formæ plenæ fiant. Et notandum quod spatula hæc summe fit necessaria, nam nifi ita agitaretur, non coagularetur. Ita in formis refrigerando fie concrescit, & dehinc deportantur formæ in domum quem vocant Casa de purgar, ubi asseribus parallele scamnorum figura horizontaliter eredis & rotundis foraminibus pertusis, imponuntur. foramen quod forma inferius habet aperitur, ut ultimo faccharum purgetur, per exstillationem succi nigricantis, quem mel vocant, qui excipitur certis canaliculis & derivatur in lintrem grandem , quem Tanque de mel vocant. Vt autem hæc ultima purgatio fieri possit, singulæ formae superius teguntur operculo orbis mensarii figura fado ex limo gryfeo (quem Barro vocant) & aqua frigida madefacto, fine quo remedio numquam albifieret faccharum. Non autem aqua sola , nec limus solus id præstant, fied utraque juncta : fieorfim quælibet materia corrumperet saccharum. Formarum numerus quotidianus, nimirum quot uno die faccharo impleripoflunt , est à viginti ad septuaginta. Saccharum sic satis purgatum prædicto modo, formis eximitur, quod facile fit invertendo formas & paululum quatiendo, sic enim integer panis excidit, qui coloris est albissimi, inferius autem ad partem ex ruffo nigricantis coloris, quæ pars abficinditur & vocatur illud fiaccharum mascovado. Quamvis interdum reperiantur panes totaliter albi. Sacchari panes deferuntur in tabulatum, in hunc ufum ex asseribus structum, baculis pulsando contunduntur, in Sole faccharum siccatur, cistis ligneis imponitur, ligneis tudiculis bene comprimendo , & cistæ ita ad summum implentur, hinc admoto operculo ferreis clavis firmantur. Quilibet panis Sacchari pendet à 30. ad 42. libras. Cida quælibet capit à 20. ad 30. arrobas quarum quælibet ed 32. librar. Lufitan. seu 30. Hollandicarum. Differentia (acchari fecundum bonitatem suam quod attinet, duplicem habet causam, vel terramipsam ubi arundo nata ed, vel præfectum (acchari, cujus (cientia & fortuna multum valent ad excellentiam (acchari. Furnum quod attinet in quo ignis struitur ad sacchareum laticem cogendum, ille amplus est, & quatuor ut plurimum odia habet ampla per quæ ligna injiciuntur, & in eo maxima copia ligni consumitur. Dies enim nodefique ignis durare debet, quandiu molendinum movetur cannis exprimendis. Fit & vilior fipecies sacchari, quam vocant Panelam ; & vilissima quam Rataon, de quibus nihil auctor observavit.

CAP.

XVII.

De iisdem cannis & modo faciendi Saccharum apud Hispanos ex Fr. Ximene.

Icet, inquit, hæ cannæ non sint propriæ aut domesticæ Infularum Canariarum , aut Hispaniolæ, multo minus Novae Hispaniæ, sed omnibus hifice provinciis advenæ & peregrinæ, quia tamen primo repertæ fuerunt in Infulis Canariis, non abs re visum hîc de illis agere, fiquidem propofui scribere de omnibus plantis quæ usum in Medicina habent & in hisce provinciis reperiuntur. Nascuntur hæ cannæ locis calidis juxta planis atque editis magnæ Canariæ, in solo fæcundo & riguo : studiosissime autem colendæ sunt, & ter quaterve singulis octiduis rigandæ: præterea diligenter sarriendæ & à malignis herbis repurgandae. Biennio acquirunt judam magnitudinem, quæ raro excedit altitudinem duarum ulnarum Hispanicarum cum semisse : plenæ funt intus solida pulpa, è qua faccharum eliquatur : habentque multa internodia ab ipsa radice ad fastigium, intervallo circiter novem digitorum transversorum : folia funt majora & viridiora quam aliarum cannarum: propagantur per taleas earumdum aut per dolones terra obrutos : erumpentes vocantur Plantæ & semel decisæ erumpunt denuo, adolesuntque sesqui anni spacio in justam altitudinem & tunc vocantur Coca : & rurfius pod annum colligunt eas, quæ dicuntur Recocæ : quas servari convenit ad novam fementem faciendam ; ut si forte non sint ita fertiles cannæ, uti faccharum sufficiens ex iis possit educi, saltem fuppetant quarto loco è quibus propagatio fiat. Moluntur porro cannæ machinis (vocant Ingenios) aut molendinis , quibus bini funt axes grandes fibi invicem impositi, & postquam bene fractæ & comminuta: fuerint, valide exprimuntur prelo ad modum torcularis. Liquor autem emanans per canalem defluens excipitur vase, quod vocant T'anque & transfunditur in ahenum, vulgo Recevidor, huic liquori, quem vocant Mel, admiscent duo grandia cochlearia (Bombas ipfis) lixivii fortis ad hunc usum parati; coquitur dein lento igne, donec vas illud recipiens denuo impleatur , secundum magnitudinem aheni : tum sedulo despumatur & mundatur ab omnibus excrementis *, & deinceps transfunditur in alia ahena, in quibus tantisper coquitur donec perpurgetur, L 3

GEORGI

MARCGRAVI getur, attandendo sensim lixivium ut spuma le elevet. Liquor jam spissatus ad modum mellis , transfertur in vas percolatorium donec impleatur, & ex illo rursus in alla tria minora ahena , quæ Tache dicuntur, in quibus magis crassescit, eodem quo in cæteris alienis modo : liquore autem fenfim confumente modice augetur ignis. Horum autem trium ahenorum, folum tertium versant & ne nimis effervescat & liquor effundatur, sensm irrorant butyro aut oleo, aliave pinguedine. Vbi autem justam spissitudinem acquisivit, traducitur in vasa alia, quæ dicuntur formæ ; paratoque primum strato è cannarum recrementis, vafa illa humectant aqua, obturantque eorum foramina, induntque in fingula singulas partes liquoris hujus ita spissati, qui jam dicitur Melado (capit autem postremum illud vafculum ut plurimum novem ejuscemodi formas) agitantes cum grandi fpatula abiegna, fenfimque infundentes: poftero quoque die fupplentes quantum confumtum fuerit. Transferunt deinceps formas ad locum purgationi destinatum, & foraminibus illarum apertis, perforant ipfum saccharum, finuntque ita decem aut duodecim diebus pro tempeftatis ratione: frangunt hinc formas malleo, ferioque inspectant an faccharum perpurgatum sit : fi minus, rurfus indunt in alias formas argilla inj undas : (utilem quippe hanc elfe ad faccharum dealbandum judicio gallinarum compertum ajunt, quæ cum lutosis pedibus forte faccharum calcassent & argilla infecissent, deprehenfum fuit partes illas lætius candicare, quas contigerat argilla) repetunt autem hanc argillæ inunctionem semel iterumque, raro ter, ne nimium sacchari perdatur. Porro faccharum ita plene purgatum vocatur Lealado & peculiari nomine Auzucar macho ; verum fi minus sit candidum appellaturMazcovado, quod fi velis, poterit perpurgari. Eft & aliud genus quod vocantspumas, conficitur enim è fpumis quæ ex omnibus ahenis colliguntur & coquuntur mundanturque in ahenis eo modo & ordine quem supra diximus : itemque aliud genus quod nominant Reespumas five posterius saccharum, quod è spumarum fpumis fit ad eundum modum. Eft & alia fpecies sacchari, vocant Panela, quæ fit ad eundem modum è liquore melleo qui emanat ex inferiore parte formarum : hæc fpecies vilior eft ea quam nominant Reespumam. Omnes hæ fpecies sacchari postquam purgatæ & exemtæ fuerint è formis exponuntur soli & poftea fervantur ad varios ufus. Est & alia fpecies mellei liquoris , Decaras ipsis , qui emanat è formis argilla jam inunctis ; itemque tertia quæ descendit ex ipfis panelis. Liquor denique melleus qui canalibus adhæret per quos faccharum derivatur ut fupra diximus, ipsis dicitur Raedura ; è quo faciunt mel aut faccharum, quod vocant Refinado. Vasa & instrumenta quorum usus obtinuit, hæc fere funt: Bombæ aut cochlearia ænea, quæ capiunt decem aut duodecim sextarios, ligneis capulis aptata , his transfundunt mella ab uno vase in alterum. Espumaderæ, id eft, laminæ in modum cribri perforatæ, cum ligneis item manubriis, quibus defpumant. Remillones ænea cochlearia quæ capiunt tres quatuorve fextarios, his lixivium affundunt faccharo jam in formis conftituto in loco purgationis. Formai funt vafa argillacea, inferiori parte perforata, in quibus faccharum purgatur. Tendal eft ftratum è recrementis cannarum , in quo formæ ftatuuntur. Virandera lignum rotundum ferrea cufpide armatum, quo sedes idonea formis præparatur, ne evertantur. Paralbero grandior olla juxta tachas collocata cui illa fpecies mellis infunditur quam vocant Melado, denuo in tachas refundenda. Tachas autem funt minora ahena, formæ triangularis, quorum poftremum habet ansam ut faccharum agitari possit. Hornallo vocant furnum in quo ahena collocantur. Repartidor est cochlear cum manubrio fefquipalmum longo, quo faccharum indunt formis : Argilla qua perpurgatur, ipfis Marcapes, eft cretæ fubluteæ species & nonnihil plumbosæ, quæ locis humidis & lacustribus reperitur, ficcaturque ad Solem in ufus totius anni : cum vero ufus postulat, injiciunt illam in cifternam è lapide & cæmento constructam, aquamque affundunt, agitant verfantque valide grandi pala, ambabus manibus annitentes, percolant dein per cribrum æneum in vas argillaceum. Argilla quæ primo illinitur rarior eft, quæ fecundo spissior, humore jam magis consumto. Accepi in Provincia Rio de la Flata cannas facchari fponte enasci, adolefcereque in arboris proceritatem (quod & fuo ævo accidisse narrat Plinius) è quibus æftu solis exsudant quædam pilulæ facchari. Atque hæc de modo faccharum conficiendi dicta sunto, quem veteres omnino ignorarunt. Hæc ille. 86

Cap. XVI.

Caraguatæ variæ species. Iurepeba. Brasiliensibus, multæ funt fpecies; una jam fupra lib. I. cap. 18. descripta eft ; reliquas huc retulimus, quas Audor ita descripsit. CARAGVATA planta crescens m arboribus & putridis Arborum caudicibus. Ex radice filamen-

ARAGVATÆ

HISTOR. PLANTARUM LIB. II.

87 filamentosa, super caudice & ramis arborum fundata, proveniunt novem, decem, aut plura folia, ab uno ad quinque pedes longa , & crassa ut folia Nana : tres aut quatuor digitos lata & cava inflat canalis , atque in ambitu dentata aculeis brunnis, acutis, sursum eredis. In medio autem horum foliorum prodit caulis albicans, teres , minimum digitum crassus, duos circiter pedes longus , lignofus & medullosus, ad quem bina & bina capitula posita , in summitate autem plerumque quinque, figura ut cinarae , magnitudine nucis juglandis ex crassis atque aculeatis foliolis conflantia ; elegantis coloris incarnati. CARAGVATA GVACV (quæ est major species) ex sabulosa radice , quæ magnitudine, figura & colore plane cepam æmulatur, atque inferius multa habet filamenta ; primo assurgunt tria,quatuor aut quinplura, figuram habentia trianque foliacrassa, succulenta, viridia, cava, dein proveniunt guli acutissimi , stantque erecta, in orbem adnata, octo, decem , quindecim pedum longitudinem aequantia, pedem lata, in extremitate acuminata & in lateribus verius inferiora acutis denticulis rufescentibus munita Ex una radice triginta aut quadraginta folia prodent. In medio foliorum, quando Planta biennii ætatem habet ari surgit caulis feu truncus, riuperioris tibiæ humanæ crassitie, redus, fpongiofus feu mollis, hinc inde triangularibus foliis minoribus vestitus , altitudine circiter octodecim aut viginti pedum, in fummitate autem explicat tenerum & fastigiatum truncum inflar arboris cum suis ramis ; & rami iterum ramulos habent ac mulra conica corpuscula penc digitum longa , quæ fefe aperientia flore exhibent. Conflat ille quinque foliis, magnitudine florum Ibabir aba ex viridi flavescentibus, ac aliquot staminulis in medio : refert flos figuram stellæ : brevi tempore in summam altitudinem excrescit. Exfoliis hujus plantæ optimus pannus confici potest, qui præflat bonitate panno lineo : filamenta gossypii exsubstantia conicorum corpusculorum, antequam inflores abeant, alba æmula

GEORGI

MARC

GRAVI

æmula extrahi possunt. Radix aut etiam folia hujus plantæ recentia trita ac aquæ injecta pisces ita exanimant ut statim defuper natent & manu prehendi possint. Plantam juniorem in museo meo diu suspensam habui, quæ nova produxit folia ad parietem. Lignum Caraguatâ guacû ficcatum inflat funiculi sulfurati ardet ; ex eo ignis elici poteft duriore ligno applicato. Caraguatâ acangâ, folia è terra protrudit septem aut novem pedes longa, fefquidigitum lata, inftar canalis cava, læte viridia & prope exortum ungues habentia miniatos, crassa, in extremitate acuminata, duorum circiter digitorum intervallo per ambitum aculeis munita ; E medio foliorum proxime ad terram multi flores juxta se in orbem positi proveniunt ex cæruleo purpurei & in medio alba flamina habentes : quilibet flos digitum longus conflat tribus foliis. Fructum fert edulem, quinque digitos longum. ANNOTATIO. Operæpretium me facturum existimavi si harum plantarum descriptionem è Fr. Ximene, qui illas inter Herbas recenfet, accerserem. Metl, inquit, quæ Mexicanis dicitur Maguey, plures reperi tuitur species, quas ordine describam. Prima fert folia similia Aloës, &c. nam de ea egimus lib. I. Maguey lutea, quam vocant Mecoz,tli, &c. eft alia species, cujus folia ad oras sunt lutea, & spinæ mineres ac nigræ, folia item minora fi cum praecedentis foliis comparentur : caulis illius duos cubitos eft altus & digitum crassus & rossus ; flos cyanens vergens ad rubedinem, qui enascitur èfastigio caulis: radix est surculosa. Nascitur locis planis in campeflribus Mexico, quovis tempore, licet æstate tantum floreat: propagatur è furculis qui prodeunt juxta caulem. Decoctum trium aut quatuor foliorum, cum totidem filiquis chiles, blande expellit per sedes, & urinam, omnimodos humores crassos & frigidos : Medici barbarisolent idem exhibere puerperis aliquot diebus post partum, ad corroborandum & novum vigorem addendum. Vinum è foliis medio assis expressum, prodest asthmaticis, uti ferunt. Planta qualitate eft frigida & lubrica. Tertia species Metl est valde parva St admodum spinosa & obscurissime virens ; ejus folia manducantur assa, suntque longe gratiora palato quam cætera ; Barbari vocant Mexcalmetl. Nafcitur maxima copia in montanis Tepustlan. Mexocotl hæc quoque spinosa planta ad fpecies Maguey est referenda, quæ fert frudum ex acido dulcem, fimilem prunis (unde illi nomen inditum) rotundum & quodammodo parem fructui quem in America vocant Pinnam, aliquando & major eft, plenus fucci edulis & grati faporis : folia illius funt fimilia Maguey aut aliquo modo plantæ quæ fert pinnam, spinosa, ruffa St quafi marcida: caulis probe rotundus & crassus : radix crassa & fibrosa : pruna funt candida, fimilia glandibus, è candido vergentia ad rubedinem , telis aut tunicis quibufdam cooperta, sub quibus latet caro, ut diximus, acido-dulcis, saporepinnarum, plena femine rotundo St duro: quod primo album, mox nigrescit. Nafcitur locis petrofis regionum calidarum, uti Tepea pulco. Eft frigida Si ficca : fructus contusus & ore circumgestatus, curat fissuras è calore natas. Nequametl quafi dicas plantam quæ bibit mel, est fpecies Maguey, reliquis fui generis plantis similis forma & qualitatibus, peregrina & rara: producit autem folia paulo crassiora digito transverso, ad oras afpera ufque ad mucronem qui acutissimus : caulis illius æquat brachii humani crassitiem, cujus fastigium occupat frudus oblongus figura exigui pyri qui & caulem ambit per omnes partes. Nafcitur in regionibus calidis. ANNOTATIO. Non dubito quin hæc sit illa planta, quam in Historia nostra Americæ descripsi lib. XVII. cap.VII. Cujus ibidem dedimus Iconem, quam acceperamus ab Amico reduce ex infula Tabago. Affirmabat autem ille

hanc plantam semestri spacio caulem emittere interdum triginta palmos altum, in cujus summitate nascuntur fructus, figura pyris haud dissimiles ; ajunt folia illius vicem saponis quam optiRepeme explere. Iconem hic addo.

HISTOR.

89 PLANTARUM LIB. II. Reperiuntur (inquit Fr. Ximenes) & plures fpecies Maguey, quarum nomina & nonnullas differentias recensebimus, nam cætera tam forma quam qualitatibus conveniunt cum præcedentibus. Primam vocant Mexoxoctli aut Maguey viridem ; fecundam à cinereo colore Nexmetl: tertiam Quautimetl seu Maguey montensem , caule oblongo & crasso, radice fibrosa, cætera reliquis similem : quartam Huitzitzilmetl eum longis aculeis & rubicundis & radicibus ejufdem coloris : quintani Tepeametl aut Maguey Tapayaxin praecedenti pene similem : sextam Acametl autMaguey cannarum, cujus radix candida est & spinæ rossæ : septimam vocant Maguey nigram à colore, licet spina & radices è nigro vergant ad fulvum: octavam Xilometl aut Maguey pilosam, cujus spinæ & radices funt rubicundae : atque hæc est omnium rarissima. Tepemexcatli seu Maguey montana, eadem est forma cum Maguey, nisi quod fpinæ illius sunt minores & teneriores. Restituit hæc planta movendi facultatem membris convallis aut aliquod detrimentum nervorum passis. Nafeitur locis petrosis & montanis regionum calidarum ut T epuztlan. Tlacametl alia species Maguey luteæ, hæc accepit nomen à magnitudine , cætera reliquis speciebus similis, tam forma quam qualitatibus ; particulariter tamen restuit vires & vigorem fæminis debilitatis, & iis, qui vano metu terrentur : aut quæ fyncopen patiuntur. Teometl seu Maguey divina ; inter fpecies Maguey hæc quoque planta recensetur, quam vocant Teometl,id est Dei Maguey,cætera præcedentibus haud dissimilis forma & facultatibus: radice longa & fibrosa, fpinis subtilibus, foliis bipalmaribus. Succus illius haustus aut fotas applicatus fanat febricitantes. Nafeitur in regionibus calidis & frigidis, locis editis & planis. Pati sive Maguey lenissima (pati enim sonat tenuem & subtilem) valde similis est Maguey, verum folia illius font angustiora, minora, tenuiora, & maximam partem vergunt ad purpureum colorem: radix ed grossa & fibrofa: ed species plantæ è qua Pita eximitur, nam ex hac tenuissima & elegantissima fiunt fila, quæ fœminæ Mexicanæ maximi faciunt & ad varia opera ufurpant. Quetzal ichtli, quam alii vocant Metlpita aut Maguey depita, omnino videtur referenda ad fpecies Maguey, licet in proceritatem arboris adolescat. Radix illius est crassa & fibrosa, sensimque attenuatur. Folia sunt spinosa similia Maguey. Vtuntur hac planta indigenæ ad eadem omnia, quæ Maguey, nisi quod pannus è filis hujus textus fubtilior & majoris pretii. Nafeitur in regionibus fervidis uti Aquæchula. Xolometl, id ed, Maguey cervi, ed alia fpecies Maguey , quæ agit radicem munitam tribusvelutiorbiculis conjundis, cum quibusdam fibris miniatis ; è quibus faliunt folia,raris & rubris fpinis à media parte ad acumen obfita. Succus è foliis expressus quantitate decem unciarum , lenit dolores totius corporis , præsertim juncturarum ; restaurat & restimit movendi facu ltatem ; verum necesse ed corpus diligenter tegi & muniri dum hæc potio usurpatur. Nafeitur in Huexocingo juxta fontes & scaturigines aquarum. IVREPEBA Brasiliensibus; plantafruticefcens ; quæ in quatuor , quinque aut fex pedum altitudinem assurgit ; caule lignofo, eoque ut & ramis alba lanugine vestitis, nec non raris hinc & inde fpinis. Folia suo quodlibet pediculo, rotundo, tereti, crasso & hirsuto insident, spithamæ longitudine, inferna parte lanuginosum indat foliorum Iacobeæ aut Eleny, superna viride : suntque præterea laciniata & quafi è septem triangulis composita. In fummitate ramulorum fert flosculos umbellatim quafi congestos, lactei coloris cum pauco cæruleo mixti, qui exacte quinquangularem stellam repræsentant, constantque unico lolio in tot triangula effigiato & quafi divifo ; in medio autem quafi quinque staminula dant erecta. Folia Jurepebæ quæ nullos habent aculeos ad ulcera crurum fananda vulgo usurpantur. Est & altera Iurepeba brava, id est, silvestris de qua alibi dictum reperies GEORM

GEORGI

MARCGRAVI

HISTORIÆ

PLANTARUM

LIBER TERTIUS. Qui agit de Arboribus. CAPVT

PRIMVM.

Aroeira, Ambaiba. Ianipaba.

ROEIRA Lusitanis, Lentifcus Latinis. Arbor foliis Ibabiraba, sed paulo minoribus. Rami multos ramulos, circiter duos digitos longos habent, & in iis quinque aut septem folia, bina & bina opposita, & quintum aut feptimumin extremitate : ad cujuslibet autem ramuli exortum, brevior est ramulus circitersesquidigitum longus, plenus flosculis minimis, constantibus quinque foliolis acutis, ex albo subluteis. Flores hos fequitur frudus, nimirum quasi uva, baccis plena, magnitudine piperis, initio quidem viridibus, per maturitatem autem rubris : fed rubedo illa in solo cortice tenui, qui sponte se absolvit & decidit grano excidente : granum autem quod pellicula continetur, rotundum & compressum àc oleaginosum, odoris jucundi inftar fæniculi recentis triti, & in fe nucleum parvum lenta cuticula tectum continens. Folia recentia trita resinosum fpirant odorem, gratiorem terebinthina. Baccæ maturescunt mense Julio. Convenit cum Molle sive Lentisco Peruviana Car. Clusii. ANNOTATIO. Fr. Ximenes. Molle Arbor est grandis, pulchra & ramosa : rami illius funt coloris viridis vergentis ad purpureum ; folia oleæ foliis similia, fed anguftiora & teneriora ; serrataque, ad utrumque ramuli latus velut per ordinem disposita. Flores eleganter candidi & racematim penduli , qui quantocius convertuntur in frudus. similes oxyacanthæ acinis, fed paulo majores & ubi maturuerint clare rubentes : caro illorum dulcis cum quadam acrimonia, nucleus admodum durus & osseus. Folia & frudus redolent lentiscum & illius gummi, obtinentque faporem qui ad fæniculum accedit ; quare forte quibusdam Lentifci species videbitur, fed eft arbor fui generis. Silveftris eft arbor, licet jam dudum à multis in hortis colatur. facillime enim propagatur sive e femine live ftolonibus & in quocunque solo. Exudat certam lachrvmam, quæ non minus quam truncus & folia, redolet Lentiscum. Saporis acris & suavis cum quadam amaritudine & adstringendifacultate : calida eft & sicca pene in tertio gradu : nucleus corroborat cerebrum & ventriculum, adstringit alvum : ut quidam autumant, lachryma præstat ufum Terebinthinæ ; & fructus Cardamomi: movet urinam, discutit flatus, siccat humores superfluos.

Folia

HISTOR.

PLANTARUM LIB. III. 91 Folia mafticata ftabiliunt gingivas & dentes : fanant vulnera ; idem possunt & fructus. Hæc ille. Ramulum quem supra damus exprimendum curaverat Clar. V. Car. Clusius qui videndus in Curis pofterioribus & alibi. Meminit & hujus arboris Petrus de Cieca. Toto, inquit, hoc tractu conspiciuntur magnæ & parvæ arbores, quas Incolæ appellant Molle ; folia habent minuta, odore fæniculi, cortice adeo commendato, ut ejus decodo crurum dolores & inflationes summa cum utilitate foveantur : ex ramulis fiunt dentifcalpia utilissima. Ex hujus fructu decocto in aqua, pro cocturæ modo, fit aut vinum sive potio admodum bona, aut mel, aut acetum : tantoque in pretio sunt hæ arbores apud Americanos, ut quibusdam locis eas fuis idolis confecrent. Addunt nonnulli (inquit Clusius) ejus arboris foliorum decoctum doloribus è frigida caufa ortis auxilio esse : istius vero gummi, quod mannæ modo candidum est, lacte dissolutum, oculorum caliginem abstergere. Audiamus & Garcilassum : Arbor Mulli, inquit, sponte nascitur in campis, dat frudus in racemis longis & angustis, qui fiunt granula quaedam rotunda : foliasunt minuta & semper viridia: granum maturum habet in superficie parum admodum carnis, fiuavis & palato gratæ, reliquum amaricat egregie. Conficiunt ex iis potionem confricando blande inter manus in aqua calida, donec dulcor omnis defricetur ; cavendum enim ab amaro quod potum corrumpit. Percolant hanc aquam, servantque aliquot dies donec feces subsideant : potus est limpidus , gratissimus atque adeo salubris, presertim illis qui affectibus renum aut vesicæ laborant; maxime fi potus Maizy adjiciatur. Aqua eadem plenius coda veditur in optimum mel : & fioli exposita, additis neficio quibus rebus, in præstans acetum. AMBAIBA Brasilienfibus: Arbor hæc elegantem nancifcitur altitudinem & fere redam, ut plurimum & fine ramis; quædam & ramos habent, fied in summitate tantum. Cortex exterior fimilis ficui, conftans primo cortice tenui, cinereo & fiub eo , crasso , lento ac viridi : lignum ejus album instar Betulæ, verum molle & quod facile potest fcindi. Caudex mediocris crassitiei, & totus intus cavus à radice ad summum usque, & cavitas illa per interstitia semidigiti ubique distincta est transversali membrana, in cujus medio foramen rotundum, magnitudine pifi. In hac cavitate reperiuntur se mper formica: rubræ, ipfia coloris eft hepatici. Verfius summitatem folia circumposita ut in Mamoeira , quodlibet innitens fiuo pediculo satis crasso , unam, duos & plures pedes longo, exterius ruffo, interius spongioso : ipfium folium latum, rotundum, magnitudine integri folii chartx expanfi , aut etiam majus, in novem aut decem lacinias sectum, quarum centro infixus pediculus, à quo per fingulas lacinias nervus ruffus tendit per longitudinem & venæ eminentes per obliquum : fiuperius fiunt saturate viridia & inferius cinerea & videntur colorem in toto habere , qualem fianguis cum aqua mixtus, hifipida ut folia ficus : in extremitate laciniarum linea cinerea sunt fimbriata. In fiummitate arboris cavitas continet medullam albam, succulentam & pinguem , qua Nigritæ vulnera sua feliciter curant, ut & foliis junioribus, & certe signatura hoc monstrat. Incrementum autem sumit arbor hoc modo: in fiummitate arboris exiftit theca oblonga, foliacea, incana, quæ continet in fie unum folium, & duos, tres vel quatuor minores thecas. Exteriore theca fie aperiente arbor folio augetur & sensim fit altior, folium autem hoc in theca adhuc absconditum , orbis menfalis amplitudinem habet , cum theca natura fiua aperitur; egregie complicatum reconditum jacet, & quod jucundissimum spectaculum, novum illud prutenica & folium plane incanum eft inferius ac dilute viride, fiuperius plane rubrum ut aluta eo moM 2

GEORGI

MARCGRAVI

eo modo splendens. In centro autem folii, ubi pediculus inscritur, in fuperiori superficie feu stella rubra, è viridi subflava conspicitur, nimirum quali centrum omnium nervorum dilute virentium & subflavescentium, qui per omnes lacinias fecundum longitudinem extenduntur Exteriore theca aperta reliquae minores successive fe aperiunt & similia folia exhibent. Flores prodeunt hoc modo : in brevi pediculo, ex caudice superiori, ubi folia stant, enascuntur quatuor aut quinque, juxtasependentia, farciminum instar, cylindracea corpora, fex, septem aut novem digitos longa, pollicem humanum crassa, intus cava, & conflantia gossypio, mollia , exterius autem acinis brunni coloris ut flores siliginis nostratis ; his decidentibus acini illi augentur, ac fiunt coloris (quem Auctor non apposuit) dentibus detrahuntur, ac commeduntur. Cito admodum hæ arbores in eximiam altitudinem ascendunt. Plantavi feu transplantavi unam in hortum meum, vix femipedem longam ac tenellam menfe Augusto anni 1639. & annuo spacio excrevit in decem pedum altitudinem & crassitiem novem digitorum. Ignem fine pyrite & chalybe ita eliciunt Brasilienses : frustum ligni aut potius radicis hujus arboris sumunt exsiccatum, in eo faciunt foraminulum, huic immittunt bacillum fastigatum ex duro aliquo ligno & quali terebrando circumagunt, pedibus fruftum illud immotum tenentes, ac applicantes folia sicca arborum feu goflypium, sic eliciunt ignem prout libet & ubique focum poflunt struere. Ambaitingai species Ambaibæ, arbor eodem modo crescens, & fimilia habens folia, nisi quod fuperius saturate, inferius dilute viridia funt : non fert frudum. IANIPABA Brafilienfibus, feu ut ' Lufitani efferunt Ienipapo : figura convenit Fago ; corticem habet gryfeum feu canum ; lignum fragile & medullofum : Rami frondibus vestiti oblongislinguæ bubula: figura, sedin utraque. parte fastigiata, sex, feptem, odo , aut novem juxta fe disposita, unum aut etiam fefquipedem longa , fuperius fplendentia ac dilute virentia, inferius faturatius & non splendentia. Florem fert Narcifli æmulum, ejusdem magnitudinis, quinque foliis constantem, deorsum inclinatis, albis , interius unguibus flavis : in medio flamen crafliufculum flavum & inter singula bina folia corniculum pallidum ex medio floris prodiens, deorfum incurvatum ; odorem Caryophylli Carthufianorum ex parte aemulatur. Floret Martio & Aprili. Fructus est magnitudine mali aurantii aut etiam major,rotundus, cortice lento, cinereo, fub quo primum continet carnem folidam , lentam, fucculentam , flavescentem, saporis acidi & refrigerantis , vinoso-acidi, grati odoris, ex qua vinum exprimitur : in medio cavitas eft repleta feminibus , quæ molliori pulpa funt circumdata ejufdem saporis : seminis grana comprefla, suborbicularia fere utin Mangaba, quæ una comeduntur. Immaturus frudus concifus & cuti affricatus tingit colore ex nigro subcærulescenti, qui nullo modo ablui potest, sed post octo aut novem dies sponte evanescit. Lignum feu ramus decerptus eodem modo tingit. Nascitur passim in silvestribus locis, ad flumen S. Francisci haud longe à fluvio Mboacica, ubi maximum frudum fert nec usquam meliores reperiuntur. ANNOTATIO. Hæc Arbor in Nova Hifpania appellatur Xahunli ; de qua ita Fr.Ximenes. Xahuali pulcherrima est arbor, è cujus ligno elegantes hastas, longas juxta & robustas solent facere : folia fert fimilia fraxineis: materies illius eft gravis, pardi coloris vergentis ad fulvum : edit frudum fimilem capitello Papaveris, absque corona tamen: quem maturum non-

HISTOR.

PLANTARUM

LIB.

III.

93 nonnulli manducant. Americani autem exprimunt ex illo aquam, qua crura & quandoque totum corpus abluunt, quando præ lassitudine caro flaccescit, ad corroborandum illam & uniendam: nam propria illius vis eft adftringere atque restringere, atque adeo nigro colore tingere : Cutis enim quae abluta fuerit ifto liquore fenfim tingitur nigro colore, qui nonnullis, post quindecim dies fponte evanescit ; ungues autem nunquam colorem mutant nisi cum ipsi mutantur. Barbari in symposiis suis & cum ad bellum gerendum domo proficiscuntur, solent se hoc liquore inficere ut terribiliores hostibus videantur. Fit interdum & fraus mulieribus, si liquor hic cum aqua rosacea aut alia misceatur, qua faciem abluunt ; & frustra adhibentur remedia, quum mora quindecim dierum fit toleranda. Vide quae diximus in Americæ deleriptione lib. 1. cap. XI. de Xagua arbore ex Oviedo. CAP. II. Avation

RATICU Brasiliensibus : Arbor triplex est, Araticu ponhe, Araticupanâ, Araticu ape, datur etiam Articu do mato, id est, silvestris. Araticu ponhe, Arbor est, caudicis & ramorum figura ac colore corticis ut malus Aurantia ; fed foliis, flore & fructu differens. Folia habet circiter femipedem longa, alternarim opposita, elegantia, superius saturate viridia, crassa & ad tadum folida, pene duos digitos lata, linguae humanae figurâ, & in extremitate acuminata. Hinc inde flos provenit magnus, egregius, magnitudine fuperans florem Fritillariæ, totus flavus, exterius compofitus è tribus foliis cordiformibus , sesquidigitum longis, & crasfis inftar corticis aurantii mali, eredis, quæ in fui medio continent alia tria minora & dimidiæ crassitiei, quorum quodlibet femiglobum excavatum refert, tria autem hæc ita compofita & extremitatibus sibi impofita sunt, ut globum integrum interius cavum, & magnitudine Iuglandis referant : globus hic in cavitate sua stamen habet globosum, magnitudine avellanae, luteum , & in stamine apicem parvulum rotundum : sunt autem & stamen apex tuberculis exiguis luteis praedita, quae videntur ut pori in cute hominis algentis. Flos, dico, totus flavus, odoris suavis fed nauseabundi. Floret potissimum mensibus Septembri,Octobri & post aliquot horas se aperiunt, diebus multi enim Novembri. Flos deciduus, lingulis baculo aliquis quasi cadendum, feriret arborem, fponte decidunt, strepitum excitantes inter maturatur frudus qui præsertim sequitur Decembri & grandis. Florem gravis enim eft flos & Ianuario. inftar pultis est mollis ; eft autem fiNon eft autem edulis nifi fponte decidat, tunc enim ubi pediculo adhæsit feptem aut odo gurae turbinatæ, quatuor aut quinque digitos longus, albo & viridi mixti, vel plane pallide virens, externe coloris est ex digitos crassus in ambitu : lineis viridibus pallide virentes squa& videtur quafi cutis è squamis compofita esset, ita enim mæ delineatæ funt & quælibet harum squamarum habet tuberculum in medio exiguum ; fusut inftar calci cum, ita ut nucem pineam fere repræsentet. Mollis eft dum fponte decidit, ita veteris putridi digitis decorticari possit. Continet carnem five pulpam subflavam quæ quasi ex pyM 3

GEORGI

MARCGRAVI

ex pyramidibus videtur composita, filamentis quibusdam intermixta & multis nucleis seuseminibus. Pulpa odore non male refert massam panis fermentatam, cui aliquid mellis admixtum : saporis ex dulci subacidi & fubacris est, mihi ingrati, sed odor gratus. Eo loco ubi pediculo infedit frudus, durioris carnis corpus, fuppofitorii figura, in se continet, quod seorfim extrahi potest, quod comeditur & pro lautifiima buccella offertur principaliori in mensa. Semina frudus funt ovalis figuræ, compressa, magnitudine fabæ, glabra ac dura, coloris flavescentis, splendentis : quodlibet pellicula alba obdudum ; intus eft nucleus albus duræ substantiæ, sapore non male referens radicem Heleny, ita enim in dulci amarescit. Folia Araticu communis igne adusta & cum oleo apostemati impofita maturare faciunt, aperiunt & optime fanant. ANNOTATIO. Haud male convenit cum Guanabano arbore, quam Oviedus lib.VIII. cap. 17. ita describit : Guanabanus procera eft arbor & formosa, folia ejus Medicæ mali, quam Limoneram vocant, virenti: frudu pulcherrimo, mediocris Melonis magnitudine , qui tamen interdum in capitis infantis crassitudinem excrefcit. Cortex huic fructui viridis & qui certis quibusdam squamis distinctus videtur, ut strobylus, lenioribus tamen, neque ita tumentibus , quandoquidem totus cortex tenuis neque crassior quam in pyris. Caro candidissima, faporifque delicatissimi, quæ facile in ore inftar cremoris lactis dissolvitur. Per ejus carnem sparsa sunt semina magna, cucurbitarum feminibus aliquanto majora & nigricantia. Frigidus est hic fructus & per æstus utilis. Nam etsi quis integrum Guanabanum devoret, nullum inde fentiet nocumentum. Infirma eft ligni materies. Hac Oviedus. Araticu pana, in arborem excrefcit haud grandem, ramis Araticu ponhe similibus, fed folia nonnihil differunt & longe funt minora, tres aut quatuor digitos longa, fefquidigitum lata, figura ut folia noftratis pyri. Flo sejusdem figuræ & totidem foliis constans quot Araricu ponhe ; fed minor eft & in totum luteus, fed omnia fex folia ad internam partem sanguinei funt coloris, cætera in totum lutei ; nimirum ungues habent fanguineos. Florem fequitur frudus figura & confiftentia fimilis priori, per maturitatem flavus (alias viridis) sed minor, pulpam continens auream, odoris ut cafeus putridus & multos nucleos habens ex flavo albicantes, ejusdem cum priori magnitudinis. Frudus propter frigidam suam qualitatem eft venenatus. Profunde autem radices agit hæc arbor, amplas, crassissimas, longas, ligno levi instar Suberis, ex quibus clypei formantur, leves enim sunt nec sagittæ aut gladiorum ictus penetrare poflunt. Semen Araticu ape figura & magnitudine convenit cum Ponhe semine, colore tantum differens ; eft enim coloris obscure brunni. Araticu do mato excrefcit ut Pana & talia fert folia. Flores credo differre, sed nihil certi ausim affirmare quia Auctor hic lacunam reliquit.

Fert frudus congeftos, oblongos, cæpæ junioris oblongæ figura, virides, qui interius singuli duo habent femina amygdalæ figura & magnitudine, at in una extremitate acutiora, coloris coracini, fplendentia, in quibus nucleus. ACAIAIBA & Acaiuiba Brasiliensibus, cujus fructus Acaiû & vulgo Cajû appellatur, asfurgit in Fagi altitudinem & late fe spargit multis ramis, etiam humi ; Folia illius funt egregia, lata, versus pediculum faftigiata, anteriori parte rotunda, nervo & infignibus venis prædïta. Flofculos fert umbellatim, octo, novem, decem juxta se positos, & in una umbella ad centum usque conjundos : cum primum erumpunt funt candidi, deinde obducuntur incarnatis ftriis, odoris suavissimi, inftar Lilii convallium: quilibet constat quinque foliolis anguftis, acuminatis, deorfum incarnatis ut in flore Aurantiæ, in medio autem habet ftaminulum unicum cum parvo capitello. Post florem primo prodit caftanea renis figura (cujus iconem videre est in descriptione Americæ) qua incrementum capiente inter illam & pediculum paulatim excrefcit pomum oblongum, ovale aut etiam rotundum, quod maturum constat carne fpongiosa, fibrofa ac lenta & abundat fucco dulci acido adftringente : exterius autem cutis ejus flavescit vel partim rufescit, vel etiam tota eft ruffa vel rubra : in quibufdam enim arboribus fructus ruber est & rotundus & cæteris acidior : in quibufdam oblongus & flavus ; in quibufdam rotundus & flavus : succus autem admodum maculat linteamina ferrugineo colore, qui elui non poteft donec arbores iterum floreant. Castanea, ut dixi, renis ovilli figuram habet, teda cortice cinereo, crasso & intus spongioso, qui oleum in fe continet acre & mordicans, ita ut cuti etiam leviter illitum ignis modo urat, & si quis incautus dentibus comminuat ita labia & linguam exurit ut magno dolore afficiantur: nucleus quoque renis figuram habet, albus, cuticula flava vestitus, quæ separanda : optime sapit tostus & antecellit longe caftaneas. Possunt aliquot annis incorrupti confervari: uruntur igne ut oleum in cortice absumatur ; hinc malleo contunduntur & nuclei eximuntur & comeduntur. Brafilienfes majoris faciunt caftaneam ad cibum quam pomum : ex pomo autem exprimunt vinum : contundunt quippe in morta-

HISTOR.

PLANTARUM LIB. III. percolant liquorem, vel etiam solis manibus exprimunt, mortario ligneo &

sinuntque sub-

fidere : recens hic liquor albicat inftar lactis , post aliquot dies fit pallidior : saporis eft adftringentis, fortis & inebrians. Repositus vero semestri fpacio degenerat in acetum, vinofo sapore in aceto adhuc perceptibili. Florere incipit circa finem mensis Augufti, maxime autem floret Septembri, & hinc flagrantiflimum spirat odorem per silvas & campos. Quando multum pluit menfe Augusto & Septembri, pereunt flores & pauci frudus nascuntur, ut fadum anno cIͻ Iͻ CXL. Novembri & Decembri, imo & Januario adhuc floret: Decembri & Januario ma-

xima eft copia fruduum maturorum : Pluviosis mensibus triftes sunt hæ arbores aspectu ; tunc enim folia flava, rutila & pallida fiunt, & maximam partem decidunt, novis subnascentibus : quæ in quibufdam arboribus elegantis ex brunno ruffi sunt coloris, aspectu grata ; hinc laete viridia evadunt. Arbor haec vulnerata fundit gummi pellucidum, confidentia & colore plane simile optimo gummi Arabico, in cujus locum & substituitur. Brasilienses annos aetatis fuæ per caftaneas Cajû computant, fingulis annis unam recondentes. Castaneam autem vocant Acaguacaya & Acajuti & Itimaboera. Ex Ligno varia fiunt, est enim durum : usurpatur in structura scapharum majorum quas chalupas vocant, ad sustentacula illa curva quæ basis scaphæ sunt. Non fingulis annis æque eximius proventus hujus fructus, nam interdum certae pluviae cadunt , quæ castaneas purgant de flore & vocantur à Brasiliensibus Acajuacaipiracoba.

GEORGI

MARCGRAVI

CAP. III.

Caa-opia. Mundubiguacu, seu Pinhones. Caaguacuba. Iperoba.

AA-OPIA Brasiliensibus, Arbor est haud magna ; cortice è cinereo rufescenti , striis brunnis : ligno lento ; in multos ramos fe spargens. Folia habet solida, inferius ex viridi quasi rufescentia , fuperius dilute viridia & splendentia. Florum illius in umbellis congestorum exordia sunt globuli brunni, magnitudine lentis, qui fuccedente tempore protrudunt flores, quinque foliolis constantes, ex viridi flavescentes, interius tomento albo vestitos & flaminibus subtilibus luteis refertos . Floribus succedunt baccæ, primo virides, cerafl magnitudine, rotundæ, molli cortice tectæ, quæ dissecte ex cortice suo liquoris aliquid eleganter flavi exsudant , intra corticem autem continetur pulpa alba, conflans ineris cylindris, juxta fe positis, qui invicem adhærent. In extremitate ramorum qui flores ferunt, semper duo folia acuminata brunni coloris compacta funt & quali semiglutinata & hastam seu venabulum figura referunt : quæ decerpta è pediculo succum emittunt croceum. Floret potissimum menfibus Novembri & Decembri : Ianuario & Februario maturæsunt baccæ. Si cortex hujus arboris medius incidatur, præsertim quando incipit florere, & linquatur per unum atque alterum diem, ex ludat lachrymam croceo-rubram quæ coagulatur, initio mollis, sed sensim indurescit. Convenit colore & consistentia cum Guttajemi & purgat eodem modo atque dissolvitur, est ruffioris paulo coloris, crocei fere & tingit colore aureo paulo faturatius : diflolvitur in spiritu vini. Lufitani vocant Gomalacra. MUNDUBIGUACU Brasiliensibus, Pinhones Lusitanis, mihi Nux cathartica. Arbor est in Ficus magnitudinem & figuram excrefcens, ligno molli & fragili. Folia habet circa ramos inordinate polita, quodlibet suo pediculo femipedem longo insistens : suntque viridia, adtactum mollia, foliis Ficus aliquo modo similia, sed non ita profunde secta, verum subrotunda & anterius qnafi in tres angulos delinentia. Lignum & folia fundunt è lacteo aquosum succum. Flosculos fert copiosos racematim, parvos, quinque foliis conflantes viridi us anterius, deorsum incurvatis, in medio flavis staminulis, quæ decangularem stellam referunt, subdulcis odoris. equitur hos fructus turbinatæ figuræ feuinstar juglandis mediocris & ejusdem magnitudinis, primo viridis, mox flavus, ubi plene maturuit fuscus sive niger ; finditur sponte in tres partes, quamvis lex partibus conflet ; in quolibet fructu sunt tres nuclei magnitudine nucleorum dadylorum, in tribus concamerationibus distincti, cortice nigro,

HISTOR.

PLANTARUM

LIB.

III.

97 crassitie, & in extremitate funt maculæ albæ : ipse nucleus amygdalæ nigro, corticis castaneæ figura & magnitudine, albus inftar cuticulæ ovi, exterius etiam pellicula alba obductus, dulcis saporis inftar amygdalæ. Valide purgant tres aut quatuor nuclei comesti & quidem nimis, fi pellicula interior non separetur ; ideo semper adimenda. Arbor facile transplantatur : nam ramus decifus & terræ infixus aliam arborem progenerat; ideo ad sepes vivas faciendas circum hortos usurpatur, nam cito crefcunt & fructus ferunt. ANNOTATIO, Hæc Arbor in Nova HispaniaàMexicanisvocatur Quauhayehuachtli ; quam Fr. Ximenes ita describit. Arbor, inquit, quæ fert pineas nuces purgatrices, est mediocris magnitudinis, foliis grandibus inftar Lappæ, quasi rotundis & angulatis : frudus pene similis eft nucibus communibus, continens tres nuces exiguas, suisseptis & cavitatibus divifas, valde fimiles pineis nucibus forma & medulla : verum facultatibus multum diverfis praeditae, nam lingulari virtute evacuant fuperne & inferne omnes humores, praecipue crassos & lentos : quare potissimum usurpantur in morbis inveteratis : quinque aut septem numero, & nescio quo myfterio aut quam ob causam, etiam novem : nonnihil autem ante torrendae funt, ut lenius operentur, deinde frangendæ & in vino aut aqua macerandae: funt calidae natura & pingues. Nafcitur arbor in regionibus calidis ut Tepeapulco & alibi. Hæc ille.

