ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΙ ΓΑΛΛΙΚΑ by Εκδόσεις Σαΐτα

ζ Αργυρώ Μουστάκη

[1]

ΑΡΓΥΡΩ ΜΟΥΣΤΑΚΗ Mε τη συνεργασία των

ά Χριστίνα Μάρκου & Iρίνα Σβετσίνσκαγια

ç γ

β Щ

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας Ж (βουλγαρικά, ρωσικά) Πρακτικός οδηγός προσέγγισης γραπτών κειμένων σε βουλγαρική και ρωσική γλώσσα

Л Ъ

кс

[2]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Η Αργυρώ Μουστάκη είναι απόφοιτος του τμήματος Γαλλικής φιλολογίας του ΕΚΠΑ και διδάκτορας Γλωσσολογίας του Παν/μίου Paris 8. Έχει σαν μητρική της γλώσσα την ελληνική ενώ γνωρίζει τη γαλλική. Έχει επίσης γνώσεις στην ισπανική, γερμανική και αγγλική γλώσσα. Είναι επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα Γαλλικής γλώσσας και φιλολογίας του ΕΚΠΑ όπου διδάσκει τη γαλλική ως ξένη γλώσσα. Θέματα της ερευνητικής της δραστηριότητας είναι η φρασεολογία, η αλληλοκατανόηση και η πολυγλωσσία. argmous@frl.uoa.gr

Η Χριστίνα Μάρκου είναι απόφοιτος Σλαβικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Σόφιας και διδάκτορας Γλωσσολογίας της Βουλγαρικής Ακαδημίας των Επιστημών. Έχει ως μητρική γλώσσα τη βουλγαρική, ενώ γνωρίζει την ελληνική, τη ρωσική και την πολωνική γλώσσα. Είναι επίκουρη καθηγήτρια βουλγαρικής γλώσσας και φιλολογίας στο ΔΠΘ. Τα ερευνητικά ενδιαφέροντά της κινούνται στη σφαίρα της Σλαβικής και Βαλκανικής γλωσσολογίας και της μεταφρασεολογίας.

Η Ιρίνα Σβετσίνσκαγια είναι απόφοιτος Σλαβικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Κιέβου και διδάκτορας Γλωσσολογίας του Παν/μίου Paris 7. Έχει ως μητρική γλώσσα τη ρωσική, ενώ έμαθε απταίστως την ελληνική ως αυτοδίδακτη, μέσα από τραγούδια. Είναι λέκτορας στο Πανεπιστήμιo και το ΤΕΙ (IUT) της Nantes. Τα ερευνητικά ενδιαφέροντά της κινούνται στη σφαίρα της γλωσσολογίας και της διδακτικής.

cmarkou@bscc.duth.gr

irina.svetsinskaia@wanadoo.fr

Αργυρώ Μουστάκη

[3]

ΑΡΓΥΡΩ ΜΟΥΣΤΑΚΗ Mε τη συνεργασία των

Χριστίνα Μάρκου & Iρίνα Σβετσίνσκαγια

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας (βουλγαρικά, ρωσικά)

Πρακτικός οδηγός προσέγγισης γραπτών κειμένων σε βουλγαρική και ρωσική γλώσσα

[4]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Αργυρώ Μουστάκη, Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας (βουλγαρικά, ρωσικά) ISBN: 978-618-5147-38-9 Απρίλιος 2015

Σχεδιασμός εξωφύλλου:

Ηρακλής Λαμπαδαρίου www.lampadariou.eu

Οι συγγραφείς φέρουν την ευθύνη για την επιμέλεια και τη σελιδοποίηση του κειμένου.

Σειρά: Γλώσσας Παράλληλοι: Θεωρία και διδακτικές προτάσεις Επιστημονική υπεύθυνη σειράς: Ζωή Γαβριηλίδου, www.gavriilidou.gr

Εκδόσεις Σαΐτα Αθανασίου Διάκου 42, 652 01, Καβάλα Τ.: 2510 831856 Κ.: 6977 070729 e-mail: info@saitapublications.gr website: www.saitapublications.gr

Άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική χρήση Όχι Παράγωγα έργα 3.0 Ελλάδα Επιτρέπεται σε οποιονδήποτε αναγνώστη η αναπαραγωγή του έργου (ολική, μερική ή περιληπτική, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο), η διανομή και η παρουσίαση στο κοινό υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις: αναφορά της πηγής προέλευσης, μη εμπορική χρήση του έργου. Επίσης, δεν μπορείτε να αλλοιώσετε, να τροποποιήσετε ή να δημιουργήσετε πάνω στο έργο αυτό. Αναλυτικές πληροφορίες για τη συγκεκριμένη άδεια cc, μπορείτε να διαβάσετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/gr/

Αργυρώ Μουστάκη

[5]

[6]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Αργυρώ Μουστάκη

[7]

Στην Αθηνά και τον Στέλιο, στον Στέφανο, τον Γιώργο, τον Δημήτρη και τον Νίκο

[8]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Αργυρώ Μουστάκη

[9]

Ευχαριστίες Ευχαριστούμε θερμά τους αγαπητούς συναδέλφους Άννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη και Χαράλαμπο Συμεωνίδη για τη βοήθειά τους στη βιβλιογραφική έρευνα τη σχετική με τα δάνεια της ελληνικής από την τουρκική και τη φρασεολογία στις δύο αυτές γλώσσες, την αγαπητή συνάδελφο Καίτη Παπουτσά για την ανάγνωση του τμήματος που αφορά τη ρωσική γλώσσα και την παρότρυνσή της να τονίσουμε την πραγματολογική διάσταση στην κατανόηση των κειμένων, την αγαπητή συνάδελφο και φίλη Ρέα Δελβερούδη για τις παρατηρήσεις της στο κεφάλαιο που αφορά τη βουλγαρική γλώσσα και την ενθάρρυνσή της για την ολοκλήρωση αυτού του βιβλίου, την αγαπητή συνάδελφο και φίλη Μαβίνα Πανταζάρα για τη βοήθειά της σε θέματα ορολογίας, κατάταξης σε κατηγορίες των λημμάτων στα λεξικά, καθώς και για την ανάγνωση και τις παρατηρήσεις της στο σύνολο του κειμένου, την αγαπητή συνάδελφο Μαρίνα Βήχου για τις παρατηρήσεις της στο κεφάλαιο που αφορά τη διδακτική, την παιδική φίλη Δήμητρα Καρυά και την αδελφή της Βαλεντίνα, φυσικές ομιλήτριες της ρωσικής, για τη διαίσθησή τους στη χρήση ορισμένων λέξεων της ρωσικής που εμφανίζονται στο τρίτο μέρος στο κεφάλαιο 1.4, τη φίλη Βέρα Κατρανζίεβα, φυσική ομιλήτρια της βουλγαρικής, που μας έδωσε την ιδέα γι’αυτή τη μελέτη και συνέβαλε σε μια πρώτη εμπειρική συλλογή του λεξικού τουρκικών δανείων στην ελληνική και βουλγαρική, τη συνάδελφο Ροδή Τομουρτζουκγκιούλ, καθηγήτρια τουρκικής και μεταφράστρια, για την επιμέλεια του λεξικού τουρκικών όρων, τους φοιτητές μας και τις φοιτήτριές μας για τη συμβολή τους στη συλλογή παρατηρήσεων. τον υπεύθυνο των εκδόσεων, Ηρακλή Λαμπαδαρίου, και την επιστημονική υπεύθυνη, Ζωή Γαβριηλίδου, για τη φιλοξενία τους στη Σαΐτα. Για τυχόν λάθη, παραβλέψεις, ανακρίβειες ευθύνονται μόνο οι συγγραφείς.

[10]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ H Αλληλοκατανόηση και η διδακτική των γλωσσών…………………………………… 16 Εισαγωγή .……………………………………………………………………………………………….…..… 26

Πρώτο μέρος. Η βουλγαρική γλώσσα 1. Η ιστοσελίδα του Γαλλικού Ινστιτούτου της Σόφιας……………………………………….……. 34 1.1 Tίτλοι ………………………………………………………………………………………………….…… 35 1ος τίτλος: Βουλγαρο-γαλλικό……………………………………………………………. 36 2ος τίτλος: Πολιτιστικό κέντρο ………………………………………………………….. 36 3ος τίτλος: Κυρίες και ….………………………………..……………………………………. 38 4ος τίτλος: Υπό την αιγίδα ….………………………………………………………………. 37 5ος τίτλος: Πανεπιστήμιο Σόφιας/Πανεπιστήμιο Λίλ…………………………. 38 6ος τίτλος: Άουλα………………………………………………………………………………… 40 7ος τίτλος: Καθηγητής και πρύτανης …………………………………………..…….. 40 8ος τίτλος: Ευρώ και κρίση ………………………………………………………………... 41 9ος τίτλος: Διάλεξη για ευρώ και κρίση ……………………………………….……. 43 10ος τίτλος: Λογοτεχνική βραδιά ……………………………………..……….………. 44 11ος τίτλος: Λογοτεχνική συζήτηση: Η Σόφια στο Σηκουάνα ……….….. 46 12ος τίτλος: Roland Barthes ……………………………………….……………………... 47 13ος τίτλος: Εγκαίνια ………………………………..……………………………………..... 50 14ος τίτλος: Διαγωνισμός ποίησης ………………………………………………….…. 53 15ος τίτλος: Φεστιβάλ ταινιών ……………………………………………………….….. 53 16ος τίτλος: Κινομανία …………………………………………………………………..….. 53 17ος τίτλος: Νοuvelle vague …………………………………………………………..….. 54 18ος τίτλος: Kάμεν Κάλεφ ……………………………………………………………..…... 55 1.2 Εξοικείωση με τα γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου ……………….…..… 55 1.3 Ασκήσεις εξοικείωσης με τα γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου ………………………………………………………………………………………….…… 60 2. Η ιστοσελίδα του ευρωπαϊκού προγράμματος eurocomslav ……………………………..…… 61 2.1 Απόσπασμα 1. H ευρωπαϊκή επιτροπή …………………………………………………….. 61

Αργυρώ Μουστάκη

[11]

2.2 Απόσπασμα 2. Ο πρωθυπουργός ………………………………………………………………. 64 2.3 Απόσπασμα 3. Πρόγραμμα ……………………..………………………….……………..…..…. 67 2.4 Απόσπασμα 4. Πόροι ………………………………………………………..………………………. 68 2.5 Απόσπασμα 5. Προγράμματα …………………………………………………………………… 71 3. Η ιστοσελίδα του ευρωπαϊκού προγράμματος Socrates-Lingua Eu+I …………….……… 73 3.1 Απόσπασμα 1. Καλώς ήλθατε ………………………………………….……………….......… 73 3.2 Απόσπασμα 2. Κράτηση δωματίου ……………………………………………………….….. 74 3.3 Απόσπασμα 3. Δεν μιλάτε έντεκα γλώσσες ………………………………………….….. 76 3.4 Εξοικείωση με τα γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου ………….…………… 80 3.5 Ασκήσεις εξοικείωσης με τα γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου…………………………………………………………………………………………………….. 82 4. Η ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ……………………………………………….………….…… 83 4.1 Απόσπασμα 1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ……………………………………………………….. 83 4.2 Απόσπασμα 2. Θεσμοί …………………………………………………………………………...…. 85 4.3 Απόσπασμα 3. Η Ευρώπη είναι ήπειρος…………………………………….……………... 88 4.4 Απόσπασμα 4. Ο Ευρωπαίος πολίτης ……………………………………………………….. 91 4.5 Εξοικείωση με τα γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου ………………………. 93 4.6 Aσκήσεις εξοικείωσης με τα γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου ………………………………………………………………………………………………….… 95 4.7 Απολογισμός ………………………………………………..…………………………………..……… 96

Δεύτερο μέρος. Η ρωσική γλώσσα 1. Η ιστοσελίδα της γαλλικής πρεσβείας της Μόσχας ………………………..…………………. 100 1.1 Τίτλοι ………………………………………………..………………………………………………………… 101 1ος τίτλος. Δελτίο τύπου ……………………………………………………………………..….…… 101 2ος τίτλος. Ημερολόγιο …………………………………………………………………………….…. 102 3ος τίτλος. Σπουδές στη Γαλλία …………………………………………………………………… 103

[12]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

4ος τίτλος. Γαλλική διπλωματία ………………………………………………………………..... 104 5ος τίτλος. Ο πρέσβης …………………………………………………………………………………… 104 1.2 Τίτλοι και κείμενα ………………………………………………………………………………………. 107 1ος τίτλος και κείμενο. Επίσκεψη πρέσβη στο κράι ……………………….……………. 107 2ος τίτλος και κείμενο. Επίσκεψη πρέσβη στην Αγία Πετρούπολη………………. 113 3ος τίτλος και κείμενο. Το παράσημο του ιππότη της λεγεώνας της τιμής ……………………………………………………………………………………………..…….… 114 4ος τίτλος και κείμενο. Ανακαίνιση γραφείων WWF………………………………..…. 117 5ος τίτλος και κείμενο. Hλεκτρικά αυτοκίνητα στο Παρίσι ……………………..…. 122 6ος τίτλος και κείμενο. Η γαλλική κουζίνα …………………………………………………. 128 7ος τίτλος και κείμενο. Γαλλο-ρωσική συνεργασία ……………………………..…….. 132 1.3 Εξοικείωση με τα γράμματα του ρωσικού αλφαβήτου …………………………….... 135 1.4 Ασκήσεις εξοικείωσης με τα γράμματα του ρωσικού αλφαβήτου …………….... 140 2. Η ιστοσελίδα του ευρωπαϊκού προγράμματος Socrates-Lingua Eu+I …………….…... 142 2.1 Απόσπασμα 1. Καλώς ήλθατε ………………………………………………………………… 142 2.2 Απόσπασμα 2. Κράτηση δωματίου ……………………………………………………..….. 143 2.3 Απόσπασμα 3. Δεν μιλάτε έντεκα γλώσσες ……………………………………….…… 145 2.4 Eξοικείωση με τα γράμματα του ρωσικού αλφαβήτου ……………………….… 147 2.5 Ασκήσεις εξοικείωσης με τα γράμματα του ρωσικού αλφαβήτου ………… 149

3. Η ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ………………………………………………………………. 150 3.1 Απόσπασμα 1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ………………….………………………………….. 151 3.2 Απόσπασμα 2. Θεσμοί ………………………………………………..………………..……….… 153 3.3 Απόσπασμα 3. Η Ευρώπη-ήπειρος …………………………………………………………. 156 3.4 Απόσπασμα 4. Ο Ευρωπαίος πολίτης ……………………………………………………... 158 3.5 Εξοικείωση με τα γράμματα του ρωσικού αλφαβήτου ……………………….… 160 3.6 Ασκήσεις εξοικείωσης με τα γράμματα του ρωσικού αλφαβήτου ………… 163 3.7 Απολογισμός ………………………………………………………………………………………….. 165

Αργυρώ Μουστάκη

[13]

Τρίτο μέρος. Λεξιλογικές εφαρμογές 1. Η κοινή παρακαταθήκη μεταξύ ελληνικής, βουλγαρικής (γαλλικής και ρωσικής) γλώσσας …….…………..………………………………………….… 167 1.1 Διεθνείς λέξεις στη βουλγαρική και ρωσική γλώσσα ………………..….…….. 169 1.2 Δάνεια της βουλγαρικής και της ρωσικής από τη γαλλική γλώσσα ……. 173 1.3 Δάνεια της βουλγαρικής και ρωσικής από την ελληνική γλώσσα ………. 175 Ι. Συγκεκριμένα ουσιαστικά …………………………………………………….……..………….. 175 1. λαχανικά – φρούτα – λουλούδια – ζώα – ψάρια – θαλασσινά …………………………………………………….……………………. 175 1α. λαχανικά – φρούτα …………………………….…………………..…….. 175 1β. λουλούδια ……………………………………………….………………….…. 176 1γ. ζώα – έντομα ……………………………………………………….………… 177 1δ. ψάρια – θαλασσινά ……………………………………….…………….…. 178 2. Αντικείμενα –όργανα - ύλη …………………………………………………….…… 179 2α. αντικείμενα ……………………………………………………….………….. 179 2β. επιστημονικά όργανα ……………………………………………..…….. 181 2γ. μουσικά όργανα ……………………………………………………..……... 182 2δ. ύλη ……………………………………………………………………..………….. 182 3. Ουσιαστικά που δηλώνουν τον τόπο ………….………………………….……. 182 4. Ρήματα ………………………………………………..………………………….….………… 183 5. Διάφορα ………………………………………………..………………………..…………… 183 ΙΙ. Αφηρημένα ουσιαστικά ………………………………………………………….………….…… 184 1. Επάγγελμα – απασχόληση – βαθμός ……………………………………….…… 184 2. Βαθμός ………………………………………………..……………………………………..… 185 3. Επιστήμες – τεχνικές – τέχνες – ιδεολογικά ρεύματα – έρευνα – πολιτισμός ………………………………………………..…………………………..………… 186 3α. επιστήμες ………………………………………………………………………. 186 3β. τεχνικές – τέχνες – ιδεολογικά ρεύματα – έρευνα ……..… 188 4. Χορός ……………………………………………………………………………………...…… 189 5. Αρρώστιες .……………………………………………………………………….………….. 189 6. Κατάσταση ………………………………………………..…………………………….…… 189 7. Ιδιότητα ………………………………………………..……………………………….…..… 190 8. Διάφορα ……………………………………………………………………………………….. 190

[14]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

1.4 Δάνεια της βουλγαρικής (και ρωσικής) από την τουρκική γλώσσα …...… 192 Ι. Συγκεκριμένα ουσιαστικά …………………….………………………………………….………. 194 1. λαχανικά – φρούτα – καρποί - λουλούδια – ζώα …………………..……. 194 1α. λαχανικά – φυτά - φρούτα ………………………………..……..…... 194 1β. λουλούδια ………………………………………………………………..……. 195 1γ. ζώα ………………………………………………..…………………………....… 196 2. Φαγώσιμα – ποτά ………………………………………………………….………..……. 196 2α. πιάτα ………………………………………………………………………….….. 196 2β. γλυκά - ζαχαρωτά …………………………………………………….….… 198 2γ. ποτά …………………………………………………………………………….…. 199 3. Αντικείμενα – ύλη – μουσικά όργανα ……………………………………….… 200 3α. δοχεία – είδη οικιακής χρήσης – άλλα αντικείμενα…….… 200 3β. ύλη …………………………………………………………………………..…….. 203 3γ. μουσικά όργανα …………………………………………………..………... 204 4. Ρουχισμός – παπούτσια ………………………………………………………..……… 205 5. Ουσιαστικά που δηλώνουν τον τόπο …………………………………………… 206 ΙΙ. Αφηρημένα ουσιαστικά ………………………………………………………………………….….… 207 1. Ιδιότητα – συμπεριφορά – σχέση – επάγγελμα - βαθμός …………….. 207 1α. ιδιότητα – συμπεριφορά ……………………………………………...… 207 1β. σχέση συγγένειας ………………………………………………………...… 210 1γ. επαγγέλματα ……………………………………………………………….…. 210 1δ. βαθμός ……………………………………………………………………….….. 211 2. Κατάσταση – συμβάν – γεγονός …………………………………………….….… 211 3. Επιφωνήματα …………………………………………………………………………..….. 213 4. Διάφορα ………………………………………………..………………………………..…… 214 1.5 Άλλες κοινές λέξεις μεταξύ ελληνικής, βουλγαρικής (και ρωσικής) γλώσσας……………………………………………………………………..……..… 214 α. ρουχισμός ……………………………………………………………………….…………... 215 β. λαχανικά ……………………………………………………………….……………..……… 215 γ. φαγητά ………………………………………………..……………………………….……… 215 δ. αντικείμενο ………………………………………………………………………….……… 216 ε. επάγγελμα, ιδιότητα ………………………………………………………….………… 216 στ. γλυκά ………………………………………………..……………………….………………. 217 ζ. συγγένεια ………………………………………………..…………………….………….…. 217 η. τόπος ………………………………………………..………………………….……………… 217 θ. λέξεις ‘σοβιετικής’ εποχής …………………………………….…………..……..… 217

Αργυρώ Μουστάκη

[15]

ι. λέξεις ‘ρωσικής πραγματικότητας’ ………………………….…………………... 218 κ. βαλκανικές λέξεις …………………………………………………….…………………. 218 λ. διάφορα ……………………………………………………………………….………..…….. 218 Συμπέρασμα ………………………………………………..………………………………………………….……..… 220 Bιβλιογραφικές αναφορές ………………………………………………………………………………….…... 226

Παραρτήματα Παράρτημα 1. Απόσπασμα από την εφημερίδα 24 chasa ………………………………………… 236 Παράρτημα 2. Απόσπασμα από ιστοσελίδα του προγράμματος Εu + I ……………….……. 239 Παράρτημα 3. Απόσπασμα από την ιστοσελίδα της ΕΕ …………………………………………… 241

[16]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

H Αλληλοκατανόηση και η διδακτική των γλωσσών Οι Εscudé & Janin (2010) μας θυμίζουν ότι η πολυγλωσσία είναι ο κανόνας στις ανθρώπινες κοινωνίες ενώ η μονογλωσσία των κρατών-εθνών δεν είναι παρά εξαίρεση στο παγκόσμιο γλωσσικό τοπίο. Σύμφωνα με τον Castagne (2006) η αλληλοκατανόηση ήταν φυσική κατάσταση που χαρακτήριζε την ίδια την Ευρώπη. Στα λιμάνια της Νότιας Ευρώπης, οι άνθρωποι επικοινωνούσαν αυθόρμητα στη γλώσσα τους χωρίς να χρησιμοποιούν τα αγγλικά ως lingua franca. Στις σκανδιναβικές χώρες, αυτή η επικοινωνία καλλιεργείται και είναι εφικτή μέχρι και τις μέρες μας1. Σύμφωνα με τον Castagne και πάλι, το ίδιο συμβαίνει και στην Ινδία (μεταξύ των 19 επίσημων γλωσσών της) όπως και στην Αφρική (ανάμεσα στις υπάρχουσες διαλέκτους). Να προσθέσουμε ότι αλληλοκατανόηση υπήρχε επίσης στα Βαλκάνια2. Εδώ θα ασχοληθούμε με τη θεσμοθετημένη αλληλοκατανόηση3, αυτή που δεν είναι αυθόρμητη και που μπορεί να διδαχτεί στο πλαίσιο της διδασκαλίας / εκμάθησης μιας γλώσσας. Αυτή η θεσμοθετημένη αλληλοκατανόηση εμπνέεται από την

1 Εκτός από το ότι αυτό επιτυγχάνεται στην καθημερινή ζωή, να σημειώσουμε το εγχείρημα της αεροπορικής εταιρείας SAS (Scandinavian Airline System) η οποία ενθαρρύνει το προσωπικό της να μιλά στη γλώσσα του (δανέζικα, σουηδικά ή νορβηγικά), χρησιμοποιώντας το κοινό λεξιλόγιο στις τρεις αυτές γλώσσες ώστε να υπάρχει επικοινωνία με το κοινό. Αυτό δίνει στον ταξιδιώτη την αίσθηση ότι ανήκει στην ίδια ομάδα και έχει μια συγκεκριμένη ταυτότητα (τη σκανδιναβική). Αντιθέτως η χρήση της αγγλικής θα τον μετέφερε στην επαγγελματική σφαίρα. Studies on translation and multilingualism, 4/2012, European Commission, p. 44. βλ. http://www.galapro.eu/wpcontent/uploads/2012/11/publicacao-comissao-europeia.pdf Για το σκανδιναβικό μοντέλο, βλ. L’intercompréhension entre langues apparentées, Références 2006, brochure 6/01/06. http://galanet.eu/nouvelle/fichiers/brochure%20intercompr%E9hension.pdf, σελ. 5. 2 Βλ. ενδεικτικά την ταινία «Τα Ξεχασμένα Βαλκάνια» / Βalkan tail, ένα πρωτότυπο ντοκιμαντέρ σε

σενάριο και σκηνοθεσία του Ανδρέα Αποστολίδη, βασισμένο στις πρώτες φωτογραφίες και ταινίες των Βαλκανίων. Η ταινία παίχτηκε το 2012 στο Iνστιτούτο Goethe, με αφορμή τα 100 χρόνια από το ξέσπασμα των Βαλκανικών Πολέμων http://www.balkantale.com/gr/project_doc.php καθώς και την ομώνυμη έκθεση με σκοπό την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της οθωμανικής περιόδου στα Βαλκάνια. 3 Kάνουμε διάκριση ανάμεσα σε φυσική αλληλοκατανόηση και θεσμοθετημένη αλληλοκατανόηση. Η λέξη γραμμένη με πλάγια γράμματα είναι όρος και παραπέμπει στο θεωρητικό μοντέλο στο οποίο εγγράφεται η μελέτη μας.

Αργυρώ Μουστάκη

[17]

αυθόρμητη αλληλοκατανόηση και τις πρακτικές της, δίνοντάς τους δομή και υπόσταση. Πρόσφατη ημερίδα με τίτλο «L'intercompréhension, nouvelles perspectives pour l'apprentissage des langues / Intercomprehension, new perspectives for the learning of languages», που έγινε στις 4 Δεκεμβρίου του 2014 στη Λυόν της Γαλλίας4, υπενθυμίζει συνοπτικά τη διαδρομή της έννοιας αυτής: από το 1995 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χαρακτήριζε την πολυγλωσσία σαν το θεμέλιο της ταυτότητας του Ευρωπαίου πολίτη κάτι που αποτυπώνεται και σε άρθρα (Capucho 2005α και β, Castagne 2006), το 2001 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όριζε την αλληλοκατανόηση ως την ‘αμοιβαία κατανόηση’, και το 2014, δηλαδή 20 χρόνια μετά τη γένεση της έννοιας αυτής, η αλληλοκατανόηση βρήκε τη θέση της στον τομέα της έρευνας στη διδασκαλία των γλωσσών (ενδεικτικά Coste 2011, Escudé & Janin 2010, Degache 2009) αποτελεί θεματική σε διεθνές επίπεδο και αντικείμενο επιμόρφωσης σε ολόκληρο τον κόσμο (Coste 2010: 193), έχει δώσει πολύγλωσσες εκδόσεις (ενδεικτικά, Capucho 2005β, Jamet 2009, Μeissner κ.ά. 2011), και αποτελέσει αντικείμενο συνεδρίων5 και σεμιναρίων. Έχει την υποστήριξη διεθνών οργανισμών όπως η Union Latine και η AUF6, εθνικών φορέων όπως η DGLFLF7 2006, της Alliance française, του Ινστιτούτου Cervantes και προβάλλεται μέσα από διεθνή δίκτυα όπως τα δίκτυα Galanet, Galapro, Redinter, Miriadi κτλ που αποτελούν σημεία συνάντησης ερευνητών και καθηγητών.

4 http://calenda.org/309577

5 Ενδεικτικά: στη Ρώμη το 2003, στο Βουκουρέστι και στη Σεβίλλη το 2005, στη Βενετία και στο Τορίνο το 2006, στη Λισσαβόνα το 2007, στο Στρασβούργο το 2008, στη Ρώμη το 2011, στη Φερράρα το 2013, στη Γκρενόμπλ της Γαλλίας το 2011 και 2014, στη Λυόν το 2014. Εκτός Ευρώπης, στη Βραζιλία το 2013 (διεθνές συνέδριο Héraclès), στo νησί Saint-Louis το 2008 (για την πολυγλωσσία σε δέκα αφρικανικές χώρες), στην Καραϊβική επίσης το 2008, κλπ. 6 Agence Universitaire de la Francophonie. Να σημειώσουμε ενδεικτικά την έκδοση της Auf σε συνεργασία με τον οργανισμό Union latine του εγχειριδίου L’intercompréhension et les nouveaux défis pour les langues romanes. Bλ. http://www.galanet.be/nouvelle/fichiers/langues_romanes_ULat2011.pdf 7 Délégation pour la langue française et les langues de France. Σημειώνουμε ενδεικτικά εδώ την έκδοσή της του 2006 με τίτλο L’intercompréhension http://www.ha.ax/erik/IC/Texts/Janin-fr.pdf

entre

langues

apparentées.

Βλ.

[18]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Μεγάλα περιοδικά όπως το Le français dans le monde no 11, 19978, το Lidil 20039, και Les langues modernes no 1, 200810, έκαναν αφιέρωμα στην έννοια της αλληλοκατανόησης. Θα προσπαθήσουμε περιληπτικά να ορίσουμε αρχικά και να συμπτύξουμε αυτή την εικοσάχρονη πορεία της έννοιας της αλληλοκατανόησης και της θέσης της στη διδασκαλία των γλωσσών. Ο γνωστός Ιταλός συγγραφέας Umberto Eco11 δίνει τον ορισμό της πολύγλωσσης Ευρώπης που θα υιοθετηθεί και ως ορισμός της έννοιας της αλληλοκατανόησης. Τον παραθέτουμε στα ιταλικά για να επανέλθουμε, εξηγώντας το πώς λειτουργεί η αλληλοκατανόηση: Una Europa di poliglotti non è una Europa di persone che parlano correctemente molte lingue, ma nel migliore dei casi di persone che possono incontrarsi parlando ciascuno la propia lingua e intendendo quella dell’altro… (Umberto Eco, La ricerca della lingua perfetta) Οι δύο όροι, πολύγλωσση εκπαίδευση12 και πολυγλωσσική ικανότητα13, είναι όροι που επανέρχονται στο Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς γλωσσομάθειας14 / Cadre

8 Intercompréhension : le cas des langues romanes, réd. Claire Blanche-Benveniste & André Valli. 9 L’intercompréhension en langues romanes. Du développement des compétences de compréhension aux interactions plurilingues, de Galatea à Galanet. Βλ. http://lidil.revues.org/1513 10 L’Intercompréhension. 11 Umberto Eco, La ricerca della lingua perfetta, éd. Laterza Fare l’Europa, 1993, Seuil, 1994. 12 O όρος στα γαλλικά, éducation plurilingue.

13 Compétence plurilingue. Aποδίδουμε τον όρο compétence με τον όρο ικανότητα και όχι δεξιότητα. Ο όρος δεξιότητα σηματοδοτεί savoir ενώ ο όρος δεξιότητα σηματοδοτεί savoir-faire. Ας σημειώσουμε εδώ ότι ενώ στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγινσης (approche communicative), δηλαδή από τη δεκαετία του ’70 και μετά, στόχος ήταν η διδασκαλία γλωσσικών πράξεων (actes de langage), στο πλαίσιο της ενεργητικής ή ενεργής προσέγγισης (approche actionnelle), δηλαδή από το 2000 και μετά, στόχος είναι η διδασκαλία ικανοτήτων (compétences). 14

Για την ελληνική μετάφραση του Cadre, http://www.komvos.edu.gr/Common%20European%20Framework.pdf. Για παρουσίαση σχολιασμό του Cadre από άλλους φορείς, βλ. http://portail-du-fle.info/glossaire/CECRL.html. προσαρμογή του Cadre σε άλλες γλωσσικές πραγματικότητες, όπως αυτή του Καναδά, https://www.caslt.org/pdf/CMEC/CMECExecsummaryFR.pdf

βλ. και Για βλ.

Αργυρώ Μουστάκη

[19]

Européen Commun de Référence pour les Langues15 (στο εξής Cadre / Πλαίσιο). Οι σχέσεις μεταξύ των γλωσσών-πολιτισμών με τους οποίους έρχεται σε επαφή ο εκπαιδευόμενος στη σύγχρονη εκπαίδευση περιγράφονται ως εξής: Σε μια πολύγλωσση εκπαίδευση, ο μαθητής δεν ταξινομεί γλώσσες και πολιτισμούς σε ξεχωριστά διαμερίσματα, αλλά αποκτά επικοινωνιακή ικανότητα στην οποία συνεισφέρουν κάθε προηγούμενη γνώση και εμπειρία του από άλλες γλώσσες, και στην οποία οι γλώσσες είναι σε συνέργεια και αλληλεπιδρούν η μια με την άλλη16. Στο μυαλό των μαθητών/-τριών, η δεύτερη, τρίτη ή τέταρτη γλώσσα μιλούν μεταξύ τους ασταμάτητα17 (Μeissner κ.ά.2003: 30).

Αυτό επιβεβαιώνεται από γνωσιακές θεωρίες που βασίζονται σε έρευνες της νευρογλωσσολογίας που έχουν γίνει σε πολύγλωσσους ομιλητές και τις οποίες επικαλούνται οι Meissner κ.ά. (2003: 27-30). Η αλληλοκατανόηση χρησιμοποιεί, όπως θα δούμε στα επόμενα κεφάλαια, προσεγγίσεις και τεχνικές που επιτρέπουν τη μεταφορά γνώσης και τη διαρκή επικοινωνία μεταξύ των γλωσσών. Όμως σε ποιες επιστημονικές έρευνες στηρίζεται; Στη διδακτική, η αλληλοκατανόηση είναι είδος ‘πολλαπλής προσέγγισης’18 που στοχεύει στην ανάπτυξη μιας πολυγλωσσικής και πολυπολιτισμικής ικανότητας όπως την έχουν ορίσει οι Coste, Moore και Zarate 1997, σε έκδοση του Συμβουλίου της Ευρώπης. Στη διδακτική των γλωσσών-πολιτισμών δεν κυριαρχεί πλέον η λογική της τέλειας γνώσης μιας γλώσσας αλλά η διάδραση που μπορεί να υπάρξει ανάμεσα σε διάφορες

15 http://www.coe.int/t/dg4/linguistic/source/framework_fr.pdf

16 Στο πρωτότυπο: «Dans une éducation plurilingue, l’élève ne classe pas langues et cultures dans des compartiments séparés, mais construit plutôt une compétence communicationnelle à laquelle contribuent toute connaissance et toute expérience des langues, et dans laquelle les langues sont en corrélation et interagissent». Cadre, p. 11. 17 «Dans les têtes des apprenants d’une deuxième, troisième ou quatrième langue, toutes leurs langues se parlent sans cesse». 18 Ο όρος στα γαλλικά, approche plurielle. Aπαντάται κυρίως στον πληθυντικό ως approches plurielles.

[20]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

γλώσσες χωρίς να πρέπει να τις γνωρίζει ο εκπαιδευόμενος σαν τη μητρική του. Αυτό το σκεπτικό προέχει κατά την προώθηση της πολυγλωσσίας19. Ας σημειώσουμε εδώ παρενθεντικά ότι σημείο αναφοράς των ‘πολλαπλών προσεγγίσεων’ είναι το Carap20. Αυτές οι ‘πολλαπλές προσεγγίσεις’ στηρίζονται σε δραστηριότητες που γίνονται κατά τη διαδικασία της διδασκαλίας-εκμάθησης και που εμπλέκουν παράλληλα πάνω από μια γλωσσική ποικιλία. Δεν μιλάμε δηλαδή για ικανότητες που αποκτούνται σε μια γλώσσα αλλά σε πολλές παράλληλα. Το Carap καλλιεργεί έτσι την πολυγλωσσική και πολυπολιτισμική ικανότητα όπως αυτή προωθείται από το Πλαίσιο και με τον τρόπο αυτό συμπληρώνει το Πλαίσιο. Η έννοια των ‘πολλαπλών προσεγγίσεων’ αναπτύχθηκε επίσης από τους Claire Blanche-Benveniste κ.ά. 1997 και αποτελεί το θεμέλιο αυτής της νέας προσέγγισης για τη διδασκαλία/εκμάθηση των γλωσσών. Επιτρέπει συγκεκριμένα να διαχωριστούν οι γλωσσικές δραστηριότητες21 σε αυτές που του εξασφαλίζουν την ικανότητα πρόσληψης και σε άλλες που του επιτρέπουν την παραγωγή22 δηλαδή σε αυτές που αφορούν τη γραπτή ή προφορική κατανόηση και σε ικανότητες που αφορούν τη γραπτή ή προφορική παραγωγή λόγου23. Είναι ορθός αυτός ο διαχωρισμός γλωσσικών δραστηριοτήτων; Αν και δύσκολο να γίνει, φαίνεται λογικός δεδομένου του ότι ο διδασκόμενος αποκτά την ικανότητα κατανόησης ευκολότερα από την ικανότητα παραγωγής, μ’ άλλα λόγια πρώτα αρκείται στο να κατανοήσει και κατόπιν στο να παράξει λόγο. Αυτή τη διαφορά αξιοποιεί η αλληλοκατανόηση καλλιεργώντας την ικανότητα αρχικά της πρόσληψης, και συγκεκριμένα της κατανόησης γραπτού κειμένου που έχει συνταχθεί σε μια άγνωστη γι’αυτόν γλώσσα. Συχνά γίνεται λόγος για ‘παθητική’ γνώση. 19 «Il ne s’agit plus simplement d’acquérir la “maîtrise” d’une, deux, voire même trois langues, chacune de son côté, avec le “locuteur natif idéal” comme ultime modèle » (Cadre, p. 11). 20 Centre de référence pour les approches plurielles/framework of reference for pluralistic approaches. Bλ. http://carap.ecml.at/CARAP/tabid/2332/language/fr-FR/Default.aspx 21 O όρος στα γαλλικά, activités langagières.

22 Aντίστοιχα, οι όροι στα γαλλικά, compétence réceptive et productive.

23 Ας σημειώσουμε εδώ και μια πέμπτη, σύμφωνα με το Πλαίσιο γλωσσική ικανότητα, τη μεσολάβηση (activité de médiation) που επιτυγχάνεται με δραστηριότητες μετάφρασης και διερμηνείας.

Αργυρώ Μουστάκη

[21]

Όπως το θυμίζουν οι Εscudé και Janin 2010, με την αλληλοκατανόηση αμφισβητείται η μονολιθική παράδοση της διδασκαλίας της μιας και μοναδικής γλώσσας. Με την αλληλοκατανόηση ο εκπαιδευόμενος είναι σε συνεχή αναζήτηση, αμφιβολία, σύγκριση, αναπτύσσοντας ‘μερικές’ ικανότητες ή ‘συμπληρωματικές’ ικανότητες24. Eξηγώντας αυτή τη σκέψη, θα λέγαμε ότι ο εκπαιδευόμενος μπορεί να αναπτύξει όλες τις ικανότητες αλλά σε διαφορετικό βαθμό την καθεμιά (να διαβάζει μια γλώσσα αλλά να μη μπορεί να τη μιλήσει, να μιλάει μια γλώσσα αλλά να μη μπορεί να τη γράψει κτλ). Όπως ήδη είπαμε, στη διδακτική των γλωσσών-πολιτισμών, πεποιθήσεις όπως ότι πρέπει να μάθουμε μια γλώσσα σαν φυσικοί ομιλητές ή ότι για να γίνει αυτό πρέπει να αποσυνδέσουμε τη γλώσσα αυτή από τη μητρική μας -για την αποφυγή παρεμβολών- έχουν ξεπεραστεί. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι γνωρίζουμε μια γλώσσα καταλαβαίνοντάς την μόνο ή να ξαναβασιστούμε στη μητρική γλώσσα μας ή σε όποια άλλη γλώσσα γνωρίζουμε για να κατανοήσουμε κάποια άλλη που δεν έχουμε διδαχτεί. Με το ίδιο σκεπτικό η μετάφραση που είχε αμφισβητηθεί από τη διδακτική, αποκαθίσταται σαν διαδικασία και χρησιμοποιείται ευρέως στους ‘πειραματισμούς’25 στο πλαίσιο της αλληλοκατανόησης για την κατανόηση γραπτού λόγου. Η αλληλοκατανόηση, βασιζόμενη στη μεταφορά γνώσης από τη μητρική ή από οποιαδήποτε γλώσσα και στην πρακτική της μετάφρασης, έρχεται να αναζητήσει και να ‘εκμεταλλευτεί’ οποιαδήποτε ομοιότητα μεταξύ των γλωσσών, κυρίως όταν ανήκουν στην ίδια γλωσσική οικογένεια, χωρίς να φοβάται τυχόν παρεξηγήσεις (ψευδόφιλες μονάδες26). Οι ομοιότητες αυτές εντοπίζονται σε λεξιλογικό επίπεδο, φωνολογικό, μορφολογικό και συντακτικό. Το μοντέλο της αλληλοκατανόησης είναι όμως διεπιστημονικό και πολυδιάστατο. Εκτός από την γλωσσολογική βάση που

24 O όρος στα γαλλικά, compétences complémentaires. 25 Stembert 2003, βλ.

http://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=web&cd=1&ved=0CB8QFjAA&url=h ttp%3A%2F%2Fwww.galanet.be%2Fdownload.php%3Ff%3Dforum%252Ffichiers%252FSTEMBERT_inte rcompr%25E9hension_secondaire_Belgique.pdf%26fn%3D1&ei=AGfzVPHbOoHVOrLYgbgG&usg=AFQj CNH9q-mZWYivvneettolLYqFWd9Lvg&bvm=bv.87269000,d.ZWU 26 Μεταφραστικά δάνεια από άλλες γλώσσες (faux amis).

[22]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

περιγράψαμε,

έχει

επιπλέον

γνωσιακή

(cognitive),

ψυχογλωσσολογική,

πραγματολογική και κοινωνιολογική βάση (Shopov 2010). Ας επιχειρήσουμε όμως να κατανοήσουμε περισσότερο τον ορισμό της έννοιας της πολύγλωσσης Ευρώπης όπως δόθηκε από τον Umberto Eco και σημειώσαμε παραπάνω, και ο οποίος υιοθετήθηκε από το μοντέλο της αλληλοκατανόησης ως ορισμός της έννοιας αυτής. Ο ελληνόφωνος ομιλητής που δεν έχει ποτέ διδαχτεί τα ιταλικά αλλά γνωρίζει τουλάχιστον μια άλλη ευρωπαϊκή γλώσσα καταφέρνει να κατανοήσει τον ορισμό αυτό χάρη στις διεθνείς λέξεις ελληνικής προέλευσης όπως Europa, poliglotti, σε λέξεις της αγγλικής ή γαλλικής που ανακαλεί όπως persone, parlano, correctemente, lingue, incontrarsi, parlando, propia lingua, è … στη μεταγλώσσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει αναλύοντας μορφολογικά τις λέξεις αυτής της άγνωστης γλώσσας όπως θα το έκανε και για τη μητρική του διαβάζοντας ένα κείμενο -è (ρήμα), parlano (ρήμα), parlando (μετοχή), propia (επιθετικός προσδιορισμός)- στη μεταγλώσσα που χρησιμοποιεί αναλύοντας συντακτικά την πρόταση -una Europa δεξιά του συνδετικού è λειτουργεί ως κατηγορούμενο, το che parlano correctemente molte lingue είναι δευτερεύουσα αναφορική πρόταση. Για να κατανοήσει στηρίζεται επίσης στις προγενέστερες –εξωγλωσσικές– γνώσεις που έχει για το θέμα για το οποίο γίνεται λόγος (γνώση της έννοιας της αλληλοκατανόησης και

του

ορισμού

της).

Αυτό

του

δίνει

σιγουριά

αφού

προσπαθεί

να

αποκρυπτογραφήσει κάτι που ήδη γνωρίζει. Άλλωστε, όπως θα το δούμε και στα κεφάλαια

που

ακολουθούν,

σε

γραπτά

κείμενα

σε

ξένη

γλώσσα

δεν

αποκρυπτογραφούμε παρά μόνο πληροφορίες που ήδη γνωρίζουμε. Συμπεραίνουμε στο κεφάλαιο αυτό ότι η έννοια της αλληλοκατανόησης είναι σε πλήρη συμφωνία με τις προτεραιότητες αλλά και τις επιταγές του Πλαισίου όπως την πολυγλωσσία και τον πολυπολιτισμό τις οποίες υπηρετεί βασισμένη σε επιστημονικές

μελέτες.

Κατά

την

Carrasco Perea27,

διαδικασία

της

αλληλοκατανόησης έχει το προτέρημα ότι βασίζεται στην εμπειρία της έρευνας, προσφέροντας μια καινούρια προοπτική για την εκμάθηση των γλωσσών που εγγράφεται στις βασικές αρχές της γλωσσικής ευρωπαϊκής πολιτικής.

27 http://www.bulletin.auf.org/index.php?id=522

Αργυρώ Μουστάκη

[23]

Για τον λόγο αυτό ευρωπαϊκά προγράμματα που προωθούν την έννοια αυτή έχουν χρηματοδοτηθεί τα τελευταία είκοσι χρόνια. Αφορούσαν αρχικά και κυρίως τη δυνατότητα κατανόησης μεταξύ γλωσσών που ανήκουν στην ίδια γλωσσική οικογένεια και συγκεκριμένα τη ρωμανική (EurocomRom, Eurom428, Eurom5, Galatea, Galanet, Galapro29, Ice, Calliope, Ilte, Minerva, Interlat, Ιntermar30, Euromania, Itinerarios romanos, Redinter, Miriadi…), κάποια τη γερμανική (Eurocomgerm, Iglo) και κάποια άλλα τη σλαβική (Eurocomslav, Dialogam31, Slavic Network). Άλλα όμως ξεπέρασαν τις οικογένειες γλωσσών και αφορούσαν την κατανόηση μεταξύ γλωσσών που ανήκαν σε διαφορετικές οικογένειες (Eu+I32, Intercom33). Εκτός από το άφθονο υλικό που υπάρχει στις ιστοσελίδες των προγραμμάτων αυτών, CDRom και DVD-Rom κυκλοφορούν στο εμπόριο για τη διδασκαλία γλωσσών με βάση την έννοια αυτή (ενδεικτικά τα επτά CDrom του προγράμματος Galatea για την παράλληλη κατανόηση της ιταλικής, ισπανικής και πορτογαλικής γλώσσας), τα DVD-Rom του προγράμματος ICE για την κατανόηση γερμανικών γλωσσών) καθώς και διδακτικό υλικό (ενδεικτικά τα πολύγλωσσα εγχειρίδια Euromania, και Interlat). Τα πανεπιστήμια που συντόνισαν τα ευρωπαϊκά αυτά προγράμματα ήταν ενδεικτικά το Πανεπιστήμιο Grenoble 3 στη Γαλλία με το εργαστήριό του Lidilem (προγράμματα Galanet, Galatea, Galapro), το Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης (πρόγραμμα Eurocomrom), το Πανεπιστήμιο της Reims (πρόγραμμα Ice), το Πανεπιστήμιο MidiPyrénnéés (Euromania), το Πανεπιστήμιο Lyon 2 στη Γαλλία (Miriadi). Συνεργάστηκαν για τα προγράμματα αυτά με πανεπιστήμια όπως το Πανεπιστήμιο του Aveiro στην Πορτογαλία34, το Complutense της Μαδρίτης, τo Πανεπιστημιακό

28 Για μια παρουσίαση των βασικών προγραμμάτων, βλ. Castagne 2006.

29 Μετεξέλιξη του Galanet. Στόχος του η επιμόρφωση επιμορφωτών (formation des formateurs) σε ρωμανικές γλώσσες. 30 To πρόγραμμα αυτό αφορά το ειδικό‘ λεξιλόγιο της θάλασσας’. 31 Aφορά τα ουγγρικά, τα τσέχικα και τα πολωνικά.

32 Aφορά έντεκα ευρωπαϊκές γλώσσες μεταξύ των οποίων και την ελληνική.

33 Στόχος: η κατανόηση μεταξύ γλωσσών που δεν ανήκουν στην ίδια οικογένεια όπως η γερμανική, η βουλγαρική, η πορτογαλική και ελληνική, μέσω της επίκλησης εξωγλωσσικών στοιχείων (περίσταση επικοινωνίας και κειμενική διάσταση) ως αντιστάθμιση στην έλλειψη γλωσσικών. Βλ. http://www.intercomprehension.eu/index.php?lang=2 34 Για ένα πανόραμα των προγραμμάτων και των συντονιστών τους, βλ. www.galatea.eu.

[24]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

κέντρο Do.Ri.F της Ιταλίας, το Aυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελόνης κλπ. Δύο ελληνικοί

φορείς

έλαβαν

επίσης

μέρος

σε

ευρωπαϊκά

προγράμματα

αλληλοκατανόησης, το ΕΚΠΑ (πρόγραμμα Eu+I) και το 1ο Πειραματικό Λύκειο Αθηνών, Γενάδιο (πρόγραμμα Ιntercom). Κοινός τους στόχος: η διδασκαλία της πολυγλωσσίας. Η συλλογιστική περί πολυγλωσσίας χωρίς την επικέντρωση στη διδακτική πράξη ενέπνευσε ένα επιπλέον πρόγραμμα, το πρόγραμμα Dylan (2007-2012) που συντόνισε το Πανεπιστήμιο της Λοζάνης αυτή τη φορά, και το οποίο είχε σα στόχο να εξετάσει κατά πόσο η γλωσσική ποικιλομορφία της Ευρώπης, αυτό το παιχνίδι με τις γλώσσες, προωθεί την ανάπτυξη της γνώσης, αλλά και της οικονομίας. Tο πρόγραμμα αυτό, πάντα στοχεύοντας στο να δώσει στον Ευρωπαίο πολίτη μια ταυτότητα - του πολυπολιτισμού και της πολυγλωσσίας - αποτελεί προέκταση των παραπάνω προγραμμάτων συνδέοντας τις παραπάνω ιδέες με την οικονομία και την τεχνολογική ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Αλλά, εκτός από τη συμβολή του πλαισίου της αλληλοκατανόησης στη διδασκαλία των γλωσσών, το πλαίσιο αυτό προτάθηκε για τις σπουδές στη μετάφραση και στην πολυγλωσσία35. Μελέτες όπως του Grin 2008 υποστήριζαν ότι η αλληλοκατανόηση θα μπορούσε να μειώσει το κόστος μετάφρασης στην ΕΕ, κι αυτό κατατάσσοντας σε δώδεκα οικογένειες (Grin 2008: 31) τις είκοσι τρεις γλώσσες της ΕΕ, με βάση το σκεπτικό των οικογενειών γλωσσών. Στην ενημερωτική έκδοση της ΕΕ, η πρόταση του Grin χαρακτηρίστηκε ενδιαφέρουσα θεωρητικά, αλλά πρακτικά μη εφικτή, και τονίστηκε ότι η αλληλοκατανόηση είναι ούτως ή άλλως καθημερινή πρακτική του μεταφραστή/ -τριας στην ΕΕ. Μεταφράζει ένα κείμενο στις γλώσσες που γνωρίζει, συμβουλευόμενος/-η και τα παράλληλα κείμενα που έχουν μεταφραστεί σε γλώσσες που απλά κατανοεί χωρίς να γνωρίζει. Σημειώθηκε ότι αναμφίβολα

αλληλοκατανόηση μπορεί να βοηθήσει στην εκπαίδευση μεταφραστών/-τριών, διδάσκοντάς τους στρατηγικές που τους επιτρέπουν να μάθουν ευκολότερα γλώσσες που ανήκουν στην ίδια οικογένεια με αυτή ή αυτές που ήδη γνωρίζουν. Μπορεί να

35 Αυτό αποτυπώνεται στη μελέτη Studies on translation and multilingualism, 4/2012, European Commission, βλ. http://www.galapro.eu/wp-content/uploads/2012/11/publicacao-comissaoeuropeia.pdf

Αργυρώ Μουστάκη

[25]

βοηθήσει επίσης σε πολύγλωσσους συμφραστικούς πίνακες36 όπου η μετάφραση ελέγχεται παράλληλα σε όλες τις γλώσσες εργασίας. Επιστρέφοντας στην έννοια της αλληλοκατανόησης και στη σχέση της με τη διδασκαλία γλωσσών - πολιτισμών37, πιστεύουμε ότι η εμπειρία από τα παραπάνω ευρωπαϊκά προγράμματα38 πρέπει να αξιοποιηθεί με το να διαδοθεί περισσότερο μέσα από νέα προγράμματα, ώστε οι υπάρχουσες μελέτες να μπορέσουν να επηρεάσουν περισσότερο και ουσιαστικότερα τη διδακτική πρακτική του δημόσιου σχολείου. Οι μελέτες αυτές θα μπορούσαν έτσι να εμπνεύσουν εκτός από την τριτοβάθμια εκπαίδευση και τις υπόλοιπες βαθμίδες, πρωτοβάθμια39 και δευτεροβάθμια, αξιοποιώντας τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις των μαθητών/-τριών αλλά και τις σχέσεις μεταξύ των διδασκόμενων γλωσσών40,

αλλάζοντας τα

σχολικά προγράμματα διδασκαλίας αλλά και τις νοοτροπίες των καθηγητών/-τριών των γλωσσών, μέσα από την απαραίτητη επιμόρφωση, τέλος αλλάζοντας και τις ίδιες τις προσδοκίες των μαθητών/-τριών.