Quum autem è Brasilia noftra accepissem fructus integros & bene maturos, eos ad vivum delineandos curavi uti hic exhibentur. Dedi-autem operam ut integra & vivens planta huc transferretur, fed negligentia nautarum in itinere exaruit ; pervenerunt tamen ad me folia & flosculi exsiccati : folia conveniunt cum descriptione Auctoris nostri ; flosculi ita contradi erant ut forma dignosci non poflet. Scribebat autem Amicus qui plantam mittebat : Plantam hanc ubi à radice duos aut tres pedes ascenderit, nisi putatione corrigatur se instar fruticis spargere in ramos neque in altum fe attollere : corticem Stolonum & minorum arborum esse quidem viridem & glabrum ; adultiorum vero arborum elfe scabrum & fiftum : folia confusim & confertim ramis adnasci, fuperiori quidem parte intense, inferiore pallide virentia, utraque lævia & minime villosa, & quinque ut plurimum venis diftinda : Florem emergere è fummitate Stolonum, exiguum & coloris herbacei, constantem sex foliolis & in medio aliquot flaminibus itidem virentibus. Licet autem flores confertim & interdum quadraginta aut quinquaginta numero prodeant, tamen raro fupra duos aut tres frudus producere. Radix crassa eft & pene inftar Bryoniæ, verum lignofa & reda descendens in terram : in adultioribus arboribus interdum ad quatuor & plures palmos. Porro frudus in Brafilia raro supra tres nucleos simul exhibent : ut mirum videri possit in Nova Hifpania ad novem exhiberi, nisi vis eorum plurimum toftura illa corrigatur. Ex omnibus autem quæ Audores hi produnt liquido patet cum summa cautione exhibendum esse hoc purgans medicamentum, & summam efte habendam rationem ætatis & virium illorum quibus datur. CAAGUACUIBA Brasiliensibus : Arbor parva, erecto caudice assurgens, haud crasso tamen & fine ramis ; fuperius autem ingentibus vestitur foliis copiosis, sesquipedemlongis, plus quam pedem latis, cum insignibus venis, ad tadum mollibus & hirsutis, superne viridioribus quam inferne. Flores fert parvos umbellatim congestos, floribus Tiliæ similes, albos, quinque foliis conflantes & in medio habentes umbelicum luteum, odorem quoque florum Tiliæ. Cortex arboris cinereus, lignum fragile. Frudus maturus eft niger, qui ab avibus comeditur. IPEROBA Brafilienfibus: Arbor cortice cinereo & pundulis albis variegato: Folia fert crassiuscula fere fimilia foliis Tremulæ nostratis, ex viridi cinerei coloris, in quolibet pediculo duos aut tres digitos longo, tria more phaseolorum apposita. Lignum arboris album inftar Betulæ, ad varia utile. N

Cap.

GEORGI

MARCGRAVI

CAP. IV.

Tapia. Icicariba cujus resina vocatur Icica. Ibira. Andira Ibiariba. Nhua.

APIA Brasiliensibus : Arbor hæc in Fagi aut Quercus altitudinem assurgit : cortice lævi, cinereo ; & multos habet ramos : folia autem in quolibet pediculo triasibi opposita, lævia, fplendentia, superne saturatius, inferius dilutius, virentia, quatuor aut sex digitos longa. In extremitatibus ramorum octodecim, viginti, triginta aut plures pediculi funt cerafini, in quibus lingulis flos conflans quatuor foliolis albis, digitum longis, quodlibet habet fuum petiolum, digitum fere longum, figura ferri venabuli & nervum fecundum longitudinem ac venulas obliquas virescentes, ut folia alicujus arboris, & cum his alternatim polita quatuor foliola brevia virescentia ; inter omnia hæc enascuntur Staminula multa subruffa circiter fefquidigitum longa : in medio denique horum erumpit pediculus duos aut semidigitum longus. Frudum fert rotundum, magnitudine mediocris pomi, qui quando maturuit flavus instar aurantii, ac corticem illi æqualem habens : interius autem plenus est lapillis duris magnitudine feminis cerasorum, obnucleum contilongis, flavis ; & nentibus album. Circa lapides autem eft pulpa alba, mollis, dulcis, faporis ac naufeabundi odoris.Edulis est fructus. Lignum hujus arboris fragile, medulla alba Sambucina Folia hujus arboris contufa excellentissimum funt remedium contra malum hic perfamiliare quod vocant Bichos de cu, si exterius applicentur ICICARIBA Brasiliensibus, cujus refina vocatur Icica : Arbor eft alta, caudice haud ita crasso, cortice glabro & grysieo. Crescit fere ad modum Fagi. Folia fert in ramulis, duo semper fibi oppofita, & tertium folitarium in fine, quidam ramuli habent fex, bina fibi opposita, & duo in fine, interdum duo vel tria paria in uno ramulo oppofita & unum in fine : pyri foliis similia, tres digitos longa, anterius acuminata, inftar pergameni crassa, læte viridia, splendentia, nervo fecundum longitudinem & venis oblique discurrentibus. In ramis ubi ramuli foliorum oriuntur , proveniunt copiofi flosculi, racematim feu. verticillatim congefti, plane parvuli, quatuor folio-

lis vi-

HISTOR.

PLANTARUM LIB. III. 99 lis viridibus confiantes, stellulæ figura: foliola autem illa viridia in ambitu alba lincola sunt circumdata, & in medio floris funt aliquot staminula flavescentia. Poft florem scquitur fructus , magnitudine & figura olivæ, coloris mali granati, habens intus pulpam odoriferam, ut eft lachryma arboris. Cortex quippe vulneratus una node fundit resinam odoratissimam, odoris inflat Anethi recentis contusi, quæ postridie colligi potest, Lusitani vocant Almecegam, id est, Mastichen. Corticem exteriorem non incifum si manu mulceas paululum, mox infignem spargit odorem. Resina consistentiam habet mannæ, coloris ex viridi pallide flavescentis, ac commode tradari manibus poteft : insignis cft ad vulnera capitis & ad omnia quæ gummi Elemi usurpatur. ANNOTATIO. Eadem arbor aut valde similis describitur à Fr. Ximene. inquit, quam alii vocant Anetl-inan, est arbor mediocris, similis illi quæ fert Liquidambar, truncum habet lævem & rectum, exteriore parte obfcure virentem , interiori candidum ; frondes ferratas & acutas, fimiles basilico : flosculos pallidos ad oram flavescentes ; sapore juxta & odore similes Anetho & iisdem viribus pollentes: efficaciæ quoque majoris & nonnihil adstringentes. Nascitur locis calidioribus Cuernavacæ, è ramusculis terræ inditis, facili propagine. Calida eft ficca quasi in tertio gradu : folia illius confricata & emplaftri modo applicata pellunt rigores & frigora febrium. Corticum decoctum provocat urinam & sudorem : aperit oppilationes : fanat quartanam : movet menses : corroborat cor: dissolvit tumores & apostemata, tollit cruditates, juvat ventriculum : & vapor decodi curat morsus scorpionum. Ex hac arbore exsudat resina quædam (five gummi) odorifera, diverfa tamen ab illa quæ emanat ex arbore in Florida nascente, quæ fœniculum redolet atque ab Hispanis ufurpatur sub nomine Sassafras. Hac ille. Affertur hæc resina è Nova Hispania magna copia, atque etiam ad eundem modum colligitur in Brasilia, jucundi odoris. IBIRA Brasiliensibus ; Arbor Betulæ figura crescens , cortice fusco & punctulis albis nota-

to : ligno lento, & cortice tenuisfimo. In ramis ramulos alternatim pofitos habet, & novem folia itidem opposita, tres circiter digitos longa, angusta, acuminata, figura foliorum Salicis, superne saturate viridia, glabra, splendentia, inferne cinerea & mollibus pilis cinereis quasi lanugine teda: quæ ftantia in arbore deorsum fe inclinant. Flores fert albos , fex oblongis foliis constantes, odoratos, ad lingula paria foliorum binos. Fructus eft ovalis, & magnitudine avellanæ : sapons aromatici ac acris qui loco piperis in cibis usurpatur siccatus & in pulverem redadus. Habet enim insignem vim aromaticam, nec ita acris eft ut Pimenta. Cortex arboris detradus loco funium ufurpatur, cft enim lentifllmus. Ex eodem etiam fiunt funiculi sulfurarii ad sclopeta explodenda necessarii. Quando detrahitur albus eft, feparato exteriori fusco, & statim fit rufescens quadrante horæ. Floret mense Februario.

ANNOTATIO. Hæc arbor Videtur elle eadem cum illa NoVæ Hispaniæ, quam Fr. Ximenes ita describit : Ytzle huayo patli eft arbor frondibus Limonis, inferiori parte candidis & villosis, superiori inclinantibus ad nigrum. Fert flores candidos & minutos : fructumque exiguum, rotundum, odoratum & acris saporis, quique eundem saporem obtinet cum caryophillis, ita ut ilN 2

100

GEORGI

MARCGRAVI

ut illorum vicem supplere, fi opus sit, possent, non solum in cibis fed & medicamentis : cortices trunci minus calcfaciunt, licet nonnihil amaricent : minime autem folia, licet odore parum differant à corticibus. Cortex contufus & quantitate duarum dragmarum haustus fertur elfe insigne remedium adverfus fanguinolentas alvi dejectiones. Nafcitur in collibus Huit lango, Hæ cille. ANDIRA IBIARIBA Brasiliensibus ; Angelim vulgo Lusitanis : Arbor est cujus tamen caudicem, ramos, folia & flores Auctor non describit. Fructum fert figura juglandis, ovi gallinacei magnitudine, & cortice ejusmodi viridi, qui uno latere quafi futuram monftrat: cortex difledus magnum nucleum ex albo flavescentem continet, non edulem sed venenofum. Lienum arboris usurpatur ad varias res faciendas in sedibus. Feræ admodum pinguescunt esu hujus frudus. Iconem hujus arboris dabit D. Guilhelmus Piso, & plura de illius facultatibus. NHUA Brasiliensibus ; Arbor alta, cortice gryseo, superius in multos ramos contortos seu nodofos expanfa. In ramis habet ramulos alternatim oppofitos uti & folia in ramulis opposita ac unicum in extremitate (nimirum in quolibet duo aut tria paria foliorum & quintum vel septimum solitarium) oblonga, superne faturate viridia, inferne dilutiora & nervo ac venis obliquis conspicua, brevi pediculo infiftentia. Florem producit, quem tamen Auctor non designat ; Frudum fert globuli luforii magnitudine, rotundum, albescentem, brevi petiolo innitentem, cuticula pallida, carne alba, faporis fubamari : intus autem habet lapidem durum, oblongum, fuscescentem : maturus decidit, colligitur & comeditur.

CAP.

Cebipira. Iabotapita. Ietaiba. Ibaree. Ibirapitanga. Camacari. Paco caatinga.

EBIPIRA Brasiliensibus ; Arbor est grandis & ramosa, quæ lignum habet durum, adspectu fere simile fagino, ex

quo rotæ machin arum & curruum fabricantur: cortice gryfeo cum fusco mixto. In ramis habet ramulos alternatim fibi oppofitos, intervallo femipedis fere, in quibus alternatim vel etiam directe sibi opponuntur folia parva, duos digitos circiter longa, & duas tertias partes digiti lata, ubi latissima, figura fimilia foliis Buxi, fuperne faturate viridia, & splendentia, inferne quafi cinerefcentia, nervo secundum longitudinem, & venis minutifiimis reliquis prædita. Flores fert copiosissimos, in quolibet ramulo quindecim , viginti & plures, fuo quoslibet pediculo brevi insidentes , magnitudine florum pomorum, aut paulo majores, quinque foliis constantes quæ prodeunt ex nigro calice illique infident. Duo folia floris majora funt & prope hæc odo aut novem parvula flamina alba apicibus nigricantibus. Floris foliis decidentibus nafcitur è medio siliquula, ex viridi subflavescens, in qua femen continetur. Foliola floris omnia funt corrugata ut pannus Gossypinus Lufitanus. Color illorũ dilute caeruleus cum albo ; fuperius floris folium prope

calicem maculam habet rufescentem, & est inodorus.

Arbor

HISTOR.

PLANTARUM

LIB.

III.

101

Arbor læta quando floret, nimirum mensibus Octobri & Novembri. & lento : Fert JABOTAPITA Brafilienfibus. Arbor cortice gryseo, inæquali, ligno molli folia pyri foliis quodammodo similia, alternatim oppofita, dilute viridia; & in certis ramulis copiofos flosculos racematim congestos, pediculo fuo innixos , quinque foliolis conflantes flavis & staminulo crasso luteo, figura florum Keyri, & odoris suavioris quam illi. F rudus quoque provenit racematim : nimirum in quolibet pediculo bacca, magnitudine nuclei cerasini, conica fere vel quafi triangularis ; cuilibet autem baccæ, aliæ duæ, tres, quatuor, quinque insident sine pediculis, ovales, ejusdem myrtilli nostrates, & eodem modo tinut cum inferiore magnitudinis, omnes coloris nigri, gentes, carent acinis, & sunt saporis adstringentis. Floret Decembri & Januarii initio, maturat fructum Martio & Aprili. JETAIBA Brasiliensibus, Arbor cujus & frudus ab ipfis vocatur letata. Caudicem, folia & flores non invenio ab Auctore nostro defcriptos : Ex icone tamen folia cognofci poffunt. Frudum fert in filiquis, quatuor aut quinque digitos longis, duos latis, compressis, quodammodo duris, coloris saturate epatici & splendentis. Frada siliqua feu malleo contufa continet in fe substantiam farinaceam, filamentosam, pallide subincarnatam, tadu mollissimam, referentem farinam filigineam leviter humectatam, quæque pultescere incepit, faporis alioquin farinacei & fubdulcis. Huic autem substantiæ tres aut quatuor lapides , magnitudine dactylorum sunt involuti, figurae ovalis, sed in duobus lateribus compressi, duri,glabri, coloris castanei : Pulpa comeditur cruda, estque saporis haud contemnendi. Haec arbor dat refinam odoriferam ; quam Brafilienfes vocant Ietica cica, Lusitani vero Anime, quia.fimilis & Animae quae ex India Occidentali affertur. Lignum ejus valde durum ufurpatur ad trabes aedificiorum atque axes machinarum. Plura de hac arbore & Resina dida invenies à D. VVilhelmo Pisone, cui & hæc Icon debetur. folia habet inordinate posita, laeglabro : gryseo, IBIRAEE Brasiliensibus ; Arbor cortice ferrata. Reliqua apud Auctorem nostrum te viridia, fimilia foliis cerafi nostratis acidæ, sed non desiderantur ; sed hanc utcunque descripsi, Americ.lib. xv, cap. 9. fub nomine Hivoraë ex Joan. Lerio. Cortex est, inquit, semidigitali crassitudine, sapore gratus præsertim recenter detratransiedus, SpeciesGuajaciquantum accepi à duobus Pharmacopeisqui nobiscum mare rant. Eaque barbari utuntur adversus luem veneream. cortice fusco, IBIRAPITANGA Brasiliensibus, Lufitanis Pao Brasil : Arbor fatis alta,

N 3

brevi-

102

GEORGI MARCGRAVI

brevibus spinis armato : ramis alternatim oppositis, in quibus & ramuli itidem oppositi, uti & lolia ad eundem modum ; inæqualia nimirum paria in quolibet ramulo ; circiter digitum longa, figura Buxi fo liis similia, crassiuscula, saturate viridia, splendentia, fine petiolis ramulis innitentia & quidem non extremitate quæ medio folii respondet, fed verfus alterutrum latus. Hinc inde etiam in ramis prodeunt ramuli, sesquidigitum & amplius longi, multis floribus quafi in unum congestis onusti, pediculis femidigitum longis insistentes, quinque foliolis conflantes, quatuor vulgariter cavis & quinto repando, quod rubrum & in extremitate sua flavum, reliqua flava, duo repanda proxima ungues habent rubros, in medio staminula flavo-pallida, apicibus ftavescentibus. Odorisejusdem, atfragrantioris, cujus Lilium convallium. Sequuntur flores siliquæ, oblongæ, duorum circiter digitorum, plane compressæ, exterius aculentæ , obscure fuscæ , nihil in fe continentes. Floret Decembri. Circa Alagoa & alibi frequens. ANNOTATIO. Fr. Ximenes. Plan-

ta quam vocant Cuhuraquam, Mexicani Quammochitl huitzquahuitl,, Hispani autem Brasil ; est frutex spinosus, agens radices candidas & furculofas: è quibus prodeunt trunci exteritis vergentes ad colorem rossum, interius faturate rubentes, contorti ; & pleni foliis pene figura cordis, cum multis venulis, quæ orbiculatim discurrunt à medio foliorum ad oras. Nascitur in regionibus frigidis, planis, atque montuosis Mechoacan : ubi & aliæ duæ ejus reperiuntur species, quarum unam vocant Pinguaquam, alteram Iacuam. Est sapore adstringenti, frigida & sicca : tingunt illius ligno verum colorem coccineum: decoctum illius primo fit fulvum, & mox rubrum : Et fi addas alumen tam elegantis coloris fit ut minium aequet. Lignum est frigidum, mitigat febres, restringit & corroborat. CAMACARI Brasiliensibus : Arbor alta, caudice tamen haud crasso, plerumque redo, cortice gryseo : folia fert alternatim apposita, longa & laurinis haud absimilia, superius faturate viridia atquesplendentia, inferius dilutoria. Arboris hujus cortice inciso, effluit lachryma liquida , valde glutinosa, paulum rufescens, nullius odoris manifesti. Vtuntur ea adversus vermiculos pedum, illinendo. Lignum arboris flavescit, & cistæ, quibus saccharum imponitur, ex illo conficiuntur. PACO CAATINGA Brasiliensibus, Arbor, (cujus nec caudicem nec folia necflores ab Auctove descriptos inveni.) Fructus fert in uvam congestos, novem aut decem digitos longam, magnitudine cerafi silvestris, nigri coloris, & nucleo cerasino, adstringentis faporis ; à columbis avide devoratur, ab hominibus non: ufurpantur ad tingendum colore cæruleo : possunt autem baccæ siccari & diu conservari. ANNOTATIO. Videri posset eadem arbor cum illa quam Fr. Ximenes appellat Guayabaram, & in Infula Hispaniola dici Huberum scribit ; verum ambigo quia illius frudum edulem facit ; noster hunc ab hominibus edi negat, cum Oviedus testetur, fructui tam grandia efle ossa, ut parum admodum edulis carnis habeat, fieri potest : ut fructus Paco Caatinga edulis quidem fit non tamen appetatur ab hominibus ob causam illam. Vide quæ in Defcript. Americæ de Guayabara diximus.

CAP.

VI.

Mamaoeira mas & fœmina. Urucuri Iba. AMAOEIRA Brasiliensibus ; vulgo Papay, cujus frudum Lufitani vocant Mamao à

M figura, quia Mammæ instar pendet in arbore : Duæ ejus reperiuntur species, Mas & fœMas ubique in ulvis obvia, fœmina haud ita frequens,

mina.

& in hortis tantum abundat.

Mas-

HISTOR.

PLANTARUM

LIB.

III.

103

Mas assurgit in altitudinem viginti & plurum pedum ; in ambitu crassitie circiter duorum pedum. Cortex cinereus, satis lævis, & juglandini æmulus, in summitate autem ubi folia circumflant , aliquantulum ruffus. Folia autem ubique erumpunt circa caudicem, sed à terra ad medietatem altitudinis statim abscinduntur in junioribus, reliqua medietas usque ad summum foliis vestita relinquitur. Quodlibet folium infidet suo pediculo rotundo, cavo, rusescenti, fatis crasso, fere direde à caudice extenso, sursum quoque & deorsum vergenti, unum, duos, atque etiam duos & semispedes longo. Folium autem quali centro suo infidet pediculo, orbiculare, pedem latum , fed in fex vel septem lacinias dissectum ; & quælibet lacinia iterum feptem habet incisuras, ita ut eleganter sint dissecta & læte viridia. In similibus pediculis provenit & flos: talis autem major pediculus dispescitur in plures ramulos, in quibus multi flores oblongi, suo brevi pediculo insistentes, quinquefoliis incurvatis conflantes, coloris pallide flavi, quasi è cera enent facti ; in medio flat flamen pallide flavum. Flos inodorus & decidit, raro succedente fructu , nisi arbor fit transplantata & duorum aut trium annorum. Falfum porro mares non ferre fructum, uti & fœminam non ferre frudum nili mas adstet, contrarium enim me multiplex experientia docuit : frudus vero maris quando nafcitur pediculo illo longo pendulus est deorsum verius, figura fimilis frudui fœminæ, fed plerumque minor & exterius striatus quasi pepo, nimirum quinque striis secundum longitudinem, & quinque minus profundis alternarim positis, ita ut non male referat marsupium, quale fœminæ gestant in Misnia. Interius carnem & femina habet ut fœmina, sed non ita flavam aut bonam. Immaturi frudus copiose lacteum succum de fe fundunt. Lignum arboris fragile & molle, turgetque eodem ladeo succo, ingrati & acerbi saporis. Mamaoeira foemina similis mari caudice & foliis, sed ut plurimum majoribus; neque pediculi foliorum sunt rufii, sed virides. Flores fert non in pediculis longis, sed ad ipsum caudicem, ubi pediculi foliorum inferuntur. Flos est magnitudine floris Gladioli, conflans quinque foliis flavis, supra duos digitos longis, vix tertiam partem digiti laris, instar ligulæ angustis, hæc deorfum retrorsumcontorta,quasi è cera facta essent ; in medio stamen ovale, pallide flavum, magnitudine nuclei pruni, cui infidet corona egregia, flava, figuræ fere ut illud genus fungorum quod Zeigenbart vocant. Flos dulcem odorem fundit instar Lilii convallium, fed non ita fortem. E medio cujuslibet floris nascitur fructus ; nec folia floris decidunt ante quam fructus juglandis magnitudinem habeat, manenflamine floris in umbelico frudus. Frudus ita caudici adnati ad exortum te quoque ad tempus pediculorum foliorum, referunt mammas, unde nomen meruerunt apud Lufitanos : magnitudinem acquirit pyricotonei aut vulgaris melonis , & ejusdem figuræ : immaturus efl viridis & incifus exfudat lac : maturus ex viridi flavus, carne lutea instar melonum, & cortex eodem modo separatur & frudus dividitur, qui in medio pulpæ copiofa habet grana, unus nimirum frudus viginti aut triginta supra centum & plura, ovalis figuræ, magnitudine coriandri, in fuperficie rugofa, fufca, nucleo intus albo : faporis funt hæc grana ejusdem cum Nasturtio aquatico nostrate, includunturque pelliculæ tenui, splendenti ; quæ detrahenda est, si quis semina velit servare. Pulpa eadem est quæ melonum colore & fapore, fed inferior. Frudus crudus edi potest, sed ut plurimum solus aut cum carnibus coquitur: non magni autem fit ob abundantiam. Si quis frudum immaturum decerptum abscondat in arena sub dio flarim maturescit & fit flavus. Arbor toto anno frudibus onusta cernitur, & semper etiam floret. Ex quolibet semine

104

GEORGI

MARCGRAVI

semine annuo /patio habetur arbor fructifera : nulla autem durat ultra quatuor annos. Signum prognofticon mortis est, quod cacumen ejus /ponte corrumpatur, illam enim corruptionem fequitur totalis interitus. Raro repetitur arbor habens plus quam unum aut alterum ramum, maxima pars caret ramis, atque ita speciosiores funt. ANNOTATIO. Fr. Ximenes. Papaya eft arbor mediocris, quae fert folia grandia & similia ficulneis, cum quibusdam angulis ; frudum magnum & crassiusculum, grati quidem saporis, sed non satis probi nutrimenti. Efructu antequam maturuerit salit quidam liquor utilissimus contra impetiginem: succus autem qui è maturo exprimitur , mitigat dolores ventris. Nafcitur in Infula Hifpaniola & regionibus calidis Novae Hispanæ, uti Cuernavaca, Tlaquiltenango & Yoatepec. E frudu adhuc immaturo solent conficere conservam, quæ mirifice temperat immodicum corporis æstum, & recreat cor : cujus rei sæpe experimentum cepi in noftro Hospitali Guaftepec. Hœc ille. Accepi à quodam amico qui aliquandiu vixerat in Insula Tabago ubi haec planta frequens, ut plurimum uno anno adolescere & frudus ferre : assurgere autem ad altitudinem quindecim & non raro viginti palmorum, crassitudine pene humana : caudicem autem illius esse spongiosum & molliorem, fine ramis, tantumque in summitate foliis esse coronatum ; frudus enasci ex ipfo caudice orbiculares, sapore valde fimiles meloni, & intus refertos granulis nigris fapore finapi : credi denique leniter alvum laxare ; & frudum interdum pendere quindecim libras. URUCURI IBA Brasiliensibus : Palmae species eft per omnia dadylo similis, excepta magnitudine, & quod folia non sint spinosa. Flos ut Locara : Fructus (qui & Urucuri vocatur) fert racematim ut Pindoba : quilibet autem habet magnitudinem pruni, lutea cuticula & pulpa lutea filamentofa conftans pauca, dulci: intus continet lapidem durum, in quo nucleus candidus, edulis : quilibet frudus insidet cupulæ squamosæ. Ex cortice nuclei applicato tubulo fit instrumentum ad peti fumum hauriendum. Ex ligno hujus arboris cæso & contuso (nam filamentosum plane est) fit sine alia opera farina, quam vocant Farinha do pao Lusitani & Brasilienses Urucurî-vî qua utuntur in defectu Farinhæ de Mandioca, & est coloris rufescentis. Rami hujus arboris feu folia serviunt ad tegendas casas & ad vinciendum, sunt enim lenta, ideoque magno usui sunt itinerantibus. Ex frudu fit oleum uti è frudu Pindoba. In ipfa arbore nascitur polypodium, Caraguata, quæ aquam præbet ad bibendum, vocatur à Brafilienfibus Urucatû, quam descripsi inter Herbas. CAP.

VII.

Guoyaba. Araca-iba. Gonandima.

UAYABA : Belgis Granart-peeren, ob nucleos quos continet & ruborem pulpæ. Arbor in Malus figuram excrescit & in plurimos fe diffundit ramos. Cortex illius lævis eft, pallidus, inftar corticis Aceris. Folia fert bina fibi oppofita in brevissimis pediculis, quas prædita funt nervo & venis parallelis lunaribus oblique discurrentibus & valde conspicuis ; ad tactum dura, foliis Fagi seu rectius Hanenbuche noftratis quodam modo fimilia ; inferius autem venae protuberant, superius profundae funt, & quasi rugofa apparent folia. Est autem quodlibet folium fuperius pallide viride & splendens quodammodo, inferius non splendens ; duos vel tres digitos longum, unum vel sesquidigitum latum. In exortu porro binorum foliorum, alius pediculus brevior enascitur qui florem fert magnitudine floris Cotonei, quinque foliis albis constantem, ac in medio multa staminula villosa alba habentem, figura cristæ pavonum. Florem fequitur fructus, magnitudine & figura pomi nostratis, oblongiusculus paulo, cortice parum rugoso ac cum maturuit ex viridi flavescente : pulpa quasi sanguine juxta in albo-pallido, continetque multos lapides granatorum aut mespilorum instar, qui una comeduntur, funt enim parvi, gratique faporis frudus. Triplicem autem habet saporem & tot diversas etiam facultates : nam cum maturus quidem, non tamen flavescens nec mollis, hinc/aporis eft austeriusculi, adftringentifque : quando flavus quidem est, non tamen mollis plane, tum bene sapit & mediæ naturæ est, imo hinc optimus tam crudus quam codus : quando denique plene flavus & mollis, tunc odorem &faporem habet dulcem inftar fructus rubi Idæi, ac comestus movet alvum, nec ita salubris est si paulo largius sumatur, nam & tunc in ipso vermes generantur & facillime corrumpitur. Radix hujus arboris quinque aut fex ulnarum longitudinem sæpe superat, exterius cuticula ruffa inftar avellanae prædita, interius tota alba, succulenta ac subdulcis. Hxc in aqua coda ac pota mirifice medetur dysenteriæ. Hæc arbor non eft naturalis hujus terrae, fed aliunde ex America feptentrionali & Peru traduda. Nam primo unica fuit allata, dein aves comederunt fructus, & cum excrementis

grana

HISTOR. PLANTARUM LIB. III.

105

granâ fructus reddiderunt, ex quibus multæ natæ & in infinitum auctæ arbores, ut jam nullum plantarium inveniatur ubi non exiler. ANNOTATIO. Fr. Ximenes. Xalxocotl (quam indigenæ Insulæ Hispaniolæ vocabant Guayabo, est arbor grandis, & ab Hispanis similiter vocatur Guajabo. Tres illius reperiuntur spe-

cies ; de una hic non agemus: reliquarum prima eft foliis aurantiæ, secd minoribus & villosis ; floribus candidis, fructu rotundo & pleno granulis inftar ficuum, unde illi nomen natum quod sonat frudum arenosum : folia sunt acida, adstringentia & valde odorata, fanant scabiem, & solent iliis uti in balneis : cortex est frigidus & siccus & valde aftringens ; decodum illius discutit inflaturas crurum & fanat plagas fiftulofas ; furditati quoque volunt mederi & ventris dolores tollere, propter facultates quafdam occultas quæ in illo obfervantur. Fructus est calidus & siccus, præcipue pars ejus exterior quæ solida, nam interior tenera est & caloris moderati, redolens quodammodo cimices, nihilo tamen minus mensis infertur & à plurimis cum voluptate gustatur, licet non omnibus ex æquo conveniat. Sunt qui concodionem adjuvare dicant & ventriculum calefacere, è caufafrigida languidum. Secunda species fert fructus longe majores neque tam male olentes, itaque delicatiores cenfentur : folia illius funt virentia instar Aurantiæ. Nascuntur locis calidis, montosis atque planis, præcipue in Cuernavaca & toto Marchionatu, ubipassim obviæ sunt. E foliis utriusque fit syrupus utilissimus adversus alvi fluxum, & tam efficax quam rosarum siccarum ; componitur hoc modo: Sumunt foliorum fex libras & probe contufa macerant per nodem in duodecim quartillis aquæ, dein ad ignem tertiam partem excoquunt & percolant, additisque sex libris optimi sacchari, eoufque coquunt donec consistentiam syrupi acquirat, de quo tantum sumitur quantum opus est pro ratione ægrorum. Hœc ille. Oviedus lib. VIII. cap. 19. hanc plantam ita describit. Eft arbor grandis, foliis aurantiæ, fed rarioribus ramis & magis sparsis, frondibus quoque haud ita virentibus, formaque magis accedentibus ad Lauri folia, nili quod latiora sint, craffiora, & venis magis turgidis. Duæ funt species, fed utraque fert frudus inftar pomorum, alios oblongos, alios carne rubra, alios candida, omnes cortice viridi aut flavo ubi plene maturuerint: verum quia maturi sapore funt ingratiore & vermibus obnoxii, ut plurimum virides carpuntur : intus sunt solidi, in quatuor partes veluti divisi, quibus & granula quædam duriffima continentur : in faftigio habet frudus coronam foliorum minutorum quæ facile excidunt. Meminit & Gomara & Monardes apud Clusium. Iconem ab Hifpano acceptam edidi in Histor. Americæ lib. v. cap. 3. accepi deinde ramulum cum foliis & fructibus, verum immaturis : & deprehendi folia bene expressa & descripta ab Oviedo: frudus autem coronas habebant, sed foliola jam exciderant, neq ; fruduum substantiam potui dignofcere,quia erant penitus siccati & contradi. ARACA IBA Brasiliensibus : cujus frudus appellatur Aracaguacû ; hæc arbor similis est Guayabo figura, cortice atque ligno: sed folia differunt: quæ tamen ab Auctore nostro deferipta non inveni, sed ex Icone agnosci possunt. Frudum fert mediocris mali magnitudine , rotundum, quando maturuit viridem , & fuperne umbelicum obtinentem,carnem habet albam, odore, sapore & fubftantia carni Aracamiri similem : in medio autem continet multos lapides mole pisorum minorum, obrotundos, paululum compreffos , ex albo subflavos & duros ut nuclei cerasorum,

GEORGI

106

MARCGRAVI

rum, intus habentes nucleum album: adhærent hi lapides carni per multa filamenta tenuissima. Species altera cujus frudus vocatur Araca-miri supra descripta eft inter frutices. GONANDIMA Brafilienfibus : Alta & procera est arbor , forbo aucupariæ ex parte similis, cortice cinereo, caudice in multos ramos difperfo. Lignum illius incifum fundit de se luteum succum, qui sponte effluit ac poftea indurescit, ita ut inflar picis fit fragilis, nullius odoris nec usus, quodsciam, apud Incolas. Et quia haec arbor ripas amnium amat, radices habet multas, varie extra ripas super aquas contorte expansas. Folia habet sibi invicem opposita, angusta, acuminata, folida, lævia, viridia, splendentia : Flores fert multos umbellatim, qui ita proveniunt : primo elegantifflmi miniati coloris, in singulis pediculis faturate rubentibus, femidigitum aut plus longis enafcuntur septemdecim, ododecim, viginti juxta fe in una umbella , rudimenta floris conflantia ex foliolis complicatis, ovalis fere figuræ, & magnitudine pruni silvestris, eleganter quinque lineis obfcure rubefcentibus fecundum longitudinem quasi diffindi ; hæc paulo post se pandunt in florem quinquefolium elegantissime rubrum, conflantem quinque foliis cavis seu semilunaribus, exterius curvatis : in medio extat flamen faturate rubrum, figura plane ut Caryophyllus aromaticus, cui superius adhuc quinquangularis stellula rubra imposita cernitur. Fructum hujus arboris ab Auctore descriptum non inveni. CAP. III. Aninga iba. Arariba. Mucuitaiba. Tamarindi. Ivaumba.

NINGAIBA Brasiliensibus, arbuscula quinque aut sex pedes alta, unico tantum caudice, cortice cinereo inflar juglandis: fert superius septem, odo, decem aut etiam plura folia, magna, nervo & venis conspicuis, figura pene Sagittalis majoris, quæ singula insident pediculo fuo succulento & minimum digitum crasso, sesquipedem longo, & in medio processum inflar cornu habenti. In eadem summitate inter folia enascitur julus (qui fructus illius est) multis quasi quadratis conflans. Comeditur tempore necessitatis. Florem fert unicum, magnum, unico folio carinato conflantem, coloris pallide flavi ; in medio autem habet flamen crassum, flavum. Frudum fert ovi Struthionis magnitudine , vel etiam majorem & ejusdem figuræ. Ex ligno hujus arboris viridi atque sicco faciunt Brasilienses Iangadas, id est, rates fuas ad fluvios trajiciendos. Vide plura de hac in commentario D. Pisonis. ARARIBA Brasiliensibus : Arbor cortice cinereo, inflar Fraxini interius albo, qui in aqua codus fit ruber & cum illo tingitur. Nihil præterea de hac Arbore ab Auctore annotatum inveni. MUCUITAIBA & MOCITAIBA Brasiliensibus, Pao Santo Lusitanis. Arbor figuram grandis quercus aut pyri silvestris habens ; cortice cinereo, glabro : folia pyri nostratis similia. Flores fert, quos tamen Auctor non descripsit. Lignum ejus ex albo subflavum est, medium autem ex ruffo nigricat ; optimum est & durissimum. In summitate arboris hujus & summis illius ramis nascitur planta alia Spithamæ longitudine, quæ radiculis nititur in ramis, & radice paulo crassiori ; in hac ordine reperiuntur octo,

novem

HISTOR.

PLANTARUM

LIB.

III.

107

novem vel decem globuli flavi instar myrobalanorum, striati & superius acuminati in quo acumine folium extat, sex aut septem digitos longum, angustum, dilute viride & ad flavum in-

clinans, nervo in meaio secundum longitudinem.

ANNOTATIO. Alia videtur hæc Arbor à Guayacan, quam similiter Hispani vocant Palo Santo, quia illa (ut scribit Fr. Ximenes) arborest mediæ magnitudinis, trunco silvestri, macilento & spinoso, foliis paulo majoribus rutæ foliis : floribus cæruleis ; cortice cinereo, licet qui truncum crafliorem tegit fit rubicundus : Lignum fuscum & medulla Cyanea. Cortex est valde amarus, unde una cum foliis creditur calidus in fecundo gradu, cum manifesta siccitate, quamvis in medulla amaritudo illa non fentiatur. Iconem autem herbæ illius quæ in summis illius ramis nascitur, ex herbis ficcis ab Auctore collectis, delineandam curavi. Globuli autem illi flavedinem suam adhuc obtinent licet siccissima ; interius autem continent spongiosam substantiam cum multis filamentis quæ illam permeant. Radix autem crassior è qua filamentosæ radiculæ oriuntur fquamofa eft. TAMARIN-DI : Lusitanis Tamara azecla ; Arbor in maximæ Tiliæ magnitudinem excrefc.it, caudice exterius gryfeo, ligno albo ut Betulæ & fatis lento. In multos expanditur ramos, quorum quilibet in multos minores dividitur, qui ramulos gerunt

hinc inde alternarim dispositos, tres aut quatuor digitos longos, in quibus ordinatim posita foliola parva, paulo plus semi digitum longa, minora quoque , angusta, æqualis undique latitudinis, figuræ cylindraceæ (conveniunt cum foliis Securidacæ veræ Clufii Rar. Plant. Hist. pag. CCXXXVI. quo ad figuram, sed prope pediculos non sunt angufta) bina autem ubique sibi exacte opponuntur & nullis fere pediculis innituntur, ac arde se mutuo attingunt. Inferne foliola dilute virent, superne saturatius : ac inferne nervo fecundum longitudine, & venulis transverfis secundum latitudinem, sed valde exilibus prædita, quæ superne vix conspiciuntur. Egregiam aciditatem fapore referunt & ideo in febribus fitis exstinguendæ gratia manducantur. Florem non describit Audior. Frudus in extremitate ramulorum in quolibet pediculo folitarius provenit ; figura varians : quidam enim figura & magnitudine ficus exsiccatæ compressus,-quidam siliquæ fabæ majoris, quidam inftar columellæ laccæ qua literas obsignamus. Omnes cortice externo fragili, coloris mespilorum, tenui, quando maturi sunt. Pulpa plenus cortex nigricante, filamentofa, acidi saporis gratissimi. In medio pulpæ in quolibet frudu feu siliqua duo aut tres lapides amygdalorum figura aut orbiculares & compressi inveniuntur coloris caftaneæ fplendentis : Nucleus Tamarindorum terræ commiflus annuo spacio in arbufculam quinque pedes altam excrescit. ANNOTATIO. Garsias ab Horto apud Clusium agit de Tamarindis lib. 1. cap. XXVIII. Folia O 2

GEORGI

108

MARCGRAVI

Folia ejus dicit incisa minutim palmi magnitudine, frudus in arcus aut digiti incurvi figuram efformari ; hujus immaturi corticem virere, siccati vero cinereum esse, qui facile avellitur: nucleos continet sativorum Lupinorum magnitudine, quodammodo rotundos, sed planos, colore furvos, sed læves ; quibus abjedis pulpæ usus est, quæ lenta & viscida. Christophorus autem à Colla cap. XXI. scribit folia filicis fœminæ (quam Hispani Helecho, Cantabri Aristora appellant) foliis persimilia , dilute virentia, valde elegantia ; gustu acido, gratoque flores candidi, aureæ mali floribus admodum similes forma exteriore & odore, attamen odonis foliis constantes, quorum quatuor interiora alba sunt & crassiora, quatuor vero exteriora tenuiora, & bina ex his eleganti nervo radiata ; è medio flore quatuor enascuntur flamina corniculorum modo inflexa, candida & tenuia. IVA UMBU Brasiliensibus : Arbor cortice fusco, ac hinc inde in ramis spinosa. Folia fert oblonga, laete viridia, crassiuscula, ad tactum mollia, nervo fecundum longitudinem & aliquot venis obliquis, plerumque retrorsum inclinata: ac in junioribus ramulis quibusdam solitarie sibi opposita, in adultioribus & plerisique aliis alternarim posita : «luo vel tria juxta fie brevi pediculo innitenda. Ad pediculos foliorum naficuntur flosculi minimi solitarii vel duo aut tres juxta se positi, quinque foliolis conflantes. Hos sequitur fructus, pruni nostratis flavi magnitudine & figura, flavus quoque; cuticula & carne ut prunum, saporis boni , subacidiusculi, & cui mixtus fiapor amygdalarum amararum. Intus continet lapidem figura baccæ Lauri, durum, sed non ita crassum, & qui facile dentibus frangitur : continens nucleum avellana: mediocris figura & magnitudine, substantia & sapore similem amygdalis dulcibus. Frudus est edulis ; maturus Januario & Februario sponte decidit & colligitur. Datur & alia species Umbu, cujus radices aquam præbent ad bibendum. CAP.

IX.

Cambuy. Guirapariba. Faparandiba. Urucuru iba. Curuiri. Anda.

: Arbuscula ligno lento ; cortice cinereo. Folia Brasiliensibus, Lusitanis A C fert fastigiata, angusta, solida, splendide virentia, in extremitate autem rasibi opposita, fiunt coloris uranei aut MBUY

Myrta

rufii. Flores non descripsit Auctor. Frudus morum semper duo folia quæ maturæ nigricant;, condnentque intus numagnitudine cerasorum, fert baccas rubras cleum tenui cortici inclusum. Folia digitis trita spirant egregium odorem, & sunt faporis adstringentis. GUIRAPARIBA Brasiliensibus : Arbor magna & ampla : cortice similis Arbori Guayabæ. Folia fert parva in ramulis oppofitis oppofita, in quolibet ramulo æqualia paria, cylindracea aut similia, saturate viridia ; nervo secundum longitudinem & venulis transiversis vix confipicuis prædita. Lignum interius coloris est obscure Olivacei, ad nigrum vergentis, exterius tamen ex parte est pallidum, & illud interius amari est faporis, fi viride masticetur. Ebeni species est, quare & à Portugallis Ebeno vocatur. An florem aut fructum ferat non explicat Author. ANNOTATIO. Lignum è variis Americæ partibus Europa infertur, & in illo artifices jam vulgo verum Ebenum mentiri didicerunt, nigro colore illud imbuentes, nec facile fraus agnoscitur ob similem pene duritiem.

JAPA-

HISTOR. PLANTARUM LIB. III.

109

JAPARANDIBA Brasiliensibus, sive, ut Lusitani efferunt, Ieniparanduba, Arbor est cortice cinereo ; paucos habet ramos ; Folia autem sine pediculis ullis inordinate & copiose circumposita, pedem circiter longa, figura pehe linguæ nili quod in exitu sint acutiora, foliis Janipabx nonnihil similia ; leviter quasi crenata in ambitu, nervo fecundum longitudinem conspicuo, multisque collis eminẽtibus fecundum latitudinem perducta ; tres vero tantum digitos lata, ubi latissima. Florem fert insignem, orbicularem , diametrum fere trium digitorum habentem & odo foliis conflantem rosaceis, albis quidem, fed ad oras paulum incarnatis, in medio flant multa staminula ereda in orbem composita & instar femilunx incurvata, & quasi globum repræsentantia, lutea, apice flavo & tremulo : flos autem insidet crasso ligneo pediculo (plerumque bini in tali bifido pediculo) suavissimi odoris instar Rosæ, imo suavior. Florem sequitur fructus, mali magnitudinem æquans aut etiam superans, maliformis quidem, sed superna parte planus, quasi pars abscissa esset. Duo aut tres plerumque juncti in bifido aut trifido pediculo inveniuntur. Color fructus externus est gryseus, intus flavus, ac cortice conciso continet intus nucleos magnitudine amygdalæ sive avellanæ, oblongos, sed angulosos, cordis humani figura ; quilibet filamentosam, flavam substantiam, arterix figura ex prodeuntes omnibus nucleis, uniuntur in media frusuperius insectam, habens : & hæ arteriæ appendice sua repræsentat Cor cum arteria magna abcum granum quodlibet dus cavitate : Color nucleorum splendet, epaticus, in ambitu quasi multis venulis disperfcifla in partem. fis, interius autem sub fuo tegmine amygdala continet nucleum in duas partes fissilem, album. Lignum arboris est durum, medullosum ; & cortex exterior ligni fubnigricat ut Alni. URUCUR IBA Brasiliensibus, Palmæ species eft, dadylo per omnia similis, excepta magnitudine, & quod folia non sint spinosa. Flos ut Iocara; Fert frudus (qui Urucuri vocantur) racematim ut Pindoba, magnitudine pruni , cuticula lutea, & pauca pulpa lutea filamentosa, dulci-, continet intus lapidem durum, in quo nucleus albus, edulis : quilibet fructus insidet cupulæ squamosæ. Ex cortice nuclei applicato tubulo fit instrumentum ad hauriendum fumum tabaci. Ex ligno hujus arboris cæso & contuso (nam est plane filamentosum) fit fine ulla opera Farinha do pao, & Uricurî-vî, qua utimur in defectu Farinhæ de Mandioca, & est coloris rufescentis. Rami hujus arboris seu folia, serviunt ad tegendas casas, & fit oleum ut è ad vinciendum, sunt enim lenta, & ideo magno usui funt itinerantibus. E frudu Pindoba. In eadem arbore nascitur polypodium Caraguata, quæ aquam præbet ad bibendum, vocatur Urucatû, quam descripsi inter Herbas. ARBOR (cujus nomen Auctor non adscripsit, sed hanc dedit Iconem) folia fert similia Lauri foliis, oblonga, duo sibi opposita (nonnunquam unum solitarium in extremitate ramorum) quasi in frondes congesta, inferius dilute ; superius saturate viridia & splendentia. Fert florem, (quem tamen Auttor non describit.) Frudum autem pruni Damascenifigura & magnitudine, qui immaturus adhuc eft flavus, maturus autem fit niger, pulpam continens pruni modo, saporis adstringentis ; & intus lapidem ovalem instar dactylicilævem & durum. multos CUR VIRI Brasiliensibus ; Arbor hæc prope terram statim in racaudices & ramos late se explicat ad modum Ibipitinga, cujus etiam O

mos

MARCGRAVI mos & folia, eodemque modo disposita habet ac sibi opposita. Fert flosculos tres vel quatuor juxta se politos. Post hos provenit fructus, magnitudine uvæ spinæ vel etiam minor, rotundus, lutei coloris, cuticula tectus ut Ribes & umbelico præditus ut uva spina, saporis subastringentis : quilibet autem unum aut duos lapides continet, magnitudine feminis Cannabis. Edulis est & sæpe commodi. ANDA Brasiliensibus : Arbor vasta atque elegans, cujus folia & flores ex Icone cognosci possunt ; florum autem color insigniter est luteus. Lignum illius plurimi est usus. Barbari autem cortice illius utuntur ad capiendos pisces, aqua enim in qua maceratus fuerit omnes animantes soporantur. Fructum fert rotundum, cortice viridi instar juglandis tectum, qui in se nucem continet magnitudine pomi, una extremitate acuminatum & uno latere fissuram habentem, dura testa, qua concussa, intus duæ castaneæ continentur, dulces & boni saporis. Hæ duæ commestæ purgant bilem & pituitam absque ulla molestia, omnique ætati & sexui, imo & prægnantibus conveniunt. Possunt quoque ex iis, cum saccharo pauxillo, semine anysi & cinamomo tabellæ fieri, quæ sunt gratissimum medicamentum iis, qui abhorrent à purgantibus. Dosis autem duæ castaneæ. ANNOTATIO. Descripsi hanc eandem arborem in Americæ DeXI. eleganter aci vivum exscriptione lib. XV, cap. VIII. Fructus autem Iconem dedi lib. XVI, cap, 110

GEORGI

quo nomifructus, autessetp ea mole qua erat ;nesciebam utemtunccujus arboris pressam, a ne

HISTOR.