36 O όρος στα αγγλικά, multilingual concordances. 37 Ο όρος στα γαλλικά, langues-cultures.

38 Για περισσότερα ευρωπαϊκά προγράμματα Compendium Lingua-Socrates 2006 (μεταξύ των οποίων και το Intercom), βλ. http://eacea.ec.europa.eu/static/Bots/docbots/TCP/Compendia/documents/Compendium_Lingua_2 006_FR.pdf 39 Για τη διδασκαλία των ρωμανικών γλωσσών σε μαθητές ηλικίας 8 έως 11 ετών μέσα από τη

σχολική διδακτέα ύλη, έχει σχεδιαστεί το ευρωπαϊκό εγχειρίδιο Euromania (βλ. http://www.euromania.eu/ ). Για την ίδια περίπου ηλικία (9-13 ετών), υπάρχει άφθονο υλικό στο διαδίκτυο, από το πρόγραμμα Itinéraires romains (βλ. http://www.unilat.org/DPEL/es). 40 Μεταξύ αγγλικής που ήδη γνωρίζουν και γαλλικής ή μεταξύ γαλλικής και γερμανικής για παράδειγμα.

[26]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Εισαγωγή Θα επιχειρήσουμε, εδώ, με βάση τη θεωρία της αλληλοκατανόησης (Pencheva & Shopov 2003, Capucho 2002), να προσεγγίσουμε γλώσσες της σλαβικής οικογένειας. Έναυσμα για τον περίπλου μας αυτό στις σλαβικές γλώσσες υπήρξε η συμμετοχή μας στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα διευρυμένης αλληλοκατανόησης Eu + I41, της αλληλοκατανόησης που ξεπερνά τα σύνορα μεταξύ των οικογενειών γλωσσών. Η εμπειρία αυτή αξιοποιήθηκε και εμπλουτίστηκε στο μεταπτυχιακό μάθημα του Τμήματος Γαλλικής γλώσσας και Φιλολογίας Η έννοια της αλληλοκατανόησης για τη διδασκαλία της πολυγλωσσίας κατά τα ακαδημαϊκά έτη 2007-2008, 2008-2009, 20112012, 2012-2013 και 2013-2014. Αυτή η εμπειρία θα μας επιτρέψει να επιχειρήσουμε την ‘παθητική’42 κατανόηση, με βάση τη θεωρία της αλληλοκατανόησης, μιας οικογένειας γλωσσών που φαίνεται πολύ μακρινή από αυτές με τις οποίες έχουμε μέχρι τώρα ασχοληθεί, δηλαδή τη ρωμανική και τη γερμανική οικογένεια (Μοustaki 2010 και 2011). Οι φοιτητές και φοιτήτριες43 του μεταπτυχιακού αυτού προγράμματος ήταν από πέντε έως επτά τον αριθμό, ηλικίας από 22 έως 27 ετών και εκτός της ελληνικής και γαλλικής, μιλούσαν τουλάχιστον μια ακόμα ξένη γλώσσα όπως την αγγλική (όλοι και όλες τους), τη γερμανική (ένα ή δύο άτομα), την ισπανική ή την ιταλική (δύο ή τρία άτομα). Κάποιες φορές είχαν γνώσεις από γλώσσες ακόμα πιο ‘σπάνιες’ όπως η αραβική (δύο άτομα). Για τα αποσπάσματα που επεξεργαστήκαμε στην τάξη (όπως, ενδεικτικά, αυτά του κεφαλαίου 2), θα επικαλεστούμε τα στάδια απ’ τα οποία πέρασαν οι φοιτητές μας για να τα κατανοήσουν. Για τα υπόλοιπα θα επικαλεστούμε τα στάδια από τα οποία

European awareness and Intercomprehension (EU & I) (Eυρωπαϊκή συνειδητοποίηση και αλληλοκατανόηση). Στο ευρωπαϊκό αυτό πρόγραμμα Lingua I-Socrates, συμμετείχε το τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας κατά το διάστημα 2003-2006. Αποτέλεσμα των εργασιών του προγράμματος ήταν μια μέθοδος για τη συνειδητοποίηση και την εκμάθηση της αλληλοκατανόησης που έχει τη μορφή ενός διαδραστικού DVD το οποίο μπορεί να συμβουλευτεί κανείς και στο δικτυακό τόπο http://eu-intercomprehension.eu/ Η μέθοδος περιλαμβάνει μικρές ενότητες από βίντεο, τραγούδια ή κείμενα σε έντεκα ευρωπαϊκές γλώσσες, μεταξύ των οποίων και στην ελληνική. Οι ενότητες αυτές συνοδεύονται από συγκεκριμένες προτάσεις για παιδαγωγική χρήση. 42 Βλ. http://www.coe.int/t/dg4/linguistic/Source/DoyeFR.pdf 43 Στο εξής, χρησιμοποιούμε και για τα δύο φύλα το αρσενικό γένος. 41

Αργυρώ Μουστάκη

[27]

περάσαμε εμείς44 και γενικεύοντας, οποιοσδήποτε ελληνόφωνος που γνωρίζει κυρίως μια ευρωπαϊκή γλώσσα (εδώ ενδεικτικά τη γαλλική). Έρευνες υποστηρίζουν ότι η γλώσσα-γέφυρα για να προσεγγίσουμε τη σλαβική οικογένεια είναι τα ρωσικά45. Εντούτοις, θα υποστηρίξουμε, εδώ, την άποψη ότι η γλώσσα-γέφυρα που επιτρέπει στον ελληνόφωνο να προσεγγίσει τη σλαβική οικογένεια δεν είναι η ρωσική, αλλά, η βουλγαρική. Τα βουλγαρικά είναι για τον ελληνόφωνο μια γλώσσα που έχει κοινά στοιχεία με τη μητρική του. Όσον αφορά στο λεξιλόγιο, υπάρχουν λέξεις της ελληνικής στα βουλγαρικά που αφορούν το θρησκευτικό λεξιλόγιο (икона / εικόνα, монах / μοναχός, архимандрит / αρχιμανδρίτης, митрополит / μητροπολίτης) και βέβαια ελληνικές λέξεις που χρησιμοποιούνται από τη διεθνή επιστημονική ορολογία (ενδεικτικά εδώ γύρω στις 300), εκτός όμως από αυτές, κάποιες λέξεις που αφορούν την καθημερινότητα, είναι δάνεια της βουλγαρικής από την ελληνική (ливада / λιβάδι, ципура / τσιπούρα κλπ.)( Βernard 1948 όπως και το κεφάλαιο 1.3 του τρίτου μέρους). Ας θυμίσουμε επίσης ότι έχει καταγραφεί κοινό βαλκανικό λεξιλόγιο (Αssenova 2002, Assenova, Alexova 2008, Petrova 2003, 2010), όπως και κοινή βαλκανική φρασεολογία, γεγονός που σε γνωστικό επίπεδο βεβαιώνει την κοινή αντίληψη του κόσμου στους λαούς των Βαλκανίων (Syméonidis 199146, 1997, Τzitzilis 1997, Civ’jan 1990, 1999, 2005, Asenova & Dukova 2006). Ας μην ξεχνάμε, επίσης, την ύπαρξη κοινών λέξεων τουρκικής προέλευσης47 σε όλες τις γλώσσες της Βαλκανικής χερσονήσου (ελληνικά, βουλγαρικά48, σερβικά,

Εγώ, Μουστάκη Αργυρώ, που δεν γνώριζα ούτε τη βουλγαρική, ούτε τη ρωσική γλώσσα. Eνδεικτικά, για τους γερμανόφωνους, βλ. http://www.eurocomslav.de/ 46 Σύμφωνα με τον Συμεωνίδη 1991, από την τουρκική, υπάρχουν σημασιολογικά δάνεια (calques) τόσο στα ελληνικά όσο και στα βουλγαρικά. Ενδεικτικά γύρω από τις λέξεις μπελάς, χατίρι, κέφι, μεράκι, παράς που αποτελούν όλες μέρος του λεξικού μας (τρίτο μέρος, κεφάλαιο 1.4), υπάρχουν ιδιωτισμοί σε τουρκικά (τρκ), ελληνικά (ελλ.) και βουλγαρικά (βλγ): Ελλ. Χαλώ χατίρι, τρκ. Hatırını kırmamak, βλγ. развалям хатъра Ελλ. Κάνω το κέφι μου, τρκ. Keyifi yapmak, βλγ. правя си кефа Ελλ. Με πιάνει το μεράκι, τρκ. Μerak ı tutmak, βλγ. хваща ме мерак Ελλ. Βγάζω λεφτά με το τσουβάλι, τρκ. Çuvalide çikarmak, βλγ. вадя пари с чувал Ελλ. Βάζω μπελά στο κεφάλι μου, τρκ. Basina belâ koymak, βλγ. турям си беля на главата (Χρησιμοποιούμε το κυριλλικό αλφάβητο για τη μεταγραφή των βουλγαρικών εκφράσεων που ήταν με λατινικούς χαρακτήρες στο πρωτότυπο κείμενο). 47 Ευχαριστούμε τον Νicolas Boldych για τη συζήτηση που είχαμε σχετικά με το θέμα αυτό. 44 45

[28]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

κροατικά, αλβανικά, κτλ). Οι λέξεις αυτές που εντοπίζονται τόσο στη βουλγαρική όσο και στην ελληνική γλώσσα, αφορούν τον προφορικό λόγο και μάλιστα δηλώνουν το οικείο επίπεδο γλώσσας, αφορούν δε, τη γαστρονομία, είδη ρουχισμού (Bernard 1946, Αtanasof κ.ά.

1957, Alexandrova 2010, Stamenof 2011), αντικείμενα

της καθημερινής ζωής αλλά και αφηρημένες έννοιες όπως χαρακτήρες ανθρώπων, συνήθειες κτλ (τρίτο μέρος, κεφάλαιο 1.4). Επομένως, σε λεξιλογικό επίπεδο, αποτελούν μια κοινή παρακαταθήκη μεταξύ ελληνικής και βουλγαρικής. Ας σημειώσουμε, βέβαια, ότι αυτά

τα ίχνη της τουρκικής αφορούν μόνο το

λεξιλόγιο και όχι τη γραμματική. Αλλά και σε επίπεδο μορφολογίας και σύνταξης, κοινά στοιχεία εντοπίζονται μεταξύ ελληνικής και βουλγαρικής: η βουλγαρική γλώσσα διακρίνεται ως γλώσσα ‘διπλού προσανατολισμού’: σλαβική και ταυτόχρονα βαλκανική. Είναι η μόνη σλαβική γλώσσα που διαθέτει, όπως θα δούμε σπό τον 8ο τίτλο, άρθρο (επιτασσόμενο), εμφανίζει όλα τα βασικά χαρακτηριστικά του βαλκανικής γλωσσικής ένωσης49, δηλαδή, αναδιπλασιασμό του αντικειμένου, απώλεια του απαρεμφάτου και αντικατάστασή του με υποτακτική, σχηματισμό περιφραστικού μέλλοντα, αναλυτικούς τύπους των παραθετικών των επιθέτων, χρήση των αδύναμων τύπων των προσωπικών αντωνυμιών σε εγκλιτική θέση με λειτουργία κτητικής αντωνυμίας. Η βουλγαρική έχει όμοιο χρονικό σύστημα με αυτό της ελληνικής σε αντίθεση με τις υπόλοιπες σλαβικές και, έχει όμοια λειτουργία της ρηματικής όψης50 (Μάρκου 2013). Κάποια από τα χαρακτηριστικά αυτά εντοπίζονται και στα κείμενά μας. Ο Feuillet (2012), σε μια αντιπαραβολική θεώρηση των βαλκανικών γλωσσών, επίσης αναφέρεται, πέρα από τις διαφορές, στη ‘γλωσσική ένωση’.51

Για τις τουρκικές λέξεις στα βουλγαρικά, βλ. Grannes 1990 (θεματική κατάταξη από σελ. 54-60 όπως η δική μας στο τρίτο μέρος στο κεφάλαιο 1.4). 49 Ο όρος χρησιμοποιήθηκε ως απόδοση του γερμανικού όρου Balkanschprachbund από τον Χρήστο Τζιτζιλή (2000), και έχει γίνει δεκτός από σημαντικό μέρος των γλωσσολόγων (βλ. ενδεικτικά Θωμαδάκη 2009: 99, Μάρκου 2013: 49). Σε εναλλακτική χρήση είναι και άλλοι όροι όπως ‘βαλκανικός γλωσσικός δεσμός’, ‘βαλκανική ζώνη επαφής’ (βλ. Κριμπάς 2007). 50 Για το ότι τα ελληνικά έχουν χαρακτηριστικά του βαλκανικού γλωσσικού ομίλου, βλ. Drettas 2007. Για το ότι τα νέα ελληνικά έχουν επιδράσει στις βαλκανικές γλώσσες, βλ. Κριμπάς 2007. Για τις ομοιότητες και τις διαφορές στη λειτουργία της κατηγορίας της ρηματικής όψης στην ελληνική σε αντιπαράθεση με τη βουλγαρική βλ. Μάρκου 2013. 51 ‘Union linguistique’. 48

Αργυρώ Μουστάκη

[29]

Όλα τα παραπάνω κάνουν τη βουλγαρική ιδανική γλώσσα-γέφυρα για την εξοικείωση του ελληνόφωνου με τη σλαβική οικογένεια γλωσσών. Άλλο κοινό στοιχείο που αξίζει να σημειωθεί, εδώ, είναι, όσον αφορά το γραπτό λόγο, τα κοινά γράμματα του ελληνικού και του κυριλλικού αλφαβήτου αφού κάποια γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου προέρχονται από το ελληνικό. Μετά από την εξοικείωση με το βουλγαρικό αλφάβητο, ο ελληνόφωνος περνά ευκολότερα στο ρωσικό. Τέλος να θυμίσουμε ότι στην εξέλιξή της, ιδιαίτερα την περίοδο της εθνικής αναγέννησης (18ος -19ος αιώνας), η λόγια βουλγαρική γλώσσα δέχθηκε πολλά δάνεια από τη ρωσική. Ας σημειωθεί, εδώ, ότι άλλο ένα στρώμα δάνειου ‘σοβιετικού’52 λεξιλογίου οφείλεται στην πρόσφατη ‘σοσιαλιστική’ περίοδο της ιστορίας - κάτι που λεξιλογικά λειτουργεί επίσης ως γέφυρα για τη ρωσική γλώσσα. Για να μπορέσει ο ελληνόφωνος που μιλά μια γλώσσα γενετικά μεμονωμένη (Delveroudi & Moustaki 2007) και μια ρωμανική γλώσσα (ενδεικτικά εδώ τη γαλλική), να κατανοήσει σλαβικές γλώσσες, κινητοποιεί γνώσεις και δεξιότητες, γλωσσικές και εξωγλωσσικές (Doyé 200553). Για να καταλάβει μια άγνωστη για κείνον γλώσσα, περνά, σύμφωνα με τις μελέτες στο πλαίσιο της αλληλοκατανόησης, από επτά φίλτρα54, εκ των οποίων το πρώτο είναι ή αναγνώριση του διεθνούς λεξιλογίου55 το δεύτερο αφορά την αναγνώριση του πανρωμανικού56 ή πανγερμανικού ή πανσλαβικού λεξιλογίου, το τρίτο τις αντιστοιχίσεις σε φωνητικό επίπεδο, το τέταρτο το συνδυασμό γραφής και προφοράς, το πέμπτο τη συντακτική δομή, το έκτο τη μορφοσύνταξη και το έβδομο τα προθήματα και επιθήματα. Εδώ κατατάσσουμε τα παραπάνω στάδια σε τρία γενικότερα επίπεδα, το λεξιλογικό, το μορφολογικό και το συντακτικό. Η προσέγγιση αυτή μας βοηθά να φτιάξουμε σταδιακά τη δική μας γραμματική, μια ‘αυθόρμητη γραμματική υποθέσεων’ (Meissner κ.ά. 2003: 22-23)57.

Βλ. Τρίτο μέρος, 4.5 θ. http://www.coe.int/t/dg4/linguistic/Source/DoyeFR.pdf 54 Βλ. Για τις ρωμανικές γλώσσες, Meissner κ.ά. (2003: 81-82), για τις γερμανικές (Hufeisen, Marx 2007: 8-12). 55 Για το πρώτο αυτό στάδιο, βλ. και Meissner 2010. 56 Στην περίπτωση του ελληνόφωνου που μιλά τη γαλλική, το πανρωμανικό λεξιλόγιο. 57 Περιγράφοντας τη διδακτική της πολυγλωσσίας, διαπιστώνεται ότι παρόμοιες υποθέσεις καλούνται να κάνουν μαθητές κατά τη διαδικασία της πρώιμης εκμάθησης γλωσσών, όπως αυτή περιγράφεται σε Συλλογικό τόμο (2014: 107). 52 53

[30]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Όταν συναντούμε δυσκολίες στην κατανόηση ενός κειμένου που είναι γραμμένο σε μια άγνωστη για εμάς γλώσσα χρησιμοποιούμε τεχνικές που θα περιγράψουμε, και που είναι οι ακόλουθες: α. η τεχνική της κενής ή απούσας λέξης, β. η τεχνική της συνεπαγωγής58, γ. η συντακτική ανάλυση της πρότασης, δηλαδή, ο εντοπισμός του ρήματος, του υποκειμένου και του ή των αντικειμένων, δ. η απλοποίηση της πρότασης με την απαλοιφή στοιχείων που δεν αποτελούν τα άμεσα συστατικά της δηλαδή το υποκείμενο, το ρήμα και το αντικείμενό του (σχήμα ΥΡΑ)59 (ΒlancheΒenveniste 2002 και 2004, Castagne 2004α), χωρίς να θίγεται η γραμματικότητά της. Έτσι

απομακρύνουμε

αρχικά

επιρρήματα,

επιρρηματικά,

παραθέσεις

δευτερεύουσες προτάσεις που εντοπίζουμε αρκετά εύκολα σε ένα κείμενο γραμμένο σε ξένη γλώσσα. Σε δεύτερη φάση απομακρύνουμε προσδιορισμούς ουσιαστικών (επιθετικούς ή ονοματικούς ή δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις)60. Πρόκειται για τεχνικές που έχουν περιγραφεί στη σχετική βιβλιογραφία (Blanche-Benveniste 2002 και 2004 και Castagne 2004α και β) και που έχουμε χρησιμοποιήσει κατά την προσέγγιση κειμένων της ρωμανικής και γερμανικής οικογένειας γλωσσών61. Εδώ, ενδεικτικά, προσεγγίζουμε, όπως ήδη είπαμε, δύο γλώσσες της σλαβικής οικογένειας: τα βουλγαρικά και τα ρωσικά. Ας μην ξεχνάμε ότι μελέτες στο πλαίσιο της αλληλοκατανόησης62 όπως και άλλες μελέτες, όπως αυτές του Σουηδού γλωσσολόγου Μοrris Swadesh 1940-195063 αναδεικνύουν τη φωνητική συγγένεια μεταξύ της ρωσικής και των άλλων σλαβικών γλωσσών (τσεχικής, πολωνικής, λευκορωσικής, ουκρανικής κλπ.), τις δυνατότητες περάσματος από τη μια γλώσσα στην άλλη τονίζοντας την πραγματική δυνατότητα αλληλοκατανόησης μεταξύ των σλαβικών γλωσσών64 με τη μεθοδική μεταφορά γνώσεων από μια σλαβική γλώσσα Ο όρος στα γαλλικά, inférence (Castagne 2004β), (Caddéo-Jamet 2012: 79). ΥΡΑ: υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο. SVO (sujet, verbe, objet) (Blanche-Benveniste 2004). 60 Βλ.http://evangeliametaxaki.weebly.com/uploads/2/8/1/5/28157337/onomatikh_kai_rhmatikh_fr eash_.pdf 61 Μοustaki 2010 και 2011. 62 http://www.eurocomslav.de/ 58 59

207 λέξεις μας δείχνουν το πέρασμα από τα σλαβονικά (νεκρή γλώσσα), στα τσεχικά, πολωνικά, σλοβακικά, βοσνιακά, βουλγαρικά, κροατικά, μακεδονικά, σερβικά, σλοβενικά, λευκορωσικά, ρωσικά, ουκρανικά. Bλ. http://en.wiktionary.org/wiki/Appendix:Swadesh_lists_for_Slavic_languages 64 Aυτή τη δυνατότητα φαίνεται να αξιοποιεί το πρόγραμμα Socrates 1-Lingua slavic network που 63

προτείνει στην ιστοσελίδα http://www.slavic-net.org/main.php, έντεκα θεματικές σε πέντε σλαβικές γλώσσες (τα πολωνικά, τα τσέχικα, τα σλαβάκικα, τα σλοβένικα, κατ τα βουλγαρικά) οι οποίες και αποτελούν τις γλώσσες εργασίας χωρίς όμως να προτείνει γλώσσα-γέφυρα. Οι διάλογοι περιστρέφονται γύρω από καθημερινά θέματα (ενδεικτικά: документи, магазини, транспорт,

Αργυρώ Μουστάκη

[31]

που γνωρίζει κάποιος σε μια άλλη (Zubatow 1999 και 2002: 313-327), μια και το πανσλαβικό λεξιλόγιο είναι πιο εκτεταμένο από το πανρωμανικό65.

Κατά τον

Νicolas Boldych 2007, το πανσλαβικό λεξιλόγιο συμπεριλαμβάνει 1500 λέξεις, ενώ το πανρωμανικό μόλις 50066. Εγχειρίδιο που επικεντρώνεται στις δυσκολίες των ρωσόφωνων κατά την εκμάθηση της ελληνικής, στο πλαίσιο εκπαίδευσης παλινοστούντων και αλλοδαπών μαθητών τονίζει ότι «τις σλαβικές γλώσσες τις διακρίνει μεγάλος βαθμός ‘συγγένειας’ μεταξύ τους, την οποία μπορεί να παρατηρήσει κανείς στη διάρθρωση της λέξης, στη χρήση των γραμματικών κατηγοριών, στη διάρθρωση της πρότασης, στη σημαντική κλπ.»67. Όπως το επισημαίνουν οι Escudé & Janin (2010: 92), κάθε γλώσσα γίνεται έτσι ‘παράθυρο’ για άλλες γλώσσες με απώτερο στόχο την καλλιέργεια της πολυγλωσσίας68. Όπως πάντα στην αλληλοκατανόηση, ασχολούμαστε με γραπτά κείμενα που διαβάζουμε δυνατά -όποτε είναι απαραίτητο- με τη βοήθεια φυσικών ομιλητών. Κάποτε, όταν δεν έχουμε τη δυνατότητα να απευθυνθούμε άμεσα στις δύο φυσικές ομιλήτριες, ανατρέχουμε στο παράλληλο γαλλικό κείμενο (που αποδίδουμε εδώ απευθείας στα ελληνικά) για να επιβεβαιώσουμε τις υποθέσεις που κάναμε. Πηγή μας ήταν παράλληλα κείμενα από το διαδίκτυο που έχουν συνταχθεί σε δύο γλώσσες (βουλγαρικά και γαλλικά). Τα δίγλωσσα αυτά κείμενα αποδόθηκαν στα ελληνικά και ρωσικά. Προσπαθήσαμε συγκεκριμένα να ‘αποκωδικοποιήσουμε’: α. δίγλωσσα κείμενα του Γαλλικού Ινστιτούτου της Σόφιας και της γαλλικής πρεσβείας της Μόσχας.

храна, услуги, поща, срещи, хотел, здраве) και περιστάσεις επικοινωνίας (ενδεικτικά: резервация на самолетен билет, билет до Брюксел, такси, в хотела), για τα οποία δίνεται και θεματικό λεξιλόγιο (ενδεικτικά: транспортни средства, кола/автомобил, автобус, такси, самолет, влак, кораб, мотор, колело, метро/подземна железница, трамвай, тролей). Για τη μεταφορά γνώσεων από τη μια γλώσσα στην άλλη, στο πλαίσιο της ρωμανικής οικογένειας γλωσσών, δίνονται συστηματικά πληροφορίες από τους Εscudé & Janin (2010: 78-86). Αφορούν ενδειτκικά, τόσο τα προθήματα όσο και τα επιθήματα, τα κτητικά, τα δεικτικά άρθρα, κλπ. Kαταδεικνύεται έτσι η σχέση της κάθε ρωμανικής γλώσσας με τη μητέρα-γλώσσα, τη λατινική, και των γλωσσών αυτών μεταξύ τους. 66 http://acedle.org/spip.php?article729 67 http://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/3114/910.pdf 68 Για πολυγλωσσία που αφορά την Α. Ευρώπη βλ. Daniel 1979. 65

[32]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

β. από την ιστοσελίδα http://www.eurocomslav.de/kurs/text_seite_121.htm), ένα βουλγαρικό κείμενο που προέρχεται από την εφημερίδα 24 chasa στην ηλεκτρονική της έκδοση http://www.24chasa.bg/Article.asp?ArticleId=375951. Αποδώσαμε το κείμενο αυτό στα ελληνικά και στα γαλλικά. γ. από την ιστοσελίδα http://www.eu-intercomprehension.eu/ ένα σύντομο εισαγωγικό κείμενο που αφορά την έννοια της αλληλοκατανόησης σε έντεκα γλώσσες (μεταξύ των οποίων και η βουλγαρική, ελληνική και γαλλική). Το αποδώσαμε, στη συνέχεια, και στα ρωσικά. δ. από την ιστοσελίδα http://europa.eu/abc/european_countries/languages/ ένα κείμενο πληροφοριακού χαρακτήρα για την ΕΕ. Το κείμενο είναι μεταφρασμένο σε όλες τις γλώσσες της ΕΕ (μεταξύ των οποίων η ελληνική, βουλγαρική και γαλλική). Το αποδώσαμε στα ρωσικά. Τα πιο εκτεταμένα κείμενα που επεξεργαστήκαμε στο πρώτο και δεύτερο μέρος της εργασίας μας, στα κεφάλαια 2 και 3, παρατίθενται ολόκληρα στο παράρτημα.

Αργυρώ Μουστάκη

[33]

Πρώτο μέρος Η βουλγαρική γλώσσα

[34]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

1. Η ιστοσελίδα του Γαλλικού Ινστιτούτου της Σόφιας Αρχίζουμε την πλοήγησή μας με μια ματιά στις ιστοσελίδες. Συμβουλευόμαστε, αρχικά, την ιστοσελίδα του Γαλλικού Ινστιτούτου της Σόφιας69 για να δούμε τις προγραμματισμένες πολιτιστικές δραστηριότητες. Πρώτα βλέπουμε με τους φοιτητές μας τίτλους στη γαλλική εκδοχή του για να πάρουμε μια γενική ιδέα της θεματολογίας και κατόπιν συμβουλευόμαστε τη βουλγαρική του εκδοχή επιχειρώντας να αποκωδικοποιήσουμε τη γραφή. Κάνουμε έτσι συνεχή πηγαινέλα από τη βουλγαρική σελίδα στην αντίστοιχή της γαλλική για να μπορέσουμε να κάνουμε τις πρώτες μας υποθέσεις και να τις επιβεβαιώσουμε ή να τις αποκλείσουμε με τη βοήθεια και της φυσικής ομιλήτριας που είναι η συνυπογράφουσα70. Αποδίδουμε, στη συνέχεια, τους τίτλους αυτούς και στα ελληνικά. Η προσέγγιση σε αυτό το πρώτο στάδιο είναι εμπειρική και προκύπτει κατά κάποιο τρόπο, από την πρώτη επαφή των φοιτητών μας με το κυριλλικό αλφάβητο: κάποιοι τίτλοι, φράσεις καθώς και απλές προτάσεις. Στο αμέσως επόμενο στάδιο, οι παρατηρήσεις αυτές, χωρίς να γίνονται αντικείμενο εφαρμογής της θεωρίας των φίλτρων, συστηματοποιούνται σε λεξιλογικές (1ο φίλτρο), μορφολογικές (6ο και 7ο φίλτρο) και συντακτικές (6ο φίλτρο) (Meissner κ.ά. 2003). Σε όλα τα κεφάλαια χρησιμοποιούμε πίνακες για να καταγράψουμε τη ‘γραμματική μας’ της βουλγαρικής, μια γραμματική που συμπληρώνεται λίγο λίγο με βάση τις υποθέσεις μας που επιβεβαιώνονται από τη φυσική ομιλήτρια ή το παράλληλο κείμενο σε γαλλική γλώσσα που παρέχει η ίδια η ιστοσελίδα. Οι πίνακες αυτοί μας βοηθούν να αναδείξουμε τη μορφολογία της γλώσσας (κλίση ρημάτων, ουσιαστικών και επιθέτων) αλλά και τη σύνταξη της πρότασης. H εμπειρία από ‘πειραματισμούς’ στο πλαίσιο της αλληλοκατανόησης λέει ότι τις μορφολογικές αυτές πληροφορίες ο εκπαιδευόμενος δεν τις αξιοποιεί στα πρώτα στάδια της εξοικείωσής του με την καινούρια γλώσσα που καλείται να κατανοήσει αλλά αργότερα, συγκεκριμένα κατά τη φάση της αυτοματοποίησης της ανάγνωσης (Caddéo, Jamet 2012: 76).

69 Στον ιστότοπο http://www.institutfrance.bg Η φυσική ομιλήτρια για τα βουλγαρικά είναι η Χριστίνα Μάρκου. Να σημειώσουμε εδώ ότι εκτός από τη συνδρομή της στη σύνταξη αυτής της ενότητας που αφορά τη βουλγαρική γλώσσα και το λεξικό, η Χριστίνα Μάρκου έχει επίσης συμβάλει ουσιαστικά με παρατηρήσεις της στη βελτίωση του δεύτερου μέρους της εργασίας αυτής που αφορά τη ρωσική γλώσσα. 70

Αργυρώ Μουστάκη

[35]

Διάφορες τεχνικές κατανόησης γραπτών κειμένων περιγράφονται από τους Castagne 2004α, Krimpogianni 2011, Caddéo, Jamet 2013 και Syrouki 2014. Όλες μιλούν για μια ανάγνωση από πάνω προς τα κάτω και αντίστροφα και ανάκληση γνώσεων που αφορούν στην περίσταση επικοινωνίας, το περικείμενo, όπως και γενικότερες γνώσεις του κόσμου71. Να τονίσουμε ότι κατά τη φάση της εξοικείωσης του μαθητευόμενου με την προσέγγιση γραπτών κειμένων που έχουν συνταχθεί, όπως εδώ, σε μια άγνωστη γι’ αυτόν γλώσσα, ο διδάσκων (Krastanova 2009) μπορεί, με τη θεωρία της αλληλοκατανόησης, να παρέχει στο διδασκόμενο αυτή την εξωγλωσσική γνώση προκειμένου να τον βοηθήσει στην κατανόηση του κειμένου. 1.1 Τίτλοι Mε βάση τις τεχνικές κατανόησης γραπτών κειμένων που αναφέρθηκαν παραπάνω, ας πούμε, εξ’ αρχής, ότι η ίδια η περίσταση της επικοινωνίας μπορεί να επιβοηθήσει στην κατανόηση. Εδώ, για παράδειγμα, ξέρουμε ότι κοινοποιούνται εκδηλώσεις (εκθέσεις,

διαλέξεις,

διαγωνισμοί

κλπ.)

που

αφορούν

τις

πολιτιστικές

δραστηριότητες (συγκεκριμένα της Γαλλίας στη Βουλγαρία) και τις σχέσεις των δύο χωρών. Η εξωγλωσσική αυτή γνώση μάς βοηθά να κατανοήσουμε ευκολότερα γλωσσικά συμφραζόμενα όπως, ενδεικτικά, τα επίθετα που δηλώνουν τις δύο εθνικότητες στον πρώτο τίτλο. Βέβαια εδώ είναι δύσκολο, από τη στιγμή που οι ειδήσεις στην ιστοσελίδα αυτή είναι κατακερματισμένες, να έχουμε σαφή εικόνα της περίστασης επικοινωνίας72. Προσπαθήσαμε παρ’ όλα αυτά, από τη σειρά εμφάνισής τους, να αφήσουμε να διαφανεί η περίσταση αυτή. Ας σημειώσουμε ότι για κάποιους από τους τίτλους αυτούς έχει γίνει επεξεργασία στην τάξη. Μεταφέρουμε έτσι τις παρατηρήσεις των φοιτητών μας όπως τις καταγράψαμε. Οι όροι στα γαλλικά: connaissance de la situation, co-texte, organisation du monde (Caddéo, Jamet 2013: 69). 72 Αυτό αναφέρει και η βιβλιογραφία: κάποιες φορές, μικρότερα κείμενα είναι δυσκολότερα από μεγαλύτερα γιατί απουσιάζει το συγκείμενο το οποίο θα βοηθούσε στην κατανόηση (Caddéo-Jamet 2012: 80). 71

[36]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

1ος τίτλος: Βουλγαρο-γαλλικό Στον τίτλο: Българо-френско сътрудничество δεδομένης της περίστασης επικοινωνίας, όπως την αναλύσαμε παραπάνω, εντοπίζουμε το συνδυασμό Българо-френско (βουλγαρο-γαλλικό).

2ος τίτλος: Πολιτιστικό κέντρο Στον τίτλο: Културно сътрудничество, Културен център, Курсове по френски език, Медиатеки, Културни събития, Актуално, Конференция εντοπίζουμε τους διεθνείς όρους73 Медиатеки (βιντεοθήκη), Актуално (επίκαιρο74), Конференция (διάλεξη) και υποθέτουμε ότι οι λέξεις Културно, Културен και Културни είναι επίθετα. Υποθέτουμε ότι οι λέξεις δίπλα τους (σημασιολογικά αδιαφανείς) πρέπει να’ ναι ουσιαστικά. Η γνώση της λέξης Култура (κουλτούρα, μόρφωση), και η προφορική ανάγνωση της λέξης център (κέντρο) μάς το επιβεβαιώνουν: Културен център (………………... κέντρο)

73 74

Μeissner 2010. Актуално: επίθετο ουδέτερου γένους.

Αργυρώ Μουστάκη

[37]

μορφωτικό κέντρο και βελτιώνοντας: πολιτιστικό κέντρο Ανατρέχουμε στην αντίστοιχη γαλλική σελίδα που αποδίδουμε εδώ στα ελληνικά: γαλλο-βουλγαρική συνεργασία, πολιτιστικό κέντρο, βιντεοθήκη, πολιτιστικά γεγονότα, Στην πρώτη σελίδα, διάλεξη Ταξινομούμε τις μορφολογικές πληροφορίες σε πίνακα: Култура

κουλτούρα, πολιτισμός, μόρφωση

Културен център

μορφωτικό/πολιτιστικ ό κέντρο

Πίνακας 1

3ος τίτλος: Κυρίες και … Διαβάζοντας τον επόμενο τίτλο : И сега, дами и господа... Клод Льолуш Διακρίνουμε, με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας, τη μικρή συνδετική λέξη и (και), μόνοι μας τη λέξη дами (κυρίες) και, με τη βοήθεια της γαλλικής απόδοσης, το κύριο όνομα Клод Льолуш75 (Claude Lelouche, Κλωντ Λελούς).

Ο Κλωντ Λελούς (Claude Lelouche), γεννημένος το 1937 είναι Γάλλος σκηνοθέτης, σεναριογράφος, κινηματογραφιστής, ηθοποιός και παραγωγός κινηματογραφικών ταινιών. O Λελούς κέρδισε για την ταινία του Un homme et une femme το Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών του 1966 , καθώς και δύο Όσκαρ (μεταξύ των οποίων και αυτό της "Καλύτερης Ξένης Ταινίας"). Το δραματικό και επικό μιούζικαλ Les uns et les autres (1981) θεωρείται από πολλούς το αριστούργημά του. Είναι τέλος γνωστός για την υπέρμετρη χρήση αυτοσχεδιασμού στους διαλόγους των ταινιών του. (http://www.ishow.gr/personBio.asp?guid=CA2B854E-833A-4C56-9B23-A39A94C62315)(15/12/2004) 75

[38]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Από τη στιγμή που η λέξη дами γίνεται διαφανής και που η φυσική ομιλήτρια μας βεβαιώνει ότι εδώ έχουμε αποστροφή προς το κοινό, μπορούμε με συνεπαγωγή (Castagne 2004β) να μαντέψουμε τη μη σημασιολογικά διαφανή λέξη господа: дами и господа (κυρίες και ……………..… ) κυρίες και κύριοι Επιβεβαιώνουμε τις υποθέσεις μας ανατρέχοντας στην αντίστοιχη γαλλική σελίδα που αποδίδουμε και στα ελληνικά: Και τώρα, κυρίες και κύριοι... ο Κλωντ Λελούς

4ος τίτλος: Υπό τον αιγίδα… Στον τίτλο : Под патронажа на Посланика на Франция βλέπουμε τη λέξη με κοινή ελληνο-λατινική ρίζα патронажа (patronage, αιγίδα) και τη λέξη Франция (Γαλλία). Καταλαβαίνουμε επίσης τη μικρή συνδετική λέξη76 на : Ταξινομούμε σε πίνακα τις νέες μορφολογικές πληροφορίες: Франция

Γαλλία

на Франция

της Γαλλίας

Πίνακας 2

Κατά τις Hufeisen & Marx (2007: 8-12), οι μικρές αυτές συνδετικές λέξεις γίνονται κατανοητές στο δεύτερο φίλτρο. 76

Αργυρώ Μουστάκη

[39]

Επιβεβαιώνουμε τις υποθέσεις μας ανατρέχοντας στην αντίστοιχη γαλλική σελίδα που αποδίδουμε στα ελληνικά: Υπό την αιγίδα του Πρέσβη της Γαλλίας

5ος τίτλος: Πανεπιστήμιο Σόφιας / Πανεπιστήμιο Λιλ Στον τίτλο: В сътрудничество със Софийския университет “Св. Климент Охридски” – Стопански факултет и Научно-технологическия университет Лил 1 Η φυσική ομιλήτρια μας δίνει στοιχεία που μας βοηθούν να καταλάβουμε την περίσταση επικοινωνίας: εδώ γίνεται λόγος για συνεργασία πανεπιστημίων των δύο χωρών. Αναγνωρίζουμε τότε τις διεθνείς λέξεις факултет και университет (συνώνυμες μεταξύ τους), το τοπωνύμιο Лил, και με τη βοήθειά της, το επίθετο Софийския που προέρχεται από το τοπωνύμιο София. Επίσης η διεθνής λέξη технологическия, αριστερά του ουσιαστικού университет, μας επιτρέπει να καταλάβουμε ότι πρόκειται και πάλι για επίθετο και να το αποδώσουμε: технологическия

«τεχνολογικό πανεπιστήμιο»

университет

ΤΕΙ

Πίνακας 3 Ας αποδώσουμε στα ελληνικά, με βάση το παράλληλο γαλλικό κείμενο που πρότεινε η ιστοσελίδα, το απόσπασμα αυτό: Το Γαλλικό Ινστιτούτο της Σόφιας σάς προσκαλεί να συνεργαστείτε με το Πανεπιστήμιο της Σόφιας Άγιος Κλημέντιος της Οχρίδας77 – Σχολή Οικονομικών και το Επιστημονικό και Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Λίλλης Ι.

Ο Άγιος Κλημέντιος είναι ο πιο γνωστός μαθητής και στενός συνεργάτης των Αγίων Κύριλλου και Μεθόδιου. Eίναι ο δημιουργός των πρώτων σλαβικών βίων των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, με 77

[40]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

6ος τίτλος: Άουλα Στον τίτλο: 8 март от 17 ч. в Аула Магна на СУ “Св. Климент Охридски” αναγνωρίζουμε τις διεθνείς λέξεις март (Μάρτιος), Аула Магна (άουλα, μεγάλο αμφιθέατρο). Να και η απόδοση του τίτλου στα ελληνικά, με βάση τον παράλληλο γαλλικό τίτλο που προτείνεται στην ιστοσελίδα: Στις 8 Μαρτίου στις 5μ.μ. στην Aula Magna, Παν/μιο Άγιος Κλημέντιος Οχρίδας

7ος τίτλος: Καθηγητής και πρύτανης Στον τίτλο: Филип Роле, Професор по икономическите науки, Президент на Научнотехнологическия университет Лил 1 βλέπουμε το κύριο όνομα Филип Роле (Philippe Rollet), τις διεθνείς λέξεις Професор (καθηγητής), икономическите (οικονομικός78), Президент (πρόεδρος), технологическия (τεχνολογικός), университет (πανεπιστήμιο) καθώς και το τοπωνύμιο Лил / Λίλλη.

τεράστια σημασία για τη σλαβολογική επιστήμη. Η Οχρίδα είναι μια πόλη με ιστορία 5000 ετών, είναι γνωστή και ως το ‘μαργαριτάρι των Βαλκανίων‘ και αποτελεί μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Μέσα στους αιώνες, έγινε σημαντικό χριστιανικό κέντρο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Στην Οχρίδα εργάστηκαν διάσημοι Σλάβοι λόγιοι, μεταξύ των οποίων, ο Όσιος Ναούμ και ο Άγιος Κλημέντιος, οι οποίοι εξακολουθούν να λατρεύονται από τους ντόπιους. Ο Άγιος Κλημέντιος είναι ο προστάτης, ο Άγιος και Σωτήρας αυτής της πόλης. Στα τέλη του 9ου αιώνα ο Άγιος Κλημέντιος ίδρυσε τη Μονή του Αγίου Παντελεήμονα, όπου στεγάστηκε η Λόγια σχολή της Οχρίδας, ένα σλαβικό πανεπιστήμιο, στο οποίο, σύμφωνα με το βίο, σε 7 χρόνια προετοιμάστηκαν ‘3500 εκλεκτοί μαθητές’, που διέδωσαν την σλαβική παιδεία, τον πολιτισμό, το τραγούδι και την τέχνη στα Βαλκάνια αλλά και σε όλη την Ευρώπη (http://www.blgari.eu/ArchivPDF/0805/www/0805-32-33.pdf). 78 ‘Οι οικονομικές’, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια.

Αργυρώ Μουστάκη

[41]

Ξαναβλέπουμε επίσης την πρόθεση на που στα ελληνικά αποδίδεται με άρθρο σε γενική: Президент на университет (‘πρόεδρος του πανεπιστημίου’, πρύτανης). Κατατάσσουμε τις μορφολογικές πληροφορίες σε πίνακα: Икономически

οικονομικό παν/μιο

Университет Професор икономическите науки

по

«καθηγητής σε οικονομικές επιστήμες» καθηγητής

οικονομικών

επιστημών Πίνακας 4 Και αποδίδουμε τον τίτλο: Ο Φιλίπ Ρολλέ, Καθηγητής οικονομικών επιστημών, Πρύτανης του Επιστημονικού και Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Λίλλης Ι

8ος τίτλος: Ευρώ και κρίση Στον τίτλο: “Представлява ли еврото пречка за излизане от кризата?” εντοπίζουμε τις διεθνείς λέξεις ελληνικής προέλευσης еврото (ευρώ) και кризата (κρίση). Υποθέτουμε ότι τα μορφήματα то (ο) και та (η) αντιστοιχούν στα άρθρα της ελληνικής και συμφωνούν μαζί τους σε γένος και αριθμό. Διαπιστώνουμε ότι αυτή η επίταση του άρθρου και η ενσωμάτωσή του με το ουσιαστικό επιμηκύνει το ουσιαστικό αυτό και δυσχεραίνει τη διαδικασία αναγνώρισης. Ταξινομούμε σε πίνακα τις πληροφορίες αυτές:

[42]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

криза

κρίση

кризата

«κρίση η»79 η κρίση

излизане от кризата

«έξοδος από κρίση την» έξοδος από την κρίση

Πίνακας 5 евро

ευρώ

еврото

«ευρώ το» το ευρώ

Πίνακας 6 Δύο λέξεις σημασιολογικά διαφανείς, και ο τύπος της πρότασης (ερωτηματική) θα μας βοηθήσουν να κάνουμε υποθέσεις για το περιεχόμενό της. Επιπλέον, εξωγλωσσικές γνώσεις πάνω στο θέμα αυτό (για παράδειγμα, το αίτημα από πολιτικά κόμματα επιστροφής στα εθνικά νομίσματα για την αντιμετώπιση της κρίσης), δηλαδή η γνώση που έχουμε για τον κόσμο80, μας βοηθούν να διατυπώσουμε την υπόθεση ως εξής: Το ευρώ ……………… κρίση ; (επιτείνει, βελτιώνει την) Ας κάνουμε όμως μια συντακτική ανάλυση της πρότασης, όπως θα το επιχειρούσαμε αν επρόκειτο για τη μητρική μας γλώσσα. Προς το παρόν, τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας είναι τα εξής: Η λέξη еврото είναι σε θέση υποκειμένου της πρότασης και η λέξη кризата προηγείται από το от και αποδίδεται από την κρίση, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια : Το ευρώ ………………. από την κρίση ;

79 80

Σε « » η σειρά των όρων στη βουλγαρική πρόταση. Το κοσμοείδωλο (univers du discours).

Αργυρώ Μουστάκη

[43]

Ζητούμε στο σημείο αυτό τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας για να κατανοήσουμε τη λέξη пречка. Μαθαίνουμε ότι είναι ουσιαστικό και σημαίνει εμπόδιο. Έτσι η λέξη Представлява δεν μπορεί παρά να είναι το ρήμα της ερωτηματικής αυτής πρότασης. Δύο ακόμα λέξεις μάς είναι άγνωστες στην πρόταση αυτή. Θα επιχειρήσουμε, με βάση το συγκείμενο πλέον, να τις μαντέψουμε: “Представлява ли еврото пречка за излизане от кризата?” (………………………….. το ευρώ εμπόδιο για την …………….. από την κρίση; ) Είναι το ευρώ εμπόδιο για την διαφυγή, θεραπεία από την κρίση; και βελτιώνοντας την πρότασή μας: Είναι/αποτελεί το ευρώ εμπόδιο για την έξοδο από την κρίση; Επιβεβαιώνουμε την ορθότητα της υπόθεσής μας ανατρέχοντας στο γαλλικό παράλληλο κείμενο. Στην παρακάτω πρόταση θα δούμε ότι η παραπάνω ερώτηση δεν είναι μια απλή ερώτηση αλλά το θέμα μιας διάλεξης (лекция).

9ος τίτλος: Διάλεξη για ευρώ και κρίση Ας δούμε λεπτομέρειες για τη διάλεξη αυτή:

08 март : Френският институт в България предлага публична лекция: “Представлява ли еврото пречка за излизане от кризата?” Χάρη στο διεθνές λεξιλόγιο μαθαίνουμε ότι η διάλεξη αυτή είναι δημόσια (публична). Eντοπίζουμε, στη συνέχεια, με την τεχνική της ‘κενής’ ή ‘απούσας’ λέξης81 (Benveniste & Valli 1997) και τις γραμματικές γνώσεις που έχουμε ήδη από τη 81

Ο όρος στα γαλλικά είναι mot-fantôme ή mot vide.

[44]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

μελέτη της μητρικής μας γλώσσας ή μιας ξένης γλώσσας που έχουμε διδαχθεί (Blanche-Benveniste 2002) το ρήμα предлага που αποδίδουμε και στα ελληνικά: Френският институт в България ………….. публична лекция (Το Γαλλικό Ινστιτούτο στη Βουλγαρία ………….. δημόσια διάλεξη) Το Γαλλικό Ινστιτούτο στη Βουλγαρία οργανώνει, προτείνει δημόσια διάλεξη Ταξινομούμε τις μορφολογικές αυτές πληροφορίες σε πίνακες στους οποίους ο αναγνώστης θα μπορέσει να ανατρέξει όποτε το θελήσει82: Френският институт в

το Γαλλικό Ινστιτούτο στη

България

Βουλγαρία

Πίνακας 7 публична лекция

δημόσια διάλεξη

публичен

δημόσιος

Πίνακας 8 предлага

οργανώνει, προτείνει

Πίνακας 9

10ος τίτλος: Λογοτεχνική βραδιά Τέλος στην πρόταση: Лекцията е със симултанен превод на български език и с продължение от изказване на Атанасиос Петропулос, главен изпълнителен директор на Емпорики Банк България – част от Crédit Agricole Group. Η φυσική ομιλήτρια μας βοηθά λέγοντάς μας ότι η διάλεξη για την οποία έγινε λόγος στο (9) θα ακολουθεί από μια άλλη εκδήλωση εδώ. Για να καταλάβουμε τη συνέχεια θα πρέπει να πούμε ότι, στο Γαλλικό Ινστιτούτο, για την καλύτερη κατανόηση από το ακροατήριο, οι εκδηλώσεις μεταφράζονται από μια ξένη γλώσσα στα βουλγαρικά.

Η εμπειρία λέει –όπως το έχουμε ήδη αναφέρει– πως η αναγωγή στους πίνακες γίνεται αργότερα (Caddéo, Jamet 2012: 76). 82

Αργυρώ Μουστάκη

[45]

Αναγνωρίζουμε εδώ λεξιλογικά στοιχεία όπως τη διεθνή λέξη директор (διευθυντής), τη λατινική λέξη симултанен (ταυτόχρονος) και το ελληνικό κύριο όνομα Атанасиос Петропулос (Αθανάσιος Πετρόπουλος). Από τη στιγμή που η περίσταση επικοινωνίας83 είναι ξεκάθαρη εδώ και δεδομένου ότι η λέξη симултанен είναι σημασιολογικά διαφανής μπορούμε να κάνουμε υποθέσεις για τη λέξη език που εμφανίζεται δεξιά της λέξης български. Με την τεχνική της κενής λέξης υποθέτουμε ότι είναι ουσιαστικό: на български език (σε βουλγαρική ………) σε βουλγαρική γλώσσα Επιπλέον, η γνώση της ελληνικής και διεθνούς πραγματικότητας (συγχώνευση τραπεζών), μας επιτρέπει να καταλάβουμε, με συνεπαγωγή, την ακολουθία των λέξεων Емпорики Банк България όπως και το част от Crédit Agricole Group: Емпорики Банк България, част от Crédit Agricole Group (Το υποκατάστημα στη Βουλγαρία της Ελληνικής Τράπεζας Emporiki, ……………. του Crédit Agricole Group) Το υποκατάστημα στη Βουλγαρία της Ελληνικής Τράπεζας Εμπορική, μέλος του ομίλου Crédit agricole Bλέπουμε και πάλι εδώ τη μικρή λέξη на: директор на Емпорики Банк (διευθυντή της Εμπορικής Τράπεζας)

Ή αλλιώς η γνώση της κατάστασης (situation). Για τη σημασία της έννοιας αυτής στη διδακτική, για παράδειγμα, στην ενεργή προσέγγιση (méthode actionnelle), βλ. Caddéo-Jamet 2012: 77. Στη μέθοδο αυτή, γίνεται λόγος για σχήμα (schéma) ή σενάριο (script), κάτι που βιβλιογραφικά ανάγεται στο 1930. 83

[46]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Κατατάσσουμε σε πίνακες κάποιες μορφολογικές πληροφορίες, που αφορούν και άλλες λέξεις: език

γλώσσα

на български език

στη βουλγαρική γλώσσα

Πίνακας 10 Банка Емпорики Банк

Τράπεζα 84

Εμπορική Τράπεζα

Πίνακας 11 και ανατρέχουμε, για να βεβαιωθούμε ότι κατανοήσαμε σωστά, στο γαλλικό κείμενο που προτείνει η ίδια ιστοσελίδα και που αποδίδουμε εδώ στα ελληνικά: Η διάλεξη, που αποδίδεται παράλληλα σε σύγχρονη μετάφραση στα βουλγαρικά, θα ακολουθήσει παρέμβαση του Αθανάσιου Πετρόπουλου, Γενικού Διευθυντή της Emporiki Bank Βουλγαρίας - Crédit Agricole.

11ος τίτλος: Λογοτεχνική συζήτηση: Η Σόφια στο Σηκουάνα Συνεχίζοντας τη διαδρομή μας, διαβάζουμε τον παρακάτω τίτλο: Литературно кафене "София на Сена" Εδώ, η περίσταση επικοινωνίας είναι πιο ξεκάθαρη: πρόκειται για έναν λογοτεχνικό καφέ που οργανώνεται από το Γαλλικό Ινστιτούτο με θέμα ένα έργο του Ρολάν Μπαρτ και παρουσιάστρια μια γυναίκα. Στην πραγματικότητα, την τουρκική λέξη кафене την καταλαβαίνουμε εδώ γιατί στηριζόμαστε στη λέξη Литературно (λογοτεχνικό) κι αυτό, με συνεπαγωγή:

Банк: Εδώ πρόκειται για μεταγραφή του αγγλικού bank. Στα βουλγαρικά η λέξη είναι Банка και είναι ουσιαστικό θηλυκού γένους. 84

Αργυρώ Μουστάκη

[47]

Литературно кафене (Λογοτεχνικό ………………) Λογοτεχνικός καφές και αντικαταθιστούμε τη λέξη αυτή με τη λέξη βραδιά, επεμβαίνουμε δηλαδή στον παραδειγματικό άξονα, για να βελτιώσουμε την απόδοση, στα ελληνικά: Λογοτεχνική βραδιά Έχουμε βοηθηθεί από το ότι η λέξη καφενές, αν και με λαϊκότροπη χροιά, υπάρχει και στα ελληνικά. Με βάση την τυπογραφία (παρένθεση), ξέρουμε ότι το θέμα συζήτησης κατά τη λογοτεχνική αυτή βραδιά βρίσκεται ανάμεσα στις παρενθέσεις: ‘Η Σόφια της ………….’ Όλα τα παραπάνω θα βοηθήσουν στην κατανόηση της επόμενης πρότασης που παρέχει περαιτέρω πληροφορίες, στα βουλγαρικά βέβαια, για την παραπάνω λογοτεχνική βραδιά.