PLANTARUM LIB. III. 111 ne appellaretur ; sed postea monitus fui à Lusitano, fructum esse Andæ arboris, atque etiam alios fructus ejus suo nomine notatos accepi. CAP.

Guaibi pocaca biba. Saiimbe Iba. Inga species. Quity. : Arbor ligno, cortice, medulla , & fragilitate G Sambuco æmula, elegans ; Brasiliensibus in multos ramos dispescitur ; qui in extremitatibus suis longa UAIBI

POCACA BIBA

germina protrudunt, & in iis multos ramulos ternos aut quaternos juxta se positos. Bina folia semper sibi opponuntur, brevibus pediculis innitentia, ad tactum dura, instar membranaceæ chartæ, exterius Salviæ foliis recentibus, venis & viriditate similia, superius dilute viridia, duos aut paulo amplius digitos longa : Inter ramulos etiam foliorũ prodeunt pediculi duos aut tres digitos longi, qui viginti duos aut quatuor flosculos umbellatim congestos habent, figura florũ primulæ veris : quilibet constat quinque foliolis dilute flavis ; in medio autem flaminũ loco propendent multa filamenta sesquidigitum longa, quæ quoad medietatem lutea sunt, exteriore medietate crocum orientalem ruffo colore & crispitudine referunt, & in extremitate cujusque visitur punctulum flavum : flosculi sunt suavissimi odoris & arbor florens pulcherrima. Lignum odore Sambucum refert. Fructus fert in siliquis, quatuor aut quinque digitos longis, anterius fastigiatis, cætera parallelogrammis ac paulum compressis : in utraque laterali extremitate quasi sutura suroribus usitata sunt clausæ. Matura siliqua, quomodo se extus & intus habeat non describitur ab Auctore. SAIIMBE IBA Brasiliensibus dicta, Caiveira brava autem Lusitanis. Arbor fere ut Acajûiba, folia quoque illius

foliis æmula, verum ad tactum duriora, rugosa & hisipida ; alioquin similiter difpofita. Flores fert quafi umbeilatim congestos , multos, parvos, inodoros. Floret mense Martio, sed nullum fert frudum. INGA fpecies, Belgis vulgo hic Lotus. Arbor est haud magna, ramos & ramulos oppositos habens alternatim & in ramulis duo, tria, aut quatuor paria foliorum acuminatorum itidem opposita : caulis ad quodlibet folium alatus cordis figura, ut & reliquæ species. Fert florem, quem tamen Auctor non descripsit. Fructus est siliqua fabacea, compressa, flava, duos, tres, vel quatuor digitos longa, intus quatuor, quinque, sex, vel plura semina transversim posita continens, vestita pulpa nivea, quasi holosericea, ad tactum frigidiuscula, saporis dulcis gratissimi, quæ sponte separatur ab invicem pro numero granorum seminis, & dentibus separatur à seminibus & comeditur, semen minime, quod est olivacei coloris, oblongum, fissile in duas partes secundum longitudinem : fructus edulis, bene sapiens, maturatur Majo. INGA

112

HISTOR.

LIB.

III. INGA OPEAPIIBA Brasiliensibus : Arbor est cortice cinereo, in multos ramos expansa ; folia sibi directe opposita habens, duos aut duos & semis digitos longa, rufescente nervo & venis ac pilis rufescentibus superne & inferne ; juniores ramuli item pilis vestiti. Post flores proveniunt siliquæ parallelogrammi figura compressæ, & in totum pilis hirsutæ ruffis, in quibus continentur semina : cœtera apud Auctorem desidePLANTARUM

rantur.

INGA alia species ; Arbor cortice fusco, in multos ramos expansa : folia apposita & ramos alatos habens, ejusdem pene formæ & conditionis ; nec distat multum à cæteris speciebus præterquam fructibus, qui flores sequuntur, quatuor, quinque, sex aut septem pedes longi, ex viridi subrufescentes, contorti sacchari pennidii figura, vel confectarum radicum pimpinellæ : quid illis contineatur ab Auctore proditum non inveni.

INGA Brasiliensibus. Arbor cortice fuscescente, ut Alnus, ligno lento ; Folia habet longa non serrata, viridia, ordine fibi invicem opposita, & praeterea ramulos inter folia appendicibus alatos, quæ cor effigurant, & viridia sunt ut foliaipsa. Ad exortum autem ramulorum in ramis majoribus, terni femper juxta se invicem proveniunt pediculi, sesquidigitum longi , in quorum singulis, duodecim, quatuordecim, quindecim, plures paucioresve, in uvae modum, enascuntur ovalia capitula, quæ sese pandentia dant florem, constantem quinque foliolis albis, leniter hirsutis instar serici, fisura florum Lilii convallium ferme similes : è medio autem floris exit manipulus filamentorum albissimorum sericeorum , longitudine duorum digitorum : nos porro dulcis odoris, ut Tiliae : filamenta hæc in extremitate apices luteos obtinent , ac flant ereda instar plumarum, & decerpto flore marcescunt. An fructum aliquem ferat ab Auctore non additur. ANNOTATIO. Variæ ergo Ingæ

species, quarum hæc postrema proprie nomen sibi videtur vendicare, & etiam diligentissime ab eo fuit descripta præterquam quod fructum non describat. Mirum autem quod neque apud

HISTOR. PLANTARUM LIB. III. 113 apud Auctorem Lusitanum que in defcriptione Americæ sum secutus ullam hujus arboris inveni mentionem,ita ut judicem aut ignobile elle arborem,aut forte alio nomine magis notam. QVITY Y Brasiliensibus , Lusitanis Pao de Sabaon, & frudus Sabaon. Arbor eft cortice cinereo ut Fraxinus , mediocris magnitudinis, ligno fragili. Folialæteviridia, oblonga, non serrata, fplendentia , quatuor, quinque aut fex digitos longa, vel sibi opposita vel solitarie posita, nam inordinate ponuntur. Fert flores, quos tamen Auctor non descripsit. In lingularibus ramulis multos fert fructus ; quilibet proprio pediculo insidet, duplicem rotundam eminentiam habens indar natium aut mammarum , magnitudine globuli lusorii aut majore, rotundus, flavus inftar ceræs splẽdens & tranfplendens, ita ut globulus niger qui intus latet videri possit, qui fructu commoto strepitum edit, nam ampla est cavitas : caro circumjecta haud crafla, cuticula teda , lenta & glutinosa, faponis vicem explens,eodem enim modo spuniam excitat: amariflimi saporis nec ab ulla ave gustatur : ideo & veftimentis ex parte nocet & cõmodius usurpatur cortex Vbinhume : globulus in frudu contentus niger, durissimus, rotundus , magnitudine cerasi, ac in eo nucleus albus pellicula russa instar avellanæ tectus, figuram capitis pfittaci cum suo roftro habens, sponte divisibilis. Frudus mense Odobri maturescit. C

IX.

Guititoroba. Guiticoroya. Guiti-iba. Ibicura pari.

Gipfis

VITI Brafilienfibus plures sunt species, quas ordine describemus GVITI-TOROBA, BelgænostrivocantSteen-appel.

: prima species dicitur

Elegans eft arbor, Aurantiam magnitudine fuperans : folia fert in frondes congefta, femipedem longa, faturate viridia ut Lauri folia, fplendentia & crafla inftar pargameni, ad tactum lævia, nervo fecundum longitudinem , & venis transversis alternatim positis vel oppofitis. In extremitate frondium inter copiofa folia proveniunt flores brevibus pediculis, ex calice rotundo, magnitudine florum Tiliæ cavi ut nola ac rotundi, unico folio constantes, sexque in circumferentia scissuris ad medietatem usque, quæ floris globulum veluti in fex foliola dispescunt. In medio cavitatis stamen inftar pilæ, quod alia fex ftaminula circumflant, ex medio cujufque fecturæ prodeuntia & spongiæforme corpusculum gestantia : dulcis odoris eft ut flos Tiliæ, totus flavus è viridi mixtus. Arborincisa iac exsudat. Frudum fert rotundum, AuP

rantiæ

114

GEORGI

MARCGRAVI

rantiæ mali magnitudine , superius paulum turbinatum, absque corona, flavescentis è purpureo coloris, inodorus quando integer , sed concifus validum odorem fpirat nauseabundum, fimilem pinguedini antiquæ ex carne flava & solida, dulcis saporis. Intus juglandis seu mediocris ovi gallinacei feu majoris castaneæ magnitudine continet lapides rotundos, plus medietate una colorem & aspectum habentes nucis muscatæ , altera medietate læva ac splendente, instar speculi convexi, umbræ coloris nucleum in fe continet. Frudus comeditur sed ego abhorreo ab illius odore sapore. Decidit sponte quando maturus est, alias non edulis, nam lacte acri plenus antequam decidat. Florebat Aprili 1640. in Insula Antonii Vaaz, Frudus maturus erat Februario ad Promontorium S. Augustini. GVITIIBA cujus fructus Guiti-coroya Brasiliensibus altera species Gutti: Arbor cortice gryfeo : rami folia habent in frondes quali congesta : nimirum pediculi sunt in extremitatibus ramorum , unum aut semidigitum longi, alternarim oppositi, quilibet, duo aut tria folia habens, quorum quaedam alternarim oppolita , novem , decem, duodecim aut quatuordecim digitos longa, quatuor, quinque aut fex digitos lata, ad tadum inftar corii Hispanici, oblonga, linguæ fere figurâ, superius dilute viridia, inferius ochrae coloris, nervo eminente fecundum longitudinem & coftis obliquis partim aequalibus, partim inaequalibus intervallis diftinda : hinc inde molli lanugine obduda. Ad frondes nascuntur flores in longam spicam congefti, parvi, flavi, nullo odore. Floret Ianuario & Majo aut Iunio frudum maturat. Ad domum Lusitani prope Aretangy arbor est duplex, uno caudice ascendens, hinc in duas quali arbores , quinque circiter pedum altitudine fupra terram fe distribuens ; unum latus arboris uno anno, alterum altero frudus fert-, tertio arbor quiescit,néc florem nec frudum ferens,quarto iterum fructidera. Eft autem frudus magnitudine pomi vulgaris, fed non exade rotundus, verum quali informis rotunditatis & inaequalis fuperficiei 5 coloris exterius & in cute, quem habet, ut panis fecundarius vel ater, vel cortex fuscus Betulæ, ad tadum cedens ; interius pulpam habet flavam, ad visum ut caseus putridus Hollandicus: pulpa pauca, lapidem ambiens, quali arena ad morfum ; dulcis saporis & odoris, utraque qualitate quasi panem aemulans : lapis magnus, magnitudine & figura ovi gallinacei aut etiam major , cortice filamentoso & lignoso ad tactum hirfuto ut Guiti-toroba. Odore panis sere, coloris ex albo flavescentis : continet inse nucleum in substantia sulphurei coloris cum albo mixti, in ambitu ex sulfureo & incarnato mixti, confidentia nucis Coco, guftu astringente : Hujus nuclei dragma semis rasa minutim datur in aqua simplici contra dysenteriam maximo cum fucceflu. Caro commeditur, fed nucleus non. IBA.CVRA.PARI Brasiliensibus. Arbor eft mediocris, cortice gryfeo. Folia fert in frondes congesta, ab uno ad quatuor digitos longa, læte viridia, foliis Perficæ haud abfimilia, nervo fecundum longitudinem & coftis transversis ordine diftindis. In cujuslibet extremitate umbella enascitur,plerumque in quatuor brachia rhombi inftar expansa, quodlibet brachium iterum in multos pediculos, in quorum quolibet flosculus provenit calice albo, digitum longo, fuperius in quinquangularem ftellam divisus, coloris obscure cæruleo-purpuri, inodorus

HISTOR. PLANTARUM LIB. III. 115 doras. Sequitur frudus pruni equini magnitudine, figura renis ovilli, in superficie glaber, cuticula lutea : & interius carnem luteam habens, odoris ut sapo Hifpanicus. Carni autem in-

voluti duo lapides figuræ ellypticæ, compressi, duri. Frudus non comeditur. Anno 1642. florebat & frudus habebat xx 1. Februarii. Gviti iba cujus fructus Brasilienfibus simpliciter dicitur Gutti vel Guitî-mirî. Arbor Tiliæ magnituuine, sed caudice non ita craflo : Folia fert lingua: figura , circiter quinque digitos longa, fefquidigitum lata , laete viridia , splendentia ut pyri nostratis, inferius alba lanugine obducta (quæ digitis abstergi potest ; juniora tota lanugine obduda flavefcunt) alternarim polita in ramulis: & ad quemlibet pediculum brevem foliorum uvula progerminat una vel duæ aut tres junctæ, vestitæ globulis parvis albicantibus, qui fe aperientes produnt flosculos albos, sex parvulis foliolis constantes, in medio multa staminula alba cum apicibus pallidis , instar fcoparum fetacearum flant ereda. Fructum fert ellypticæ figuræ, magnitudine ovi gallinacei, interdum & majorent, initio viridem, ubi maturuit flavum exterius, citrina cuticula tenui, quæ facile feparamr , tectum. Pulpa ejusdem coloris, mollis ut pirum emollitum, estque filamentofa ob filamenta quæ exterius lapidi frudus adhaerent , qui magnus, ovalis, exterius ex albo flavefcens , villosus, mediocriter durus, nec crassus, magnum nucleum ex flavo incarnati coloris continens, ficcum, amaricantis faporis : Caro autem frudus intus pauca, dulcis saporis, & quasi muscus dulcedini admixtus effet. Iulio fere & Augusto floret, Martio frudum maturat.

P 2

Cap.

116

GEORGI

MARCGRAVI

CAP.

Ibapurunga. Ibipitanga. Visqueiro. Ibabiraba. Muivi. Mureci. Guapereiba.

Brafilienfibus : Arbor cortice & ligno Sambucino fert folia in pediculis B I-duos digitos longis, qui bini opponuntur : & in quolibet tria folia juxta se nosita sunt, more APVRVNGA

;

phaseolorum ( in extremitatibus enim ramorum folia in frondes congesta, terna tamen apposita) fuperne viridia, fplendentia, inferne albicans color viriditati admixtus ; superius etiam pilosa, inferius magis hirsuta, nervo & devenis conspicuis. Ad quemlibet pediculum foliorum etiam provenit pediculus qui fert flores quinque foliis constantes (colorem non prodit Auctor) post quos, in quolibet pediculo logo congesti conspiciuntur tres, quatuor, quinque fructus, magnitudine uvæ spinæ aut avellanæ nucis, rotundi , immaturi virides, splendentes ; maculis albicantibus conspersi, maturi vero obscure purpurei, nigrefcentes,punctulis albicantibus ubique notati : detracta cute subjacet caro, fub ipfa quidem purpurea seeu brunna, interius alba , & in medio lapis durus, figura & magnitudine amygdalæ, continens tres nucleos albos, parvos. Comeduntur detrada cute & funt faporis dulcis parum manifesti. Maturescit mense Februario. IBIPITANGA Cerafus Brafiliana : Arbor figura cerafi nostratis acidæ. Cortex albicat truncus quali contortus in multos ramos dispergitur. Folia habet lævia, supernesaturate viridia, inferne dilutiora, bina semper direde oppofita. Ad foliorum exortum multos fert flores, in pediculis cerasinis, albos, quatuor foliis constantes, & multis staminulis. Flores sequitur fructus miniatus, magnitudine verticilli seu baccæ mori, rotundus & profunde striatus odoties ut globulus, quo mulieres marfupia affigunt. In umbelico quatuor staminula viridia habet ex foliolis minimis, cuticula vestitur miniata cerasina, pulpa quoque miniata, succulenta, saporis calidi & subamari aliquid de capsico participantis : lapidem continet rotundum, paulum compressum, albicantem, haud durum, in quo nucleus deprehenditur albicans amari faporis : qui lapis non potest dignosci à lapide fructus Masaranduba. ° Lusitanis. : Altissima arbor, & latiffime ramos fuos expandens, cortice gryseo autVISQVEIRO ubrusescente : in ramis autem alternarim positis sert ramulos quofdam directe, quofdam a ternatim oppositos, inque his apposita fibi folia parvula foliis pene Herbæ vivæ primæ speciei similia, laete viridia. Fert flores, (quos tamen Auctor non descripsit) frudum autem habet longo talo praeditum. Hæc arbor dat copiofam refinam mollem, viscosam, inodoram colore picis, qua utuntur ad volucres capiendas, illinendo fuper baculum,ut nos folemus viscum : radiis tamen Solis indurescit, quare ii cavendi. Duæ dantur ejus species, mitis & silvestris.

IBABI.

HISTOR.

PLANTARUM.

LIB. III.

117

IABRABA Brasiliensibus. Arbor caudice contorto, cortice cinerco, folis dilute virentibus (quæ multas codas habent & quasi rugosa funt) tres circiter digitos longis, direde fibi invicem oppofitis : digitis trita fpirant odorem indar Majoranæ & Rorismarini mixti. Inter hæc sparsim provenit pediculus , duos ferine digitos longus, su-iperius tripliciter velut in crucem divisus, ferens tres flores, figura & mole fere silvestris Rosæ,cõdantes quinque foliis albis,odoris gratissimi indar Rofarum nodratium. Pod flores sequitur fructus rotundus, cerasi magnitudine , indar pyri pediculo insidens, exterius coloris brunni, cum umbelico quinquefolio rusescente , reliquiis nimirum doris emortui : continet pulpam mollem, pallidam, cui aliquot nuclei coloris incarnati, obrotundi, compressi, molliufculi immixti, qui una comeduntu fapor autem illius dulcis , aliquid resinosi admixtum habens. Folia aut flores cum Camara utilissime adhibentur ad lotionem pedum, in dolore capitis. Floret Ianuario & Februario ; Frudus autem maturesit Aprili aut Majo. M v i v A Brasiliensibus. Arbor mediocris magnitudinis , elegantia habens folia, bina Sc bina fibi invicem oppofita, fimilia foliis Malabathri, venis, consistentia & figura: nimirum tres nervi crassiores secundu longitudinem folii transcunt Sc adhuc in quolibet latere unus tenuis , ita ut quinque fint in universum : transversim autem multae venae rectæ parallelæ currunt, folia inferius sunt alba , lanuginosa, fuperius faturate viridia, splendidissima : ramuli juniores incani Sc ad tadum molles. Folia ficcata eo latere quod virebat evadunt nigerrima , pulchro adfpedu. Fert flores (quos tamen Auctor non descripsit) quos fequitur frudus rotundus, magnitudine ferme pyri muscatellini, Sc pediculo indat pyri insidens, cute tectus lenta, quando maturuit purpureo-rusfa: Vmbelico quinquefolio ex floris manubiis : pulpam continet mellis crassioris consistentia, pallidam feu albidam, plurimis acinis minimis reP 3

ser-

GEORGI MARC GRAVI

118

fertam, dulcis faporis: frudus enim quando maturus mollis est, & quum digitis premitur, prodit pulpa quæ deglutitur. Brasilienfes non gaudent vefci hoc fructu, sed avibus devorandũ relinquunt. MVRECI Brasiliensibus : Arbor cortice cinereo, & ligno fragili : fert folia ut plurima in frondes congesta, longa, & in extremitate latiora quam in exortum, non autem ferrata, colore & lanugine Verbasci foliis quam fimillima nervo fecundum longitudinem & venis obliquis direde libi oppositis ; juniora quidem plane funt hirfuta & ruffa. Flofculos fert spicatim congestos , luteos , cum suis pediculis, constantes quinque foliolis, deorsum incurvatis , instar orbiculatis, luteis , figura auriscalpii cum manubrio rubro : in medio autem flore extant staminula multa ex flavo albicantia. Frudus autem hujus arboris funt baccæ magnitudine & figura fruduum uvæ spinæ , qui comeduntur. GVAPEREIBA Brasiliensibus ; Lusitanis Mangue vereadeiro. Arbor habens lignum grave & solidum & corticem brunnum : ramos & folia opposita ; atque hæc quidem crafla nervo fecundum longitudinem , & multis venis fecundum latitudinem ; adhæc laete viridia, magnitudine pyri foliis æqualia. Flofculos fert multos in calicibus longiusculis ex viridi fubluteos. Frudus (quem tamen Auctor non describit) decidens Cancrorum terrestrium estpabulum , qui sub his arboribus degunt , radices autem agunt multifarias. C A p.

XI.

Guirapariba. Tataijba. Ibacurû parî. Ibera putemna. Vtii. jito. umari. vel Brasiliensibus ; d’arco Lufitanis. Arbor alta, laeG ta ,IRAPARIBA & mediocris crassitiei, folia sua in frondes congestaa ferens ; nimirum quilibet frons quinque V

VRVPARIBA

Pao

aut habet quatuor , fex pediculos, unum aut duos digitos longos , in quorum quolibet quinque folia, quodlibet fuo pediculo innitens, junctim existunt (rarius tria aut quatuor folia ) inæqualis magnitudinis , oblonga, faturate viridia, splendentia, ad tactum membranacea, nervo secundum longitudinem & venis obliquis praedita. Menfe Decembri arbor sine foliis existens, quæ amisit initio æstatis, flo-

res pro-

HISTOR. PLANTARUM LIB, III. 119 res protrudit copiosissimos, flavos, magnos ; tres aut amplius digitos longos, superius ia quinque quasi folia sectos : fine staminibus inodoros. Florens arbor tota apparet flava & longissime dignosci potest ad tria vel quatuor milliaria. Floribus decidentibus folia iterum & lon punt. An fructum ferat ab Auctore non invenio proditum.

TATAIIBA Brasiliensibus : Arbor eft cortice cinereo,ligno intus crocei coloris, partim & rufescentis. Folia fert acuminata, & ferrata, Betulæ foliis quodammodo fimilia, in ramis hinc inde posita. Florem sert (quem tamen ab Auctore deseriptum haud inveni) & post hunc,frudum mediocris mori magnitudine , rotundum , è tuberculis compositum. pallidi coloris , mult a filamenta exterius habentem susca, non admodum longa ; comeduntur ut mora vel per se, vel addito faccharo & assuso vino : interius continent albicantia granula per carnem dispersa : succulentus est frudus & dulcis faporis. Lignum arboris valde durum & diutissime durat, tam intra quam extra aquam & terram, semper viride : optimum est inter omnia & antecellit lignum Masarindubæ, quomodocunque usurpetur. Ex ligno veteri parant tinduram egregie flavam , coquendo. Nascitur passim in silvis ; fructus maturatur mense Martio. IBACVRV-PARI Brafilienfibus. Arbor folia habens in frondes congefta, pedem longa, duos & semis digitos lata, ubi latissima, lingæ figura, ad pediculos acutiora quam in extremitate, figura foliis Ianipaba fimilia, nervo subruso fecundum longitudinem & aliquot venis transversis. Fert florem (quem tamen Auctor non defcripsit. ) Frudus illius magnitudine respondet Aurantio malo, fed figura fimilis eft parvo peponi aut cucurbitæ, nam rotundus eft & paulum compressus, ac quafi striatus, tot strias feu cavitates fecundum longitudinem habens, quot caftaneas intus continet, nimirum quatuor, quinque, fex, septem, magnitudine noftrarum castanearum : cortex exterior viridis interius in tot loculamenta dividitur: quælibet castanea cutem fragilem habet, coloris Ifabellæ feu flavelcentis & fplendentis • nucleus albissimus edulis eft. Aliam speciem inveni prope sinum Aquapetida maturam menfe Martio 1640. Arbor crat cortice gryfeo feu fusco, hinc inde ramos fuos direde projiciens: folia habet in ramulis oppositis opposita, ad tactum dura & membranacea, nervo fecundum longitudinem & venulis obliquis, longa, folida, foliisAraticu-ponhe quodammodo fimilia. Frudus maturus flavus , rotundus , pomi magnitudine , cortice paris fere cum Aurantio malo crassitiei, qui incisus facile separatur , continet duas aut tres caftaneas, ovales , magnas, uno latere planas, ubi invicem appofitæ sunt ; has pauca ambit caro, albicans, faporis acris & subamari-

GEORGI

MARCGRAVI amaricantis quæ comeditur: caftanea non eft edulis. Arbor hæc incifa lac croceum defc fundit. IBERA PVTERVNA Brafilienfibus , Lufitanis Pao ferro, lignum enim ejus durissimum, ita ut aciem cultri obtundat : Arbor magna & ramosa. Fert folia alternarim in ramis oppofita ', tres aut quatuor digitos longa , figura cordis , fed in extremitate acuminata , tenuia , fuperius dilute viridia, inferius paulum pallida. Catera, apud Auctorem 120

desiderantur.

VTY Brasiliensibus. Arbor faturate virens & spinosa , forbo aucupariæ nafcendi modo , figuraque similis : in multos dispescitur ramos & fere rotunda est ; & in ramis etiam ramuli alternatim funt oppofiti. Folia habet minima atque adeo minora quam fecunda Herbæ vivæ species ; eo ordine disposita, & in extremitate sua quafi bicornia, quo differunt à foliis Tamarindorum, quæ ita bicornia non funt. Illa quoque ita faturate viridia ut hæc, & præterea acidi faporis , cum hæc nullum faporem habeant manifestum. Si fapore essent acido, & siliquas ferret cum Acacia conveniret. Non tamen semper æqualia folia in hac arbore sibi opponuntur , fed interdum folitarium est in extremitate ramuli. Fert flosculos prope ramulos in uvam congeftos, albos, longis staminulis, ita ut pilofi feu spinosi videantur. Lignum album est ac lentum, cortice ex gryfco subsusco, ut forbus aucuparia. IIT o Brasiliensibus. Arbor cortice fufco,qui multa punctula hinc inde sparsa lutea habet. Folia bina sibi opponuntur, fex, septem, odo aut novem etiam digitos longa, paulo plus quam duos lata, ubi latissima, non ferrata, nervo confpicuo & prominente fecundum longitudinem, venis in quibusdam fibi invicem oppositis, in quibufdam autem alternatim positis. Fert flores (quos tamen Auctor non descripfit.) Poft florem sequitur fructus, parvæ ficus figura, magnitudine globuli luforii, major aut minor, obfcure lutei coloris, qui in fe tria ovalia femina continet, magnitudine feminis pomi vulgaris, cuticula obfcure flava teda, nucleus autem illorum albicat. ANNOTATIO. Aliam quoque Iconem hujus arboris, videtur enim varias habere fpecies, invenies apud D. Wilhelm. Pisonem, in lib. de Facultatibus Simplicium. VMA R :

HISTOR. PLANTARUM. LIB. III.

121 VMARI Brasiliensibus. Arbor ample ramis fuis expanditur, caudice quidem mediocriter crasso, nam plerumque tres, quatuor aut plures juxta fe nafcuntur : in ramis autem ramulos habet tres aut quatuor digitos longos, & in iis foliola cylindracea cassiæ fere similia, fed paulo angustiora, vel direde vel alternatim opposita, faturate viridia , nervo fecundum longitudinem & venis obliquis : unum digitum aut paulo plus longa. Fert florem (quem tamen Auctor non describit.) Sequitur fructus formæ ovalis, magnitudine pruni majoris, cute tectus ad visum & tactum referens perficum nostratem, coloris autem ex viridi pallide flavescentis, carne dulci flavefcente pauca, quas ambit lapidem magnum ovalem albidum , qui continet nucleum edulem. Maturus frudus menfe Martio sponte decidit & colligitur. Crudus come stus turbat ventriculum & facile excitat vomitum : ideo integer solet coqui & una cum nucleo contundi, & cum carne vel piscibus loco panis feu farinhæ comedi. Lignum arboris album, betalinum fere referens. Frequentissima hæc arbor in campis graminofis juxta fluvium Cunhao Mopebi & Rio grande quoque. CAP.

XIV.

Copiiba. zSAdangabibayelAdangaiba. Cuiete. /fpeiba. OPIIBA Brasiliensibus : Arbor alta, cortice cinereo, superius in ramos dispescitur, hac bens folia sesquipedem longa, majora, minorave, bina fibi invicem opposita in extremitate tria junguntur: funtque oblonga, acuminata nervo & venis paulum rufesentibus, fuperius viridiora, inferius diluta. In extremitate ramorum multi funt congesti ramuli quibus folia insident ; ibidem & proveniunt rami florum (quosa* men Auctor non descripsit) quibus fuccedit frudus , baccæ lauri magnitudine & figura, initio viridis,per maturitatem niger, paucissima carne subdulci, à qua cutis crassiuscula facile detrahitur. Lapidem continet ovalem, haud durum, nucleo albo, farinacei faporis, non ■ eduli. frudus tamen comeditur , exfugunt Brafilienfes succum & exfpuunt cutem. Maturus est mense Aprili. MANGABIBA & MANG A I B A Brafilienfibus, cujus frudus Mangaba vocatur. Arbor magnitudine & figura noftratem æquateemultos ramos vane acidum in distributa , qui in alios tenues raaut etiam fuperat rafum muslculos delinunt, ut in Betula. Cortex coloris fusci cinere aspersi, ramulorum autem simillimus

GEORGI MARCGRAVI limus ramulis Betulæ junioribus : lignum lentum, intus exigua medulla ; fractum aut concisum fundit lacteum humorem. Folia fert parva, solida, egregie virentia, bina sibi semper oppo-

122

sita, nervo in medio fecundum longitudinem, transversim autem venulis feu lineis subtilissimis parallele politis prædita. Flores gignit Iasimini modo dispositos, calicibus unum aut fesquidigitum longis, &superiusin quinque acuminata foliola expanfis, stellulæ figura, coloris albi, odoris suavissimi, instar Mirabilis Peruvianæ odoratæ. Floret menfibus Octobri & Novembri . Frudus Mangaba magnitudinem habet prunorum noftratum aut ovi gallinacei quoque, quidam funt rotundi, quidam ovales, non est edulis nisi sponte decidat, nam in arbore existens, plenus eft lacte acerbo & amaro. Quando decidit, cuticulam habet ex viridi flavam, ac in uno latere egregiis punctulis rubris infignitur: in quibufdam autem pundula hæc sunt rariora, in quibufdam copiofiora , in quibufdam & nulla. Pulpam continet albam, mollem inftar butyri, gratissimi vinofi acidissimi faporis : in qua continentur femina lutea, compressa, fex, septem, duodecim aut plura, ovalis figuræ, in medio umbelicum habentia, cute inftar amygdalarum dulcium, fed lenta : intus habent nucleum albissimum dulcis faporis : quare . integra cum fructu deglutiuntur. Maturi quotidie magna copia fub arboribus colliguntur : & qui non plane molles per noctem feponuntur & mollescunt : licet quis maxima copia edat nullam moleftiam fentiet. Seri non plantari volunt hæ arbores, in terra sicca, ubi nulla copia luxuriantium herbarum. In Sinu omnium Sandorum integræ filvæ spontaneæ reperiuntur. Frudus hic circa Olindam ordinarie maturus eft Novembri five Decembri, Ianuario & Februario maxima copia. Ad flumen S. Francisci & in Capitania Seregipe tardius maturesit & Aprili atque Majo abundat. Iunio & Iulio etiam passim reperitur. Quando finis æstatis nimis ficcus est, nimirum Februario & Martio, ut accidit anno 1643. hinc mense Iulio & Augusto copia habetur fructus maturi, nam propter Solis æftum natura impellitur ut protrudat Martio & Aprili flores, quibus fuccedit frudus Iulio & Augusto, CVIETE

HISTOR.

PLANTARUM

LIB.

III.

123

CVIETE Brasiliensibus, vulgo corrupte Cochine. Arbor cortice gryfeo, ut Sambucus, contorte nascitur, longos habens ramos, & in iis folia frondatim & alternatim polita: nimirum rami habent alternatim tubercula digiti intervallo , & ad quodlibet sex, septem aut odo folia arde sibi apposita, ut ita frondosi sint : folia autem funt femipedem longa, breviora aut longiora, plane angufta verfus interiora, verfus extremitatem vero senfim ampliantur, fefquidigitum lata, ubi latissima, in acumen quoddam obtufum desinentia, fuperius faturate viridia & splendentia, inferius dilutiora, nervo conspicuo Sc venis transverlis prædita. Non solum in ramis fedet in caudice & passim proveniunt duo, tres vel quatuor flores juxta le politi, in pediculis digitum fere longis, ipfi quoque duos & semis digitos longi, figura pene Lilii, quinque incifuris in quinque acuminata folia dehiscentes, coloris ex albo & viridi mixti, & secundum longitudinem valde elegantibus nervis ac hinc inde venulis dilute purpureis variegati : in medio autem quinque flamina ejusdem extant coloris , quorum quodque corpus figuram in summitate habet, flavescens, & lineolis nigris variegatum, quintum & medium flamen figuram habet auripurgii, huic autem flos insidet & detrahi potest, ut assum carnis frustum de veru : odoris flos est nauseabundi, Post florem deinceps sequitur fructu, varia: magnitudidinis Sc figuræ, vel ovi struthionis, vel rotundus & magnitudine capitis humani, vel oblongus , initio viridis, per maturitatem niger ac durus, intus continens femina cucurbitas modo , fusca feu obfcure brunna, magnitudine feminum cucumeris, ac nucleo flavescente ; exterius autem quali fascia simplici femen convolutum videtur. Immaturus frudus pulpam albam fucculentam continet, odoris fere, ut Nasturtium, fed cui dulcedo quaedam eft admixta : per totam denique pulpam, non in medio tantum ut in cucurbita, femina illa sunt dispersa, quæ per maturitatem fusca fiunt. Saccharo immaturus frudus conditur & in febribus ufurpatur : maturis utuntur incolæ, patinarum, poculorum & lagenarum loco ; praeparant hoc modo: Maturus frudus aquæ calefactæ immergitur & plene coquitur,hinc incifo foramine ligno duro excavandus eft, fin fecare in patinam aut alias figuras illos velis, funiculo crassiori fectionem quam proposuisti circumliga codo frudui & malleo ligneo pulsa funiculum, sic sponte secabitur, cultro si rem tentes operam ludes. Per ramos decisos «Se terrae infixos facile propagatur. Arbor haec certis temporibus, uno die omnia folia amittit, biduo autem poft iterum foliis onufta cernitur. ANNOTATIO. Familiarissima eft arbor omnibus Infulis Americæ Sc pene toti Continenti : Quare & Oviedus in Hiftor. lib. VIII, cap.IV. ita illam describit. Higuero eft arbor grandis ; frudus autem illius funt certae cucurbitæ, rotundae aut etiam oblongae, è quibus barbari cyathos & alia vasa faciunt. Lignum arboris robuftum, folia ejus angusta & longa & in extrimitate sua latissima. Barbari tempore necessitatis comedunt hunc fructum,, nimirum pulpam, quae fimilis eft carni cucurbitæ, quando adhuc viridis eft. Sunt autem variae molis, & non raro quidam capaces duarum amphorarum aquæ, Sc amplius. A PEIB A dida Brasiliensibus, Arbor vafta atque in multos ramos expanfa, cortice cinereo. Folia habet quali in frondes congesta, longa, in ambitu autem leviter ferrata, fuperius faturate viridia, inferius magis incana & denfa quadam lanugine vestita. Plores fert steliatos, flavos , quinque foliis conflantes flavis Sc quinque aliis ex viridi flavis, suavis admodum odoris. Frudum producit magnitudine pomi aut circiter, orbicularem, compressum, hispidum exterius, inftar spongiæ marinæ, Sc villosum, ex muscoso colore fuscum, qui ubi maturuit in Q2

tres

124

GEORGI

MARC

GRAVI

tres partes sponte dehiscit, continetque intus globulum magnitudine ficus siccatæ, conglobatum feminibus obscure brunnis, magnitudine grani finapis , fed compressis quodammodo.

Nullius usus apud incolas est fructus. Ligno utuntur ad Cinchas, id est, lembos pifcatorios & Iangadas, quibus incolæ utuntur in fluminibus trajiciendis, atque etiam in mari. Cap.

XV.

‘Betis Bitonia. Iamacaru. lamacam feu Caxabu. ETIS Arbuscula est, quatuor aut quinque tantum pedes alta, caudice recto, nodoso, & digitum crasso , pallide viridi & per totum punctulis albis maculato. Superius autem ad aliquot nouos ramos adipiscitur, itidem nodofos & ejusdem cum caudice coloris & in his ramis folia, nimirum ad quemlibet nodum, unum, & simul unum julum : quodlibet porro folium quinque, fex aut feptem digitos est longum, linguæ figura, pallide viride seu flavefcens, fuperius splendens, & crassitie Laurino folio simile. Iulus autem unum aut duos digitos B

HISTOR. PLANTARUM

LIB.

III.

125

gitos longus est, pennam olorinam circiter crassus, femen ferens oblongum, fuscum, odoris valde fortis , indar zinziberis. Lignum caudicis intus eft spongiosum. Radices habet sex, septem aut etiam odo rectas, pennam anferinam ferine crassas, intus albicantes, lentas, filamento sas, odore & fapore itidem instar zinziberis. Arbufcula nobilis & quantivis pretii. PITOMA Brasiliensibus dicta : Arbor grandis & ramosa, cortice grysco, coryli nostratis cortici haud abfimili. Folia fert inaequalis magnitudinis, quaedam tres , quatuor , quinque , quaedam fex, septem aut odo digitos longa, pediculis brevibus infidentia, quæ bina & bina fibi invicem opponuntur , ut & ramuli in ramis majoribus ; hinc inde tamen folium solitarium invenitur : sunt autem folia oblonga, anterius acuminata, auris afininæ figura , laete viridia fuperius , ut Caju folia , inferius p aululum pallida: nervo fecundum longitudinem, & venis oblique currentibus inordinate , quibusdam fibi invicem oppofitis, quibufdam non. Ad ipsum autem foliorum exortum etiam duo ramuli enafcuntur oppofiti (vel etiam unicus folitare pofitus) tres, quatuor vel quinque digitos longi, spicæ modo in totum numerofis vestiti flosculis ; quilibet flosculus insidet suopediculo brevi, parvulus, in quatuor crenas fectus, è cujus medio novem flamina prodeunt, femidigitum longa, craflitie filum fericeum æquantia, erede flantia, apice tenui; pediculus floris coloris eft melini,flosculus ejufdem cum pauxillo rubro mixti, flamina crocei, apices rubicundi. Quælibet spica florum non male refert echinum illum pistorum quo mactras suas purgare & farinam detergere folent. Frudum fert, unumquemque fuo pediculo innitentem, ellypticæ figuexterius coloris eft obscure flavescentis, cortice pundi eminente, instar rae , umbelico autem carneo, coloris folido quidem fed fragili, fere majoris craflitiei quam cortex est castaneæ : sub hoc cortice latet pauca pulpa albicans, confiftentiæ ut gelu in patina, faporis acidi grati & adstringentis, quæ fponte à cortice frado fe feparat & comeditur : continet denique in medio fui nucleum magnitudine castaneæ, ellypticæ figuræ, cuticula fua tedum flavescente ; ipse autem incarnati eft coloris, in substantia albicans, & facile in duas partes æquales divisibilis ; non eft edulis, quippe faporis amari & adstringentis. IAMACARV Brafilienfibus. Arbor est mediocris magnitudinis , caudice tereti, gryseo, & ftellatis aculeis gryseis armato : fuperius autem habet ramos deorfum propendentes , quorum exordia funt longi proceflus teretes ftellatim aculeati ut caudex; his ramis autem versus exteriora infident folia Tunæ modo, ovalia, compressa, non tamen ita crassa ut Tunæ, in ambitu aculeata aculeis singulatim positis. In superficie utraque foliorum eminent tubercula quædam : colorautem ramorum illorum & foliorum eft viridis. Fert florem (quem tamen ab Auctore descriptum non inveni) sed ex icone quam de dit, conjicio florem ex illis tuberculis enasci & in Q 3

mul-

126

GEORGI

MARCGRAVI

multaftamina desinere. Non meminit quoquefruttus : quem tamen opinor cum cateris communem habere, IAMACARV quoque, itemque CAXABV Brafilienfibus ; Cardon Lufitanis. Arbor magna. Primum erumpit è terra folium unum octangulum, cujus anguli sunt teretes, æqualis omnes crassitiei quasi exsculpti essent, ordine spinulis in stellulæ modum positis armati, & inter quaslibet duas tales ftellulas transversalis quædam lineola eminet. Huic uni folio alia plura more itidem Tunæ annascuntur, ejusdem figuræ ; quodlibet unum, duos, tres, quandoque & fex pedes longum, verguntque ut plurimum in altum, brachium humanum crafla , quandoque crafsiora : successu autem temporis folium inferius corticem gryfeum acquirit ac in caudicem lignosum & craflum abit, spongiosum tamen & facile cæduum ; folia vero quæ caudici proxima ramorum vicem supplent, cætera foliorum. Caudex vetus ac ramosa illa folia fpinas denique amittunt, neque fpinofa manent, fed tantum folia. Flos huic Caudici solitarius provenit albus , magnus, figura fimilis quarto loco descripto : fequitur fructus ovo anferino duplo major, ovalis figuræ , exterius ruber obscure, qui comeditur. Arbor interdum magnitudinem Mamaoeiræ, imo & Ianipabæ nancifcitur. Cardon alia species, priori magnitudine caudicis, flore & fructu per omnia fimilis, excepto quod folia sunt triangulata ut in ea quam quarto loco describo. Alia Cardon fpecies teretibus ramis & nodosis, instar baculi nodosi , ad quos nodos funt spinæ ut in cæteris, cum quibus in reliquis convenit. Quarta fpecies Iamacaru, ficus fpinofa; ex radicibus tenuibus in terra haud profunde latentibus, enascuntur triangularia aut etiam quadrata folia, unum, duos, tres, quatuor pedes longa, quibus alia hinc inde annafeuntur ut in ficu Indica : quodlibet eorum latus duos, tres vel quatuor digitos latum, sunt que duplo crassiora quam Iamacaru quæ fruticibus & arboribus annascitur ; fed illius longiora funt : in angulofis extremitatibus, aculeis munita, unum, duos trefve digitos longis,flavescentis feu lignei coloris,sex septem, vel octo inæqualis magnitudinis juxta se politis ; viridia sunt folia, ut illius quam inter herbas descripsimus ; flos etiam talis fed duplo minor. Fructus tres circiter digitos longus, quatuor in ambitu crafsus, figuræ oblongæ, conflans cute crassa, crassitie cutis Paco, fucculenta, egregie rubra : per compressionem facile finditur per longitudinem & detrahi potest, continetque pulpam albam, fucculentam, friabilem, & quafi in multos globulos conglobatam ut nix gelu indurata : hæc multis feminibus nigris, splendentibus, permixta est, similibus Aquilegiæ feminibus, fed minoribus. Pulpa cum feminibus comeditur, boni saporis, dulcis, ficum vulgarem fuperans. Succus è cortice rubro expressus acidi adstringentis saporis ut fuccus ribium immaturorum. Folia autem hujus plantæ succuleta sunt, & fuccû dant herbofi faporis seu braflicæ similem : qui fi amarus es-

HISTOR. PLANTARUM LIB.

III.