12ος τίτλος: Roland Barthes Френският институт ви кани на литературното кафене "София на Сена", което ще се проведе на 17 февруари от 18 ч. в сградата на Института. Елате да си поговорим за творбата на Ролан Барт „Дневник на скръбта“. Модератор на литературното кафене е г-жа Рени Йотова.

Με

τη

βοήθεια

των

αριθμών

-που

είναι

ιδιαίτερα

σημαντικοί

στην

αλληλοκατανόηση- καταλαβαίνουμε τις ακολουθίες λέξεων на 17 февруари (στις

[48]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

17 Φεβρουαρίου) και от 18 ч (στις 18 η ώρα). Καταλαβαίνουμε επίσης και την ακολουθία λέξεων на Института (του Ινστιτούτου). Καταλαβαίνουμε όμως και επιπλέον στοιχεία, χάρη στην τεχνική της απούσας λέξης (Blanche-Benveniste & Valli 1997). Στην πρόταση: Френският институт ви кани на литературното кафене "София на Сена" όλα τα στοιχεία μάς είναι γνωστά εκτός από δύο (ви кани): Френският институт …………. на литературното кафене "София на Сена" (Το Γαλλικό Ινστιτούτο ……………… στο λογοτεχνικό καφέ "София на Сена") Υποθέτουμε, δεδομένης της γραφής και της ανάγνωσης, ότι το ви πρέπει να είναι αντωνυμία85: Το Γαλλικό Ινστιτούτο σάς ………………….. στο λογοτεχνικό καφέ "София на Сена" και ότι το кани είναι ρήμα. Συμπληρώνουμε έτσι με το αντίστοιχο ρήμα της ελληνικής: Το Γαλλικό Ινστιτούτο σάς προσκαλεί στο λογοτεχνικό καφέ "София на Сена" Με τη βοήθεια του περικειμένου (εδώ, της αφίσας), αναγνωρίζουμε το όνομα Roland Barthes –με κεφαλαία στην αφίσα– και ακόμα κι αν ο τίτλος του βιβλίου για το οποίο γίνεται η λογοτεχνική συζήτηση μας διαφεύγει, αναγνωρίζουμε τη λέξη Модератор (modérateur, εμψυχωτής, παρουσιαστής) που στην περίπτωσή μας χρησιμοποιείται για να γίνει αναφορά σε γυναίκα όπως φαίνεται κυρίως από το επίθετό της (Рени) Йотова. Μόνο από το παράλληλο κείμενο που αποδίδουμε στα ελληνικά: Λογοτεχνική βραδιά ‘Η Σόφια στο Σηκουάνα’ αναγνωρίζουμε το τοπωνύμιο Сена (Seine, Σηκουάνας). Yποθέτουμε ότι η λέξη литературното έχει επιτασσόμενο το άρθρο της. Τακτοποιούμε όλες αυτές τις πληροφορίες σε πίνακα: литература

λογοτεχνία, φιλολογία

Литературно кафене

φιλολογικό καφέ

Μας θυμίζει το wir και τα sie / Sie της γερμανικής.

Αργυρώ Μουστάκη

на

литературното

кафене

[49]

«σε

φιλολογικό

το

καφέ » στο φιλολογικό καφέ στη φιλολογική βραδιά

Πίνακας 12 Σκεφτόμαστε ότι αυτό συμβαίνει ίσως και με τη λέξη Института που αρχικά εμφανίζεται χωρίς άρθρο (Институт) ενώ μετά την πρόθεση на εμφανίζεται ως Института: Институт

ινστιτούτο

на86 Института

«του ινστιτούτου» του ινστιτούτου

Πίνακας 13 Το ίδιο άρθρο -εδώ ως ият-87 είναι επιτασσόμενο στο επίθετο αντί του ουσιαστικού στο ονοματικό σύνολο Френският институт: Френски институт

Γαλλικό Ινστιτούτο

Френският институт

«Γαλλικό το Ινστιτούτο» το Γαλλικό Ινστιτούτο

Πίνακας 14 Παρατίθεται η πλήρης μετάφραση στα ελληνικά με τυχόν λεπτομέρειες που μας διέφυγαν: Το Φεβρουάριο, Το Γαλλικό Ινστιτούτο οργανώνει το λογοτεχνικό του καφέ ‘Η Σόφια στον Σηκουάνα‘ με αφορμή το έργο του Ρολάν Μπαρτ ‘Το ημερολόγιο πένθους’. Παρουσιάστρια του λογοτεχνικού καφέ είναι η κυρία Ρενί Γιοτόβα. На: Εδώ η πρόθεση αυτή δεν έχει τοπική αλλά κτητική σημασία, όπως και παρακάτω: на Мария Ева Бичакджиян / της Μαρία Εύα Μπιτσακντζιάν. 87 -ия : πρόκειται για το άρθρο επιθέτου αρσενικού γένους. 86

[50]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

13ος τίτλος: Εγκαίνια Στη συνέχεια στον τίτλο και το κείμενο που ακολουθεί: Откриване на изложба Френският институт има удоволствието да ви покани на откриването на изложбата на Мария Ева Бичакджиян на 16 февруари от 18 ч. βλέπουμε και πάλι τη διεθνή λέξη институт (ινστιτούτο) της οποίας προηγείται η λέξη Френският (γαλλικό) με το άρθρο ενσωματωμένο στο τέλος του επιθέτου. Αποκωδικοποιούμε την ακολουθία λέξεων на 16 февруари (στις 16 Φεβρουαρίου), от 18 ч (στις 6 η ώρα) καθώς και το γυναικείο όνομα Мария Ева Бичакджиян (Μαρία Εύα Μπιτσακντζιάν). Με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας, κατανοούμε τη μικρή συνδετική λέξη да (να) που εισάγει μια τελική πρόταση και ξαναβλέπουμε το ви, ως αδύνατο τύπο της προσωπικής αντωνυμίας, που δηλώνει –υποθέτουμε– την ευγένεια (δηλαδή το σας της ελληνικής, το vous της γαλλικής ή το Sie της γερμανικής)88. Προσπαθούμε έτσι να κατανοήσουμε, με την τεχνική της κενής λέξης, στην κύρια πρόταση τις δύο μη διαφανείς λέξεις има удоволствието: Френският институт има удоволствието да ви покани на откриването на изложбата на Мария Ева Бичакджиян Френският институт ………………… …………………… да ви покани на откриването на изложбата на Мария Ева Бичакджиян (Το Γαλλικό Ινστιτούτο ………………… …………………… να σας покани на откриването на изложбата на Мария Ева Бичакджиян) Για την κατανόηση της τελικής πρότασης, χρειαζόμαστε να επεξεργαστούμε περισσότερο τα λεξιλογικά στοιχεία της. Βλέπουμε έτσι ότι η παρουσία του на είναι συνεχής. Εμφανίζεται τέσσερις φορές στην πρόταση: πριν από ένα κύριο όνομα όπως Η φυσική ομιλήτρια μας λέει, παρ’ όλα αυτά, πως η υπόθεσή μας δεν είναι σωστή και πως εδώ δεν έχουμε πληθυντικό ευγενείας. 88

Αργυρώ Μουστάκη

[51]

το Мария Ева Бичакджиян, πριν από τις λέξεις 16 февруари, πριν από τη λέξη откриването, πριν το συμπλήρωμα изложбата. Για να καταλάβουμε καλύτερα την περίσταση επικοινωνίας και να κατανοήσουμε τα επιπλέον στοιχεία της (τα οποία βρίσκονται στη δευτερεύουσα πρόταση) ζητάμε από τη φυσική ομιλήτρια να μας εξηγήσει -τουλάχιστον-τις δύο λέξεις Откриване και изложба στην πρόταση αυτή (οι οποίες εμφανίζονται και στον τίτλο). Τις σημειώνουμε σε πίνακα γιατί αλλάζουν μορφολογικά λόγω της εμφάνισης επιτασσόμενων άρθρων: οткриване

άνοιγμα, εγκαίνια

откриването

«άνοιγμα το» το άνοιγμα, τα εγκαίνια

Πίνακας 15 изложба

έκθεση

изложбата

«έκθεση η» η έκθεση

Πίνακας 16 Έτσι επιστρέφουμε στην αρχική μας πρόταση για να την αποδώσουμε -με περισσότερες ελπίδες τώρα- στα ελληνικά: Το Γαλλικό Ινστιτούτο ………………….. να σας покани на откриването на изложбата на Мария Ева Бичакджиян (Το Γαλλικό Ινστιτούτο ………………………. να σας ………………… στο άνοιγμα ……… έκθεσης ………. Μαρία Εύα Μπιτσακντζιάν) Αποδίδουμε αρχικά στα ελληνικά τα δύο на με το οριστικό άρθρο σε πτώση γενικής ενικού: Το Γαλλικό Ινστιτούτο ………………………. να σας ………………… στο άνοιγμα της έκθεσης της Μαρία Εύα Μπιτσακντζιάν.

[52]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Κατόπιν το ρήμα της κύριας πρότασης με την τεχνική της απούσας λέξης: Το Γαλλικό Ινστιτούτο έχει τη χαρά να σας ………………… στο άνοιγμα της έκθεσης της Μαρίας Εύας Μπιτσακντζιάν. Τέλος συμπληρώνουμε το δεύτερο κενό της απούσας λέξης που είναι κι αυτή ρήμα – είμαστε σίγουροι γι’ αυτό- με την ίδια τεχνική: Το Γαλλικό Ινστιτούτο έχει τη χαρά να σας προσκαλέσει στο άνοιγμα της έκθεσης της Μαρίας Εύας Μπιτσακντζιάν. Και βελτιώνουμε υφολογικά: Το Γαλλικό Ινστιτούτο έχει τη χαρά να σας προσκαλέσει στα εγκαίνεια της έκθεσης της Μαρίας Εύας Μπιτσακντζιάν. Επαναφέρουμε και τα επιρρηματικά на 16 февруари, от 18 ч. για να συγκεκριμενοποιηθεί όλη η περιγραφόμενη κατάσταση: Френският институт има удоволствието да ви покани на откриването на изложбата на Мария Ева Бичакджиян на 16 февруари от 18 ч. (Το Γαλλικό Ινστιτούτο έχει τη χαρά να σας προσκαλέσει στα εγκαίνεια της έκθεσης της Μαρίας Εύας Μπιτσακντζιάν στις 16 Φεβρουαρίου στις 6 μ.μ.) Σημειώνουμε σε πίνακα τις μορφολογικές πληροφορίες σχετικά με τις σημασιολογικά αδιαφανείς λέξεις που συναντήσαμε: Откриване на изложба

άνοιγμα/εγκαίνια

της

έκθεσης на

откриването

изложбата

на

«σε άνοιγμα το της έκθεσης της» στα εγκαίνια της έκθεσης

Πίνακας 17

Αργυρώ Μουστάκη

[53]

14ος τίτλος: Διαγωνισμός ποίησης Μπορούμε, στο εξής, νομίζουμε, να προσπαθήσουμε χωρίς τη βοήθεια των παράλληλων κειμένων να καταλάβουμε άλλους τίτλους στα βουλγαρικά. Ο τίτλος αυτός φαίνεται να είναι αρκετά διαφανής. Γίνεται λόγος, πιθανότατα, για προεπιλογή Βούλγαρων ποιητών: Конкурс Прованс за млади български поети Σημειώνουμε, με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας, τη μικρή συνδετική λέξη за (για): Конкурс

за

български

поети

διαγωνισμός για Βούλγαρους ποιητές

Πίνακας 18

15ος τίτλος: Φεστιβάλ ταινιών Μαθαίνουμε ότι ένα φεστιβάλ ταινιών (Филм Фест) γίνεται στη Σόφια: И сега, дами и господа... София Филм Фест

16ος τίτλος: Κινομανία Για το φεστιβάλ αυτό έχουμε την παρακάτω διευκρίνηση που δεν φαίνεται να αποτελεί ολοκληρωμένη πρόταση: Международен Фестивал Киномания / 2 до 29 ноември: Киномания и френски филми, Патрис Льоконт, ретроспектива на Жак Деми Καταλαβαίνουμε ότι το φεστιβάλ ‘Κινομανία’ παρουσιάζει από τις 2 ως τις 29 Νοέμβρη γαλλικές ταινίες, συγκεκριμένα τον Πατρίς Λεκόντ89, και κάνει μια ретроспектива (αναδρομική, δηλαδή ένα αφιέρωμα) στον Ζακ Ντεμί.

Ο σκηνοθέτης, ηθοποιός, σεναριογράφος και συγγραφέας κόμικς Πατρίς Λεκόντ (Patrice Leconte) γεννήθηκε το 1947 στο Παρίσι. 89

[54]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

17ος τίτλος: Nouvelle vague Στον παρακάτω τίτλο: Френската група Nouvelle Vague с концерт в София μαθαίνουμε ότι το γαλλικό γκρουπ Nouvelle Vague90 δίνει ένα κονσέρτο (δηλαδή μια συναυλία) στη Σόφια. Και εδώ το άρθρο είναι επιτασσόμενο στο επίθετο αντί του ουσιαστικού. Ας τακτοποιήσουμε κάποιες μορφολογικές πληροφορίες σε πίνακα:

група

γκρουπ, συγκρότημα, όμιλος

Френска група

γαλλικό γκρουπ γαλλικό συγκρότημα

Френската група

«γαλλικό το γκρουπ» το γαλλικό γκρουπ το γαλλικό συγκρότημα

Πίνακας 19

Άρχισε να δημιουργεί τις πρώτες του ταινίες από τα 15 και σπούδασε στο Institut des hautes études cinématographiques ενώ ταυτόχρονα εργαζόταν ως δημιουργός κόμικς, για το περιοδικό Pilote. Σκηνοθέτησε την πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους το 1976, έγινε όμως γνωστότερος και εκτός Γαλλίας το 1989 με την ταινία Monsieur Hire, και κυρίως το 1990 με το Le Mari de la coiffeuse (http://www.ishow.gr/person.asp?guid=30598B3F-A0FD-47FB-9BF9-BE54810BA66C) 90 Οι Νουβέλ Βαγκ (Nouvelle vague) είναι ένα συγκρότημα με διαφορετικές γυναικείες φωνές που παρουσιάζει ευφάνταστες, ως επί το πλείστον, διασκευές, και κυρίως διασκευές σε τραγούδια του new wave από τη δεκαετία του '80. «Στο ξεκίνημά μας», λένε, «περιγράφαμε τον ήχο μας σαν ένα χαρμάνι της μπόσα νόβα με το νιου γουέιβ. Πλέον όμως έχουμε εξελιχθεί, ειδικά όσο περισσότερο ασχολούμαστε με την τζαζ και τους ρυθμούς της Καραϊβικής». (http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=307090)

Αργυρώ Μουστάκη

[55]

18ος τίτλος: Κάμεν Κάλεφ Στον τίτλο: 15 февруари : Филмът на Камен Калев "Източни Пиеси" излиза на DVD във91 Франция. Με τη βοήθεια πάντα της κενής λέξης, που ανήκει στη γραμματική κατηγορία του ρήματος, προτείνουμε εδώ: 15 Φεβρουαρίου: Το φιλμ του Kάμεν Κάλεφ με τίτλο «....................» βγαίνει σε dvd στη Γαλλία. Σημειώνουμε το ρήμα αυτό: излиза на DVD

βγαίνει σε DVD

Πίνακας 20 και συγκεντρώνουμε το κόρπους μας για την πρόθεση Β που σημαίνει ‘σε’: в София

στη Σόφια

в България

στη Βουλγαρία

във Франция

στη Γαλλία

Πίνακας 21 Ας δούμε, στη συνέχεια, με βάση τις λέξεις που ήδη συναντήσαμε ως τώρα, τα γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου92 για να εντοπίσουμε τις ομοιότητες αλλά και τις διαφορές με κάποια γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. 1.2 Εξοικείωση με τα γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου α. Το ф, το X, το Р, П και το B είναι κοινά γράμματα στα δύο αλφάβητα:

Във αντί в– : Η πρόθεση αναδιπλασιάζεται –във αντί в– όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από в ή ф (εδώ ф). 92 Βλ. Τα 30 γράμματα του βουλγαρικού κυριλλικού αλφαβήτου είναι προσβάσιμα στο: http://www.glossesweb.com/2012/11/blog-post_1.html 91

[56]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

ф / Φ (φ) 93

X / Χ (χ)

Р / Ρ (ρ)

П (π)

B / Β (β)

Охридски

Културен

патронаж

университет

френско

център Конференция

технологическия

март

френски език

Професор

факултет

Ролан

еврото

поети

Барт Филип професор кафене филм фест фокус фестивал френската β. Το Г έχει την ίδια ‘γραφική πραγμάτωση’ αλλά όχι την ίδια φωνητική στις δύο γλώσσες (προφέρεται ως ‘γκ’ στα βουλγαρικά). Το Η έχει την ίδια γραφική πραγμάτωση αλλά άλλη φωνητική (στα ελληνικά προφέρεται ως ‘ν’): Г / Γ(γκ95)

Н (ν)

магна

актуално

група

симултанен кафене Президент

Τα φωνήεντα a, e, o δεν εμφανίζονται εδώ γιατί είναι κοινά στα βουλγαρικά και στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. 94 Tα χειρόγραφα αυτά γράμματα προέρχονται από το ρωσικό αλφάβητο και την ιστοσελίδα http://wikitranslate.org/wiki/Russian_alphabet/Greek 95 Σε παρένθεση δίνουμε τον ήχο στα ελληνικά ή στα γαλλικά (αν δεν υπάρχει στα ελληνικά). 93

Αργυρώ Μουστάκη

[57]

γ. Το Л έχει σχεδόν την ίδια γραφή στις δύο γλώσσες96 και σχεδόν την ίδια φωνητική (αυτή του βορείου ιδιώματος στην Ελλάδα): Л / Λ (λ) Културно сътрудничество Актуално Клод Льолуш Лил литературно Филип δ. Το Д έχει σχεδόν την ίδια γραφή αλλά όχι την ίδια φωνητική απόδοση στις δύο γλώσσες (προφέρεται ως ντ): Д / Δ (ντ) дами Медиатеки Президент Модератор ε. Το C μάς είναι γνωστό γιατί χρησιμοποιείται στην ορθόδοξη εικονογραφία στη θέση του σ: C (σ) Сена Български Професор

Ενώ τα τυπογραφικά γράμματα διαφέρουν, το χειρόγραφο Λ της βουλγαρικής γράφεται όπως το κεφαλαίο Λ της ελληνικής. 96

[58]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

στ. Τα γράμματα που ακολουθούν είναι νέα για τον ελληνόφωνο ομιλητή: Б (μπ)

З (ζ)

Ц (τς)

българо

френски език

Конференция

български

Президент

център

Банк / Банкa

кризата

Франция

Ролан Барт

концерт

публична И (ι)

Й (ι97)

У (ου)

Я (ια)

Филип

Йотова

Културно

Конференция

сътрудничество Актуално

Актуално

Франция

кризата

университет

София

поети

Аула

Мария

симултанен конкурс Ας προσθέσουμε εδώ και το γράμμα Ю, παρ’ όλο που δεν το εντοπίσαμε στα κείμενά μας: Ю (γιου) Юнеско ζ. Κάποια από τα γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου δεν υπάρχουν καθόλου στο φωνητικό σύστημα της ελληνικής (γι’ αυτά, ο ελληνόφωνος ομιλητής κάνει αναγωγή στο φωνητικό σύστημα της γαλλικής):

Й: Ένα σύντομο ‘ι’.

Αργυρώ Μουστάκη

[59]

Щ (cht98)

Ч (tch)

Ж (g)99

Ш (ch)

поща100

технологическия

патронажа

Клод Льолуш

икономическите публична η. Το ξ δεν είναι ξεχωριστό γράμμα όπως σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες αλλά, ο προβλέψιμος συνδυασμός του к και του с, κάτι που συμβαίνει και σε άλλες γλώσσες, όπως στα τουρκικά. Υπάρχει, αν και δεν το συναντήσαμε στα κείμενά μας, στη λέξη ταξί: кс (x) такси

Σημειώνουμε τον ήχο μόνο στα γαλλικά γιατί δεν υπάρχει στα ελληνικά. Όπως στο γαλλικό Georges. 100 Поща: λέξη εκτός κειμένου, ‘poste’, ‘ταχυδρομείο’. 98 99

[60]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

1.3 Ασκήσεις εξοικείωσης με τα γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου101 Пήф; -акултет

-рофесор

Бήв; Е_рото

_анк

Уήи; А_ла

Л_тературно

П ή р; _оети

ма_т

н ή и; поет_

101

кафе_е

Λύσεις στις ασκήσεις:

П ή ф; факултет, Професор Б ή в; Еврото, банк, публична У ή и; Аула, Литературно П ή р; Поети, март н ή и; поети, кафеие А ή я; Мария, група Ч ή ц; Публична, концерт Ж ή з; Патронажа, кризата к ή х; Технологическия, концерт

пу_лична

Αργυρώ Μουστάκη

[61]

А ή я; Мари_

груп_

Ч ή ц; Публи_на

кон_ерт

Ж ή з; Патрона_а

кри_ата

к ή х; Те_нологическия

_онцерт

2. Η ιστοσελίδα του ευρωπαϊκού προγράμματος eurocomslav Το

παρακάτω

κείμενο

αντλείται

από

http://www.eurocomslav.de/kurs/text_seite_121.htm. εφημερίδα

chasa

στην

ηλεκτρονική

την Προέρχεται της

ιστοσελίδα από

την μορφή

http://www.24chasa.bg/Article.asp?ArticleId=375951 Κάνουμε, στο εξής, πιο συστηματικές τις παρατηρήσεις μας, διακρίνοντάς τες σε λεξιλογικές, καθώς και σε παρατηρήσεις που αφορούν στη μορφολογία και τη σύνταξη της βουλγαρικής. Το κείμενο, που κατακερματίστηκε για τις ανάγκες της επεξεργασίας του εδώ, παρατίθεται στο σύνολό του μεταφρασμένο σε ελληνικά και γαλλικά στο παράρτημα 1. 2.1 Απόσπασμα 1. H Ευρωπαϊκή Επιτροπή Για την κατανόηση των αποσπασμάτων αυτών είναι απαραίτητη η γνώση μας σε θέματα προγραμμάτων και απορρόφησής τους. Ο αναγνώστης θα πρέπει να επιστρατεύσει εξωγλωσσικές γνώσεις που βοηθούν στην αποκωδικοποίηση: να θυμηθεί ότι τέτοιου είδους προγράμματα βοήθειας της ΕΕ (των Βρυξελλών) δίνονταν σε χώρες όπως η Βουλγαρία, η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ιταλία κτλ γινόταν προσπάθεια για την απορρόφησή τους, επισκέψεις πολιτικών στις Βρυξέλλες για το σκοπό αυτό, συζήτηση για το ύψος των επιχορηγήσεων αυτών, υπήρχαν συχνά δυσκολίες απορρόφησης κλπ.

[62]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Αλλά ας δούμε τον τίτλο: Еврокомисията размрази наши средства по още 2 програми τη συνέχεια: Публикувана: Четвъртък, 11-ти Февруари και την πρώτη πρόταση: Европейската комисия размрази парите на България по още две програми „Околна среда" и „Административен капацитет". Επειδή τα αποσπάσματα αυτά διδάχτηκαν στην τάξη στα πλαίσια του μεταπτυχιακού μας μαθήματος, να θυμίσουμε εδώ ότι για την κατανόησή τους, οι φοιτητές μας έδωσαν βαρύτητα -ίσως υπερβολική- στο λεξιλόγιο διακρίνοντας ξεκάθαρα ποιες λέξεις καταλάβαιναν ως ελληνόφωνοι είτε γιατί η λέξη υπήρχε στα ελληνικά είτε γιατί ήταν διεθνής είτε γιατί ήταν δάνειο της ελληνικής από άλλες γλώσσες, ποιες λέξεις καταλάβαιναν από τα γαλλικά και ποιες λέξεις δεν καταλάβαιναν καθόλου. Κι αυτό γιατί στην πρώτη φάση της προσέγγισης ενός ‘δύσκολου’ κειμένου, η σημασία του λεξιλογίου υπερτονίζεται (Caddéo-Jamet 2012: 72). ΄Еτσι, κατάλαβαν το μόρφημα Евро- (Euro-), τις λέξεις пари- (παράς, χρήματα), Февруари (Φεβρουαρίου), програми (προγράμματα), και Административен капацитет (διοικητική ικανότητα). Μας είπαν ότι το ονοματικό σύνολο: Европейската комисия

ήταν για αυτούς διαφανές χάρη στην παρουσία της λέξης комисия. Είδαν επίσης ότι το άρθρο -και όχι το ουσιαστικό- είναι επιτασσόμενο στο επίθετο:

Αργυρώ Μουστάκη

[63]

Европейската комисия «Ευρωπαϊκή η Επιτροπή» Ευρωπαϊκή Επιτροπή Πίνακας 22 Είπαν, τέλος, ότι η λέξη размрази ήταν γι’ αυτούς σημασιολογικά μη προσπελάσιμη. Κατόπιν τούτου, έκαναν μορφολογικές παρατηρήσεις του τύπου: Η κατάληξη -и σηματοδοτεί τον πληθυντικό στα βουλγαρικά: две програм-и (δύο προγράμμα-τα) Η κατάληξη -ИЯ είναι κατάληξη των ουσιαστικών θηλυκού γένους και τους θυμίζει την κατάληξη –ία της νέας ελληνικής και –ion της γαλλικής102: комис-ия (commiss-ion) Για να προβούν και σε συντακτικές παρατηρήσεις όπως το ότι το επίθετο προηγείται του ουσιαστικού που προσδιορίζει: Административен

διοικητική ικανότητα

капацитет Πίνακας 23 Στο τέλος αποφάνθηκαν ότι η λέξη размрази πρέπει να είναι ρήμα δεδομένου ότι ακολουθείται από το ουσιαστικό парите. Παρατήρησαν ότι στον τίτλο η ίδια λέξη ακολουθείται από τη λέξη средства για την οποία λέξη η φυσική ομιλήτρια τούς είπε ότι σημαίνει χρήματα, πόρους. Έφτιαξαν έτσι τις εξής προτάσεις: Στη λέξη ανθρωπολογία, για παράδειγμα. Βλ. λέξεις με αυτή την κατάληξη στο τρίτο μέρος στο κεφάλαιο 1.3 στην υποενότητα ΙΙ, 3β. 102

[64]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Европейската

комисия

Η ΕΕ χορηγεί χρήματα

размрази парите Еврокомисията комисия

Η ΕΕ χορηγεί πόρους

размрази (наши) средства Πίνακας 24 Όλα αυτά τους βοήθησαν να κρατήσουν από την πρόταση μόνο τα άμεσα συστατικά της: Европейската комисия

Η ΕΕ χορηγεί πόρους στη

размрази парите на

Βουλγαρία

България по още две програми - „Околна среда" и „Административен капацитет".103 Πίνακας 25 2.2 Απόσπασμα 2. Ο πρωθυπουργός Ας δούμε όμως τι έγινε με αυτά τα προγράμματα: Новината дойде от премиера Бойко Борисов, който е на официално посещение в Брюксел. Εδώ οι φοιτητές μας κατάλαβαν ότι η λέξη премиера -δεδομένης της περίστασης επικοινωνίας- δεν αφορά πρεμιέρα θεατρικού έργου αλλά τον πρωθυπουργό. Σε αυτή τη σκέψη οδηγήθηκαν λόγω του κυρίου ονόματος που ακολουθεί (Бойко Борисов) καθώς και χάρη στις γνώσεις τους για την πολιτική ζωή της Βουλγαρίας. Προσπελάσιμες ήταν οι λέξεις Новината (το νέο), Брюксел (Bruxelles), официално (επίσημο), ενώ άγνωστες τούς ήταν οι λέξεις дойде от και посещение. Διαγράφουμε από δω και στο εξής με αυτό τον τρόπο ότι μπορεί να διαγραφεί χωρίς να γίνεται αντιγραμματική η πρότασή μας. Αυτή η τεχνική μας επιτρέπει να αντιμετωπίσουμε τη συντακτική περιπλοκότητα των προτάσεων που εξετάζουμε. 103

Αργυρώ Μουστάκη

[65]

Σημείωσαν, με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας, σε πίνακα κάποιες μορφολογικές πληροφορίες σχετικά με τη λέξη премиера: премиер Бойко Борисов от премиера Бойко Борисов Πίνακας 26

πρωθυπουργός Бойко Борисов από τον πρωθυπουργό Бойко Борисов

Όλα τα παραπάνω που αφορούν λεπτομέρειες -όχι όμως άνευ σημασίας για την περίσταση επικοινωνίας- τους βοήθησαν να αναλύσουν συντακτικά την κύρια πρόταση κρατώντας τα άμεσα συστατικά της, όπως ασυνείδητα το κάνει ένας καλός αναγνώστης στη μητρική του γλώσσα για να κατανοήσει (Blanche-Benveniste 2004), διαγράφοντας στοιχεία χωρίς να θίγει τη γραμματικότητα της πρότασης, κρατώντας έτσι την ουσία και απομακρύνοντας τις λεπτομέρειες. Παράθεση και δευτερεύουσα πρόταση απομακρύνθηκαν κατά τη διαδικασία αυτή (Blanche-Benveniste 2002 και 2004, Castagne 2004α): Новината дойде от премиера

Το νέο …………. από τον πρωθυπουργό

Бойко Борисов, който е на официално посещение в Брюксел. Πίνακας 27 Έτσι εντόπισαν το ρήμα της κύριας πρότασης, дойде. Ας θυμίσουμε, στο σημείο αυτή, τη σημασία του ρήματος για τη συντακτική επεξεργασία της πρότασης κατά την Blanche-Benveniste (Συλλογικός τόμος 2012: 11). Σημείωσαν δε τις παρακάτω συντακτικές πληροφορίες: Новината

дойде

от премиера

Υποκείμενο

Ρήμα

Αντικείμενο

για να αποδώσουν την κύρια πρόταση, με βάση την τεχνική της κενής λέξης: Новината дойде от премиера Бойко Борисов

[66]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

(Το νέο ………………… από τον πρωθυπουργό Μπόϊκο Μπορίσοφ) Το νέο προέρχεται από τον πρωθυπουργό Μπόικο Μπορίσοφ Η τυπογραφία (ύπαρξη κόμματος μετά το κύριο όνομα) τους βοήθησε στο να πούν ότι η πρόταση που ακολουθεί είναι δευτερεύουσα και εισάγεται με τη λέξη който που πρέπει να είναι η αναφορική αντωνυμία. Στην πρόταση αυτή: който е на официално посещение в Брюксел υπάρχει όπως και σε κάθε δευτερεύουσα πρόταση ένα υποκείμενο (εδώ ο πρωθυπουργός), ίδιο με αυτό της κύριας πρότασης, ένα ρήμα, το е, που πρέπει να είναι στα βουλγαρικά το τρίτο πρόσωπο του ρήματος είμαι (est στα γαλλικά, e στα ισπανικά). Ας δούμε όμως εδώ πώς απέδωσαν τη λέξη посещение επικαλούμενοι την τεχνική της απούσας λέξης: който е на официално посещение в Брюксел (Ο οποίος είναι σε επίσημο, -η …………………… στις Βρυξέλλες) Υπέθεσαν ότι πρέπει να είναι ουσιαστικό και πρότειναν τα ακόλουθα: Ο οποίος είναι σε επίσημο,-η επίσκεψη, συνάντηση εργασίας, γεύμα στις Βρυξέλλες. και κράτησαν ως πιο αληθοφανές, για την περίσταση αυτή, το ουσιαστικό επίσκεψη: Ο οποίος είναι σε επίσημη επίσκεψη στις Βρυξέλλες Άλλες μορφολογικές πληροφορίες που σημείωσαν εδώ χάρη στη φυσική ομιλήτρια: Новина

είδηση

Новината

«είδηση η» ή είδηση

Πίνακας 28

Αργυρώ Μουστάκη

[67]

официален

επίσημος

на официално посещение

σε επίσημη επίσκεψη

Πίνακας 29 Είπαν ότι το в το είχαν ήδη συναντήσει σε τίτλους της ιστοσελίδας του Γαλλικού Ινστιτούτου της Σόφιας και ότι είναι πρόθεση γιατί εμφανίζεται σε συνδυασμό με ένα τοπωνύμιο όπως εδώ: В Брюксел (στις Βρυξέλλες) Ξαναείδαν την πρόθεση на που απέδωσαν εδώ με την πρόθεση ‘σε’ της ελληνικής: на официално посещение (σε επίσημη επίσκεψη) Και να η απόδοση όλου του αποσπάσματος: Το νέο προέρχεται από τον πρωθυπουργό Μπόικο Μπορίσοφ, ο οποίος είναι σε επίσημη επίσκεψη στις Βρυξέλλες.

2.3 Απόσπασμα 3. Πρόγραμμα Δεν ξεχνούμε, χάρη στο λεξιλόγιο, την περίσταση επικοινωνίας στη συνέχεια του κειμένου μας: По първата програма са предвидени 1 милиард и 466 милиона евро, а по втората - 123 милиона евро. Γίνεται λόγος εδώ για χρήματα, милиона (εκατομμύρια) και милиард (δισεκατομμύρια) ευρώ (Евро) που προέρχονται από κάποιο πρόγραμμα (програма). Όσο για λέξεις όπως η λέξη предвидени δεν παρεμπόδισαν την κατανόηση, αφού τα υπόλοιπα στοιχεία ήταν κατανοητά.

[68]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Αφού η φυσική ομιλήτρια εξήγησε το τακτικό αριθμητικό първа (πρώτη), οι φοιτητές μας είδαν ξανά εδώ ότι το άρθρο, επιτασσόμενο, (По първа-та), συνοδεύει το τακτικό αριθμητικό και όχι το ουσιαστικό програма: първа програма

πρώτο πρόγραμμα

По първата програма

«σε πρώτο το πρόγραμμα» στο πρώτο πρόγραμμα

Πίνακας 30 και ότι το συνδετικό и συνδέει δύο κύριες προτάσεις στις οποίες το ρήμα εμφανίζεται, λόγω έλλειψης μόνο μία φορά: Να και η απόδοση που πρότειναν για την πρόταση αυτή, με βάση την τεχνική της απούσας λέξης: Στο πρώτο πρόγραμμα …………………… 1,466 δισεκατομμύρια, στο δεύτερο 123 εκατομμύρια ευρώ. Στο πρώτο πρόγραμμα υπάρχουν, προβλέπονται να δοθούν 1,466 δισεκατομμύρια, στο δεύτερο 123 εκατομμύρια ευρώ.

2.4 Απόσπασμα 4. Πόροι Στο παρακάτω απόσπασμα, όπου συνεχίζουμε να μιλάμε για χρήματα: Остават блокирани парите по програмата „Човешки ресурси". До дни обаче се очаква да бъдат отпуснати средствата и по нея. οι φοιτητές μας αναγνώρισαν τη λέξη пари (παράς, χρήματα), τη λέξη програмата που σημαίνει το πρόγραμμα και όχι τα προγράμματα, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια, και χάρη στα γαλλικά, τη λέξη блокирани (μπλοκαρισμένα), παθητική μετοχή που λειτουργεί σαν επίθετο και προηγείται του ουσιαστικού που

Αργυρώ Μουστάκη

[69]

προσδιορίζει καθώς και τη λέξη ресурси (πηγές, πόρους). Σημειώσαμε σε πίνακες κάποια από αυτά τα στοιχεία: пари

χρήματα

блокирани парите

μπλοκαρισμένα χρήματα

Πίνακας 31 Αναγνώρισαν, με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας, το та στη λέξη програмата ως άρθρο που ενσωματώθηκε με το ουσιαστικό (όπως το έχουμε ήδη δει στη λέξη кризата, η κρίση): програма

πρόγραμμα

по програмата

«από/σε πρόγραμμα το» Από/στο πρόγραμμα

Πίνακας 32 το - и που δηλώνει τον πληθυντικό αριθμό: ресурс

πόρος

ресурси

πόροι

Πίνακας 33 Ανέλυσαν και εδώ συντακτικά μόνο την πρώτη πρόταση στην οποία διατήρησαν τα άμεσα συστατικά. Αυτό τους βοήθησε να εντοπίσουν το ρήμα και το αντικείμενό του (парите, τα χρήματα και όχι χρήματα, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια). Διέγραψαν ότι ήταν δεξιά του парите: Остават блокирани парите по

…………………….. μπλοκαρισμένα τα

програмата „Човешки ресурси"

χρήματα

Πίνακας 34 Το ρήμα αυτό με την τεχνική της κενής λέξης: ………………….. μπλοκαρισμένα τα χρήματα το απέδωσαν:

[70]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Είναι, μένουν μπλοκαρισμένα τα χρήματα και βελτιώνοντας: παραμένουν μπλοκαρισμένα τα χρήματα Η δεύτερη πρόταση ήταν ιδιαίτερα περίπλοκη. Υπέθεσαν μόνο ότι το да104 (για να) εισάγει δευτερεύουσα τελική πρόταση: да бъдат отпуснати средствата. και ότι το се δηλώνει τη μεσο-παθητική φωνή (τους θύμισε το γαλλικό se). Το απέδωσαν με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας: се очаква

αναμένεται

Πίνακας 35 Είδαν ότι η δευτερεύουσα πρόταση που εισάγεται με το да (να) είναι αντικείμενο του ρήματος αυτού (αναμένεται κάτι, αλλά και αναμένεται να…). Αποφάσισαν έτσι να αντικαταστήσουν την πρόταση αυτή με μια αντωνυμία. Η πρακτική αυτή χρησιμοποιείται ευρέως στη βιβλιογραφία (Βlanche-Benveniste 2004): До дни105 обаче се очаква да Αναμένεται να… бъдат отпуснати средствата и по нея. се очаква това / нещо

Αναμένεται αυτό / κάτι

Πίνακας 36 Να και η απόδοση στα ελληνικά από τη φυσική ομιλήτρια: Παραμένουν μπλοκαρισμένα τα χρήματα από το πρόγραμμα ‘Ανθρώπινο δυναμικό’. Αναμένεται να χορηγηθούν.

104 105

Да: Σύνδεσμος σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια. До дни : Σύντομα, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια.

Αργυρώ Μουστάκη

[71]

2.5 Απόσπασμα 5. Προγράμματα Στο παρακάτω απόσπασμα: Тази седмица Европейската комисия (ЕК) даде положителна оценка за другите четири програми на ЕК и отпуши парите по тях - „Регионално развитие", „Техническа помощ", „Транспорт" и „Конкурентноспособност". γίνεται λόγος για четири програми (τέσσερα προγράμματα) αφού αυτά απαριθμούνται ένα προς ένα.

Οι τίτλοι τους -σε εισαγωγικά- είναι αρκετά

διαφανείς. Τα προγράμματα αυτά έχουν προβλεφθεί για να βελτιωθούν: Регионално развитие (η περιφέρεια), Транспорт (οι συγκοινωνίες), Конкурент (ο ανταγωνισμός) σε κάποιο τομέα… Οι φοιτητές μας σημείωσαν τις νέες λέξεις που συνάντησαν: четири четири програми

τέσσερα τέσσερα προγράμματα

Πίνακας 37 Διαχώρισαν σαφέστερα πια ανάμεσα στις τρεις παρακάτω λέξεις: програма

πρόγραμμα

програми

προγράμματα

програмата

το πρόγραμμα

Πίνακας 38 Προσπάθησαν να μαντέψουν το συνδυασμό λέξεων Регионално развитие στον οποίο η λέξη развитие είναι ουσιαστικό που προσδιορίζεται από το επίθετο Регионално (περιφερειακός) με τη βοήθεια της συνεπαγωγής, δηλαδή των γνώσεων που είχαν για θέματα δημόσιας διοίκησης: Регионално развитие (Περιφερειακός ……………….) Περιφερειακός σχεδιασμός, περιφερειακή aνάπτυξη

[72]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

και σημείωσαν το αποτέλεσμα της διεργασίας αυτής: Регионално развитие

περιφερειακή ανάπτυξη

Πίνακας 39 Ξαναείδαν τη συνδετική λέξη на που έχει μεγάλη συχνότητα εμφάνισης στα βουλγαρικά και που απέδωσαν με γενική: програми на ЕК

προγράμματα της ΕΕ

Πίνακας 40 Η σύνθετη λέξη Конкурентноспособност με τα δυο της συνθετικά σε μια λέξη (ανταγωνισμός και δυνατότητα, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια) τους θύμισε τον τρόπο σύνθεσης της ελληνικής (και της γερμανικής). Αφού η φυσική ομιλήτρια τους εξήγησε τη λέξη оценка (εκτίμηση), μπόρεσαν να απλοποιήσουν την πρόταση για να διατηρήσουν μόνο τα άμεσα συστατικά της, διαγράφοντας προσωρινά περιφερειακά στοιχεία όπως το επιρρηματικό Тази седмица (αυτή τη βδομάδα). Στη συνέχεια, διέγραψαν τους προσδιορισμούς αριστερά και δεξιά της λέξης оценка: Тази

седмица

Европейската

комисия (ЕК) даде положителна оценка

за

другите

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ……………….. εκτίμηση

четири

програми Πίνακας 41 Έτσι, στη συνέχεια, μπόρεσαν να μαντέψουν στην πρόταση που απέμεινε το επιβοηθητικό ρήμα106 даде που δεν έχει σημασιολογικό φορτίο, αφού όλη η πληροφορία βρίσκεται στο ουσιαστικό:

Ο όρος στα γαλλικά, verbe support. Για το επιβοηθητικό ρήμα βλ. Maurice Gross, 1981. Les bases empiriques de la notion de prédicat sémantique, Langages, 63, 7–52. 106

Αργυρώ Μουστάκη

[73]

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή …………………… εκτίμηση Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε εκτίμηση για τα προγράμματα Και βελτιώνοντας υφολογικά: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αξιολόγησε τα προγράμματα Να και η απόδοση της πρότασης από τη φυσική ομιλήτρια: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε μια θετική εξέλιξη για τα τέσσερα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της ‘τοπικής εξέλιξης’, της ‘τεχνικής βοήθειας’, των ‘μεταφορών’ και της ‘δυνατότητας ανταγωνισμού’.

3. Η ιστοσελίδα του ευρωπαϊκού προγράμματος Socrates-Lingua Eu+I Tα τρία παρακάτω αποσπάσματα προέρχονται από την ιστοσελίδα http://www.euintercomprehension.eu/activities.html

και

παρατίθεται

στο

σύνολό

τους

μεταφρασμένα σε ελληνικά, γαλλικά και ρωσικά στο παράρτημα 2. Να πούμε εδώ ότι σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα με θέμα την αλληλοκατανόηση προτείνουμε πάντα ιστοσελίδες που πραγματεύονται την ιδέα αυτή. Ο φοιτητής έρχεται έτσι σε επαφή με μια έννοια την οποία έχει ήδη κατανοήσει και για την οποία μπορεί να έχει επιπλέον πληροφορίες σε μια άγνωστη προς αυτόν γλώσσα. Ξέρουμε εξαρχής εδώ ότι βρισκόμαστε σε ένα εικονικό ξενοδοχείο, στο οποίο μας καλωσορίζουν. 3.1 Απόσπασμα 1. Καλώς ήλθατε Добре дошли в нашия хотел и в удивителния свят на междуезиковото разбиране. Βλέπουμε πρώτα-πρώτα τη διεθνή λέξη хотел, όπως και τη λέξη σλαβικής προέλευσης свят που μας εξηγεί η φυσική ομιλήτρια:

[74]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

свят

κόσμος

Πίνακας 42 Επιβεβαιώνουμε ότι το в είναι πρόθεση: добре дошли в нашия хотел (καλώς ήλθατε στο δικό μας ξενοδοχείο). Από τη φυσική ομιλήτρια μαθαίνουμε ότι το наш (δικός μας) είναι κτητική αντωνυμία που συμπεριφέρεται σαν επίθετο107: хотел

ξενοδοχείο

хотела

«ξενοδοχείο το»

нашия хотел

«δικό (το) μας ξενοδοχείο» το δικό μας ξενοδοχείο

Πίνακας 43 3.2 Απόσπασμα 2. Κράτηση δωματίου Στην παρακάτω πρόταση: На вашия език вие знаете как да резервирате стая или да проверите прогнозата за времето в интернет. Οι φοιτητές μας καλούνται να κάνουν κράτηση σε μια άγνωστη γλώσσα με μεταφορά γνώσης, με την προϋπόθεση ότι έχουν ήδη εμπειρία από ηλεκτρονικές κρατήσεις δωματίων στη μητρική τους (Οllivier 2008). Αφού αναγνώρισαν τη λέξη ελληνικής προέλευσης прогнозата, της οποίας το άρθρο είναι επιτασσόμενο:

Πρόκειται συγκεκριμένα για το δυνατό τύπο της κτητικής αντωνυμίας που και παίρνει το άρθρο του αρσενικού επιθέτου (наш–ия). Επιπροσθέτως, μαθαίνουμε ότι το στοιχείο -т (нашият) εμφανίζεται μόνο όταν προσδιορίζει το υποκείμενο (δηλαδή σε ονοματική φράση υποκειμένου). 107

Αργυρώ Μουστάκη

[75]

прогноза

πρόγνωση

прогнозата

«πρόγνωση η» η πρόγνωση

Πίνακας 44 τη διεθνή λέξη интернет καθώς και το ρήμα με λατινική ρίζα резервирате (réserver, να κάνετε κράτηση), μάντεψαν ότι η λέξη стая είναι ουσιαστικό και, με βάση την τεχνική της κενής λέξης, την απέδωσαν: резервирате стая (κάνετε κράτηση ………………) κάνετε κράτηση δωματίου Ρώτησαν στη συνέχεια τη σημασία της μικρής λέξης или. Έμαθαν ότι είναι ο διαζευκτικός σύνδεσμος ή. Τους θυμίσαμε ότι η βιβλιογραφία θυμίζει ότι γίνεται αντιληπτή κατά το τελευταίο (7ο) φίλτρο (Meissner κ.ά. 2003). Συνδέει, δε, δύο κύριες προτάσεις. Επανέφεραν έτσι στη δεύτερη πρόταση το υποκείμενό της: вие знаете как да резервирате

или

стая

вие знаете как да проверите прогнозата

Πίνακας 45 Είδαν το δεύτερο πρόσωπο πληθυντικού στα ρήματα резервирате, проверите. Αυτή η ρηματική κατάληξη τους θύμισε την κατάληξη -τε του δεύτερου πληθυντικού της ελληνικής. Από τη στιγμή που το -те αναγνωρίστηκε ως ρηματική κατάληξη, τους ήταν πια ευκολότερο να εντοπίσουν στο κείμενο ένα ακόμα ρήμα που δεν έχει όμως λατινική ρίζα. Αυτό ήταν το ρήμα вие знаете. Προσπάθησαν με βάση το ένα τουλάχιστον συμπλήρωμά του να μαντέψουν τη σημασία του: вие знаете как да резервирате εσείς………. πώς να κάνετε κράτηση εσείς γνωρίζετε, ξέρετε πώς να κάνετε κράτηση

[76]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Είδαν ότι τα ρήματα γνωρίζετε, ξέρετε (вие знаете) ακολουθούνται εδώ όχι από ονοματικό σύνολο (γνωρίζω, ξέρω κάποιον), αλλά από δύο δευτερεύουσες πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις που εισάγονται με το σύνδεσμο как да (που αντιστοιχεί στα ελληνικά με το πώς να) και των οποίων το ρήμα είναι σε υποτακτική: Συγκέντρωσαν έτσι όλες αυτές τις πληροφορίες: Ρήμα σε 2ο πρόσωπο πληθυντικού вие знаете

εσείς ξέρετε

Πίνακας 46 Υποτακτική

σε

θέση

απαρεμφάτου как да резервирате

πώς να κάνετε κράτηση

как

πώς να συμβουλευτείτε

да

проверите

прогнозата

το δελτίο καιρού

Πίνακας 47

3.3 Απόσπασμα 3. Δεν μιλάτε έντεκα γλώσσες Στην παρακάτω πρόταση: Сигурно не говорите 11-те езика на нашия хотел, но с изненада ще откриете колко много можете да разбирате и правите на тези езици. Οι φοιτητές μας εντόπισαν το επίρρημα сигурно, που αναγνώρισαν από τα ελληνικά (σίγουρα). Η μικρή συνδετική λέξη но αποδόθηκε από τη φυσική ομιλήτρια ως αλλά. Κατάλαβαν έτσι ότι συνδέει δύο κύριες προτάσεις.

Αργυρώ Μουστάκη

[77]

Εντόπισαν στη συνέχεια τη λέξη езика (γλώσσες) δεδομένου ότι υπάρχει ο αριθμός 11 αριστερά της λέξης αυτής και ότι ήξεραν εκ των προτέρων ότι στο πρόγραμμα Eu+I έγιναν εργασίες σε 11 ευρωπαϊκές γλώσσες. Σημείωσαν την αλλαγή στη μορφολογία της λέξης (езици) σε πίνακα: език

γλώσσα

единадесет езика

έντεκα γλώσσες

на тези езици

σ’ αυτές τις γλώσσες

Πίνακας 48 H ακολουθία λέξεων с изненада αποδόθηκε από τη φυσική ομιλήτρια με έκπληξη. Η λέξη (ще) откриете, δεδομένης της κατάληξης –те παραπέμπει σε ρήμα που θα μπορούσε να αποδοθεί ως ανακαλύπτω/ανακαλύψω και εδώ θα ανακαλύψετε σε μέλλοντα χρόνο (που είναι περιφραστικός και στις δύο γλώσσες, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια): откриете

ανακαλύψετε

ще откриете

θα ανακαλύψετε

Πίνακας 49 Οι φοιτητές μας είδαν για άλλη μια φορά τη ρηματική κατάληξη - те του δευτέρου πληθυντικού που τους θύμισε την αντίστοιχη κατάληξη –τε της ελληνικής. Αυτή η κατάληξη -те τους επέτρεψε να αναγνωρίσουν στο κείμενο άλλα ρήματα που δεν έχουν λατινική ρίζα αλλά σλαβική, όπως το говорите και το откриете, των οποίων τη σημασία μάντεψαν από το συγκείμενο: не говорите 11-те езика (δεν ………………….τις έντεκα γλώσσες) δεν γνωρίζετε, μιλάτε τις έντεκα γλώσσες Σκέφτηκαν ότι δεδομένου ότι το γνωρίζετε είναι знаете, εδώ πρέπει να σημαίνει το ρήμα αυτό μιλάτε.

[78]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Έμενε πια να ανακαλύψουν τη σημασία των ρημάτων можете, разбирате και правите. Υπέθεσαν –σωστά– ότι, όπως στα ελληνικά, δεδομένης της πλούσιας ρηματικής μορφολογίας, η προσωπική αντωνυμία δεν είναι πάντα απαραίτητη: говорите, можете. Η φυσική ομιλήτρια τους είπε ότι η πρόταση που αρχίζει με τις λέξεις колко много είναι δευτερεύουσα και ότι το колко много σημαίνει πόσο πολύ. Τους εξήγησε τα δύο από τα τρία ρήματα που αγνοούσαν δηλαδή τα ρήματα σε υποτακτική: το разбирате (καταλαβαίνετε, κατανοείτε) και το правите (κάνετε, πράττετε). Με βάση τα παραπάνω προσπάθησαν να μαντέψουν το ρήμα можете: ще откриете колко много можете да разбирате и правите на тези езици. (Θα ανακαλύψετε πόσο πολλά ….. να κατανοήσετε και να κάνετε σ’ αυτές τις γλώσσες) Θα ανακαλύψετε πόσο πολλά μπορείτε, είστε σε θέση να κατανοήσετε και να κάνετε σ’ αυτές τις γλώσσες Είδαν στη νέα αυτή πρόταση ότι το ρήμα μπορείτε (можете) δέχεται με τη σειρά του ως συμπλήρωμα τελική πρόταση. Έκαναν παραλληλισμό μεταξύ βουλγαρικής και ελληνικής: Αυτή η τελική πρόταση εισάγεται με το да στα βουλγαρικά ενώ στα ελληνικά με το να (μπορείτε να… / можете да…). Επιβεβαίωσαν έτσι εδώ για άλλη μια φορά κάτι που η βιβλιογραφία αναφέρει για τη βουλγαρική και την ελληνική αλλά και για τις άλλες βαλκανικές γλώσσες, ότι, δηλαδή, δεν υπάρχει απαρέμφατο στις γλώσσες αυτές. Το ρήμα που ακολουθεί το σύνδεσμο да κλίνεται: можете да разбирате

μπορείτε να καταλαβαίνετε

можете да правите

μπορείτε να πράξετε, να κάνετε

Πίνακας 50

Αργυρώ Μουστάκη

[79]

Όλοι ήταν ενθουσιασμένοι που καταλάβαιναν τόσα πράγματα σε μια γλώσσα που δεν είχαν διδαχτεί ποτέ στη σχολική τάξη, πού έκαναν τόσους παραλληλισμούς με τη μητρική τους και που μπορούσαν με τη συντακτική ανάλυση αυθεντικών προτάσεων να αποδείξουν ότι καταλάβαιναν. Σημείωσαν –για να μη τους διαφύγει– το ένα και μοναδικό αρνητικό μόριο που απάντησαν στα βουλγαρικά όπως ένα άλλωστε είναι το αρνητικό μόριο μέσα σε μια πρόταση και στα ελληνικά108: не говорите (δεν μιλάτε). Συγκέντρωσαν τις πληροφορίες αυτές στους παρακάτω πίνακες, φτιάχνοντας μάλιστα και προτάσεις με το αρνητικό αυτό μόριο: говорите

μιλάτε

можете

μπορείτε

Πίνακας 51 не говорите

δεν μιλάτε

не можете

δεν μπορείτε

Πίνακας 52 разбирате

καταλαβαίνετε

не разбирате

δεν καταλαβαίνετε

правите

κάνετε, πράττετε

не правите

δεν κάνετε, πράττετε

Πίνακας 53 Έκαναν απαλοιφή, τέλος, των μη άμεσων συστατικών των δύο κύριων προτάσεων. Συγκεκριμένα, στην πρώτη, απομάκρυναν το επίρρημα сигурно (σίγουρα). Από την ακολουθία λέξεων езика на нашия хотел (γλώσσες του ξενοδοχείου μας), διατήρησαν μονάχα τη λέξη που δεν επιδεχόταν διαγραφή, δηλαδή τη λέξη езика (γλώσσες). Στη δεύτερη πρόταση, απομάκρυναν τα επιρρηματικά с изненада (με έκπληξη) και на тези езици (σ’ αυτές τις γλώσσες): 108

Στα γαλλικά, τα αρνητικά μόρια στην πρόταση είναι δύο (ne…pas).

[80]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

сигурно не говорите 11-те езика

Πιθανότατα δεν μιλάτε τις 11 γλώσσες του

на нашия хотел, но

ξενοδοχείου μας, αλλά

с изненада ще откриете колко

Με έκπληξη θα ανακαλύψετε πόσα πράγματα

много можете да разбирате и

μπορείτε να καταλάβετε και να κάνετε σ’

правите на тези езици.

αυτές τις γλώσσες

Πίνακας 54 3.4 Εξοικείωση με τα γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου Εξοικειωθήκαμε, χάρη στα αυθεντικά κείμενα που επεξεργαστήκαμε, με τα παρακάτω γράμματα: α. Κοινά γράμματα στο βουλγαρικό και ελληνικό αλφάβητο: ф / Φ (φ)

X / Χ (χ)

Р / Ρ (ρ)

П (π)

B / Β (β)

хотел

резервирате

проверите

109

сигурно

β. Γράμματα με την ίδια γραφική αλλά όχι φωνητική πραγμάτωση: Г / Γ(γκ)

Н (ν)

сигурно

интернет

γ. Γράμμα με σχεδόν την ίδια γραφή και σχεδόν την ίδια φωνητική πραγμάτωση:

Л / Λ (λ) хотел Tα χειρόγραφα γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου προέρχονται από την ιστοσελίδα http://wikitranslate.org/wiki/Russian_alphabet/Greek 109

Αργυρώ Μουστάκη

[81]

δ. Γράμμα με σχεδόν την ίδια γραφή αλλά όχι την ίδια φωνητική απόδοση: Д / Δ (ντ) добре ε. ΄Ενα γράμμα που μας είναι γνωστό από τη θρησκευτική εικονογραφία: C (σ) сигурно στ. Νέα γράμματα για τον ελληνόφωνο ομιλητή: Б (μπ)

З (ζ)

Ц (τσ)

добре

знаете

езици

И (ι)

Й (ιι)

интернет

У (ου)

Я (ια)

сигурно

стая

Ъ Ъгъл110, къща111

Щ (cht)

Ж (g)

Ш (ch)

щастие112

можете

дошли

Ъгъл: γωνία (λέξη εκτός κειμένου). Κъща:: σπίτι (λέξη εκτός κειμένου). 112 Щастие: ευτυχία (λέξη εκτός κειμένου). 110 111

Ч (tch)

[82]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

3.5 Ασκήσεις εξοικείωσης με τα γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου Επιβεβαιώσαμε, με τις παρακάτω ασκήσεις113, ότι έχουμε εξοικειωθεί με τα γράμματα αυτά: П ή p; _роверите

_езервирате

Б ή в; про_ерите У ή и; сиг_рно Ч ή ц; капа_итет

техни_еска

Ж ή ш; до_ли

мо_ете

зήж; _наете 113

мо_ете

Λύσεις στις ασκήσεις:

П ή p; Проверите

pезервирате

Б ή в; проверите Уήи; сигурно Ч ή ц; капацитет

техническа

Ж ή ш; дошли

можете

зήж; знаете

можете

Αργυρώ Μουστάκη

[83]

4. Η ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Τα τέσσερα αποσπάσματα που ακολουθούν αποτελούν ένα και μοναδικό κείμενο το οποίο κατακερματίστηκε για τις ανάγκες της καλύτερης μελέτης του. Το αυθεντικό κείμενο

μπορεί

και

να

το

ακούσει

κανείς

στην

ιστοσελίδα

http://europa.eu/abc/european_countries/languages/dutch/index_en.htm? και να το δει μεταφρασμένο σε ελληνικά, γαλλικά και βουλγαρικά τόσο στην ίδια την ιστοσελίδα όσο και στο παράρτημα 3. Στο ίδιο αυτό παράρτημα προτείνουμε και την απόδοσή του στα ρωσικά. Εδώ γίνεται λόγος για τις ιδιαιτερότητες της ΕΕ, τα κράτη από τα οποία απαρτίζεται, τους θεσμούς, τις αρχές και τις αξίες της. Οι διεθνείς λέξεις που θα συναντήσουμε στρέφονται γύρω από αυτές τις λέξεις-κλειδιά. Δεδομένης της δυσκολίας των κειμένων αυτών, θα αρκεστούμε στην κατανόηση κάποιων στοιχείων και στην απλοποίησή των προτάσεων μετά τη συντακτική τους ανάλυση. 4.1 Απόσπασμα 1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση Европейският съюз е семейство от демократични европейски страни, решени да работят заедно за мир и благоденствие. Той не е държава, която трябва да замести съществуващите държави, но не е и поредната международна организация. Всъщност Европейският съюз е уникален. Εδώ σαν ελληνόφωνοι (που γνωρίζουμε τη γαλλική) αναγνωρίζουμε τα μορφήματα Европ- (Ευρωπ-) και демократ- (δημοκρατ-), που σχηματίζουν επίθετα αλλά και επιρρήματα όπως το Европейският (Ευρωπαϊκή) και το демократични (δημοκρατικός-η-ό-ά). Καταλαβαίνουμε επίσης τη λέξη организация (οργάνωση) και, χάρη στη γαλλική, το μόρφημα уник- (μοναδικός). Θα προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τις λέξεις του πανσλαβικού λεξιλογίου работя και мир. Κατανοούμε το ονοματικό σύνολο Европейският съюз ως Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς και το ονοματικό σύνολο европейски страни ως ευρωπαϊκές χώρες:

[84]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Το επίθετο έχει επιτασσόμενο άρθρο: Европейският съюз

«Ευρωπαϊκή η Ένωση» Η Ευρωπαϊκή ένωση

Πίνακας 55 Διακρίνουμε κατ’ αρχήν δύο διαφορετικές καταλήξεις στα επίθετα που έχουν φτιαχτεί με βάση τα μορφήματα демократ- και европе-: семейство от

οικογένεια

демократични страни

δημοκρατικών χωρών

семейство от

oικογένεια ευρωπαϊκών

европейски страни

χωρών

Πίνακας 56 Βλέπουμε το επίθετο μοναδικός σαν κατηγορούμενο στην πρόταση: Европейският съюз е Η уникален

Eυρωπαϊκή

Ένωση

είναι μοναδική

Πίνακας 57 Επιχειρούμε, με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας, να διαχωρίσουμε μεταξύ ενικού και πληθυντικού αριθμού: страна

χώρα

страни

χώρες

Πίνακας 58 Μαντεύουμε, ότι οι δύο παρακάτω λέξεις που συνδέονται με τον σύνδεσμο и (και) ανήκουν στην ίδια γραμματική κατηγορία. Η σημασία τους θα μας ήταν όμως σημασιολογικά αδιαφανής αν δεν είχαμε βοήθεια:

Αργυρώ Μουστάκη

[85]

мир и благоденствие

ειρήνη και ευημερία

за мир и

για ειρήνη και ευημερία

благоденствие Πίνακας 59 Από την ακολουθία λέξεων семейство от демократични европейски страни (οικογένεια δημοκρατικών ευρωπαϊκών χωρών), διατηρούμε μόνο ό,τι είναι απαραίτητο δηλαδή τη λέξη семейство (οικογένεια) απομακρύνοντας προσωρινά τη δευτερεύουσα αναφορική πρόταση που εμφανίζεται μετά το κόμμα: Европейският съюз е Η семейство

от

демократични

ΕΕ

είναι

μια

οικογένεια ευρωπαϊκών δημοκρατικών

европейски

страни,

οι

решени

работят

δεσμευτεί

мир

συνεργάζονται για την

заедно

да за

благоденствие

οποίες

χωρών,

ειρήνη

έχουν να

και

την

ευημερία. Πίνακας 60

4.2 Απόσπασμα 2. Θεσμοί Στην παρακάτω πρόταση: Неговите държави-членки са учредили общи институции, на които са отстъпили част от суверенитета си, така че решенията по специфични въпроси от общ интерес да могат да се вземат по демократичен начин на европейско равнище. διακρίνουμε τις διεθνείς λέξεις институции (θεσμοί), суверенитета (κυριαρχία, εξουσίες), специфични (ειδικές, ορισμένες) και, με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας, σημειώνουμε τη μορφολογία τους:

[86]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Суверенитет

εξουσία

Суверенитета

«εξουσία η» η εξουσία

Πίνακας 61 διαχωρίζοντας, μεταξύ ενικού και πληθυντικού αριθμού: институция

θεσμός

институции

θεσμοί

Πίνακας 62 Βλέπουμε τις καταλήξεις του επιθέτου: η κατάληξη –ейско114 στη λέξη европ-ейско μας θυμίζει την κατάληξη -ικό της ελληνικής (-ic,-ique, -ico σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες): -ικό

- ейско

Ευρωπα-ϊκό

европ-ейско

Πίνακας 63 на европейско равнище

σε ευρωπαϊκό επίπεδο

Πίνακας 64 και συμπληρώνουμε τη γνώση αυτή για το επίθετο ευρωπαϊκός-η-ο κάνοντας μια έρευνα στο διαδίκτυο με βάση τη λέξη αυτή: европейско кино

ευρωπαϊκός κινηματογράφος

европейска програма

ευρωπαϊκό πρόγραμμα

европейска карта

ευρωπαϊκή κάρτα

европейски програми

ευρωπαϊκά προγράμματα

eвропейски пари за бизнес

ευρωπαϊκά

χρήματα

για

μπίζνες

(επενδύσεις) Πίνακας 65 Γνωρίζουμε ότι το επίρρημα115 στα βουλγαρικά σχηματίζεται όπως και στα ελληνικά από το επίθετο, κάτι που επιβεβαιώνει η φυσική ομιλήτρια, λέγοντάς μας ότι το

114

Το ίδιο συμβαίνει και με την κατάληξη –чен (βλ. τρίτο μέρος, 1.4, υποενότητα 7. Ιδιότητα ).

Αργυρώ Μουστάκη

[87]

ουδέτερο του επιθέτου σχεδόν πάντα είναι και επίρρημα, κάτι που ισχύει και στα ελληνικά. Το βλέπουμε κάνοντας μια ακόμα έρευνα στο διαδίκτυο, με βάση το επίθετο δημοκρατικός-η-ο: демократична институция

δημοκρατικός θεσμός

демократичен алианс

δημοκρατικός συνασπισμός

демократично място

δημοκρατικός τόπος

демократични хора

δημοκρατικός κόσμος

реши демократично

αποφάσισε δημοκρατικά

Πίνακας 66 Αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε καλύτερα μικρές λέξεις όπως το от (χωρίς όμως να μπορούμε ακόμα να το διαφοροποιήσουμε από το на). Η φυσική ομιλήτρια μας λέει ότι το οт είναι πρόθεση που δηλώνει μέρος του όλου116: суверенитет

κυριαρχία

част от суверенитета

μέρος της κυριαρχίας

Πίνακας 67 интерес

ενδιαφέρον

въпроси от общ интерес

θέματα γενικού ενδιαφέροντος

Πίνακας 68 Το да –όπως το έχουμε ήδη δει– εισάγει τελικές προτάσεις και αντιστοιχείται εύκολα με το να της ελληνικής: да могат да се вземат

να μπορέσουν να υιοθετηθούν

Πίνακας 69 Απαλείφουμε στην αρχική μας πρόταση ό,τι είναι ανάμεσα σε κόμματα, δηλαδή εδώ δύο δευτερεύουσες προτάσεις. Η σύνθετη λέξη държави-членки αποδίδεται στα ελληνικά, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια, ως κράτη-μέλη: Неговите

държави-членки

са

учредили общи институции, на които 115 116

Τα

κράτη-μέλη

της

…………………….

κοινούς θεσμούς στα οποία εκχωρούν

Για το επίρρημα, βλ. http://fr.wiktionary.org/wiki/Cat%C3%A9gorie:Adverbes_en_bulgare Ο όρος στα βουλγαρικά, партитивност.

[88]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

са отстъпили част от суверенитета си,

ορισμένες εξουσίες τους, έτσι ώστε να

така че решенията по специфични

είναι

въпроси от общ интерес да могат да

δημοκρατικές αποφάσεις σε ευρωπαϊκό

се вземат по демократичен начин на

επίπεδο για συγκεκριμένα θέματα κοινού

европейско равнище.

ενδιαφέροντος.

δυνατόν

να

λαμβάνονται

Πίνακας 70 Προσπαθώντας να μαντέψουμε, με την τεχνική της απούσας λέξης, το ρήμα: Τα κράτη-μέλη της ……………………. κοινούς θεσμούς (Τα κράτη-μέλη της έχουν κοινούς θεσμούς) και βελτιώνοντας υφολογικά την πρόταση: Τα κράτη-μέλη της έχουν καθιερώσει, έχουν ψηφίσει, έχουν θεσπίσει κοινά θεσμικά όργανα Παραθέτουμε την απόδοση στα ελληνικά όπως την πρότεινε η ιστοσελίδα της ΕΕ: Τα κράτη μέλη της έχουν θεσπίσει κοινά θεσμικά όργανα στα οποία εκχωρούν ορισμένες εξουσίες τους, έτσι ώστε να είναι δυνατόν να λαμβάνονται δημοκρατικές αποφάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο για συγκεκριμένα θέματα κοινού ενδιαφέροντος.

4.3 Απόσπασμα 3. Η Ευρώπη είναι ήπειρος Европа е континент на много и различни традиции и езици, но и на споделени ценности. Европейският съюз отстоява тези ценности. Той подхранва сътрудничеството между народите на Европа, като насърчава единството и едновременно с това съхранява разнообразието и гарантира вземането на решения колкото се може по-близо до гражданите. Εδώ αναγνωρίζουμε τη λέξη Европа (Ευρώπη), το ρήμα е (est, είναι), τα ουσιαστικά континент (ήπειρος) και традиции (παραδόσεις), και το гарантира για το οποίο αναρωτιόμαστε αν είναι ρήμα ή ουσιαστικό. Ξαναθυμόμαστε τη λέξη езици (γλώσσες) που την έχουν ήδη συναντήσει σε κείμενο για την αλληλοκατανόηση. Όλες οι υπόλοιπες λέξεις μάς είναι άγνωστες.

Αργυρώ Μουστάκη

[89]

Μαντεύουμε παρ’ όλα αυτά, με συνεπαγωγή, τη λέξη съюз επειδή εμφανίζεται στο ονοματικό σύνολο Европейският съюз: Европейският съюз (Η Ευρωπαϊκή ………………) Η Ευρωπαϊκή Ένωση Ας αντιπαραβάλλουμε τον ενικό αριθμό των ουσιαστικών του αποσπάσματος αυτού με τον πληθυντικό: традиция

παράδοση

традиции

παραδόσεις

Πίνακας 71 език

γλώσσα

езици

γλώσσες

Πίνακας 72 Η φυσική ομιλήτρια μας εξηγεί και άλλες λέξεις του πανσλαβικού λεξιλογίου όπως οι επόμενες: ценност

αξία

ценности

αξίες

Πίνακας 73 гражданин

πολίτης

гражданите

οι πολίτες

Πίνακας 74 και μας βοηθά να σημειώσουμε τη διαφορά στη μορφολογία όταν υπάρχει άρθρο στη λέξη сътрудничество (συνεργασία) που μας διαβάζει η ίδια: сътрудничество

συνεργασία

сътрудничествотο

«συνεργασία η» η συνεργασία, τη συνεργασία

Πίνακας 75

[90]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Υποθέτουμε ότι το -ва πρέπει να είναι ρηματική κατάληξη. Όμως η φυσική ομιλήτρια μας εξηγεί ότι, στο τρίτο πρόσωπο ενικού, το ρήμα δεν παίρνει κατάληξη. Επομένως εδώ έχουμε μόνο το θέμα του ρήματος, αφού η κατάληξη είναι μηδενική. Μαθαίνουμε έτσι και άλλα ρήματα του πανσλαβικού λεξιλογίου: отстоява

προασπίζει

подхранва

προωθεί

съхранява

διαφυλάσσει

Πίνακας 76 Σημειώνουμε μια πρόταση με συνδετικό ρήμα: Европа е континент

Η Ευρώπη είναι ήπειρος

Πίνακας 77 και αποφασίζουμε να αποδώσουμε το на (από, με): Европа

континент

на

много

традиции

Η Ευρώπη είναι μια ήπειρος με πολλές παραδόσεις

Πίνακας 78 Η φυσική ομιλήτρια μας θυμίζει (γιατί το έχουμε ξαναδεί) ότι το но εισάγει κύρια πρόταση και ότι δηλώνει εναντίωση (αλλά):

Европа

традиции,

континент но

на

много

споделени

Η Ευρώπη είναι μια ήπειρος με πολλές παραδόσεις αλλά και με κοινές αξίες

ценности Πίνακας 79 Τέλος ξαναβλέπουμε εδώ το и να συνδέει κύριες προτάσεις όπως οι δύο παρακάτω:

Той

подхранва

сътрудничеството

Αυτή προωθεί τη συνεργασία μεταξύ των

между народите на Европа, като

λαών της Ευρώπης, επιδιώκοντας την

насърчава

ενότητα, ενώ συγχρόνως διαφυλάσσει τη

това

съхранява

διαφορετικότητα και διασφαλίζει τη

гарантира

λήψη αποφάσεων όσο το δυνατόν

едновременно разнообразието

единството с

Αργυρώ Μουστάκη

вземането на решения колкото се

[91]

πλησιέστερα στους πολίτες.

може по-близо до гражданите. Πίνακας 80

4.4 Απόσπασμα 4. Ο Ευρωπαίος πολίτης

Στο παρακάτω απόσπασμα: В днешния свят на все по-голяма взаимозависимост за европейските граждани ще бъде още по-важно да си сътрудничат с хора от други страни в атмосфера на любознателност, толерантност и солидарност. αναγνωρίζουμε τη λέξη атмосфера (ατμόσφαιρα) και μαθαίνουμε ότι η λέξη хора σημαίνει όχι χώρα, όπως στα ελληνικά, αλλά, άνθρωποι, λαός. Αναρωτιόμαστε αν το а στη λέξη атмосфера είναι άρθρο και η απάντηση στην ερώτηση αυτή είναι αρνητική (η λέξη είναι θηλυκού γένους σε –α): атмосфера

η ατμόσφαιρα

в атмосфера

σε ατμόσφαιρα

Πίνακας 81 Αναγνωρίζουμε επίσης, χάρη στη γαλλική, τις διεθνείς λέξεις με λατινική ρίζα толерантност117 (tolérance, ανοχή) και солидарност (solidarité, αλληλεγγύη). Ενώ όλες οι άλλες λέξεις όπως любознателност ή други μάς είναι άγνωστες. Βλέποντας κοινές καταλήξεις μεταξύ των λέξεων διαπιστώνουμε ότι: η κατάληξη -ност πρέπει να είναι ισοδύναμη με τις καταλήξεις – ότητα και –ία της ελληνικής και τις καταλήξεις –ité ou –ance της γαλλικής που σηματοδοτούν το θηλυκό γένος. Aς δούμε ουσιαστικά σημασιολογικά διαφανή και μη με την κατάληξη αυτή:

117

Η λέξη αυτή, με αυτή την κατάληξη, μας θυμίζει τη λέξη γκλάστνοστ.

[92]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

толерантност

tolérance, ανοχή, ανεκτικότητα

солидарност

solidarité, αλληλεγγύη

любознателност

περιέργεια

Πίνακας 82 Καταλαβαίνουμε ότι οι παρακάτω λέξεις: любознателност, толерантност и солидарност ανήκουν στην ίδια γραμματική κατηγορία: είναι ουσιαστικά που συνδέονται μεταξύ τους με το σύνδεσμο и / και. Βλέπουμε επιρρηματικές εκφράσεις που εισάγονται με το в: в атмосфера на толерантност

σε κλίμα ανοχής

в атмосфера на солидарност

σε κλίμα / πνεύμα αλληλεγγύης

Πίνακας 83 Τέλος, με τη βοήθεια της πληροφοριοδότριάς μας απομακρύνουμε τα επιρρηματικά που εισάγονται με την πρόθεση в: В днешния свят на все по-голяма Στο взаимозависимост за европейските

πλαίσιο

των

αυξανόμενων

αλληλοεπιδράσεων που χαρακτηρίζουν

граждани ще бъде още по-важно да си τον 21ο αιώνα, για κάθε Eυρωπαίο сътрудничат с хора от други страни в

πολίτη θα είναι ακόμη σπουδαιότερο να

атмосфера

συνεργάζεται με πολίτες άλλων χωρών

на

любознателност,

толерантност и солидарност

σε

ένα

πνεύμα

φιλοπραγμοσύνης,

ανοχής και αλληλεγγύης.118 Πίνακας 84

Η κατά λέξη μετάφραση από τη φυσική ομιλήτρια: Στο σημερινό κόσμο της όλο και μεγαλύτερης αλληλεπίδρασης, για τους ευρωπαίους πολίτες θα είναι ακόμη σπουδαιότερο να συνεργάζονται με ανθρώπους άλλων χωρών. 118

Αργυρώ Μουστάκη

[93]

4.5 Εξοικείωση με τα γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου Συγκεντρώνουμε και πάλι τις λέξεις που συναντήσαμε για να κάνουμε επανάληψη στο κυριλλικό αλφάβητο: α. Κοινά γράμματα στο βουλγαρικό και ελληνικό αλφάβητο: ф / Φ (φ)

X / Χ (χ)

Р / Ρ (ρ)

П (π)

B / Β (β)

специфични

технологиче

мир

европейски

Европейският

Европа

еврото

ския хора

отстоява Европа β. Γράμματα με την ίδια γραφική αλλά όχι φωνητική πραγμάτωση: Г / Γ(γκ)

Н (v)

организация

континент

гарантира

солидарност

граждани

многο

γ. Γράμμα με σχεδόν την ίδια γραφή και σχεδόν την ίδια φωνητική πραγμάτωση: Л / Λ (λ) толерантност уникален δ. Γράμμα με σχεδόν την ίδια γραφή αλλά όχι την ίδια φωνητική απόδοση: Д / Δ (ντ) демократични солидарност

[94]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

ε. ΄Ενα γράμμα που μας είναι γνωστό από τη θρησκευτική εικονογραφία: C (σ) солидарност στ. Νέα γράμματα για τον ελληνόφωνο ομιλητή: Б (μπ)

З (ζ)

бъде

съюз любознате лност

Ю (γιου) съюз И (ι)

Й (ιι)

У (oυ)

Я (ια)

континент

Европейския

уникален

по-голяма

солидарност

работят решения

Ъ (ι) ъгъл119 Щ (cht)

Ц (ts)

Ж (g)

Ш (ch)

Ч (tch)

още

традиции

граждани

решения

различни

общ

езици

119

ъгъл: γωνία (λέξη εκτός κειμένου).

Αργυρώ Μουστάκη

[95]

4.6 Aσκήσεις εξοικείωσης με τα γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου Και επιβεβαιώνουμε ότι έχουμε εξοικειωθεί με τα γράμματα αυτά120: Бήв; Е_ропа отстоя_а

лю_ознателност

Уήи; _никален

сол_дарност

П ή р; евро_ейски

ми_

нήи; ко_тинент

конт_нент

контине_т

тр_диции

технологически_

А ή я; работ_т

120

Λύσεις στις ασκήσεις:

Бήв; Европа

отстоява

любознателност

Уήи; Уникален

солидарност

и ή р; европейски

мир

нήи; континент

континент

традиции

технологическия

А ή я; работят Ч ή ц; традиции

различни

Ж ή з; граждани

съюз

к ή х; Технологическия

[96]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Ч ή ц; тради_ии

разли_ни

Ж ή з; гра_дани

с_ю

к ή х; Те_нологическия

4.7 Απολογισμός

Κατά την προσέγγισή μας αυτή κειμένων που έχουν συνταχθεί σε βουλγαρική γλώσσα, στόχος μας ήταν κυρίως η εξοικείωση με το λεξιλόγιο, γιατί αυτό απασχόλησε το φοιτητικό κοινό μας στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού μας μαθήματος. Η ενασχόληση με τις σλαβικές γλώσσες έκανε εντονότερο το αίτημά τους αυτό λόγω της ‘ανασφάλειας’ που τους δημιούργησε η αλλαγή αλφαβήτου. Αυτή η τάση να υπερτονιστεί το λεξιλόγιο ήταν εξίσου εμφανής, σε άτομα που έλαβαν μέρος σε ‘πειραματισμούς’ στα πλαίσια ευρωπαϊκών προγραμμάτων για την κατανόηση ευρωπαϊκών γλωσσών (Blanche-Benveniste 2004). Για το λόγο αυτό, καταδείξαμε λεπτομερώς εδώ τη διαδικασία που ακολουθήσαμε για την κατανόηση του λεξιλογίου, δηλαδή, τον εντοπισμό, αρχικά, του διεθνούς λεξιλογίου, κατόπιν λέξεων που έγιναν κατανοητές με βάση τη γαλλική. Για τις λέξεις που ήταν σημασιολογικά αδιαφανείς, αναφέραμε τεχνικές που είναι γνωστές στη βιβλιογραφία και που χρησιμοποιήσαμε, όπως η τεχνική της κενής ή απούσας λέξης (Benveniste & Valli 1997) και η τεχνική της συνεπαγωγής (Castagne 2004β). Για να διαβάσουμε προτάσεις που ήταν συντακτικά περίπλοκες, τις μετατρέψαμε σε συντακτικά απλές, απαλείφοντας ότι μπορούσε να απαλειφθεί χωρίς να διαταραχθεί η γραμματικότητα της πρότασης, δηλαδή τους προσδιορισμούς (ονοματικούς, επιθετικούς, επιρρηματικούς, δευτερεύουσες προτάσεις) (Βenveniste 2004, Castagne 2004α και β). Με την τεχνική αυτή μπορέσαμε να διευκολύνουμε τη διαδικασία κατανόησης.

Αργυρώ Μουστάκη

[97]

Στο επόμενο κεφάλαιο θα εξηγήσουμε με περισσότερες λεπτομέρειες και θα ονομάσουμε, με βάση τη βιβλιογραφία, τις τεχνικές και στρατηγικές ανάγνωσης που χρησιμοποιήσαμε εμπειρικά για την κατανόηση των γραπτών κειμένων σε ρωσική γλώσσα.

[98]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Αργυρώ Μουστάκη

[99]

Δεύτερο μέρος Η ρωσική γλώσσα

[100]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

1. Η ιστοσελίδα της γαλλικής πρεσβείας της Μόσχας Περνούμε στην ιστοσελίδα της γαλλικής πρεσβείας της Μόσχας121 για να δούμε τις πολιτιστικές δραστηριότητες εκεί. Πιστεύουμε ότι η εμπειρία που αποκτήσαμε κατά την προσέγγιση γραπτών κειμένων σε βουλγαρική γλώσσα θα μας βοηθήσει. Eδώ δεν θα αναφερθούμε πια λεπτομερώς στην κατανόηση του λεξιλογίου αλλά θα προσπαθήσουμε να εμβαθύνουμε σε τρόπους που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα γραπτά κείμενα τα οποία προσπαθούμε να αποκωδικοποιήσουμε. Μελετώντας γραπτά κείμενα σε βουλγαρική γλώσσα συνδυάσαμε, για να κατανοήσουμε, εξωγλωσσικές γνώσεις (τις γνώσεις μας σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα) και γλωσσικές. Στη βιβλιογραφία, η προσέγγιση αυτή χαρακτηρίζεται ως ‘ενσωματωμένη’122 (Castagne 2004β). Έτσι μπορέσαμε να προσθέσουμε καινούριες γνώσεις στις ήδη γνωστές. Είδαμε όμως παράλληλα ότι για να κατανοήσουμε, ‘δουλεύουμε’ την πρόταση, αφαιρώντας στοιχεία, και προσθέτοντάς τα στη συνέχεια, βελτιώνοντας όρους, με δυο λόγια ότι περνάμε από στάδια. Τα στάδια αυτά θα τα δούμε και εδώ. Μόνο έτσι θα συνειδητοποιήσουμε καλύτερα την όλη διαδικασία για την κατανόηση ενός κειμένου, η οποία δεν είναι γραμμική. Xρησιμοποιούμε και εδώ πίνακες, για να αναδείξουμε τη μορφολογία της γλώσσας (το πτωτικό σύστημα των ουσιαστικών και επιθέτων, την κλίση ρημάτων) αλλά και τη σύνταξη της πρότασης. H χρήση τους, όπως το έχουμε ήδη αναφέρει στο πρώτο μέρος, στο κεφάλαιο 1, δεν είναι απαραίτητη κατά τα πρώτα αυτά στάδια. Μπορεί εκ των υστέρων κάποιος να ανατρέξει σε αυτές τις πληροφορίες. Οι τίτλοι (1 έως 7), όπως το έχουμε ήδη αναφέρει και για τους τίτλους της βουλγαρικής ιστοσελίδας που μελετήσαμε στο πρώτο μέρος, στο κεφάλαιο 1, επειδή είναι ονοματικές φράσεις, παρουσιάζουν το πλεονέκτημα να μην χρειάζονται συντακτική ανάλυση αλλά ταυτόχρονα το μειονέκτημα να μην παραπέμπουν σαφώς σε περίσταση επικοινωνίας.

121 122

http://www.ambafrance-ru.org O όρος στα γαλλικά, approche intégrée.

Αργυρώ Μουστάκη

[101]

1.1 Τίτλοι 1ος τίτλος. Δελτίο τύπου Στον τίτλο: Категории обсуждений, Сообщить о проблеме, Полезная информация, Вниманию журналистов, Февраль 2014: события123 αναγνωρίζουμε τα γράμματα που είδαμε στο βουλγαρικό αλφάβητο. Έχουμε μεγάλη δυσκολία να εντοπίσουμε διαφορές μεταξύ βουλγαρικού και ρωσικού αλφαβήτου. Με την πείρα που έχουμε ήδη αποκτήσει από την ενασχόλησή μας με γραπτά κείμενα που έχουν συνταχτεί στα βουλγαρικά, αναγνωρίζουμε τις διεθνείς λέξεις (Μeissner 2010) Категории (κατηγορίες), проблеме (προβλήματα), Февраль (Φεβρουάριος). Με την προφορική ανάγνωση από τη φυσική ομιλήτρια και συνυπογράφουσα124 αναγνωρίζουμε επίσης, με τη βοήθεια της γαλλικής, τις λέξεις информация (πληροφορία) και журналистов (δημοσιογράφος). Διαπιστώνουμε ότι η μορφολογία της ρωσικής είναι πολύ πλούσια. Παρ’ όλα αυτά αποφασίζουμε να κάνουμε αναφορά στο πτωτικό σύστημα125 μόνο όταν αυτό είναι απολύτως απαραίτητο και σε υποσημείωση. Από τη φυσική ομιλήτρια μαθαίνουμε ότι η λέξη проблеме δεν είναι στον πληθυντικό όπως εσφαλμένα υποθέσαμε. Ο проблеме θα αποδοθεί ως ‘όσον αφορά το πρόβλημα’. Αυτές τις πληροφορίες τις σημειώνουμε στον παρακάτω πίνακα: Проблеме

πρόβλημα

о проблеме126

όσον αφορά στο πρόβλημα

Διαπιστώνουμε, χάρη στην ανάγνωση από τη φυσική ομιλήτρια, ότι το ο που δεν τονίζεται προφέρεται α στα ρωσικά (не говорите), κάτι που δεν ισχύει στα βουλγαρικά (не говорите). 124 H φυσική ομιλήτρια για τη ρωσική γλώσσα είναι η Ιρίνα Σβετσίνσκαγια. 125 Οι πτώσεις στη ρωσική είναι: Именительный (oνομαστική), Родительный (γενική), Дательный 123

(δοτική), Винительный (αιτιατική), Творительный (οργανική), Предложный (προθετική). Για περισσότερες πληροφορίες για το θέμα αυτό, βλ.

http://www.lerussefacile.com/grammaire-

russe/declinaisons-russes/ O проблеме: Προθετική χρήση με αόριστη σημασία. Στην ‘παθητική’ αυτή γνωριμία με μια άγνωστη προς εμάς γλώσσας, στο πλαίσιο της αλληλοκατανόησης, η γραμματική δίνεται από το δάσκαλο (εδώ, το φυσικό ομιλητή), σταδιακά. Εδώ, εξοικειώνουμε το διδασκόμενο με τη μορφολογία της ρωσικής. Κατά συνέπεια, αποφεύγουμε συνειδητά να τον βομβαρδίσουμε με γραμματικές πληροφορίες, όπως το γένος ή η πτώση του κάθε ουσιαστικού που συναντάμε. Εππιλέγουμε να κάνουμε, ελάχιστες φορές και σε υποσημείωση, τέτοιες αναφορές. 126

[102]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Πίνακας 1 Το ίδιο συμβαίνει και με τη λέξη журналистов που αποδίδεται ως των δημοσιογράφων στα ελληνικά και όχι δημοσιογράφος όπως υποθέσαμε: журналист

δημοσιογράφος

журналистов

των δημοσιογράφων

Πίνακας 2 Αυτή η μορφολογική πληροφορία μάς είναι απολύτως απαραίτητη για να κατανοήσουμε το συνδυασμό των λέξεων Вниманию και журналистов. Αρχικά, υποθέτουμε ότι ο συνδυασμός αυτός μπορεί να αποδοθεί, δεδομένου του συγκειμένου, ως γνώμη, θέση των δημοσιογράφων. Όμως πρέπει να ανακαλέσουμε εδώ γνώσεις μας που αφορούν το δημοσιογραφικό λόγο και την ορολογία του, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια, γιατί εδώ πρόκειται για σύνθετη λέξη. Вниманию журналистов είναι λοιπόν, όπως το βεβαιώνει και το παράλληλο κείμενο, που παραθέτει η ιστοσελίδα -και που αποδίδουμε στα ελληνικά- το δελτίο τύπου: Xρήσιμες πληροφορίες, Φεβρουάριος 2014: τα γεγονότα, δελτίο τύπου της 28 Φεβρουαρίου 2014.

Σημειώνουμε τη σύνθετη αυτή λέξη σε πίνακα: Вниманию журналистов

δελτίο τύπου

Πίνακας 3 Και πάλι συνεχίζουμε με τους παρακάτω τίτλους.

2ος τίτλος. Ημερολόγιο Календарь событий Февраль 2014: события Январь 2014: события Декабрь 2014: события

Αργυρώ Μουστάκη

[103]

όπου αναγνωρίζουμε για να αποδώσουμε, χάρη στα γαλλικά και ελληνικά, τις λέξεις Календарь (ημερολόγιο), Февраль (Φεβρουάριος), Январь (Ιανουάριος) και Декабрь (Δεκέμβριος). Μαθαίνοντας από τη φυσική ομιλήτρια ότι η σημασιολογικά αδιαφανής λέξη события σημαίνει γεγονότα είμαστε σε θέση να πούμε, με σημασιολογική συνεπαγωγή, ότι ο συνδυασμός Календарь событий μπορεί να αποδοθεί ως ημερολόγιο γεγονότων. Επιβεβαιώνουμε την ορθότητα του συλλογισμού μας με τους παράλληλους τίτλους στα γαλλικά όπου ο συνδυασμός Календарь событий αποδίδεται με τη διεθνή λέξη ατζέντα / agenda. Η λέξη события127 (γεγονότα) δεν μας είναι πια αδιαφανής. Σημειώνουμε όλες αυτές τις πληροφορίες που είναι σχετικές με τη μορφολογία της ρωσικής στον παρακάτω πίνακα: событие события

γεγονός γεγονότα

событий Календарь событий

γεγονότων ημερολόγιο γεγονότων

Πίνακας 4

3ος τίτλος. Σπουδές στη Γαλλία Συνεχίζοντας στον τίτλο: Учеба во Франции αναγνωρίζουμε τη λέξη France, Γαλλία. Θυμόμαστε ότι είδαμε την πρόθεση во και στα βουλγαρικά κείμενα. Την είχαμε αντιστοιχίσει με την πρόθεση σε της ελληνικής. Επομένως έχουμε εδώ την προθετική δομή στη Γαλλία. Σημειώνουμε, με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας, την αλλαγή στη μορφολογία της λέξης αυτής, λόγω της αλλαγής πτώσης που επιφέρει η παραπάνω πρόθεση: Франция во Франции

Γαλλία στη Γαλλία

Πίνακας 5

127

Cобытия: Ουσιαστικό, oυδέτερου γένους.

[104]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Στο παραπάνω ονοματικό σύνολο, δεν είμαστε σε θέση να κάνουμε υποθέσεις για την κεφαλή του, δηλαδή, τη λέξη Учеба γιατί δεν έχουμε παραπομπή σε μια περίσταση επικοινωνίας. Πολλές λέξεις θα μπορούσαν να είναι στην κεφαλή αυτού του ονοματικού συνόλου (ταξίδι, η ζωή κτλ στη Γαλλία). Έτσι η συνδρομή της φυσικής ομιλήτριας είναι απαραίτητη εδώ. Μαθαίνουμε λοιπόν ότι η λέξη Учеба σημαίνει σπουδές.

4ος τίτλος. Γαλλική διπλωματία Στους παρακάτω τίτλους: Новости Франция и Россия Внешняя политика Франции Календарь событий αναγνωρίζουμε εκτός από το γνωστό μας όνομα χώρας Франция και το Россия που έχει την ίδια κατάληξη σε ρωσικά, βουλγαρικά και ελληνικά (ουσιαστικού, θηλυκού γένους σε –ия). Συμπληρώνουμε τον ήδη υπάρχοντα πίνακα με τα ονόματα των δύο χωρών: Франция

Γαλλία

Россия

Ρωσία

Πίνακας 6 Βλέπουμε ότι ο συμπλεκτικός σύνδεσμος και / и είναι ο ίδιος στα βουλγαρικά και στα ρωσικά. Αποδίδουμε το Внешняя политика Франции με το πολιτική της Γαλλίας, αγνοώντας την πρώτη, μη διαφανή λέξη, Внешняя. Οι παράλληλοι τίτλοι στα γαλλικά μας επιβεβαιώνουν ότι αντιδράσαμε αρκετά σωστά: ο συνδυασμός λέξεων Внешняя политика Франции αποδίδεται ως diplomatie française (γαλλική διπλωματία).

5ος τίτλος. Ο πρέσβης Στους επόμενους τίτλους:

Αργυρώ Μουστάκη

[105]

Посольство Франции Посол Службы посольства Посольство и резиденция Посла Координаты Служба прессы, информации и коммуникации αναγνωρίζουμε εύκολα τις διεθνείς λέξεις резиденция (κατοικία), информации (πληροφορία), коммуникации (επικοινωνία) και δυσκολότερα τη γαλλική Координаты (coordonnées, διεύθυνση). Μας χρειάζεται όμως μια πληροφορία για να προχωρήσουμε: η λέξη Посол που επαναλαμβάνεται ως посольства και ως Посольство και ίσως και Посла μάς είναι σημασιολογικά αδιαφανής. Oι παράλληλοι τίτλοι που αποδίδουμε στα ελληνικά: Η Πρεσβεία της Γαλλίας Ο Πρέσβης Οι υπηρεσίες Στοιχεία και πλάνο Υπηρεσία τύπου, πληροφόρησης και επικοινωνίας μας βγάζουν από αυτό το αδιέξοδο. Η φυσική ομιλήτρια μας βοηθά στην κατανόηση του συνδυασμού λέξεων Служба прессы, λέγοντάς μας ότι прессы σημαίνει τύπου. Σκεφτόμαστε ότι εδώ δεν πρόκειται για το δελτίο τύπου (Вниманию журналистов) που έχουμε ήδη δει. Η φυσική ομιλήτρια μας βοηθά και πάλι λέγοντάς μας ότι οι διαφανείς λέξεις информации и коммуникации είναι σε πτώση γενική ενικού: Κάνουμε ένα πίνακα για τις νέες μας πληροφορίες: Посолство η πρεσβεία Посол ο πρέσβης резиденция Посла Πίνακας 7

η κατοικία του πρέσβη

[106]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Με την προσέγγιση αυτή κατά στάδια ξαναπιάνουμε τη φράση μας: Служба прессы, информации и коммуникации (………………. τύπου, πληροφόρησης και επικοινωνίας) αφήνοντας την κεφαλή του ονοματικού συνόλου κενή. Ανακαλώντας και πάλι την περίσταση επικοινωνίας, και βλέποντας τους ετερόπτωτους προσδιορισμούς της κενής λέξης, υποθέτουμε εδώ, με συνεπαγωγή, ότι πρόκειται για την: Υπηρεσία τύπου, πληροφόρησης και επικοινωνίας Δεν ξεχνούμε να αποτυπώσουμε σε πίνακα ό,τι μάθαμε από τη φυσική ομιλήτρια αλλά και ό,τι ανακαλύψαμε μόνοι μας: пресса служба прессы

τύπος υπηρεσία τύπου

Πίνακας 8 Για τη λέξη Служба μαθαίνουμε ότι στον πληθυντικό είναι Службы. Συμπληρώνουμε έτσι τη ‘γραμματική μας’ της ρωσικής που είναι ένα σύνολο από υποθέσεις που επαληθεύτηκαν (Meissner κ.ά. 2003: 22-23). Εδώ συγκεκριμένα, την κατάληξη -ы: Служба Службы

υπηρεσία υπηρεσίες

Πίνακας 9 ‘Γράφουμε’ έτσι –όπως το έχουμε ήδη κάνει για τα βουλγαρικά– τη συνοπτική γραμματική της ρωσικής που θα καλύψει τις ανάγκες μας. Οι γνώσεις μας της ελληνικής γραμματικής (Blanche-Βenveniste 2002) και, τη συγκεκριμένη αυτή στιγμή, η κλίση των ουσιαστικών είναι ανεκτίμητες κατά τη διαδικασία αυτή: информация информации

πληροφορία πληροφορίας

Πίνακας 10 коммуникация коммуникации Πίνακας 11

επικοινωνία επικοινωνίας

Αργυρώ Μουστάκη

[107]

информация коммуникация

πληροφορία επικοινωνία

делегация

αντιπροσωπεία

информаций и коммуникаций

επικοινωνιών και πληροφοριών

Πίνακας 12 Προσπαθούμε, στη συνέχεια, να διαβάσουμε ένα εκτενέστερο κείμενο που σχετίζεται όμως με τον πρέσβη που ήδη γνωρίσαμε. Βλέπουμε έτσι περαιτέρω δραστηριότητές του. Από δω και πέρα, το περικείμενο (τίτλος) που πλαισιώνει αυτό το πιο εκτεταμένο κείμενο παρέχει συγκεκριμένες πληροφορίες για την περίσταση επικοινωνίας και αυτό βοηθά, όπως θα δούμε, στην κατανόηση.

1.2 Τίτλοι και κείμενα 1ος τίτλος και κείμενο. Επίσκεψη πρέσβη στο κράι Визит Посла Франции в России в Красноярск (16 – 18 февраля) Посол Франции в России Г-н Жан де Глиниасти по приглашению губернатора Г-на Льва Кузнецова посетил 16-18 февраля Красноярский край для участия в VIIIом Красноярском Экономическом форуме и встреч с представителями местных властей. Посла сопровождала делегация французских компаний во главе с президентом франко-российской (...) Читать дальше 128 Εδώ η φυσική ομιλήτρια μας πληροφορεί ότι η λέξη-κλειδί για την κατανόηση της περίστασης επικοινωνίας είναι ο όρος κράι που αφορά τη διοικητική διαίρεση της Ρωσίας. Στη Wikipedia πληροφορούμαστε ότι υπάρχουν 9 κράι (μεθοριακές περιοχές) «που είναι ό,τι και οι περιφέρειες, αλλά φέρουν αυτήν την ονομασία για ιστορικούς ή γεωγραφικούς λόγους». Το συγκεκριμένο κράι του Κρασναγιάρσκ129 βρίσκεται μάλιστα στο σιβηρικό ομοσπονδιακό διαμέρισμα. Αυτές οι εξωγλωσσικές γνώσεις Читать дальше: H τυπογραφία (τα αποσιωπητικά και η υπογράμμιση) σε απόσπασμα κειμένου που αντλείται από το διαδίκτυο μας βοηθούν να κατανοήσουμε τις λέξεις αυτές: ‘περισσότερα’, ‘διαβάστε περισσότερα’. 129 Красноярск: αποδίδουμε το τοπωνύμιο αυτό ως Κρασναγιάρσκ -ακολουθώντας τη φωνητική απόδοση της ρωσικής- και όχι ως Κράσνογιαρσκ, όπως ίσως η περιοχή είναι πιο γνωστή και αποδίδεται στη Βικιπαίδεια. Κάνουμε το ίδιο και με τα κύρια ονόματα. 128

[108]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

μάς βοήθησαν, στην τάξη, στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού μας μαθήματος, να κατανοήσουμε το κείμενο αυτό. Ας δούμε πώς: Τα κύρια ονόματα Жан де Глиниасти και Льва Кузнецова, το τοπωνύμιο Красноярский край καθώς και διεθνείς λέξεις όπως Экономическом форуме (οικονομικό φόρουμ) και το επιρρηματικό в VIIIом Красноярском Экономическом форуме (στο 8ο οικονομικό φόρουμ του Κρασναγιάρσκ) μας βοήθησαν να σχηματίσουμε συγκεκριμένη εικόνα για την περίσταση επικοινωνίας. Τακτοποιήσαμε, εν τω μεταξύ, με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας, τις μορφολογικές πληροφορίες που αφορούν κύρια ονόματα και ουσιαστικά, σε πίνακες: Лев Кузнецов

Ο Λεφ Κουζνιετσόφ

Льва130 Кузнецова

Του Λεφ Κουζνιετσόφ

Πίνακας 13 Франция

Γαλλία

во Франции

στη Γαλλία

Посол Франции в России

Ο πρέσβης της Γαλλίας στη Ρωσία

Πίνακας 14 Απλοποιήσαμε131 την πρόταση, διατηρώντας μονάχα το υποκείμενο, το ρήμα και το συμπλήρωμά του (σχήμα ΥΡΑ) και διαγράφοντας ότι δεν είναι άμεσο συστατικό της: την παράθεση που στo ελληνικό ή γαλλικό κείμενο θα ήταν ανάμεσα σε δύο

κόμματα: Г-н Жан де Глиниасти το προθετικό σύνολο (που εισάγεται με την πρόθεση по που έχουμε ήδη δει στα

βουλγαρικά κείμενα) και που λειτουργεί επιρρηματικά: по приглашению губернатора Στη θέση του φωνήεντος e εμφανίζεται το μαλακό σύμβολο ‘ь’ που επηρεάζει την προφορά του ‘Л’. Η πρόταση αυτή αποκαλείται και forme pauvre ή appauvrie (Blanche-Benveniste 2004), δηλαδή ‘φτωχή’, ‘απεμπλουτισμένη’. 130 131

Αργυρώ Μουστάκη

[109]

τη δεύτερη παράθεση:

Г-на Льва Кузнецова -

το επιρρηματικό:

16-18 февраля -

όπως και τη δευτερεύουσα πρόταση που εισάγεται με την πρόθεση для132 (που έχουμε ήδη δει στα βουλγαρικά ως да133:

для участия в VIIIом Красноярском Экономическом форуме и встреч с представителями местных властей Διατηρήσαμε έτσι μόνο τη λέξη Посол ως κεφαλή του ονοματικού συνόλου σε θέση υποκειμένου αφού απαλείψαμε: -

τον ετερόπτωτο προσδιορισμό στη λέξη Посол (ο πρέσβης):

Франции в России (της Γαλλίας στη Ρωσία) -

τον επιθετικό προσδιορισμό Красноярский στο ονοματικό σύνολο:

Красноярский край (‘κρασναγιαρσκικό’ κράι) (κράι του Κρασναγιάρσκ) Ας δούμε την αρχική πρόταση στον αριστερό μέρος του πίνακα και την πρόταση με ό,τι παρέμεινε, μετά τις απαλοιφές, στα δεξιά:

Посол Франции в России Г-н Жан Посол посетил край де Глиниасти по приглашению губернатора Г-на Льва Кузнецова посетил 16-18 февраля

132 133

Tο для αποδίδεται συνήθως ως ΄για, με σκοπό΄ και συντάσσεται με γενική πτώση. Η φυσική ομιλήτρια μας λέει ότι στα βουλγαρικά η αντίστοιχη πρόθεση είναι за 'για'.

[110]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Красноярский край для участия в VIIIом Красноярском Экономическом форуме и встреч с представителями местных властей. Πίνακας 15 Επικαλεστήκαμε την τεχνική της απούσας λέξης για να μην παρεμποδιστεί η κατανόηση της πρότασης που προέκυψε μετά από όλη αυτή τη διαδικασία:

Посол посетил край (Ο πρέσβης ………………… κράι) Οι επιλογές ήταν περιορισμένες. Εξάλλου όλο το νόημα εμπεριέχεται στα ουσιαστικά πρέσβης και κράι που είναι σημασιολογικά διαφανή: Ο πρέσβης επισκέφτηκε το, μετέβη στο κράι Για να αποδώσουμε όμως την περίσταση επικοινωνίας στο σύνολό της, επανεισάγαμε τα στοιχεία που απομακρύναμε:

Η περίσταση επικοινωνίας που είναι ξεκάθαρη στον τίτλο (επίσκεψη του Γάλλου πρέσβη στη Ρωσία στο Κρασναγιάρσκ) και το συγκείμενο μας βοήθησαν σε αυτό, δεδομένου ότι ακόμα η λέξη приглашению (1η γραμμή στο αρχικό κείμενο), ήταν σημασιολογικά αδιαφανής:

Посол Франции в России Г-н Жан де Глиниасти по приглашению губернатора Г-на Льва Кузнецова посетил 16-18 февраля Красноярский край (Ο πρέσβης της Γαλλίας στη Ρωσία, Jean de Gliniasty, σε ……… του κυβερνήτη του Λεβ Κουζνέτσοφ, μετέβη στις 16-18 στο κράι του Κρασναγιάρσκ )

Τα παραπάνω λεξιλογικά στοιχεία μάς οδήγησαν σε μια μοναδική επιλογή εδώ:

Αργυρώ Μουστάκη

[111]

Ο πρέσβης της Γαλλίας στη Ρωσία, Jean de Gliniasty, σε πρόσκληση του κυβερνήτη του Λεβ Koυζνιετσόφ μετέβη στις 16-18 Φλεβάρη στο κράι του Κρασναγιάρσκ.