127

rus effet , planta hæc Euphorbium effet, nam per omnia convenit cum illius descriptione, Hæc planta est quæ in Nova Hispania profert Cochinillam. VideXimenem in descriptione Tunarum. ANNOTATIO. Fr. Ximenes habet caput, de differentiis Tunarum quas vocant Nochtli. Planta, inquit, quam ficum Indicam vulgo vocant, jam multis annis notiffima fuit in Hspania, ubi passim repetitur: Americani, ubi solum fructusfuos maturat, magna fanorum voluptate & aegrorum solatio, vocant Nochtli in nova Hispania, in Mulis Tunam. Haec ob monstrosam foliorum formam & peregrinum excrefcendi modum primum magnam fui excitavit admirationem, nunc ita familiaris est ubique, ut non fit operae pretium illam desribere. Sed quia variae illius fpecies reperiuntur, non fuerit ab re obiter illas recenfere. Diftinguuntur autem interdum fecundum varietatem florum, quorum alii candidi, alii rubri, alii foras fublutei & interius ejusdem coloris cum fructu, uti videre eft in Tlatacnoctli : aliquando fecundum magnitudinem & formam foliorum, quorum alia funt grandia, alia exigua, alia oblonga: alia brevia,alia rotunda sunt. Sed praecipua differentia sumitur à fructuum varietate. Sunt itaq ; hæ fpecies T unarum quæ in nova Hifpania reperiuntur.Prima quae appellatur Yzitacnochtli. quia frudus illius albus , hujus folia funt rotunda, parva, lævia, aut paucis fpinis aspera, flos flavus, frudus spinosus. Secunda Coznochtli dicta, quia fructum sert flavum , folia lata & rotunda , plena acutiffimis spinis, florem rubicundum, frudus raros. Tertia dicitur Atlatoc nochtli , id eft, T una, quae ab albo colore vergit ad rufum, foliis longis & angustis, acutis & subpurpureis : quod proprium hujus speciei, nam cæterarum folia virent. Quarta Tlapalnochtli, foliis longis & anguftis, brevioribus tamen & minus spinosis quam præ cedens, flore exiguo & qui ex albo vergat ad rubrum, fructu exiguo coloris ignei feu coccinei. Quinta Tzaponochtli, ob similitudinem cum frudu quem Mexicani vocant Tzapotl, foliis horridis & deformibus, ovalibus & valde spinosis, floribus è candido fubflavis. Silvestris Tuna, quæ Tzacunochtli dicitur , in arboris molem solet adolescere, foliaque habet rotunda & minuta, flores flavos. Est & alia fpecies quæ vocatur Xochinochtli quæ licet præcedenti similis fit forma, tamen excedit cæteras omnes foliis & fructu unde illi nomen. Omnes Tunæ funt frigidæ & humidæ in fecundo gradu, exceptis granis quæ funt ficca & astringentia : folia item funt frigida <5c humida&salivosa: quaresuccus expressus, mitigat ardores febrium, sedat sitim, humedat intestina. Fructus manducatus cum fuis granis dicitur alvum aftringere : eft boni & grati nutrimenti , licet nonnihil flatulenti, uti fere cætcri fructus, & quod facile corrumpitur. Ægri juxta & valentes æftivis menfibus illis vescuntur, & singularem capiunt utilitatem , præfertim ii qui bile abundant, aut aliqua intemperie calida laborant. Gummi quoddam exfudat hæc planta, renum & urinæ ardorem temperans : Succus aut aqua ex hac planta extrada eft admirabile remedium contra biliofas & pestilentiales febres. Radices illius cum certa Geranii specie fanant Herniam & Eriisypelas ; mitigant calorem è febre aut alia quavis causa natum. Mexicani rotas plauftrorum succo foliorum inungunt, ne ex celeri motu igniantur. Ferunt quoque radicem, quæ nonnihil amaricat, lingulare remedium esle adverfus plagas. CAP.

XVI

fecuiba. Cereiba. Iacapucaya. Iaracatia.

Acaja.

ECVIBA Brasiliensibus. Arbor satis alta, cortice subcano : folia sert in ramulis alternatim I oppositis, sibi invicem directe vel etiam alternatim opposita, & in extremitate unum soli-

tarium, tres digitos circiter longa, acuminata, nervo secundum longitudinem & venis transversis. Florem sert cæruleum ; de cujus tamen figura, ficuti neque de fructu nihil apud Auctorem nojlrum inveni. Lignum hujus arboris egregium ad varia sculpenda, nam ex russo brunnum est, & nigro undatum. Convenit cum ligno Cardeira, quod tamen magis æftimatur & eft longe elegantius. CEREIBA Brafilienfibus. Arbor inftar falicis pumilæ, tali ligno, ejus denique figuræ, foliis itidem similibus, fed paulo crassioribus : folia autem direde fibi invicem oppofita habet : in extremitatibus autem ramulorum, inter tria, quatuor, & interdum duo folia , duo proveniunt pediculi, quilibet tres, quatuor , aut quinque flofculos habentes congestos, ex albo dilute flavescentes, quatuor foliolis conflantes & in medio

128

HISTOR.

PLANTARVM.

LIB.

III.

medio totidem staminulis nigris furrectis , mellei odoris. Folia hujus arboris lucente Sole silem albissimum continent in sua superficie,’ quando vero coelum nubilum aut tempus nocturnum, sal dissolvitur & inftar roris adhaeret : interdiu autem ficcus & albissimus, digitis detergi poteft. Ac tantum ex duobus vel tribus foliis haberi poteft, quantum jufculo probe saliendo sufficiat.

IACAPVCAYA Brafilicnfibus. Altissima arbor, corticegryfco, duro & inaequali inftar veteris Querus ; ex quo atramentum fcriptorium conficitur. Folia junioraruffa sunt, vetuftiora viridia, Mori foliis similia, in ambitu ferrata, quodammodo contorta & incurvata ; alternatim in ramulis fibi oppofita. Fert florem, quem tamen ab Auctore descriptum non inveni, Frudus fequitur ingens, quilibet fuo pediculo crasso, ligneo dependens, magnitudine capitis infantis, figurae ellypticæ , inferius veluti in conum obtufum fastigiatus, fuperius five ad pediculum depressus, referens poculum cum fuo operculo ; cortice ligneo & duro, ochræ coloris : operculo autem remoto (nam ipfemet frudus maturus fe aperit) decidit operculum» & fructus interius in quatuor interftitia divifus videtur ; & in quolibet loculamento caftanea invenitur pruni magnitudine, cortice ex flavo subcinereo, rugoso, qui contufus nucleum exhibet album, optimi faporis : comeditur crudus & toftus. Ex ligno arboris axes fiunt machinarum-, quia durabile eft in humido ; nam axes semper madefiunt arundinis latice & quotidie lavantur aqua. E cortice autem exteriore ficcato & contuso fit ftuppa rufescens, qua ad obturamenta utuntur & naves. Frudus maturefcit Martio & ' Aprili. Frequentiflima arbor in Silvis magnis in Namhiu &Alagoa del Zul & versus Alagoam grandem. IARACATIA Brasiliensibus, Arbor eft alta recta, caudice inferius crasso,, qui versus faftigium magis magisque gracilescit & attenuatur, cortice gryfeo, ligno molli, &ladefcente. Caudex autem & rami armantur fpinis brevibus, crassiusculis, duris. Et ramos quidem in orbem

HISTOR. PLANTARUM LIB. III.

129

bcm projicit, fed inordinate , fuperiorefque inferioribus breviores ; neque ramuli magis

ordinati, in quibus folia in frondes congedia; Madiibæ modo, figura & magnitudine , fuperius splendide viridia, inferius incanescentia , quinque , septem vel novem in stellæ modum fibi apposita ; nervo secundum longitudinem & venis obliquis. Florem fert ut Mamaoeira. Sequitur fructus petiolo longo dependens ut Mamao mas, tres digitos longus, crassitie duplici pollicis humani, ftriis haud profundis fecundum longitudinem, vel quasi lineis solum notatus, coloris exterius & interius crocei ut Mamao , & carne ejufmodi substantiæ & simili modo granis refertus, magnitudine & figura grani hordei, saporis haud manisesti. Immaturus adhuc lactescit, ac vellicat linguam, maturus autem sponte decidit & comeditur crudus atque codus. Folia amittit fingulis annis & mense Martio nova protrudit, hinc floret & frudum fert, qui fine Aprilis & Majo maturatur. Duplex est Arbor, mas & fœmina r quæ similes sunt excepta magnitudine, nam fœmina per omnia minor efl: mare. ACAIA quæ & IBAMETARA Brasilien sibus. Arbor quæ in altitudinem & magnitudinem procaæ Tiliæ assurgit ; caudex & rami crassiores, cortice rugoso & è cinereo albicante instar Sambuci Folia directe sibi opposita, duos, tres, vel quatuor digitos longa, inæqualis magnitudinis, sesqui vel duos digitos lata, acuminata splendentia ; nervo lato fecundum longitudinem & venis transversis, foliis juglandis haud absimilia, fed acutiora. Flosculos sert copiosos in magnos racemos congestos, ex albo subslavescentes. Post flores prodeunt pruna flava, nostratibus figura & magnitudine fimilia, pauxilla cute, acidi saporis,lapidem continentia magnum, ex filamentis lignosis conflantem nec durum, verum dentibus cedentem, qui nucleum continet ex albo flavescentem. Folia hujus arboris (imo & lignum) laporis est egregie acidi & adflringentis ac ad appetitum prostratum revocandum & fitim levandam in febribus utiliter usurpantur : fiunt & intinctus ad carnes assas ex junioribus foliis tritis, gratiflimi saporis. Ramus arboris decisus & baculi modo infixus terræ brevi radices agit & in arborem adolefcit : unde frequens visitur circa plantaria & curraos. Lignum russum & leve ut Suber, cujus loco usurpari potest. Fiunt & opercula ex eo ad obturandas lagenas. R

Cap.

GEORGI

130

MARCGRAVI

CAP. XVII.

Carana iba. Copaiba. Ibixuma. Coapoiba. Buripkaiba. Ibiruba. <Maratatabiba, Brasilienfibus. Arbor Palmæ dadyliferæ magnitudine & altitudine ; ligno duro, russo feu brunno, crassis nervis intus confiante, nullius usus : cortice exterius gryseo, & cartilagine a terra ad quoddam spatium squamato, squamis ordine cochleatim positis, quæ primo longiores, successu, breviores fiunt, imo tandem decidunt , fuperne initio fado ; nam arbores adultiores caudicis medietatem superiorem habent glabram ut Cocoeiro, inferiorem solum squamatam squamæ autem nihil aliud sunt quam reliquiæ ramulorum, qui decidunt arbore in altum ass urgente, enasc:entibus aliis, tunc enim fuperiores rami manent, inferiores excidunt relinquentes has fquamiformes reliquias. Ramos porro suos in summitate orbiculatim expandit direde sursum, deorsum, & ad latus ut palma dadylifera, fed longe elegantiori adspectu. Ramus quilibet duos vel tres pedes longus, compressus, in utroque latere acuto, duris Ipinis nigris armatus figura dentiscalpium referentibus: unum in cujusque rami extremitate folium rotundum figura & ita plicis donatum ut manuarium umbraculum feminarum (gallis parasol) viridis coloris, ab extremitate ad medietatem fere introrfum sectum in multa alia carinata folia foliis Palmæ dadyliferæ similia ; quodlibet ex his fedis foliis circiter duos pedes eft longum. Inter ramos folioferos alii prodeunt longiores, quatuor, quinque aut sex pedes longi, in multos alios ramos & ramulos , lanugine albefcente obdudos , expansi alternatim , & quafi è vaginula prodeuntes, in his exsistunt flosculi pallide flavi, fine pediculis, tribus foliis conflantes. Post hos proveniunt frudus, figura & magnitudine olivæ, virides, amari, nec edules, nec ullius ufus. Seda hæc arbor nunquam renafcitur è caudice; tarde quin etiam crefcit & longo tempore opus habet ut grandes-

ARANA IBA & ANANACHI CARIRI

cat. Folia serviunt ad tegendas casas & corbes saciendos : e ligno autem circos faciunt, quibus pecora & jumenta includunt, vulgo Curr aes Lufitanis. nomine quis fu/picari pollet hanc efle arborem quæ fundit resinam illam quæ hodie magna copia Europæ infertur ex America Carannæ nomine, verum haud ita est, liquident hanc ita describit Fr. Ximenes. Tlahuililocan (quæ fert resinam quæ ab Hispanis vocatur Caranna) est arbor grandis, trunco lævi, rubro & splendente atque odorifero ; foliis oleæfol. similibus & decussatim live in crucem dispolitis ; eft acris atque mordax & nonnihil adftringens. Resina quam eliquat nominatur Caranna, obtinens easdem facultates , quas Tecomahaca atque adeo majores, licet non fit in tanto ufu. Pulvis trunci aut corticis haustus valde corroborat cor & ventriculum ; discutit flatus, corrigit quamvis intemperiem frigidam, fanatque affectus uterinos. Cortex in aqua maceratus utilis eft cordi ; & haustus cum potione Cacao , prodest pedori & cordi : Fit ex hac resina ceratum utilissimum adversus varios dolores. Item oleum Americanis maximopere laudatum adverfus vulnera & hemorrhoidas : quod faciunt hoc modo : Recip. Terebinthinæ unc. VIII olei de Liquidamber unc. III. Tecomahacæ, Carannæ, Balsamian.Vnc.n. Pulverum Maftich. Myrrhæ, Aloës, Thuris , Sanguinis Draconis, Sarcocollæ an. Drach. & semis ; pulverisentur subtiliter, & ubiresinæ liquefactæ fuerint, misceantur & incorporentur fecundum artem. Vide Monardem cap. III. obfervavi autem relinam hanc adverfus dolores dentium, emplaftro temporibus applicato, egregium esse remedium. COPAIBA Brasiliensibus : Arbor cui lignum rubrum, quasi minio vulgari faturate tinctum, duritie fagino æquale , ex quo afferes lati fiunt ad varios usus. Folia fert obrotunda aut etiam ovalia, quatuor aut quinque digitos longa, duos aut duos & semis lata, ubi latissima, in pediculis digitum longis, crassis, nervo crasso fecundum longitudinem, & venulis pluribustransversis, maxime conspicuis postica parte. Florem fert mediocrem, quinque foliis obrotundis conflantem. Fructus illius ANNOTATIO. EX

eft fili-

HISTOR.

131 PLANTARUM LIB. III. est siliqua obrotunda, magnitudine unius digiti, fusca, quæ fi digitis prematur facile aperitur & continet nucleum avellanæ nucis magnitudine & figura, cuticula nigra membranacea tectum, quæ ad medietatem vellitur pauca pulpa lutea, odoris instar pisorum contusorum : ipse nucleus confiat carne lenta, inftar cornu emolliti, cedente dentibus, saporis haud manifefti, coloris aquei, qui comeditur. Siliquæ maturae decidunt, & colliguntur. Hæc arbor dat oleum feu Balsamum limpidisfimum, inftar olei Terebinthinæ destillati confiftentia & sapore, odoris refinofi. Hoc autem fic colligitur: Circa arboris caudicem terebra ad medullam usque perfodito, & applica vafculum, & unius horæ spacio quatuor circiter cantharos olei habebis : fin fluere plane non velit, sinas foramen operculo obturatum ad Solis usque occasum, hinc refera, oleum dabit fine dubio. Pauxillum hujus calefactum & cum filamentis recenti vulneri impositum, fanguinis fluxum fiftit & brevi illud fanat. Nervis apprime amicum eft: tres vel quatuor guttulæ in ovo forbili bis vel ter mane sumtæ, dysenteriam vel alios fluxus ventris fiftunt & curant. Calidum & siccum est in fecundo gradu. IBIXVMA Brafilienfibus , Motamba Angolensibus, Arbor inftar cerafi filveftris nostratis, etiam ejufmodi pene foliis , per ambitum venufte ferratis : cortice ex fufco cinereo : ad quodlibet folium five illius pediculum brevis enascitur pediculus continens fosculos parvulos , quinque conflantes foliis flavis deorfum flexis quasi quinque uniones affixae essent ; in medio multa ftaminula flava extant : funtque flosculi in umbellam congesti. Fructum fert orbicularem, magnitudine globuli lusorii, primo quidem viridem per totum lignatum tuberculis fuscis : immaturus adhuc concifus continet materiam lentam inftar visci ; maturus autem nigrescit & in quinque partes æquales spontefinditur, continens femina fusca, fuis cellulis inclusa. magnitudine feminis sinapi, figuras ex rotunda quali oblongæ. Cortex hujus arboris detractus glutinofus eft, & derasa exteriori cute fusca, feu recens feu siccus usurpatur, egregie Saponis vicem implet & tuto adhibetur ad omnia ad quae Sapo Hispanicus. Longe præstat fructui Sabaon, ille enim acrimonia sua nocet vestibus, hic autem nequaquam Nafcitur ubique in Branlia

quidem maxima copia. CoAPoIBA Brasiliensibus, Pao Gamelo Lusitanis ; hujus Arboris aliquot reperiuntur fpccies ; quarum duas Auctor ita defcribit. Prima fpecies in Fagi altitudinem & figuram excrescit, cortice cinereo cui aliquid fufci admixtum, inftar undulati panni. Folia habet solida, oblonga, inferius dilute virentia superius faturatiora & splendentia, infimi nervo fecundum longitudinem, at nullis pene venis conspicuis R 2

GEORGI

132

MARCGRAVI

transversis : pediculus folii decerptus fundit aliquid lactei. Flores fert, quemque suo pediculo innitentem magnitudine rosæ, & foliis albis tofaceis conflantem, suaverubentibus unguibus ; umbelico in medio , qui constat globulo resinoso, flavo, magnitudine pisi : resina illa clara est ut Terebinthina, glutinofa, flava, odoris tamen injucundi: hunc circumdant multa staminula rubra, arde sibi invicem adhaerentia. Florem sequitur frudus, capsulæ insidens fere ut glans : immaturus fecundum longitudinem concifus, multos feminum ordines continet, magnitudine & figura feminum mali, transversim per longitudinem positorum : quodlibet autem femen includitur pelliculae suæ rubræ, atque alteri miniatæ pelliculæ involvitur. Caro frudus est flava & succum exsudat flavum, jucundo aspectu. . Lignum hujus arboris facile frangitur, & cortex licet crassus sponte fe feparat à ligno, quod continet in fe medullam mollem, quæ facile extrahi potest, ita ut lignum remaneat instar fiftulæ Alteraspecies, magna est arbor, cortice gryseo, in amplos ramos, sese expandens : fert autem folia in frondes congestia, oblonga, carinata similia foliis Mureci, sed non lanuginofa. Frudus quoque hujus arboris, globuli luforii magnitudine, rotundus, maturus viridis exterius, interius rubescens, & multis granulis fici modo refertus, siccus, saporis haud manifesti, ita ut comedatur quidem à quibusdam, sed nullius fit pretii. CVRVPICAIBA Brasiliensibus (de quo tamen nomine ambigo) Arbor cortice fusco, & inftar Betulæ crescens, folia habet opposita quinque vel septem in uno ramulo, splendentia, acuminata, non ferrata, Betulæ foliis viriditate fimilia. Florem fert, quem tamen Auctor non descripsit. Post florem in interioribus ramulis proveniunt folliculi, primum virides, deinde rubicundi, magnitudine & figura pistaceomm, qui quemadmodum & lignum fpirant odorem fere ut Icica. CUIS

Brasiliensibus. Arbor cortice , ligno & nascendi modo Guajabæ similis, ramos autem habet ut noftra Cerasus. Folia fert oblonga , duos aut tres digitos longa, membranacea, superius faturate viridia , inferius pallida, uno nervo fecundum longitudinem, nullis venis transversis : duo semper sibi invicem oppofita , in ramorum quoque extremitate ; duo quoque frudus sibi opponuntur in fuis pediculis prope opposita folia enati. Fert flores (quos tamen Auctor noti descritpfit.) Frudum autem fert in pediculis digitum longis, flavum feu aurei coloris, magnitudine pruni, sed rotundum & verius pediculum turbinatum, ac umbelicum habentem cavum, quem circumflant quatuor foliola, tertiam partem digiti longa, ex viridi incarnata ; inferius itidem ad pediculum duo foliola. Hæc & illa reliqua ex flore è quorum medio fructus exsurgit : cuticula tenui veftitus & carne succulenta fulva, faporis acidiusculi ac paulatim amaricantis, haud ingrati : odoris fubdulcis & vinofi. Continet lapidem (fæpe duos in uno latere planos & conjunctos, cætera rotundos) magnitudine cerasini,rotundum, cortice tenui fed duro vestitum ; qui continet intus nucleum album amaricantem. Similis est lapidi Vbapitanga, nec facile dignoscuntur. Nucleus abjicitur , cætera commeduntur. Excellens est fructus & magna copia edi potest fine noxa, Transplantatur per taleas. MARATATABIBA Brafilienfibus. Arbor caudice redo aflurgit, non crasso, cortice cinereo, IBIRVBA

HISTOR. PLANTARUM LIB. III.

133 duorum, aut trium pedum longitudine pediculi enascuntur in orbem nereo, superius autem pofiti, quorum quilibet continet feptem, odo, novem aut decem folia in orbem disposita, sex, feptem, odo, aut novem digitos longa, foliis Ambaibæ substantia & colore ferme similia, pediculo insidentia, duos aut tres digitos longo, fuperne viridia, inferne instar serici glabra, insigni nervo & confpicuis venis praedita. E longinquo Arbor videtur Ambajiba, fed è propinquo differentia agnoscitur. CAP. XVIII.

Innominata. Iocara seu Iucoara. Pindoba. Tapyracoaynana seu Cassia. Innominata. (cujus nomen ab Auctore non proditur) caudice recto & mediocris altitudinis, cortice cinereo, ligno fragili & medulloso, fuperius in multos ramos, fed foliis fere nudos dispescitur : folia tamen habet in illorum extremitatibus , in frondes congesta, quinque, fex , septem juxta se superne dilute viridia, inferne albicantia , quaedam oblonga, quædam pene rotunda, nervo fecundum longitudinem & venis tranfversis ordine libi oppositis. Inter folia in frondibus etiam proveniunt pediculi duos circiter digitos longi , qui fuperius multos flosculos oblongos in umbellam congestos sustinent, albos, sex foliolis conflantes , suavis odoris. Fructus non meminit Auctor ; Hanc autem Iconem ex Herbis siccis ab ipfo collectis delineandam curavimus, in qua artifex nimium sibi permisit, neque enim folia ita venulis reticulata sunt, sed tantum habent nervum fecundum longitudinem & venas transversas ut in minimo folio ; quodmonendum duximus. IOCARA & IVCOARA Brasiliensibus, itidem Palmæ species : dimidiam altitudinem Coqueiro adipiscitur, caudice redo, glabro, gryfeo, gracili (ideo ad ligna ædium usurpatur) verfus summitatem more Coqueiro. Flos è siliqua provenit, videlicet ramus duos circiter pedes longus , multos ramulos expansos habens, quemlibet tres circiter pedes longum, & flofcuios per totum hunc parvulos, constantes tribus foliolis ex albo subflavescentibus & habentes in medio aliquot staminula flava : totus autem ramus cum fuis floribus flavescit. Post florem parvulus frudus provenit figura coco. Supra siliquam (quæ ambit suo exortu fèu vagina arboris quasi caudicem) folia in fummitate proveniunt alata ut in Coqueiro, fed breviora, nec alse ita longae ac latæ. In fummitate arboris plerumque folium convolvitur flans eredum instar fistulæ. Admodum lentus est floris ramus & pro scopis, imo & flagello potest usurpari. PINDoBA Brafilienfibus, Species Palmae nuci ferae caudice ut plurimum crassiori quam Coqueiro, proceritate aequali vel etiam longe majore : caudex enim crassus quatuor, quinque aut fex pedes, cortice grysco feu cinereo, glabro, in quo vibices vix apparent, fecus quam in Coqueiro. Folia fert alata ut Coqueiro, fed quæ non ita in orbem dependent, sed maximam partem flant surrecta. Prope foliorum exortum etiam rami proveniunt dependentes, qui proferunt racemos quatuor aut quinque pedes longos, plenos flosculis : post quos etiam racematim proveniunt frudus vel centum in uno racemo, qui maturi decidunt : est autem frudus ovi magnitudine & figura aut paulo etiam major, fastigium in fummitate R 3

BOR

134

GEORGI

MARCGRAVI

tate habens acuminatum, altera extremitate infidet calici seu cupulæ ut nux pinea, ex foliis triangularibus conflanti : maturus exterius è viridi flavescit vel etiam brunefcit. Cortex exterior filamentosus ut in Coco , verum haud crassus, fed duplam tantum craflitiem testæ ovi habens ; qui incisus detrahi potest : illo detrado apparet pauca caro crocei coloris, nullo manifesto sapore, quæ ab Æthiopibus cum farinha commeditur : hæc ambit nucem durissimam, ovalem, ejufdem ferme crassitudinis cum Coco, verum caret tribus illis foraminulis: hæc discussa apparet intus in cavo, per interstitium more juglandis distincto, nucleus magnitudine juglandis, candidus, duriusculus, saporis ut Coco, fed paulo siccior & ita fuavis. Ex carne crocea fit oleum croceum quod in lucernis ufurpatur : ex nucleo limpidissimum per expressionem ad condiendos cibos quamdiu recens est, & itidem ad lucernas quando vetus. Vtrumque qualitate frigidum, & illud è nucleo expressum loco rosacei olei ufurpatur. E cortice nucis fiunt tubuli ad tabacum sumendum, vocant petumbuaba. E foliis hujus arboris fiunt tecta domorum, ftoreæ, corbes & alia. Majo mense maturescit fructus. A REOR ( cujus nomen ab Auctore non proditur) cortice cinereo, albicante, multis ramis varie inflexis prædita. Lignum lentum quasi salignum obtinet ; folia autem oblonga, directe fibi invicem opposita, solida, lævia, fuperius egregia viriditate splendentia, inferius olivacea & fplendentia & ad tactum inflat holoserici glabra: In extremitate ramorum fert multos flosculos, spicatim feu racematim congestos, fuo pediculo deorsum incurvato insidentes, lutei coloris & racemus florum elegantissime est dispositus : post flores nascuntur baccæ ribium magnitudine. Vtrum edules frnt necne ab Auctore non additur. Iconem autem hanc ex herbis frccis ab Anciore collectis delineandam curavi . Folia sicca fuperna parte plane nigricant, inferna fusce scunt. Consistentiam fructuum ex frccis observare non potui. TAPYRACOAYNANA Brafilienfibus eft Cassia arbor cujus fructus Cannafistola Lufitanis&aliis. Arbor alta & magna, atque in plurimos ramos late destincta, colore exterius ex cinereo albicante. Folia fert ordine fibi oppofita , paulatimque surrectim flantia, figuræ cylindraceæ, duos digitos longa, & duas tertias partes digiti lata, brevissimo pediculo innitentia instar foliorum senæ, dilute viridia ; fubtiliter hirsuta, ad tadum mollia, rubefcente nervo lis sefecundum longitudinem, & venu-

HISTOR.

PLANTARUM

LIB.

III.

135

lis secundum latitudinem ordine positis prædita. Flores fert spicatim congeftos fine ramulis, quilibet constat quinque foliolis,& tribus semilunaribus corniculis, quæ cum staminulis juncta positis furreda slant, omnia coloris incarnati elegantissimi : est autem flos magnitudine æqualis Phaseoli flori. Longe poflunt arbores hæ florentes conspici ob incarnatum illum colorem. Post flores fequuntur siliquæ, immaturæ quidem virides, maturæ nigræ feu fuscæ deorsum propendentes ; quaelibet circiter duos pedes longa, quinque digitos crassa, paulatim incurvata ut ensis polonicus. In uno ejus latere eminentia duplex eft fecundum longitudinem, in altero simpla, quafi chorda agglutinata esset sub cortice : Nec rotunda nec teres exacte eft siliqua, sed concisa, nam transversim incisio ellypsim describit. Cortex exterius eft instar corticis exterioris arboris, interior lignosus & albus. Non poflunt hi cortices simul frangi, fed malleo concuti debent: Siliqua porro intus tranfverfim multas habet distinctiones, quarum quælibet crassitiem pennæ anserinæ capit. In qualibet autem cellula nucleus latet, magnitudine & figura amygdalæ, coloris ex albo flavescentis, splendens, lævis, durus, per longitudinem linea subruffa in uno latere divisus, nucleum continens album, corneæ substantiæ. Quælibet præterea cellula continet substantiam glabram, glutinosam, brunnam feu sabnigram instar Cassiæ solutivæ, fed amari saporis & ingrati. Adftringendi vim habet. Brasiliani frudum hunc vocant Tapiracoiinana. CAP. XIX. Iacaranda. Ouæraîba. Ibiraba. Tuinamtiiba. Curuuri. Camacari.

Paco caatinga. Caaguacuiba. Iperoba. VERA IBA Brasiliensibus. Arbor cortice rugoso & gryseo, in ramis oppofitos habens

Q ramulos, & in horum quolibet tria, quatuor, aut quinque folia in frondem congesta, pe-

diculis fuis tres circiter digitos longis innitentia, pallide viridia, figura salviæ, semi aut digitum longa, folida & ad tactum dura, nervo fecundum longitudinem & venis obliquis prædita. Flores fert flavos, inodoros, duos digitos longos, figura campanæ, superius in quinque partes sectos, interius autem habet totidem staminula brevia, flava, pallidis apicibus. Ita ut arbor florens tota flava appareat, inftar arboris quam Lusitani vocant Pao d’arco: nam racematim congesti sunt flores, & arbores hæ pauca habent folia. Plores sequitur filiqua longa & compressa, nullius ufus. Cortex

PLANTARVM LIB. III. Cortex hujus arboris contufus & codas oleum dat ad vulnera fananda, & ulcera vetera in tibiis aut aliis partibus curanda efficacissimum. Nafcitur hæc arbor locis graminosis tam humidis quam ficcis. Floret mense Decembri. IACARANDA Brasiliensibus, duæ illius sunt species, unius lignum est album , alterius nigrum ut Palo santo ac bene olens atque durum ; album autem inodorum. Iacaranda ligno albo, fert folia in ramulis alternarim (ibi oppositis, directe quoque sibi opposita, tres circiter digitos longa, non ferrata, superne splendentia, obscure viridia, inferius ex viridi quasi albicantia & non splendentia. Floret hoc modo: in quolibet ramo verfus exteriora multi proveniunt ramuli, qui quafi racematim per multos dies habent globulos, nuclei cerasini magnitudine, aut paulo majore, coloris exterius ex olivaceo sublutescentis, qui fe aperientes in quinque scinduntur folia, quæ deorsum inclinantur, & interius tactu & vifu referunt holofericum olivaceum splendens : his infidet flos, unico folio luteo subrotundo ad latus explicato constans, è cujus regione sursum incurvata sunt quatuor flamina alba ellypticæ figuræ, apicibus luteis, & in horum adhuc medio corniculum ex albo viride : in medio autem floris eriguntur multa flamina alba apicibus luteis, fatis magnis, in fcoparum fetacearum modum. Flos dulcis odoris : fructus haud edulis. Iacaranda ligno nigro reperitur in Capitania omnium fandorum. Sed in quibus à priori

136

HISTOR.

differat ab Audore proditum non invenio. IBIRABA Brasiliensibus, quoque duplex alba & nigra. Ibiraba alba est arbor crefcens figura pyri , cortice fusco, ramis inordinate positis : foliis folidis , faturate virentibus, alternatim positis, foliis pyri similibus, quæ pediculis innituntur. Fert florem amplitudine rosæ, suavissimi odoris, & rosam pene superantis, quinque foliis conflantem pallide flavis, in medio flore eft corpus flavum semilunare, more cochleæ in se convolutum castaneæ magnitudine, cito decidit & magna copia fub arbore colligitur. Frudum fert instar poculi cum operculo fuo plano, in medio paulum turbinato ; in circumferentia poculi exterius sexangulares eminentiæ sunt, & magnitudo poculi eft quafi caftaneae, primo fructus est viridis, hinc fit fuscus, cum maturuit operculum sponte dissilit, & castanea, quam continet unicam, excidit, magnitudine nostræ avellanæ : poculum adhuc in arbore pendulum ad tempus manet. Atramentum ex hoc frudu paratur. Nascitur passim. Ploret mensibus Octobri & Novembri. Ibiriba nigra, Lusitanis preta dicitur, sed hujus descriptio in authographo auctoris desideratur. TVINAMTIIBA Brasiliensibus: Arbor cortice cinereo, ligno fragili; in mali silvestris amplitudinem excrefcens ; cui rami decifi & terræ infixi, novas progenerant arbores, ideoque ad vivas sepes ab indigenis usurpatur. Iuniores arbores spinis acutis in caudice & ramis armatæ sunt, adultiores amittunt fpinas & in ramis varie distribuuntur : illæ nunquam florent, hæc contra: illæ semper habent folia, hæ nulla, fed tantum flores; nimirum Decembri & Ianuario ; post flores demum erumpunt folia, floribus decidentibus. Vtrarumque folia funt similia subrotunda feu potius cordis sublatioris figura, inferius tomentosa, fuperius glabra & dilutiora, tria femper fibi apposita more phaseolorum, in pediculo semipedem circiter longo ; & talium pediculorum tres, quatuor, quinque sibi appositi sunt, in frondis modum, totaque arbor frondosa eft, foliaque flores multos in frondes congestos habet. Flos magnitudine Iridis florem ferme æquat unico conflans folio crenato furfum erecto, ad cujus latus interius, cum adjacente tunica, è qua prorumpit, dulcis liquor continetur, ut in flore Paco, formicis gratissimus : & ex eadem multa habet flamina carinæ in modum ad latus sensim prodeuntia; coloris infignis miniati, fine odore tamen : flamina vergunt ad brunnum. Arbores florentes longe conspici possunt instar panni miniati expansi. Floribus cito & copiose decidentibus, sequuntur

HISTOR.

PLANTARUM

LIB,

III.

137

quuntur fructus, videlicet copiosæ filiquæ, ubi maturuerunt fuscæ : quædam unum, quae-

dam tres, quaedam quinque digitos longæ, digitum crassæ, teretes & in tot ventres elatæ & loculamenta divisæ, quot continent phafeolos : quorum quilibet magnitudinem habet nuclei avellanae aut fabæ vulgaris ; in totum eft miniati coloris, & prope hilum qui fuscescit, parvam habet maculam nigram : interius autem ex albo flavescit. Nullus ejus usus apud incolas, An Coral arbor ? Vide Car. Clusium in Appendice ad Histor. Rar. Plantarum.

CAP.

XIV.

Cabui Iba. Pacoeira. Banana. fnaja guacaiba

sive Coqueiro. Brasiliensibus, Pao amorello Lusitanis : Arbor magna & alta, ramos & folia C ABVI IBA

disposita habens pene ut Visquiero, sed minora, & Tamarindiferæ arbori fimilia. Nihil præterea de hac arbore ab Auctore observatum inveni. PACOEIRA Lusitanis, non est naturalis Brasiliæ : in Congo vocatur arbor Quibuaaquitiba & fructus Quitiba, Brafilienfibus Pacobete, Lufitanis Pacoba. Ex radice propagatur hoc modo: Primo erumpunt folia duo aut tria in sistulam convoluta, paulo poft fecundo le produnt ad quodlibet latus unum, in medio eft fistula foliacea, & sic sensim planta trium aut quatuor menfium spacio, in quinque, sex, septem pedum altitudinem adolescit, caudice tibiam humanam crasso aut paulo crassiori, spongioso, foliis convolutis similis, & uno ictu facile discindi poteft. Superius

octo, novem, etiam duodecim folia expandit elegantia ; quodlibet quatuor, quinque, interdum & odo pedes longum ; quatuordecim aut quindecim digitos latum. In utraque extremitate paulo angustius, nervo fecundum longitudinem digitum humanum crasso, qui etiam fex aut septem digitos crassus, per fex aut septem digitorum longitudinem se exserens è folio, pediculus folii vice fungitur. Nervus hic in fuperiori fuperficie tanquam canalis excavatur & transversim lineæ subtiles à nervo ad latera extenduntur. Suntque folia eleganter viridia, ad tactum lævia & folida inftar chartæ membrana ceæ, eodemque modo crepitant : Ideo non diu integra manent, fed à vento agitata dilacerantur transversim fecundum ductum striarum, & strepitum excitant commota. Ex summitate caudicis hujus spongiosi, feu è medio foliorum prodit ramus feu brachium. Ramus hic primo quafi semipedem longus, tener & pollicem humanum crassus, in extremitate fua continet corpus turbinatæ figuræ, magnitudine ftrobyli majoris circiter quinque digitos lonS

138

GEORGI

MARCGRAVI

tos longum, constans è foliis latis, ellypticæ figuræ, brunni coloris obscuri, striatis, quibus quasi pulvis cinereus aspersus : hæc complicata invicem conftituunt illud corpus turbinatum: singulis autem diebus, unum, duo aut tria folia se pandunt, sursum versus se convolvendo, nam turbinate corpus dependet. Subter foliis his expansis apparent fex, septem aut odo flores, ordine juxta se politi, ex albo flavefcentes, quilibet duos circiter digitos longus, scapus autem fimilis parvæ scaphæ, cujus pars qua infidet exortui fuo, sit prora, altera extremitas puppis, ex qua prominent quinque foliola angusta, figuram habentia illius instrumenti quo nautæ utuntur in humedandis velis : eminent autem è puppi floris digiti longitudine, ex albo flavescentia, & in ambitu lateritio colore fimbriata : in medio porro eorum flamen luteum crassiusculum infidet, figura baculi cum nodo in extremitate, quali incedunt nigritæ. Dimidia autem parte scapha tegmine subtenditur à prora incipiendo, ut in fcaphis noftris luforiis : fub hoc tegmine intus in fcapha manna seu lentus humor continetur, ad tactum frigidus, saporis mellei, consistentia & colore fimilis albumini ovi recentis-, in hoc humore ortum sumunt quinque illa foliola cum flamine: deledantur formicæ admodum isto nedare. Flores hos sequuntur fructus ordine & arde juxta se positi, quilibet brevi pediculo nitens, & ostentans primo in umbelico fuo florem, qui postea decidit : frudus autem indies augentur. Continentur plerumque in uno ramo, decem, duodecim, quatuordecim aut sedecim numero , ut ita una planta proferat feptuaginta aut octuaginta, quos virides sinunt donec flavefcere incipiant. Frudus autem justam magnitudinem nadus magnitudinem habet cucumeris nostratis oblongus & trilaterus quasi, corio crassiori tectus, quod facillime in tres partes digitis fe dividi & detrahi finit. Pulpa mollis eft: instar butyri, medullam quafi cucumeris per medium fecundum longitudinem habens : boni eft faporis & frequentissime comeditur vel folus vel cum farina Mandiocæ, vel codus & frixus in oleo aut butyro. Ramus autem ille fructibus onustus interea dum illi maturescunt augetur, & ad duorum pedum aut majorem longitudinem excrescit, floresque semper protrudit ex corpore illo foliaceo, fed qui decidunt sine spe frudus, nam una planta non facit plus fruduum quam nutrire & ad augmentum perducere potest. Maturis porro frudibus ramus cum illis abscinditur, ut & tota planta : nam una planta unum tantum vivit annum & semel tantum facit frudum ; sæpissime quoque accidit ut antequam frudus maturi fint planta cadat & pereat ni fulcris sustentetur : fiv e autem cadat five præcidatur perinde eft nam antequam fenefcat planta filius unus aut alter ex radice natus est & adstat parenti, morientique fuccedit & sic in infinitum propagatio hujus plantæ succedit: ideo maximi horti aluntur his plantis pleni : nam femel fada plantatione ulterius non opus eft labore. Toto anno frudus habetur venalis. ANNOTATIO. Iconem frudus dedimus in descriptione Americæ lib. xv. quam hic repetendam non duximus. BANANA, Brasiliensibus Pacobucu, Congenfibus Quibuca quiancacala & frudus Tincondo quiancacala. Tota planta ut Pacoeira, at turbinatum illud floriferum corpus paulo minus eft, & flores parum differunt: funt enim duos circiter digitos longi ex albo lutei coloris, & dulcis odoris : estque floris fcapus non inftar fcaphæ, fed redus, attamen cavus, repræfentans canoam Bransiliensium ; fex foliola angufta prominent è puppi, figuræ ut in præcedenti, &ejufdem coloris, fed flamen in medio deeft : medietas anterior canoæ etiam, tegitur cavo tegmine albo-flavescente. Eodem autem modo ut in Pacoeiræ (nimirum octo, novem aut decem digitos) plerunque autem non ita crassi ; & sunt curvi five lunati ; & fubftantia ficciores quoque & ita meliores ad coquendum aut frixandum. INAIA GVACVIBA cujus frudus Inajaguacu Brafilienfibus : In Congo vocatur Ejaquiambutu & frudus Quiti inga quiambutu : Palma nucifera, Lufitanis Coquiero, & frudus illius Coco : qui tribus fuis foraminulis larvam repræsentat. Arbor caudice raro recto, fed plerumque incurvato, quatuor, quinque, fex aut etiam septem pedes crasso, triginta, quadraginta & interdum quinquaginta pedes alto. Cortex cinereus instar juglandis & quafi vibicibus hinc inde tranfverfim per ambitum notatus. Lignum ejus nullius usus, constat enim ex meris filamentis & eft dulce quasi lacteo fucco turgens, unde arbore cæfa à formicis expetitur. Caret ramis. In summitate quindecim, ododecim, viginti aut plura habet folia magna, alata, in orbem dispersa, partim furreda, partim protenfa, partim dependentia, grati afpedus. In exordio fuo hæc folia alata textura quadam veftita sunt naturali, obscure gryfei coloris, quafi crudum textum cannabinum effet, & fucceftu temporis hæc textura fe folvit subsequente altera & à vento circumagitur. Quodlibet folium alatum longum eft circiter fedecim pedes Rhinlandicos, ac in exortu pedem circiter crassum, dissectum in alas ordine juxta fe pofitas & oppofitas: quodlibet tale folium circiter tres pedes longum & longius, duos digitos latum & verfus extremitatem, angustius, acuminatum, habens in medio fecundum longitudinem nervum ofleum flavescentem, ac tranfverfim ordine subtilissimas strias virides (ut & ipsum est) ac totum

HISTOR. PLANTARUM LIB. III.

139

tum carinatum, cavitate sursum verfa : fubftantia inftar folii gladioli, læte viride ac splendens. Inter folia alata exsummitate arboris oritur siliqua five vagina duos & semis circiter pedes longa, crassa in medio novem aut decem digitos, fastigiata, viridis, striata, quæ successu temporis fusccscit ac fponte rumpitur. Antequam autem rumpatur, eleganter intus compositus reperitur caulis, pedem longus, tres aut quatuor digitos crassus in plures ramos pedales aut fefquipedales distinctus, qui rami ita apte à natura in theca complicati magnam spicam repræsentant. Rami hi onusti sunt ubique triangularibus corpufculis magnitudine amygdalarum, albis, quæ rudimenta funt florum & hinc nucum : nam rupta vagina rami hi fe explicant inftar arbufculæ & flofculos exhibent luteos. Hinc fuccrefcunt frustus, quilibet insistens fuo brevi pediculo, pennam anferinam crasso, & cupulæ fquamis conftanti ex ruffo flavescentibus. Nux minor eft viridis, maturescens fit pallide flava, sed plane matura lignei eft coloris, figurae oblongæ feu ovalis & quafi triangularis : longa plerumque decem, duodecim, aut quatuordecim digitos, in ambitu crassa duos & amplius pedes. Constat fructus totus primum exteriori tegumento, fecundo cortice , tertio nucleo & quarto aqua. Exterius tegumentum, externe glabrum, in totum conflat è filamentis crassiusculis, longis, coloris rufescentis inftar lini, referens ftuppam cannabinam crassam ac crudam ; estque in illa parte qua nux pediculo adhæret supra duos digitos crassum, in reliquis lateribus circiter unum. Cortex eft crassus inftar cranii humani, & ea extremitate qua adhæret ramo, tria habet formina, nucleum cerafi capientia. In cavitate hujus corticis feu in ambitu ejus interiori adhæret nucleus, qui & ipfe sua cuticula veftitur in fua convexitate (inter corticem & se) ruffi coloris, ad visum ut nux muscata. Nucleus, nuce matura, craflus eft duas tertias partes digiti, albissimus, lacteo fucco turgens, saporis inftar optimarum avellanarum. Sufficit unius nucis nucleus ad tres faturandos, denique in illa cavitate nuclei continetur aqua, pauca quidem quando plene maturuit nux & nucleus suam perfectionem adeptus eft, nec ad potandum grata: fed quando mediæ ætatis nux est, nimirum quando tegumentum fla vescere incipit, cavitas illa est plena aqua suavissima (continet enim pintam Hollandicam aut amplius) pro magnitudine. Aqua hæc tum gratissima eft ad potandum, dulcis, frigida ac clara. At hinc quum aqua abundat, nucleus adhuc mollis nec ita gratus eft. Ergo pro aqua haurienda eliguntur mediæ maturitatis, pro nucleo edendo plane maturæ : nam aqua hæc in nutrimentum nuclei cedit. Ex nucleo maturo exprimitur lac, cui incoquitur oryza pro pulmento. Hæc arbor in summitate fua medullam albissimam continet quafi bulbosam, nam in partes facile feparari potest inftar allii aut ceparum. Hæc vocatur Latine palma & ea ablata arbor moritur, unde proverbium palmam referre. Medulla ea eft albissima ; punctulis quasi poris dotata, fucculenta, dulcis faporis, melioris utique quam optimarum nucum ; comeditur cruda vel per fe sola, vel cum oleo & aceto, atque etiam coquitur. Arbor toto anno simul flores,fructus immaturos & maturos continet. Amat autem loca maritima & arenqfa prope fepes & macerias : in mediterraneis non aut raro admodum reperitur, aut si plantetur ibi infructifera eft, nec justam magnitudinem nancifcitur. Nunc etiam dicam quomodo plantetur & transplantetur, omnia expropria mea observatione ; nihil enim umquam scribam, quod non ipsemet viderim & expertus fini. Fructus integer ficu nux cum tegumento fuo terrae' leviter fuppofita seu tantum super terram projeda, septem mensium spacio progerminat : ex germine planta transplantata poft annum, demum post septem annos primitias dat fructuum. Modus progerminationis hic eft : Nuce tota cum tegumento tetræ commissa, ex foraminibus illis progerminat filamentosum germen, ortum ducens ex aqua illa quæ in nuce continetur: antea autem aqua illa in spongiosam, albissimamque substantiam fuit congelata & in figuram nucis formata ut germen inde prodiret. Germen quando prodiit textura illa cannabina statim cinctum est & habet tria vel quatuor folia arde fibi adhuc applicata fine caudice. Nam etsi proveniret ad sex, octo, vel decem pedum altitudinem adhuc nihil sunt nisi folia atque caudices. Et quodlibet folium junioris arbufculæ integrum eft non sectum in alas ut in veteribus, fed plicatum ut pallia mulierum in Germania. Succeffu autem temporis fponte finditur & fiunt alata, & tunc arbor caudicem senfim acquirit sub tunica illa texta qua inferius cingitur. Germen porro, de quo ante, cum emersit è nuce, tunc ftatim per totum crassius tegumentum spargit radices filamentosas, flavas, quæ hinc inde perforant illud tegumentosum & prodeunt foras (nimirum pedalis aut majoris longitudinis ac lumbricorum crassitudine) ac in terram fe ingerunt : fucceffu temporis tota nux putredine absumitur. Sin quæras unde nutrimentum habeat planta priufquam radices in terra firmentur quod non ftatim fit, dicam : Supra innui ex spongiosa illa fubftantia prodire germen, ex hac & fimul nucleo qui adhæret fuo cortici nutritur arbuscula, nam quo citius eximas aliquam arbusculam priufquam radices egit in terram, eo plus nuclei invenies & contra. Tenaciter spongia adhæret per fibras fundo arbusculæ, ita ut ex nuce eximi possit nucleo appendente. Iuniores sæS 2

140

GEORGI

MARCGRAVI

res fætus transplantantur aut non : fi transplantare animus , id fiat anno ætatis primo aut secundo, & quidem mense Iunio vel Iulio. Possunt & majores tranferri quatuor aut quinque annorum, fed major pars moritur. Vidi tamen grandes viginti quatuor aut plurium annorum transferri feliciter anno 1640. Mauritiæ, adhibita multitudine hominum circiter trecentorum. E cortice nucis egregia fiunt pocula. ANNOTATIO. De eadem arbore ita Fr. Ximenes. De Palmis quæ ferunt cocos, Mexicains Coyolli, eft arbor haud admodum crassa, verum alta, cujus rami (quos proprie vocamus palmas) è faftigio trunci eminent, quinque aut fex numero eredi ad modum palmarum Hispaniæ & ab omni parte clare virentes : truncum habet rectum & cinerei coloris, in circuitu à radice ufque ad fastigium, minutis veluti gradibus cinctum, quorum ope indigenae facillime ad summitatem arboris enituntur. truncus est valde fpongiofus : amat autem loca maritima, uti apparet in Infulis Philippinis, Porturico ; præfertim ad oram Coliniæ & Zacatulæ. Flos illius caftaneæ flori similis : frudus integer aequat molem capitis humani, estque oblongior & triangularis, & laete virens antequam decerpatur. Nux ipfa feritur & facile pullulat, transpositaque adolescit & brevi edit fructus, præfertim fi cinere aut fimo bovino ftercoretur & diligenter rigetur : radices agit neque profunde neque moli fuæ aequales : truncus quoque fecundum radices crassior, quo altius asccndit eo tenuior evadit ; materies illius ad multa utilis. In Insulis Philippinis non modo è materie illius faciunt naves, fed & funibus & velis, aliisque nauticis instrumentis eafdem instruunt ex eadem arbore ; & quod maxime mirum variis quoque mercibus onerant ex illa natis; oleo, vino, aceto, faccharo, fructu & fimilibus. Etenim vulnerando teneros ramos inferiori parte , eliciunt liquorem quendam, qui vini loco ufurpatur: hic primo die suavis & gustui gratus, sequentibus fit infipidior & denique plane inutilis, semper autem eft ingrati odoris ; & fi crebro fumatur generat crassos humores, flatus & cruditates, licet moderate calefaciat & humectet, fitque blandius noftro vino & minus tentet cerebrum, nifi alia (ut vulgo solet) addantur. Porro Phtisicis prodesse ferunt & qui renum affedibus laborant, ita ut vix ullos in Philippinis Infulis reperiri dicant qui illis morbis tententur, quia illius potu partes illæ mundentur & arenulæ expellantur: verum summopere nocet illis qui hydrope aut lienis obftrudione laborant. Vinofus hic liquor soli expofitus aut alibi fervatus per octiduum fit præstantissimum acetum, quod minus ficcat quam nostrum, sed igni admotum perdit suum vigorem, ideoque cum in cibis ufurpant, tum demum admiscent cum edulia deferbuerunt. Durat quidem longo tempore, verum si pauxillum aquæ admisceas statim corrumpitur. Ex eodem vino codo & spissato fit mel & saccharum, quod temperatura eft calidum, humidumque & grati saporis : confervatur longo tempore : lenit pectus & est utile adverfus rheumatismos : corroborat ventriculum & cerebrum : juvat concoctionem ; denique ore sumtum nihil differt colore & sapore à noftro faccharo candido: Nux ipsa recens ac tenera sapore refert carduum, verum eft dulcior & minus adstringens ; sistit alvum, tollit cruditates & refocillat ventriculum. Putamen quod fequitur & proprie vocatur Coco eft nigri coloris & durum ; ex eo bibere salubre judicatur, & fine dubio corroborat nervos & sanat paralyfin. Hoc putamine concluditur medulla candicans, grati saporis & amygdalarum dulcium æmula : ex hàc contusa exprimitur ladeus humor absque ignis ope, qui utilissimus est ad necandos lumbricos intestinorum, fi quantitate odo unciarum cum pauxillo falis mane fumatur à jejunis, præfertim pueris & adolescentibus. Ex rafura ejusdem medullæ coda inaqua & bene agitata emergit oleum quoddam, quod recens commode cibis miscetur & magni ufus eft in medicina, temperie calidum & humidum. Hauftum fex aut odo unciarum quantitate purgat leniter ventriculum, & evacuat humores melancholicos & pituitofos ; licet dicant medullam illam per fe alvum aftringere : verum ad purgandum utendum eft oleo recens expresso : mitigat præterea quofvis dolores è causa frigida natos : eftque admirabile remedium in vulneribus curandis, fiftit enim fanguinem, mundat saniem & consolidat illa : illitum lenit pectus & potum purgat illud, editque alios innumeros effectus quos recenfere longum effet : imprimis autem utilissimum ad nervos relaxandos & pertinaces dolores podagricos. Non autem tantum oleum, fed quæ medulla continetur aqua instar lactis candida ad plurima valet : sanat febres, sedat sitim, temperat æstum, mundat & sanat oculos & consumit superfluam carnem quæ illos solet fædare, conciliat elegantem colorem vultui feminarum ; refrigerat atque humedat: purgat fanguinem, ventriculum & ureteres, mitigat dolores & est gratissimi saporis, præfertim febricitantibus, qui licet fudent magna copia posfunt fumere sine noxa, modo sint jejuni: nutrit egregie & est admirabile remedium adverfus febres biliofas : & licet credatur flatus generare, tamen fumere licet diebus purgationum ; verum quibus alvus admodum laxa fibi ab eo potu caveant necesse eft. Stolones quoque five gemmæ fuaves funt qnemadmodum palmiti Africæ aut Algarviæ, verum amputari vix possunt sine egregio arboris detrimenta. Ne folia quidem inutilia sunt, nam vinum hujus arboris per illa

HISTOR.