Για να κατανοήσουμε και τη δευτερεύουσα πρόταση όπου η λέξη участия ήταν επίσης σημασιολογικά αδιαφανής: для участия в VIIIом Красноярском Экономическом форуме η φυσική ομιλήτρια μάς βοήθησε, λέγοντάς μας ότι η λέξη που ακολουθεί την πρόθεση для, δηλαδή η λέξη участия134, είναι ουσιαστικό και όχι ρήμα -όπως είχαμε αρχικά υποθέσει- και πρέπει να αποδοθεί για τη συμμετοχή: Αποδώσαμε έτσι την πρόταση αυτή: для участия в VIIIом Красноярском Экономическом форуме (για τη συμμετοχή στο 8ο οικονομικό φόρουμ) και υποθέσαμε ότι ο σύνδεσμος и συνδέει δύο ουσιαστικά. Η φυσική ομιλήτρια μάς το επιβεβαίωσε:

для участия и встреч

για συμμετοχή και συναντήσεις

Πίνακας 16 Με τα παραπάνω, συγκεντρώσαμε όλα τα στοιχεία που παρείχε το κείμενο για την περίσταση επικοινωνίας. Για όσους δεν αποθαρρύνθηκαν από τις παραπάνω διαδικασίες και ήθελαν πληροφορίες για τη συνέχεια της επίσκεψης αυτής, η φυσική ομιλήτρια μας έδωσε μορφολογικές πληροφορίες για λέξεις –παρ’ όλα αυτά διαφανείς, οι περισσότερες, γιατί είναι διεθνείς- όπως французских (των γαλλικών), компаний (εταιρειών), президентом (από τον πρόεδρο)135, και во главе (επικεφαλής). Προβήκαμε στις ίδιες απαλοιφές και στην επόμενη πρόταση:

134 135

Для участия: η πρόθεση для ακολουθείται από ουσιαστικό σε γενική πτώση (για τη συμμετοχή). Президентом: Ουσιαστικό σε οργανική πτώση.

[112]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Посла

сопровождала

французских

компаний

делегация во

главе

президентом франко российской Πίνακας 17 και υποθέσαμε ότι έχουμε εδώ το σχήμα ΑΡΥ (αντικείμενο, ρήμα, υποκείμενο). Απαλείφοντας έτσι ό,τι έκανε την πρόταση συνακτικά περίπλοκη (δηλαδή εδώ τους προσδιορισμούς французских компаний και во главе с президентом франкороссийской): Посла сопровождала делегация

Τον πρέσβη …………………… αντιπροσωπεία

французских компаний во главе с

президентом

франко-

российской Πίνακας 18 Και πάλι με την τεχνική της κενής λέξης προτείναμε σαν αντίστοιχο του ρήματος сопровождала136 το ρήμα συνοδεύει:

Τον πρέσβη συνοδεύει αντιπροσωπεία Και βελτιώνοντας το χρόνο του ρήματος με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας: Τον πρέσβη συνόδευε αντιπροσωπεία Μπορέσαμε στη συνέχεια να επαναφέρουμε όλους τους προσδιορισμούς137 ώστε να τους επανεντάξουμε στην πρότασή μας και να τους αποδώσουμε. Προτείναμε έτσι στην τάξη την εξής απόδοση: делегация французских компаний во главе с президентом франкороссийской (αντιπροσωπεία γαλλικών εταιρειών με επικεφαλής τον πρόεδρο γαλλο-ρωσικού ….).

136 137

Сопровождала : συνόδευε, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια. Гι’αυτό μιλάμε για ‘κατά στάδια προσέγγιση’.

Αργυρώ Μουστάκη

[113]

Αποδώσαμε τέλος ελεύθερα το κείμενο: Ο πρέσβης της Γαλλίας, κ. Jean de Gliniasty, μετέβη από τις 16 ως τις 18 Φεβρουαρίου στο κράι του Κρασναγιάρσκ, μετά από πρόσκληση του κυβερνήτη κ. Λεφ Koυζνιετσόφ, για να συμμετάσχει στο 8ο οικονομικό φόρουμ του Κρασναγιάρσκ και να συναντήσει τις τοπικές αρχές. Τον πρέσβη συνόδευε αντιπροσωπεία γαλλικών εταιρειών με επικεφαλής τον πρόεδρο γαλλο-ρωσικού ….. (...) καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι το είδος κειμένου παίζει ρόλο στην κατανόηση.

2ος τίτλος και κείμενο. Επίσκεψη πρέσβη στην Αγία Πετρούπολη Έτσι, μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα, από την ίδια ιστοσελίδα της Γαλλικής Πρεσβείας στη Ρωσία, διαβάσαμε στην τάξη τον εξής τίτλο: Визит в Санкт-Петербург Чрезвычайного и Полномочного Посла Франции в Российской (...) που συνοδευόταν από φωτογραφία:

Και ένα ανάλογο κείμενο: Г-н Жан-Морис Рипер посетил Петербург с первым официальным визитом с 7 по 10 декабря. Он принял должность Чрезвычайного и Полномочного Посла Франции в России в конце октября. Читать дальше. Η περίσταση επικοινωνίας ήταν η ίδια με την προηγούμενη που μόλις εξετάσαμε. Αυτό σημαίνει ότι όταν έχουμε εξοικείωση με ειδήσεις αυτού του τύπου138 μπορούμε να αναγνωρίσουμε πολλά πράγματα σε οποιαδήποτε γλώσσα: αναγνωρίσαμε έτσι, αμέσως, στον τίτλο, το τοπωνύμιο в Санкт-Петербург (ίσως και χάρη στην ήδη γνωστή πρόθεση в) όπου αρχικά αποκωδικοποιήσαμε το τοπωνύμιο Петербург (Πέτερμπουργκ), συνδυάζοντας τις γνώσεις μας για πόλεις της Ρωσίας. Αναγνωρίσαμε στη συνέχεια με συνεπαγωγή το πιο αδιαφανές Санкт (Saint-, Άγιος). Τον τίτλο:

Το είδος και ο τύπος του κειμένου που θα επιλέξουμε παίζει μεγάλο ρόλο στην κατανόηση (Caddéo, Jamet 2012: 80). 138

[114]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Визит в Санкт-Петербург Чрезвычайного и Полномочного Посла Франции в Российской τον αποδώσαμε έτσι: Επίσκεψη στην Αγία Πετρούπολη του …. και πρέσβη της Γαλλίας στη Ρωσία Στο κύριο μέρος του άρθρου (πρώτη πρόταση) ξέραμε ότι θα πρέπει να υπήρχαν κύρια ονόματα, ημερομηνίες καθώς και ο τόπος συνάντησης. Γνωρίζοντας ήδη όλα αυτά αναγνωρίσαμε όπως και στο προηγούμενο κείμενο που μελετήσαμε το κύριο όνομα (Г-н Жан-Морис Рипер), τον τόπο επίσκεψης (Петербург), το λόγο επίσκεψης (официальным визитом139, σε επίσημη επίσκεψη), την διάρκεια της επίσκεψης (с 7 по 10 декабря, από τις 7 ως 10 Δεκεμβρίου). Να και η απόδοση στα ελληνικά με βάση το παράλληλο γαλλικό κείμενο: Επίσκεψη στην Αγία Πετρούπολη του Πρέσβη της Γαλλίας… Ο κ. Jean-Maurice Ripert πραγματοποίησε από τις 7 έως 10 Δεκεμβρίου την πρώτη του επίσκεψη στην Αγία Πετρούπολη από την ανάληψη των καθηκόντων του στα τέλη Οκτωβρίου. [περισσότερα...]

3ος τίτλος και κείμενο. Το παράσιμο του ιππότη της λεγεώνας της τιμής Награждение орденом Почетного Легиона Генерального директора Автоваза, Игоря (...) Г-н Жан де Глиниасти, Посол Франции в России вручил в понедельник 14 февраля. орден кавалера Почетного Легиона Г-ну Игорю Комарову, Генеральному директору Автоваза. Эта награда отражает признательность Франции Г-ну Комарову за его вклад в развитие партнерства первого российского производителя автомобилей с группой (...) Читать дальше Στο κείμενο αυτό εντοπίζουμε τα κύρια ονόματα Жан де Глиниасти, Игорю Комарову, Автоваза. Οфициальным визитом : Οι καταλήξεις είναι –ым για το επίθετο αρσενικού γένους και για –ом για το ουσιαστικό αρσενικού γένους, και όχι μόνο το –м. Η τελευταία αυτή κατάληξη εμφανίζεται επίσης και με την προθετική πτώση στα επίθετα (в новом доме: στο καινούργιο σπίτι). 139

Αργυρώ Μουστάκη

[115]

και, με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας, τις διεθνείς λέξεις, κάποιες από τις οποίες αντανακλούν πολιτισμικές πρακτικές: орден кавалера (το τάγμα των Ιπποτών), Генеральному директору (στο γενικό διευθυντή), партнерства (της συνεργασίας), автомобилей140 (των αυτοκινήτων) группой141 (από τον όμιλο). Όλα αυτά μάς βοηθούν να εντοπίσουμε την περίσταση επικοινωνίας. Η είδηση είναι κι εδώ πολιτική. Πρόκειται για την απονομή τίτλου (του παράσημου του ιππότη της λεγεώνας της τιμής) σε Ρώσο για την προσφορά του. Για τη μορφολογία των δύο παραπάνω λέξεων, σημειώνουμε, με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας, τους δύο παρακάτω πίνακες: автомобиль автомобилей

αυτοκίνητο των αυτοκινήτων

Πίνακας 19 группа

όμιλος

группой

από τον όμιλο

Πίνακας 20 Απομακρύνουμε περιφερειακά στοιχεία (Βlanche-Benveniste 2004: 49, 50). Συγκεκριμένα: -

παραθέσεις:

Посол Франции в России (ο πρέσβης της Γαλλίας στη Ρωσία)

Генеральному директору Автоваза (στο γενικό διευθυντή της Αυτοβάζ) και επιρρηματικά σύνολα:

в понедельник 14 февраля (στις … 14 Φεβρουαρίου) υποθέτοντας ότι και η λέξη понедельник συμπληρώνει το χρονικό επίρρημα. Η φυσική ομιλήτρια μας το επιβεβαιώνει. Πρόκειται για τη Δευτέρα.

140 141

Αвтомобилей: Ουσιαστικό αρσενικού γένους. Группой: Ουσιαστικό θηλυκού γένους.

[116]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Στόχος μας είναι, χάρη στις απαλοιφές αυτές, να εντοπίσουμε, αρχικά, το ρήμα και, στη συνέχεια, να φέρουμε κοντά το υποκείμενο και το αντικείμενό του. Κι αυτό γιατί η δυσκολία στην κατανόηση μιας πρότασης -τόσο σε μητρική όσο και σε ξένη γλώσσα- οφείλεται ακριβώς στο ότι υπάρχουν ‘παρεμβολές’ μεταξύ του υποκειμένου και του ρήματος όπως και του αντικειμένου και του ρήματος (Blanche-Benveniste 2004) όπως αυτό φαίνεται σχηματικά: Г-н Жан де Глиниасти, Посол Франции в России вручил в понедельник 14 февраля орден кавалера Почетного Легиона Г-ну Игорю Комарову, Генеральному директору Автоваза.

Ο Ζαν ντε Γκλινιαστί ……… το παράσημο του ιππότη στον Ιγκόρ Καμαρόφ.

Πίνακας 21 Και βελτιώνοντας: Ο Ζαν ντε Γκλινιαστί ……… το παράσημο του ιππότη της λεγεώνας της τιμής στον Ιγκόρ Καμαρόφ Στη ρωσική πρόταση, το ρήμα πρέπει να είναι η λέξη вручил. Προσπαθούμε να το αποδώσουμε στα ελληνικά, με τη βοήθεια της κενής λέξης: Жан де Глиниасти вручил орден кавалера Почетного Легиона Г-ну Игорю Комарову (Ο Ζαν ντε Γκλινιαστί ……… το παράσημο του ιππότη της λεγεώνας της τιμής στον Ιγκόρ Κομαρόφ ) Ένα μόνο ρήμα εισάγεται στην πρόταση αυτή κι αυτό είναι επιβοηθητικό: Ο Ζαν ντε Γκλιναστί έδωσε το παράσημο του ιππότη της λεγεώνας της τιμής στον Ιγκόρ Καμαρόφ Το υφολογικά συνώνυμό του απένειμε βελτιώνει την απόδοση που προτείναμε: Ο Ζαν ντε Γκλιναστί απένειμε το παράσημο του ιππότη της λεγεώνας της τιμής στον Ιγκόρ Καμαρόφ Δεν ξεχνούμε ότι το ρήμα δίνω όπως και το απονέμω έχει τουλάχιστον δύο συμπληρώματα σε όλες τις γλώσσες, ίσως και τρία αν λάβουμε υπόψη μας και τη συνέχεια:

Αργυρώ Μουστάκη

[117]

за его вклад в развитие партнерства первого российского производителя автомобилей с группой (για…) και υποθέτουμε, δεδομένης της επικοινωνιακής κατάστασης που περιγράφεται, ότι θα γίνεται εδώ λόγος για τη συμβολή του. Να θυμίσουμε και πάλι τη σημασία του ρήματος για την κατανόηση της πρότασης, σύμφωνα με την Claire BlancheBenveniste (Συλλογικό έργο 2012: 11). Γνωρίζοντας το σθένος142 του ρήματος δίνω (1 υποκείμενο και 2 συμπληρώματα), το εντοπίζουμε μέσα σε οποιαδήποτε πρόταση που έχει συνταχθεί σε οποιαδήποτε γλώσσα. Αγνοούμε τέλος την τελευταία πρόταση που μας φαίνεται να είναι πιο περίπλοκη… Συμπεραίνουμε ότι οι τεχνικές ανάγνωσης που χρησιμοποιήσαμε (αναγωγή της πρότασης στο σχήμα ΥΡΑ με απομάκρυνση των προσδιορισμών που περιγράφουν την περίσταση επικοινωνίας και την επανεισαγωγή τους) μας βοήθησαν να το κατανοήσουμε. Αποδίδουμε τέλος ελεύθερα το κείμενο: Ο κ. Ο Ζαν ντε Γκλινιαστί, πρέσβης της Γαλλίας στη Ρωσία, απένειμε, τη Δευτέρα 14 Φεβρουαρίου, το παράσημο του ιππότη της λεγεώνας της τιμής στον Ιγκόρ Καμαρόφ, γενικό διευθυντή της Αυτοβάζ. Με αυτή την απονομή η Γαλλία αναγνωρίζει τη συμβολή του κ. Καμαρόφ στην ανάπτυξη της … Ας περάσουμε, στη συνέχεια, σε ένα άλλο κείμενο που εντοπίζουμε στην ίδια ιστοσελίδα.

4ος τίτλος και κείμενο. Ανακαίνιση γραφείων WWF Презентация проекта ЭКОДОМА в Посольстве Франции: новый офис Всемирного Фонда дикой (...) Во вторник 15 февраля в Посольстве Франции в России прошла презентация проекта реконструкции нынешнего офиса Всемирного Фонда дикой природы (WWF) и превращения здания в современный офисный центр, в которой Για την έννοια αυτή, βλ. Lucien Tesnières, Actances, 1959 και http://fr.wikipedia.org/wiki/Valence_(linguistique) 142

[118]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

приняли участие Г-н Игорь Честин, директор WWF в России, Г-н Александр Королев, руководитель проекта Экодом (компания Прома (...) Читать дальше Εδώ, όπως ο τίτλος μάς λέει περιληπτικά, χάρη σε κάποιες διεθνείς λέξεις και η φωτογραφία το επιβεβαιώνει, γίνεται λόγος για την παρουσίαση (Презентация) ενός πρότζεκτ (проекта) στον πρέσβη ή στην πρεσβεία (в Посольстве) της Γαλλίας. Πρόκειται συγκεκριμένα για κάποια νέα γραφεία (новый офис). Το ίδιο το κείμενο μας πληροφορεί ότι πρόκειται για τα γραφεία της WWF, της γνωστής

μας

οικολογικής

οργάνωσης

-θα

συμπληρώναμε

εμείς-

που

κατασκευάστηκαν με το πρόγραμμα Ecodom. Δύο υπεύθυνοι συναντιούνται για τον σκοπό αυτό, κάτι που διαφαίνεται από τα κύρια ονόματα που παρατίθενται εδώ, συγκεκριμένα του κ. Ιγκόρ Τσέστιν (Г-н Игорь Честин), διευθυντή της WWF στη Ρωσία (директор WWF в России) και του κ. Αλεξάντρ Καραλιόφ (Г-н Александр Королев). Όλα αυτά λαμβάνουν χώρα στις 15 Φεβρουαρίου (15 февраля), και καταλήγουμε να πούμε (ως πιο αληθοφανές) στην πρεσβεία της Γαλλίας στη Ρωσία (в Посольстве Франции в России) (και όχι στον πρέσβη). Γίνεται κάποια στιγμή, στο μέσο του κειμένου, λόγος για το κέντρο (центр). Η φυσική ομιλήτρια μάς λέει ότι πρόκειται όχι για το κέντρο της πόλης αλλά για συνεδριακό κέντρο. Έτσι η περίσταση επικοινωνίας είναι αρκετά ξεκάθαρη, νομίζουμε. Σημειώνουμε, για δική μας γνώση της γραμματικής της ρωσικής, και με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας, σε πίνακες, πληροφορίες σε σχέση με τη μορφολογία ορισμένων λέξεων στις οποίες θα μπορέσουμε αργότερα να ανατρέξουμε, αν το θελήσουμε: реконструкция

ανακαίνιση

реконструкции реконструкции

ανακαίνισης ανακαινίσεις

Πίνακας 22 Реконструкция офиса проекта Реконструкции офиса Πίνακας 23

ανακαίνιση γραφείων πρότζεκτ ανακαίνισης γραφείων

Αργυρώ Μουστάκη

Презентация проекта

[119]

παρουσίαση πρότζεκτ

Πίνακας 24

Офис

γραφείο

офиса

γραφείου ‘γραφειακών’, των σχετικών με το γραφείο

офисный 143 Πίνακας 25

Απομακρύνουμε από την πρόταση περιφερειακά στοιχεία και προσδιορισμούς: Во вторник 15 февраля в прошла Посольстве Франции в проекта России прошла презентация проекта реконструкции нынешнего офиса Всемирного Фонда дикой природы ) и превращения здания в современный офисный центр, в которой приняли участие Г-н Игорь Честин, директор WWF в России, Г-н Александр Королев, уководитель проекта Экодом (компания Прома

презентация

Πίνακας 26 Συγκεκριμένα στην αρχή της πρότασης, πριν το ρήμα: -

τρία επιρρηματικά:

Во вторник (την Τρίτη) 15 февраля (στις 15 Φεβρουαρίου) 143

Офисный: επιθετικός προσδιορισμός.

[120]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

в Посольстве Франции в России (στη πρεσβεία της Γαλλίας στη Ρωσία) και στο τέλος της πρότασης, χάρη στην τυπογραφία (το κόμμα που επαναλαμβάνεται): в которой приняли участие директор WWF в России (διευθυντής της WWF στη Ρωσία) руководитель проекта (…………….. πρότζεκτ) Η φυσική ομιλήτρια μας βοηθά λέγοντάς μας ότι πράξαμε σωστά γιατί εδώ έχουμε: -

μια δευτερεύουσα (αναφορική) πρόταση:

в которой приняли участие -

δύο ονοματικά σύνολα που λειτουργούν ως παραθέσεις:

директор WWF в России (διευθυντής της WWF στη Ρωσία) руководитель проекта (διαχειριστής του έργου) Επανεξετάζουμε έτσι την πρώτη κύρια πρόταση: прошла презентация проекта και επιχειρούμε να κατανοήσουμε με την τεχνική της απούσας λέξης το ρήμα прошла, για να ενθαρρύνουμε την κατανόηση: ………………….. παρουσίαση πρότζεκτ (γίνεται παρουσίαση πρότζεκτ) διορθώνοντας υφολογικά, αντικαθιστούμε το γίνεται με το πραγματοποιείται (επέμβαση στον παραδειγματικό άξονα): πραγματοποιείται παρουσίαση πρότζεκτ

Αργυρώ Μουστάκη

[121]

Ξέρουμε ότι η μικρή συνδετική λέξη и συνδέει δύο κύριες προτάσεις. Και στις δύο το ρήμα είναι το прошла (πραγματοποιείται144). Η συνδετική λέξη и συνδέει επίσης τη λέξη презентация (παρουσίαση) που είναι ουσιαστικό (και έχει ετερόπτωτους προσδιορισμούς) και τη λέξη превращения που είναι υποχρεωτικά επίσης ουσιαστικό (και έχει επίσης προσδιορισμούς). Ξαναβλέπουμε τις δύο προτάσεις μας, αφήνοντας να διαφανούν μόνο οι κεφαλές των ονοματικών αυτών συνόλων, βάζοντας τους προσδιορισμούς σε παρένθεση και αποδίδοντάς τα με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας: проекта (реконструкции нынешнего офиса Всемирного Фонда дикой природы и превращения здания в современный офисный центр) Πρότζεκτ (για την ανακαίνιση των σημερινών γραφείων της WWF και μετατροπής του κτιρίου σε σύγχρονο business center) Αναλύοντας και τη δευτερεύουσα πρόταση προσπαθούμε να εντοπίσουμε το ρήμα της: в которой приняли участие Г-н Игорь Честин, Г-н Александр Королев (στην οποία ……………… ο κ. Ιγκόρ Τσέστιν και ο κ. Αλεξάντερ Καραλιόφ) και αποδίδουμε το приняли участие (ενδεχομένως περίφραση) με το πήρε μέρος και πιο ελεύθερα με το συμμετείχε, παραβρέθηκε: (στην οποία συμμετείχε, παραβρέθηκε ο κ. Ιγκόρ Τσέστιν και ο κ. Αλεξάντερ Καραλιόφ) Σημειώνουμε όλες τις παραπάνω σκέψεις και απαλοιφές, καθώς και την απόδοση της πρότασης, σχηματικά, σε πίνακα:

Во вторник 15 февраля в прошла презентация и Посольстве Франции в превращения России прошла презентация проекта реконструкции нынешнего офиса Всемирного Фонда дикой природы ) и

144

Έγινε πρότζεκτ

Πрошла: σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια πραγματοποιήθηκε, έγινε.

παρουσίαση

[122]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

превращения здания в современный офисный центр, в которой приняли участие Г-н Игорь Честин, директор WWF в России, Г-н Александр Королев, руководитель проекта Экодом (компания Прома Πίνακας 27 Αποδίδουμε, τέλος, όσα στοιχεία της πρότασης κατανοήσαμε, επαναφέροντας τα περιφερειακά στοιχεία που προσωρινά απομακρύναμε: Την Τρίτη 15 Φεβρουαρίου, στην Πρεσβεία της Γαλλίας στη Ρωσία, έγινε παρουσίαση ενός πρότζεκτ ανακαίνισης των σημερινών γραφείων της WWF και της μετατροπής του κτιρίου σε σύγχρονο business centrer, στην οποία συμμετείχε ο κ. Ιγκόρ Τσέστιν, διευθυντής της WWF και ο κ. Αλεξάντερ Καραλιόφ, διαχειριστής του προγράμματος.

5ος τίτλος και κείμενο. Hλεκτρικά αυτοκίνητα στο Παρίσι

Ο παρακάτω τίτλος και το κείμενο που ακολουθεί: Электромобили в Париже: прокат по принципу самообслуживания После успешного внедрения системы проката велосипедов Vélib’ парижские власти взялись за автомобили. В октябре на улицах города появятся первые электромобили из сети пунктов краткосрочного проката Autolib’. Подобные системы уже работают в некоторых крупных французских городах и за (...) Читать дальше

Αργυρώ Μουστάκη

[123]

μιλούν για μια πραγματικότητα στο Παρίσι: τα vélib145. Μόνο γνωρίζοντας την πραγματικότητα αυτή μπορεί κάποιος να καταλάβει το κείμενο. Η λέξη αυτή είναι λέξη-κλειδί για την κατανόηση του κειμένου. Τα velib είναι ενοικιαζόμενα ποδήλατα που σου επιτρέπουν να γνωρίσεις το Παρίσι. Με συνεπαγωγή, τα autolib (3η γραμμή) είναι ενοικιαζόμενα ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα που θα κυκλοφορήσουν (δεδομένης της ημερομηνίας που σημειώνεται) στους δρόμους του Παρισιού. Ένας ολόκληρος κόσμος146 ανακαλείται εδώ και πρέπει ο αναγνώστης να τον ανασυνθέσει. Πρόκειται για εναλλακτικούς τρόπους κυκλοφορίας σε ευρωπαϊκές χώρες. Πρέπει να δώσουμε αυτές τις γνώσεις στον αναγνώστη του κειμένου γιατί, όπως μας το θυμίζει ο Castagne (2004β: 94), «μπορούμε να αποκτήσουμε γνώσεις, διαβάζοντας κείμενα, μόνο όταν κατέχουμε ήδη ένα μέρος της γνώσης που περιέχεται στα κείμενα αυτά»147. Με βάση αυτό το ελάχιστο μέρος γνώσης προσεγγίζουμε λοιπόν το κείμενο. Οι διεθνείς λέξεις που μας βοηθούν να το κατανοήσουμε είναι: велосипедов Vélib’ (ενοικιαζόμενων

ποδηλάτων),

парижские

(παριζιάνικα),

автомобили

(αυτοκίνητα), В октябре (τον Οκτώβρη), электромобили (ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα), системы (συστήματα), французских (των γαλλικών). Εδώ θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε πώς αποδίδουμε τους προσδιορισμούς κάποιων ουσιαστικών που βρίσκονται στη θέση του οριστικού άρθρου της ελληνικής. Η φυσική ομιλήτρια εκτός του ότι μας εξηγεί την πτώση στις παραπάνω, κατά τα άλλα διαφανείς λέξεις, μας εξηγεί επίσης τη λέξη проката148 Autolib’ (ενοικιαζόμενα autolib), καθώς και τις λέξεις, σλαβικής προέλευσης, После (μετά), города (της πόλης) και внедрения (εφαρμογή). Όλα αυτά κάνουν την περίσταση επικοινωνίας ξεκάθαρη, όμως μια συντακτική επεξεργασία της πρότασης μάς είναι απαραίτητη. Προσπαθώντας να εντοπίσουμε το υποκείμενο, με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας βρίσκουμε -αν και η τυπογραφία Ποδήλατα στο Παρίσι: Χωρίς υπερβολή, πάνω από 50% των ποδηλάτων που κυκλοφορούν στο δρόμο είναι Velib (Velos en libre service). Σε πολλά κεντρικά σημεία σε δρόμους, σταθμούς Velib, μπορεί κάποιος να νοικιάσει ένα ποδήλατο Velib και να μετακινηθεί μέσα στην πόλη και έπειτα να το αφήσει σε έναν οποιοδήποτε άλλο σταθμό Velib. Σε κάθε σταθμό υπάρχει κάτι σαν παρκόμετρο όπου μπορείς να πληρώσεις με την πιστωτική σου κάρτα ή με την ετήσια κάρτα. Η χρέωση είναι μόλις 29 ευρώ το χρόνο ή 5 ευρώ τη βδομάδα ή 1 ευρώ την ημέρα! Βλ. http://www.phpbbserver.com/pfor/viewtopic.php?t=1325&mforum=pfor 146 Ο όρος στα γαλλικά, univers du discours. 147 Η μετάφραση από το γαλλικό πρωτότυπο είναι δική μας. 148 Прокат: ουσιαστικό αρσενικού γένους που σημαίνει ‘ενοικίαση’. Ο όρος προκάτ στα ελληνικά σημαίνει ‘προκατασκευασμένο’ και αναφέρεται αποκλειστικά σε σπίτια. 145

[124]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

δεν μας βοηθά σε αυτό- και απομακρύνουμε το εξής στοιχείο (το οποίο και βάζουμε σε παρένθεση): После (успешного)149 внедрения системы проката велосипедов Vélib’ (μετά την ……………….. εφαρμογή του συστήματος ενοικίασης των ποδηλάτων Vélib’) ΄Ετσι το υποκείμενο πρέπει να είναι ο συνδυασμός парижские власти στον οποίο η πρώτη σημασιολογικά διαφανής λέξη πρέπει να είναι επίθετο: парижские власти (οι παριζιάνικες …………….) Η φυσική ομιλήτρια μας λέει: Οι παριζιάνικες αρχές και το ρήμα πρέπει να είναι η λέξη: взялись Η φυσική ομιλήτρια μας βοηθά επίσης να κατανοήσουμε τις λέξεις за автомобили, θυμίζοντάς μας ότι το за το έχουμε ήδη αποδώσει με το για. Μεταφράζουμε έτσι τον συνδυασμό αυτό ως για τα αυτοκίνητα. Ξαναβλέπουμε τα δεδομένα μας: парижские власти взялись за автомобили (Οι παριζιάνικες αρχές ……………. για τα αυτοκίνητα) Βελτιώνοντας: Οι αρχές του Παρισιού……………. για τα αυτοκίνητα Αποδίδουμε δε την κενή λέξη που αναγνωρίσαμε ως ρήμα: Οι αρχές του Παρισιού εφάρμοσαν το σύστημα αυτό για τα αυτοκίνητα Βελτιώνοντας: Οι αρχές του Παρισιού εφάρμοσαν το σύστημα αυτό και στα αυτοκίνητα Σχηματοποιούμε όλες αυτές τις απαλοιφές:

Στο εξής βάζουμε σε παρένθεση στο ρωσικό κείμενο ό,τι απομακρύνουμε αρχικά για να επαναφέρουμε αργότερα. 149

Αργυρώ Μουστάκη

[125]

После успешного Οι αρχές του Παρισιού внедрения системы εφάρμοσαν το σύστημα αυτό проката велосипедов Vélib’ και στα αυτοκίνητα парижские власти взялись за автомобили. Πίνακας 28 Συνεχίζουμε με τη δεύτερη πρόταση του κειμένου όπου και εκεί εντοπίζουμε περιφερειακά στοιχεία στην αρχή της πρότασης: В октябре (τον Οκτώβριο) на улицах города (στους δρόμους της πόλης) первые (πρώτα, για πρώτη φορά) Οι απαλοιφές μάς βοηθούν να εντοπίσουμε το υποκείμενο και το ρήμα της πρότασης: В октябре на улицах появятся электромобили города появятся первые электромобили из сети пунктов краткосрочного проката Autolib’. Πίνακας 29 Την κενή αυτή λέξη, δεδομένου ότι υποθέτουμε ότι είναι ρήμα την αποδίδουμε ως: Появятся электромобили (…………………… ηλεκτρικά αυτοκίνητα) Κυκλοφορούν150 ηλεκτρικά αυτοκίνητα Η φυσική ομιλήτρια μάς βοηθά να αποδώσουμε την ακολουθία λέξεων, απομονώνοντας τους προσδιορισμούς: из сети (пунктов) (краткосрочного) проката Autolib και αποδίδοντάς ό,τι απομένει, δηλαδή:

150

Появятся : θα κυκλοφορήσουν, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια.

[126]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

из сети проката Autolib (από το δίκτυο ενοικίασης αυτοκινήτων) Και φτάνουμε στην τελευταία προταση στην οποία κάνουμε, με τον ίδιο τρόπο, απαλοιφές: Подобные системы уже работают в некоторых крупных французских городах и за Πίνακας 30 Η τελευταία πρόταση, αρχίζει με το υποκείμενο Подобные системы που βρίσκεται στη θέση του, δηλαδή στην αρχή της πρότασης. Η μικρή συνδετική λέξη уже (ήδη) απαλείφεται. Ας δούμε πώς αποδίδουμε τον προσδιορισμό του ουσιαστικού системы που αγνοούμε: Подобные системы (……………….… συστήματα) (Αυτά τα, τέτοια, τέτοιου είδους συστήματα) Η φυσική ομιλήτρια μάς επιβεβαιώνει ότι το ρήμα είναι η λέξη работают (δουλεύουν) σλαβικής προέλευσης: Подобные системы уже работают в некоторых крупных французских городах и за Πίνακας 31

Τα συστήματα δουλεύουν σε γαλλικές πόλεις

αυτά ………..…

Το προθετικό σύνολο που ακολουθεί φαίνεται να είναι αντικείμενο του ρήματος αυτού: в некоторых крупных французских городах (σε …………..… γαλλικές πόλεις) Ξαναβλέποντας την πρόταση: Подобные системы уже работают в некоторых крупных французских городах την αποδίδουμε ως: (Τέτοια συστήματα δουλεύουν σε ……………. γαλλικές πόλεις)

Αργυρώ Μουστάκη

[127]

Η φυσική ομιλήτρια μάς βοηθά να αποδώσουμε τον προσδιορισμό του ουσιαστικού городах δηλαδή το некоторых крупных με το μερικές/κάποιες μεγάλες: (Τέτοιες κοινοτομίες εφαρμόζονται με επιτυχία ήδη σε κάποιες μεγάλες πόλεις της Γαλλίας) Σημειώνουμε τέλος σε πίνακες μορφολογικές πληροφορίες που μας έδινε, καθ’ όλη αυτή τη διαδικασία, η φυσική ομιλήτρια, για μελλοντική χρήση: автомобиль автомобилей

αυτοκίνητο αυτοκινήτων

автомобили Πίνακας 32

αυτοκίνητα

cистема

σύστημα

системы Πίνακας 33

συστήματα

Вο 151 французских городах

στις γαλλικές πόλεις

Πίνακας 34 работаю работают

δουλεύω δουλεύουν

Πίνακας 35 города Β городах

πόλεις στις πόλεις

Πίνακας 36

B / Βο : Η προθέση в σε ορισμένες περιπτώσεις γράφεται και προφέρεται во (όπως και η с που γράφεται και προφέρεται со, όπως θα δούμε σε επόμενη υποσημείωση). Συγκεκριμένα: 1) μπροστά από μονοσύλλαβη λέξη η οποία αρχίζει από συνδυασμό συμφώνων: во сне (στον ύπνο), во рту (στο στόμα). 2) όταν οι επόμενες λέξεις αρχίζουν από в, ф και ακολουθεί συνδυασμός συμφώνων: во власти, во Франции. 3) σε παγιωμένες εκφράσεις: во сто крат (εκατό φορές, πολλές φορές), во главе войск, (επικεφαλής των στρατευμάτων)... 4) σε λόγιο επίπεδο γλώσσας ύφος: во имя…. (εις το όνομα του….) 151

[128]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Ξαναεπιχειρούμε να αποδώσουμε το κείμενο αυτό, επιφέροντας αλλαγές μόνο στο χρόνο των ρημάτων (μελλοντικός): Μετά την εφαρμογή του συστήματος ενοικίασης των ποδηλάτων Vélib, οι αρχές του Παρισιού εφαρμόζουν το σύστημα αυτό και στα αυτοκίνητα. Τον Οκτώβρη ήδη, στους δρόμους της πόλης θα κυκλοφορούν ηλεκτρικά αυτοκίνητα από το δίκτυο ενοικιαζόμενων αυτοκινήτων. Τέτοιες κοινοτομίες εφαρμόζονται με επιτυχία ήδη σε κάποιες μεγάλες πόλεις της Γαλλίας. 6ος τίτλος και κείμενο. Η γαλλική κουζίνα

Французская гастрономическая культура вошла в Список всемирного наследия (...) Эксперты ЮНЕСКО решили, что французская гастрономическая культура с ее ритуалами и сложной организацией достойна включения в престижный Список нематериального культурного наследия. Впервые

мире

этот

статус

получила

национальная

кухня,

что

свидетельствует о «ее повсеместном (...) Читать дальше Στο κείμενο αυτό βλέπουμε αμέσως ότι γίνεται λόγος για γαστρονομία στη Γαλλία. Στόχος μας εδώ είναι να δούμε πώς αποδίδονται οι δευτερεύουσες ειδικές προτάσεις. Για την περίσταση επικοινωνίας μάς πληροφορούν λέξεις όπως Эксперты ЮНЕСКО (εξπέρ της Ουνέσκο), французская гастрономическая культура (γαλλική γαστρονομική κουλτούρα), ритуалами152 (με τελετουργικό), организацией (με οργάνωση)153, культурного154 (πολιτιστικού), статус (στάτους). Σημειώνουμε σε πίνακες τη μορφολογία ορισμένων λέξεων: ритуал

τελετουργικό

ритуалами

με τελετουργικά

Πίνακας 37 культурный

πολιτιστικός

культурного

πολιτιστικού

Ρитуалами: αποδίδουμε τη λέξη με την πρόθεση με γιατί η πτώση είναι η οργανική. Οрганизацией: αποδίδουμε τη λέξη με την πρόθεση με γιατί η πτώση είναι η οργανική. 154 Культурного: Εδώ το Г προφέρεται Β σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια. 152 153

Αργυρώ Μουστάκη

[129]

Πίνακας 38 Эксперт

ειδικός

Эксперты

ειδικοί

Πίνακας 39 Προχωρούμε σε συντακτική ανάλυση της πρότασης εντοπίζοντας το υποκείμενο που είναι στη θέση του εδώ, δηλαδή, αριστερά του ρήματος: Эксперты ЮНЕСКО (εξπέρ της Ουνέσκο) που βελτιώνουμε υφολογικά: ειδικοί εμπειρογνώμονες της Ουνέσκο Εντοπίζουμε, στη συνέχεια, το ρήμα решили, το οποίο ακολουθείται από δευτερεύουσα πρόταση, δηλαδή έχει ως αντικείμενο δευτερεύουσα πρόταση (που εισάγεται με το что που σημαίνει ότι, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια): Ειδικοί εμπειρογνώμονες της Ουνέσκο… ότι Προσπαθούμε να μαντέψουμε το ρήμα: Ειδικοί εμπειρογνώμονες της Ουνέσκο είπαν ότι και βελτιώνοντας υφολογικά: Ειδικοί εμπειρογνώμονες της Ουνέσκο αποφάσισαν, αποφάνθηκαν, διατύπωσαν τη γνώμη ότι Αναλύοντας τη δευτερεύουσα αυτή πρόταση, εντοπίζουμε το υποκείμενό της το οποίο είναι ονοματικό σύνολο και έχει ως πυρήνα τη λέξη культура, η οποία λέξη ακολουθείται από δυο επιθετικούς προσδιορισμούς, σημασιολογικά διαφανείς: (французская) (гастрономическая) культура η (γαλλική) (γαστριμαργική) κουλτούρα Απομακρύνουμε, στη συνέχεια, στην παρακάτω ακολουθία λέξεων: с ее155 ритуалами и сложной организацией βάζοντας τους επιθετικούς προσδιορισμούς σε παρένθεση: с (ее) ритуалами и (сложной) организацией 155

C ее: Η πρόθεση με συνοδεύεται εδώ από την κτητική αντωνυμία δικός-η-ο-οι-ες-α της.

[130]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

με ( ………..) τελετουργικό και (………………) οργάνωση για να επικεντρωθούμε σ’ αυτό που μας φαίνεται ότι είναι το ρήμα της πρότασης, τη λέξη достойна156, πυρήνα της πρότασης, και το συμπλήρωμά του, που το αποδίδουμε με βοήθεια: достойна включения157 (αξίζει να ενταχθεί) Όσο για το αντικείμενό του включения, αυτό είναι ένα προθετικό σύνολο στο οποίο ο πυρήνας είναι η λέξη Список (κατάλογος). Βάζοντας σε παρένθεση τρεις επιθετικούς προσδιορισμούς: в (престижный) Список (нематериального)(культурного) наследия στον (………….) κατάλογο (……………..) (…………….) κληρονομιάς αυτό που μένει είναι: в Список наследия (στον κατάλογο κληρονομιάς) Επαναφέρουμε μόνο τον επιθετικό προσδιορισμό культурного που μας είναι διαφανής, για να βελτιώσουμε την απόδοση: в Список культурного наследия (στον κατάλογο πολιτισμικής κληρονομιάς) καθώς και τον επιθετικό προσδιορισμό престижный που, μετά από τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας, γίνεται και αυτός διαφανής: в престижный158 Список (στον βαρύτιμο κατάλογο) και εξετάσουμε και τη δεύτερη πρόταση: этот статус получила национальная кухня Μαθαίνουμε παρ’ όλα αυτά ότι η λέξεη достойна είναι επίθετο (όπως και τα достоин, достойны) που λειτουργεί σαν κατηγορούμενο του βοηθητικού ρήματος είμαι: она (есть) достойна: είναι άξια ‘αξίζει’. Όμως, όπως εδώ, στον ενεστώτα, το τριτοπρόσωπο αυτό ρήμα παραλέίπεται και μένει μόνο το επίθετο. Σε παρελθοντικό χρόνο θα είχαμε και ρήμα: она была достойна. 157 Достойна включения: (είναι) ‘άξια ένταξης’. 158 Β Престижный: Στο επίθετο αυτό αναγνωρίζουμε τη γαλλική λέξη престиж (préstige / γόητρο). Στα γαλλικά, δεδομένου ότι είναι επίθετο, θα το αποδίδαμε με το επίθετο préstigieux. 156

Αργυρώ Μουστάκη

[131]

της οποίας το υποκείμενο εντοπίζουμε στο τέλος της πρότασης, όταν η φυσική ομιλήτρια μας επιβεβαιώνει ότι η λέξη кухня σημαίνει κουζίνα. Η λέξη национальная είναι επιθετικός προσδιορισμός στο ουσιαστικό кухня. Δεν μας φαίνεται αρχικά διαφανής αλλά αυτό δεν παρεμποδίζει την κατανόηση. Τον απομακρύνουμε, βάζοντάς τον σε παρένθεση: (национальная) кухня η (………………) κουζίνα Στην αρχή της πρότασης, αντί του υποκειμένου προτάσσεται εδώ, για λόγους έμφασης πιθανόν, το επιρρηματικό Впервые в мире δεδομένου ότι η λέξη Впервые, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια, είναι επίρρρημα και σημαίνει για πρώτη φορά. Το προθετικό σύνολο в мире159 θα αποδοθεί στον κόσμο. Κατά συνέπεια η ακολουθία λέξεων Впервые в мире θα αποδοθεί κυριολεκτικά ως για πρώτη φορά στον κόσμο και διορθώνοντας υφολογικά για πρώτη φορά στα χρονικά. Είναι περιφερειακό στοιχείο της πρότασης. Έτσι το ρήμα είναι η λέξη получила, που θα αποδώσουμε με την τεχνική της απούσας λέξης: για πρώτη φορά αυτό το στάτους …………. η κουζίνα (για πρώτη φορά αυτό το στάτους πήρε, έλαβε, κατέλαβε η κουζίνα) Και βελτιώνοντας: Για πρώτη φορά αυτή τη θέση κατέλαβε η κουζίνα Ας δούμε σε πίνακα την απομάκρυνση του επιρρηματικού Впервые в мире ως μη άμεσου συστατικού της πρότασης καθώς και του επιθετικού προσδιορισμού национальная ως στοιχείου μη απαραίτητου:

Впервые в мире этот Этот статус получила

Αυτή τη θέση έλαβε η

статус

κουζίνα

получила

кухня

национальная кухня Πίνακας 40

159

Έχουμε ήδη συναντήσει στα βουλγαρικά κείμενα τη λέξη σλαβικής προέλευσης мир.

[132]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Ας επαναφέρουμε τέλος και το επίθετο που απομακρύναμε και που προσδιορίζει το ουσιαστικό кухня, αφού γίνεται διαφανές μετά την ανάγνωσή του από τη φυσική ομιλήτρια: национальная кухня (εθνική κουζίνα) Ξαναβλέπουμε έτσι τη μετάφρασή μας από την αρχή: Εμπειρογνώμονες της UNESCO αποφάνθηκαν ότι η γαλλική γαστριμαργική κουλτούρα, με τις τελετές της και την πολύπλοκη οργάνωσή της αξίζει να ενταχθεί στον βαρύτιμο κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Για πρώτη φορά στα χρονικά αυτή τη θέση κατέλαβε μια εθνική κουζίνα, κάτι το οποίο μαρτυρά… Στο παρακάτω και τελευταίο κείμενο θα χρησιμοποιήσουμε όλες τις παραπάνω τεχνικές. 7ος τίτλος και κείμενο. Γαλλο-ρωσική συνεργασία

Заседание франко-российского Совета по сотрудничеству в области безопасности (...)

7 сентября в Москве в рамках десятого заседания франко-российского Совета по сотрудничеству в области безопасности Министр Иностранных и европейских дел Французской Республики г-н Ален ЖЮППЕ и Министр Обороны Французской Республики г-н Жерар ЛОНГЕ встретились со своими российскими коллегами г-ном Сергеем ЛАВРОВЫМ и г-ном Анатолием СЕРДЮКОВЫМ. Читать дальше Εδώ η περίσταση επικοινωνίας συγκεκριμενοποιείται με τις κλασικές ερωτήσεις που χρησιμοποιούμε στην τάξη για την κατανόηση οποιοδήποτε κειμένου: ποιος, πού, πότε, γιατί. Δηλαδή, με το χρονικό επίρρημα 7 сентября (7 πιθανόν Σεπτεμβρίου αφού η λέξη αρχίζει από Σ), το τοπικό επίρρημα в Москве (στη Μόσχα) και ένα ακόμα επιρρηματικό в рамках десятого заседания франко-российского Совета (στο… του γαλλο-ρωσικού συμβουλίου), σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια. Καταλαβαίνουμε ότι το συμβούλιο είναι διμερές: ο Министр Иностранных и

Αργυρώ Μουστάκη

[133]

европейских дел Французской Республики г-н Ален Жюппе (υπουργός… και ευρωπαϊκών υποθέσεων της γαλλικής δημοκρατίας, κ. Αλαιν Ζυπέ) και ο Министр Обороны Французской Республики г-н Жерар Лонге (υπουργός … της Γαλλικής Δημοκρατίας κ. Ζεράρ Λονγκέ) συναντιούνται με τους российскими коллегами гном Сергеем Лавровым (Ρώσους ομολόγους τους, κ. Σεργκέι Λαβρόφ160) και г-ном Анатолием Сердюковым (κ. Ανατόλι Σερντιούκοφ). Σημειώνουμε σε πίνακα το ουσιαστικό дел που μας ήταν σημασιολογικά αδιαφανές: дело

υπόθεση

дел

υποθέσεων

Πίνακας 41 Η κατάληξη –м όπως εμφανίζεται στα μικρά ονόματα των πολιτικών αλλά και στα επίθετά τους Сергей ЛАВРОВ (ο Σεργκέι Λαβρόφ), Сергеем ЛАВРОВЫМ (με τον Σεργκέι Λαβρόφ), Анатолий СЕРДЮКОВ (ο Ανατόλι Σερντιούκοφ), Анатолием СЕРДЮКОВЫМ (με τον Ανατόλι Σερντιούκοφ) σηματοδοτεί την οργανική, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια, που αποδίδεται στα ελληνικά με την πρόθεση με. Η παρακάτω ακολουθία λέξεων-σημασιολογικά αδιαφανής- αναγνωρίζεται από εμάς ως περιφερειακό στοιχείο της πρότασης (προσδιορίζει τη λέξη συμβούλιο) και δεν επηρεάζει την κατανόηση αφού μπορεί να απαλειφθεί. Το αποδίδουμε στα ελληνικά, παρ’ όλα αυτά, με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας: по сотрудничеству в области безопасности (για συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας) Παραθέτουμε και τα υπόλοιπα στοιχεία που απομακρύναμε προσωρινά: 7 сентября (στις 7 Σεπτεμβρίου) в Москве (στη Μόσχα) в рамках десятого заседания франко-российского Совета по сотрудничеству в области безопасности

Λαβρόφ, Σεντιούκοφ: επιλέγουμε για τα ρωσικά αυτά επίθετα τη φωνητική απόδοση με βάση τη ρωσική. 160

[134]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

(στο ………………… του γαλλο-ρωσικού συνεδρίου για συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας) Ας χρησιμοποιήσουμε την ίδια τεχνική της κενής λέξης για να εξηγήσουμε τη λέξη рамках: (στο ……………….. του γαλλο-ρωσικού συνεδρίου για συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας) στο πλαίσιο του γαλλο-ρωσικού συνεδρίου για συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας Ας διατηρήσουμε στην πρόταση μόνο το υποκείμενο, το ρήμα και το αντικείμενό της και να την αποδώσουμε στα ελληνικά. Το ρήμα είναι η λέξη встретились:

7 сентября 2011 в Москве в

рамках

десятого

заседания

франко-

российского Совета по сотрудничеству области

безопасности

Министр Иностранных и

европейских

дел

Французской Республики

г-н

Ален

ЖЮППЕ

Министр

Обороны

Французской

Республики г-н Жерар ЛОНГЕ встретились со своими

российскими

коллегами

г-ном

Сергеем ЛАВРОВЫМ и гном

Анатолием

СЕРДЮКОВЫМ Πίνακας 42

Министр Ален Жюппе и Ο υπουργός Αλαίν Ζυπέ Министр Жерар Лонге και ο υπουργός Ζεράρ встретились со Сергеем Λονγκέ ………………….. με τον Σεργκέι Λαβρόφ και Лавровым и Анатолием τον Ανατόλι Σερντιούκοφ. Сердюковым.

Αργυρώ Μουστάκη

[135]

Και πάλι με την τεχνική της κενής λέξης εξηγούμε το ρήμα встретились που συνοδεύεται από την πρόθεση со:161 Ο υπουργός Αλαίν Ζυπέ και ο υπουργός Ζεράρ Λονγκέ συναντήθηκαν με τον Σεργκέι Λαβρόφ και τον Ανατόλι Σερντιούκοφ Άλλη άγνωστή μας λέξη είναι και η λέξη Иностранных: Министр Иностранных и европейских дел Французской Республики (Υπουργός … και ευρωπαϊκών υποθέσεων της Γαλλικής Δημοκρατίας) Με συνεπαγωγή συμπληρώνουμε το κενό: Υπουργός εξωτερικών και ευρωπαϊκών υποθέσεων της Γαλλικής Δημοκρατίας Επαναφέροντας όλα τα περιφερειακά στοιχεία της πρότασης και βελτιώνοντας υφολογικά κάποια σημεία, αποδίδουμε το νόημά της ως εξής: Στις 7 Σεπτεμβρίου στη Μόσχα, στο πλαίσιο του 10ου 162 γαλλο-ρωσικού συμβουλίου με θέμα τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας, ο υπουργός εξωτερικών και ευρωπαϊκών υποθέσεων της Γαλλικής Δημοκρατίας, κ. Aλαιν Ζυπέ, και ο Υπουργός Άμυνας της Γαλλικής Δημοκρατίας, κ. Ζεράρ Λονγκέ, συναντήθηκαν με τους Ρώσους ομολόγους τους, κ. Σεργκέι Λαβρόφ και κ. Ανατόλι Σερντιούκοφ. Ας δούμε, στη συνέχεια, με βάση τις λέξεις που ήδη συναντήσαμε ως τώρα, τα γράμματα του ρωσικού αλφαβήτου, κάνοντας εξάσκηση σε αυτά με ασκήσεις που ακολουθούν. 1.3 Εξοικείωση με τα γράμματα του ρωσικού αλφαβήτου α. Το ф, το X, το Р, П και το B είναι κοινά γράμματα στα δύο αλφάβητα (ελληνικό και ρωσικό)163:

С/со: εδώ со, γιατί η επόμενη λέξη αρχίζει από с. Η πρόθεση с σε ορισμένες περιπτώσεις γράφεται και προφέρεται со (όπως και η в που προφέρεται, όπως σημειώσαμε, во): α. μπροστά από μονοσύλλαβη λέξη η οποία αρχίζει με συνδυασμό συμφώνων: со мной (μαζί με μένα). β. όταν οι επόμενες λέξεις αρχίζουν από с, з και ακολουθεί συνδυασμός συμφώνων: со слезами (με δάκρυα), со словами (με λόγια), со звуком (με ήχο, φθόγγο), со слезами (με δάκρυα). 162 Αποδίδουμε το τακτικό αυτό αριθμητικό με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας. 163 Τα φωνήεντα a, e, o δεν εμφανίζονται εδώ γιατί είναι κοινά στα ρωσικά και στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. 161

[136]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

ф / Φ (φ)

X / Χ (χ)

Р / Ρ (ρ)

П (π)

B / Β (β)

информация

французских

Категории

компаний

Февраль

европейских

Россия

Презентация

Визит

Франции

Координаты

европейских

форуме

губернатора

Республики

вручил

французских

форуме

франко-

Презентация

164

Совета

российской офисный

франко-

центр

российской

автомобили165

центр европейских работают Министр

β. Το Г έχει την ίδια ‘γραφική πραγμάτωση’ αλλά όχι την ίδια φωνητική στις δύο γλώσσες (προφέρεται ως ‘γκ’ στα ρωσικά όπως και στα βουλγαρικά). Το Η έχει την ίδια γραφική πραγμάτωση αλλά άλλη φωνητική (στα ελληνικά προφέρεται ‘ι’ και στα ρωσικά και βουλγαρικά ‘ν’): Г / Γ(γκ)

Н (ν)

губернатора

Франции

делегация

Координаты центр Министр

Tα χειρόγραφα γράμματα του ρωσικού αλφαβήτου προέρχονται από την ιστοσελίδα http://wikitranslate.org/wiki/Russian_alphabet/Greek 165 Автомобили: Το ‘в’ πριν από το άφωνο ‘т’ προφέρεται ως ‘ф’. 164

Αργυρώ Μουστάκη

[137]

γ. Το Л έχει σχεδόν την ίδια γραφή στις δύο γλώσσες166: Л / Λ (λ) журналистов Календарь Александр автомобили Республики δ. Το Д έχει σχεδόν την ίδια γραφή αλλά όχι την ίδια φωνητική απόδοση σε ελληνικά και ρωσικά/βουλγαρικά (προφέρεται ως ‘ντ’): Д / Δ (ντ)167 Календарь Александр ε. Το C μας είναι γνωστό γιατί χρησιμοποιείται στη θρησκευτική εικονογραφία ως ‘σ’: C (σ) франкороссийской системы Совета

Δεν λέμε εδώ ότι το ‘л’ έχει σχεδόν την ίδια φωνητική με το ‘Λ’ της ελληνικής (αυτή του βορείου ιδιώματος) γιατί για τις λέξεις αυτές (όπου το л ακολουθείται από и και е) αυτό δεν ισχύει. 167 Ακούγοντας από φυσική ομιλήτρια κάποιες λέξεις που περιέχουν το γράμμα αυτό είχαμε την εντύπωση ότι το д, όταν ακολουθείται από и και e, προφέρεται dzi και dze: Координаты, делегация. Στην πραγματικότητα το д, όταν ακολουθείται από и και e, προφέρεται πολύ μαλακά, όπως και όταν βρίσκεται πριν από το ь. Να σημειώσουμε εδώ ότι το στοιχείο ‘z’ δε χαρακτηρίζει τη λόγια ρωσική, παρά μόνο ορισμένες διαλέκτους. Στη λευκορωσική, το επονομαζόμενο ‘дзеканье’ (και αντίστοιχα це́канье) αποτελούν την κανονική προφορά των т και д στις ίδιες θέσεις που το ‘ц και ‘z’ αποτυπώνεται και στη γραφή: людзi, дзень, плаціць. 166

[138]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

στ. Τα γράμματα που ακολουθούν είναι νέα για τον ελληνόφωνο ομιλητή (άλλα υπάρχουν σαν ήχοι στη γλώσσα του και άλλα όχι): ь / (μαλακώνει το

Ю (γιου)

προηγούμενο σύμφωνο168) Февраль

Юнеско169

Календарь

Работают Жюппе

Ы (ι) Координаты офисный центр Системы Б (μπ)

З (ζ)

Ц (τς)

губернатора

французских

Франции коммуникации

автомобили

делегация

работают

французских

Республики

Презентация центр

168 169

Λέγεται μαλακό σημείο. Το Ю προφέρεταιι (γιου) μετά από φωνήεν και στην αρχή της λέξης, αλλά μετά από σύμφωνο

προφέρεται όπως το γαλλικό ‘u’ στη λέξη ‘Juppé’.

Αργυρώ Μουστάκη

[139]

И (ι)

Й (ι)

У (ου)

Я (για)

Франции

компаний

журналистов

Январь 2014 : события

Россия

франко-

форуме

Россия

Республики

делегация

российской Экономическо-

офисный

Визит

европейских

Презентация

автомобили Министр Республики ζ. Κάποια απ’αυτά δεν υπάρχουν καθόλου στο φωνητικό σύστημα της ελληνικής (γι’αυτά, ο ελληνόφωνος ομιλητής κάνει αναγωγή στο φωνητικό σύστημα της γαλλικής): Щ (chtch)170

Ч (tch)

Ж (g)171

Ш (ch)

превращения

Экономическо-

журналистов

приглашению

борщ172

вручил

жюппе Жерар парижские

η. Το ξ της ελληνικής γράφεται кс (x) στα ρωσικά173: кс (ξ) Александр174 θ. To Э εμφανίζεται συνήθως στην αρχή της λέξης: Э (ε) Экономическо-

Το γράμμα Щ προφέρεται ως παχύ ‘cht’ στα βουλγαρικά και ως παχύ ‘σιου’ στα ρωσικά (http://www.krassanakis.gr/russian.htm) 171 Όπως στο γαλλικό Georges. 172 Борщ: λέξη εκτός κειμένου. Το borsch είναι σούπα λαχανικών, με βάση τα παντζάρια. 173 Το ίδιο συμβαίνει, όπως είδαμε, και στα βουλγαρικά. 174 Александр: λέξη εκτός κειμένου. 170

[140]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

1.4 Ασκήσεις εξοικείωσης με τα γράμματα του ρωσικού αλφαβήτου175 Επιβεβαιώνουμε μέσα από ασκήσεις ότι έχουμε εξοικειωθεί ακόμα περισσότερο με τα γράμματα αυτά: Пήф; _ранции

евро_ейских

вήф; а_томобили

ин_ормация

Бήв; _изит

гу_ернатора

Респу_лики

Уήи; Виз_т

фор_м

П ή р; 175

Λύσεις: П ή ф ;

Франции

европейских

вήф; Автомобили

информация

Бήв; Визит

губернатора

республики

Уήи; Визит

форум

П ή р; Презентация

республики

н ή и; Франции А ή я; февраля

презентация

Ч ή ц; Презентация

франции

Ж ή з; Презентация

парижские

к ή х; Европейских

республики

вручил

делегация

Αργυρώ Μουστάκη

П_езентация

[141]

_еспублики

н ή и; Фра_ции А ή я; Феврал_176

Презентаци_

Ч ή ц; Презента_ия

Фран_ии

вру_ил

делега_ия

Ж ή з; Пре_ентация

пари_ские

к ή х; европейски_

Республи_и

Февраля: Να σημειωθεί ότι το я εδώ δεν είναι αυτονόητο, καθώς έχουμε γενική αρσενικού σε ь, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια. 176

[142]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Η ιστοσελίδα του ευρωπαϊκού προγράμματος Socrates-Lingua Eu+I Tα τρία παρακάτω αποσπάσματα προέρχονται από την ιστοσελίδα http://www.euintercomprehension.eu/activities.html.

Πρόκειται

για

ενιαίο

κείμενο

που

κατακερματίστηκε και αποδόθηκε στα ρωσικά για τις ανάγκες της μελέτης αυτής. Το ενιαίο κείμενο, μεταφρασμένο στα βουλγαρικά, ελληνικά και γαλλικά δίνεται στο παράρτημα 1. Όπως τονίσαμε και στο βουλγαρικό κείμενο, εδώ, πραγματευόμαστε στη ρωσική, αυτή τη φορά, το θέμα της αλληλοκατανόησης, τα κύρια χαρακτηριστικά της, τα πλεονεκτήματά της ενώ πάμε να κάνουμε κράτηση σε ένα εικονικό ξενοδοχείο.

2.1 Απόσπασμα 1. Καλώς ήλθατε Добро пожаловать в нашу гостиницу/(наш отель) и в увлекательный мир взаимопонимания. Η τουριστική βιομηχανία και συγκεκριμένα ο κόσμος των ξενοδοχείων (έστω και εικονικών, όπως εδώ) ανακαλούν μια πραγματικότητα. Εκτός όμως από τις γνώσεις μας για τον κόσμο του τουρισμού, οι γνώσεις μας για τη θεωρία της αλληλοκατανόησης μας βοηθούν επίσης εδώ να καταλάβουμε τα αποσπάσματα αυτά. Στο ξενοδοχείο όπου πρόκειται να κάνουμε μια εικονική κράτηση γίνεται λόγος για τα πλεονεκτήματα της θεωρίας αυτής. Αναγνωρίζουμε έτσι πρώτα-πρώτα τη διεθνή λέξη отель που μας θυμίζει τη λέξη хотел της βουλγαρικής. Ξαναθυμόμαστε τη λέξη свят (κόσμος). Η λέξη Добро που παραπέμπει σε καλωσόρισμα μας βοηθά να αποδώσουμε τις λέξεις Добро пожаловать в наш отель ως καλωσήλθατε στο ξενοδοχείο μας. Άλλωστε η λέξη ντόμπρος, ως επίθετο πια, υπάρχει και στη γλώσσα μας και σημαίνει καλός, ευθύς. Θυμόμαστε από τα βουλγαρικά ότι η λέξη мир σημαίνει κόσμος. Εδώ αποδίδουμε το προθετικό σύνολο в (увлекательный) мир взаимопонимания (στον κόσμο της αλληλοκατανόησης). Η λέξη увлекательный είναι επίθετο, επομένως μπορεί να απαλειφθεί χωρίς να εμποδίσει την αλληλοκατανόηση. Παραθέτουμε και την απόδοση του αποσπάσματος αυτού όπως προτείνεται από την ίδια ιστοσελίδα στα ελληνικά: Καλωσήλθατε στο ξενοδοχείο μας και στον μαγικό κόσμο της αλληλοκατανόησης.

Αργυρώ Μουστάκη

[143]

2.2 Απόσπασμα 2. Κράτηση δωματίου На вашем родном языке вы знаете, как забронировать гостиничный номер или посмотреть прогноз погоды на день по интернету. Στο εικονικό αυτό ξενοδοχείο μπορεί να κάνει κανείς ό,τι κάνει και σε ένα πραγματικό ξενοδοχείο, δηλαδή να κάνει κράτηση δωματίου (гостиничный номер) ή να συμβουλευτεί το διαδίκτυο για να διαβάσει το δελτίο καιρού (прогноз, интернету). Αυτή είναι η πραγματικότητα που περιγράφεται εδώ. Όπως σημειώσαμε ήδη στο αντίστοιχο βουλγαρικό κείμενο, στο κεφάλαιο 3.2, ο χρήστης καλείται να κάνει κράτηση σε μια άγνωστη γλώσσα με μεταφορά γνώσης, με την προϋπόθεση ότι έχει ήδη εμπειρία από ηλεκτρονικές κρατήσεις δωματίων στη μητρική του. Τα λεξιλογικά στοιχεία, συγκεκριμένα, η προσέγγιση του αντίστοιχου κειμένου στη βουλγαρική γλώσσα, μας επιτρέπουν να καταλάβουμε το ρήμα, σλαβικής προέλευσης στο β΄ πρόσωπο πληθυντικού знаете (γνωρίζετε). Επιπλέον, τη ρηματική αυτή κατάληξη την έχουμε ήδη γνωρίσει στη βουλγαρική (резервирате, проверите) και βέβαια μας θυμίζει το -τε του β΄ προσώπου πληθυντικού της ελληνικής. Η προσωπική αντωνυμία вы μας θυμίζει το вие της βουλγαρικής (вие знаете) που είναι η προσωπική αντωνυμία σε β΄πρόσωπο πληθυντικού. Αυτό το ρήμα έχει σαν συμπλήρωμα είτε ένα ονοματικό σύνολο (ξέρετε αυτό, ξέρετε κάτι) είτε ολόκληρη πρόταση στη θέση του (πλάγια ερωτηματική). Εδώ η ίδια η τυπογραφία (το κόμμα) μας σηματοδοτεί ότι το συμπλήρωμα του ρήματος ξέρω είναι δευτερεύουσα ερωτηματική προτάση που εισάγεται με τη λέξη (συνδετικό) как (πώς). Στα βουλγαρικά είχαμε δει δύο συνδετικά как да (που είχαμε αντιστοιχίσει στα ελληνικά με τις λέξεις πώς να). Άλλη ρηματική κατάληξη φαίνεται να είναι το -ть που εντοπίζουμε στα απαρέμφατα των ρημάτων забронировать (να κάνει κανείς κράτηση, να κάνετε κράτηση) και посмотреть (να δει κανείς, να δείτε). Αλλά ας απομακρύνουμε επιθετικούς προσδιορισμούς: На (вашем) (родном) языке Η λέξη языке που απομένει μας θυμίζει την αντίστοιχη της βουλγαρικής (език) και που θα αποδίδαμε:

[144]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

На (вашем) (родном) языке στη (…………….…) (…………….) γλώσσα και με τη βοήθεια της φυσικής ομιλήτριας: На вашем родном языке (Στη δική σας μητρική γλώσσα) Διατηρούμε τη δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση как ... (πώς να…) γιατί λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος знаете (ξέρετε). Διαγράφουμε επίσης ότι ακολουθεί το или (σύνδεσμος ή) που συνδέει κύριες προτάσεις. Παραθέτουμε την πρότασή μας μετά τις απαλοιφές: На вашем родном языке вы знаете, как

Ξέρετε

πώς

забронировать гостиничный номер

δωματίου

να

κάνετε

κράτηση

или посмотреть прогноз погоды на день по интернету. Πίνακας 43 Το или συνδέει δύο κύριες προτάσεις που αναλύουμε συντακτικά: как забронировать

Ρήμα

номер

Αντικείμενο

как посмотреть прогноз

Ρήμα

Αντικείμενο

Να και η απόδοση του αποσπάσματος αυτού όπως προτείνεται από την ίδια ιστοσελίδα στα ελληνικά: Στη γλώσσα σας, ξέρετε πώς να κάνετε κράτηση ενός δωματίου σε ξενοδοχείο ή να συμβουλευτείτε το δελτίο καιρού στο διαδίκτυο.

Αργυρώ Μουστάκη

[145]

2.3 Απόσπασμα 3. Δεν μιλάτε έντεκα γλώσσες Вы вероятно не говорите на всех (11) языках нашей гостиницы/(нашего отеля), но вы будете потрясены, узнав, что вы уже способны понимать и делать на этих языках. Η επικοινωνιακή περίσταση είναι πάντα η ίδια. Εδώ ο αριθμός 11 μας βοηθά να κατανοήσουμε την ήδη γνωστή λέξη языках, που αυτή τη φορά είναι σε άλλη πτώση. Βλέπουμε για άλλη μια φορά τη ρηματική κατάληξη –те στα ρήματα говорите (δεν μιλά-τε), вы будете, βοηθητικό ρήμα, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια (θα είσ-τε) που μας θυμίζει την αντίστοιχη κατάληξη – τε της ελληνικής. Εμφανίζεται ως –ть (απαρέμφατο) στα ρήματα понимать и делать (καταλάβετε και κάνετε), του δευτέρου πληθυντικού. Την είδαμε ήδη στο απόσπασμα 2.1 στην έκφραση Добро пожаловать ( καλώς ήλθατε). Τέλος, σημειώνουμε, όπως στα βουλγαρικά, και στα ελληνικά, ένα μόνο αρνητικό μόριο μέσα στην πρόταση: не говорите (δεν μιλάτε). Η δευτερεύουσα πρόταση εισάγεται κι εδώ με το что (ότι), που το έχουμε ήδη δει. Έχουμε επίσης δει από τα βουλγαρικά ότι τo но (αλλά, όμως) εισάγει συνδέει κύριες προτάσεις: вы знаете, как забронировать но вы будете потрясены что… (ξέρετε πώς να κάνετε κράτηση αλλά θα εκπλαγείτε με το..) Διαγράφουμε τη μικρή λέξη вероятно που, σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια, είναι επίρρημα και που μας απομακρύνει το υποκείμενο Вы (εσείς) από το ρήμα: Вы (вероятно) не говорите Εσείς (………………) δεν μιλάτε απομακρύνουμε τον ετερόπτωτο προσδιορισμό του ουσιαστικού языках: на всех 11 языках (нашей гостиницы) τις 11 γλώσσες (του ξενοδοχείου μας) αγνοούμε τη δευτερεύουσα πρόταση που εισάγεται με το что: что вы уже способны понимать и делать на этих языках Και μένει μόνο: Вы не говорите на всех (11) языках (δεν μιλάτε τις 11 γλώσσες)

[146]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Παρ’ όλο που απομακρύναμε την παραπάνω δευτερεύουσα πρόταση, τίποτε δεν μας εμποδίζει να επιχειρήσουμε να την αναλύσουμε σε: υποκείμενο:

Вы

(Εσείς) -

ρήμα και κατηγορούμενο:

способны177 (είστε ικανοί) μπορείτε -

και δύο συμπληρώματα (απαρέμφατα):

Понимать и делать (να καταλάβετε και να κάνετε) Το περιφερειακό στοιχείο της πρότασης μπορεί να απαλειφθεί με τη σειρά του εδώ: на этих языках (σε αυτές τις γλώσσες) Ας σχηματοποιήσουμε όλες τις απαλοιφές αντικαθιστώντας τη δευτερεύουσα πρόταση με μια λέξη (την αντωνυμία αυτό): Вы вероятно не говорите на всех 11

Πιθανότατα δεν μιλάτε τις 11 γλώσσες

языках

του

нашей

гостиницы/(нашего

ξενοδοχείου

μας,

αλλά

θα

отеля), но вы будете потрясены, узнав,

εκπλαγείτε με αυτό. ανακαλύπτοντας

что вы уже способны понимать и

πόσα πράγματα μπορείτε να καταλάβετε

делать на этих языках

και να κάνετε σ’ αυτές τις γλώσσες !

Πίνακας 44 Ακολουθεί η απόδοση του αποσπάσματος αυτού όπως προτείνεται από την ίδια ιστοσελίδα στα ελληνικά: Πιθανότατα δεν μιλάτε τις 11 γλώσσες του ξενοδοχείου μας, αλλά θα εκπλαγείτε αν ανακαλύψετε πόσα πράγματα μπορείτε να καταλάβετε και να κάνετε σ’ αυτές τις γλώσσες!

177Εδώ εμφανίζεται μόνο το επίθετο способны ενώ το ρήμα είμαι (быть), παραλείπεται στον ενεστώτα.

Αργυρώ Μουστάκη

[147]

Βλέπουμε, για μια ακόμα φορά, τις καινούριες λέξεις που συναντήσαμε στα αποσπάσματα που διαβάσαμε:

2.4 Eξοικείωση με τα γράμματα του ρωσικού αλφαβήτου α. Το ф, το X, το Р, П και το B είναι κοινά γράμματα στα δύο αλφάβητα (ελληνικό και ρωσικό): ф / Φ (φ)

X / Χ (χ)

Р / Ρ (ρ)

П (π)

B / Β (β)

на всех 11

мир

прогноз

вы знаете

говорите

погоды

не говорите

языках

β. Το Г έχει την ίδια ‘γραφική πραγμάτωση’ αλλά όχι την ίδια φωνητική στις δύο γλώσσες (προφέρεται ως γκ στα ρωσικά όπως και στα βουλγαρικά). Το Η έχει την ίδια γραφική πραγμάτωση αλλά άλλη φωνητική (στα ελληνικά προφέρεται ‘ι’ και στα ρωσικά και βουλγαρικά ‘ν’): Г / Γ(γκ)

Н (ν)

прогноз

наш отель вы знаете прогноз

γ. Το Л έχει σχεδόν την ίδια γραφή στις δύο γλώσσες και σχεδόν την ίδια φωνητική (αυτή του βορείου ιδιώματος στην Ελλάδα): Л / Λ (λ) Делать

[148]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

δ. Το Д έχει σχεδόν την ίδια γραφή αλλά όχι την ίδια φωνητική απόδοση σε ελληνικά και ρωσικά/βουλγαρικά (προφέρεται ως ‘ντ’): Д / Δ (ντ) Добро ε. Το C μάς είναι γνωστό γιατί χρησιμοποιείται στη θρησκευτική εικονογραφία αντί του ‘σ’: C (σ) способны στ. Τα γράμματα που ακολουθούν είναι νέα για τον ελληνόφωνο ομιλητή (άλλα υπάρχουν σαν ήχοι στη γλώσσα του και άλλα όχι): ь

(μαλακώνει

το

Ю (iou, γιου)

προηγούμενο σύμφωνο) Делать

Юнеско

Ы (ι) Язык Б (μπ)

З (ζ)

Ц (τσ)

Ъ178

Добро

(вы) знаете

гостиницы

объект179

Прогноз Επεξήγηση από τη φυσική ομιλήτρια: Το Ъ δεν έχει σχέση με το б που το βλέπουμε στη λέξη Добро. Το Ъ δεν προφέρεται στα ρωσικά και λέγεται твёрдый знак ‘σκληρό σημείο’. Eίναι ένα πολύ σπάνιο γράμμα. Στα βουλγαρικά, το αντίστοιχο Ъ είναι ένα ‘oυδέτερο’ φωνήεν. 179 Объект (λέξη εκτός κειμένου). 178

Αργυρώ Μουστάκη

[149]

И (ι)

Й (ιι)

У (ου)

Я (για)

ё (γιο)

мир

нашей

вы будете

языке

путём

говорите ζ. Κάποια απ’ αυτά δεν υπάρχουν καθόλου στο φωνητικό σύστημα της ελληνικής (γι’ αυτά, ο ελληνόφωνος ομιλητής κάνει αναγωγή στο φωνητικό σύστημα της γαλλικής): Щ (chtch)

Ч (tch)

Ж (g)

Ш (ch)

превращения

Экономическо-

Добро

приглашению

пожаловать вручил

наш (отель)

2.5 Ασκήσεις εξοικείωσης με τα γράμματα του ρωσικού αλφαβήτου180 Ας επιβεβαιώσουμε, με τις παρακάτω ασκήσεις, ότι έχουμε εξοικειωθεί περισσότερο με τα γράμματα αυτά: П ή p; Ми_ 180

_рогноз

П ή p;

мир

Прогноз

Б ή в; Добро

Вы знаете

Уήи? вы будете

говорите

Ч ή ц; нашей гостиницы Ж ή ш; наш отель

Добро пожаловать

зήж; вы знаете

Добро пожаловать

[150]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Б ή в; До_ро

_ы знаете

У ή и; вы б_дете

говор_те

Ч ή ц; нашей гостини_ы Ж ή ш; на_ отель

Добро по_аловать

3. Η ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Τα τέσσερα αποσπάσματα που ακολουθούν είναι η μετάφραση στα ρωσικά ενός και μοναδικού κειμένου το οποίο υπάρχει στην ιστοσελίδα αυτή και το οποίο κατακερματίστηκε για τις ανάγκες της καλύτερης μελέτης του. Το αυθεντικό κείμενο μπορεί και να το ακούσει κανείς σε όποια γλώσσα επιλέξει στην ιστοσελίδα http://europa.eu/abc/european_countries/languages/dutch/index_en.htm? Μετάφραση του αρχικού μη κατακερματισμένου κειμένου στα βουλγαρικά, ελληνικά και γαλλικά υπάρχει στο παράρτημα 3. Όπως τονίσαμε στο βουλγαρικό κείμενο, εδώ παρουσιάζεται η ΕΕ, οι αρχές και αξίες που πρεσβεύει, ο τρόπος θεσμοθέτησής της. Οι διεθνείς λέξεις που θα συναντήσουμε εδώ στρέφονται γύρω από αυτή την σημασιολογική ενότητα181.

181

Στα γαλλικά, ο όρος είναι univers du discours.

Αργυρώ Μουστάκη

[151]

3.1 Απόσπασμα 1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση Европейский Союз (ЕС) – это семья демократических европейских стран, решивших действовать вместе ради мира и процветания. Речь не идёт о едином государстве, призванном заменить собой существующие государства, но вместе с тем, Европейский Союз – более значительное объединение, чем любая другая международная организация. Таким образом, эта организация – единственная в своём роде. Δεν ξεχνούμε ότι εδώ γίνεται λόγος για την ΕΕ, τους θεσμούς, τα κράτη που την αποτελούν, την οργάνωσή της. Αναλύουμε ό,τι μπορούμε να αναλύσουμε, αφήνοντας ό,τι μας φαίνεται ιδιαίτερα περίπλοκο. Λεξιλογικά τα μορφήματα ή λέξεις Европ- (Ευρώπ-), демократ- (δημοκρατ-), организация (οργάνωση) είναι διαφανείς. Η φυσική ομιλήτρια μας εξηγεί λέξεις του πανσλαβικού λεξιλογίου όπως семья (οικογένεια), процветания (ευημερίας), την ήδη γνωστή мира (ειρήνης), единственная (μοναδική)182 και μας βοηθά, ενδεικτικά, να δούμε τη μορφολογία κάποιων από αυτές: процветание183

ευημερία

процветания

ευημερίας

Πίνακας 45 Мир184

η ειρήνη

Мира Πίνακας 46

της ειρήνης

Βλέπουμε στα παρακάτω επίθετα τις καταλήξεις– ейски-й και –ейски-х: Европ-ейский Союз (Ευρωπαïκή ΄Ενωση) европейских стран (ευρωπαïκών χωρών) 182

Η λέξη мира μας θυμίζει τη λέξη мир της βουλγαρικής που σημαίνει ειρήνη. Μαθαίνουμε από τη

φυσική ομιλήτρια ότι η λέξη αυτή στα ρωσικά σημαίνει ειρήνη αλλά και κόσμος (εδώ, ειρήνη). 183 184

Πроцветание: Ουσιαστικό, ουδέτερου γένους. Μир: Ουσιαστικό, αρσενικού γένους.

[152]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

όπως και την κατάληξη –ческ-и: демократических стран (δημοκρατικών χωρών) Απαλείφουμε τέλος τους ετερόπτωτους προσδιορισμούς демократических европейских стран (δημοκρατικών ευρωπαϊκών χωρών) και ό,τι ακολουθεί μετά από κόμμα δηλαδή τις λέξεις решивших действовать вместе ради мира и процветания: Европейский Союз (ЕС) – это семья демократических европейских стран, решивших действовать вместе ради мира и процветания

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) μια οικογένεια

Πίνακας 47 Βλέπουμε με έκπληξη ότι στην πρόταση αυτή το ρήμα έχει αντικατασταθεί με μια παύλα. Το συμπληρώνουμε, γιατί στα αρχαία ελληνικά, όπως και στα ρωσικά, το συνδετικό ρήμα δεν είναι απαραίτητο, στα νέα ελληνικά όμως είναι:

Европейский Союз (ЕС) – это семья

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) είναι μια οικογένεια

Πίνακας 48 Κάνουμε μηχανικά (με βάση την τυπογραφία και τη μορφολογία), την ίδια απλοποίηση και για την τελευταία πρόταση του αποσπάσματος αυτού, όπου και εδώ βλέπουμε πρόταση χωρίς συνδετικό ρήμα: Таким

образом,

организация единственная роде. Πίνακας 49

эта –

своём

Αυτή η οργάνωση-μοναδική

Αργυρώ Μουστάκη

[153]

το οποίο και επαναφέρουμε στα νέα ελληνικά: эта

организация

–

единственная

Αυτή η οργάνωση μοναδική

είναι

Πίνακας 50 Παραθέτουμε τέλος την απόδοση του αποσπάσματος σε ελληνική γλώσσα, όπως προτείνεται από την ίδια την ιστοσελίδα: Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) είναι μια οικογένεια ευρωπαϊκών δημοκρατικών χωρών, οι οποίες έχουν δεσμευτεί να συνεργάζονται για την ειρήνη και την ευημερία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι ένα κράτος που επιδιώκει να αντικαταστήσει τα υπάρχοντα κράτη και είναι μεγαλύτερη από κάθε άλλο διεθνή οργανισμό. Η ΕΕ είναι όντως μοναδική.

3.2 Απόσπασμα 2. Θεσμοί Στο απόσπασμα που ακολουθεί: Государства, которые его образуют, организовали совместные учреждения, которым они делегируют часть своего суверенитета, с тем, чтобы решения по специфическим вопросам, представляющим совместный интерес, могли приниматься демократическим путём на европейском уровне. Οι λέξεις интерес, (ενδιαφέρον για το κοινό καλό, συμφέρον), суверенитета (κυριαρχίας), специфическим (για ειδικές, ορισμένες) είναι διεθνείς και γι’ αυτό σημασιολογικά διαφανείς. Εντοπίζουμε τη λέξη суверенитета όπως την είχαμε συναντήσει στο βουλγαρικό κείμενο, εδώ όμως δεν έχουμε επιτασσόμενο άρθρο αλλά γενική πτώση: Суверенитет185

κυριαρχία

Суверенитета

κυριαρχίας

Πίνακας 51

185

Суверенитет: Ουσιαστικό, αρσενικού γένους.

[154]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Σκεπτόμαστε ότι μετά την πρόθεση по (по специфическим вопросам, για συγκεκριμένα θέματα), το επίθετο όπως και το ουσιαστικό παίρνουν την κατάληξη – м.186 Η φυσική ομιλήτρια αποδίδει το демократическим путём (μέσω της δημοκρατικών αποφάσεων, μέσω της δημοκρατικής οδού). Η κατάληξη -чески-м είναι κατάληξη επιθέτου. Σημειώνουμε σε πίνακα πληροφορίες που μας δίνει η φυσική ομιλήτρια: демократический путь демократическим путём187

δημοκρατική οδός μέσω της δημοκρατικής οδού

Πίνακας 52 Η κατάληξη –ейск-ом188 είναι επίσης κατάληξη επιθέτου. Σημειώνουμε σε πίνακα τις πληροφορίες της φυσικής ομιλήτριας: европейский уровень на европейском уровне189

ευρωπαϊκό επίπεδο σε ευρωπαϊκό επίπεδο

Πίνακας 53 Η φυσική ομιλήτρια μας εντοπίζει τα ρήματα делегируют και образуют των οποίων την κατάληξη έχουμε ήδη δει στο ρήμα работают (δουλεύουν): Делегирую Делегируют

εκχωρώ εκχωρούν

Μαθαίνουμε ότι οι καταλήξεις περιλαμβάνουν και τα φωνήεντα πριν το –м: -ым/им για τα επίθετα και –ам/ям για τα ουσιαστικά στη δοτική πληθυντικού. Το –м εμφανίζεται στη δοτική, στην οργανική και στην προθετική. Να σημειωθεί ότι το στοιχείο м εμφανίζεται στο τέλος των καταλήξεων: - της δοτικής πληθυντικού των επιθέτων και των ουσιαστικών: по новым дорогам (σε νέους δρόμους). - της οργανικής ενικού των επιθέτων και ουσιαστικών αρσενικού γένους: С Новым годом! (ευτυχισμένο το νέο έτος) - της προθετικής επιθέτων αρσενικού γένους, ενικού αριθμού: в нашем новом доме (στο νέο σπίτι μας). Οι πτωτικές καταλήξεις διαφοροποιούνται έτσι με βάση το φωνήεν που βρίσκεται πριν από το м. 187 демократическим путём: επίθετο και ουσιαστικό σε πτώση οργανική. 188 ск- = sk. 189 Ηа европейском уровне: επίθετο και ουσιαστικό σε προθετική πτώση. 186

Αργυρώ Μουστάκη

[155]

Πίνακας 54 Образую

θεσπίζω

Образуют Πίνακας 55

θεσπίζουν

Η φυσική ομιλήτρια μας εξηγεί τις λέξεις Государства (τα κράτη) και учреждения (όργανα). Με τη βοήθεια αυτή εντοπίζουμε το ρήμα της πρότασης организовали. Απαλείφουμε, με τη βοήθεια της τυπογραφίας, ό,τι είναι δεξιά των λέξεων Государства (τα κράτη) και учреждения (όργανα) αντίστοιχα, χωρίς η πρόταση να χάσει τη γραμματικότητά της: Государства, которые его образуют, организовали

совместные

учреждения,

которым

делегируют

часть

Τα κράτη έχουν θεσπίσει κοινά θεσμικά όργανα

они своего

суверенитета, с тем, чтобы решения по

специфическим

представляющим интерес,

могли

демократическим

вопросам, совместный приниматься путём

на

европейском уровне. Πίνακας 56 Οι λέξεις которые και которым εισάγουν δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις, που προσδιορίζουν τα ουσιαστικά που βρίσκονται αριστερά τους: Государства, которые его образуют, учреждения, которым они делегируют часть своего суверенитета

Τα κράτη που την αποτελούν Όργανα στα οποία έχουν εκχωρήσει εξουσία

[156]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Πίνακας 57 Το с тем190 εισάγει εδώ τελική πρόταση που απομακρύνουμε επίσης ως μη άμεσο συστατικό της πρότασης. Παραθέτουμε την απόδοση του αποσπάσματος σε ελληνική γλώσσα, όπως προτείνεται από την ίδια την ιστοσελίδα: Τα κράτη μέλη της έχουν θεσπίσει κοινά θεσμικά όργανα στα οποία εκχωρούν ορισμένες εξουσίες τους, έτσι ώστε να είναι δυνατόν να λαμβάνονται δημοκρατικές αποφάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο για συγκεκριμένα θέματα κοινού ενδιαφέροντος. 3.3 Απόσπασμα 3. Η Ευρώπη-ήπειρος Европа

–

континент,

который

характеризуется

многочисленными

традициями и рзличными языками, но вместе с тем, общими ценностями. Именно эти ценности защищает Европейский Союз, развивая всё более тесное сотрудничество между народами, входящими в него, укрепляя единство, сохраняя при этом различия, и стремясь к принятию решений на наиболее близком к гражданину уровне. Με ευκολία πλέον εντοπίζουμε τις λέξεις Европа (Ευρώπη), континент (ήπειρος), традициями (από παραδόσεις), όπως και τη λέξη союз η οποία, στα δεξιά του επιθέτου Европейский σε μια ιστοσελίδα της ΕΕ δεν μπορεί παρά να σημαίνει ένωση. Η φυσική ομιλήτρια μας λέει, επ’ ευκαιρία της λέξης традициями, ότι η κατάληξη – ами/ями191 μπορεί να αποδοθεί ως μέσω, από όπως αυτό φαίνεται με τις ακόλουθες λέξεις: традиции

συνήθειες

традициями

από συνήθειες

Πίνακας 58 языки

γλώσσες

языками

από γλώσσες

190 191

Εδώ, αλλά, όχι παντού σύμφωνα με τη φυσική ομιλήτρια. –ами/ями: σηματοδοτεί την οργανική πτώση.

Αργυρώ Μουστάκη

[157]

Πίνακας 59 Рзличные

διαφορετικές γλώσσες

языки различными

από διαφορετικές γλώσσες

языками Πίνακας 60 Βλέπουμε και πάλι ότι η ρωσική απαλείφει το συνδετικό ρήμα: Европа – континент (η Ευρώπη – ήπειρος) η Ευρώπη είναι ήπειρος Αναγνωρίζουμε και τη δευτερεύουσα αναφορική πρόταση που εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία который192 που έχουμε ήδη συναντήσει. Ως περιφερειακό στοιχείο της πρότασης μπορούμε να την διαγράψουμε: Европа

–

континент,

который

Η Ευρώπη είναι ήπειρος

характеризуется многочисленными традициями и рзличными языками, но

вместе

тем,

общими

ценностями. Πίνακας 61 Στη δεύτερη πρόταση: Именно эти ценности защищает Европейский Союз απαλείφουμε το επίρρημα Именно: Именно эти ценности защищает Европейский Союз Αντ

Ρήμα

Υποκείμενο

Αυτές τις αξίες υπερασπίζεται 192

Κоторый: ‘ο οποίος’, ενώ которая ‘η οποία’.

η ΕΕ

[158]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Η σειρά των λέξεων είναι: αντικείμενο ρήμα υποκείμενο (ΑΡΥ). Βλέπουμε λοιπόν ότι η ρωσική, λόγω της πλούσιας μορφολογίας της, όπως και η ελληνική, μπορεί να παρουσιάζει αυτή τη δομή. Βάζουμε το υποκείμενο αριστερά και φτιάχνουμε, με τη σειρά μας, μια πρόταση: Европейский

защищает

эти ценности

υπερασπίζεται

αυτές τις αξίες

Союз Η ΕΕ Πίνακας 62 Ακόμα και αν δεν έχουμε καταφέρει να δούμε τις λεπτομέρειες στο δύσκολο αυτό απόσπασμα, έχουμε καταλάβει την ουσία που εμπεριέχεται στις δύο προτάσεις που συγκρατήσαμε. Η πρόταση της ιστοσελίδας για την απόδοση στα ελληνικά είναι η ακόλουθη: Η Ευρώπη είναι μια ήπειρος με πολλές διαφορετικές παραδόσεις και γλώσσες, αλλά και με κοινές αξίες. Η ΕΕ προασπίζει αυτές τις αξίες. Προωθεί τη συνεργασία μεταξύ των λαών της Ευρώπης, επιδιώκοντας την ενότητα, ενώ συγχρόνως διαφυλάσσει τη διαφορετικότητα και διασφαλίζει ότι οι αποφάσεις θα λαμβάνονται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στους πολίτες.

3.4 Απόσπασμα 4. Ο Ευρωπαίος πολίτης В мире XXI века, где наблюдается всё большая взаимозависимость, европейский гражданин должен будет бοльше, чем когда-либо, сотрудничать с народами других стран в духе интереса друг к другу, терпимости и солидарности. Το ουσιαστικό солидарности (αλληλεγγύης) είναι διαφανές, το ίδιο και το ουσιαστικό стран (χωρών), το επιρρηματικό В мире (στον κόσμο), όπως και η ακολουθία В мире XXI века (στον 21ο αιώνα). Η φυσική ομιλήτρια μας εξηγεί το ουσιαστικό σλαβικής προέλευσης гражданин (πολίτης).

Αργυρώ Μουστάκη

[159]

Μας λέει επίσης ότι η λέξη сотрудничать193 είναι ρήμα στο απαρέμφατο και πρέπει να αποδοθεί ως να συνεργάζεται. Εξαρτάται δε από το должен будет που σημαίνει θα είναι υποχρεωμένος, θα πρέπει. Η λέξη бοльше σημαίνει περισσότερο. Ας σημειώσουμε κι άλλες μορφολογικές πληροφορίες που μας δίνει η φυσική ομιλήτρια: Солидарность

αλληλεγγύη

солидарности

αλληλεγγύης

Πίνακας 63

другие страны

άλλες χώρες

других стран

άλλων χωρών

Πίνακας 64 мир

κόσμος

В мире

στον κόσμο

Πίνακας 65 Σημειώνουμε επίσης σε πίνακα τη γενική για τις λέξεις αλληλεγγύη και ανοχή: солидарность

αλληλεγγύη

солидарности

αλληλεγγύης

Πίνακας 66 терпимость194

ανοχή

терпимости

ανοχής

Πίνακας 67 Απομακρύνουμε τέλος τα περιφερειακά στοιχεία στην πρώτη πρόταση του αποσπάσματος αυτού, με βάση την τυπογραφία και την πείρα που έχουμε αποκτήσει σε αυτό: В мире XXI века, где наблюдается всё

Ο Ευρωπαίος πολίτης θα πρέπει

большая

περισσότερο να συνεργάζεται με

193 194

взаимозависимость,

Cотрудничать: λέξη με κατάληξη ть, κατάληξη απαρεμφάτου. Τерпимость: o συνδυασμός τ και е διαβάζεται ‘τσε’ και όχι ‘τε’.

[160]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

европейский гражданин должен будет

λαούς άλλων χωρών

бοльше, чем когда-либо, сотрудничать с народами других стран в духе интереса друг

другу,

терпимости

солидарности. Πίνακας 68 Η πρόταση της ιστοσελίδας για την απόδοση στα ελληνικά είναι η ακόλουθη: Στο πλαίσιο των αυξανόμενων αλληλεπιδράσεων που χαρακτηρίζουν τον 21ο αιώνα, κάθε Ευρωπαίος πολίτης θα πρέπει να συνεργάζεται με πολίτες άλλων χωρών σε ένα πνεύμα φιλοπραγμοσύνης, ανοχής και αλληλεγγύης. 3.5 Εξοικείωση με τα γράμματα του ρωσικού αλφαβήτου Συγκεντρώνουμε και πάλι τις λέξεις που συναντήσαμε για να κάνουμε επανάληψη στο ρωσικό αλφάβητο. α. Το ф, το X, το Р, П και το B είναι κοινά γράμματα στα δύο αλφάβητα (ελληνικό και ρωσικό): ф / Φ (φ)

X / Χ (χ)

специфическим

демократических европейских

Р / Ρ (ρ)

П (π)

B / Β (β)

мира, мире

Европейский

организация

демократиче

европейских

ских суверенитета

организация

суверенитета

интерес

Европа

Αργυρώ Μουστάκη

[161]

Г / Γ (γκ)

Н (ν)

многочисленными

интерес континент солидарности

γ. Το Л έχει σχεδόν την ίδια γραφή στις δύο γλώσσες195: Л / Λ (λ) солидарности отель δ. Το Д έχει σχεδόν την ίδια γραφή αλλά όχι την ίδια φωνητική απόδοση σε ελληνικά και ρωσικά/βουλγαρικά (προφέρεται ως ‘ντ’): Д / Δ (ντ) демократических традициями ε. Το C μάς είναι γνωστό γιατί χρησιμοποιείται στη θρησκευτική εικονογραφία ως ‘σ’: C (s) Европейский суверенитета европейских

Δεν λέμε εδώ ότι το ‘л’ έχει σχεδόν την ίδια φωνητική με το ‘Λ’ της ελληνικής (αυτή του βορείου ιδιώματος) γιατί για τις λέξεις αυτές (όπου το л ακολουθείται από и ή το μαλακό σημείο ь) αυτό δεν ισχύει. 195

[162]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Ю (γιου)

προηγούμενο σύμφωνο) наш отель

Союз

Солидарность

Ы (ι) совместный Б (μπ)

З (ζ)

Ц (τς)

более

организация

традициями

И (ι)

Й (ιι)

У (ου)

Я (για)

ё (γιο)

Европейский

друг к другу

организация

Ёлка196

мира

европейских

специфическим суверенитета интерес континент ζ. Κάποια απ’αυτά δεν υπάρχουν καθόλου στο φωνητικό σύστημα της ελληνικής (γι’αυτά, ο ελληνόφωνος ομιλητής κάνει αναγωγή στο φωνητικό σύστημα της γαλλικής): Ёлка: η λέξη είναι εκτός κειμένου και σημαίνει χριστουγεννιάτικο έλατο. Δεν προτείνουμε τη λέξη Всё που βρίσκεται στο κείμενο γιατί προφέρεται ‘fsio’. 196

Αργυρώ Μουστάκη

Щ (chtch)

[163]

Ч (tch)

Ж (g)

Ш (ch)

демократических

гражданин

наш отель

специфическим η. Το ξ της ελληνικής γράφεται кс (x) στα ρωσικά και βουλγαρικά: кс (ξ) Αлександр197 θ. To Э συνήθως στην αρχή της λέξης: Э (ε) Эксперты

3.6 Ασκήσεις εξοικείωσης με τα γράμματα του ρωσικού αλφαβήτου Και επιβεβαιώνουμε ότι έχουμε εξοικειωθεί με τα γράμματα αυτά: Б ή в 198; 197 Αлександр: λέξη εκτός κειμένου. Λύσεις στις ασκήσεις: Бήв; 198

Образуют

Европа

Уήи; Друг

солидарность

П ή р; Европейский

мир

нήи; Континент

континент

А ή я; Демократических

организация

континент

[164]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

О_разуют

Е_ропа

Уήи; др_ г

сол_дарность

П ή р; Евро_ейский

ми_

нήи; ко_тинент

конт_нент

А ή я; демокр_тических

организаци_

Ч ή ц; тради_иями

специфи_еским

Ж ή з; гра_данин

Сою_

л ή ль; оте_

оте_ _

й ή и; европе_ских

орган_зация

Ч ή ц; Традициями

специфическим

Ж ή з; Гражданин

Союз

л ή ль; Οтель й ή и; Европейских

организация

контине_т

Αργυρώ Μουστάκη

[165]

3.7 Απολογισμός Εδώ κάπου τελειώνει η περιήγησή μας σε κείμενα γραμμένα στη ρωσική γλώσσα. Στο δεύτερο αυτό μέρος της εργασίας μας, στόχος μας δεν ήταν μόνο η εξοικείωση με το λεξιλόγιο, γιατί αυτό μας είχε κυρίως απασχολήσει -εμάς όπως και το φοιτητικό κοινό μας στα πλαίσια του μεταπτυχιακού μας μαθήματος- με τα βουλγαρικά κείμενα. Εδώ η ‘ανασφάλεια’ από την αλλαγή αλφαβήτου ήταν μικρότερη και γι’ αυτό μπορέσαμε να ασχοληθούμε περισσότερο με τη σύνταξη της πρότασης και να τολμήσουμε να την απλοποιήσουμε διατηρώντας μόνο την ουσία, δηλαδή, το υποκείμενο, το ρήμα και τα συμπληρώματά του. Για τις σημασιολογικά αδιαφανείς λέξεις, χρησιμοποιήσαμε, με περισσότερη άνεση εδώ απ’ ό,τι με τα βουλγαρικά κείμενα, τεχνικές όπως την τεχνική της απούσας λέξης (κυρίως όταν αυτή ήταν ρήμα) και λιγότερο την τεχνική της συνεπαγωγής. Εκτός από την ‘ενσωματωμένη’ προσέγγιση (Castagne 2004β) κατά την οποία για να κατανοήσουμε ανακαλούμε τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις μας για μια περίσταση επικοινωνίας ή γενικότερα για κάποιο θέμα και χρησιμοποιούμε το συγκείμενο για να δούμε τι καινούριο προστίθεται στις γνώσεις μας αυτές, χρησιμοποιήσαμε ευρέως, τόσο στα βουλγαρικά όσο και στα ρωσικά κείμενα, και την ‘κατά στάδια προσέγγιση’199, (Castagne 2004β), ή), κατά την οποία για να αποδώσουμε μια πρόταση, ακολουθούμε στάδια: αρχικά απομακρύνουμε τα περιφερειακά της στοιχεία ώστε να μάθουμε ποιος, κάνει, τι και στη συνέχεια τα επαναφέρουμε για να τα αποδώσουμε, αφού αυτά μας δίνουν επιπλέον στοιχεία για την περίσταση επικοινωνίας, μας πληροφορούν δηλαδή για το πότε, το πού, το πώς, το γιατί.

199 Ο όρος στα γαλλικά, approche aménagée (Castagne 2004β ) ή approche par strates, (Caddéo, Jamet 2012: 68).

[166]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Τρίτο μέρος Λεξιλογικές εφαρμογές

Αργυρώ Μουστάκη

[167]

1. Η κοινή παρακαταθήκη μεταξύ ελληνικής, βουλγαρικής (γαλλικής και ρωσικής) γλώσσας Αρχικά, κατά το πρώτο στάδιο προσέγγισης ενός γραπτού κειμένου στη βουλγαρική γλώσσα, ο αναγνώστης αναγνωρίζει διεθνείς λέξεις όπως είδαμε στην πράξη κατά την προσέγγιση βουλγαρικών και ρωσικών κειμένων. Πρόκειται για ‘λόγιες λέξεις διεθνούς χαρακτήρα’

200

όπως οι λέξεις humour, enthousiaste, comédie, grammaire,

ingénieur (Μeissner κ.ά. 2003: 81). Λίστα των λέξεων αυτών δίνεται ενδεικτικά, στο κεφάλαιο 1.1 που ακολουθεί. Τις ίδιες αυτές λέξεις θα εντοπίσει και κατά την εξοικείωση με τη ρωσική γλώσσα. Ο ελληνόφωνος που γνωρίζει τη γαλλική, αναγνωρίζει λέξεις της γλώσσας αυτής στη βουλγαρική αλλά και στη ρωσική, αυτούσιες ή με ελάχιστες παραλλαγές στη γραφή ή στη φωνολογική απόδοση. Σημειώνονται, ενδεικτικά, κάποιες από αυτές, στο κεφάλαιο 1.2 που παραθέτουμε. Επίσης, λέξεις ελληνικής προέλευσης όπως έχουν καταγραφεί, ενδεικτικά, στο κεφάλαιο 1.3 , θα εντοπιστούν στο λεξιλόγιο της βουλγαρικής και ρωσικής, κάτι που διευκολύνει επίσης την προσέγγιση της σλαβικής οικογένειας από τον ελληνόφωνο. Πολλές είναι υποκοριστικά όπως λάβραξ / λαβράκιον, κύτος / κυτίον, κέλλα / κελλί(ν). Κατά την πορεία κατανόησης του λεξιλογίου της βουλγαρικής, ο ελληνόφωνος αναγνωρίζει ένα άλλο κοινό λεξιλόγιο μεταξύ ελληνικής και βουλγαρικής που είναι τα δάνεια από την τουρκική. Θα ανακαλύψουμε στο κεφάλαιο 1.4, όμως, ότι ελάχιστες από τις λέξεις αυτές υπάρχουν στα ρωσικά. Εκτός από αυτή την κοινή παρακαταθήκη μεταξύ βουλγαρικής και ελληνικής, σημειώνουμε, στο κεφάλαιο 1.5 και άλλες λέξεις (κούκλα, φουστάνι, βάλτος) κοινές στις δύο γλώσσες που είναι δάνεια από άλλες γλώσσες όπως η ιταλική ή που υπάρχουν και στα ελληνικά γιατί είναι σλαβικής προέλευσης. Κάποια από τα δάνεια από την ιταλική είναι λέξεις στον πληθυντικό αριθμό (fustango / fustagni, macaron / macaroni). Ας πούμε, γενικά, εδώ, ότι για την ύπαρξη στη βουλγαρική και ρωσική κάποιων λέξεων ελληνικής προέλευσης (δάφνη, κυπαρίσσι), ή τουρκικής (σουσάμι, ταχίνι, ταραμάς, σουτζούκι, παστουρμάς, γιαούρτι), ή γαλλικής προέλευσης (παρφέν) 200

Στο πρωτότυπο: 'mots savants à caractère international'.

[168]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

ρωτήσαμε τη γνώμη φυσικών ομιλητών. Διαπιστώσαμε ότι κάποιες από αυτές είναι άγνωστες σε φυσικούς ομιλητές που εγκατέλειψαν την πρώην Σοβιετική Ένωση γύρω στο 1992, για το λόγο ότι έχουν μπει πρόσφατα στη γλώσσα (όπως οι λέξεις Йогурт, парфюм) και αυτό λόγω της εμφάνισής τους σε διαφημίσεις. Μια έρευνα στο διαδίκτυο το επιβεβαίωσε. Το ίδιο συμβαίνει και με πιάτα ξένης κουζίνας (όπως тарама, тарама-хайвер) που ήταν άγνωστα στους ίδιους φυσικούς ομιλητές της ρωσικής αλλά και της βουλγαρικής γιατί δεν υπήρχαν στη γλώσσα μέχρι πριν 20 χρόνια, αλλά εισήχθησαν τα τελευταία χρόνια με την αλλαγή του τρόπου ζωής, το άνοιγμα των συνόρων κλπ. Για τις λέξεις αυτές κάναμε μια πρόσθετη έρευνα στο διαδίκτυο. Ας σημειωθεί ότι σε περιοχές που βρίσκονται κοντά στην Τουρκία (πχ. το Ουζμπεκιστάν), λέξεις που προέρχονται από την τουρκική όπως Бастурма ή Пастрома είναι γνωστές στους φυσικούς ομιλητές της Ρωσικής που ζουν στην περιοχή αυτή. Για την ακριβή σημασία κάποιων λέξεων, κυρίως της βουλγαρικής (πχ. джамлък) αλλά ακόμα και της ελληνικής –αν ο όρος δεν χρησιμοποιείται ευρέως (πχ. καπαμάς, σαρμάς)– δίνουμε σε υποσημείωση το ερμήνευμα. Ας σημειώσουμε τέλος ότι δεν εξαντλούμε το θέμα και ότι οι λίστες που προτείνουμε επιδέχονται βελτίωση (διορθώσεις, συμπληρώσεις…).