LIB. III.

PLANTARUM.

141

per illa colatur & præstant vicem cribrorum: ex iisdem galeri, storeæ & plura alia texuntur. Persuasit mihi religiosus noftri ordinis , qui multos annos in Philippinis habitaverat ; in nonnullis cocis atque ipfà medulla & lacteo succo reperiri lapillos candidissimos, ovali forma, sed una parte nonnihil depressos, qui singulare remedium sint adversus Nephritidem & gestati affectum illum & dolores arceant : Religiofus autem ille unum brachio alligatum circumferebat. Hadcnus Fr. Ximenes. Multi præterea scripserunt de hac Nuce, ut vocant, Indica, imprimis autem Monardes prolixe lib. I. Histor. Aromatum cap. XXVI. Addidit & Car. Clusius insignes notas, & Icones arboris & fructuum, quas operaepretium erit videre. Legendi & alii Audores. Hoc tantum addo vidisse me plures ejusmodi lapillos, qui in Cocis ferebantur generati, qui omnes erant forma ovali, inferiori parte compressi, figura & colore, nisi quod parum splendent,unionibus fcoticis haud absimiles, & diverfæ molis, & habeo unum fatis grandem, quem curiose fervo, qui non multum abeft à rotundo. AN NOTATIO. Non abs re puto futurum, si hic adjungam tres descriptiones arborum, quas ab Emanuele de Moraes aliquando accepi. IBIRA OBI Brasiliensibus, Arbor eft inter Brasilianas procerrima, cujus materies eft durissima & intus rubicunda, nulli pene putredini obnoxia, nullum fert fructum, nascitur in vaftiftimis silvis & faltibus ; Lusitani vocant Pao ferro, cum ob magnum pondus, quo statim indar ferri mergitur, tum ob fortitudinem qua maxime ad ferrum accedit. IBACAMVCI Arbor Silvis Parataningæ perfamiliaris, fert frudum fere similem Limoni, pellicula tenui, succo multo, acri tamen inftar labruscæ, intus exigua & pauca grana continentem, dentibus noxium. Arbor eft à paucis vifa & à paucissimis nifi per fructum cognita; vidi ta- • men ego multoties ob curiositatem, nihil habet commune cum Mamoeira, fed penitus differunt. IABVTICABA est arbor reda atque procera, vaftiftimis ornata ramis : fert ab ima radice ufque ad ultimum ramorum apicem frudus in tanta abundantia & ita inter se junctos, ut corticem vix poftis aspicere : eft autem frudus rotundus colore nigro, magnitudine parvi limonis, fucco dulci inftar uvae bene maturae; qualitatis temperatae atque salubris, febricitantibus jucundiftimus. Frequentissima est in præfedura S. Vincendi, præfertim in Silvis vaftis Parataninga & in mediterraneis præfecturæ Fluvii Ianuarii.

Hactenus Historia Plantarum

S 3

Geor-

142

GEORGI

RERUM

MARCGRAVI

NATURALIUM

HISTORIÆ LIBER

QUARTUS,

Qui agit de Piscibus Brasiliæ. CAPUT PRIMUM. Guamajacû apé species utraque. Guacucujâ.

VAMAIACV APE Brasiliensibus : Piscis triangularis ; duplex est, unus cornutus, alter fine comibus. Cornutus ab ore ad initium caudæ septem digitos eft longus, (Interdum & longior,) à ventre ad dorsi summitatem tres digitos latus seu altus : venter vix duos digitos latitudine complet : cauda unum digitum lata, desinens in pinnam duos digitos longam & totidem latam. Os ipfi parvulum & pili tantum capax: habens insuperiori mandibula duodecim denticulos anguftos , acutos , in inferiori quinque. Caput ab ore ad cornua nique in gibbum affingit, convexitate sesquidigiti ; dorsum au-

tem ad eundem modum in gibbum arcuatur : & unicam tantum habet pinnam in postica parte verius caudam, & quidem exilem. Oculos habet fatis amplos, diametro trientis, fuperne in capite in fronte pofitos prope cornua, ab ore circiter fefquidigiti intervallo: & ante fingulos oculos foraminulum unum. Pinnas in universum obtinet quinque, unam in extremo dorso, ut jam dixi, & in quolibet latere unam, longe infra oculos verius pofticam corporis partem paulum vergentes, unum digitum longas ; & prope utramque rimam, unam plus semidigito longam, branchiarum loco : unam denique pinnam inferius in ventris extremitate prope exortum caudæ, unum pene digitum longam, dimidium latam : quinta facit caudam. Cornua duo directe ante se protensa in fronte gerit prope oculos, magnitudine calcaris galli galinacei ; duo itidem æqualis magnitudinis in infimo ventre verfus quartam pinnam. Caret squamis, sed tegitur denfa cute, in ventre quidem alba, reliquo autem corpore fusca, atque in ventre & lateribus ufque ad altitudinem oculorum figuris trigonis, tetragonis,pentagonis, hexagonisque mire distincta & notata. Vbique autem (excepto infimo ventre) eadem cutis variis maculis nigricantibus est insignita. Guamaiacu ape fine cornibus in fronte, paulo minor eft antecedente, fed latiore ventre & cauda paulo longiore ; & est per totum corpus sexangularibus figuris insignitus, cum innumeris

HISTOR.

PISCIUM

LIB. IIII.

143

meris tuberculis minimis. Color ventris subfl avus, reliquo corpore ex flavo cinereus & subfuscus. Non longe ab Infula Margarita captus à nautis nostris piscis ingens, quem vocant cob Ebertzen in cujus ventriculo Guamajacu adhuc integer fuit inventus. Piscis autem illius caro cocta & à viginti hominibus comesta fuit, qui omnesstatim pofl: manducationem male se habuerunt, & vix pofl: multos dies sumtis alexipharmacis convaluerunt; æstima hinc malignam qualitatem guamajacu pifeis. Alium talem accepi, cujus longitudo erat pedalis, altitudo quatuor digitorum, cujus totum corpus tectum erat testa meris figuris fexangularibus constante, fragili in recenti pisce, & quæ pisce Soli expolito in hexagona corpora dissolvebatur. Os angustum, denticuli oblongi latescentes, inferius quinque, superius undecim. Oculi ampli, rotundi, magnitudine grossi misnici, pupilla crystallina, cætera coloris umbræ cum argenteo mixti. Cauda duos & lemis digitos longa, teres extra testam prodiens, molli cute vestita, habens pinnam duos digitos longam & totidem latam, quali quadratam, fed in lateribus lunatam. Pinnæ ut in aliis hujus fpeciei. Totus erat coloris albicantis cum gryfeo mixti. Quodlibet latus verfus pofteriora delinebat in pinnam. Caret fere carne ac cavus est, solam spinam fecundum longitudinem habens, cui per membranas intestina adhærent. In ventriculo multum inveni arenæ. ANNO TATIO. Agit de hoc pifce Aldrovandus lib. de piscibus IV. cap.ult. & dat duas illius Icones. Obfervavi autem (nam multi ejusmodi pisces siccati, utriusquespeciei, ad nos è Brasilia & America afferuntur) figuras quibus cutis insignitur plurimum inter fe differre, & in quibusdam se habere instar tessulati pavimenti. GVACVCVIA Brasiliensibus: Monoceros pifeis: Vefpertilio Aquaticus poflet appellari. Corporis figura anterius est inftar vomeris : corpus odo digitos longum, quinque latum in medio , ubi latissimum : medietas autem corporis pofterior rotunda eft & verfus caudæ pinnam faftigiatur in conum : medietas autem anterior vomeris seu lati cordis figura obtinet. Pifeis autem non crassus, sed latus ; caput vix prominet feorsum à corpore, eftque illi inter oculos fupra os cornu impolitum , durum, duos pene digitos longum, conicum. Oculos habet nummi misnici magnitudine, pupilla crystallina lenticulari, reliqua pars variegata maculis & lineis flavis albifque. Oris hiatus caftaneam potest capere, ipsum edentulum eft. Supra os carnea prominentia est instar tonsillæ humanæ fere. In utroque latere in medio pifeis, brachium eminet, quatuor digitos longum, una junctura conflans-, inferior medietas brachii duos digitos longa, plus uno lata, exterior pinna duos digitos longa est, unum lata in infimo ventre inter brachia duas habet pinnas fefquidigitum longas, quæ quasi pedes funt. Cauda constat pinna duos digitos longa, fefquidigitum lata, ac fere quadrata. In inferiori corpore, sesquidigiti interftitio à cauda etiam pinnulam habet parvam & talem etiam in dorso, trium digitorum intervallo a cauda. Cute tegitur, non squamis, quæ fuperius fusca est, multis tuberculis duris, per dorsum insignita versus anticam partem, & utrumque latus. In utroque autem latere undecim nigras habet maculas lentis magnitudine & figurâ, binas ac binas juxta se positas. Prope insertionem utriusque branchii etiam multas ejusmodi maculas nigras habet & ibidem in quolibet latere foramen parvum in corpus. In summa, in lateribus, circa oculos, in extremis branchiis, mire variegatur punctulis albis, nigris, lineifque itidem albis & nigris, ut vix exprimi possit à pictore. In toto autem inferiori corpore egregii miniati eft coloris, atque ibi cutis æqualis, verum ad tactum paulum hifpida. Cap.

GEORGI

144

MARCGRAVI

Cap. II.

Tajasica. Paru. Pira acangata. Acarauna. Guaperva, Piranema. Acarapucu. AIASICA Brasiliensibus. Piscis odo aut novem digitos longus, corpore obterete & pyramidali, extenuatur enim verfus caudam. Caput est illi grossiusculum & compressum: oculi eminentes & nigri, circello aureo : os edentulum. Sex habet pinnas ; nimirum sub qualibet branchia unam obrlongam, sub his in medio inferius unam breviorem : unam in medio dorfo aliam longiorem verfus postremam dorfi partem, & è regione hujus unam in insimo corpore: feptima eft cauda, oblonga & in exitu rotundata. Tegitur fquamulis parvis, coloris hyalini pallidi, maculis variis fufcis vermiculatis variegatus per totum, exceptis pinnis postbranchialibus & infimo ventre, quæ ex pallido fubflavefcunt. Cauda eft undata fufco. Latet in arena absconditus, ideoque capitur pedibus, eos ponendo fuper arenam ubi latet. Codus atque assus bene fapit & convenit cum Hollandorum port / est enim carne albissima & friabili. PARv Brasiliensibus: Pifcis eft latus & subrotundus, verum haud crassus, novem aut decem digitos longus ab ore ad pinnam caudæ quæ duos & semis digitos longa ac totidem lata : latitudo pifcis septem digitorum. Pinnas obtinetfex:duas magnas ac latas duos circiter digitos; unam in dorfo,alteram in ventre, quæ utrobique ad caudam extenduntur ; habetque quævis pinna in fine prominentiam instar funiculi, ea videlicet quæ in dorfo quinque digitos, quæ in ventre tres digitos longam. Post branchias in quolibet latere etiam pinna eft duos digitos longa, unum lata ; & duas in inferiori ventre sub his, duos digitos longas, angustissimas. Capite eft parvo, ore elato, angusto, minutissimis dentibus albi coloris : oculis conspicuis, flavo circulo circumdatis. Totum corpus vestitur squamis mediocribus, quarum dimidius numerus niger est, dimidius autem flavescit, ita ut lunulas flavas in nigricante corpore geftare videatur. Circa branchias flavedo est & in initio pinnarum, poft aures macula flava in qualibet. Pifcis eft edulis. PIRA ACANGATA Brasiliensibus, id est, pifcis duro capite : Percæ mediæ feu harders magnitudine, septem aut odo digitos longus, ore haud amplo, oculis nigris, circello nigricante aureo & russo colore mixto. Pinnas habet fex & septimam pro cauda: duas postbranchiales, duas in infimo ventre junctas, unam verfus pofteriora in ventre, & unam per totius dorfi longitudinem usque ad caudam extenfam & erectam, firmis spinis suffultam quam in vaginam recondere poteft. Pinna caudæ furcata. Tegitur fquamulis argenteis, aureo & igneo colore transplendente, præfertim in dorfo : in ventre in argenteo thalassinus color translucet. Pinna dorfi argentea transplendens & maculis fufcis infignita. Pinnæ laterales albæ, quæ in ventre cærulescentes. Caudæ quoque pinna in extremitate cærulefcit. Eft edulis. ACARAVNA Brafilienfibus. Pifcis magnitudine exæquat Paru , fed non eft ita latus, & fquamulas habet nigricantis coloris. Cauda eft bifida, pinna tres digitos longa, duos lata. Pone utramque bran chiam etiam pinnam habet, inferius in antica parte duas anguftas. Per totum dorsum & per ventrem etiam pinnam utrobique extenfam, acutam, continuam, in poftica parte corporis circiter unum digitum latam. Os par-

HISTOR. PISCIUM LIB. I. 145 Os parvum, anguftum, denticulis minutissimis. Oculi haud magni. In utroque latere prope caudam acutissimum habet aculeum-, quos in latera potest recondere & evaginare & alios pisces lædere : quilibet aculeus fere digitum longus osse piscino conftans. Piscis eft edulis. GVAPERVA Brafilienfibus. Pifcis corpore lato & compresso, quatuor digitos longo, tres lato, ubi latissimus. Ore parvulo , denticulis minimis. Pinnas habet fex: poft quamlibet branchiam unam, paralielogrammi figura : in infimo ventre duas oblongas: in dorso & inferiore ventre extremo longam ac latam, quæ in acumen delinunt , subulæ figura. Cauda quadrata feu potius parallelogramma, unum digitum longa, duas tertias digiti lata. Tegitur fquamulis coloris nigri, splendentis instar bombycini, quarum oræ (non omnium fed quarumdam) fimbrias flavas habent inftar femilunularum. Pinnæ funt nigræ. Circa os linea crassa purpurei eft coloris, & illi perpendiculariter altera supposita Corpus tres lineæ latæ ambiunt, quarum duæ per latus & pofticas pinnas extenduntur. Caudam etiam talis fecat linea & ejufdem coloris ; una pro fimbria ipfi est oculorum pupillanigra, circulo aureo. PIRANEMA Brasiliensibus : pifcis mediocris carpionis seu percæ magnitudine ; novem, decem aut undecim digitos longus ; latus, ubi maxime, tres digitos aut paulo amplius Os habet amplum, subrotundum, edentulum quidem , fed acutissimis prominentiis afperum: oculos magnos inftar folidi Hollandici, pupilla cryftallina, circulo albo splendente, qui superius ad dimidiam partem coloris eft miniati. Branchias habet admodum amplas. Pone has in quolibet latere p nnæ digitum quidem longæ sed haud latæ , & fubter has in ventre duæ sibi propinquæ duos digitos longæ & sesquidigitum latæ, triangulares, /pinis fuftultæ. A ventris medietate ad caudæ exortum ufque pinna protenditur tres & lemis digitum longa, unum lata, itidem spinis intertexta, quam abscondere fere poteft in rima ad hoc comparata : per universum dorfum ab occipitis fine ad exordium caudæ pinna extenditur quinque digitos longa, paulo plus digitum lata, tenui membrana constans, duabus & viginti spinis intertexta, quam erigere atque deprimere & fere abfeondere poteft in rima. Cauda quæ à corpore protenditur sesquidigitum eft longa, unum lata, pinnam habet tres &femis digitos latam, & plus quam sesquidigitum longam. Color totius pifcis eft argenteus laccatus lacca florentiva. Squamulas habet minutilas quafi triangulares: in ventre plus albicat, seu argenteo minus laccæ intermixtum cernitur. Capitur in mari & boni eft saporis, edulis. ACARAPVCV Brafilienfibus ; fluviatilis piscis, in fefquipedalem longitudinem excrescit, ubi latissimus quatuor aut quinque digitorum. Os acuminatum circiter duos digitos longum, haud amplum labia abfeondere & contrahere poteft ut solum hiatus appareat, nullos habet dentes. Oculi magni, pupilla nigra splendente, circulo ex albo &fufco mixto. Pinnas habet feptem : unam per dorfi longitudinem ad caudam fere extensam, non latam, quam erigere & spinis sustentare, atque recondere poteft: postbranchiales duas, totidem in infimo ventre, unam poft anum : Septimam pro cauda, furcatam quatuor aut quinque digitos longam. Totus fplendet fquamis argenteis minoribus : in dorfo tamen aliquid aurei admixtum : & in quolibet latere fex oblongæ maculæ cæruleæ rufescentes, non ita confpicuæ. Pinna dorfi & cauda dilute cinerei funt coloris, ut & laterales : duæ in infimo ventre flavescunt paulum ut & ea quæ prope anum. Edulis eft. CAP. III.

Pudiano vermelho. Pudiano verde. Juruucapeba. Jaguaruca. Carauna. Cururuca. Guaibiaya.

V vermelho vulgo, fed reditis Bodiano : Brafilienfibus Aipimixira & tetimixira PPiscis mediocris Percæ magnitudine. Latitudo corporis, ubi maxima, duorum digitorum, DIANO

prope

146

GEORGI

MARCGRAVI

prope caudam unius aut paulo plus. Corporis fere aqualis latitudo eft. Caput parvum,, os acutum, superius in anteriori parte tres denticuli acuti, minimi, inferius item, & verius interiora in utraque mandibula alii minimi denticuli. Oculos habet paululum eminentes , pupilla nigra, exteriori albo, hinc flavo circulo. Pinnas habet feptem : nimirum duas plus fligito longas, haud latas, post branchias in utroque latere unam: sub his duas junctas in ventre: aliam in ventre verfus caudam , duos digitos longam, fecundum longitudinem adnatam : unam item talem in dorso, tres & semis digitos longam: & feptimam pro cauda, quæ eft quadrata, digitum longa & lata. Tegitur piscis fquamis subtilibus, ita arde complicatis, ut ad tadum glaber esse videatur. Color totius corporis flavus cum aureo mixtus. Summitas autem capitis & totum dorsum ad media utrimque latera, & fere ufque ad finem dorfalis pinnæ purpurei eft coloris egregii cum lacca mixti : extrema ora pinnæ majoris in ventre verfus caudam etiam purpurascit ut & pinnæ illi junctæ totaliter : reliquæ pinnæ flavæ cum aureo colore mixtæ, ut & totum reliquum corpus. Pars ultima pinnæ majoris in dorfo etiam flava ut & cauda. Piscis eft edulis. PVDIANO VER DE Lusitan. Piscis oblongus, nimirum decem digitos ab oris extremo ad caudæ initium ; corpus tres digitos latum, circa caudam autem fefqui. Os acuminatum, haud amplum, anterius in superiori mandibula habens duos dentes acutos, longos ; & seriem denticulorum minimorum : inferius in anteriore parte quatuor, longos, acutos, & feriem minutorum candidorum. Oculos habet parvos, pupilla nigricante, circello primum aureo, dein exterius albescente. Pinnas obtinet septem, nimirum unam per dorsi longitudinem extenfam , fex & semis digitos longam, dimidium latam, quam fpinis erigere & fuftinere poteft : poft utramque branchiam unam, duos digitos longam, paulo plus uno latam : fub ventre duas parvas junctas : à medio autem ventre inferiori una tendit pene ad caudæ exortum, quatuor digitos longa, unum fere lata : Septima pinna eft cauda, quæ eft quadrata aut parallelogrammi figura , fefquidigitum longa, duos lata. Totus piscis vestitur fquamis latis, quæ ita compositæ sunt, ut meri cubi sibi appositi videantur ; lutei feu aurei coloris ac per totum ambitum linea seu fimbria elegantissima azuri feu caerulei coloris. Caput fuperius aureum eft cum magna macula coloris ex viridi thalassini, circumdata azureo & azureis flavis fubviridibus & albicantibus ftriis variegatum. Pinnæ duæ laterales feu poftbranchiales & duæ in ventre albicant, in laterali ambitu caerulea lineola praeditae. Pinna dorfalis aurei eft coloris & ftriis undulatis caeruleis fecundum longitudinem notata , quæ in ventre major ex ruffo ad brunnum vergit colorem, ftriis itidem cæruleis fecundum longitudinem. Caudarufefcit ftriata thalassino ac cæruleo secundum longitudinem, in extremitate autem paululum virescit. Pifeis insignis coloris & edulis. Capitur in mari. IVRVVCAPEBA Brasiliensibus : aut etiam ITAIARA dictus. Pifeis longus feptem aut octo digitos, duos aut tres latus, ubi latissimus : ore fatis patulo, & ex triangulari rotundo, lingua angusta, brevi, denticulis minutissimis : oculis rotundis, pupilla cryftallina & circulo rubro. Post branchias in utroque latere habet pinnam fefquidigitum longam quadratam & exterius circinatam : subter has, duas in inferiori ventre junctas ; paulo poft occipitium incipit pinna, anteriori medietate spinis suffulta, pofteriori mollis, quæ tendit fecundum longitudinem dorsi ad caudam ufque, & semper fit latior, prope caudam digitum lata. In inferiore corpore verfus caudam etiam pinnam habet haud amplam. Cauda constat

HISTOR. PISCIUM LIB. IV. 147 conslat pinna sesquidigitum longa , plus uno lata, & quadrata. Squamatus piscis, sed squamis ita complicatis ut laevis elfe videatur. Pifcis universi color egregie ruber, in ventre autem ex rubro & albo maculatus ; in lateribus autem conftanter maculas habet puniceas, nigras, varias, majores & minores. Pinnæ omnes funt rubræ & nigro maculatæ. Pinguis eft pifcis & boni faporis, optimus tamen aftatus. Capitur in mari inter fcopulos, Parieti recens appenfus noctu toto corpore clare lucet. JAGVARACA Brasiliensibus. Pifcis mediocris Percae magnitudine, ore acuto, edentulus. Oculos habet magnos, pupilla crystallina nigra, magna & ampla, circulo coloris argentei, & superius maculam fanguineam habente. Pinnas habet in lateribus & infimo ventre similes praecedenti pifci : per dorsum vero fecundum longitudinem extenditur pinna digitum lata, ufque ad unum digitum ab initio caudae, conflans tenui membranula undecim fpinis acutiftimis suffulta, quam potest elevare & substernere pro libitu: atque non solum componere fed & abfcondere in rima cui pinna insidet. Hanc fequitur alia contigua, unum digitum lata, pertingens ad caudae exortum, duos digitos longa, triangularis & superius delinens in acumen. Caudae autem pars reliquo corpori fubtenfa fubrotunda eft, fefquidigitum longa, continens pinnam furcatam, cujus pars inferior duos digitos longa, fuperior paulo longior. Ad branchias in utroque latere, in quolibet duos habet aculeos, in quorum medio alii sunt minimi: his branchiis & aculeis ferit & vulnerat: ferit etiam cum pinna dorfali & cum iis quæ funt in infimo ventre, ad quarum lingularum latus aculeus eft fatis longus, & quidem in pinna prope caudam in infimo ventre fpina eft unum digitum longa. Totus pifcis tectus eft squamulis eleganter dispositis ; & quælibet squamula in ambitu minutissime eft ferrata. Color totius corporis eft argenteus, in ventre plane albicat. Caput fuperius incarnati eft coloris, & hispida testa munitum. Pinnae omnes coloris funt dilute incarnati : ea autem quae in dorso spinis suffulta prope spinas auro est umbrata. Caro pinguis & boni saporis, præfertim si pifcis assetur. Capitur in mari inter fcopulos. CARAVNA Brafilienfibus : Pifcis hic magnitudinem & figuram habet ut Iuruuc apeba, differt tamen capite & colore corporis. Pinnas quoque eodem modo politas habet ut ille. Os autem obtinet lunatum ; dentefque habet acutissimos, fed minutos : Branchias amplas, quæ aculeis in poftica parte sunt munitæ. Oculi verius summitatem capitis in lateribus pofiti non longe ab invicem, haud magni, pupilla ovali nigra, quam ambit circulus ruber. Squamulis in universum vellitur lunatis, coloris miniati per totum, & ubique pundula nigra, magnitudine feminis papaveris infparfa habet, præterquam in ventre. Capitur in mari inter fcopulos: estque edulis, molli admodum carne atque boni faporis. CVRVRVCA Brasiliensibus : Species Corvinæ ; pifcis fluviatilis, sesquipedem longus, corpore oblongo; ore fatis amplo, oculis mediocribus, nigris. Pinnas habet septem : unam per dorfi longitudinem ad caudam fere protensam, quæ divifa eft & prior pars latior, tres digitos ferme ; & totidem longa, triangularis, fpinis fufFulta, pofterior longior, fed exilior. Cauda fere quadrata. Squamas habet mediocris magnitudinis argenteas, cum aureo & subfusco pauco mixtas, præfertim in dorfo & lateribus. Pinnæ in dorfo & lateribus ac cauda, cinereæ : in medio ventre flavescunt & fufcefcunt. Edulis eft. GVAIBIAYA Brafilienfibus, est Sargus, convenit enim optime cum descriptione Gesneri. CAP. IV.

Guatucupa juba. Pacamo. Petimbuaba. Pira jurumenbeca. pifcis in duorum pedum longitudinem excrefcit, dorG fo paulum incurvato.Brafilienfibus Os habet triangulare, acuminatum, dentes parvos acutiftimos. VATVCVPA IVBA

Oculos magnitudine ftuferi Hollandici, pupilla magna, nigra, splendente circulo rubro. Pinnas habet molles fine fpinis in lateribus: nimirum unam in quolibet latere, post branchias, angustam, duos & semis digitos longam: duas tales junctas in ventre subter illas unica fpina munitas : & unam prope anum digitum longam ac latam, unica quoque fpina armatam. Ante medium dorsum versus occiput, incipit pinna desinens ad caudæ initium, quinque digitos longa, unum sere lata, quæ duabus & viginti fpinis erigitur : cauda duos pene digitos longa, unum T 2

148

GEORGI

MARCGRAVI

unum lata, pinnam habet plus uno digito longam & quatuor latam paululumque exterius versus interiora arcuatam. Vellitur squamis paulo majoribus, coloris argentei & striis flavis & ex argenteo rufescentibus fecundum longitudinem extenfls à capite ad caudam ufque. In utroque latere etiam à capite ad caudam eminens linea tendit. Caput ex argenteo, rufo, flavo mixtum. Pinnae albae sive argenteæ, caudae pinna ruffa : ( venter albus. Capitur in mari inter scopulos. Boni eft faporis, & lingua & caro circa mandibulas longe optimi ut in Carpione. PACAMO Brasiliensibus, Lusitanis Enxaroco, marinus piscis qui capitur inter scopulos ; carne eft boni saporis, cute & colore ut noftrates Aalrupe : longus eft totus fere undecim digitos. Corpus autem verfus posteriora paulum gracilescit. Caput illi est magnum,latum St crassum, inftar orbis, rictu ranae. Os lunatum, amplum & in eo in utraque maxilla unus ordo dentium non acutorum quidem fed solidorum ; in inferiori maxilla vero, antica oris parte, ordo eft duplex. Oculos habet haud magnos, nigros, non longe ab invicem distantes, prominentes & fupra quemlibet oculum eminentiam quandam cutaceam, instar corniculi, quemadmodum & in qualibet gena & circa os inferius, quatuor. Poft branchias (quas carnofas habet & molles, anguftafque) pinnam obtinet mollem cutaceam in quolibet latere, duos digitos longam St plus uno latam : in ventre etiam fubter has duas cutaceas pinnas angustas, sesquidigitum fere longas, figura inftar lumbrici, confpicuas. Pinnæ ab ano & à medietate dorsi ad caudam delinentes vix prominent, suntque cutaceæ ac molles. Cauda pinnam habet plus uno digito longam cutaceam item & mollem. Cutis eft glabra &in utroque latere à branchiis ad caudam quadruplicem habet ordinem punctulorum alborum. Pinguis eft piscis & valde bona carne. Cutis illius facile detrahi potest. Assatus tamen melior eft quam coctus. ANNOTATIO. Aldrovandus lib. III. de Pifcibus cap. 64. Scribit ranam marinam seu piscatricem in Lusitania vocari Emxaroco ; fed Icones quas dat multum differunt ab hac no stra.

PETIMBVABA Brasiliensibus ; vulgo Tahac-pijpe/ à figura dictus : Pifeis tres aut quatuor pedes longus, corpore instar Anguillæ. Os edentulum acuminatum, superiori mandibula breviori quam sit inferior : clique longitudo oris sesquidigiti, amplitudo, ubi maxima, vix unius. Caput novem digitos longum est ab oculis ad oris extremum, crassities ejus poft oculos quinque digitorum, hinc paulatim minuitur, ita ut prope os sit trium tantum digitorum. In summa autem longitudo capitis à fine branchiarum ad oris extremum eft unius pedis & unius digiti. Oculos habet fatis magnos, magnitudine nucis avellanæ & pene figura, pupilla splendida cærulescente, quam tunica ambit argentea, in parte anteriori & pofteriori macula miniata notata. Poft branchias in utroque latere, pinna directe protenditur à latere sesquidigitum lata & longa rufescentis coloris : hinc fex & semis digitorum intervallo verfus posticam corporis partem, duae pinnae parvæ rufescunt in quolibet latere una, fed magis verfus ventrem. Poft has pedis intervallo fequitur pinna rufescens duos digitos longa, fefquidigitum lata : sub hac autem ejusdem magnitudinis & coloris una in infimo ventre : demum à fine harum mtervallo fere quinque digitorum sunt adhuc duae pinnae rufescentes paulo minores superioribus, una sursum, altera deorfum elata : & inter has ortum sumit cauda instar murenae tenuis, teres , fex digitos longa. Corporis autem longitudo à fine branchiarum ad caudæ initium eft duorum pedum & trium digitorum. Cute est inftar Anguillae glabra, coloris in toto corpore & lateribus ab ore ad caudam, hepatici, in dorso triplici, in capite duplici, in lateribus unica serie macularum caerulearum magnitudine nummi mifnici fere : hae macula: a medio corporis in lateribus ad caudam usque in lineas coeunt: inter omnes autem maculas cæru-

HISTOR. PISCIUM LIB. IV. 149 cæruleas online intercedunt maculæ virescentes. In inferiori corpore tam sub capite quam ventre albescit & videtur aliqua rubedo inspersa. Corpus autem universum non exade teres eft sed compressum & latiusculum, ventris enim latitudo prope secundum par pinnarum ubi latissimus, duorum digitorum, crassities ibidem totius corporis fex digitorum. Hinc paulatim ttenuatur donec prope exortum caudæ sit fefquidigitum paulo plus aut minus crassum. Edulis eft piscis. Acus pifcis vocari poteft de quo vide Gesnerum. ANNOTATIO. Aldrovandus lib. 1. de pifcibus, dat aliquot icones Acus piscis, fed nulla illarum convenit cum hac quam Auctor accurate delineat, quamque & coloribus fuis pictam vidimus ; nili forte Acus minor Bellonii, excepto quod hæc nostra ad caudam pinnam non habeat, utilia. PIRA IVRVMENBECA Brasiliensibus; vulgo Bocamolle, quia molli ore & aquis extractus statim moritur : vivit in mari in cæno : oblongus pifcis haud latus: novem aut decem interdum pedes longus, duos & semis latus, ubi latifïimus. Os habet elevatum ; quod ampliare & rotundare poteft: oculos magnos, pupilla cryftallina, circulo ex argenteo & brunno mixto. Septem habet pinnas, duas anguftas postbranchiales, duos digitos longas: duas in infimo ventre junctas, duos fere digitos longas, unum latas : unam post anum firma spina suffultam : sextam per totum dorsum extensam & bifedam ; anterior ejus pars plus sesquidigito longa, unum lata, triangularis, quam erigere & in rimam recondere potest, mollis & translucens, altera pars usque ad caudam fere porre da, tres digitos longa, femidigitum lata, itidem mollis. Septima est cauda, duos fere digitos longa, fefquidigitum lata, figura pentagoni cujus basis inferta in corpus. Squamas habet toto corpore argenteas, fplendentes, mediocris magnitudinis : in dorfo viridis & aureus color transplendet : Pinnæ argenteæ & in medietate exteriore aureae. In quolibet latere linea tendit paulum elata, etiam argentei coloris ut reliquum corpus. Edulis eft & boni saporis. CAP.

Nhamdiâ. Guapervâ. Curuata pinima. Tamoata. Brasiliensibus, Bagre do Rio vocatur à Lusitanis, pifcis corpore oblongo, obeH Nso, ventre molli, versus pofteriora anguftiori. Capite compresso & ore parabolicae fiAMDIA

guræ & denticulis minimis praedito. Eft autem corpus duodecim aut quatuordecim digitos longũ, duos & femis altum, ubi altissimum. Oculi parvuli, paululum protuberantes, rotundi, pupilla nigra, circulo ex auro & umbra mixto. Branchiae fatis amplæ, & barba fex filis conflans, duobus fupra & quatuor infra os: eorum quae fupra os verfus latus stant quodlibet crassitiem habet fili quo literæ obsignantur, quinque digitos longum & poft cujusque exortum fovea eft oblonga, in quam barbæ initium incumbit, vertendo illam postica parte, ut semper facit : quatuor inferiorum quodlibet exterius duos & femis digitos longum, interius sesquidigitum ; suntque inferiora fila barbæ non ita crafta ut fuperiora. Pinnas habet feptem & octava eft pro cauda : nimirum poft quamlibet branchiam unam oblongam, firmissima & acuta spina munitam (quemadmodum & in exortu ipsius poft branchiam os durum eft triangulare) ad medietatem corporis ante anum duas junctas oblongas, in extremitate circinatas : verfus caudam in inferiore ventre unam fere quadratam & in extremitate circinatam : in summitate dorsi magnam quadratam multis spinis suffultam, & poft illam unam longam angustam, cute carnofa constantem, qua & corpus eft tectum. Cauda bifeda eft & quælibet pars in exitu circinata. Cute tegitur non fquamis. Caput dura testa tectum, osque superius totum umbræ coloris : dorsum & latera cinerei cum pauxillo caeruleo mixti : venter albus : pinna dorsalis prior prope exortum ejusdem coloris, T 3

GEORGI MARCGRAVI 150 coloris, cætera in totum nigri, spinis cinereis : pofterior ejufdem coloris cum dorso & lateribus : pinnæ poftbranchiales totæ nigræ : barba nigra, uti & pinnæ ventris & cauda, licet in exortu paululum ruffæ. A summitate branchiarum per quodlibet latus tendit in medio linea rubra usque ad caudæ initium. Capitur in fluviis, & est optimi saporis, vulgoque comeditur. GVAPERVA Brasiliensibus, piscis cujus longitudo ab initio oris ad exortum caudae paulo plus duorum digitorum (reperiuntur tamen & duplo majores;) corporis medii crassities, ubi maxima, trium: laterum quodlibet unum digitum altum. Caret omnino branchiis : os habet fatis amplum & elatum, projectum instar canis, minutissimis denticulis; loco linguæ lapidem habet instar Carpionis : ocellos vix grani milii magnitudine, colore egregii turcoidis. Inter ocellos in medio superioris labii seu in fronte corniculum gerit sursum erectum & paulum retrorsum versum , & ante illud corniculum etiam filum tenue & dimidium ferme digitum longum verfus anteriora directe protensum, paululum tamen elevatum, cui appendiculum adhæret ut in Liliis : filum hoc retro recondere potest : nam post corniculum fovea est in vertice, hinc parva eminentia & iterum vallis, tunc ad unius digiti longitudinem pinna in dorfo porrigitur quadrantem lata. Cauda pinnulam habet plus semidigitum longam : à cauda interstitio aliquo verfus anteriora circa ani regionem iterum pinnula est femidigitum longa & duæ parvulæ in inferiori corpore sub pectore. In medio autem fere corpore, magis tamen verfus anteriora, in quolibet latere brachium obtinet, desinens in pinnam duas trientes digiti longam, & pene ita latam, pinna autem brachiorum octo constat fpinis quæ per pinnæ longitudinem difparguntur & anterius prominent inftar octo unguiculorum acutorum. Brachium quodlibet unica constat jun dura ac versus anteriora deflectit ut ita naturæ piscis commodius ferviat. Caret in totum squamis fed tegitur cute in ventre molli, reliquo corpore ad tactum aspera & scabra, ut in Tiburonibus. Color cutis eft obfcure rubricans, cui fuscus admixtus, & per totum corpus maculas habet nigras, figura undarum. Pinnæ & brachia etiam ejufdem funt coloris cum fusco mixti. Sed pinna in dorso in quolibet latere quatuor habet maculas nigras majores : cauda vero & omnes pinnæ minores eleganter variegatæ funt. Ventriculum habet duos digitos longum,cum orificio tres digitos longo & duos circiter amplo, quod in ipfas fauces inferitur : Vnde ventriculum inflare instar utriculi potest. Caro ejus non comeditur. Ad orbium classem pertinet. Vescitur squillis : natans egregie explicat pinnas & inflat fe ut inftar orbis seu pilei appareat rotundus. Habui alium tantum colore differentem, duos & semis digitos longum, qui totus erat coracini coloris splendentis, & fe inflabat. Cutis horum piscium facile detrahi poteft & tomento impleta fervari. ANNOTATIO. In descriptione noftra Americæ lib. xv. cap. 12. Iconem dedimus hujus piscis sub nomino Pira-Vtoewah, quia eo nomine ad nos erat missus, quod hic revocandum duximus. CVRVATAPINIMA Brafllienfibus, Lusitanis Bointo. Piscis eft Cordcovadi magnitudine, vel etiam major, corpore oblongo, fatis tamen lato & crasso, amplis branchiis, oculis grandibus argenteis. Caret fquamis & tegitur folummodo cute præterquam in medio laterum : nam

cujuflibet lateris medium à branchiis ufque ad caudam permeat lata linea aurei coloris; hinc à branchiis incipiens alia parallelos fuperius ducitur ad duas partes totius longitudinis ; hinc hæc parallela fecat oblique auream , & pergit parallelos ufque ad caudam : linea hæc parallela aureæ anterius & ufque dum auream secat, duplici squamularum ferie minimarum insignitur, & tota eft glabra ; poftica parte ubi fecat auream & infra itidem duplici ferie fquamarum notata, fed majorum, & linea ipsa non eft glabra ut anterius, sed aculeata quasi denticulus piscium. Color pis-

HISTOR. PISCIUM. LIB. IV. 151 lor pifcis in dorfo & lateribus subvires cens, in ventre albus & fplendens. Pinnas habet septem, nimirum poft quamlibet branchiam unam oblongam : duas fub his versus posteriora junctas in infimo corpore : unam in medio ventre, & huic oppositam unam in summo dorso, & adhuc in dorfo unam magis verfus anteriora. Ab ultima dorsali & ventris pinna continua, haud lata, acuta utrobique abit ad exordium caudae : quæ furcata eft. Capitur frequentius in mari, & boni est teporis. ANNOTATIO. Gesnerus scribit Thunnum vel Thynnum veterum, à Lusitanis appellari Bonito : item & Amiam ab aliis Boniton appellari è Rondeletio. Sed nulla iconum quas ille dat, fatis cum hac nostra convenit. TAMOATA Brasiliensibus , Lufitanis Soldido (quia armatus) piscis fluviatilis feu aquæ dulcis, edulis. Longitudo corporis ab occipitio ad initium caudæ trium & semis digitorum-, longitudo capitis unius digiti ; latitudo paulo major. Craflities corporis ; ubi maxima, nimi-

rum post occipitium, trium, circa caudam duorum. Caput latum ranæ ferme modo ; os haud amplum ; ad cujus quodlibet latus filum habet unum digitum longum instar barbæ, os edentulum. Oculi minimi crystaliini, magnitudine feminis papaveris, circello aurato cincti. Pinnas obtinet odo ; ad quamlibet branchiam unam, digitum longam, firmam inftar cornu in uno latere, direde à latere protentem: duas in infimo ventre, non ita firmas at ejusdem magnitudinis : unam in medio dorso, alteram in eodem dorfo prope caudam, minimam: unam parvam in infimo ventre prope caudam & octavam pro cauda, digitum longam & latam. Totum caput superius tegitur testa dura instar clypei: & univerfum corpus veftitum est lorica ex oblongis squamosis corporibus composita : suntque hæc corpora per ambitum minutissime ferrata & quadruplici ordine tota lorica disposita : id est, coeunt partes seusquamæ loricas in utriusque lateris medio, in dorfo & in infimo ventre. Color totius piscis obscure ferreus, præsertim in capite. Carne bona eft. Pifcis hic aqua carens in fluvio ubi est, tempore sicco, per terram abit ut aquam quaerat.

CAP.

VI.

Puraquê. Acara pinima. Pira pixanga. Innominatus. Brasiliensibus, Piexe viola Lusitanis, ob figuram quam cum cithara communem habet qua ludunt Lusitani. Pifcis eft latus, non crassus, cartilagineus. Longitudo ejus ab initio capitis ad finem caudæ unius pedis & novem digitorum. Ab initio feu acumine capitis ad odo digitorum intervallum verfus posteriora, cordis lati figuram habet uti pingi solet, latitudo ejus, ubi maxima, septem digitorum, excurritque ibi in latere in pinnas inftar Raijæ, estque pene transparens cum luci obvertitur. Caret branchiis. Caput in coni figuram desinit. Ab acumine capitis tres digitos & femis retro numerando occurrunt oculi unum digitum ab invicem distantes, rotundi, prominentes, mediocris avellanæ magnitudine, pupil-

P URAQVE

la nigra,

152

GEORGI

MARCGRAVI

minimi digila. nigra, circulo aureo. Ad utrumque oculum v ersus posteriora habet fistulam, tamen corin inferiori ti apicem capientem, per quam aquam evomere potest. Sub oculis, amplum, poris parte, os habet, distans tantum ab initio capitis quantum oculi, sesquidigitum

edentulum, & duo spiracula sesquidigitum poft os verfus posleriora : in quolibet latere quinque incisuras habet ut Raijæ & Tiburones. Poft anteriorem illam cordiformem corporis partem reliquum corpus teres, aliquantulum tamen compressum, & ibi latum tres digitos & in quolibet latere habet pinnam mollem, tres digitos longam & sesquidigitum latam : hinc angustius fit corpus ufque ad caudæ pinnam, ubi digitum eft crassum. Caudae pinna ferme duos digitos longa, paulo plus uno lata, superius longior quam inferius ut in Tiburonibus. Inter duas autem illas pinnas fecundas laterales verfus caudam in dorso, distantia duorum digitorum ab invicem adhuc duas pinnas erectas habet, ad tactum instar membranæ crassioris, triangulares, duos digitos longas, sesquidigitum latas. Tegitur cute molli, nullis fquamis ; ac in toto inferiori corpore in medietate anteriori eft albus, in pofteriori incarnati coloris cum albo mixti. In dorfo aut superiori corpore glutinis est colore, fuscis maculis variegato, insperfaque egregia varietate punda ex albo cærulescentia. Pinnae quoque glutinis habent colorem ac in lateribus aliquid rufescentis mixtum. Acumen capitis cartilaginis colorem obtinet, qua etiam constat. Per totius dorsi longitudinem ad tadum spina dorsi quasi tuberculis minimis eminet. Caput illius recens lucet noctu. Caro ejus non comeditur. Sed si comedatur, afferunt piscatores, pertres horas femifatuos reddi homines, dein sponte ad le redire. Vnius attadus, crepitum articulorum manus & brachii causat, qui tamen flatim definit: & si in medio tangatur artuum tremorem efficit. Capitur mensibus pluviosis, quando tempestuosum est in Bibiribi fluvio , longe ex terra adveniens, cum Rajis & Pastinacis. ACARA PINIMA Brasiliensibus: Pifcis latus dorfo incurvato, fex aut feptem digitos longus, quatuor latus, ubi latissimus, parvi Carpionis figura aut verius Percæ misnicæ. Os habet haud amplum, denticulos minutissimos : oculos fatis magnos pupilla nigricante tranfplendente , circulo rubro , susco & albo : Pinnas feptem ; unam per totum dorsum extensam & continuam verfus anteriora minus uno digito latam, verfus posteriora latiorem : hujus pinnæ medietas anterior fpinis suffulta est & illam in rimam potest recondere, pofterior non habet /pinas neque illam poteft recondere : poft branchias in utroque latere unam duos digitos longam, haud latam : in medio ventre duas junctas semidigitum ferme longas firma fpinafuftentatas : inter anum & caudam inferius itidem unam firma fpina munitam : Septima pro cauda est furcata, plusquam sesquidigitim longa, totidem lata. Totus vestitur squamulis argenteis ex auro splendentibus : in quolibet latere feptem magnas habet strias fecundum longitudinem ad caudam usque extensas, coloris fusci fplendentis (in quibusdam aurei seu lutei) à summo item capite per utrumque oculum ad extremitates oris, in quolibet latere capitis lata ftria nigra descendit, ad cujus oram aliquid caerulei admixtum est. Vitra harum fidarum exortum in dorso, nimirum ubi pinna dorsi initium sumit, itidem per quodlibet latus defeendit nigra ftria usque ad exortum pinnæ lateris feu oram branchiarum. Omnes pinnæ & cauda coloris funt lutei feu aurei fplendentis. Capitur in mari interscopulos : & est edulis atque boni saporis. PIRA PIXANGA Brafilienfibus, Belgis noftris Gat-bisch/ quia in initio antri inter scopulos degit iu mari. Longus eft novem digitos, ab initio oris ad exortum caudæ. Cauda duos digitos longa. Os sesquidigitum amplum, minutis sed acutissimis denticulis præditum. Caput haud magnum : oculi magni, prominentes, pupilla eoioris instar Turcoidis optimi, circulo nigro, cum aureo & sanguineo mixto. Branchiae in triangularem figuram desinunt, amplæ & acuta spinula præditæ. Pinnas habet feptem : unam per totius dorfl longitudinem extensam, unum ferme digitum latam, & in postica parte latiorem , cujus prior medietas undecim firmis fpinis sustinetur, pofterior eft mollis. Poft branchias in utroque latere unam, duos digitos

HISTOR.

PISCIUM.

LIB. IV

153

digitos longam & totidem latam, subrotundam & carnosam : duas jun ctas anguftas in medio pene infimo ventre, unica spina fingulas firmatas: unam mediocrem post anum spina munitam : Septima est pro cauda, duos fere digitos longa & totidem lata,non secta fed extremo ambitu subrotunda. Tegitur squamulis parvulis per totum corpus, ad tactum glaber nifi à cauda versus caput digitis fricetur. Totum corpus , caput, pinnæ, cauda ex albo flavescunt : & per totum variegantur maculis sanguin ei coloris diluti, rotundis, magnitudine feminis cannabis: quædam etiam in ventre majores. Pinnæ eodem modo maculatæ in ambitu luo obscurius rufefcunt. Figuram fere Auratæ habet. Edulis est ac boni saporis. Captus per trihorium extra aquam potest vivere : bihorium postquam mortuus effet aperiebam illum & cor adhuc movebatur exemptum: cor litum erat statim post fauces, & aspera arteria in id inferebatur, eratque digitum remotum à reliquis vifceribus per mediaftinum ; minimum utique & vix granum tritici æquans etiam quando spiritu inflatur. Piscis hic (quem Auctor non nominat) in feptem digitorum longitudinem excrescit ; figura similis illi quem vulgo appellamus ; pinnis tamen aliter formatis : duæ enim quæ in infimo ventre anteriore fub branchiis sunt, magnæ & latæ, duæ poft branchias in lateribus parvæ ; in dorfo duæ mediocres, & in inferiori ventre pofteriori parva. Cauda constat pinna furcata. Os parvum, oculi magni. Cutem habet glabram , sine squamis : in dorfo nigricantem, ac in utroque latere quatuor nigricantes maculæ magnæ à dorfo protenduntur, in ambitu fuo violacei coloris: inter maculas autem versus dorsum prominet thalassinus color : reliquum corpus argenteum. Pinnæ nigricantes cum violaceo mixtæ ; & duæ illæ magnæ fub ventre quinque argenteis maculis fingulæ insignitæ. Infignis coloris pifcis quando natans videtur. Victitat venenatis illis CAP. VII.

S alterna. Vubarana. Pira aca. Cap euna. A feu Salema Lusitanis (Salpa Græcis & Latinis, de qua vide Gefnerum) piscis in S pedalem magnitudinem excrescit, paulo minor Sargo, cum quo figura, ore, dentibus, ALLEM

pinnis plane convenit, ut & squamarum ordine : colore tantum differens à Sargo, qui argenteus quidem est, at fuperius in capite paulum fuscscens, in lateribus flavescens. In utroque V autem

GEORGI MARCGRAVI 154 autem corporis latete fecundum longitudinem novem strias flavas feu aureas habet à capite ad caudam ufque extenfas : itemque in medio duorum digitorum intervallo ab oculis supra pinnas postbranchiales maculam nigram grofli misninci magnitudine. Pinnæ, ut in largo, fere ex argenteo cinerefcunt. Venter totus argentei coloris. Optime fapit ejus caro: capitur in mari & in fluminibus. ANNOTATIO. Icon Salpæ minoris quam dat Gesnerus, bene convenit cum hac nostra, nisi quod ftrias illas novem non habet. Vide & Aldrovandum lib. II. cap. 20. qui & Iconem dat Salpæ, verum cum nostra hac neutiquam convenientem & admodum crafle expreflam. V VBARANA Brasiliensibus, pifcis figura corporis Trutæ noftrati similis , ubique ferme æqualis crassitiei, paulum tamen in dorfo exaltatus, versus caudam autem anguftior. Corpore oblongo, quadrate cylindraceo : pedalis longitudinis, semipedem crassus. Caput acuminatum feu coactum , haud magnum : oculi ftuferi magnitudine, pupilla nigra, circulo primum aureo, exterius argenteo : Os edentulum & lapis illi pro lingua. In medio dorfo unicam habet pinnam duos pene digitos longam, unum anterius latam, trapezii figura, non tamen duris spinis firmatam. Post branchias in quolibet latere verfus inferiora parvam pinnam oblongam & angustam obtinet & duas tales laterale s ad infimum ventrem è regione dorfalis : prope anum unam parvam. Cauda constat pinna furcata, inftar harengi plus duobus digitis longa. Squamulas habet ordine lineari fecundum longitudinem corporis politas, ita affabre ut ad tactum quaquaverfus glaber videatur. Superne si afpiciatur olivacei est coloris, at eminus aut lateraliter fi intuearis plane argenteus ac splendens videtur & dorfum cærulescit ex argenteo : venter plane albus : branchiæ ita glabræ funt ut laminæ argenteæ videantur. Assatus boni eft faporis, nec opus eft defquamare : codus non ita commodus ob multitudinem spinarum per carnem difperfarum. PIRA A C A Brafilienfibus : Monoceros pifcis Clusii (lib 6. cap. 28.) Piexe-porco Lufitanis (multos autem hoc nomine vocant ob figuram capitis) ab initio oris ad exordium caudæ plus tribus digitis longus, duos latus, ubi latissimus : corpore lato & compreffo, lateribus latitudinem facientibus, non ventre aut dorfo. Os plane exiguum, figuræ porcinæ & anterius in inferiori mandibula duos habet dentes latiufculos ut orbes habere folent, in fuperiore plane parvulos: oculos fatis amplos flavescentes, pupilla nigra. Supra oculos in dorfo paulum verfus posteriora corniculum eredum fert paulum verfus pofticam partem corporis incurvatum , minus uno digito longum, rotundum, crassitie mediocris fili & duplicem ordinem habens denticulorum feu spinarum acutarum » cufpidibus verfus dorfum vergentibus , per membranulam quandam tenuem quasi sustentatur, quæ tranfverfim dorfo anneditur. Non potest autem corniculum deponere ut Clufius putat. Ab ore fuperius verfus in altum adsurgit caput ufque ad corniculum, quod quafi colliculo insidet, dein redo tramite dorfum fertur & iterum in collem Cameli similem assurgit, ibique pinna tenuis, angufta sumit initium quæ paulo plus unius digiti spatio extenditur in dorfo, quod ibi descendit versus caudam : in opposita parte corporis inferioris fimilis pinna eft. Porro ab oris quoque inferiori parte defeendit corpus, ac primo sub utroque oculo in quolibet latere rimulam habet branchiarum loco & sub rimula parvam pinnulam parallelogrammi pene figura: corpus autem ipsum inferius extenditur in crassam &plusquam sesquidigitum latam & unum longam pinnam, quæ firma spina in ipsa cute latitante fuftentatur ; & hæc verfus extremitatem habet etiam corniculum parvulum fpinofum. Caudæ exortus quadratum refert, habens pinnam tribus lateribus quadratam; extremitate arcuatam, duas digiti partes longam & unam fere latam Cutem habet ad tadum scabram, ut cutis eft panapanæ, coloris obscure flavi feu umbræ, uti & pinnæ & cornicula & cauda. Pinnis tamen aliquid aurei admixtum ; ut & ipfi cuti verfus

155 PISCIUM LIB. IV. versus dorsum ; ut plerumque habere folent omnes Orbis species : Nam Orbis speciem deputo, quum ventrem aliquo modo possit inflare. C A P E v N A Brasiliensibus : Piscis est corpore oblongo non lato, qui in septem digitorum longitudinem excrescit. Os ilii obtuse acuminatum ; habetque in superiore atque inferiore mandibula unam seriem minimorum denticulorum : tota cavitas oris cum lingua fanguinei coloris inlignis : Oculi illi parvì, stuferi magnitudine, crystallini, circulo partim argenteo colore variegato. Pinnas obtinet septem ; in quolibet latere pofl: branchiam unam oblongam, tenuem quasi triangularem: duas triangulares in infimo ventre ; unam pofl: anum firma fpina muexcurrentem, cujus anterior medietas spinismunita, dorsi longitudinem nitam: unam per quam recondere potest, posterior mollis & sine spinis : cauda bicornis, molli pinna. Tegitur squamulis parvis argenteis, in quibus aliquid aurei transplendet. In quolibet latere habet duas lineas crassas aurei coloris, unam à summitate oris per oculos & medium latus tendentem ad caudam, alteram magis superi us per dorfi latum pergentem. In fummitate capitis livescit. Pinnæ omnes finit cinereæ : venter albus ut & ejus pinnæ. Coctus boni est faporis. Capitur in mari inter fcopulos.

HISTOR.

A P.

VII L

Acarapitamba. Jaguaca guare. Pirametara.

CARAPITAMBA Brafilienfibus : pifcis oblongo corpore ut mullus feu barbus, m duorum pedum aut etiam majorem longitudinem excrefcit: os habet minutum & dentes:

oculos amplos, pupilla crystallina, circulo miniato : Pinnas feptem ; unam à fummitate dorfi tendentem ad exortum caudæ fere, fpinis suffultam, digitum latam aut paulo amplius : post quamlibet branchiam unam tenuem & longam ; fubtus in ventre duas junctas, & prope anum unam : cauda conflat pinna quinque digitos longa, quæ in duo obliqua cornua definit. Squamis totus vellitur modo Carpionis, eleganter ex purpureo caeruleis. In utroque latere in me. dio ab oculis ad caudam tendit linea sesquidigitum lata ; aurei coloris, per totum autem dorfum & latera usque ad hanc lineam puncta aurea majuscula habet : sub linea in lateribus subtiles lineas aureas feu flavas, fecundum longitudinem. Venter albicat. Pinnæ laterales & ventris ex albo flavefcunt. Dorsalis pinna & tota cauda aurei sunt coloris. Optime fapit affatus, & melius quam coctus. Pinnæ ejus lucent noctu. Capitur in mari. Hic pifcis à crustaceo quodam animalculo vexatur, sesquidigitum longo, digitum crasso, figuræ oblongæ, ut cauda Gammari & eodem modo formato & crustato : conflat autem septem juncturis, & habet quatuor decim brevia crura, unguiculis acutis prædita, in quolibet latere septem : anterius corpusculum paululum ampliatur. Corpus molle eft fub crusta instar cochleæ lenta cute obductum : nec oculi nec os apparent. Hoc animalculum ori piscis se ingerit & unguiculis fuis arcte faucibus inhæret, nec umquam pifcis fe ab illo liberare potest. Poliero die adhuc vivebat capto pisce & pridie mortuo ; in totum albi est coloris. AnnoV 2

156

GEORGI

MARCGRAVI

ANNOTATIO. Habes apud Gefnerum leonem pediculi atque etiam pulicis marini, fed quæ cum hac non conveniat, quæ pisci, convexa & prona parte, subjecta eft: quanquam hoc animalculum quod Author describit, meritissimo pediculum marinum appellari posse judico, aut forte etiam cimicem , nam forma, licet ovalior, non abludit. Vidi crustras satis amplas quas pediculi marini esse asserebant nautæ nostri, quarum figura plane cum hac congruebat, fed crusta minutis veluti fquamulis ex viridi & albo mixtis erat contexta : quæ paulatim decidunt. IAGVACAGVAR E Brafilienfibus : Iuaquata Lusitanis, id est, interula, à colore, quia nigritx ejufdem coloris amiciuntur. Piscis instar Percæ nostræ latus & obrotundus, ad summum octo digitos longus, quinque aut fex latus. Os habet parvum, cum minutilus dentibus ordine digestis : oculos mediocres crystallinos , circulo fusco: Pinnas porro septem, unam à medio dorfo ad exortum caudæ protensam, fpinis suffultam, anteriori quidem parte femidigitum latam, pofteriori latiorem & in trianguli figuram delinentem. Duas postbranchiales, duas in inferiori ventre; unam post anum latiufculam : caudam denique duos digitos longam, parallelogrammi figura, quæ in duo cornua definit. Squamis vestitur, inftar percæ, majusculis ; quæ è cinereo cærulefcunt. A dorfo autem per latera latæ lineæ descendunt ad ventrem nigræ, in quolibet latere quinque. Superius caput quoque nigrescit ; venter vero albescit atque cærulescit. Pinnæ omnes è cinereo cærulefcunt & quodammodo nigricant versus extremitates. Tota denique cauda nigra eft. Edulis est piscis. ANNOTATIO. Hic piscis haud male convenit cum Mormylo five Mormyro Gesneri, nifi quod I con in eo differat, quod in Mormylo Gesneri plures lineæ nigræ vel pullæ à dorfo ad ventrem per latera descendant. CVRIMATA Brafilienfibus: Pifeis carpioni, figura, colore, carne valde fimilis:fefquipedem longus, quatuor & femis digitos latus : capite Carpionis ; ore rotundo & edentulo: corpore oblongiori, & fquamis majufeulis. Pinnas habet feptem præter caudam ; nimirum duas poftbranchiales , duas in medio ventre inferiori, unam poft anum, & unam plane parvulam parallelogrammam huic oppofitam in dorfo ; unam denique in medio dorso, magis longam quam latam. Totus piscis coloris eft argentei ut Carpio, & ejusdem saporis. Non capitur nifi in dulcibus aquis. PIRAMETARA Brafilienfibus, Lufitanis Salmoneta ; pifeis quinque digitos aut circiter longus, totidemque crassus, ubi crassissimus. Caput habet haud magnum, quod statim deprimitur ab oculis ad os, quod illi parvum, lunatum, & minimis denticulis præditum: in inferioris mandibulæ extremitate barbam habet conflantem duobus quafi funiculis crassiusculis, duos digitos longis, & ab exortu ad medietatem incarnati, reliqua flavi coloris. Oculi nigri splendentes, circulo flavo. Pinnas obtinet septem, duas in dorso sesquidigitum longas & latas ; duas poftbranchiales angustas, fefquidigitum longas : & subter has duas in infimo ventre junctas ejufdem magnitudinis, unam parvam in infimo ventre fubter fecundam & posteriorem in dorfo. Cauda furcata conflat pinna duos digitos ferme longa. Squamas habet instar nostratis Color universi pifeis , in corpore, capite , cauda, pinnis, dum vivit, plane sanguineus est, nifi quod cauda in fine auream habeat fimbram : in utroque autem latere, maculæ nigræ ordine positæ, magnitudine ftuferi nostratis : quando vero per bihorium est mortuus color ille sanguineus mutatur in aureum & flavum sanguineo sparsim mixtum. Pifeis est edulis. ¡Core hansposita suit @ pag. 181. ANNOTATIO. Mulli eft species ; de qua videndus Matthiolus commentario in Dioscoridem

HISTOR.

PISCIUM

LIB.

IV.

157

ridem lib. II. cap. 21. mm duasfpecics recenset, utrasque à Venetis appellari Bar boni : à cæteris autem Triglia & Barbone : Hifpanis Salmoneta. Vide & Gesnerum. Aldrovandus autem prolixe de illis agit lib.II. ôc sequentibus. Quia autem icon apud hos omnes reperitur, hic nullam addimus.

C A p.

IX.

Tareira d' Alto. Tareira do Rio. Piratiapia. Ceixupira. d’Alto, id eft, marinus, pifcis tereti corpore, decem digitos longus (reperium T Atur& majores) quinque crassus, ubi crassissimus, nam verfus posteriora sensim minuiREIRA

tur. Caput habet colubrinum, fupra oculos in duo tubera elatum : oculos pupilla nigra, circulo flavescente ; os acuminatum fatis amplum, interius flavum, denticulis acutissimis munitum, quales ôc lingua habet. Pinnas obtinet octo, nimirum in quolibet latere post branchias unam, uno plus digito longam, trientem latam, directe à latere protenfam : post has interstitio pene fefquidigiti in infimo ventre duas junctas figura trapezii, duos digitos longas ôc totidem fere latas in extremitate : verfus caudam in infimo ventre unam duos digitos longam in corpore extensam, sed plane angustam ; supra hanc in dorfo parvula est instar cuspidis cultelli : in medio dorfo una pene quadrata, duos digitos lata, plus uno longa : Odava eft cauda Vix sesquidigitum longa & furcata. Pinnae autem omnes instar foliorum papaveris sunt tenues, & mollibus fpinis sustentantur. Squamulis vestitur peltatis, ita affabre compofitis ut ad tactum glaber videatur. Venter totus albicat : latera ôc dorfum fecundum longitudinem lineas habent alternarim flavas ôc virides. Oræ squamularum circum circa brunnæ funt, ôc videntur quafi rhombi ordine pofiti effient brunnis lineis circumfcripti, ôc ac fi per unum ordinem tenderet linea flava, per latera viridis. Pinna in dorfo fecundum longitudinem strias habet brunnas reliquas flavas. Cauda itidem striata brunno. Caput superius maximam partem brunnum. Piscis affandus, nam coctus non ita bonus est. Sapore autem multo antecellit Tareira do Rio, qui multas habet spinas. TAREIRA do Rio (id est, fluviatilis) oblongo corpore , dorfo redo, ventre paululum protuberante : inferior illius mandibula lõgior superiori : dentes habet acutissimos ôc inter eos duos longiores in medio inferioris mandibulæ & quatuor tales in supepulchri, pupilla atra, caetera nigri. prominuli, Oculi satis magni, riore: mordet vehementer. Caput Lucii capiti parum simile. Longus efl: piscis quindecim, aut fedecim digitos. Pinnas habet fex : nimirum duas oblongas poft quamlibet branchiam unam, duas jundas oblongas in infimo ventre, unam poft anum parallelogrammi figura ; unam in medio dorfo magnam, redam , parallelogrammam plus tribus digitis longam, duobus latam. Cauda parallelogramma pinna constat, duos & semis digitos longa, sesquidigitum lata, in extremitate circinata. Totus tegitur squamis fatis magnis, fuscis in dorfo ôc lateribus verum in lateribus fusCaput tegitur dura tefta cum argenteo eft variegatum, ut ita per fuscum argenteum videatur. fusca. Venter totus albicat. Pinnæ omnes fuscæ , sed nigro undulatae transversim ut Nisi caufpinas. da : itidem ÔC cauda. Capitur in fluviis ; edulis eft, fed multas habet fatis crasso, interdum tantam P I R A T I A P I A Brasiliensibus piscis est oblongo corpore & magnitudinem acquirit ut quinquaginta libras aequet: oris pars inferior longior fuperiori. Denticulos habet acutos, inordinate positos ôc tota oris cavitas cum lingua est rubra. Oculi prominentes, pupilla crystallina ovali & circulo rubro. Ante utrumque oculum habet foramen. Branchiæ definunt in trianguli siguram, & funt amplae. A summitate dorfi ad caudam usque extenditur pinna, quæ ad medietatem anteriorem spinis surrigitur, reliqua medietas eft mollis. In inferiori corpore prope anum etiam pinnam mollem habet obrotundam : in quolibet latere poft branchias unam, & duas in infimo ventre jundas, oblongas. Cauda fere quadrata est, at in extremitate paulo latior quam in exortu. Squamis veftitur parvis. Dorfum & infimus V 3

158

GEORGI

MARCGRAVI

infimus venter cinnabrii sunt coloris, latera ex gryseo fuscescunt. In totum præterea est maculatus , & in dorfo quidem maculas habet majores nummo misnico ,. ex gryfeo fuscas, in lateribus vero & infimo ventre minores ejufde coloris. Pinnæ omnes cinnabrii coloris, in extremis oris lineam albissimã habentes , adque eam fimbriam latam nigerrima. Poftbranchiales pinnæ totaliter cinnabriæ funt fine simbria nigra aut alba. Dorfalis pinnæ medietas anterior tota rubra, reliqua fimbriata albo & nigro ut reliquæ. Optimi faporis carnem habet fi coquatur. CEIXVPIRA Brasiliensibus : pifcis hic magnitudinem acquirit interdum novem aut decem pedum, atque crassitiem corporis humani ; corpore oblongo & capite atque figura cor-

poris Tuberoni haud absimilis. Quem describo tantum duos pedes erat longus cum semisse. Erat illi caput compressum & latum, septem digitos longum & fere quinque latum : os haud ita amplum pro mole corporis, parabolicæ figuræ, edentulum, prominentiis tamen acutiffimis confertim repletum : lingua lata : oculi albi haud magni, paulo majores duplo ftufero Hollandico, pupilla crystallina. Branchias habet fatis amplas : Pinnas septem, nimirum post quamlibet branchiam unam, directe à latere protensam, triangularem, femipedem longam, duos & emis digitos latanl, ubi latissima. Interftitio fere fex & semis digitorum ab occipitio in medio dorfo incipit pinna quatuordecim digitos longa, in initio triangularis, & quatuor digitos alta, hinc sensim minuitur & ad caudam ferme pertingit, ibique triangulo definit. Huic oppofita eft ejufdem figuræ una in infimo ventre, undecim digitos longa, delinens cum fuperiore, sed non cum illa incipiens. Infra duas postbranchiales in infimo ventre duas habet junctas, quamlibet tres & femis digitos longam & sesquidigitum latam. Septima pinna eft cauda, incipiens duorum digitorum interftitio à fine dorfalis & ventris, bicornis, fuperius cornu fere octo digitos longum, inferius paulo brevius, nimirum feptem digitorum. Pinnæ omnes anterius fpinas habent fed molles. In interftitio inter occiput & dorfalem pinnam, octo offeos triangulares aculeos prominentes obtinet quos recondere in carne & erigere potest, ac pro armis ufurpare. Ante quemlibet oculum, intervallo unius digiti foraminulum habet duplex. Caput offeum & glabrum. Totum corpus exiguis fquamulis vestitur, ita ut totus pifcis glaber videatur. Colore totus eft niger, excepto tamen ventre, qui albissimus inftar cretæ ; in lateribus (inter album & nigrum) paululum canefcit nigredo, cætera, ut dictum, nigerrima. Pinnæ omnes nigræ, exceptis duobus infra poftbranchiaies in infimoventre quæ albæ sunt, oris nigricantibus. In utroque latere piscis linea quædam profundior reliquis fquamulis tendit ad caudam ufque, ejufdem cum corpore coloris. Pifcis gravis ac pinguis est, ac pro optimo habetur inter omnes in Brasilia, præfertim quando adhuc mediocris eft: magnitudinis. Capitur in Mari. C A P.

Guamajacu gnara. Piquitinga. Araguagua. Camuri.

VAMAIACV GVARA Brafilienfibus, Lufitanis Peixeporco, & Diabe : orbis est fpecies. Longitudo ejus ab initio oris ad pinnæ exortum in cauda quatuordecim digitorum: pinnæ caudæ

HISTOR.

PISCIUM

LIB.

IV.

159

caudæ longitudo plus duorum digitorum. Rotundo eft corpore & crassities ejus duorum & viginti digitorum. Caret squamis, tegitur cute, per totum corpus ex fusco ochræ coloris pallidi, in ventre albi. Totum corpus aculeis munitum eft, qui in lateribus longiores, in reliquis partibus breviores (longiores autem funt duorum digitorum) teretes, in extremitate valde acuti & singuli tribus insertionibus, quali triquetris, cuti infixi. Inter aculeos cutis ubique maculis nigris scatet excepto ventre. Oculos habet magnos eminentes : os parvum obrotundum, lateribus duos & semis digitos longas : unam in in duas tantum quatuor, pinnas edentulum : minorem ano. sub magnitudinis & ejusdem dorso versus caudam aculei ipsius referunt murices. Orbis muricatus dici poteft Gesneri pag. 745• quia Habui alium minorem vivum mense Februario anni 1639. item alios duos mense Septembri vivos. Cutis eorum erat è fusco virescens, in ventre nigricans : aculei ut prioris & plane fimilis figura corporis : prope quamlibet pinnam, maculam habebant nigram, ut & utrimque ad latera prope os. Pinnarum color erat flavus: oculorum pupilla nigricans, circulo luteo. Supra utrumque oculum cornu exile, fatis longum, molle, cutacea fubftantia constans, quod præ fe fert natans, quando autem extra aquam eft flavescit. Inflare fe poteft & iterum confidere. Sonum edit Vlch ulch. Si velis ut fe inflet, trahe pinnam quae in dorfo eft. P I Q V I T I N G A Brasiliensibus : Pifciculus eft duos, aut paulo plus,digitos longus, figuras pene ut Parabucu à quo non multum differt ut dicam. Os habet parvulum, fed quod ample aperire & rotundare poteft: oculos fatis magnos, nigros,circulo argenteo : branchias amplas : pinnas sex & septimam pro cauda: nimirum duas postbranchiales, triangulares, inferius politas : duas jundas in medio infimo ventre: unam triangularem in medio dorso, unam poft anum : cauda constat pinna furcata. Color capitis argenteus splendens fuperius olivaceo imbutus. Tegitur fquamulis albis, in dorfo tamen olivaceus color tranflucet. Per utriufque lateris medium tendit linea reda, lata, argentea, splendens ufque ad caudam. Pinnae omnes albae. Differt à Piabucu, quod ille paulo major evadat, & linea illius lata non splendeat, cum reliquum corpus splendeat, quod in hoc contrario fe habet : Piabucu etiam pinnam habet in dorso prope caudam, qua hic caret. Cæterum caro fimilis, edulis.

ARAGVAGVA Brafilienfibus : Gladius Scaligeri in commentariis ad Histor. Animalium pag. 2 2 7 Graecis Xiphias,Belgis Sweet-bitch. Junior erat quem describo. Corporis longitudo ab occipite ad pinnam caudæ unius pedis & septem digitorum; craflities maxima (nimirum inter duas laterales pinnas anteriores) novem digitorum. Capitis longitudo duorum & femis digitorum ; quod cordis figuram habet, compressum, nec crassum. In hujus medietate paulo tamen versus anteriora in quolibet latere oculus stuseri magnitudine & poft quemlibet digiti fere intervallo spiraculum, per quod aquam evomit ; & fub hisce, in inferiori tamen parte, os duos digitos amplum, labiis inftar limae acutis, fine dentibus (quod & Scaliger notat.) In extremo autem capitis verfus ensem, in inferiori parte duo funt spiracula, substantiæ interius inftar branchiarum, quibus sine dubio gladium regit, nam inter has branchias enfis oritur, novem digitos longus, fefquidigitum fere latus, in extremo paulo anguftior, constans substantia ossea, habetque in quolibet latere odo & viginti dentes ordine oppositos, sesquidigitum ferme longos & acutissimos. Pinnas habet septem ; videlicet duas ad latera, quæ duos digitos poft fpiracula incipiunt, duos & femis digitos longas, paulo plus tribus latas : & quatuor digitorum interftitio poft has in lateribus iterum duas fefquidigitum longas, totidem latas.

160

GEORGI

MARCGRAVI

latas, fupra has in dorso unam, ejufdem magnitudinis: deinde in extremitate corporis fere in dorfo itidem talem & feptimam pro cauda, quæ fuperius quatuor digitos longa, inferius duos & semis , duos lata, ubi latissima, ut in Tuberonibus. Corpus fubteres est, angustumversus posteriora, cute veftitum ut Panapana ad tadum dura & scabra, quando sicca , coloris in superiori parte & lateribus leucopæi, in ventre albicantis. Inter duas pinnas majores in ventre & verfus latera, in quolibet quinque habet incisuras ut Panapana. Æstimari facile magnitudo pifcis poteft, nam habui quorum enfes duos & semis pedes longi erant cum septem & viginti dentibus utrimque : item quorum ensis similis longitudinis cum viginti dentibus utrimque : quinetiam quorum enfis quinque pedes erat longus, cum quatuor & viginti dentibus utrimque. Carnem habet bonam, præsertimjunior adhuc, instar Raijæ vel paulo meliorem. ANNOTATIO. Xiphias Graecorum alius pifcis est, qui quidem gladium habet mucronatum , verum in lateribus minime dentatum, de quo vide Rondeletium lib. VIII. cap. xv. Ad eundem modum describitur à Gesnero. CAMVRI Brasiliensibus; Lusitanis Robalo, pifcis duos pedes longus, Lupo noftro figura corporis fimilis atque etiam ore, crassus plus uno pede, ubi craftiftimus : caput fefquipedem pene longum : os semilunare, in medio paulum acuminatum, fex digitos longum, fed quod magis dilatare atque rotundare poteft, ita ut circumferentia ejus fiat tredecim digitorum : oculos habet dupli ftuferi magnitudine, pupilla crystallina, circulo aureo : Pinnas odo ; nimirum duas in dorso, priorem tres digitos longam & paulo plus latam, firmis fpinis sustentatam, quam in rimam recondere poteft : alteram huic magnitudine parem, fed fpinis deftitutam, nec habentem quo condatur : duas postbranchiales, paulo plus tribus digitis longas ; duas in infimo ventre quatuor digitos longas, duos & femis latas ; unam talem post anum ; octavam pro cauda, quæ eft furcata, quinque digitos longa, fex lata. Squamas habet ut Carpio, coloris argentei, splendentes ; in dorfo autem & lateribus aureus admiscetur : Venter plane albicat: Pinnæ funt aurei coloris, quibus aliquid fufci admixtum eft ; in quolibet latere fuperius à fine branchiarum ufque ad medium exortus caudæ, dudam habet lineam crassam, nigram. CAP.

XI.

Guaracapema. Mucu. Abacatuaja. Acarapeba. Miivipira.

corV Brafilienfibus ; Dolfijn Belgis : Mas eft doradæ. Pifcis G pore fronte non ita crassus. & latus, licet Caput desinit in figuram quadratam, eftque in ARACAPEMA

compresso

ita in aciem eductum, ut facilius fluctus maris natando fecare poftet. In fex aut feptem pedum longitudinem excrescit : latitudo five altitudo, ubi maxima, nimirum verfus anteriora & pone caput, sesquipedalis. Os habet haud ita amplum, pro magnitudine corporis , mandibulas compressissimas, denticulos acutos. Paulo fupra os & quidem verfus ejus interiora oculi positi inferiori loco, ne nimirum in aquis imperiose ageret, qui alias linceus. Oculi autem funt magni, rotundi, pupilla crystallina, cæterum argentei coloris. Branchias habet amplas : Pinnas feptem, nimirum unam insignem à summitate capitis per totum dorsum extensam ufque ad caudæ exortum, latam in medio septem aut octo digitos , quæ sensim minuitur, conflans membrana ad tadum coriacea ,& fpinis mollibus interius sustentata : hanc natans in æquore eredam tenet. A medietate infimi ventris ad caudæ initium itidem pinna protenditur, fed vix unum digitum lata, in exitu triangulata : post utramque branchiam pinnam habet oblongam odo vel noveni digitos : sub his in infimo ventre duas propinquas paulo longiores. Cauda circiter fefquipedem longa in duo cornua ampla diftenditur. Squamulis minimis vestitur totus, quæque ad tadum vix sentiuntur ; ita ut glaber videatur. Color in capite, dorso, lateribus ex viridi

HISTOR.

PISCIUM. LIB. IV. 161 mixtus, uti & in pinnis, in ventre vero albicat. Per totum autem corpus viridi & argenteo (nimirum latera, dorsum, caput) maculis eft variegatus cæruleis, variæ magnitudinis , milii, grani hordeacei, ervi. Carnem habet ficcam, boni saporis. Velocitate natandi supcrat Toninhas seu porcos marinos, & eodem modo saliendo progreditur. Vescitur pisce longo vulgo P et umbo appellato. ANNOTATIO. Aurata vera plene describitur à Rondeletio lib.v. de piscibus cap. II, ubi & Iconem dat quæ cum hac nostra minime convenit. M v c v Brasiliensibus ; pifcis tereti corpore, ut Enneopthalmus, vulgo Lampreda, Germanis Neunauge, nec crassiori : circiter duos pedes fit longus, magis aut minus : Capitulum habet acuminatum , conicum; ocellos parvos nigros : os item parvulum : guttur inflare aliquo modo potest. Caret pinnis. Totus fuscus, obscurius tamen in dorso, venter epatici coloris: per latera lineas obliquas nigras habet, angulos obliquos per me-

dium laterum in vicem facientes. Edulis est & capitur in lacubus & paludibus. ANNOTATIO. In descriptione Americæ lib. xv. cap. XII. Iconem dedi pifcis sub nomine Vbirre uti acceperam, quam & hic reponendam curavi-, quia me monuerat Emanuel de Morais, verum illius nomen esse Mucu. Verum descriptio Auctoris cum icone non fatis convenit, nam praeterquam quod dentium non faciat mentionem, sciribit pinnis carere cum hic noster prolixifiimam habeat in dorfo, & ad utrumque latus itidem unam ; quare inanimum induco Mucu diverfum esse ab Ubirre, licet Morais aliter censuerit. Quinetiam qui Ico-» nem mihi subministra vit, marinum piscem dicebat, cum Mucu palustris sit. ABACATVAIA Brasilienfibus : Peixe gallo Lusitanis. Faber& Gallus marinus, de quo vide Gesnerum. Passeris magnitudinem habet, altus & latus instar illius , fubrotundus , neque illo crassior : os illi eft haud amplum, edentulum: oculi nigri , circulo argenteo. Pinnas habet quinque , unam in dorso, unam in ventre , utramque descendentem & continuam ad caudam usque : itidem post branchias utrimque unam : Cauda constat pinna furcata. Praeterea habet duo quasi sila in longum extenfa ab inferiore corpore, & unicum tased squamis, tegitur cute Caret lævissima, fplendente , codorsalem. le in dorfo ante pinnam exceptis filis illis, quæ coloris, nigra sunt. Carnem habet loris argentei; totusque est illius boni saporis, & sæpe comedi. ANNOTATIO. In Descriptione Americæ lib.xv, cap.XI I. Iconem dedimus hujus pifcis fub nomine Awah kattoe five Iahwe, quo nomine Iconem acceperamus a perito pictore, quod corruptum esse apparet. Fabri iconem dat Gefnerus fed quæ cum hac nostra neutiquam conveniat : Vti & Aldrovandus, sed plane rudem ; & deferiptio quopue multum ab Authoris nostri descriptione abludit. ACARAPEBA Brasiliensibus, quibus & Acaratinga vocatur, Belgis Brafem ; magnitudine vero X

162

GEORGI

MARCGRAVI

vero fere ut Bley Pomeranorum. Nimirum piscis corpore lato, fquamis majoribus in totum argentei coloris splendentis : pedalis circiter longitudinis, quinque digitos latus, ubi latissimus. Os habet edentulum, haud amplum, acuminatum, quod extendere & contrahere poteft ; oculos dupli stuferi magnitudine argenteos, pupilla magna crystallina nigricante. Pinnam in dorfo extensam habet ad caudam fere, anterius duos digitos altam, firmis. spinis fuftentatam & sensim anguftiorem : in quolibet latere poft branchias unam, tres digitos longam, plus uno initio latam & triangularem. In infimo ventre tres, duas videlicet jundas verfus anteriora, crassa spina firmatas, & unam prope anum, initio firma fpina fuftentatam & ad caudam fere protenfam, fed sensim minutiorem. Cauda constat pinna furcata, tres & semis digitos longa & in exortu antequam dividatur, pene duos lata. Pinnæ omnes albi funt coloris tranfplendentis. Edulis eft pifcis. MIVIPIRA & PIRABEBE Brasilianis, Peixe volador Lusitanis. Pifcis volans, vel Hirundo pifcis : variæ eft magnitudinis : major erat Halece, quem hic describo, & formæ rarioris. Figuram corporis habet (inftar Zandat Pomeranorum,) teretem & pofteriora verfus acutiorem. Totius longitudo ab ore ad finem caudae tredecim digitorum ; crassities, ubi maxima , nimirum circa exortum alarum, septem fere digitorum, ad exortum autem caudæ duorum. Caput crassum habet, fuperius compreffum & latum, nimirum superius sere duos digitos & quali in tubera supra oculos elatum, os non ita magnum, edentulum , at offa ejus paulum ferrata inftar limae. Oculi magni, rotundi, ftufero Hollandico æquales, pupilla nigra, circulo flavo, & exterius alterofusco. Pinnas habet fex cum cauda; duas in dorfo, unam parvulam in medio, paulum tamen verfus anteriora, alteram poft hanc duos digitos longam, fefquidigitumlatam, tenuem, at octo spinis suffultam ; duas robuftas in infimo ventre, subter illa, duos & semis digitos longas, firma fpina constantes fed anguftas, & unam parvam in inferiori corpore ex oppofito majoris in dorfo ; septima est cauda, duos digitos longa, totidemque lata & furcata. Praeterea habet duas alas magnas, in quolibet latere unam, habentes exortum suum sesquidigitum fere poft oculos, post branchias paulum ; eftque alarum longitudo feptem digitorum,latitudo in exortu plus uno, in extremitate fex digitorum: conflant alae tenui membrana inftar chartae puræ (post-papir) ex albo feu cinereo subfusci coloris: habent autem aliquot plicas & sustentantur fpinis tenuibus per longitudinem extenfis. Ad utramque alam in initio ejusdemparva quafi ala exit, duos & femis digitos longa, fed plane angusta & fua fpina munita. Totum caput cum initio dorsi, (ab ore nimirum ad quinque digitos numerando) vestitur testa ossea, dura, quæ verfus suum finem dupliciter divifa in duos aculeos definit quafi spinas. Branchiæ autem ad duos digitos extenduntur in aculeos usque sub alis. Totum autem corpus vestitur squamulis elegantibus, ordine dispositis, quae in ventre triangulares, in lateribus & dorso verius ellypticæ figurae. In ventre autem ita difpofitae funt ut pifcis ad tactum glaber videatur : at in lateribus & dorfo quælibet in sui medio habet tuberculum, ita ut ordine naturae dispofitæ in reda linea, repraefentent lineas rectas, elatas, tuberculatas. In toto ventre albicat, in lateribus & dorso subfuscus, & splendens ut Harengus. Spinae quæ alas sustinent & per eas extenduntur etiam albicant. Alæ ipsae ex cinereo fuscessentis funt coloris, maculis nigricantibus variegatæ. Volat hic pifcis fuper aquas inftar Hirundinis per spacium quantum sclopeto pertingi poteft : nimirum ufque dum siccescant alæ, tunc enim iterum aquae fe immittit alas humectandi gratia &denuo volat. Natura autem huic pisci alas dedit ut se salvare posset dum hostis ejus Dorada magna caterva ipfum persequitur. Sæpissime mille eorum simul volantes vidi in Oceano Tropicis interjecto : interdum etiam volando incidunt in naves, ut nobis etiam factum memini. Caro boni est saporis coda. ANNOTATIO. Vide de his volatilibus piscibus Aldrovandum lib. II. cap. 5. & 6. & Rondeletium lib. x. cap. I. de Hirundine ; plerique de Pifeibus commentantes ejus meminerunt , nihilque magis Nauticos homines exercet. Dabitur alias de his dicendi occasio, nam figura horum piscium, & præsertim alarum valde eft diversa, reperiuntur enim quibus alae funt duplo longiores verum angustiores. CAP.

HISTOR.

PISCIUM

LIB.

IV.

163

CAP. XII.