Αργυρώ Μουστάκη

[169]

1. 1. Διεθνείς λέξεις στη βουλγαρική και ρωσική γλώσσα Οι διεθνείς λέξεις ή διεθνισμοί201, όπως το αναφέραμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, είναι λέξεις που είναι κοινές στις μεγάλες ευρωπαϊκές γλώσσες (εδώ ενδεικτικά στην αγγλική και γαλλική), συχνά λόγιες (Meissner κ.ά. 2003: 81) και των οποίων η προέλευση είναι, συχνότερα, η λατινική (university) ή η ελληνική (music, musique). Έχουν διαδοθεί δε ευρέως μέσω της αγγλο-αμερικανικής γλώσσας (ΑναστασιάδηΣυμεωνίδη 1994): Διεθνείς λέξεις202

Διεθνείς λέξεις στη βουλγαρική

Διεθνείς λέξεις στη ρωσική

1. adress, adresse

адрес (adres)203

адрес

2. advocate, avocat

адвокат (advokat)

адвокат

3. agency, agence

агенция (agentsija) агентство

4. album

албум (album)

альбом

5. appétit, appetite

апетит (apetit)

аппетит

6. bank, banque

банка (banka)

банк

7. bar

бар (bar)

бар

8. caracter, caractère

характер (harakter) характер

9. carreer, carrière

кариера (kariera)

карьера

10. catalog, catalogue

каталог (katalog)

каталог

11. chemistry, chimie

химия (himija)

химия

Πρόκειται για λέξεις που εντοπίσαμε στην ιστοσελίδα http://www.bulgaria-france.net/facile.html Η λίστα αυτή συγκέντρωνε κοινές λέξεις μεταξύ βουλγαρικής και γαλλικής. Από τις λέξεις αυτές διατηρήσαμε εδώ μόνο τις διεθνείς, δηλαδή λέξεις από τη λατινική, ελληνική ή αγγλοαμερικανική που εντοπίζονται σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες. ΄Οπως θα δούμε, ελάχιστες παραλλαγές στη γραφή ή σε φωνολογικό επίπεδο, ή και σε επίπεδο σημασίας εντοπίζονται στη λίστα αυτή μεταξύ της αγγλικής ή γαλλικής λέξης και της αντίστοιχης βουλγαρικής και ρωσικής, κάτι που διευκολύνει το πέρασμα από τη μια γλώσσα στην άλλη. Διατηρούμε τη μεταγραφή όπως ήταν στην ιστοσελίδα για να διευκολύνουμε τον αναγνώστη που δεν έχει διαβάσει τα προηγούμενα κεφάλαια. 202 Eνδεικτικά εδώ στα αγγλικά και στα γαλλικά. 201

Για κάποιον που δεν έχει διαβάσει τα κεφάλαια που προηγήθηκαν, παραθέτουμε, εδώ, κάθε λέξη της βουλγαρικής με τη μεταγραφή της στο λατινικό αλφάβητο για μια πρώτη εξοικείωση με το αλφάβητο αυτό, αφού οι λέξεις αυτές του είναι ήδη γνωστές. 203

[170]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

12. chocolate, chocolat

шоколад (shokolad) шоколад

13. column, colonne

колона (kolona)

колонна

14. coma

кома (koma)

кома

15. concert

концерт (konсert)

концерт

16. control, contrôle

контрол (kontrol)

контроль

17. correspondant

кореспондент (korespondent)

корреспондент

18. culture

култура (kultura)

культура

19. dessert

десерт (desert)

десерт

20. doctor, docteur

доктор (doktor)

доктор

21. folklor, folklore

фолклор (folklor)

фольклор

22. garage

гараж204 (garaj)

гараж

23. gas, gaz

газ (gaz)

газ

24. humor, humour

хумор (humor)

юмор

25. lamp, lampe

лампа (lampa)

лампа

26. motocycle, moto

мотор (motor)

мотоцикл

27. music, musique

музика (muzika)

музыка

28. number, numéro

номер (nomer)

номер

29. opera, opéra

опера (opera)

опера

30. perfum, parfum

парфюм (parfjum)

духи, парфюм205

31. physics, physique

физика (fizika)

физика

Το γράμμα αυτό προφέρεται όπως το g στην αντίστοιχη γαλλική λέξη (garage). Αν και στα λεξικά που συμβουλευτήκαμε (πχ. στο ηλεκτρονικό λεξικό http://el.thefreedictionary.com/%CE%BA%CF%8C%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%82), η λέξη парфюм δεν υπάρχει, η πλοήγηση στο διαδίκτυο επιβεβαιώνει πως η λέξη έχει αρχίσει να μπαίνει στη γλώσσα: (ενδεικτικά, βλ. https://www.google.fr/search?q=%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%84%D1%8E%D0%BC&oq=%D0%BF%D 0%B0%D1%80%D1%84%D1%8E%D0%BC&aqs=chrome..69i57j69i60j0l2j69i60j0.3577j0j7&sourceid=chro me&espvd=210&es_sm=122&ie=UTF-8) 204 205

Αργυρώ Μουστάκη

[171]

32. post, poste

поща (poshta)

почта

33. professor, professeur

професор (profesor) профессор

34. programme

програма (programa)

программа

35. radio

радио (radio)

радио

36. restaurant

ресторант (restorant)

ресторан

37. risk, risque

риск (risk)

риск

38. salad, salade

салата (salata)

салат

39. secretary, secrétaire

секретар (sekretar) секретарь

40. standard

стандарт (standart) стандарт

41. style

стил (stil)

стиль

42. taxi

такси (taksi)

такси

43. telephone, téléphone

телефон (telefon)

телефон

44. television, télévision

телевизия (televizija)

телевидение

45. temperature, température

температура (temperatura)

температура

46. theory, théorie

теория (teorija)

теория

47. tobacco, tabac

табак (tabak)206

табак

48. trolley bus, trolley

тролей (trolej)

троллейбус

49. turist, touriste

турист (turist)

турист

50. university, université

университет (universitet)

университет

51. veranda, véranda

веранда (veranda)

веранда

52. visa

виза (viza)

виза

Τабак: Η διεθνής αυτή λέξη χρησιμοποιείται σπάνια στα βουλγαρικά. Η λέξη που χρησιμοποιείται ευρέως για τον καπνό είναι тютюн (tjutjun). 206

[172]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

53. wine, vin207

вино ( vino)

вино

Σε κάποιες περιπτώσεις, στη ρωσική εμφανίζεται εκτός της διεθνούς λέξης και δεύτερη ή και τρίτη συνώνυμή της λέξη σλαβικής προέλευσης: Διεθνείς λέξεις

Διεθνείς λέξεις Διεθνείς λέξεις στη στη βουλγαρική ρωσική

54. carte

карта (karta)

карта, карточка, открытка

55. hôtel

хотел (hotel)

отель, гостиница

56. hôtel

хотел (hotel)

отель, гостиница

57. appartment, appartement

апaртамент (apartament)

аппартамент208 квартира

58. hostel

Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, η διεθνής λέξη εμφανίζεται στη βουλγαρική αλλά όχι στη ρωσική: Διεθνείς λέξεις

Διεθνείς λέξεις στη βουλγαρική

Διεθνείς λέξεις στη ρωσική

59. courage

кураж (kuraž)

храбрость, мужество

60. mustache, moustache

мустак (mustak)

усы

207 208

Wine, vin: Λέξη ελληνικής προέλευσης (οίνος). Аппартамент: διαμέρισμα πολυτελείας.

Αργυρώ Μουστάκη

[173]

1.2 Δάνεια της βουλγαρικής και της ρωσικής από τη γαλλική γλώσσα

Γαλλική λέξη

Γαλλική λέξη στα βουλγαρικά209

Γαλλική λέξη στα ρωσικά

1. abat-jour

абажур (abažur)

абажур

2. abonnement

абонамент (abonament)

абонемент

3. bifteck

бифтек (biftek)

бифштекс

4. bijou

бижу (bižu)

бижу

5. billet

билет (bilet)

билет

6. boulevard

булевард (bulevard)

бульвар

7. bouquet

букет (buket)

букет

8. bureau

бюро (bjuro)

бюро

9. caisse

каса (kasa)

касса

10. camion

камион (kamion)

грузовик

11. catastrophe

катастрофа210 (katastrofa)

катастрофа

12. chauffeur

шофьoр (shofjor)

шофёр

13. compote

компот (kompot)

компот

14. crétin

кретен (kreten)

кретин

15. disque

диск (disk)

диск

16. écran

екран (ekran)

экран

17. façade

фасада (fasada)

фасад

18. garderobe

гардероб (garderob)

гардероб

209 Πρόκειται για την προαναφερόμενη ιστοσελίδα http://www.bulgaria-france.net/facile.html που συγκέντρωνε κοινές λέξεις μεταξύ βουλγαρικής και γαλλικής. Έχουμε διατηρήσει τις λέξεις που είναι γαλλικής προέλευσης και όχι τις διεθνείς λέξεις που εμφανίζονται στον προηγούμενο πίνακα. 210 Катастрофа: Στα βουλγαρικά ατύχημα.

[174]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

19. limonade

лимонада (limonada) лимонад

20. lune

луна (luna)

луна

21. mode

мода (moda)

мода

22. monteur

монтьор (montjor)

монтёр

23. notaire

нотариус (notarius)

нотариус

24. phare

фар211 (far)

фар212

25. sabotage

саботаж (sabotaž)

саботаж

26. tableau

табло (tablo)

табло

27. terrasse

тераса (terasa)

терраса

28. trottoir

тротоар (trotoar)

тротуар

29. vaccin

ваксина (vaksina)

вакцина

Κάποιες γαλλικές λέξεις υπάρχουν στη βουλγαρική αλλά όχι στη ρωσική: Γαλλική λέξη

Γαλλική λέξη στα βουλγαρικά

30. ascenseur

асaнсьор (asansjor)

31. cassis

касис (kasis)

32. embrayage

амбреаж (ambreaž)

33. quincaillerie

кинкалерия (kinkalerija)

Kάποιες άλλες έχουν συνώνυμη λέξη σλαβικής προέλευσης τόσο στα βουλγαρικά όσο και στα ρωσικά: Γαλλική λέξη 34. merci

211 212

Γαλλική λέξη στα βουλγαρικά мерси (mersi) благодаря (blagodarja)

Γαλλική λέξη στα ρωσικά Спасибо! Благодарю!

Фар: στα βουλγαρικά, φάρος αλλά και προβολέας αυτοκινήτου. Фар: στα ρωσικά, προβολέας αυτοκινήτου.

Αργυρώ Μουστάκη

[175]

1.3 Δάνεια της βουλγαρικής και ρωσικής από την ελληνική γλώσσα Λέξεις της βουλγαρικής και ρωσικής προέρχονται από τα ελληνικά. Δίνουμε αντιστοιχίες στα ελληνικά και ρωσικά, αλλά και στα τουρκικά, δεδομένου ότι συχνά υπάρχει σύγχυση για το αν είναι ελληνικές ή τουρκικές. Οι παρακάτω λέξεις είναι όλες ελληνικής προέλευσης213. Ι. Συγκεκριμένα ουσιαστικά 1. λαχανικά – φρούτα – λουλούδια – ζώα – ψάρια – θαλασσινά 1α. λαχανικά – φρούτα Οι λέξεις αυτές υπάρχουν σε ελληνικά, βουλγαρικά και ρωσικά, όπως και στα τουρκικά. Δε σημειώνουμε εδώ λέξεις ελληνικής προέλευσης που υπάρχουν στα τουρκικά, αλλά δεν κατατάσσονται στις λίστες κοινών λέξεων μεταξύ ελληνικής και τουλάχιστον βουλγαρικής: ΕΛΛ αχλάδι κάπαρη

ΤΡΚ ahlat kapari

λάχανο μανιτάρι μπιζέλι

lâhana mantar bezelye214

φάβα

fava215

Η ελληνικής καταγωγής λέξη υπάρχει στα βουλγαρικά, όχι όμως και στα ρωσικά: ΕΛΛ 1. αγγινάρα

ΤΡΚ enginar

ΒΛΓ ангинара

2. μαρούλι 3. σουσάμι 4. σταφίδα 216

marul susam

маруля сусам стафида

ΡΩΣ

кунжут, сезам

Για τις ελληνικές λέξεις στη βουλγαρική γλώσσα, βλ. Филипова-Байрова, 1963 και 1969. Μπιζέλι: αντιδάνειο. Αρχ. ελλ. πίσον, ιταλικά pıselli (πληθυντικός του pisello). 215 Φάβα: Eλληνιστικά ελληνικά φάβα. Λατινικά faba. 216 Σταφίδα: Η λέξη εμφανίζεται από τον 5ο π.Χ. αιώνα στον Ιπποκράτη. Μεσαιωνικό, στάφις, ἀσταφίς. 213 214

[176]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Η ελληνικής προέλευσης λέξη υπάρχει μόνο στα τουρκικά: ΕΛΛ

ΤΡΚ

αχλάδι

ahlat

Η ελληνικής προέλευσης λέξη υπάρχει στα τουρκικά, στα βουλγαρικά και στα ρωσικά: ΕΛΛ

ΤΡΚ

BΛΓ

RΩΣ

5. ακακία 6. κάκτος

akasya kaktüs

акация кактус

7. κάστανο 8. λεμόνι 9. λωτός

kestane linonî lotus

кестен лимон лотос

каштан лимон хурма

10. μούσμουλο 11. σπανάκι 12. φασόλι

muçmula ıspanak fasulye

мушмула спанак фасул

мушмула шпинат фасоль

ή μόνο σε τουρκικά και βουλγαρικά: ΕΛΛ 13. λωτός

ΤΡΚ lotus

BΛΓ лотос

RΩΣ -217

1β. λουλούδια ΕΛΛ

ΤΡΚ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

14. ανεμώνα 15. μυρσίνη 16. ορχιδέα

anemon mersin orkide

анемона мирта орхидея

анемон мирт орхидея

17. πάπυρος 18. χρυσάνθεμο

papirüs krizantem

папирус хризантема

217

Λωτός: η λέξη στα ρωσικά είναι хурма.

Αργυρώ Μουστάκη

[177]

Η λέξη είναι κοινή μόνο μεταξύ ελληνικής, τουρκικής και βουλγαρικής αλλά όχι ρωσικής: ΕΛΛ

ΤΡΚ

BΛΓ

19. δάφνη

defne

Дафинов лист218

1γ. ζώα – έντομα Η λέξη ελληνικής προέλευσης δεν εμφανίζεται στη βουλγαρική και ρωσική: ΕΛΛ μέλισσα

ΤΡΚ melisa219

ΒΛΓ

σαλιγκάρι χρυσαλίδα

salyangoz krizalıt

oхлюв

220

Οι υπόλοιπες είναι κοινές και στις τρεις γλώσσες που εξετάζουμε: ΕΛΛ

ΤΡΚ

BΛΓ

20. γορίλας

goril

горила

горилла

21. ιπποπόταμος

hipopotam

хипопотам

гиппопотам

22. πίθωνας

piton

питон

ΡΩΣ

Εκτός από την παρακάτω που δεν υπάρχει η ίδια στα ρωσικά: ΕΛΛ

ΤΡΚ

23. μαμούνι221

maymun

218

BΛΓ МАЙМУНА

ДАФИНОВ ЛИСТ: το φύλλο που βάζουμε στο φαγητό. Το φυτό όμως λέγεται ЛАВРОВО ДЪРВО.

Melisa: το μελισσόχορτο στα τουρκικά. ΟХЛЮВ: από την αρχαία ελληνική λέξη κοχλίας (στην κρητική διάλεκτο κοχλιός). 221 Μαμούνι: η λέξη αυτή όπως και η λέξη μαϊμού προέρχονται πιθανότατα από την τουρκική λέξη maymun. 219 220

[178]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

1δ. ψάρια – θαλασσινά Κάποιες λέξεις ελληνικής προέλευσης είναι κοινές μόνο στα ελληνικά και τουρκικά: ΕΛΛ αστακός

ΤΡΚ ıstakoz

καραβίδα καρχαρίας σάρπα

kerevit harharyas sarpa

Οι παρακάτω δύο λέξεις είναι κοινές και στις τρεις γλώσσες που εξετάζουμε: ΕΛΛ

TΡΚ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

24. καλαμάρι 25. μύδι222

kalamar midie

калмар миди

кальмар мидия

Οι παρακάτω ελληνικές λέξεις είναι κοινές και σε τουρκικά, βουλγαρικά και ελληνικά: ΕΛΛ

ΤΡΚ

BΛΓ

26. αθερίνα

aterina

АТЕРИНА

27. δράκαινα 28. ζαργάνα 29. παλαμίδα 223

trakunya zargana palamut

РИБА ДРАКОН

30. σιναγρίδα 31. σκουμπρί 32. σουπιά224

sınarit uskumru sepya

СИНАГРИДА

33. τσιπούρα 34. φαγκρί 35. χταπόδι

çipyra fangri ahtapot

ЦИПУРА

ЗАРГАН

паламуд скумрия СЕПИЯ ФАНГРИ ОХТОПОД

Το παρακάτω ψάρι με προέλευση πάντα την αρχαία ελληνική225 υπάρχει σε βουλγαρικά και ρωσικά:

Μύδι: από το αρχ. ελλ. μύδιον. Παλαμίδα: αρχ. ελλ. πηλαμίς, κοινή ελλ. παλαμίς. 224 Σουπιά: αρχ. ελλ. σηπία, μεσαιωνικό σουπία. Το χρώμα το σέπια έχει σχέση με τη σουπιά. 225 Пέστροφα: με παρασύνθεση από το ρήμα επιστρέφω. 222 223

Αργυρώ Μουστάκη

ΕΛΛ 36. πέστροφα

[179]

ΒΛΓ пъстърва

ΡΩΣ форель, кумжа, пеструшка226

Ενώ το λαβράκι υπάρχει μόνο στα βουλγαρικά: ΕΛΛ 37. λαβράκι227

ΒΛΓ лаврак

Κάποια ψάρια, όπως η παλαμίδα, έχουν άλλη ονομασία όταν τους γίνει επεξεργασία και γίνουν φαγητό (λακέρδα). Τα συναντάμε δε σε ελληνικά, τουρκικά και βουλγαρικά: ΕΛΛ 38. λακέρδα

TΡΚ lâkerda

ΒΛΓ лакерда

To ίδιο συμβαίνει και με τα επεξεργασμένα αυγά των ψαριών: ΕΛΛ 39. χαβιάρι

TΡΚ havyar

ΒΛΓ хайвер

2. Αντικείμενα –όργανα - ύλη 2α. αντικείμενα Οι παρακάτω λέξεις ελληνικής προέλευσης υπάρχουν μόνο στα τουρκικά και δεν μελετώνται εδώ: ΕΛΛ ανοιχτήρι

ΤΡΚ anahtar

σταυρός

ıstavroz

Πеструшка: ένα από τα είδη της πέστροφας, όπως επιβεβαιώνουμε μετά από έρευνα στις εξειδικευμένες στο ψάρεμα ιστοσελίδες (http://lenv.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=47&Itemid=79). 227 Λαβράκι: μεσαιωνικό λαβράκι(ν), αρχ. ελλ. λαβράκιον (ήδη από τον 5ο πΧ. αιώνα), υποκοριστικό του ουσιαστικού λάβραξ. 226

[180]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Οι λέξεις ελληνικής προέλευσης υπάρχουν στα ελληνικά, βουλγαρικά και κάποιες φορές και στα ρωσικά: ΕΛΛ 40. εικόνα 41. καδένα229

ΒΛΓ икона катинар

ΡΩΣ икона228

42. κάδος230

када231

43. κανάτα 232 44. κατάρτι234

кана233 каторга

каторга

45. κουμπούρι235

кобур

46. κουντούρι236

кундур, кондур237

47. κουτί238

кутия

48. κρεβάτι239 49. λάμπα240

креват лампа

кровать лампа

50. παλαμάρι 51. σεντούκι 242

паламарка241 сандък

сундук

Ένα μεγάλο μέρος από τις παρακάτω λέξεις είναι φτιαγμένες με βάση μορφήματα της αρχαίας ελληνικής. Δίνουμε αντιστοιχίες στα ελληνικά και ρωσικά, και όχι πλέον στα τουρκικά, δεδομένου ότι είναι αναμβισβήτητα (από τα μορφήματά τους) ελληνικές. Τα μορφήματα, μεγάλο μέρος των οποίων θα δούμε στη συνέχεια, είναι τα ακόλουθα: αγρο-, αερο-, ακρο-, α-, αμφι-, ανθρωπο-, αν-, αντι-, αρχ-, αρχι-, αστρο-, αυτο-, βακτηριο-, βιβλιο-, γαστρο-, γεροντο-, γεω-, γυναικο-, δερματο-, δια-, δοξο-, Икона: όρος που απαντάται μόνο στην εκκλησιαστική ορολογία. Καδένα: βυζαντινά κατήνα, λατινικά cadena. 230 Κάδος: αρχ. ελλ. κάδος, λατινικά cadus. 231 Κада: διαλεκτικό. 232 Καννάτα: μεσαιωνικό καν(ν)άτα, λατινικό canna. 233 Κана: δοχείο για νερό, κρασί. 234 Κατάρτι: αρχ. ελλ. κατάρτιον. 235 Κουμπούρι: παραδόξως, η λέξη αυτή προέρχεται από το ελλ. κουμπί. 236 Κουντούρι, κουντόρι, κούντουρος, κουντούρα. 237 Κундур, кондур: πεπαλαιωμένο, διαλεκτικό. 238 Κουτί: αρχ. ελλ. κυτίον, υποκοριστικό του κύτος. 239 Kρεβάτι: μεσαιωνικό κρεβάτι(ον). 240 Λάμπα: λατινικά lampas, αρχ. ελλ. λαμπάς. 241 Πаламарка: εργαλεία θερισμού. 242 Σεντούκι: αρχ. ελλ. σαντούκι(ν) και αραβικά sanduk. 228 229

Αργυρώ Μουστάκη

[181]

δραματο-, δωδεκα-, εγκ-, εμβρυο-, -λογ-, -παιδ-, γραφ-, -θηκ-, -νομ-, ενδο-, εντερο-, επι-, ευ-, ηλεκτρο-, ημι-, -μαν-, μικρο-, βιο-, νευρο-, ορθ-, οφθαλμο-, παρα-, περι-, πολυ-, προ-, στοματο-, συν-, τηλε-, υδρο-, υπερ-, υπο-, υστ-, φυσιο-, φωνο-, χλωρ-, χορ-, χρον-, ψυχ-. Οι λέξεις ελληνικής προέλευσης υπάρχουν στα βουλγαρικά και συχνά και στα ρωσικά: ΕΛΛ 52. αυτόγραφο

ΒΛΓ автограф

ΡΩΣ автограф

53. αυτοκίνητο 54. αυτόματο 55. βιβλιοθήκη

автомобил автомат библиотека

автомобиль автомат библиотека

56. 57. 58. 59.

енциклопедия термометър термофора микрофон

энциклопедия термометр грелка микрофон

таксиметр телевизия телефон

таксометр телевидение телефон

εγκυκλοπαίδεια θερμόμετρο θερμοφόρα μικρόφωνο

60. ταξίμετρο 61. τηλεόραση 62. τηλέφωνο

63. φωνόγραφος фонограф 2β. επιστημονικά όργανα

фонограф

Οι λέξεις υπάρχουν στα βουλγαρικά και ρωσικά: ΕΛΛ 64. ενδοσκόπιο

ΒΛΓ ендоскоп

ΡΩΣ эндоскоп

65. μικροσκόπιο 66. περισκόπιο 67. σεισμογράφος

микроскоп перископ сеизмограф

микроскоп перископ сеисмограф

68. στηθοσκόπιο 69. υγρόμετρο 70. χρονόμετρο

ститоскоп хигрометър хронометър

стетоскоп гигрометр хронометр

[182]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

2γ. μουσικά όργανα Η λέξη ξυλόφωνο υπάρχει και στα βουλγαρικά και στα ρωσικά: ΕΛΛ 71. ξυλόφωνο

ΒΛΓ ксилофон

ΡΩΣ ксилофон

2δ. ύλη Η λέξη δεν έχει την ίδια σημασία στα βουλγαρικά και δεν είναι ίδια στα ρωσικά: ΕΛΛ ΒΛΓ 72. οξυγόνο кислород, οксижен 243 Οι λέξεις είναι ίδιες ή σχεδόν ίδιες στα βουλγαρικά και ρωσικά: ΕΛΛ 73. άζωτο 74. αιματίτης

ΒΛΓ азот хематит

ΡΩΣ азот гематит

75. αιμογλομπίνη 76. αλογόνο 77. βάλσαμο

хемоглобин халоген балсам

гемоглобин галоген бальзам

78. ναρκωτικό 79. νέον 80. σακχαρίνη

наркотик неон захарин

наркотик неон сахарин

3. Ουσιαστικά που δηλώνουν τον τόπο Οι παρακάτω λέξεις είναι κοινές σε ελληνικά, βουλγαρικά και ρωσικά. Κάποιες φορές δεν έχουν την ίδια σημασία στις τρεις γλώσσες: ΕΛΛ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

83. αμφιθέατρο 81. αεροδρόμιο

амфитеатър летище, аерогара

амфитеатр аэродром

82. ακρόπολη 83. γέφυρα

акропол кюприя245, мост

акрополь244

84. θάλασσα

талаз246

85. ιπποδρόμιο

хиподрум

ипподром

Οксижен: το εργαλείο για οξυγονοκόλληση. Αкрополь: μόνο η Ακρόπολη των Αθηνών. 245 Κюприя: πεπαλαιωμένο. 246 Τалаз: πεπαλαιωμένο, σημαίνει ‘κύμα’, και έχει συνώνυμο τη λέξη ‘вълна’. 243 244

Αργυρώ Μουστάκη

[183]

86. καλύβα

колиба

87. κελάρι247

килер

88. κελί248 89. κλινική 90. λιβάδι

килия клиника ливада

91. πανηγύρι

панаир

92. τραπέζι

трапеза

келья клиника

4. Ρήματα Κάποια ρήματα παρουσιάζουν ομοιότητες στα ελληνικά και βουλγαρικά: ΕΛΛ 93. κούρδισα

ΒΛΓ курдисвам

94. μύρισα

мириша249

95. πίνω 96. σαπούνισα

пия 250 сапунисвам

5. Διάφορα ΕΛΛ

ΒΛΓ

97. αγγαρεία

ангария

98. θυμίαμα

тамян

99. κομμάτι251

комат

100. μετάνοια

метан252

101. πάτος

пат253

102. πίτα254

пита255

ΡΩΣ фимиам

Κελλάρι: μεσαιωνικό κελλάρι(ν), ελληνιστικά κελλίον, υστερολατινικά cellarius, cella ‘θάλαμος’, ‘αποθήκη’. 248 Κελλί: μεσαιωνικό κελλί(ν). ελληνιστικό υποκοριστικό του ουσιαστικού κέλλα ‘δωμάτιο’, ‘θάλαμος’, λατ. cella ‘θάλαμος’, ‘αποθήκη’. 249 Μириша: αρχ. ελλ. μυρίζω. 247

Πия: παλαιοβουλγαρικά питъ, αρχ. ελλ. πί̄νω, λατινικά bibō. Κομμάτι: αρχ. ελλ. κομμάτιον, υποκοριστικό του κόμμα. 252 Μетан: (πεπαλαιωμένο, διαλεκτικό), αρχ. ελλ. μετάνοια. 253 Πат: πεπαλαιωμένο, διαλεκτικό. 254 Πίτα: ιταλ. pitta. 255 Pita: Αντιδάνειο. Αρχ. ελλ. πηκτή. 250 251

[184]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

103. ροδάνι256

pодан, рудан257

104. χιλιάδα258

хиляда

105. ψωμί259

самун260, хляб

To παρακάτω επιφώνημα εντοπίζεται σε ελληνικά και βουλγαρικά: ΕΛΛ αμέ!261

ΒΛΓ Ами!

II. Αφηρημένα ουσιαστικά 1. Επάγγελμα – απασχόληση - βαθμός Η λέξη είναι η ίδια στα ελληνικά και βουλγαρικά αλλά όχι στα ρωσικά: ΕΛΛ 106. γυμναστής

ΒΛΓ гимнастик

107. υδραυλικός хидравличен Η ελληνική λέξη υπάρχει στα τουρκικά και βουλγαρικά αλλά όχι στα ρωσικά: ΕΛ

ΕΛΛ 108. εργάτης

ΤΡΚ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

ırgat

аргатин , работник 262

рабочий

Η ελληνική λέξη υπάρχει και στα βουλγαρικά και στα ρωσικά: ΕΛΛ 109. αγρονόμος

ΒΛΓ агроном

ΡΩΣ агроном

110. αθλητής

атлет

111. ακροβάτης 112. ανθρωπολόγος

акробат антрополог

113. αρχαιολόγος

археолог

Ροδάνι: αρχ. ελλ. ῥοδάνη ‘νήμα, υφάδι, στριμμένη κλωστή’. Ρодан, рудан: Διαλεκτικές παραλλαγές της λέξης ‘чекрък’. 258 Χιλιάδα: αρχ. ελλ. χιλιάς. 259 Ψωμί: αρχ. ελλ. ψωμός. 256 257

Самун: Μέσω του τουρκικού somon, από το μεσαιωνικό ελλ. ψωμίον. Αμέ: μεσαιωνικό ἀμμέ, ἀμμή ‘αλλά όμως’. 262 Аргатин: πεπαλαιωμένο. 260 261

Αργυρώ Μουστάκη

[185]

114. αρχιτέκτονας 115. αστρολόγος

архитект астролог

архитектор астролог

116. αστροναύτης 117. αστρονόμος 118. βακτηριολόγος

астронавт астроном бактериолог

119. βιολόγος 120. γυναικολόγος 121. δερματολόγος

биолог гинеколог дерматолог

122. εθνογράφος 123. ενδοκρινολόγος 124. ηλεκτρολόγος

етнограф ендокринолог електролог

этнограф эндокринолог электрик

125. θεολόγος 126. καρδιολόγος 127. μετεωρολόγος

теолог кардиолог метеоролог

128. ορθοπεδικός 129. ορνιθολόγος 130. ουρολόγος

ортопед орнитолог уролог

131. παθολόγος 132. παιδαγωγός 133. παιδίατρος

патолог педагог педиатър, детски лекар

патолог педагог педиатр

134. στοματολόγος 135. τοπογράφος 136. φαρμακοποιός

стоматолог топограф фармацевт, аптекар

стоматолог топограф Фармацевт, аптекарь263

137. φιλόλογος 138. φιλόσοφος 139. χειρούργος

филолог философ хирург

140. ψυχίατρος 141. ψυχολόγος

психиатър психолог

психиатр психолог

2. Βαθμός ΕΛΛ 142. επίσκοπος 143. μοναχός 144. αρχιμανδρίτης 145. μητροπολίτης

263

ΒΛΓ епископ

ΡΩΣ епископ

монах архимандрит митрополит

монах

Αптекарь: Μαρκαρισμένο επίπεδο γλώσσας (λαϊκό).

митрополит

[186]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

3. Επιστήμες – τεχνικές – τέχνες – ιδεολογικά ρεύματα – έρευνα - πολιτισμός 3α. επιστήμες EΛΛ 146. ανθρωπολογία

BΛΓ антропология

ΡΩΣ антропология

147. αρχαιολογία 148. γεωγραφία 149. γεωθερμία

археология география геотермия

150. γεωλογία 151. γεωμετρία 152. γεωφυσική

геология геометрия геофизика

153. γεωχημία 154. γραμματική

геохимия граматика

геохимия грамматика

155. γραφολογία

графология

156. γυναικολογία 157. ενδοκρινολογία 158. εντομολογία

гинекология ендокринология ентомология

гинекология эндокринология энтомология

159. ζωολογία 160. θεολογία 161. θερμοδυναμική

зоология теология, богословие термодинамика

162. καρδιολογία 163. κλιματολογία 164. μαθηματικά 165. μεθοδολογία

кардиология климатология матиматика методология

кардиология климатология математика методология

166. μεταφυσική 167. μετεωρολογία 168. μουσική

метафизика метеорология музика

метафизика метеорология музыка

169. μυθολογία 170. οικονομία 171. οντολογία

митология икономия онтология

мифология экономика онтология

172. ορθοδοντική 173. ορνιθολογία 174. ουρολογία

ортодондия орнитология урология

ортодонтия орнитология урология

175. οφθαλμολογία 176. παθολογία 177. παιδαγωγική

офталмология патология педагогия

офтальмология патология педагогика

178. παλαιογραφία

палеография

Αργυρώ Μουστάκη

[187]

179. παλαιοντολογία 180. παρασιτολογία

палеонтология паразитология

181. ραδιοβιολογία 182. ραδιοηλεκτρολογία 183. ρητορική

радиобиология радиотехника риторика

184. στατιστική 185. τοπογραφία 186. τριγωνομετρία

статистика топография тригонометрия

187. φυσιοθεραπεία 188. φυσιολογία 189. φυσιοπαθολογία

физиотерапия физиология физиолопатология

190. φωνητική 191. φωνολογία 192. χαρτογραφία

фонетика фонология картография

193. χημεία 194. ψυχανάλυση 195.ψυχολογία

химия психоанализи психология

химия психоанализ психология

[188]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

3β. τεχνικές – τέχνες – ιδεολογικά ρεύματα – έρευνα EΛΛ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

196. αριστοκρατία 197. αυτοβιογραφία 198. αυτοψία

аристокрация автобиография аутопсия

аристократия автобиография вскрытие

199. βιβλιογραφία 200. γαστρονομία 201. δεοντολογία

библиография гастрономия деонтология

202. δημαγωγία 203. δημοκρατία 204. διδακτική

демагогия демокрация дидактика

демагогия демократия дидактика

205. δραματουργία 206. ειδύλλιο 207. εκλεκτισμός

драматургия идилия еклектика

драматургия идиллия эклектика

208. ηλεκτρολογία 209. ηλεκτροσόκ 210. θέατρο

електротехника електрошок театър

электротехника электрошок театр

211. ιδεαλισμός 212. καλλιγραφία 213. καρδιογράφημα

идеализъм калиграфия, краснопис кардиограма

идеализм каллиграфия кардиограмма

214. κινηματογράφος 215. κυνισμός 216. κωμωδία

кинематограф цинизъм комедия

кинематограф цинизм комедия

217. λιθογραφία 218. μεθοδολογία 219. μνημοτεχνική

литография методология мнемотехника

220. μονογραφία 221. μονόλογος 222. νάρκωση

монография монолог наркоза-упойка

монография монолог наркоз

223. πανθεϊσμός 224. παντομίμα 225. παρωδία

пантеизъм пантомима пародия

пантеизм пантомима пародия

226. ραδιογραφία 227. σοφιστία 228. στενογραφία

радиография софистика стенография

рентгенография софистика стенография

229. στερεοτυπία

стереотип

230. συμβολισμός

символизм

Αργυρώ Μουστάκη

[189]

231. τραγωδία 232. τυπολογία

трагедия типология

233. υδροθεραπεία

хидротерапия

234. φιλανθρωπία

филантропия

водолечение, гидротерапия филантропия

4. Χορός EΛΛ 235. συρτάκι

ΒΛΓ сиртаки

5. Αρρώστιες EΛΛ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

236. αμνησία 237. αναιμία

амнезия анемия

238. ανορεξία 239. εγκεφαλίτιδα 240. ημικρανία

анорексия енцефалит мигрена

анорексия энцефалит мигрень

241. ηπατίτιδα 242. μυοκαρδίτιδα 243. νευραλγία

хепатит миокардит невралгия

гепатит миокардит невралгия

244. πνευμονία

пневмония

EΛΛ 245. απάθεια

ΒΛΓ апатия

ΡΩΣ апатия

246. αυτονομία 247. καταστροφή 248. μανία

автономия катастрофа мания

249. μελαγχολία 250. πανικός 251. πρόγνωση 252. συμμετρία

меланхолия паника прогноза симетрия

меланхолия паника прогноз симметрия

253. συμπάθεια 254. υπερβολή

симпатия хипербола

симпатия гипербола

6. Κατάσταση

[190]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

7. Ιδιότητα EΛΛ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

255. άγγελος 256. αντιδημοκρατικός 257. αρχαϊκός

ангел антидемократичен архаичен, древен

ангел антидемократический архаический, древний

258. βάρβαρος 259. γεωμετρικός 260. γίγαντας

варварин геометричен гигант

варвар, варварский геометрический гигант

261. εμβρυώδης 262. ευρωπαϊκός 263. θεατρομανής

ембрионален европейски театроман

эмбриональный европейский театроман

264. κλιματολογικός 265. κοσμοπολίτης 266. λυρικός

климатичен космополит лирик

климатический космополит лирик, лирический

267. νεολιθικός 268. ολυμπιακός 269. παθητικός

неолит олимпийски патетичен

неолитический олимпийский патетический

270. παράδοξος 271. πολύγλωσσος 272. συμμετρικός

парадоксален полиглот симетричен, пропорционален, хармоничен фанатик, фанатичен хроничен

парадоксальный полиглот симетричный

273. φανατικός 274. χρόνιος

фанатик, фанатичный хронический

9. Διάφορα EΛΛ 275. ακαδημία

ΒΛΓ академия

ΡΩΣ академия

276. αρχιπέλαγος 277. διάγραμμα

αрхипелаг диаграма, чертеж, схема

αрхипелаг диаграмма, чертеж, схема

278. διάμετρος 279. ειδύλλιο 280. Ευρώπη

диаметър идилия Европа

диаметр идиллия европа

281. θεωρία 282. ιερογλυφικά 283. μέθοδος

теория йероглифи метод

теория иероглифы метод

Αργυρώ Μουστάκη

[191]

284. μικρόβιο 285. μύθος

микроб мит

микроб миф

286. νέκταρ 287. πάνθεον 288. παράγραφος

нектар пантеон параграф

289. περίμετρος 290. περίφραση 291. πολυφωνία

периметър перифраза полифония

периметр перифраза полифония

292. πρόβλημα 293. πρόγραμμα 294. προϊστορία

проблем програма праистория

проблема программа предыстория

295. πυραμίδα 296. ραψωδία 297. ρυθμός

пирамида рапсодия ритъм

пирамида рапсодия ритм

298. τοπωνύμιο 299. υπόθεση

топоним предположение, хипотеза фантазия

топоним предположение, гипотеза

300. φαντασία

фантазия

[192]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

1. 4 Δάνεια της βουλγαρικής (και ρωσικής) από την τουρκική γλώσσα Ο κατάλογος των λέξεων τουρκικής προέλευσης στη βουλγαρική και ελληνική γλώσσα είναι μεγάλος. Συχνά ο ομιλητής δεν γνωρίζει αν μια λέξη είναι τουρκική, βουλγαρική ή ελληνική: ο ελληνόφωνος πιστεύει, για παράδειγμα, πως λέξεις της καθημερινής ζωής όπως παπούτσι, χαλί, καρπούζι είναι ελληνικές, ο τουρκόφωνος μπορεί με τον ίδιο τρόπο, να νομίζει ότι οι λέξεις ahtapot ή tsipoura ή aforizm είναι τουρκικές. Ο Βούλγαρος νομίζει ότι οι λέξεις тюрлу гювеч ή яхния είναι βουλγαρικές. Έχουν κάποιοι την εντύπωση ότι η λέξη γιαούρτι είναι βουλγαρική, αλλά θα δούμε ότι αυτή η λέξη είναι τουρκικής προέλευσης. Στηριχτήκαμε, για την προσέγγιση αυτή, στη μελέτη των Δημάση-Νιζάμ 2004 που αφορά τις κοινές λέξεις μεταξύ ελληνικής και τουρκικής. Μια σαφής θεματική διάκριση γίνεται, στη μελέτη αυτή, μεταξύ δανείων της ελληνικής από την τουρκική όπως και δανείων της τουρκικής από την ελληνική. Επηρεαστήκαμε, εν μέρει, από τη διάκριση αυτή. Εδώ σημειώνουμε τα τουρκικά δάνεια στην ελληνική και βουλγαρική γλώσσα. Στα ρωσικά, όπως ήδη αναφέραμε, υπάρχουν πολύ λιγότερες λέξεις δάνεια από την τουρκική. Κάποιες λέξεις ελληνικής προέλευσης υιοθετήθηκαν από άλλες γλώσσες (εδώ την τουρκική) και στη συνέχεια επέστρεψαν στην ελληνική γλώσσα έχοντας κάνει ένα ταξίδι. Τα αντιδάνεια αυτά σημειώνονται σε υποσημείση. Για παράδειγμα, οι λέξεις χαβιάρι, σησάμιον, μαϊμού, διφθέρα που εμφανίζονται ήδη στα μεσαιωνικά ελληνικά, εξάγονται στα τουρκικά (ως hayver, susam, maymoun, tefter) για να ξαναεπιστρέψουν στον τόπο προέλευσής τους ως χαβιάρι, σουσάμι, μαϊμού, τεφτέρι. Κάποιες από τις τουρκικές λέξεις που υπάρχουν στα ελληνικά, στα βουλγαρικά εμφανίζονται μόνο σε διαλέκτους (π.χ. трахана, τραχανάς), άλλες γίνονται αισθητές ως πεπαλαιωμένες (πχ. ибрик, μπρίκι). Κάποιες από τις λέξεις τουρκικής προέλευσης σηματοδοτούν το μαρκαρισμένο επίπεδο γλώσσας σε μια γλώσσα, όπως η ελληνική ή η βουλγαρική (σακάτης / сакат) και πιο συγκεκριμένα έχουν αρνητική συνυποδήλωση. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει και συνώνυμη λέξη που είναι μη μαρκαρισμένη (ανάπηρος / инвалид). Σε άλλες περιπτώσεις υπάρχει μόνο ένας όρος και αυτός είναι τουρκικής προέλευσης (όπως στα ελληνικά η λέξη τεμπέλης).

Αργυρώ Μουστάκη

[193]

Oι τουρκικές λέξεις που εντοπίζουμε σε άλλες γλώσσες όπως η ελληνική και βουλγαρική, είναι συχνά με τη σειρά τους περσικής καταγωγής όπως οι λέξεις pabuç, pilâv, tembel και rasakı ή αραβικής καταγωγής όπως οι λέξεις ibrik και bekri. Για να επιβεβαιώσουμε τη διαίσθησή μας όσον αφορά λέξεις όπως ибрик (μπρίκι), пул (πούλι), παντζούρι (пенджур), κανάτα (кана) και να δούμε τις καταγεγραμένες διαφορετικές σημασίες τους στη βουλγαρική, συμβουλευτήκαμε το Λεξικό ξένων λέξεων στη βουλγαρική γλώσσα264. Επιβεβαιώσαμε έτσι τη διαίσθησή μας ότι η ίδια λέξη μπορεί να μην έχει την ίδια ακριβώς σημασία στις δύο γλώσσες: Η λέξη пенджур δηλώνει στα βουλγαρικά το παράθυρο στο σύνολό του και όχι μόνο τα παραθυρόφυλλα (παντζούρια), η λέξη джанабет σημαίνει ‘κακός’, ‘σιχαμερός’ άνθρωπος, ενώ η αντίστοιχη τζαναμπέτης της ελληνικής σημαίνει απλά ‘κακότροπος’. Σημειώνουμε τις πληροφορίες αυτές σε υποσημειώσεις. Είδαμε επίσης ότι η ίδια λέξη, που προέρχεται από την τουρκική, σημαίνει ακριβώς το αντίθετο265 στα ελληνικά απ’ ό,τι στα βουλγαρικά: ο καντέμης είναι ο άτυχος στα ελληνικά, ενώ στα βουλγαρικά кадемлия είναι ο άνθρωπος που φέρνει τύχη, ο γουρλής, αφού кадем σημαίνει ‘τύχη’. Για τα ελληνικά, για να διερευνήσουμε την ετυμολογία κάποιων κοινών λέξεων μεταξύ ελληνικής και βουλγαρικής και για εξηγήσουμε κάποιες από τις λέξεις αυτές, τουρκικής κυρίως προέλευσης που χρησιμοποιούνται λιγότερο πια στα ελληνικά, όπως το τουλουπάνι, το τουλούμι, το νισεστέ, συμβουλευτήκαμε το Ετυμολογικό λεξικό της Νέας Ελληνικής γλώσσας.266 Για κάποιες παραθέτουμε το ερμήνευμα όπως δίνεται από τους Δημάση-Nιζάμ 2004.

Речник на чуждите думи в българския език, 1978. Καντέμης: Να σημειωθεί ότι στα τουρκικά, kademsiz είναι ο ‘άτυχος άνθρωπος’, ο ‘γρουσούζης’. Ίσως λοιπόν από αυτή τη λέξη προέρχεται η λέξη καντέμης. 266 Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, 2010. 264 265

[194]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Ι. Συγκεκριμένα ουσιαστικά 1. λαχανικά – φρούτα – καρποί - λουλούδια – ζώα 1α. λαχανικά – φυτά- φρούτα EΛΛ

TΡΚ

BΛΓ

ΡΩΣ

1. καρπούζι

karpuz

диня, карпуза

арбуз

2. μούσμουλο

muçmula

мушмула

3. φιστίκι

fıstık 268

фъстък

фисташка

4. φιτίλι

fitil269

фитил

фитиль

5. χουρμάς

hurma

фурма

хурма270

267

Κάποιοι καρποί ή τροφές, γενικότερα, αποδίδονται με δύο όρους στη ρωσική: EΛΛ

TΡΚ

BΛΓ

ΡΩΣ

6. σουσάμι

susam271

сусам

кунжут, сезам

7. ταχίνι

tahın

тахан

тахин272, масса из кунжута

Πολλές ελληνικές λέξεις τουρκικής προέλευσης δεν υπάρχουν ούτε στα βουλγαρικά ούτε στα ρωσικά. Όλες αυτές οι λέξεις αποκλείστηκαν από τις λίστες μας273. Ενδεικτικά λαχανικά, γλυκά και καρποί όπως: ΕΛΛ

TΡΚ

παντζάρι τσουρέκι φιρίκι

pancar çörek ferik

Μuçmula: Αντιδάνειο. Η τουρκική αυτή λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική (μέσπιλον). Fıstık: Αντιδάνειο. Η τουρκική αυτή λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική (πιστάκιον). 269 Fitil: Αντιδάνειο. Η τουρκική αυτή λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική (φιτίλιν). 270 Хурма: ο λωτός στα ρωσικά. Ο χουρμάς λέγεται финик. Το επιβεβαιώνουμε και στο διαδίκτυο: http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D1%80%D0%BC%D0%B0 271 Susam: Αντιδάνειο. Η τουρκική αυτή λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική (σησάμιον, υποκοριστικό του σήσαμον). 272 Tахин: Μια έρευνα στο διαδίκτυο μας επιβεβαιώνει την ύπαρξη της λέξης: : http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%85%D0%B8%D0%BD%D0%B8 273 Για το λόγο αυτό δεν υπάρχει απαρίθμηση στους πίνακες. 267 268

Αργυρώ Μουστάκη

[195]

Κάποιες λέξεις τουρκικής προέλευσης υπάρχουν στα βουλγαρικά αλλά όχι στα ρωσικά: ΕΛΛ 8. ζαρζαβατικό 9. κατιφές 10. μαϊντανός 11. μπαχάρι

TΡΚ zerzevat kadife

ΒΛΓ зарзават кадифе

ΡΩΣ

maydanoz 274 bahar

магданоз бахар

петрушка275

Σε άλλες περιπτώσεις, η έλλειψη αντιστοιχίας στη ρωσική οφείλεται στο ότι το φυτό ή το λαχανικό δεν υπάρχει ή δεν είναι ακριβώς το ίδιο στη ρωσική πραγματικότητα: ΕΛΛ

TΡΚ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

12. μπάμια

bamya

бамя

Σε ελάχιστες περιπτώσεις η λέξη υπάρχει στα ρωσικά αλλά όχι στα βουλγαρικά: ΕΛΛ φουντούκι

TΡΚ fındık

ΒΛΓ

ΡΩΣ лесной орех, фундук

1β. λουλούδια ΕΛΛ 13. γιασεμί 14. γιούλι276

TΡΚ yasemin gül

ΒΛΓ жасмин гюл, роза

ΡΩΣ жасмин роза277

15. ζουμπούλι

sümbül

зюмбюл

гиацинт278

274 275

Μaydanoz: Πρόκειται για τουρκική λέξη ινδικής προέλευσης. Πетрушка: Η διεθνής αυτή λέξη που υπάρχει σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές γλώσσες είναι δάνειο από

την αρχαία ελληνική πετροσέλινον (Henriette Walter,1997. L’aventure des mots français venus d’ailleurs, 68-69, Paris: Robert Laffont). Γιούλι: Υποκοριστικό του αρχαιοελληνικού ἵον ‘μενεξές’. Роза: Διεθνής λέξη που προέρχεται από τη λατινική (rosa). 278 Гиацинт: Λέξη ελληνικής προέλευσης (ὑάκινθος). 276 277

[196]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

1γ. ζώα ΕΛΛ

TΡΚ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

16. κατσίκι 17. τσακάλι

keçi çakal

коза чакал

коза шакал

Η λέξη υπάρχει στα ελληνικά, τουρκικά και βουλγαρικά αλλά όχι στα ρωσικά: ΕΛΛ

TΡΚ

ΒΛΓ

18. μαϊμού

maymun

279

маймуна

2. Φαγώσιμα – ποτά 2α. πιάτα ΕΛΛ

TΡΚ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

19. κεμπάμπ 20. κουσκούς280 21. πιλάφι

kebap kuskus pilâf

кебап кус-кус пилаф

кебаб кус-кус плов

22. σουτζούκι

cucuk

суджук

суджук281

Η τουρκική λέξη δεν υπάρχει στα ρωσικά: ΕΛΛ 23. κεφτές 24. κιμάς

TΡΚ köfte kıyma

ΒΛΓ кюфте кайма

25. μεζές 26. μπούτι282 27. πατσάς

meze but paça

мезе бут пача

28. πεϊνιρλί 29. πελτές

peynirli pelte

пейнирли пюре, пелте283

Maymun: Αντιδάνειο. Η τουρκική αυτή λέξη προέρχεται από τη μεσαιωνική (μαϊμού). Κουσκούς: είδος σιμιγδαλιού. 281 Φυσική ομιλήτρια που έχει ζήσει ως το 1992 στην πρώην Σ. Ένωση δεν γνωρίζει τη λέξη. Παρ’ όλα αυτά μια έρευνα στο διαδίκτυο (http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%83%D0%B4%D0%B6%D1%83%D0%BA) μας επιβεβαιώνει ότι η λέξη υπάρχει στη ρωσική γλώσσα. 282 Μπούτι: Το μέρος του σώματος του ανθρώπου αλλά και το μαγειρεμένο μέρος του σώματος του ζώου. 279 280

Αργυρώ Μουστάκη

[197]

30. σισ κεμπάμπ 31. τουρσί

şış kebap turşı

шиш кебап туршия

32. χαβιάρι

havyar

хайвер

Επιλέξαμε τον όρο ‘πιάτο ελληνικής κουζίνας’ ‘ορεκτικό ελληνικής κουζίνας’και ‘πιάτο ξένης κουζίνας’ για ορεκτικά ή φαγητά όπως το γιουβέτσι ή το ιμάμ μπαϊλντί που δεν υπάρχουν στη ρωσική ή τη βουλγαρική κουζίνα: ΕΛΛ 33. γιουβέτσι

TΡΚ güveç

ΒΛΓ гювеч

ΡΩΣ гювеч (πιάτο ξένης κουζίνας)

34. ιμάμ μπαϊλντί 35. κουσκούς

imam-bayıldı

имам баялдъ

kuskus

кус-кус

36. μουσακάς

mussaka

мусака

37. μπριάμ

biryan

бриям

имам баялды (πιάτο ξένης κουζίνας) кус-кус (πιάτο ξένης κουζίνας) мусака (πιάτο ελληνικής κουζίνας) (πιάτο ξένης κουζίνας)

38. παστρουμάς

pastırma

пастърма

бастурма, пастрома, (πιάτο ξένης κουζίνας)284

39. σαρμάς285 40. ταραμάς

sarma tarama

сърма хайвер286

тарама, тарама хайвер287 (ορεκτικό ελληνικής κουζίνας)

41. τασκεμπάμπ

taş kebabı

тас кебап

42. τζατζίκι

cacık

млечна салата, дзадзики (πιάτο ξένης κουζίνας)

тас-кебаб (πιάτο ξένης κουζίνας) дзадзики (πιάτο ξένης κουζίνας)

Pelte: H λέξη προέρχεται από τα περσικά κατά τους Δημάση-Νιζάμ (2004: 76) και το Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας 2010 που σημειώνουν την ύπαρξη της λέξης πολτός στα ελληνικά. Πρόκειται ενδεχομένως για αντιδάνειο. 284 Пастрома: Ο όρος είναι γνωστός από φυσική ομιλήτρια που έχει ζήσει στο Ουζμπεκιστάν. Τον βρίσκουμε ως Бастурма στο http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BC%D 0%B0 και ως Пастрома: http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%B0 285 Σαρμάς : ντολμάς. 286 Хайвер: χαβιάρι. 287 Φυσική ομιλήτρια που έχει ζήσει ως το 1992 στην πρώην Σ. Ένωση δεν γνωρίζει τη λέξη. 283

[198]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

43. τουρλού türlü тюрлю гювеч (πιάτο ξένης κουζίνας) Kάποια άλλα φαγητά είναι χαρακτηριστικά της τουρκικής, ελληνικής και βουλγαρικής κουζίνας αλλά δεν είναι διεθνή. Δεν εμφανίζονται στη ρωσική: ΕΛΛ 44. γιαχνί

TΡΚ yahni

ΒΛΓ яхния

45. καπαμάς288 46. τραχανάς

kapama trahana

капама трахана, тархана

2β. γλυκά - ζαχαρωτά Κάποια γλυκά χαρακτηρίζουν μόνο την ελληνική και τουρκική ζαχαροπλαστική. Δεν τα συμπεριλαμβάνουμε στις λίστες μας: ΕΛΛ λουκουμάς

TΡΚ lokma

Άλλες λέξεις είναι δάνεια από την τουρκική τόσο στα ελληνικά όσο και στα βουλγαρικά και ρωσικά: ΕΛΛ

TΡΚ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

47. λουκούμι 48. χαλβάς

lokum helva

локум халва

лукум халва

Κάποια γλυκά χαρακτηρίζουν την ζαχαροπλαστική, αλλά όχι τη ρωσική:

τουρκική,

ΕΛΛ 49. καϊμάκι 50. κανταϊφι

TΡΚ kaymak kadayıf

ΒΛΓ каймак кадаиф

51. κουραμπιές 52. μπακλαβάς 53. μπουγάτσα

kurabiye baklava poğaça

курабия баклава погача

54. μπουρέκι 55. πετιμέζι 56. ραβανί

börek pekmez revani

бюрек петмез реване

288

Καπαμάς: φαγητό από κρέας μαγειρευμένο με μπαχαρικά.