Guaibi coara. Acaramucu. Guaperua. Cucuri. Piraya. Brasiliensibus, Buraco de Velha Lusitanis ; piscis est corpore latiuscuo G lo ; dorfoCelevato & à capite arcuato ; duodecim aut quatuordecim digitos longus, quaVA I B I

ARA

tuor latus, ubi latissimus. Caput & os acuminatum , satis amplum, habens in utraque maxilla seriem minimorum denticulorum,linguam confpicuam ; quæ una cum cavitate inferiori oris, sanguinei eft coloris : Oculos ftuferi magnitudine crystallinos, circulo coloris ex aureo & fusco mixti. Pinnas obtinet feptem , nimirum poft branchias in quolibet latere unam, quasi triangularem, mollem : in infimo ventre duas junctas : unam poft anum duplici spina munitam: per dorfum autem una extenditur, cujus medietatem anteriorem undecim spinæ erigunt, quam recondere potest in cute, posterior medietas mollis & fine spinis. Cauda constat pinna bicorni, & parallelogrammi figura à corpore extenditur. Squamas habet mediocres, inftar Percæ, argenteas, quæ per oras sunt melini coloris, & afpedu referunt meros cubos : in occipitio & dorso summo squamæ ex argenteo cærulescunt, & per oras itidem funt melini coloris. Totum autem caput superius & ad latera eft aurei coloris, striis cæruleis fecundum longitudinem variegatum. Pinnæ omnes melini funt coloris, exceptis duabus in infimo ventre,quæ magis albescunt : per latus autem utrumque verius dorfum fecundum longitudinem tendit linea melini coloris ad caudam usque. Pifcis boni saporis coctus. Capitur in mari inter scopulos. ACARAMVCV Brasiliensibus: pifcis eft corpore compresso nec crassoverumoblongo; decem enim digitos longus est, quatuor latus, ubi latissimus. Os illi parvulum, angustum, rotundum, apicem minimi digiti admittens, ut piscis triangularis. Superius & inferius in anteriori parte oris utrimque dentes triangulatim acuti. Oculi ftuferi magnitudine, cryftallini, pupilla nigra. Distant oculi ab ore duos digitos & semis plane in alto positi, tres quartas partes digiti à dorso sub utroque oculo, in quolibet latere, branchiarum loco fissuram habet oblique factam, unum digitum longam, trapezii figura. In dorsi ssummitate direde fupra oculos,

inftar fili majoris feu crassioris cordæ violæ, corniculum habet oblique eredum versus posteriora, quatuor digitos longum & teres. In poftica corporis parte inferius & superius utrimque pinnam habet tenuem tres digitos & semis longam, tres quadrantes digiti latam, quæ definunt circa caudam, quæ parallelogrammi figura exoritur à corpore, habetque pinnam sesquidigitum longam, paulo plus duobus latam. Caret squamis, fed tegitur cute glabra, parum tantum hispsida, ut Xiphiæ, coloris albicantis, cui gryseus est admixtus, & in dorso paulum fuscus ; pinnæ quoque gryfei coloris. Non eft edulis : in ventriculo algæ seu musci marini multum inveniebam : Parieti appenfus nodu clarissime lucebat in tenebris. G v APER v A Brasiliensibus, Peixe porco Lusitanis (Græcis Kάπς&, Latinis Aper vocari potest aut caprificus, de quibus Gesnerus pag. 70. & 214.) Ab ore ad initium caudæ quindecim digitos longus, in medio, ubi latissimus, odo latus : corpore paulum compresso ac lato: dorfo arcuato, ventre adhuc magis curvo : capite porcino : dentibus caninis, albis, longis: odo in qualibet mandibula,duo medii tam inferius quam ftiperius longiores sunt reliquis : dentes inferioris mandibulæ aliis quasi brevioribus fuftentantur. Os subrotundum, anguftum: quatuor seX 2

164

GEORGI

MARCGRAVI

tuor fere digitorum interftitio ab ore superius sunt oculi, sesquidigitum à se invicem distantes, majores grosso misnico (& ante eos quasi veftigium foraminis) pupilla crystallina,circulo aureo maculato cæruleo. Branchiarum loco rimam habet duos digitos longam , plus uno latam.In dorso tres pene digitos poft oculos , duo habet cornua, unum pennam olorinam crassum, tres digitos longum, quod versus pofteriora paulum inclinatur , alterum parvum per membranam alteri adnexum,utrumque in rimam recondere poteft demmum. Trium & semis digitorum intervallo poft hxc pinna est, in initio ferme triangularis, hinc magis magifque anguftatur ad caudam fere, quinque digitos longa , initio paulo plus duobus lata : & è regione in infimo ventre talem, initio duos & femis digitos latam , magis magifque arctatam verfus caudam. Cauda quadrata figura à corpore extenditur & pinnam habet quatuor digitos latam, duos longam, qux in duo cornua dilatatur, ut totius longitudo fit quatuor digitorum. In medio inferioris corporis parvam habet pinnam & ante eam cornu fefquidigitum longum. Pinnæ omnes sustentantur spinis & funt cærulei coloris; venter albicat. Squamis vestitur elegantibus, in superficie fua pundnlis thalaftinis cum caeruleo indico umbratis, in dorso magis caeruleis. Ab oris summitate in utrumque latus ad pinnas postbranchiales, femilunari figura, dux lineæ craffæ cæruleæ, unius digiti intervallo, ducuntur. Comeditur affatus, coctus non valet. A NNOTATIO. Tam capri quam Caprifci icones quas dat Gesnerus non bene conveniunt cum Audorisnoftri, uti nec descriptiones, quare hunc nostrum illius quidemspeciei, alium tamen judico. CVCVRI Brasiliensibus : Cassaon Lufitanis (caniculæ species vide Gefner. pag.201.) ex genere Tiburonum : pifcis duos & femis pedes longus, capite in hyperbolen delinente, & ore longe inferius stante : & unum tantum ordinem minimorum denticulorum habet, quare nocere non poteft : oculi illi funt majoris pisi magnitudine, nigri: Pinnæ septem plane ut Tibu-

roni, duæ nempe post quinque illas incisuras, triangulares ; in medio infimo ventre duæ parvæ, & in ultima medietate inferioris corporis item parva triangularis : in medio dorfo magna triangularis erecta : & parvula ejusdem figurx ad caudam ; quam habet instar Tiburonis, uti & similem illi per totum cutem, ejufdemque coloris : nimirum totum inferius corpus album, dorsum & latera cinerea , quibus argentum transplendet : pinnx omnes cinerex, exceptis parvulis in inferiori corpore, qux albæ : cauda cinerea. Hic quem describo, tres catulos perfectos in ventre habebat, unde liquet animal edere. Carnem habet siccam sine fpinis , ejusdem fere bonitatis cum Corcovado. Sxpius commedi. PIRAYA & PIRANHA Brafilienfibus : Pifcis pedalis longitudinis, lato corpore circiter fex digitos, ubi latissimus : dorfo incurvato, capite obtufo ut Dorada. Oris hiatus parabolicus, quod exade claudere potest, habetque labia parva quibus dentes tegit ; obtinet enim tam fuperius quam inferius ordinem dentium triangulatorum, alborum, acutissimorum, quatuordecim in qualibet mandibula (minores habent duodecim) quibus uno morsu partem carnis ex quacunque parte hominis poteft abripere, quafi novacula effet abscissa. Si quis ingrediatur aquam vel saltem immittat pedem vel manum statim abillo lædi potest, ita fitiens eft fanguinis & cupiens

HISTOR.

PISCIUM LIB. IV. 165 & cupiens carnis humanæ, quare caute ab illo cavendum. Oculos habet rotundos, parvos, crystallinos pupilla nigra, & inter illos duo foraminula seu spiracula : branchias amplas, exterius duras & osseas : fex pinnas & feptimam pro cauda ; duas nimirum postbranchiales, paulum elatas à ventre infimo, duos digitos longas, unum latas : in medio infimo ventre duas junctas parvulas, vix unum digitum longas de anguftas : è regione harum in medio dorso incipit pinna de ad duorum & lemis digitorum longitudinem extenditur versus posteriora, paulo plus uno digito lata : duorum autem digitorum interstitio à parvulis in infimo ventre incipit pinna , firma spina anterius munita, cætera mollis «Se maximam partem squamulis tecta de paulo plus duobus & semis digitis longa, extenditur que ad exortum caudæ, unum digitum lata : exortus caudæ sesquidigitum longus, ipsa bicornis, & quodlibet cornu in exitu arcuatur. Squamulis tegitur: tota summitas capitis, dorfum & latera usque eo fi linea ducatur à postbranchiali pinna ad medium pinnæ squamosæ, coloris eft cinerei diluti cum pauco cæruleo mixti, ac squamula quaslibet fimbriam habet ignei & caerulei coloris transplendentis, reliquum laterum seu inferior pars «Se venter coloris fiunt flavi obscuri, ut & capitis inferior pars, ac pinnæ poftbranchiales & omnes infimi ventris. Pinna dorsalis & cauda coloris est è cinereo cærulescentis. Edulis eft & carnem habet albifimam, paululum siccam & boni saporis. Sæpissime comedi. Hæc species maxime gaudet cœnoso fluvii fundo. Pirayæ alia fpecies hic reperitur magnitudine & figura plane similis priori, excepto quod parvulam adhuc pinnam habeat fiquamatam inter dorfialem & caudam , de quod colore differat : nimirum summitas capitis, totum dorsum de laterum fiuperior pars eo ufique fi linea ducatur à pinna postbranchiali ad medium pinnæ squamosæ, coloris fiunt aurei ac rubri cum cinereo mixti, de cæruleo tranfplendente. Capitis inferior pars, reliquum laterum & infimus venter infigni colore croceo fulgent, cui aureus perfiplendet. Ejusdem coloris croceo-aurei fiunt pinnæ poftbranchiales & infimi ventris. Dorsales duæ «Se cauda cinerei diluti cum pauco cæruleo mixti,ut de dorsum. Hæc fpecies magis gaudet arenoso fluvii fundo. Edulis est ut prior. Reperitur de alia Pirayæ fpecies alba, figuræ.ut antecedentes, solum caput non ita obtusum, fied os paulum prominet figura conica : color ventris & laterum argenteus : dorsum & caput argentei coloris cum pauco cæruleo tranfplendente : pinnæ omnes argentei coloris cum gryseo mixti. Dentes habet parvulos triangulares ordine dispositos, nec ita mordet ut cæteri. Paulo minor quoque eft reliquis speciebus, cæterum non minus edulis quam illæ. CAP.

XIII.

Punam duæ species. Amore duæ species. Pastor five harder. Guacari. VNARV Brasiliensibus : pifciculus est quatuor digitos longus, corpore oblongo ; capite crassiusculo, & anterius obtufio. Os habet parvum-, in maxilla inferiore duos solummodo denticulos, longos, acutosinftar acicularum : oculos superius de in fronte pofitos, pupilla nigra, circello aureo : de fiupra hos duo rubra fila brevia , prominula ; branchias amplas ; utpote quæ una ei est conflata.: Pinnas duas oblongas ; de fiub his duas plane anguftas. Paupoftbranchiales è duabus lo post occiput incipit pinna quæ ad caudam ufique producitur, spinulis prominulis suffulta.

In medio infimo ventre incipit similis, ferme ad cauda ufique pertingens. Cauda autem longiuficula , & parallelogramma. Tegitur cute fufica , de pinnæ fiunt ejufidem coloris.

Reperitur hic & alia Punaru species, figura corporis priori fimilis ; fied mandibulas habens rostratas, quasi è minimis denticulis compositas. A summitate capitis pinna latiuscula extern ditur ufiX 3

GEORGI

MARCGRAVI ditur usque ad exortum caudæ quæ mollibus texitur fpinis non prominulis. Postbranchiales habet fere ut prior ; ut & in ventre & cauda. Color ut prions, sed variegatus eft in lateribus lineis curvis obscure purpureis. Vtraque species inter scopulos vivit & intrat etiam testaceomm domicilia. AMORE GVACV Brasiliensibus ; infemipedis longitudinem excrescit ; corpore oblongo , capite crassiusculo, branchiis amplis, minutissimis in ore denticulis : Oculi illi parvi nigri circello aureo. Pinnas habet feptem: nimirum duas poftbranchiaîes oblongas, quasi triangulatas ; duas fub his junctas ; duas in dorso, anteriorem minorem postenore ; & e regione posterioris unam in infimo ventre. Cauda oblongiuscula, parallelogramma, in extremitate circinata. Tegitur squamis pro sua magnitudine majusculis. Pifcis in totum ferrei coloris , in ventre tamen paululum è ferreo albicat. Est edulis. A MOREPIXVMA Brafilienfibus , vulgo corrupte Amorea Piscis magnitudine Tamoatæ , capite lato , ore amplo, & edentulo, corpore oblongo ita ut fere Tamoatamreferat. Coloris est obfcure ferrei ; in ventre, qui extuberat, albi. Tegitur cute molli : pinnas habet feptem & octavam pro cauda in ambitu circinatam. Carne est sicca & bona ut Tamoata. AMORE T INGA Brasiliensibus pifcis eft ejusdem plane figuræ cum Amore guacu, fed tantum minor : habetque squamas in totum albicantis seu pallidi coloris, & in totum maculatur maculis fufcis ut Tajasica. Cauda tamen illius eft fusco undata. Edulis eft ut praecedentes. PASTOR Belgis ( nomen Brasiliense ab Auctore non proditur) pifcis eft mediocris Truttæ magnitudine cujus & figuram habet ; oculis ellypticis, fquamis albicantibus feu argenteis , mediocribus instar percæ, lineari ordine dispositis, & inter ordines lquamarum, lineæ gryseæ mediæ sunt intertextæ. Pinnas habet septem omnes majusculas & longas ; duas nempe poft oculos (caret enim branchiis) duas fub his junctas in inferiori corpore, his oppofitas tamen magis versus pofteriora : in summitate dorsi unam maximam omnium ; in infimo ventre circa anum unam, & itidem unam illi oppositam in dorfo. Cauda in duo ampla cornua est divisa. Pinnæ omnes funt albicantes. ANNOTATIO. Pifcis nauticis hominibus notissimus, quorum noftrates hoc nomen illi dederunt,quod Audor nofter Latinum fecit.Cæterum Gesnerus judicat esse Mugilem vel mugilis speciem , & fquamis fatis magnis tectum efle, & lineis à capite verfus caudam aliquot, instar Thymalli distinctum. Dat autem plures Mugilum icones, quarum nulla cum hac noftra quam Audor noster ad vivum delineavit, convenit ; omnes quoque habent branchias, quibus hic pifcis caret. G v A c A R i Brafilienfibus; piscis subrotundo seu pyramidali corpore, pedalis vel paulo majoris longitudinis ; odo digitorum crassitiei, ubi maxima eft. Caput inferius planum , lateribus ellypfin describit , fuperius subrotundum. Os parvum rotundum habet fubter in plano capitis : loco dentium in utroque latere procesus habet quafi fetis equinis fados: interius labium explicatum , lunatum , membrana constans, quæ in lateribus oris in fuis extremitatibus in cirrhum desinit, trientem digiti longum, qui cirrhi pro barba ferviunt. Oculi parvi, rotundi, nummi mifnici magnitudine, cinerei fusco maculati, fuperne pofiti & inter quemlibet foramen, diftans dimidium digitum ab oculo verfus anteriora : Branchiæ angustæ inferius versus & ante 166

quamli-

HISTOR. PRISCIUM

LIB. IV. 167 corpusculum proxime parallelogrammum, femi ferme digitum longum, quod exquamlibet tendere & recondere poteft,ita ut reconditum vix videatur. Continet illud corpufculum in extremitate denticulos acutos setaneos, quibus alios pifces pungit. Et poft branchias in quolibet latere inferius ad planum, triangularem quasi pinnam, quatuor digitos longam pene, plus uno latam, oblongam, spina offea in extremitate laterali fuftentatam & aliis minoribus fecundum longitudinem difcurrentibus : spatio autem fefquidigiti verfus posteriora direde poft has jam descriptas, iterum duas inferius pinnas habet quadratas, in quolibet latere unam,duos & semis digitos longas, duos latas, eodem modo spinis hifpidis osseis sustentatas. Post anum in infimo ventre angusta est pinna, parallelogramma, duos digitos longa. In medio dorso pinna est, quatuor digitos longa, duos lata, fpinis hifpidis ordine dispositis fuftentata, ac anterius fpina dura crassiore fulta, poft hanc prope exortum caudæ fuperius parva quædam eft pinna , membranosa, quæ anterius corniculata fpina fulcitur. Cauda constat pinna tres digitos longa inferius, duos superius, bicorni, spinis firmis suffulta. Totum caput testa vestitur dura, ad tactum hispida : totum corpus squamis triangularibus, verfus anteriora majoribus, ordine positis. Sunt autem squamæ omnes ad tactum asperæ, quasi exsculptæ, quaelibet in fui medio extuberantiam habens : fcilicet totum corpus loricatum eft, & quaelibet pars loricæ habet quatuor angulos, & in quolibet exiftit tuberculum ita ut in quolibet latere sit quadruplex ordo tuberculorum. Color totius piscis croceus dilutus, in ventre saturatior ; ac per totum maculatur maculis rotundis, magnitudine feminis sinapi, fufcis. Maculæ hæ in lateribus & pinnis paulo sunt majores, in capite minores, ac in fummitate capitis maculae ruunt quafi rivuli. Posterior medietas ventris nullas habet maculas. Pinnae omnes ut corpus coloratæ & maculatae, excepta pinnula prope caudam, quæ constat membranula nigra, corniculata autem illius fpina crocea eft & maculata ut reliquae. Diu vivit extra aquam, ad quinque horas. Editur defrada lorica, fed paucam habet carnem: inteftina longissima, æqualis omnia crassitiei, inftar crassioris fili quo vela confuunt. Habebat unus pifcis quindecim digitos longus, intestina viginti octo pedes longa, quæ dimenfus fum. Reperitur & hic Guacari, magnitudine & figura plane similis priori, qui in flumine S. Francifci capitur solo colore differens & bonitate carnis : eft enim totus umbrae coloris obfcuri & per totum maculis adspersus obrotundis, nigris, feminis finapi magnitudine ; Caro hujus boni eft saporis. C A P.

XIV.

Piraumbu. Acaraaya. Timucu. Guamajacu atinpa. Acara. Guari guaru. Cugupu-guacu. Maturaque. Carapo.

IRAVMBV Brasiliensibus ; Chayquarona Lusitanis ; piscis carpionis magnitudine & figura: decem digitos longus ab ore ad initium caudæ, paulo plus quatuor digitis latus, ubi latisfimus : verfus caudam anguftior & aequalis latitudinis, duorum nimirum digitoru. Os habet inftar Carpionis, oculos magnos prominentes , pupilla crystallina, circulo aureo cum albo mixto. Pinnas obtinet octo, nimirum unam in medio dorfo, paulo plus tribus digitis longam & unum latam, quam in rimam recondere potest, & erectam novem firmis fpinis sustentare: huic contigua est alia tres fere digitos longa, minus uno lata nullis innixa fpinis: poft utramque bran chiam unam habet tres digitos longam, unum latam in exortu : in infimo ventre duas junctas, duos digitos longas, vix unum latas, firma fpina munitas ; poft anum unam, digitum latam, dimidium longam, itidem firma fpina fuftentatam : odava eft pro cauda, tres digitos longa, totidem lata & furcata. Squamas habet majores , inftar carpionis, argentei splendentis coloris, pauxillo aureo mixti : quælibet autem squama mediam partem usque ab infertione fua coloris eft seuliemort : fub capite & ventris priore parte magis argenteus eft. Omnes pinnæ dilute cinerei funt coloris. In ore superius & inferius lapidem habet, denticulis minimis præditum, vix sensibilibus. Edulis eft ac boni faporis. ACARAAYA Brafilienfibus : vulgo corrupte Garanha : Pifcis qui trium pedum longitu-

dinem

168

GEORGI

MARCGRAVI

dinem adipiscitur, figura Carpionis. Dentes in inferiori mandibula habet acutos, înftar acicularum : in fuperiori duos longos paulo crassiores, quibus interjacent minutissimi vix sensibiles. Oculi ipsi magni funt, pupilla cryftallina, circulo fanguineo primum, hinc argenteo. Pinnam longa habet per dorsi longitudinem expandam,cujus mediam partem verfus anteriora fpinis surrigere & intimam recondere poteft: reliquas quinque pinnas communes habet cum aliis pifcibus : septimam pro cauda, quæ lata & pene bicornis eft.Squamis veftitur argenteis , mediocris magnitudinis, quæ fanguineo colore umbratæ sunt, ita ut maximam partem fanguineus videatur, argenteo colore transplendente : m ventre totus eft albus, ut & sub faucibus. Pinnæ omnes sanguinei coloris, exceptis iis quæ sunt in infimo ventre, quæ albæ sunt, in extremitatibus tamensanguineæ. Edulis eft piscis ; Sale etiam conditur & fervatur.

Brasiliensibus ; Peixe agulha Lusitanis : piscis duos pedes longus, corpore tereti înftar anguillæ. Roftrum habet osseum, tres vel quatuor digitos longum, acuminatum, utrobique dentibus minimis refertum : inferior rostri pars paulo longior superiori, & id quod prominet molle, non osseum ; caret lingua. Oculos habet rotundos, cryftallinos, circulo argenteo : fex pinnas, nimirum duas oblongas postbranchiales, duas junctas in infimo ventre ante anum parvas, poft anum unam quæ fere ad exortum caudæ porrigitur & similem huic oppositam in dorfo ; Cauda pinna quasi bifeda constat. Caret squamis, fed tegitur cute. Summitas capitis & roftri ac dorfi cum medietate laterum olivacei eft coloris : inferior medietas cum ventre argentei. Per utrumque autem latus fecundum longitudinem linea tendit virefcens, distinguens olivaceum ab argenteo. Pinnarum color respondet parti cui appositæ sunt. Edulis est. Capitur in mari & fluviis salsis. Boni est saporis, præsertim frixus butyro ; caro ejus non est fpinofa. GVAMAIACV ATINGA Brafilienfibus , mihi orbis muricatus Ranæ rictu, septem digitorum longitudinem habebat,& corpus oblongum: os Ranæ fimile,& loco dentium tam fuperius quam inferius , os durum: oculos magnos, rotundos, protuberantes , pupilla cryftallina circulo flavo : Branchiarum loco foramen in utroque latere digitum admittens & pone hoc pinnam trapezii figura, unum digitum longam, duos latam: in extremitate dorfi verfus caudam etiam pinnam oblongam, haud amplam, & è regione hujus similem in infimi ventris extremitate. Cauda conflat pinna fefquidigitum longa, unum lata. Totum corpus tegitur cute spinosa quæ in capite in duram testam abit. Spinæ illæ constant duris ossibus & acutis: in infimo tamen ventre caret fpinis, fed mollis est instar Ranæ. Totum corpus & caput fuperius ex gryfeo & fusco eft maculatum : magis tamen fufcescit, inferius totum ex albo subflavescit, ut & spinæ totius corporis. Pinnæ omnes flavescunt. Post utramque pinnam postbranchialem maculam habet nigerrimam ftuferi magnitudine & supra hanc utrobique, paulum tamen magis verfus anteriora aliam minorem nigerrimam. Ad utrumque latus exortus pinnæ dor/alis etiam similem habet : parvulas item sub oculis & ore. Vtris modo fe inflare poteft. Non eft edulis. Capitur in mari. A c AR A Brasiliensibus : piscis palmum longus , dorfo curvo, & alto corpore ut Perca. Os habet anguftum, & dentium loco limam: oculos haud magnos, nigros, circulo aureo: Pinnas obtinet /ex:nimirum sub qualibet branchia unam longam , triangulum acutum referentem: TIMVCV

HISTOR. PISCIUM LIB. IV. 169 ferentem : à summitate autem dorsi pinna extenditur, firmis spinis fuftentata Ôc In triangulum acutum prope caudæ exortum desinens. Cauda oblonga est, parallelogramma; iu extremitare recta. Veftitur squamis fatis magnis, argentei coloris, sed in capite, dorso & lateribus ita umbra mixtis ut fuscus videatur. Venter albicat. Pinnæ omnes & cauda fusci font coloris ex umbra. In medio quolibet latere magnam habet maculam nigram, ut & prope exortum caudæ. Edulis est piscis, & capitur in fluviis dulcibus. GvARVGVARV Brasiliensibus, pisciculus est minutus, nunquam major sesquidigito, exili corpore, oblongo, instar minimi Eldriz. Capitulum habet compressum : ocellos nigerrimos, circulo aureo : pinnulas quinque, nimirum duas postbranchiales, ôc duas subtus fere in infimo ventre, & unam in posteriore medietate dorfi : cauda constat pinna parallelogramma , in extremitate Circinata. Vestitur squamulis ; & totum caput s uperius, ôc dorfi anterior medietas sunt fusci coloris, pofierior & latera aurei, squamulis umbratis umbra : caput inserius & venter albi fplendentis ut mater perlarum : pinnulæ flavæ : prope caudam utrimque maculam habet nigram. Edulis eft & capitur in lacubus & stagnis.

CvG vPv - GvAcv Brasiliensibus, Lusitanis Meros, Belgis Jacob Evertzen : ingens sit

pifcis: habui quorum corpus cum capite quinque pedes erat longum & cum cauda sex : corporis ambitus quatuor pedum, odo digitorum , altitudo unius & lemis. Caput & os magnum habet, quod apertum in rotundum dilatat, edentulum: oculos mediocres, pupilla crystallina nigricante, circulo flavo: Branchias in ambitu rotundas, medio autem in triangulum deficientes: Pinnas quinque ; nimirum unam à fummitate dorsi incipientem & non italonge à cauda desinentem, ad anteriorem partem seu medietatem plane angustam & acutis fpinis munitam; pofierior autem medietas lata est & semilunata in ambitu, spinisque haud firmis erigitur: prope anum unam ejusdem figuræ, cum medietate pofteriore dorsalis, sed dimidio minorem : poft branchias prope infimum ventrem duas longas & latas, tenuioribus fpinis intertextas. Cauda magnam pinnam habet quadratam , in extremitate latiorem, quam in exortu. Squamas habet parvas. Totum caput, dorsum ac latera cinerei sunt coloris cum umbaa mixti, & versusdorsumpaulo fiaturatioris. Venter albicat. Pinnæ omnes cum cauda dilute brunnae. Per totum caput, dorsum, latera & pinnas poftbranchiales maculae parvae nigrae, fieu puncta frequentissima dispersa. Venter vero & reliquæ pinnæ cum cauda his punctis carent. Bonam habet carnem. Capitur in mari. MATVAQVE Braftlienfibus: Piscis corpore oblongo ôc ferme parallelogrãmo,figura scilicet Tamoatæ. Quinque aut sex digitos longus, sesquidigitum latus, ubi latissimus. Caput habet latiusculum, dura tefta tectum. Oris pars inferior paulo longior superiori : & in inferiori denticulos acutissimos habet, in superiori aliquot minimos : Branchias satis amplas • oculos rotundos , nigros, circello aureolo, exterius fusco : Pinnas fex , nimirum duas postbranchiales oblongas, haud latas: duas tales in medio infimi ventris & unam poft anum trapezii figura, & similem in medio dorso : Cauda constat pinna quadrata unum fere digitum longa, in extremitate circinata. Tegitur magnis squamis ordine pofitis. Totum caput superius, sum & latera nigra sunt, venter ex albo obfcure canescit . Pinnae omnes nigræ. Capitur solum in lacubus & paludibus, non in fluviis. Boni saporis est, sæpe commedi.

CARAPO

170

GEORGI

MARCGRAVI

CARAPo Brasiliensibus, Prima species, corpore oblongo, figura cultri : dorsum nimirum crassum & obtusum, venter acutus ut culter : posterius autem corpus desinit in acumen: unum pedem circiter longus, duos digitos latus, ubi latissimus. Caput acuminatum, sed compre-

sum, inferius labium paulo longius superiori, os angustum, inferius ordinem denticulorum minutorum, superius nullos habet. Oculi minimi , nigri, vix grani papaveris magnitudine. Branchiæ angustæ & post quamlibet parvula pinna oblonga. Vnius fere digiti intervallo à capite in infimo corpore incipit pinna tenuis, angusta & per totum ventrem æqualiter porrigitur ad finem corporis : nam caudam nullam habet nec ullam aliam pinnam in toto corpore: Squamas habet mediocres. Totus pifcis eft coloris ex fusco & pauco rubro mixti, ac in dorso & capite magis nigrescit. A branchiis in quolibet latere linea tendit ad finem corporis usque, quasi cultri acie tracta & fub hac linea macula: nigræ per corpus dispersæ, feminis finapi magnitudine. Capitur in lacubus & est edulis. In Flumine S. Francisci capiuntur Carapo huic priori fpeciei similes, excepto quod longiores fint & in extremitate acuminati inftar subulæ, ad trium digitorum longitudinem squamulas parvas habent. CARAPO secunda fpecies, priori figura, colore & lineis lateralibus similis, excepto quod dimidiæ tantum fit latitudinis, nec ullas maculas habeat. Capitur in lacubus. Caro spinosa, fed boni saporis. CAP. XV.

Tiaba. Piabucu. Nhaquunda. Guebucu. Guara tereba.

Brasiliensibus: magnitudine nostratis Elosize (vide Gesnerum de Phoxino) pisciculus duos aut tres digitos longus( interdum quatuor aut quinque quando maximus ) ocellos habet nigros, circello aureo, Squamulis vestitur. In medio dorfo pinnula erecta triangularis : poft quamlibet branchiam unam habet oblongam ; duas in medio infimo ventre & poft has unam, quæ ad caudæ exortum protenditur : cauda eft furcata. Caput ad latera auro & argento fplendet : totum dorfum argenteo viridi & multo Indico : medium laterum fecundum longitudinem argenteo & Indico mixtum: Venter aureo & argenteo & pauco Indico. Poft quamlibet branchiam maculam habet rotundam fatis magnam Indici coloris & statim poft hanc ejusdem coloris maculam lunæ corniculatæ figura, ejusdemque coloris oblongam in quolibet latere ad caudæ exortum. Pinnæ omnes & cauda aurei coloris, quæ in infimo ventre rubræ. Capitur in omnibus fluviis dulcibus currentibus Brasiliæ ac summa vi contra aquæ curium nititur. Brafiliani involvunt foliis arborum & cineribus condunt, desuper ignem imponentes ; sic præparatos commedunt. Saporis funt haud contemnendi : sæpius comedi. PIABVCV Brasilienfibus : pifciculus sex digitos longus, fefquidigitum latus, ubi latissimus ; ventre paululum extuberante, oculis elegantibus , pupilla crystallina, circulo argenteo , cui fiiperius parum rubri admixtum. septẽ habet pinnas, octavam pro cauda furcatam : nimirum poftbranchiales duas in infimo ventre, unam in medio dorfo , circa anum unam longam extensam verfus caudam ; & è regione hujus in dorfo parvulam. Tegitur quamulis argenteis fplendentibus. Per medium laterum secundum longitudinem tendit linea alba lata non splendens. Dorfum autem ad hanc lineam olivacei est coloris, IABA

cui viri-

HISTOR.

PISCIUM

LIB. IV.

171

cui viridis hyacinthinus persplendet. Pinnæ albæ. Capiuntur facillime aciculis, vel corbe aut olla immissa in aquam, cui parum farinhæ de mandioca aut mica panis intrita. Cocti comeduntur & frixi. Si quis vel leviter vulnerato uno aut altero membro vel ulcusculum tenens aquam ingrediatur, statim hic piscis vulnus petit mordendo, ita sitiens eft fanguinis humani. NHAQVVNDA Brafilienfibus ; mas & fœmina repetitur. Mas corpore eft oblongo , fere ubique æquali, septem, octo, aut decem digitos longus, duos altus, ubi altissimus : caput & os fere Lucii habet ; fuperius labium extendere & oris hiatum rotundare poteft : dentium loco habet limas, linguam tenuem, branchias amplas : oculos confpicuos, pupilla nigra, circulo fusco : septem pinnas, post quamlibet branchiam unam, duos fere digitos longam ; fub his in infimo ventre duas junctas, & poft: anum unam pene quadratam. Ab initio fere dorfi una protenditur pene ad caudæ exortum , tres digitos longa, unum ferme lata, æqualis, mollibus spinis suffulta, quæ in fine paulo latior, & in triangulum desinit. Cauda testa dura tegitur nigra. Totum corpus fquamis mediocris magnitudinis veftitur, ac totum dorsum & latera obscuri grysei funt coloris cum argenteo transplendente. Venter albus. In utroque latere unum ordinem habet macularum, rotundarum, nigrarum, pifi magnitudine , & inter has dispersa punctula multa cærulea. Pinnæ omnes aureæ ut & cauda : & pinna dorsi insuper variegatur per totum punctulis caeruleis. In utroque latere per ordinem macularum nigra tendit linea, incipiens à fine superiore branchiarum, & ad regionem finis pinnæ dorfalis desinens, & semidigiti sere interstitio fub hujus fine, alia linea incipit ac in medio exortus caudæ definit. Lineæ hæ elatæ funt ac aureæ. Capitur in fluviis ac boni est saporis. Fæmina mari per omnia similis, excepto quod pundulis cæruleis in lateribus & pinna dorsali deftituatur & quod venter circa anum rubescit. Comeditur ut mas.

GVEBVCV Brafilienlibus: Lusitanis Bicuda ; pileis rostratus ; oblongo & ferme tereti eft corpore, ut Dorada : capite porcino, rostrato, cauda in duo cornua diducta ut Albae ara : rostrum acutum, osseum, durum: partis fuperioris longitudo fedecim digitorum, inferioris decem. Crassities totius prope insertionem feptem digitorum : utramque autem roftri partem movere poteft. Branchias habet amplas : os interius orbicularis figuræ, in medio sui hyperbolico foramine ; lingua oblonga, alba, dentibus omnino caret. Oculos habet folidi magnitudine, pupilla crystallina, circulo argenteo. A rostri insertione caput in altum assurgit, ut in Dorada mare: eft autem caput ab oculis ad occiput longum feptem digitos, novem altum. Corporis longitudo ab occipitio ad caudæ exortum quatuor pedum, & altitudo lateris poft occiput unius pedis-, in medio autem corporis decem digitorum & prope caudam duorum. Cauda in duo cornua extenditur & ampliatur, quodlibet octodecim digitos longum ; ad cujus exortum in quolibet latere duæ auriculæ membranaceæ. Pinnas habet fex : proxime poft quamlibet branchiam unam, directe à latere protensam, dura membrana conflantem utin Tiberone, figura trianguli acuti, undecim digitos longam, & in exortu, ubi latissima, duos tantum latam: è regione harum in infimo ventre duo bacilliformia corpora j unda habet, ex ofle nigro conflantia, dura,plane ut os Sepiæ, quodlibet novemdecim digitos longum: utrumque junctum , in rima longa, profunda recondere potest, quæ à natura secundum longitudinem venY 2

172

GEORGI

MARCGRAVI

nem ventris facra est ad caudam usque. Interstitio duorum à pedum à fine hujus fissurae seu ano, in infimo corpore pinnam habet triangulatam fex digitos longam, latere anteriori firma spina munitam ; etiam hanc in rimam quandam recondere & rursus furrigere poteft: odo digitorum interftitio ab hac pinna, parvam habet verius caudam, in acutum triangulum verius pofticam partem desinentem, & è regione hujus similem & æqualem in superiori corpore, has duorum digitorum intervallo fequitur cauda, quam fupra descripsi. Maxima autem omnium eft pinna dorsalis, incipiens à fummitate occipitis, quæ protenditur per dorfum in trium pedum longitudinem, constans membrana pergameni æmula, costis intertexta ; hanc quoque totam demittere potest ac in profunda rima condere: lata eft fefquipedem, ubi latissima, & versus posteriora paulum angustatur. Cute crassa, subaspera vestitur, tota sub fufca : fpinulis oblongis, trientem digiti longis, ut ita folida sit & aspera, cum fquamis careat. Venter & caput inferius albicant, latera cinerei & argentei coloris : dorfum ex cinereo argenteo obscure fufcum, ut & caput fuperius & rostrum ; reliqua rostrum cinerefcit flavo. Pinnæ omnes cum cauda ex cinereo argenteo fuscescunt, ut & dorsalis, quæ præterea maculis orbicularibus, nummi misnici magnitudine insigniter est variegata, illa post anum paulum undata maculis fufcis. Carnem copiofam habet, non fpinofam, pinguem, non glutinofam, ideo ad commedendum aptiorem quam caro Mariorum. In ventriculo interiore multos integros pifces pedales inveniebam. GVARA T EREBA Brafilienfibus; Pifcis magnitudine septem aut odo digitorum : capite obtuso, oculis cryftallinis , circulo aureo : os denticulos habet minimos : Branchias amplas : dorfum incurvatum , unde & Corcovado minor poteft appellari. Pinnas obtinet feptem : poft quamlibet branchiam , unam longam : fub his duas junctas in infimo ventre: in medio autem ventre duas fpinulas acutas, quæ membranula conjunguntur ; & poft has triangularem , quæ deinceps anguftata ad exortum caudæ extenditur : in fummitate dorsi triangularem mediocrem, & post illam aliam fimilem majorem, quæ anguftata ad exordium caudæ porrigitur . Cauda in duo cornua extenditur. A branchiis linea tendit ad medium piscis, quæ dein oblique deorsum vergit & direde ufque ad caudam porrigitur : hæc pofterior lineæ medietas hamulis pofterius versis armatur, & utroque latere triangularibus veftitur squamulis, quæ minimæfunt, ut ad tadum glaber videatur. Coloris eft in dorfo & lateribus ufque ad medietatem longitudinis ex hyalino cærulefcentis : reliquum laterum & venter albicat, fed aureus color transplendet. Pinnæ ventris albæ , reliquæ cum cauda aurei funt coloris. Edulis eft pifcis. IPERV Brasiliensibus, Tiberaon vel Tuberaon Lusitanis, Belgis heye : Canis carcharias vel lamia. Longitudo totius corporis ufque ad caudam fex pedum. Longitudo caudæ (quæ pinna eft lata, divifa feu furcata, cujus pars fuperior longior inferiori; duorum pedum. In ore habet triplicem ordinem dentium magnorum triangularium, instar dentium majoris ferræ, & quilibet dens iterum minoribus eft dentatus vel ferratus: numeravi in uno CXXII. dentes. Oculi elati. Pone soramina seu spiracula tres habet in quolibet latere rimas, fpithamales quasi inci suras. Totum corpus tegitur cute ad tactum hispida, qua siccata ligna expoliri possunt. Crassities corporis duorum pedum. Sex alias pinnas habet præter caudam; duas maximas fefquipedem longas & feptem digitos latas, in quolibet latere unam poft incifuras direde à latere protensas : unam in medio dorfo erede stantem, duas minores in infimo ventre, & unam omnium minimam proxime caudam in inferiori corpore. Carnem habet albissimam quidem , fed nimis siccam. Comeditur à nauticis fociis & bajulis. Iuniores fatis bene sapiunt. Vidi plusquam vigesies ingentem canem abfumtum fuisse à Tiburone in Bibiribi. Vidi fæpius duo pofteriora crura cum natibus uno morsu cani ablata. Hominibus infestissimus eft & facile aliquem dilacerat fi incautius aquam ingrediatur. ANNOTATIO. De Cane carcharia vide Aldrovandum lib.III. cap. 3 2. Sed observa, quod ille in Iconibus in utroque latere exprimit quinque incifuras, cum Auctor noster tantum tres ipsi tribuat. Habeo autem fceleton oris, in quo tam in superiori quam inferiori mandibula fextuplex ordo eft ejusmodi dentium, fubtiliftime ad latera ferratorum; & numerari possunt dentes fupra trecentos ; præter alios minutos : ita ut terribilis fit ridus. Tiburonis species minor, Belgis CCH Truysheye à figura, convenit cum maj ore, excepto capite, quod habet triangulare seu ut cor vulgo pingitur. Oculi parvi ad latera ipsius capitis. Os

LIB. IV. PISCIUM 173 tis. Os parvum triangulare longe infra positum ; cum triplici ordine dentium minorum ; nec ita potest nocere ; os enim habet anguftum. Caro melius sapit quam majoris. Reperitur & alia species, quam Brasilienses vocant Frumam : Lusitani Lixa: Græscis Pcίνη, Latina squatina, Belgis een Schoerhene. HISTOR.

XVI.

Bagre diversæ species. Rayæ diversæ species. corpore, initio dorfi paulum elevato ; capite acuminato feu coniB Aco , quodpifcisduraoblongo tefta eft tedum ad initium elevationis dorfi : pedalis longitudinis : Barbam GRE

habet fex cirrhis constantem, quorum quatuor inferiores sesquidigitum longi, duo superiores longitudinem totius piscis æquant. Pinnas obtinet feptem, octavam pro cauda: nimirum

duas poftbranchiales loco inferiori positas, & ante quamlibet fortem aculeum, dentatum, offeum : unam in summitate dorfi elevatam, & ante illam item aculeum fortem, æqualis cum pinna longitudinis: duas junctas in medio fere infimi ventris, magis tamen versus anteriora; unam membranaceam fine fpinis verfus caudam, & huic oppofitam mediocrem mollibus spinis sufftiltam. Cauda confiat pinna furcata, caret squamis, fed tegitur cute per totum argentei coloris splendentis. Pinnæ omnes argentei funt coloris, ut & barba & caput. Per medium utriufque lateris tendit linea argentea ad caudam usque constituta ex 77. protuberandis. Oculi nigri satis ampli; os parvulum, edentulum, labiis, elevatis. Pifcis eft edulis ; si quis ab eo læsus fuerit, difficulter fanatur & magnos patitur dolores. Alia Bagre fpecies (quem defcribo, longitudinem habebat duorum pedum & trium digitorum) corpore oblongo, capite compresso & plano ; ore inferius parabolicæ figuræ, obtuso.

edentulo. Caput octo digitos longum, tefta dura punctulata tedum. Oculi parvi, rotundi, crystallini, quatuor fere digitos ab invicem diftantes. Barbam habet fex cirrhis conflantem, quorum exteriores longiores, quatuor digitorum, reliqui breviores : feptem illi pinnæ, octava pro cauda : una nimirum in fummitate dorsi, firma fpina anterius munita, erecta, tres digitos longa, totidem lata: duæ postbranchiales, itidem firma fpina munitæ, quatuor digitos longæ, duos latae ; interftitio sex & semis digitorum poft branchiales in infimo ventre (qui paulum extuberat) duæ junctæ, tres digitos longæ, duos latæ, in ambitu circinatæ : feptem digitorum intervallo à dorsali, alia in extremo dorfo, carnofa, fefquidigitum longa, unum lata, in extremitate mollibus fpinis munita : & fub hac in infimo ventre alia paulo major: caudafequitur trium digitorum intervallo, in duo cornua diduda, crassa fed molli membrana conflans duos & semis digitos longa, in quolibet cornu duos lata. Totum caput superius & ad latera, dorsum totum & latera ad protuberandam ventris usque, candidi cum diluto flavo & aureo mixti eft coloris ; in tefta capitis etiam aliquid viridis tranfplendet : Pinnæ omnes & cauda gryseæ sunt : Venter & laterum inferior pars & caput inferius (quod planum eft) albi coloris : CaY 3

174

GEORGI

MARCGRAVI

ris : Caret squamis fed vestitur cute. Bona fatis eft carne, meliori quam Camarupi, cujus magnitudinem fere æquat.

BAGRE alia species figura &: magnitudine ut præcedens, fed barbam habet quatuor tantum cirrhis constantem, duobus nimirum longis odo digitos, & latiusculis inftar ligulæ, duobus brevibus : ad pinnam dorsalem similis ligula novem digitos longa, & poft branchiales pinnas eodem modo : cætera fimilis praecedenti. B A G R E alia fpecies : Belgis noftris vulgo Cliphagre decem digitorum longitudinem habet ; corpore oblongo : capite lato & compresso: ore parabolico,edentulo. Barba constat fex cirrhis quorum quatuor inferiores unum digitum , superiores duos longi. Oculos habet parvulos, cærulescentes ; quatuor digitorum interstitio ab ore in summitate dorsi tegitur testadura oflea; & poft branchias in quolibet latere pyramidalis tefta angufta tegit latera. Pinnas habet septem, & octavam pro cauda: nimirum unam in fummitate dorfi, elevatam, mollem, fefquidigitum altam, plus uno latam, anterius fpina oflea crassa dupliciter ferrata, duos & semis digitos lata sustentatam. In medio ventre infimo duas parvas : in fine pene dorsi, carnosam, parvulam, anguftam & è regione hujus inferius aliam parvulis /pinis suffultam ; cauda divifa in duo cornua fefquidigitum longa. Tegitur cute: ac in capite, initio dorfi ôc lateribus ubi teftaceus est, umbrae eft coloris, per reliquum totum dorsum & latera umbrae dilutioris, & fufcis maculis mediocris magnitudinis variegatur : in ventre albicat. A testæ latiore fine ad caudam usque in quolibet latere, per lineam redam tendit ordo denticulorum acutorum, posterius versorum qui clypeo duro ferrato in medio infunt, nam anguli obtusi figura positi sunt ufque ad caudam hoc modo 7. Edulis eft, fed pauca carne, quæ non magni fit. B A G R E alia fpecies, præcedenti fimilis , & maculis nummi misnici magnitudine variegatus : verum caret denticulis illis in lateribus : lineam folummodo habet: Ôc duos cirrhos & fex longiores quam alter. Hæc fpecies habet carnem bonam & pinguissimam. B A G R E alia species, figura & magnitu-

HISTOR.

PISCIUM

LIB.

IV.

175 magnitudine fimilis illi quem fecundo loco defcripfimus : fed barbam habet tantum quatuor cirrhis constantem, duobus nimirum longis odo digitos & latiusculis instar ligulæ, duobus admodum brevibus. Ad pinnam dorsalem similis ligula eft novem digitos longa ; & ad postbranchiales eodem modo ; cætera per omnia fimilis illi quem diximus ; nam & ventrem ita protuberantem habet. AIEREBA Brasiliensibus Rajæspecies, pifcis planus, circinatus, unum pedem & novem digitos longus,& totidem latus (reperiuntur & duplo majores.) Quatuor digitorũ interftitio ab anteriori circumferentia in fuperiori fuperficie duo foramina habet fatis ampla, tres digitos ab invicem distantia ; prope caudae exortum orbicularis incisura eft in quolibet latere : cauda teres , quatuor pedes longa, & circiter in medio sui, duas ofseas /pinas crassas retro dentatas habet, quibus pungit, quando ad spiraculaapfupra corpus levando. Os inferius habet, haud amplum, prehenditur, caudam incurvatam edentulum ; incisuræ quasi parabolicæ. Cute tegitur in fuperiori corpore ferrei coloris & in medio dorfo insignitur tuberculis nigris,parvis: inferius corpus totum album. Caro nihiliæstimatur in cibis. IABEBIRETE Brasiliensibus ; Rajae species, ejusdem magnitudinis cum Ajereba , figura autem obtufi vomeris ad latera extuberantis : sectiones prope caudam ut in illa, & praeterea duo corpora cylindracea digiti craffitie protuberantia , Cauda longa. Color pisci fuperius è cinereo fuscus , inferius albus, carne probata est & bona. Reperitur hic & alia Rajæ species praecedenti similis, excepto quod processibus illis cylindraceis prope caudam deftituitur. Color totius corporis superius umbræ, punctulatus per totum maculis nigris, seminis sinapi magnitudine : cauda aculeis caret. Carnem habet bonam. Reperiuntur hic & Rajae , quarum caudæ tres & semis pedes longæ, crassæ in initio tres digitos & in fine plane acuminatae, plenae tuberculis nigricantis in totum coloris, flexiles ut scutica. NAR IN ARI Brafilienfibus ; sunt aliquot illius species, hæc quam hic describimus appelPastinaca marina. Corlatur Narinari pinima : Lufitanis Raja, Belgis pijlsteert vel utraque latera latiflima pinna pus habet magnum, latum, ferme triangulare : conflans ad magnitudine, fubrotundas, palmi & prope caudam habet duas pinnas, triangulari, carnosa: porci , crassum, compreflum, mediocris æqualis longitudinis : caput magnitudinem habet in medio quasifossam habens. Os triangulo subrotundum, compreflum paulo & in promuscidem desinens : nam oris hiatus quinque diftat digitos ab extremitate promuscidis verfus ventrem : amplitudo oris duorum & semis digitorum ; edentulum, fed loco dentium os habet lin• guæ figura inferius in ore, quatuor digitos longum, sesquidigitum latum, ad fauces ufque pertingens, & simile os superius, transversim positum, duos digitos longum & totidem latum. Inferius os constat è feptemdecim ossibus, albis, duris literæ U figuram habentibus, quae arde per membranas conjunguntur, hisce alia feptemdecim subjacent, singula singulis, sponfigura, quae giofa ad a/pedum, nec ita dura, fuperius os constat quatuordecim oflibus literæ J

eodem

176

GEORGI

MARCGRAVI

eodem modo per membranas fibi invicem agglutinantur, iisque etiam alia quatuordecim ossa superjacent : duo autem illa ossa per membranas annectuntur aliis otfibus capitis. Cranii cavi-

tas fex circiter digitos longa est, vix duos lata, in qua cerebrum latet. Promuscis tantum conflat cartilagine. Oculos habet parvos, nummi misnici magnitudine: post oculos in quolibet latere spiraculum amplum, pomi vulgaris capax 5 intra hæc branchiarum folia recondita jacent : ad latera inferius à fine capitis in quolibet quinque oblongas incisuras. Color totius fuperius ferreus, maculis albis per totum inspersis, magnitudine nummi misnici ; inferius totum album. Cutis tota glabra lævisque. Corporis longitudo ab occipite ad exortum caudæ fefquipedalis, latitudo inter extremitates pinnarum triangularium,trium pedum & decem digitorum. Pinnarum prope caudam longitudo septem digitorum , latitudo quatuor. Capitis longitudo decem, latitudo feptem digitorum, crassities fefquipedis. Caudæ longitudo quatuor pedum & trium digitorum; cratfities in exortu quinque digitorum,quæ fenfim gracilefcit. Paulo poft exortum caudæ fuperius parvam pinnam curtam habet, paulo plus digito longam, & mox poft eam duos hamulos fibi invicem fuper erectos, piscatoriis hamulis similes & incurvatos , longitudine trium digitorum. Caro boni faporis est, sufficens quadraginta hominibus faturandis. Cap. XVII.

Piraco aba. Corocoro. Guaticupa. Virbaco. Niqui. Guarerua. IRACOABA Brasiliensibus, piscis pedalem longitudinem adipiscitur, corpore oblongo, ut Zandat Pomeranorum. Os habet acuminatum, amplum, edentulum : mandibulam superiorem longiorem inferiore, oc superior pars oris prominet in rotundum conum e cartilagine constantem: oculi illi satis ampli, pupilla crystallina, circulo aureo. Pinnas habet octo: nimirum duas in dorso triangulares erectas, interstitio sesquidigiti : post quamlibet branchiam unam oblongam , angustam : duas his breviores in infimo ventre junctas, & prope anum unam triangulatam ; octava est cauda furcata. Sub qualibet pinna poftbranchiali barbam habet fex pilis cratfiufculis conftantem tres digitos fere longis, eftque ejus exortus prope exortum pinnarum, vergens retrorfum. Totus veftitur squamis mediocris magnitudinis argentei coloris, & in dorso ac summitate capitis paulum canefcit. Pinnae quoque omnes

HISTOR. PISCIUM LIB. IV. 177 omnes caniseu cinerei sunt coloris : poftbranchiales tamen nigredine dilutæ siunt. Barba alba Capitur arenofis locis in mari. Boni eft lapons. COROCORO Brasiliensibus. Piscis dorso incurvato, capite & ore obtuso ; pedalis longitudinis. Denticulos habet parvos, haud acutos : branchias latis amplas, quarum anterior pars in spinam desinit acutam: fex pinnas : nimirum in quolibet latere poft branchias unam tres digitos longam, fubtus in infimo corpore duas triangulares fere, fed in extremitate circinatas & anterius firma & acuta spina suffultas, poft anum unam crassa, dura & acuta spina nixam, cui parvula spina antistat. A fummitate dorsi pinna incipit, quæ arcuatim ad medium dorfum tendit, firmis ac acutis fpinis suftentata, hinc desinit & contigua illi eft mollis, quæ & arcuata fere eft, & pene ad exortum caudae protenditur. Cauda duos digitos longa,quatuor lata.Squamis majusculis vestitur, totus argentei coloris, sed in toto dorso & ejus fummitate diluta umbra mixtis & per latera transversim (non tamen ad ventrem ufque) in quolibet odo striæ digitum latum crassæ ex diluta umbra descendunt : venter totus albus, ut & illius pinnæ. Pinna dorfalis, poftbranchiales & cauda ex argenteo & diluta umbra mixtæ. Pinnam autem anteriorem dorsalem in rimam poteft recondere. Capitur in mari & eft edulis. GVATVCVPA Brasiliensibus, BalabollaCongensibus, Corvina Lusitanis, Pisciscorpore oblongo, dorfo paulum, ventre minimum curvo : longitudinem duorum pedum non raro adipiscitur. Os habet acuminatum, cujus inferior pars paulo longior fuperiore , quodque ample poteft diducere ; dentes minimos, linguam conspicuam, branchias amplas ; oculos stuferi magnitudine , pupilla nigra, circulo argenteo : Pinnas obtinet septem ; poft quamlibet branchiam unam oblonga ; duas sub his in infimo ventre paululũ versus posticam parte; unam poft anum triangularem: unam triangularem ac altam in summitate dorsi, duriusculis spinis suffultam, & huic fere contiguam alteram in posteriori parte dorsi oblongam, quæ æqualis fere latitudini, atque ad exortum pene caudæ protenditur. Cauda cosftat pinna fere quadrata & lata.Parvulis rotundis squamis totus vestitur, coloris per totum argentei splendentis, cui tamen in dorso aureus transplendet, & ad tactum videtur lævis. Pinnæ & Cauda ut & venter albicant. A summitate autem branchiarum per medium latus ad caudæ exortum tendit linea argentei coloris. Capitur in mari ; ac optimi eft saporis, ut noftratium. Sæpius commedi. VRIBACO Brafilienfibus, Pifcis dorfo incurvato, ventre protuberante, quindecim aut fedecim digitos longus, quinque aut fex altus, ubi altissimus. Caput & os obtusum, conum referens triangularem : dentes parvuli, acuti: lingua lata: branchiae amplæ in triangulum desinentes. oculi dupli ftuferi magnitudine: pupilla crystallina, circulo argenteo, cui aliquid

cinnabrii mixtum est. Pinnas habet sex, nimirum poft quamlibet branchiam, unam longam triangulum acutum referentem, sed exterius paulum circinatam : fub his in infimo ventre duas trianZ

GEORGI

178

MARCGRAVI

triangulares, anterius firma spina munitas: post anum unam oblongam, in exteriori ambitu circinatam, molliusculis spinis per medium suffultam, anterius autem dura & acuta spina : à summitate autem dorsi ad exortum fere caudæ tendit pinna latiuscula, latitudinis fere ubique æqualis, & acutis spinis sustentata : Cauda itidem lata in duo veluti cornua distenditur. Vestitur squamis magnis, in totum argentei coloris, sed cui parum cinnabrii translucet. Pinnæ laterales & infimi ventris albæ feu argenteæ, dorsalis & cauda plus cinnabrii quam argentei habent. A summitate denique branchiarum ad caudam usque, (paulum arcuatim) tendit linea rubra & supra eam in posteriore parte corporis, in utroque latere, maculam habet nigram magnitudine grossi misnici. Capitur in mari : Edulem habet carnem & bonam. NIOVI Brasiliensibus,nostratesvocantpieterman:Pisciscapitecrasso,oreranæamplo, edentulo, crafia lingua & inferiore mandibula paulo longiori quam superior. Anterior corporis medietas est paulo latior , posterior angusta & teres : estque ut plurimum fex aut septem digitos longus, latus anterius quidem sesquidigitum aut paulo latior : Ocelli ipfi parvi quidem sed exferti, cylindracei more cancrorum terrestrium, pupilla nigra, circulo e cinereo fusco. branchias habet amplas & poft quamlibet pinnam unam, digitum longam & latam, in ambitu circinatam : in ventre fub his paulo inferius duas j undas : à medio dorfo pinna ad caudam pene continuatur, femidigitum lata, at in fine paulo angustior, cui respondet similis in infimo ventre : Cauda plus digitum longa, minus lata, parallelogrammi figura, in extremitate circinata. Ante exortum pinnæ dorfalis duos habet aculeos fortes & fupra postbranchialem utramque unum acutum. Tegitur cute, cujus color ex nigro & umbra, gryfeoque mixtus, nimirum in toto dorso, capite & lateribus, pinnifque omnibus ; Venter albicat, & in lateribus etiam plus albi quam nigri aut grysei eft. Per totum dorsum, caput & latera, pundula nigra, magnitudine feminis papaveris, dispersa. In arena absconditus jacet prope littus Maris, ac incedentes vulnerat. Edulis eft fi jecur & fel bene separctur, alias lethalis ut Payucu. GVARERVA Brasiliensibus, pifcis corpore lato, compressoque, quatuor digitos longo, tres lato, ubi latissimus, ore patulo, denticulis minutis. Pinnas habet fex : nimirum poftbranchiales duas , parallelogrammi figura ; duas oblongas & latas in fuperiori dorfo & infimo ventre pofteriori, quæ in acumen desinunt, figura subulæ. Cauda quadrata, feu potius parallelogramma, unum digitum longa, & duas tertias partes digiti lata. Squamulis tegitur nigri coloris fplendentis inftar bombycini,quarum oræ (quarundam tantum non omnium) fimbrias habent flavas inftar femilunularum. Pinnæ omnes nigræ. Circa os autem linea crafia eft ferrei coloris & alia illi perpendiculariter fuperpofita : Corpus tres lineæ latæ ambiunt, quarum duæ per latas & posticas pinnas extenduntur; (caudam etiam talis linea secat ejufdem coloris) una pro fimbria ipfi eft. Oculorum pupilla nigra, circulus aureus. Cap. XVIII.

Araberi. Guampucu. Corororoca. Camaripu guacu. Piratia pua. Ipera quiba Pira quiba. Curema. Parati. Aramaca. Tiburon minor. pifciculus magnitudine GoBrafilienfibus,Sardinha Lufitanis,Belgis A biiR vel interdum major, & ejusdem figuræ; fquamulis autem parvis argenteis , fplendentiAB ERI

bus inftar argenti, in dorfo tamen paululum è cœruleo virescit inftar Harengi. Oculi illi argentei , pupilla nigra : os parvum, edentulum, cujus inferior pars paulo longior superiori ; narium foraminula duo : caret branchiis. Pinnas obtinet feptem; in quolibet latere unam , in summo dorfo unam oblongiusculam, versus anteriora : duas junctas in infimo ventre medio: unam poft anum : feptima eft cauda in duo veluti cornua diduda. Edulis eft. GVARAPVCV Brasiliensibus, Cavala Lusitanis,Nostratibus Coninghbisch : piscis corpore longo,

HISTOR.

PISCIUM LIB. IV. 179 longo. fere æqualis ubique crassitiei, excepto versus posteriora, ubi magis magisque attenua tut. Vt plurimum m septem pedum longitudinem excrescit : & crassitiem corporis humani Caput & os habet acuminatum, dentes acutos, rotundos, ordine politos: oculos magnos

crystallinos, circulo argenteo : Pinnas octo, videlicet post quamlibet branchiam unam triangularem, directe à latere protensam: unam tenuem angustam fere in initio dorsi : post hanc unam in eodem dorso triangularem erectam; sub hac in infimo ventre triangularem ; duas mediocres triangulares in infimo ventre subter postbranchiales. Cauda constat magna pinna in duo cornua ample extensa. A pinnis autem triangularibus, tam in dorso quam infimo ventre, parvulæ ordine pinnulæ oblongæ sunt dispositæ ufque ad caudam. Vestitur cute argent tei coloris, cui in ventre paulum cærulei, in dorfo multum miscetur, ut color resplendeat. In quolibet latere linea subtilissimis squamulis contorta describitur ad caudam usque. Boni eft saporis. Scomber Latinis, vide Gesnerum. ANNOTATIO. Verum Scombri icon, quam dat Gesnerus, cum hac nostri Audoris minime convenit, propius accedit Icon Thunni, quam Venetiis missam le accepisse scribit Gesnerus. Vide & Aldrovandum lib: 11. cap. 53. COROROROCA Brasiliensibus, Lufitanis vulgo Peixe Serra, verum redius Peixe Sarda; Piscis figura corporis, pinnis ac colore præcedenti plane similis, excepto quod multis fuscis maculis per ambitum laterum variegetur Boni quoque saporis, multum tamen cedit Cavalæ, nam caro hujus nimis sicca est. Singulari astutia & audacia escam piscatoribus subducere novit & evadere. CAMARIPVGVACV Brasiliensibus; Pifcis dorfo recto, ventre paululum extuberantes pinguis ad tactum & revera. Caput habet anterius acuminatum, os amplum, edentulum» quod in rotundum diducerepotest, nimirum superiore mandibula, inferiori immota permanente, ita ut duos pugnos humanos juxta fe vel etiam humanum caput posfit admittere. Linguam habet conicam, crassam: superior autem mandibula brevior eft inferiori, ita ut

clausum os superius habeat: oculos latiores imperiali, rotundos, cryftallinos & argenteos: branchias amplissimas. Longitudinem adipiscitur undecim aut duodecim pedum, craftitiem viri: Pinnas obtinet septem 5 duas haud procul diffitas à branchiis, in lateribus proxime ventrem anteriorem, longas, triangulares; cuilibet.autem harum parvula fubeft, quæ tamen natando vix videri poteft : in medio inferiore ventre itidem duas conjunctas, triangulares, latiores prioribus, fed breviores : has versus posticam partem corporis inferioris fequitur alia solitaria pinna, triangularis, lata, squamata, quæ appendice continua, angusta, protenditur ad caudæ fere exortum : in dorfi altera medietate verfus posteriora, pinna eft elata triangularis, lata, quæ appendicem habet versus pofticam partem vergentem, elevatam, triplo longiorem, instar funis crassioris. Septima pinna eft pro cauda, quæ feda eft & in amplam exZ 2

tenditur

180

GEORGI

MARCGRAVI

tenditur furcam. Squamis vestitur magnis, obrotundis seu peltatis, majoribus imperiali, in dorso tamen minoribus: materia squamarum alba, pellucida instar matris perlarum : sunt autem arcte libi impositæ Iquamæ, ita ut quadruplices aut quintuplices jaceant, ac de qualibet ante aliam prominet pars figura lunæ bifectæ, quæ argento obducta eft (revera repræfentat argentum) & rivulos hinc inde difcurrentes monftrat argenteos in argenteo campo ; ita totus pifcis argento obdudus videtur, praeterquam in dorfo ubi cæruleus est, argento tamen tranflucente. Pinnæ omnes argenteæ, præter dorsalem, quæ eundem colorem habet cum dorfo. Carnem habet lentam quæ diu coqui debet ; multae in carne spinæ, fed fatis craflæ ut facile inter edendum extrahi poffint. Magis afpedu quam efu pifcis deledor : comedi sæpius ejus carnem , fed lenta eft & tantum famelico conveniens. Os fuperius olla habet duritie aequalia offibus alicujus animalis. PIRATIA PVA Brasiliensibus : Piscis hic ingentem adipiscitur magnitudinem, ut Capuripima. Inferior mandibula paulo longior fuperiori : dentes acuti in tota mandibula inferiori, in fuperiori solum in medio, qui longiores, quemadmodum & medii in inferiori: os ampliare amplissime poteft in rotundum foramen. Oculos obtinet non ita amplos pro corporis mole, pupilla cryftallina: Branchias amplas, duras feu armatas. Corpore autem eft oblongo , dorso paulum incurvato verfus caput, & ventre mediocriter amplo. Pinnas habet septem: Ynam à fummitate dorsi (incipientem verfus capitis fere exortum) ad caudæ usque initium

protensam, quoad medietatem anteriorem spinis suffultam, quoad posteriorem mollem fine spinis, in medio autem sui angustiorem,anterius latiorem, posterius adhuc magis latam & quasi circinatam in extremitate. In quolibet latere post branchias, unam latam & in extremitate circinatam, cætera quasi quadratam: sub his in infimo ventre duæ propinquæ sunt oblongæ, haud latæ , firmis spinis nixæ : prope anum unam habet amplam satis, itidem circinata fimbria posterius, uti ea quæ in dorso. Corpus posterius quadrate extenditur & continet septimam pinnam pro cauda , quæ ampla est & figuræ pene quadratæ. Squamulis vestitur parvulis , ita ut ad tactum glaber videatur, etiam si antrorsum mulceatur. Coloris est per totum corpus ex obscuro aureo epatici, qui tamen obscurior in dorso & summo capite : huic autem colori per totum retis in modum cinerei coloris lituræ obtenduntur. Pinnæ omnes ejusdem cum corpore coloris, laterales autem præterea fimbrias habent aureas, reliquæ epaticas. Carne satis probata est, si junior fit, nimirum sex, septem aut octo pondo ; & assatus magis quam coctus, nam pinguis est: adultior vero ducentorum aut plurium pondo carnem habet pro bajulis, nec delicatiorem carne Camampim asu, nimirum lentam, tenacem ac difficilis coctionis. Capitur in mari. IPERvQVIBA & PIRAQVIBA Brasiliensibus, Lusitanis Piexe pogador & Piexe piolho, nostratibus Sunger, quia Tiburoni adhæret sugens. Octodecim digitos lõgus, fere teres, quatuor

digitos craffus, ubi crassissimus, in poftica parte attenuatur. Os habet triangulare, cujus pars superior brevior inferiori: etiam linguam. Caput fuperius ad dorsum ufque duos digitos longum, circiter planum & figuratum ut palatum alicujus pifcis ftriis transversis ; hac parte Tiburoni firmiter adhæret in ventre & capto illo simul capitur. Oculi parvi » flavi, pupilla nigra, flemicirculo flavo. Dentes nulli, fed eorum loco multæ minutissimæ prominentiæ. Post branchias utrobique pinnam obtinet triangulatam, duos & femis digitos longam ; subter in ventre duas jundas: à medietate corporis tam fuperius quam inferius, etiam pinna extenditur angusta usque ad caudam, quæ pinna conslat sesquidigitum longa. Cute tegitur per totum corpus cinerei coloris. ANNOTATIO. Describitur hic piscis abAIdrovandolib.i 11 .cap.XXII.sub nomine Remoræ,

HISTOR. PISCIUM LIB. IV.

181

moræ, & addit Iconem Imperati & suam ; Auctoris noftri Iconi similem. CVREMA Brafiiienfibus, lpecies Tainhæ grandis & crassa. Pifcis marinus, in duorum pedum longitudinem excrefcens, corpore oblongo, fere cylindraceo ; more Trutæ fluviatilis, crasso & præpingui Caput in conum obtufum desinit, superius compressum & latum, durum, squamis duris tectum. Os pro mole corporis parvum, parabolicum, labio fuperiori corn spicuo, mobili, inferius autem os triangulare, obtufum discumbit, & paulo brevius eft superiori ; edentulum. Oculi magni, rotundi, anterius positi, nigri, circulo argenteo, Duo narium foramina supra os. Branchiæ semilunares, haud amplæ. Pinnas habet septem (octavam pro cauda, quæ in duo cornua definit) nimirum duas postbranchiales, triangulatas duas, magis versus posteriora in infimo ventre, jundas : in summo dorfo parvam, tribus suffultam duriusculis spinis : post anum unam bicornem, & illi oppofitam in dorso ejufdem fere magnitudinis. Tegitur squamis magnis clypeatis, planis: color totius pifcis in summitate capitis, dorso & medietate laterum obfcure cinereus, cui hyalius tranfplendet : reliquum laterum, venter & caput inferius argentei fplendentis coloris, uti & pinnæ ventris ; reliquae pinnæ cum cauda ejusdem cum dorfo coloris* Præpinguis est & coctus vel affatus sine oleo vel butyro comedi potest. Salitus & in Sole siccatus adfervatur magna copia.Salitur quoque & in muria fervatur . Optima illius pars venter. PARATI Brasiliensibus, Lufitanis Tainha, Belgis harder, piscis est in longitudinem pedis excrefcens, figura corporis ut Curema, cui per omnia similis est excepta magnitudine & quod circulum aureum habeat circa oculos. Carne est sicciori & quæ inter coquendum pinguedinem flavam de fe fundit. Magna copia faliti in sole exficcantur & reconduntur. Capiuntur retibus, ut & Curema, tranfiliunt autem retia eleganti spectaculo, quando illud trahitur: quando malacia efl magno numero ex aquis exfiliunt. ARAMACA Brasiliensibus, Lingoada& vulgo Cubricunha Lusitanis, Soleæ est species compresso corpore figuram habens Soleæ quam Belgæ vocant Os denticulis acutis præditum : caret lingua : oculos habet duos in uno latere (ubi lapidei est coloris) in altero nullum ; pisi magnitudine, unum prope latus pofterius oris, alterum fuperius & magis verfus pofteriora vergentem ; pupilla lunata, crystallina, hyalino colore transplendente. Branchiæ latis amplæ ; in quolibet autem latere poft branchias est pinna una, duos digitos longa, angusta, fuperius in pilum tenuem delinens ; ad branchiarum finem in infimo corpore sunt duæ parvæ pinnæ junctæ. Per totum autem corpus tam fuperius quam inferius fecundum longitudinem habet pinnam ufque ad caudam extensam, tenuem, vix semidigitum latam ; cauda fere quadrata conflat pinna tenui. Vestitur squamulis parvulis, & in toto siniftro latere, ubi oculos habet, lapidei est coloris, in latere dextro albi ; vivit in mari inter arenas. Edulis eft & boni saporis. TIBVRONIS lpecies minor. Belgis à figura. Convenit cum majore, ex-

cepto capite quod triangulare habet seu prout cor vulgo pingitur. Oculi parvi ad latera ipsius capitis. Os parvum, triangulare, longe infra positum, triplici ordine dentium minorum, unde ita nocere non potest, os quippe habens anguftum. Caro melius sapit quam majoris, ICON PIRAMETARA quæ fupra cap. VIII.

fuit omissa. Vide pag. 156.

Z 3

C R V

182

GEORGI

MARCGRAVI

CRVSTACEI PISCES CAP. XIX.

Guaja apara, Cancer

maximus,

& variæ

Cancrorum species.

VAIA AP AR ABrasiliensibus, Cancer maximus elegantissime variegatus. Corporis figura eft Lunæ bissectæ similis, in latitudine habens tres digitos, in longitudine duos & Ternis (quamquam & majores repedantur. ) Tefta, ut dixi, lunata est, in utroque latere posterius exsecta, & in acumina desinens. Anterior pars testæ ultra medietatem coloris est obscure brunni & variegata maculis ex albo flavescentibus , & quasi solis punctulis constantibus , ac in sui medio maculam brunnam habentibus: posterior pars ex albo flavescit, striis brunnis, secundum longitudinem ornata. Pedes habet octo; singulos quatuor internodiis constantes, subrotundos, ex albo flavescentes : brachia duo , quodlibet duos & semis digitos longum & sesquidigitum latum, quodlibet parva forcipe præditum , quibus non ita arde comprehendere potest, ut alii cancri. Eft autem quodlibet brachium superius armatum & dentatum instar cristæ galli, ita ut quando vivus brachia corpori applicatis ea componit, uti aptissime potest, cristas duas galli fibi invicem appofitas esse appareat. Tenacula repræsentat rostrum galli, brachium itaque totum rostrum galli cum fua crista. Brachia autem etiam ex albo flavescunt & maculis brunnis funt variegata. In aquis natans per os aquam exsufflat, quali ex fonte exsiliret. Gesnerus Gallum Marinum vocat & pro Cancro Heracleotico Bellonii habet. GvAIA alia species. Corpus rotundum , paulo oblongum, juglandem cum suo viridi cortice æquat, octo habet pedes cancrinos : duo brachia, quodlibet fere duos & semis digitos longum, at exilia ; in parte extrema corporis tres habet aculeos obtusos, & oculos plane exiles. Color totius corporis, brachiorum & pedum est albus; actota testa dorsi egregiis maculis brunnis ordinatim distincta, in summitate majoribus, at in lateribus, minoribus : Brachia parvulis maculis ex ruffo purpureis funt variegata:pedes albicant in totum, ut & venter. G v A I A alia fpecies quæ rarius capitur. Corpus ellypticæ figuræ, latum, tres digitos & totidem longum aut paulo minus ; testa tedus eft ellyptica, in ambitu multis corniculis praedita, superius autem convallibus : ocelli parvuli ut aliis : in quolibet latere pedes quatuor cum quatuor juncturis. Crura subhirsuta, & in extremitate unguem nigrum corniculi figura habentia. Anterius autem crus tres digitos longum, reliqua semper breviora unum altero. Brachiorum cum forcipibus, cujuslibet longitudo trium digitorum, crassities humani digiti, forcipe sesqui digitum longa & satis crassa. Ipsæ extremitates forcipis paulo plus sesquidigitum longæ, rostratæ & exterius versus dentatæ, quasi denticulis humanis, & ita apte sibi invicem quadrantes complicatæ, quasi quis rostrum dentatum clauderet ; in una tenacula forcipis, quæ movetur seor-

HIsTOR. PISCIUM. LIB. IV. 183 turseorsim, in medio etiam est dens albicans. Color totius cancri vivi saturate rubens, ut

pruna noftratia majora esse solent, in medio corporesaturatior, reliquis partibus dilutior : extremitas tenicularum rufii cum brunno mixti, ut cerasa nigra tingere solent. Coctus retinet colorem. GVAIA MIRI Brasiliensibus , cancerculus in salsis fluviis degens, numquam excedit pruni magnitudinem ; testa illius est ellyptica , anteriore parte in multos angulos desinente : ocelli parvi, breves : brachia duo, dextrum paulo minus sinistro : crura octo , quatuor internodiis constantia, & brevibus pilis hirta; color testæ ferrugineus : brachiorum & crurum obscure violaceo-purpureus. Pili crurum pallidi ; inferius forcipum latus albicat. ARATV PEBA Brafilienfibus: Cancer marinus, corpore rotundo & figura pomi. Crura habet odo: duo brachiola exigua : oculos elatos. Totum corpus tegitur testa, anteriori parte dentata, ex rubro, brunno, viridi, caeruleo, albo mire mixto colorata & punctulata, in cujus medio macula rubra, instar pyramidis fere & ad quodlibet latus globus ruber depictus. Crura & brachia flavescunt ex albo, multis striis brunnis variegata. Oculi cærulefcunt. Boni est saporis. CIRI APOA Brasiliensibus : Cancer marinus, testa quasi ellyptica tectus, quæ in medietatis anterioris ora dentata, & in quolibet latere in acutum desinit angulum; mediocris magnitudinis. Brachia habet duo mediocria, itidem dentata : lex crura & septimi & octavi loco posterius duos remiges planos, quatuor internodiis, circumcirca pilofos, quibus utitur natans. Oculilonge à se invicem distantes, parvuli, cylindracei crassiusculi, non tamen longi & ad quemlibet cirrhulus eminet instar pili. Totius testæ color fuscus seu nigricans,in qua diverso fu fico cordis figura, aliæque depictæ. Brachia fusca, forcipes ex cærulescente albent. Crura ad medietatem internam viridi & albo mixta : medietates exteriores cæruleæ : remigum extrema pars, quæ lata est, cærulea, reliqua viridis & albo mixta. Corpus interius etiam cærulescit. Bonisunt saporis. Ciri ordinarie

GEORGI

184.

MARCGRAVI

ordinarie in fundo aquæ salsæ ambulant, interdum tamen ad littora prodeunt cum decremento maris, sed rarius. Capiuntur maris refluxu. CIRI OBI Brafilienfibus: ejusdem cum præcedenti est figuræ, solo colore ex parte differens: testa enim est obscure cinerei coloris, maculis olivaceis : crurum extremitas cærulea, remiges cinnabrii coloris. Brachiorum & forcipum interiora latera dilute, tenaculæ forcipum insigniter cæruleæ. Corpus inferius albicans cinnabrio mixtum. MARACOANI Brasiliensibus ; cancer parvus, in locis ambulans quæ refluxu maris sicca e vadunt, alio enim tempore è latibulo fixo non prodit : corpore est fere quadrato, digitum longo & lato, anterius tamen paulo latiori : oculi prope sibi invicem appositi, longi plus semidigito : tenues instar aciculæ crassioris, quos erigere & apte in rima recondere potest. Os habet amplum & majus quam cæteri cancri : crura octo, quatuor internodiis . Brachium dextrum ipfi maximum, tres digitos longitudine fuperans, fatis crassum, & se totum post illud poteft abfcondere : forceps autem brachii latior, haud crassus, referens forcipem sartorum, extuberandis haud acutis loco dentium præditus ; superficies brachii etiam parva tubercula habet : brachium simstrum minimum, minus uno è pedibus, forcipula minima inftar fcorpionis Crura raros habent pilos fuscos. Coloris est in testa fulvi, ut & in pedibus & minore forcipe atque in infe riori corpore: extremitates pedum magis rufescunt. Brachium dextrum è fulvo obscure rufefcit. Eft edulis. CARARA VNA Brafilienfibus : Cancer parvus, cujus corpus quadratum refert, cujussinguli angulitransversim abscissi, cæterum compressum, magnitudine semi digiti. Oculi prominuli , haud longi, nigri, in angulis abscissis consistentes. Brachia brevia , forcipibus obrotundis crafliufculis : crura odo haud crassa, sed compressa. Testa cum cruribus epatici coloris, feu. inftar hepatis tosti: brachia itidem : forcipes brunni coloris, qualis succus cerasorum nigrorum. Crura minutulis pilis hinc inde veftita, ejufdem cum cruribus coloris. AGvARA VCA Brasiliensibus : Cancer maritimus, qui mari refluente in littore discurrit, ambari grysei, quod interdum ejicitur, admodum cupidus. Corpus quadratum , magnitudine juglandis : oculi prope invicem positi, crassiusculi, cylindracei, haud longi, paulum curvi, flavi, pupilla nigra. Crura octo, pro magnitudine illius longiuscula, haud crassa, fed magis compressa, quorum medietas pilofa. Brachia parva, dextrum paulo minus sinistro. Testæ dorfalis color cinereus & circumcirca pallide flavo umbratus: reliquum corpus, crura & brachia pallide flava : forcipes albi coloris ; pili crurum pallide flavi. C

A P.

XX.

Vca una cancerpalustris : terrestres aliquot. Potiquiquya. Tamaru guacu.

CAVNA Brafilienfibus : cancer in palustribus degens : corpus ejus ellypticum, superius convexum, juglandis cum fuo cortice magnitudinem æquans vel etiam fuperans. Cru-

ra habet odo , quatuor juncturis : anteriora longiora, posteriora breviora: oculos haud longe distantes, cylindraceos , haud longos, quos erigit & recondit, coloris pallide flavescentis, pupilla hyalina. Brachium dextrum ipsi maximũ, interius multis tuberculis acuminatis præ-

ditum,

HIsToR. PISCIUM LIB. IV. 185 ditum, uti & forceps: sinistrum parvum. Color testæ superius olivaceus , fiavo in extremitate intermixto. Corpus inferius pallide flavescit. Omnia crura & brachia castanei sunt coloris, forcipes etiam superius, cætera pallide flavescentia una cum tenaculis. Crura omnia inferius veftita funt copiolis pilis longiusculis obscure caftanei coloris. Carne sunt bona. UCA GV ACV Brasiliensibus, figura & conformatione fua plane convenit cum antecedente, excepta magnitudine & colore, hic enim longe eft major. Cv N v R v Brasiliensibus, fœmella est Uca una, figura & colore conveniens, solum magnitudine corporis & brachiorum differt, minor enim eft quam mas & brachia habet parva, brachio maris sinistro vix aequalia, sinistrumque paulo grandius dextro ; raros quoque habet pilos, cum Uca una tota sit hirfuta. GVANHVMI Brafilienfibus : Cancer terrestris : corpus illi rotundum, fed paulum compreffum : magnitudine Auriaci mali. Pedes habet octo, quinque digitos longos, quatuor internodiis: crura longis pilis vestita : os magnum & ad latera oris utrimque latitudine unius digiti hirsutum, ut & corpus : Brachia duo, dextrum magnum, sinistrum parvum* magnum longumodo digitos, latum plus duobus ; parvum vix quartam partem illius æquat. Oculi bini, quos inftar parvæ pilæ erigit & iterum in longa cavitate abscõdit : circa os quafi duo brachiola quæ recondere poteft & iterum depromere, & usque ad oculos deducere. Celerrime currit, & quidem transversim, ita ut oculos ad latus convertat & branchium majus elevatum gestet. Maximo numero in silvis paludofis oberrant. Carnem habent bonam. ARATV & ARATV PINIMA Brafilienfibus: Cancer terrestris, quadratæ figuræ, corpore haud magno, testa multiplici colore picta, brunno, cœruleo, albo, rubro punctatim varie intermixtis. Oculi prominentes longe distantes, nigri, in angulis rostri pofiti. Crura octo, quatuor internodiis, compressa, ruffa, ac per totum maculis purpureis, nigris ac albis distincta : Chelæ duæ non ita magnæ, æquales, ruffæ, in extremitate ex albo flavescentes. In ventre etiam flavefcit. Crura raris pilis nigris vestiuntur. CIECIE ETE Brafilienfibus: Cranguer sinho des Manges Lufiguram acccedit, & ad vix majoris magnicorpus quadratam superat totum fitanis : avellanæ tudinem : oculi prominentes longiusculi, quos recondere potest. Crura odo: brachium sinistrum ipfi maximum, non tamen crassum, forcipis tenacula tenuia & longa, æqualia, fine dentibus: dextrum brachium tenuiflimum. Testa coloris hepatici: reliquum totũ corpus cum cruribus obscure flavum ex pallido. Edulis est ; & Brasiliani illo curant morbum quem vocant Mia. CIECIE PANEMA Brasiliensibus, cancer præcedenti plane similis, excepto quod forcipis tenaculum inferius brevius est superiori. Longitudo corpoPOTIQVIQVIYA Brasiliensibus. Locusta marina, Belgis ris à fronte ad exortum caudæ septem digitorum ; caudæ fex : latitudo teftae dorfi septem, ventris duorum & femis : totius corporis ambitus novem digitorum & semis ; caudæ ambitus quinque, quæ constat sex tabellis, septem juncturis sibi invicem appofitis: & habet cauda ad quodlibet latus inferius quatuor pinnas, unum digitum longas: caudæ autem finis definit in quinque pinnas, sesquidigitum longas, unum latas: extremitates laterales cujufque tabellæ desinunt in cornu acutum : in quolibet latere quinque habet crura, quinque internodiis conflantia*, primum par crurum sex-digitos longum, alterum novem, tertium pedem, quartum septem digitos, quintum quinque : Quodlibet autem unguem habet incurvum, acutum, pilis multis flavescentibus hirtum , instar penicilli pictorum : crus anterius crassitie digitum æquat, reliqua graciliora. Testa corporis varie tuberculata, frequentibus eminentiis instar corniAa

186

GEORGI

MARC GRAVI

corniculorum rectorum, acutorum, anterius scatet. Oculi prominentes cylindracei, & post eos duo cornuasurrecta antrorsuminclinata, digitum longa : ante oculos supra os qua-

tuor cirrhi exortum sumunt, & primo duo magni pollicis humani crassitie in exortu, ubi quatuor internodiis constant, longi sesquipedem & undique spinosi ; inter hos duo minores, quatuor internodiis, teretes fine spinis, ac ultra medietatem bisecti, decem in totum digitos fin. guli longi. POTIQVIQVYIXE Brasiliensibus, Squilla lata vocari potest. Vide Gesnerum.

TAMARV GVACV Brasiliensibus: Camaron de Salgado Lusitanis.LocustĂŚ marinĂŚ species, novem digitos longa, vel paulo plus. Capitis longitudo duorum digitorum : latitudo corporis prope caudam, ubi latissima, duorum digitorum ; versus caput magis magisque angustatur. Corpus autem habet undecim quasi juncturas, quemadmodum cauda in Gammaris : in posticaparte corporis ad quodlibet latus duos habet processus subhirsutos. Totum corpus tedum est crusta cancrina, albicante, splendente instar cornu politi, ad junduras autem subnigricat aut purpurascit ; pedes in quolibet latere tres, nimirum ad tertiam, quartam & quintam junctu-

HISTOR. PISCIUM LIB. IV.

187 collo numerando ; exilia, duos circiter digitos longa. Caput triangulare, olivæ juncturam à magnitudine fub testa albicante fplendida latet, duos digitos longa. Pone caput ad quodlibet latus habet brachium unum, septem digitos longum, quatuor junduris constans, clique ex-

trema pars brachii ab ultima junctura incurvata instar falcis majoris & novem dentibus acutiffimis praedita : his brachiis ferit, & qui vulnerati funt ægre fanantur. Oculos habet prominentes, oblongos: barbam cancerinam oduplam : prope oculos duas prominentias retrorsum versas, digitum longas, læves, at in extremitatibus hirfutas : infra caput adhuc odo prominem tias, duos digitos longas, quæ in extremo lata tubercula gerunt. Verfus posticam corporis partem inferius multas latas quasi pinnas habet, quæ natationi haud dubio inferviunt, & quafi folia complicata ventri inferias adjacent. Non commeditur. ANNOTATIO. Male meo judicio Audor refert ad Locustas, cum potius ad Squillas fit referenda, neque multum differt à fquilla quæ μáνζις dicitur, & à Rondoletio describitur lib. XVIII. cap. XI. in eo tamen differt, quod in anteriori parte corporis pedes non habeat, & brachia illitis non sintinterius serrata. CAP.

XXI

Guari curu, Carara pinima, Potipema. Paranacare. Potiatinga. Potiguacu.

Brafilienfibus, Gammarus vulgo Camaraon; quatuor digitos longus: crura habet sex, tribus internodiis conflantia,cum unguiculo in extremitate: anterius par crurum quasi suras habet, crassius reliquis & vicem brachiorum fungens ; paulo plus duobus digitis longumu:medium par sesquidigitum longum, ultimum paulo plus uno: omnia aculeata seu spinosa. Cirrhos prope os prodeuntes habet sex; duos longissimos, nimirum tres digitos fingulos,versus posteriora reflexos; duos unum digitum,& duos semidigitum: sub ore parva tenacula quatuor crassiuscula, & quatuor tenuiora, quibus cibum tenet. Oculi similes reliquis. Color totius fuscus. Codi eduntur. CARARA PINIMA Brafilienfibus ; Marinheiro Lusitanis, quia arbores scandit. Cancer parvus, licet paulo major Carara una, arbores manges didas ascendens, acutissimos enim unguiculos habet, fed breves. Figura pene est ut Maotia pebuna, fed paulo major & longiori corpore atque conipresso. Crura odo compressa latiora quam illius. Brachia eadem cum altera, ut & oculos. Differt colore. Testa nigra multis puncyulis flavis variegata, pectus circa os etiam nigrum, refert textum panni subtilissimi linei. Oculi nigri pundulis flavis variegati , haud longi. Crura pallide flavescentia, fimbriata circumcirca miniato colore, & minutissimis pilis fuscis vestita : brachia rufescunt & forcipes pilis nigris crassis vestiuntur. POTIPEMA Brafilienfibus: Gammarusprælongisbrachiis : corporis longitudo quatuor digitorum, eadem crassities, ubi crassissimus : cauda plus quatuor digitis longa ; sex constans juncturis. Crura sex: brachia duo, novem digitos longa, subrotunda, circiter digitum humanum crassa, quinque junduris constantia, sexta est tenaculum, pene duos digitos longum & aliquot minutulis dentibus munitum ex adverfo flantibus: Ante hæc brachia, adhuc duo paria brachiorum habet. Barba illi octupla, quælibet fex pilis constans tenuibus & ternis sibi invicem appositis, duabus autem singulatim positis, quarum quilibet pilus novem digitos G

UARICVRV

Aa 2

longus,

188

GEORGI

MARCGRAVI

longus, suntque duo crassiores reliquis : inter oculos ferrata eminentia est : dorsum autem planum, uti & cauda. Carnem habent bonam. Color totius testæ pallidus, crassis striis cinereis secundum longitudinem variegatus : brachia sunt inferius cinerea, superius obsoleti coloris instar ligni querni veteris. Oculi nigri ; ci rrhi albi. PARANACARE Brafilienfibus : Gammarus in concha degens, haud edulis : tres digitos longus : brachia habet duo cum forcipibus : crura quatuor longissima, nimirum tres digitos longa & poft hæc quatuor plane brevia ; caudam fefquidigitum longam inltar aliorum gammarorum;oculos longos & prominulos : duos cirrhos pro barba. Corpus tegitur testa obscure caftanei coloris-, ejusdem coloris eft & cauda, nigris striis secundum longitudinem variegata , corpus inferius & exortus crurum & brachiorum interius cærulescunt, uti & oculi & barba; per totum corpus habet pilos ochræ coloris. Concha quam inhabitat ferme quatuor digitos longa, turbinata coloris pallide subflavescentis. Variæ autem magnitudinis reperiuntur: plane parvulae, magnitudine minoris pruni, turbinatae & variis tuberculis acuminatis præditæ, pallidæ, rufescentes, nigræ, ad littus prope fluvium Paraiba. ANNOTATIo. Cancelli in variis teftis habitant , de quibus vide Rondoletiumlibro XVIII. cap. XII. POTI ATINGA Brasiliensibus; gammarus tres digitos longus, annularem digitum crasfus. Crura habet duodecim, brachiola plane exigua: duos cirrhos ipfo animali longiores : oculos nigros: cornu acutum & dentatum in capitis summitate. Color totius candicans & punctulis minimis hepatici coloris per totum variegatus. Comeduntur cocti. Capiuntur magna copia pluviosis mensibus, nimirum Iunio, Iulio & Augufto. POTIGVACV Brafilienfibus est præccdenti plane similis, excepto colore , qui in hoc est nigricans ; brachia quoque eadem, verum tantum fili crassioris crassitie. C

XXII.

Reri. Reri apiya & Zoophyta quædam. ERI Brafilienfibus, sunt ostrea. Duae autem hic reperiuntur fpecies. Reriete, Lusitanis

R ostra dos mangues ; & Reripi-

ja, Lusitanis ostra de pedras aut do fundo d’agoa. Maxime autem

ac omniũ optimae inveniuntur copiosissime in fluvio Senembi aut S. Michaelis , & guaritiba portu Fluminis S. Francisci, utpote quas in quinque aut fex partes scindere oportet antequam edantur.Potyipeba etiam habet, fed mediocres : Itamaraca parvas ad Tapecima. Paraiba etiam parvas. Nhamdias ad R. Grande mediocres. RERI APIYA Brasiliensibus,vulgo Langhals; Hydrum vocari posse puto. Oriuntur è pice vau subter naves immediate adhærentes tabulis innumera copia : corpus eft autem unum aut duos digitos longum, teres , aequaliter crassum, crassitie dupla pennæ anferinae: huic annata eft conchula figurae ovalis, magnitudine olivae, major aut minor, conftatque quinque partibus, albi coloris, fed ubi partes coaluerunt crocei, non dura fed molliuscula eft conchula : in uno latere rimam habet, per quam capitulumsuum exserit, constans multis elegantibus quasitornatis filamentis, lunatis, semidigitumlongis : color corporis eft fuscus seu nigricans, ut & filamenta capitis. Immediate autem piciinhærent, quasi corpus abscisfum effet & agglutinatum abseissa parte, nec unquam à navi se possunt solvere, nifi vi abstrahantur

HISTOR.

PISCIUM. LIB. IV. 189 sæpe millia Multa uni navi adhærent, proram versus inferius, & præsertim hantur. navis cursum retardare dicuntur. Vivunt multas horas detracti extra aquam. Repetitur & hic alia Reri apiya. Brasiliensibus, Craca de navios Lufitanis. Navibus & aliis etiam conchis annascuntur variae figurae teftæ duræ è gryseo subrufescentes, in quarum qualibet latet informis massa alba, prominentias longas subflavescentes habens, inftar cirrhorum cancrorum ; superius tegitur testa triangulari pallida, quam fecundum medietatem aperit, & cirrhi illi videntur, movet enim se. STELLA Marina, Zoophyton est serpens in arena in fundo maris. Radiis novem erat hæc quatuor & femis digitos longis,semidigitum fere latis in exortu, in fine acuminatis: corpus rotundum pataci magnitudine : radii in ambitu brevibus & acutis aculeis cinguntur: totius color fuperius cinereus & tuberculis quadratis albicantibus praeditus , in lateribus radii sunt ochrae coloris , inferius tota stella è flavo albescit. Subflantia illius nec caro nec cartilago nec os, fed cartilaginis aemula , frangitur tamen inftar panis Maizii. In medio corporis inferius seu in centro,foraminulum habet rotundum pifi magnitudine, per quod nutrimentum suum attrahit, intus ubique cava & composita quasi spinae essent pifcium,fed non funt. Vivebat adhuc quando piscator afferebat. Aliam quinquangularem habui stellam, cujus radius quilibet erat femipedem longus*, superius rotunda concha & quafi in quinque tubera elata, inferius magnam habens cavitatem. Per totum tuberculis insigniebatur elegantibus, quæ cuborum quafi angulis ordine erant disposita, & in tubercula elata linea, quafi rete obductum fuisset. ANNOTATIO. Hæc itaque fuerit Stella reticulata, feu Cancellata Rondoletii ; cujus & Ges-

nerus meminit ; apud quos videre eft accuratas icones. ZOOFHYTON aliud hicrepetitur (Stella arborescens Rondoletio & Gesnero) nautis vulgo een Zeefonne. Ex centro, quod æquabat grossum mifnicum & cavum erat, ac in fui medio quinquangulare, habebat foramen inftar Stellæ, tenuissimis quasi denticulis donatum : quinque rami crassi prodibant, qui deinde inftar arboris in multos alios ramos minores dispergebantur, varie inter se inflexos, omnes rotundi & quafi coralliformes, ita ut orbem facerent; materia fragilis inftar ftellæ. ZOOPHYTON aliud hic visitur, quod Ren marinus poffit vocari à figura, eft enim figurae ellypticæ, quinque digitos longum, compressum, interius canum, in exteriori superficie fere æquale, nifi quod fuperius punctulatim in aliquot angulos leviter fastigiatur. Fragile eft. In medio inferius foraminulum habet. Coloris eft in totum ossei canefcentis. ZOOPHYTON aliud, imperialis magnitudine, vel etiam duplo aut triplo majus, circinatum, grofti misnici crassitie, fragili materia constans, albissimi coloris. In sui medio stellam quinquangularem subtilissimam quafi infculptam monstrat, & è regione quatuor extremitatum ftellæ (non quinque) cylindricum eft foramen pervium: quintum foramen non eft è regione quinti anguli, fed è regione inter duos angulos ftellæ obtusos. ANNOTATIO. Animalia quæ hic ab Authore noftro inter Zoophyta describuntur, ab aliis Scriptoribus non inter Zoophyta, sed inter crustata referuntur, illa enim non habent teftas. Iconem autem stellæ arborescentis Auctoris noftri non addidi, quia accuratissima extat apud Gesnerum.

Aa 3

GEOR-