ελληνική

και

βουλγαρική

Αργυρώ Μουστάκη

[199]

Η λέξη γιαούρτι, τουρκικής προέλευσης, εμφανίζεται στα ελληνικά, ρωσικά και βουλγαρικά: ΕΛΛ 57. γιαούρτι

TΡΚ yoğurt

ΒΛΓ кисело мляко, йогурт289

ΡΩΣ йогурт, кислое молоко290

2γ. ποτά Και στις τέσσερις γλώσσες εμφανίζονται οι παρακάτω λέξεις: ΕΛΛ 58. καφές

TΡΚ kahve

ΒΛΓ кафе

ΡΩΣ кофе

59. ρακί 60. τσάι

rakı çay

ракия чай

раки чай

Κάποια ποτά είναι πραγματικότητα: ΕΛΛ 61. αριάνι 62. ροζακί291

γνωστά

TΡΚ ayran razakı

στην

τουρκική,

ελληνική

και

βουλγαρική

ΒΛΓ айрян розаки

Το τσίπουρο εμφανίζεται στα ελληνικά, τουρκικά και βουλγαρικά: ΕΛΛ

TΡΚ

ΒΛΓ

63. τσίπουρο

cibre

292

джибри293

Το ούζο υπάρχει στην τουρκική, βουλγαρική και ελληνική γλώσσα:

Σύμφωνα με φυσικούς ομιλητές, που έζησαν ως το 1998 στη Βουλγαρία, χρησιμοποιούνταν μόνο η περίφραση кисело мляко. Τώρα όμως χρησιμοποιείται στη διαφήμιση και ο διεθνής όρος йогурт. 290 Σύμφωνα με φυσικούς ομιλητές, που έζησαν ως το 1992 στην πρώην Σοβιετική Ένωση, χρησιμοποιούνταν μόνο η περίφραση кислое молоко. Τώρα όμως χρησιμοποιείται ευρέως ο διεθνής όρος йогурт. 291 Ροζακί: δάνειο από τα γαλλικά. 292 Cibre: Aντιδάνειο από το μεσαιωνικό τσίπουρο(ν) και το ελληνικό σίκερα. 293 Η λέξη джибри υπάρχει στα βουλγαρικά. Όμως για το ποτό χρησιμοποιείται η σύνθετη ονομασία джиброва ракия. 289

[200]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

ΕΛΛ 64. ούζο

TΡΚ üzüm 294

ΒΛΓ узо

ΡΩΣ узо

3. Αντικείμενα – ύλη – μουσικά όργανα 3α. δοχεία – είδη οικιακής χρήσης – άλλα αντικείμενα Τουρκικές λέξεις που υπήρχαν στα ελληνικά, αλλά, όχι στα βουλγαρικά, αποκλείστηκαν από τις λίστες μας: ΕΛΛ κουμπαράς φαράσι

TΡΚ kumbara faraş

χαϊμαλί

hamaylı

χαλί

halı

Ελάχιστες είναι οι κοινές λέξεις τουρκικής προέλευσης που εντοπίζονται σε ελληνικά, βουλγαρικά και ρωσικά, αυτούσιες ή παραφθαρμένες: ΕΛΛ

TΡΚ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

65. καπάκι 66. καραβάνα 67. φερεντζές

kapak karavana295 ferace

капак караван фередже

крышка, колпачок караван паранджа

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η τουρκική λέξη υπάρχει στα ελληνικά και στα βουλγαρικά, αλλά, όχι στα ρωσικά: ΕΛΛ 68. ζάρι296 69. καζάνι

TΡΚ zar kazan

ΒΛΓ зар казан, котел

70. καλάμι

kalem297

калам298

71. καλαπόδι, καλούπι 299

kalip

калъф

Üzüm : Αφέψημα από σταφίδες. Karavana: Λέξη ιταλικής προέλευσης (caravana). 296 Ζάρι : μεσαιωνικό ἀζάριον, αραβικό az-zhar (τα ζάρια). 297 Καλάμι, καλέμι: Αντιδάνειο. Η λέξη προέρχεται από τα αρχ. ελλ. κάλαμος. 298 Калам: διαλεκτικό. 299 Kαλαπόδι: Αντιδάνειο. Η λέξη προέρχεται από το αρχ. ελλ. καλάπους. 294 295

Αργυρώ Μουστάκη

[201]

72. καλέμι 73. κανάτι

kalem kanat

калем, длето канаτ 300

74. καφάσι 75. κεσές301 76. κιλίμι

kafes kese kilim

кафез кесия килим

77. κιούγκι

künk

кюнк

78. κιούπι 79. κιτάπι

küp kitap

80. κουβάς 81. λουλάς 82. μαγκάλι302

kova lûle mangal303

кюп китап, документ кофа лула мангал

83. μανιβέλα 84. μασούρι 85. μέγγενη

manivelâ304 masura305 mengene306

манивела масур менгеме

86. μπακίρι 87. μπερντές 88. μπρίκι

bakır perde ibrik

89. ναργιλές 90. ντουλάπι

nargile dolap

бакър перде джезве, ибрик307 наргиле дулап, шкаф

91. ντουμάνι 92. ντουντούκα 93. παράς

duman düdük para

думан308 дудук пара

94. περβάζι 95. πούλι 96. ράφι

pervaz pul raf

перваз пул309 рафт

97. φλιντζάνι

fincan

филджан310

Κанат: φτερό πόρτας ή παραθύρου, πλαϊνό ξύλινο μέρος του κάρου. Κεσές: μικρό πήλινο ή πλαστικό δοχείο, στο οποίο πήζουν γιαούρτι. 302 Mαγκάλι: μεταλλικό δοχείο στο οποίο τοποθετούνται αναμμένα κάρβουνα. 303 Mangal: από το αραβικό mankal. 304 Μανιβέλα: λέξη ιταλικής ή γαλλικής προέλευσης (manovella, manivelle). 305 Μasura: αντιδάνειο από τα αρχαία ελληνικά (στο εξής αρχ. ελλ.) (μασούριον). 306 Μengene: αντιδάνειο από τα αρχ. ελλ. (μάγγανον). 307 Ибрик: η λέξη υπάρχει στα βουλγαρικά με τη σημασία ‘μπρίκι’. Είναι επίσης και το δοχείο με νερό στις τουρκικές τουαλέτες. Στο λεξικό, ибрик: πήλινο ή χάλκινο δοχείο με στόμιο. 308 Думан: διαλεκτικό. 309 Πул: κουμπί, πούλι για τάβλι, πλήκτρο, κουμπί μουσικού οργάνου. 300 301

[202]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

98. σαλβάρι 99. σαπούνι

şalvar sabun

шалвар сапун

100. σιρίτι 101. σόμπα 102. τάπα

şerit soba tapa

ширит соба311, печка тапа

103. ταψί 104. τενεκές 105. τέντζερης312

tepsi teneke tencere

тава тенекия тенджера

106. τεφτέρι 107. τζαμί 108. τζάμι

tefter313 cami cam

тефтер джамия джам

109. τζαμιλίκι 110. τόπι 111. τουλούμι315

camlık314 top tulum

джамлък топка тулум316

112. τουφέκι

tüfek

113. τσάντα 114. τσεμπέρι317

çanta çember

тюфек, пищов, пушка чанта чембер

115. τσιγκέλι

çengel

ченгел

116. τσιμπούκι 117. τσουβάλι

çubuk çuval

чибук318 чувал319

118. χάπι 119. χαρτζιλίκι

hap harçlık

хапче харчлък320

Филджан: απαρχαιωμένη λέξη. Cоба: διαλεκτικό. Σόμπα, θερμάστρα και δωμάτιο με σόμπα. 312 Τέντζερης: διαλεκτικό. 313 Τefter: αντιδάνειο από τα αρχ. ελλ. (αρχ. ελλ. διφθέρα, μεσαιωνικά διφθέριον). 314 Джамлък: συνήθως η βιτρίνα, αλλά και είσοδος, μπαλκόνι, ταράτσα με τζάμια, γυάλινους τοίχους. 315 Tουλούμι: σακί για τυρί. 316 Tулум: δέρμα, το οποίο χρησιμοποιείται για δοχείο (για τυρί, νερό κλπ), κοιλιά (συνήθως μεγάλη) για λαίμαργο άνθρωπο. 317 Τσεμπέρι: γυναικείος κεφαλόδεσμος. 318 Чибук: είδος πίπας, λουλάς. 319 Чувал : το μεγάλο σακί, συνήθως από λινάρι, αλλά και από πλαστικό. 320 Харчлък: ψιλά για ξόδεμα. 310 311

Αργυρώ Μουστάκη

[203]

Μόνο η λέξη καντάρι απαντάται και στις τρεις γλώσσες: ΕΛΛ 120. καντάρι

TΡΚ 321

kantar

322

ΒΛΓ

ΡΩΣ

кантар

контарь

Κάποια δάνεια από την τουρκική αυτής της κατηγορίας υπάρχουν στα βουλγαρικά αλλά με λίγο διαφορετική ή εντελώς διαφορετική σημασία από αυτούς της ελληνικής: ΕΛΛ

TΡΚ

ΒΛΓ

121. μαραφέτι 122. μαρκούτσι 123. μπαλτάς

marifet morpuç balta

мурафет323 маркуч324 балтия325

124. νταλίκα 125. παντζούρι327 126. χαλκάς

talika pancur halka

талига326 пенджур328 халка329

3β. ύλη Κάποιες λέξεις αποτελούν δάνεια της ελληνικής από την τουρκική. Δεν εμφανίζονται όμως σε γλώσσες όπως η βουλγαρική ή η ρωσική και δεν αποτελούν αντικείμενο της μελέτης αυτής: ΕΛΛ TΚ κατράμι330 μπουρνούζι σαγρέ φίλντισι

katran bornoz sagrı fıl dişi

Καντάρι: ζυγαριά για μεγάλα βάρη. Кantar : αντιδάνειο. Η λέξη προέρχεται από το βυζαντινό κεντηνάριον και το λατινικό centēnārius. 323 Мурафет: δεξιότητα, ικανότητα, τέχνη, μαστοριά, τρόπος να κάνω κάτι. (π.χ. ‘δεν είναι και σπουδαίο μουραφέτι να το κάνεις’). 324 Маркуч: λάστιχο ποτίσματος, εξάρτημα. 325 Балтия: τσεκούρι. 326 Талига: κάρο, αραμπάς. 327 Παντζούρι: παραθυρόφυλλο. 328 Πенджур: η λέξη υπάρχει με την ίδια σημασία, συχνά όμως χρησιμοποιείται και για παράθυρο γενικότερα. στο λεξικό εντοπίζουμε επίσης τον όρο пенджера: παράθυρο. 329 Халка : βέρα. 330 Κατράμι: πίσσα. 321 322

[204]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Μόνο η παρακάτω λέξη υπάρχει στις τρεις γλώσσες που εξετάζουμε: ΕΛΛ

TΡΚ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

127. ταφτάς

tafta

тафта

Τα παρακάτω δάνεια από τα τουρκικά υπάρχουν σε ελληνικά και βουλγαρικά: ΕΛΛ 128. αστάρι

TΡΚ astar

ΒΛΓ хастар

129. κεχριμπάρι 130. μαγιά 131. μαντζούνι

kehribar maya macun

кехлибар мая маджун

132. 133. 134. 135.

muşamba331 bakır barut332 boya

мушама бакър барут боя

136. νισεστές 137. τσιμέντο 138. χασές

nışasta çimento333 hasse

нишесте цимент хасе

139. χασίς

haşiş

хашиш

μουσαμάς μπακίρι μπαρούτι μπογιά

3γ. Μουσικά όργανα Τα περισσότερα από τα όργανα αυτά είναι τουρκικής προέλευσης; κάποια από αυτά χαρακτηρίζουν την παραδοσιακή ελληνική μουσική. Κανένα δεν παραπέμπει στη ρωσική μουσική: ΕΛΛ

TΡΚ

ΒΛΓ

140. γκάιντα

gayda

гайда

141. λατέρνα

lâterna

латерна

142. μπουζούκι

bozuk

бузуки

143. ταμπουράς

tambura

тамбура

Μuşamba: στα τουρκικά επίσης muşamma (διαλεκτικό κατά τους Δημάση-Νιζάμ 2004). Βarut: αντιδάνειο. H τουρκική αυτή λέξη προέρχεται από τα αρχ. ελλ. (πυρῖτις). 333 Çimento: λέξη ιταλικής καταγωγής (cimento). 331 332

Αργυρώ Μουστάκη

[205]

Τα περισσότερα είναι κοινά μόνο μεταξύ ελληνικής και τουρκικής: ΕΛΛ

TΡΚ

κανονάκι

kanun

μπαγλαμάς

bağlama

ντέφι

def, tef334

σαντούρι

santur335

τουμπελέκι

dümbelek

4. Ρουχισμός – παπούτσια Η ελληνική και βουλγαρική (όχι όμως και η ρωσική) δανείζεται από την τουρκική, τις παρακάτω λέξεις: ΕΛΛ 144. γαϊτανάκι 145. γιακάς

TΡΚ kaytan yaka

BΛ гайтан яка

146. γιλέκο 147. μπατζάκι 148. παπούτσι

yelek bacak papuç

елек баджак папуци336

149. πασουμάκι 150. σιρίτι 151. τουρμπάνι

paçmak baçmak çerit tülbent

пашмак337 ширит338 тюрбан339

152. τσαρούχι 153. τσεμπέρι 154. τσέπη

çarık çember cep

цървул чембер джоб

Def, tef : από τα περσικά. Santur: από τα αραβικά. 336 Папуци: απαρχαιωμένο, δάνειο από τα ελληνικά. 337 Πашмак: είδος παπουτσιών. Σχόλια για τη λέξη αυτή υπάρχουν στο άρθρο της Snezhana Aleksandrova 2010. 338 Ширит: λωρίδα, ταινία, αυτό που δείχνει τη βαθμίδα ενός στρατιωτικού. 339 Τюрбан:τουρμπάνι, είδος γυναικείας μαντίλας, η οποία τυλίγεται στο κεφάλι. 334 335

[206]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

5. Ουσιαστικά που δηλώνουν τον τόπο Δεν ταξινομούμε εδώ δάνεια της ελληνικής από την τουρκική που δεν υπάρχουν όμως στα βουλγαρικά, όπως: ΕΛΛ

ΤΡΚ

αλάνα

alan

μπουντρούμι

bodrum

λαγούμι

lâğım

Η μεγάλη πλειοψηφία αυτών των λέξεων τουρκικής προέλευσης δεν υπάρχει στα ρωσικά: ΕΛΛ

ΤΡΚ

ΒΛΓ

155. αραμπάς

araba

араба340

156. καλντερίμι

kaldırım

калдъръм

157. καφενές

kahvene

кафене341

158. μαχαλάς

mahalle342

махала

159. μπαξές, μπαχτσές

bahçe

бахчия

160. μποστάνι

bostan

бостан

161. ντουβάρι

duvar

дувар

162. ντουλάπι

dulap

дулап

163. παζάρι

pazar

пазар

164. σιντριβάνι

çadirvan

шадраван

165. σοκάκι

sokak

сокак

166. ταβάνι

tavan

таван

167. τσαντίρι

çadir

чадър

168. τσιφλίκι

çiflik

чифлик

169. γιατάκι

yatak

ятак

170. τζάκι

ocak

oджак343, камина

Αраба: κάρο. Κафене: καφενείο μόνο για άνδρες, αλλιώς кафе. 342 Μahalle: τουρκική λέξη αραβικής προέλευσης. 343 Οджак: παρωχημένο. 340 341

ΡΩΣ

очаг

Αργυρώ Μουστάκη

[207]

ενώ για κάποιες όπως η παρακάτω, η σημασία δεν είναι η ίδια: ΕΛΛ

ΤΡΚ

ΒΛΓ

171. κουτούκι

kütük

кютюк344

II. Αφηρημένα ουσιαστικά 1. Ιδιότητα – συμπεριφορά – σχέση – επάγγελμα – βαθμός 1α. Ιδιότητα - συμπεριφορά Κάποια δάνεια από την τουρκική υπάρχουν μόνο στα ελληνικά: ΕΛΛ

TΡΚ

καρντάσης τσαμπουκαλής τσαπατσούλης347

kardaş, kardeş346 çabıkalı çapaçul348

τσιγγούνης349 τσόλι, τσούλι351 χαφιές352

çingene350 çul hafiye

χουβαρντάς353 μπεμπέκα τζαμπατζής

hovarda bebek cabacı

345

Ο παρακάτω εντοπίζεται και σε βουλγαρικά και ρωσικά: ΕΛΛ 172. Aτσίγγανος, Tσιγγάνος

TΡΚ Çingene

ΒΛΓ циганин

ΡΩΣ цыган

Κютюк: κούτσουρο στα βουλγαρικά. Καρντάσης: αδερφός, αδερφικός φίλος, σύντροφος (λαϊκότροπο). 346 Kardaç, kardeç: διαλεκτικό στα τουρκικά. 347 Τσαπατσούλης: άνθρωπος που δουλεύει χωρίς σύστημα, τάξη. 348 Çapaçul: ατημέλητος, κακοντυμένος. 349 Τσιγγούνης: αρχική σημασία ‘τσιγγάνος’. 350 Çingene: αντιδάνειο. Η τουρκική αυτή λέξη προέρχεται από τα αρχ. ελλ. Ἀθίγγανος. Ατσίγγανος ‘άθικτος’ και το μεσαιωνικό τσιγγάνος. 351 Τσόλι ή τσούλι: χαλί από φθαρμένο ύφασμα. 352 Χαφιές: ο καταδότης. 353 Χουβαρντάς ή κουβαρντάς: ο ανοιχτοχέρης, αυτός που ξοδεύει τα χρήματά του. 344 345

[208]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Τα δύο παρακάτω δάνεια έχουν εντελώς διαφορετική σημασία ή κάπως διαφορετική σημασία στα ελληνικά και βουλγαρικά: ΕΛΛ 173. γκαντέμης 174. μάγκας

TΡΚ kadem manga355

ΒΛΓ кадемлия354 манга356

Οι υπόλοιποι είναι κοινοί σε ελληνική και βουλγαρική γλώσσα (όχι όμως και στη ρωσική): ΕΛΛ 175. αράπης 176. αφέντης

TΡΚ arab efendi357

ΒΛΓ арабин, негър ефенди, ефендия358

177. εργένης 178. καβγατζής 179. κοτζάμ359

ergen kavgacı koca

ерген кавгаджия коджам360, много

180. κούτσικος 361 181. λεβέντης 182. μαχμουρλής

kücük levent mahmur

кючук362, малък левент махмурлия

183. μερακλής 184. μπαγιάτικο 185. μπεκρής

meraklı bayat bekri

мераклия баят363, стар бекрия

186. μπουνταλάς 187. ντερέκι 188. ντιπ

budala direk dip364

будала дирек дип

Κадемия: τυχερός. Μanga : τoυρκική λέξη ιταλικής προέλευσης (manco, mango) από τη ναυτική λέξη banco και τον παραλλαγμένο τύπο banka (ο πάγκος που κάθονταν οι κωπηλάτες στη γαλέρα). 356 Манга, манго, мангал: αργκό. Η λέξη περιφρονητικά για τσιγγάνο ή άνθρωπο με σκούρο χρώμα (από το мангал ‘μαγκάλι’). 357 Εfendi: αντιδάνειο. Η τουρκική αυτή λέξη προέρχεται από τα αρχ. ελλ. αὐθέντης. 358 Εфенди, ефендия: πεπαλαιωμένο. 359 Κοτζάμ: στα ελληνικά: είναι κοτζάμ + ουσιαστικό. Για παράδειγμα είναι κοτζάμ παιδί πια (‘είναι μεγάλο παιδί πια’). 360 Κоджам: οι λέξεις коджам και коджа προέρχονται από την τουρκική και είναι υφολογικά χαρακτηρισμένες στα βουλγαρικά. Σημαίνουν ‘αρκετά μεγάλος’. 361 Κούτσικος: πολύ μικρός. 362 Κючук, малък: μικρός. 363 Баят: διαλεκτικό. 364 Dip: πυθμένας, πάτος. 354 355

Αργυρώ Μουστάκη

[209]

189. παραλής 190. σακάτης365

paralı sakat

паралия сакат366, инвалид

191. τεμπέλης 192. τζαναμπέτης368 193. τσαχπίνης370

tembel cenabet çapkin

тембел367, мързелив джанабет 369 чапкънин, чапкън371

194. τσιράκι 195. τσιφούτης

çırak çifut

чирак372 чифут

196. φουκαράς

fukara

фукара373

197. χαϊβάνι

hayvan

хайван, хайванин374

Η τουρκική λέξη υπάρχει στα ελληνικά και βουλγαρικά αλλά με εντελώς διαφορετική σημασία από αυτή της ελληνικής: 198. γκαντέμης

kadem

кадемлия375

199. γρουσούζης

ugursuz

урсуз376

200. καραγκιόζης

karagöz

карагьоз377

Σακάτης: η λέξη σακάτης δηλώνει το μαρκαρισμένο επίπεδο γλώσσας (οικείο, αρνητική συνυποδήλωση), ενώ η λέξη ανάπηρος δηλώνει το μη μαρκαρισμένο επίπεδο γλώσσας. 366 Cакат: η λέξη сакат δηλώνει το μη μαρκαρισμένο επίπεδο γλώσσας (καθομιλουμένη, αρνητική συνυποδήλωση), ενώ η λέξη инвалид δηλώνει το μη μαρκαρισμένο επίπεδο γλώσσας (όχι αρνητική συνυποδήλωση). 367 Tембел: ο όρος δηλώνει το μαρκαρισμένο επίπεδο γλώσσας (οικείο) ενώ ο όρος мързелив δηλώνει το μη μαρκαρισμένο επίπεδο γλώσσας. στα ελληνικά υπάρχει μια μόνο λέξη και αυτή προέρχεται από τα τουρκικά (τεμπέλης). 368 Tζαναμπέτης: κακότροπος, όχι ευθύς. 369 Джанабет: κακός, σιχαμερός, επικίνδυνος (μαρκαρισμένο επίπεδο γλώσσας, αργκό). 370 Tσαχπίνης: σκανταλιάρης, γυναικάς. 371 Чапкънин, чапкън: άτακτος. 372 Чирак: Λέξη με αρνητική συνυποδήλωση (αυτός που είναι ο βοηθός και κάνει θελήματα, που ακολουθεί κάποιον κατά πόδας και είναι υποτελής του). Ίδια συνυποδήλωση υπάρχει και στον ελληνικό όρο τσιράκι. 373 Φукара: ο φτωχός που προκαλεί λύπηση. 374 Χайван, хайванин: βλάκας. 375 Κадемия: τυχερός. 376 Урсуз: κακός άνθρωπος, κακούργος. 377 Κарагьоз: μαυρομάτης, είδος ψαριού, κωμική παράσταση με κούκλες. Παρ’ όλα αυτά η τελευταία αυτή σημασία είναι εντελώς άγνωστη στα βουλγαρικά. Δεν υπάρχει αυτό το είδος θεάτρου στη Βουλγαρία. 365

[210]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

1β. σχέση συγγένειας ΕΛΛ 201. μπαμπάς 202. μπατζανάκης

TΡΚ

ΒΛΓ

baba bacanac

баща баджанак

1γ. επαγγέλματα Η λέξη τουρκικής προέλευσης υπάρχει στην ελληνική και βουλγαρική όπου χρησιμοποιείται όμως με άλλη σημασία: ΕΛΛ 203. μπάτσος 204. νταβατζής

TΡΚ baç davacı

ΒΛΓ бачо378 даваджия379

ή δεν υπάρχει καθόλου στα βουλγαρικά και ρωσικά: ΕΛΛ TΡΚ νταντά

dadı

Το δάνειο από την τουρκική υπάρχει στα ελληνικά και βουλγαρικά (αλλά όχι στα ρωσικά): ΕΛΛ 205. αραμπατζής

TΡΚ arabacı

ΒΛΓ абаджия

206. γκαϊντατζής

gaydacı

207. καφετζής

kahvecı

гайдар, гайдаджия кафеджия

208. μπακάλης 209. μπαρμπέρης 210. μπογιατζής

bakkal berber boyacı

бакалин берберин бояджия

211. 212. 213. 214.

tellâl çırac hamal kasap

телалин чирак хамалин касапин

378 379

ντελάλης τσιράκι χαμάλης χασάπης

Бачо / батко / бате: μεγαλύτερος αδελφός, αλλά και μεγαλύτερος σε ηλικία άνδρας, με κύρος. Даваджия: ενάγων (νομικός όρος).

Αργυρώ Μουστάκη

[211]

Η σημασία είναι διαφορετική στη βουλγαρική: ΕΛΛ

TΡΚ

ΒΛΓ

215. μανάβης

manav

манафин 380

Το τουρκικό δάνειο υπάρχει στα ελληνικά, βουλγαρικά και ρωσικά: ΕΛΛ 216. τσοπάνης

TΡΚ çoban

ΒΛΓ чобан

ΡΩΣ чабан381

217. φακίρης

faqir

факир382

факир383

1δ. βαθμός Τα παρακάτω δάνεια χρησιμοποιούνται σε ελληνικά, βουλγαρικά και ρωσικά για να περιγράψουν αραβική ή τουρκική πραγματικότητα: ΕΛΛ

TΡΚ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

218. αγάς 219. βεζίρης 220. μπέης

ağa vezır bey

ага везир бей

ага визирь бей

221. πασάς 222. σουλτάνος 223. χαλίφης

paça sultan halife

паша султан халиф

224. χότζας

hoca

ходжа

2. Κατάσταση – συμβάν – γεγονός Τα παρακάτω δάνεια εμφανίζονται μόνο στα ελληνικά: ΕΛΛ

TΡΚ

γλέντι μελτέμι ντάλα

eğlenti meltem dal

Μанафин: Η σημασία συτής της λέξης είναι ‘Τούρκος της Μικράς Ασίας’. Ο όρος έχει αρνητική συνυποδήλωση. Χρησιμοποιείται επίσης με τη σημασία ‘σεξουαλικά διεστραμένος’. 381 Чабан: διαλεκτικό στα ρωσικά. 382 Факир: από το αραβικό faqir: δερβίσης, ασκητής ή μάγος στην Iνδία, πολύ επιδέξιος μάγος, (циркаджия), επιδέξιος, βιρτουόζος. 383 Факир: με την σημασία ‘μάγος’ στα ρωσικά. 380

[212]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

σουλούπι τσαμπουκάς

üslûp sabika

χαβαλές χάζι χουζούρι

havale haz huzur

χουνέρι384

hüner385

Τα δάνεια από την τουρκική που ακολουθούν εμφανίζονται στα ελληνικά και βουλγαρικά, αλλά όχι στα ρωσικά: ΕΛΛ 225. αλισβερίσι

TΡΚ alış veriş

ΒΛΓ алъш-вериш386

226. γιουρούσι387

yariş388

юруш

227. ζόρι

zor

зор

228. ινάτι, γινάτι

inat

инат

229. καβγάς 230. καραγκιοζιλίκι 231. κελεπούρι

kavga karagözlük kelepir

кавга карагъозлък389 келепир

232. κέφι 233. κουσούρι 234. μασκαραλίκι

keyif kusur maskaralık

кеф кусур390 маскарлък391

235. μεράκι 236. μπαξίσι 237. μπελάς

merak bahşış belâ

мерак бакшиш беля

238. 239. 240. 241.

dert rahat rezil rüsfet

дерт рахат резил рушвет

samata

шамата

ντέρτι392 ραχάτι393 ρεζίλι ρουσφέτι

242. σαματάς

Χουνέρι: ‘ξαφνικό πάθημα’. Hüner: περσικά hunar ‘τέχνη, μαστοριά, επιδεξιότητα’. 386 Aлъш-вериш: συναλλαγή, πάρε-δώσε. 387 Γιουρούσι: ‘σφοδρή έξοδος’ (αργκό). 388 Yariş ή yürürüs : ‘εκστρατεία’. 389 Kарагьозлък: κόλπο, πονηριά με σκοπό να κοροϊδέψουμε κάποιον. 390 Kусур: κουσούρι (μαρκαρισμένο επίπεδο γλώσσας: οικείο). 391 Μаскарлък: κοροϊδία, ανέντιμη, άσχημη πράξη. 392 Nτέρτι : καημός, λύπη. 393 Pαχάτι: η λέξη εμφανίζεται στην έκφραση με το ραχάτι σου. 384 385

Αργυρώ Μουστάκη

[213]

243. σεκλέτι 244. σεφτές

sıklet siftah

съклет394 сефте

245. τερτίπι395 246. τσίσια 247. φουρτούνα

tertip çis fırtın

тертип396 чиш, чишам фъртуна

248. χαλάλι

halal397

халал398

249. χαμπάρι 250. χατίρι

haber hatır

хабер хатър

Οι ίδιες λέξεις, τουρκικής προέλευσης, έχουν διαφορετική σημασία σε ελληνικά και βουλγαρικά399: ΕΛΛ 251. μπόι

TΡΚ boy

ΒΛΓ бой400

252. χούι

huy

хуй, пенис401

3. Επιφωνήματα Εντοπίζονται στα ελληνικά και στα βουλγαρικά αλλά όχι στα ρωσικά τα παρακάτω δάνεια από την τουρκική: ΕΛΛ TΡΚ ΒΛΓ 253. αμάν! aman ! аман! 255. βρε! bre! бре! 256. αχού! 257. βάι ! 258. όπα!

oh! vay! hoppala!

259. σιχτίρ! 260. ωχ !

siktir! oh !

ох! вай! хоп, хопа, хопала! ай сиктир! ох!

Cъклет: βαριεμάρα. Τερτίπι: κόλπο, τέχνασμα. 396 Τертип: τρόπος, παράδειγμα, σχέδιο, τάξη. 397 Halal: διαλεκτικό, aπό το helal ‘νόμιμος’. 398 Χалал: πεπαλαιωμένο, διαλεκτικό. 399 Πρόκειται ίσως για ομωνυμία. 400 Бой: ύψος, μέγεθος. δηλώνει και το μάκρος (π.χ. ‘ένα μάκρος ύφασμα’)( διαλεκτικό). 401 Xуй: λέξη σλαβικής προέλευσης. 394 395

[214]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

4. Διάφορα Δεν σημειώνουμε λέξεις τουρικής προέλευσης που υπάρχουν μόνο στην ελληνική, όπως: ντουγρού

doğru

ντουνιάς τάκα τάκα φιρί-φιρί

dünya takatuka402 fırıl fırıl

Δεν εντοπίζονται στη ρωσική γλώσσα τα παρακάτω τουρκικά δάνεια: ΕΛΛ

TΡΚ

ΒΛΓ

261. κουτουρού 262. βερεσέ 263. λεκές

gütürü vereriye leke

гьотере вересия леке

264. οκά

okka

ока

Ο ηχομιμητισμός υπάρχει σε ελληνικά και βουλγαρικά: ΕΛΛ

ΒΛΓ

265. τσακ

чак403

1.5 Άλλες κοινές λέξεις μεταξύ ελληνικής, βουλγαρικής (και ρωσικής) γλώσσας Οι παρακάτω λέξεις είναι κοινές σε ελληνικά και βουλγαρικά και κάποιες φορές και στα ρωσικά, είναι κυρίως ιταλικής ή βουλγαρικής ή ρωσικής ή γενικότερα σλαβικής προέλευσης ή αποτελούν υβριδικές βαλκανικές μορφές. Κάποιες φορές πρόκειται μόνο για συνθετικά που εμφανίζονται σε όλες τις βαλκανικές γλώσσες. Οι κοινές αυτές λέξεις μεταξύ ελληνικής και βουλγαρικής υποβοηθούν τη διαδικασία της αλληλοκατανόησης. Με τη σειρά τους η ύπαρξη κοινών λέξεων μεταξύ βουλγαρικής και ρωσικής404 βοηθούν ώστε η βουλγαρική να γίνει με τη σειρά της γλώσσα-γέφυρα για τη ρωσική.

Τάκα τάκα: λέξη ιταλικής προέλευσης (taccatacca). Чак: επίρρημα στα βουλγαρικά που αποδίδεται με το ‘μόλις’ της ελληνικής. 404 Κοινά στοιχεία όσον αφορά το λεξιλόγιο εντοπίζονται ανάμεσα στη βουλγαρική και στη ρωσική γλώσσα. Για την επίδραση της ρωσικής γλώσσας στη βουλγαρική, βλ. Conev B. 1979. Πιο συγκεκριμένα, για το ρόλο της ρωσικής γλώσσας της σοβιετικής εποχής στην εξέλιξη της σύγχρονης 402 403

Αργυρώ Μουστάκη

[215]

Πρόκειται για λέξεις που ονοματίζουν ρουχισμό, λαχανικά, φαγητά, αντικείμενα, επάγγελμα, γλυκά, τόπο ή είναι λέξεις της σοβιετικής ή της ρωσικής πραγματικότητας ή άλλες βαλκανικές λέξεις. Ενδεικτικά: α. ρουχισμός ΕΛΛ

ΒΛΓ

1. φουστάνι405 2. σακάκι407

фустан406 сако

β. λαχανικά Η παρακάτω λέξη είναι αμφιλεγόμενης προέλευσης, αλλά το ένα συνθετικό της (ντζάνα) υπάρχει σε όλες τις βαλκανικές γλώσσες (-can, -джан) όπως και στα ρωσικά: ΕΛΛ 3. μελιτζάνα

408

ΒΛΓ

ΡΩΣ

patlıcan, badincan

патладжан

баклажан

γ. φαγητά Είναι ιταλικής προέλευσης και είναι κοινά σε ελληνικά και βουλγαρικά: ΕΛΛ 4. μακαρόνι409

ΒΛΓ макарони

ΡΩΣ макароны

βουλγαρικής γλώσσας, βλ. Anrejchin 1979 και για την επίδραση της ρωσικής επιστημονικής και τεχνικής ορολογίας στη βουλγαρική, βλ. Georgiev 1979. 405 Φουστάνι: η λέξη, σύμφωνα με Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας 2010 που συμβουλευτήκαμε, είναι ιταλικής καταγωγής από το fustagni, πληθυντικός του fustagno ‘ρούχο από σκληρό ύφασμα’, που πλάστηκε -παραδόξως- από το λατινικό fustis ‘ξύλο-μπαστούνι’. 406 Фустан: φουστάνι. Ας σημειώσουμε και τη λέξη φούστα, фуста (από τη μέση και κάτω). Και οι δυο είναι αλβανικές λέξεις, σύμφωνα με το βουλγαρικό λεξικό που συμβουλευτήκαμε, που υπάρχουν στα βουλγαρικά, μέσω της ελληνικής. Η λέξη φουστάνι καταγράφεται και στα τουρκικά (fustan). 407 Σακάκι: η λέξη αυτή, περιέργως, παράγεται από τη λέξη σάκ(κ)ος που απαντάται ήδη στον Όμηρο. 408 Μελιτζάνα: σύνθετη μάλλον λέξη: μέλι(ν) – και –τζάνα ή μῆλον (ν)- και –τζάνα ή από το πρώτο συνθετικό της ιταλικής mela –. Στα αραβικά bâtengân, ενώ στα περσικά bādhimjān. 409 Mακαρόνι: Λέξη βενετικής προέλευσης (macaron (ενικός αριθμός), macaroni (πληθυντικός)).

[216]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Ενώ το επόμενο (διαλεκτικό) είναι σλαβικής410 προέλευσης ή ρουμανικής προέλευσης: ΕΛΛ ΒΛΓ ΡΩΣ 5. μαμαλίγκα411

мамалига 412

мамалига

Η λέξη είναι αλβανικής προέλευσης413 και υπάρχει μόνο στα ελληνικά, γι’ αυτό και αποκλείστηκε από τις λίστες μας: ΕΛΛ κοκορέτσι

ΑΛΒ kokorets

ΒΛΓ (πιάτο ξένης κουζίνας)

ΡΩΣ (πιάτο ξένης κουζίνας)

δ. αντικείμενο Η λέξη είναι ιταλικής προέλευσης414 και υπάρχει σε ελληνικά, τουρκικά, βουλγαρικά και ρωσικά: ΕΛΛ 6. κούκλα415

ΤΡΚ kukla

ΒΛΓ кукла

ΡΩΣ кукла

ε. ιδιότητα, επάγγελμα Η λέξη είναι ιταλικής προέλευσης και εντοπίζεται σε βουλγαρικά και ελληνικά: ΕΛΛ 7. μάστορας

ΒΛΓ майстор416

Άλλες λέξεις σλαβικής προέλευσης (κυρίως βουλγαρικής), όπως έχουν καταγραφεί σε λεξικά (ενδεικτικά, Μπαμπινώτης 2010) προέρχονται από διαλέκτους και όχι από την λόγια γλώσσα: γουστέρα (гущер), βερβερίτσα (верверица). Ας σημειωθεί ότι και στα ελληνικά πρόκειται επίσης για διαλεκτικά στοιχεία. 411 Μαμαλίγκα: διαλεκτικό, παρωχημένο, ‘φαγητό που έγινε λειώμα’. 412 Μамалига: ‘λαπάς από καλαμποκάλευρο’. Σύμφωνα με το Λεξικό ξένων λέξεων στη βουλγαρική γλώσσα, η λέξη αυτή είναι ρουμανική. 413 Άλλες λέξεις αλβανικής προέλευσης στα ελληνικά που δεν υπάρχουν όμως στα βουλγαρικά είναι: αμπάριζα, βλάμης, γκιόνης, γκορτσιά, καλαμπόκι, λάπα, λούμπα, μαρμάγκα, μπάκα, μπαμπέσης, μπέσα, πίπιζα, σβέρκος, τσούπρα, φάρα, φλογέρα (Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας 2010). 414 Όπως αυτά που είδαμε στην ενότητα 4.3. 415 Κούκλα: Λέξη ιταλικής προέλευσης (cuculla). 416 Μайстор: Αντιδάνειο. Αρχ. ελλ. μαΐστωρ, μαγίστωρ, λατινικά magister ‘επιστάτης, άρχοντας’. 410

Αργυρώ Μουστάκη

[217]

στ. γλυκά Δεν είναι τουρκικής προέλευσης, προέρχονται από την ιταλική γλώσσα και εμφανίζονται στα ελληνικά, όσο και στα βουλγαρικά417: ΕΛΛ 8. τουλούμπα

ΒΛΓ тулумба

9. παντεσπάνι418

пандишпан

ζ. συγγένεια Η παρακάτω λέξη είναι σλαβικής προέλευσης: ΕΛΛ

ΒΛΓ

10. βάβω

баба

419

ΡΩΣ бабушка

420

η. τόπος Η παρακάτω λέξη είναι σλαβικής προέλευσης και είναι κοινή μεταξύ βουλγαρικής, ελληνικής και ρωσικής: ΕΛΛ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

11. βάλτος

блато

болото

θ. λέξεις ‘σοβιετικής’ εποχής Σημειώνουμε λέξεις της ‘σοβιετικής’ εποχής που υπάρχουν και στις τρεις γλώσσες, όπως και σε σχεδόν όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες: ΕΛΛ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

12. γιάφκα

явка

13. γκουλάγκ

гулаг

14. κολχόζ

колхоз

15. φράξια

фракция

Τulumba: Στα τουρκικά, η αντλία νερού (Δημάση-Νιζάμ 2004: 97). Παντεσπάνι: Λέξη βενετικής προέλευσης (pan de Spagna ‘ψωμί της Ισπανίας’), ιταλiκά pan di Spagna, τουρκικά pandispanya. 419 Βάβω: η γιαγιά (διαλεκτικό). 420 Баба: η γιαγιά. 417 418

[218]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

ι. λέξεις ‘ρωσικής πραγματικότητας’ Και πάλι λέξεις που αποτυπώνουν τη ρωσική πραγματικότητα, realia, υπάρχουν επίσης σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές γλώσσες: ΕΛΛ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

16. μπαλαλάικα

балалайка

17. πιροσκί

пирожки

18. σαμοβάρι

самовар

κ. βαλκανικές λέξεις Τέλος οι παρακάτω λέξεις, κοινές σε ελληνικά και βουλγαρικά, προέρχονται από τα αλβανικά και φαίνονται να υπάρχουν σε όλες τις βαλκανικές γλώσσες: ΕΛΛ

ΒΛΓ

19. κουλαντρίζω421

куландрисвам422

20. πλιάτσικο423

плячка424

λ. διάφορα Οι παρακάτω λέξεις είναι κοινές σε ελληνικά και βουλγαρικά: ΕΛΛ

ΒΛΓ

ΡΩΣ

21. βαμπίρ

вампир425

вампир

22. βρυκόλακας

върколак

Κουλαντρίζω: η λέξη, σύμφωνα με το Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας 2010, προέρχεται από τα αλβανικά. 422 Κуландрисвам: διαλεκτικό, παρωχημένο. 423 Πλιάτσικο: Σύμφωνα με το Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας 2010, η λέξη είναι αλβανική. 424 Πлячка: Σύμφωνα με το Βουλγαρικό ετυμολογικό λεξικό (БЕР-5: 392-3) η λέξη αποτελεί βαλκανική υβριδική μορφή. 425 Βампир: Λέξη που απαντάται επίσης στη σερβοκροατική γλώσσα (vampir). Εικάζεται ότι προέρχεται από την τουρκική (Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας 2010). 421

Αργυρώ Μουστάκη

[219]

Το παρακάτω επίθετο, κοινό στις δύο γλώσσες, προέρχεται από τα ιταλικά: ΕΛΛ

ΒΛΓ

23. σίγουρος426

сигурен

Το παρακάτω επίθετο, κοινό σε βουλγαρικά και ελληνικά προέρχεται από τα ιταλικά: ΕΛΛ 24. μπαγαμπόντης427

426 427

ΒΛΓ вагабонт, вагабонтин

Σίγουρος: λατινικά securus, ιταλικά sicuro. Μπαγαμπόντης: ιταλικά vagabondo ‘περιπλανώμενος’, ‘αγύρτης’.

[220]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Συμπέρασμα Επιχειρήσαμε να συντάξουμε έναν πρακτικό οδηγό προσέγγισης κειμένων που έχουν γραφεί σε βουλγαρική και ρωσική γλώσσα. Τα κείμενα αυτά αντλήθηκαν από το διαδίκτυο και συγκεκριμένα από ιστοσελίδες του Γαλλικού Ινστιτούτου στη Βουλγαρία και της Γαλλικής Πρεσβείας στη Ρωσία αντίστοιχα, από τη βουλγαρική εφημερίδα 24 часа, από την ιστοσελίδα του προγράμματος διευρυμένης αλληλοκατανόησης Εu + I και από ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα θέματα που θίγονταν στις ιστοσελίδες αυτές ήταν πολιτισμικά, θέματα απορρόφησης ευρωπαϊκών κονδυλίων, αρχές της θεωρίας της αλληλοκατανόησης, θέματα θεσμών και νομοθεσίας στην ΕΕ. Τα επιλέξαμε με το σκεπτικό ότι ενδιαφέρουν το φοιτητικό κοινό μας και ότι για το λόγο αυτό είναι εξοικειωμένο με αυτά. Ένα μέρος από τα αποσπάσματα αυτά διδάχτηκαν στο μεταπτυχιακό μάθημα του τμήματός μας «Η έννοια της αλληλοκατανόησης για τη διδασκαλία της πολυγλωσσίας». Παρατηρήσεις των φοιτητών καταγράφηκαν στο μάθημα αυτό και μεταφέρθηκαν εδώ. Αρχική υπόθεσή μας ήταν ότι η βουλγαρική είναι γλώσσα-γέφυρα για τον ελληνόφωνο που θέλει να προσεγγίσει τη σλαβική οικογένεια γλωσσών. Είδαμε απτά ότι η βουλγαρική είναι σλαβική αλλά και βαλκανική γλώσσα που είναι κοντινή στην ελληνική, γλώσσα γενετικά απομονωμένη. Τα βασικά χαρακτηριστικά του Βαλκανικού ομίλου, εκτός από το λεξιλόγιο στο οποίο επικεντρωθήκαμε στο τρίτο μέρος της μελέτης μας, εντοπίστηκαν και έφεραν επίσης κοντά τις δύο γλώσσες: είδαμε ότι απαρέμφατο δεν υπάρχει ούτε στα νέα ελληνικά ούτε στα βουλγαρικά (μπορείτε να καταλάβετε, можете да разбирате), ότι ο μέλλοντας σχηματίζεται περιφραστικά και στις δύο γλώσσες (θα εκπλαγείτε, ще откриете). Είδαμε το μορφολογικό σύστημα των ρημάτων της βουλγαρικής και εντοπίσαμε κάποιες ομοιότητες με αυτό της ελληνικής (το δεύτερο πληθυντικό σε –τε: ομιλείτε, говорите). Αλλά ας εξηγήσουμε πώς προσεγγίσαμε τη γραμματική με βάση τη θεωρία της αλληλοκατανόησης. Αξίζει να πούμε ότι οι παραπάνω παρατηρήσεις ήταν αρχικά υποθέσεις που έγιναν στην τάξη και μεταφέραμε στη συνέχεια εδώ. Οι υποθέσεις αυτές μας βοήθησαν να συντάξουμε λίγο-λίγο την ‘υποθετική γραμματική’ μας της βουλγαρικής και ρωσικής, με βάση τη μητρική μας (ελληνική) και τις γνώσεις μας σε μια ευρωπαϊκή γλώσσα (τη γαλλική). Η υποθετική αυτή γραμματική άλλοτε

Αργυρώ Μουστάκη

[221]

διαψευδόταν και άλλοτε επιβεβαιωνόταν από τις δύο φυσικές ομιλήτριες (που είναι και οι συνυπογράφουσες εδώ) που μας διαφώτισαν σε θέματα γραμματικής, απαντώντας στις ερωτήσεις μας και παρέχοντάς μας γνώσεις, κάθε φορά που το ζητούσαμε. Δώσαμε βαρύτητα τόσο στα γλωσσικά και όσο και στα εξωγλωσσικά στοιχεία. Εξετάζοντας αυθεντικά γραπτά κείμενα, τονίσαμε, πριν αρχίσουμε να εξετάζουμε γλωσσικά στοιχεία, τη σημασία των εξωγλωσσικών στοιχείων που είναι το περικείμενο (φωτογραφία, λεζάντα κτλ), η περίσταση επικοινωνίας, αλλά και η γνώση που έχουμε για τον κόσμο γενικότερα όπως και πολιτισμικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν μια χώρα και όχι μια άλλη: γνωρίζοντας πώς απορροφώνται ευρωπαϊκά προγράμματα, τι δυσκολίες υπάρχουν κατά την απορρόφηση κτλ, θα κατανοήσουμε ευκολότερα κείμενα που μιλούν για αυτό, ομοίως γνωρίζοντας τη γαλλική πραγματικότητα των ενοικιαζόμενων ποδηλάτων στο Παρίσι θα αποκωδικοποιήσουμε με μεγαλύτερη επιτυχία κείμενα που μιλούν για την πραγματικότητα αυτή. Δύο ήταν οι τρόποι προσέγγισης των κειμένων μας: η ‘ενσωματωμένη’ προσέγγιση (Castagne 2004β) κατά την οποία συνδυάζουμε για να κατανοήσουμε γνώσεις εξωγλωσσικές (τη γνώση μας σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα) και γλωσσικές και η ‘προσέγγιση κατά στάδια’ (Castagne 2004β) κατά την οποία συνειδητοποιήσαμε ότι η διαδικασία για την κατανόηση ενός κειμένου είναι σταδιακή και αφορά επεμβάσεις στον παραδειγματικό άξονα. Είπαμε ότι σε μια διδακτική προσέγγιση, ο διδάσκων μπορεί να εξηγήσει την περίσταση επικοινωνίας ώστε ο διδασκόμενος να μπορέσει να εντοπίσει στη συνέχεια τα στοιχεία της περίστασης αυτής στο γραπτό κείμενο στην ξένη γλώσσα. Ο διδάσκων μπορεί επίσης να εξηγήσει πολιτισμικά στοιχεία που μπορούν να παρεμποδίσουν την κατανόηση ενός κειμένου όπως εδώ την ύπαρξη κράι, δηλαδή γεωγραφικών διαμερισμάτων, στη Ρωσία ή την τάση να χρησιμοποιηθούν εναλλακτικές μορφές μετακίνησης σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, όπως τα vélib και τα autolib στο Παρίσι. Στη συνέχεια προσεγγίζοντας τα γλωσσικά στοιχεία, είδαμε ότι, στο γραπτό λόγο, αρχικά, τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και στην τάξη με τους φοιτητές μας, το κυριλλικό αλφάβητο παρουσιάζει για τον ελληνόφωνο ομιλητή ομοιότητες με το ελληνικό. Διακρίναμε έτσι τα γράμματα σε αυτά που γνωρίζει ο ελληνόφωνος από τη γλώσσα του και σε αυτά που δεν γνωρίζει. Θελήσαμε να εξοικειώσουμε τον

[222]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

αναγνώστη με αυτά. Έτσι κοινά γράμματα στα δύο αλφάβητα είναι το ф, το X, το Р, П και το B (кафе, Охридски, март, патронажа, университет). Άλλα έχουν ίδια ‘γραφική πραγμάτωση’ με γράμματα της ελληνικής αλλά όχι την ίδια φωνητική (το Γ προφέρεται ως ‘γκ’ στα βουλγαρικά και το Η προφέρεται ως ‘ν’ στα βουλγαρικά (група, симултанен). Είδαμε ότι το Л έχει την ίδια χειρόγραφη γραφή (Λ) τόσο στα ελληνικά όσο και στα βουλγαρικά και ρωσικά. Το Д έχει σχεδόν την ίδια γραφή αλλά όχι την ίδια φωνητική απόδοση στις τρεις γλώσσες (προφέρεται ως ‘ντ’, στα βουλγαρικά και ρωσικά για παράδειγμα στη λέξη дами, кυρίες). Το σ είναι το γαλλικό ‘c’ που συναντάμε στη διεθνή λέξη Професор ή το ‘с’ της ορθόδοξης εκκλησιαστικής εικονογραφίας. Τέλος δώσαμε έμφαση στα γράμματα που είναι νέα για τον ελληνόφωνο ομιλητή δηλαδή στο Б (Банкa), στο з (кризата, η κρίση), στο ц (център, κέντρο), στο и (Филип, Φίλιππος), στο у (Културно, πολιτισμικό), στο я (конференция, διάλεξη) και στο Ю (Юиеско, Ουνέσκο). Τονίσαμε ότι ήταν δύσκολο να προφερθεί από τους ελληνόφωνους ομιλητές: το ч (публична), το ж (патронажа), το ш (Льолуш). Για την εξοικείωση με όλα αυτά τα γράμματα μεταφέραμε εδώ τις ασκήσεις που προτείναμε στους φοιτητές μας. Όλα τα παραπάνω γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου με μια διαφοροποίηση στην προφορά όσον αφορά στο щ (превращения, μετατροπή) τα συναντήσαμε και στα ρωσικά κείμενα. Γνωρίσαμε επίσης και κάποια νέα γράμματα όπως το Э (Экономическо, οικονομικό), και το ё (путём). Ας συνεχίσουμε όμως τα συμπεράσματά μας από την πλοήγηση στα γραπτά κείμενα. Η εμπειρία στην τάξη, που προσπαθήσαμε να μεταφέρουμε και να αποτυπώσουμε εδώ, μας επιβεβαίωσε, όπως και η βιβλιογραφία το τονίζει, ότι διαβάζοντας γραπτά κείμενα σε μια ξένη γλώσσα, εντοπίζουμε αρχικά τις διεθνείς λέξεις που υπάρχουν σχεδόν σε όλες τις γλώσσες μέσω της αγγλοαμερικανικής (όπως η λέξη хοтел στα βουλγαρικά και отель στα ρωσικά), άλλες που προέρχονται από τη λατινική οικογένεια γλωσσών (όπως континент, ήπειρος) που τις γνωρίζουμε από τα γαλλικά (continent) ή από οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή γλώσσα (continent, Kontinent) και λέξεις ή μορφήματα της ελληνικής (όπως Евро-, ευρω-) που έχουν επίσης γίνει διεθνείς (euro-). Για την κατανόηση των υπόλοιπων λέξεων που απαρτίζουν το πανσλαβικό λεξιλόγιο (όπως мир, ειρήνη αλλά και κόσμος σε βουλγαρικά και ρωσικά)

Αργυρώ Μουστάκη

[223]

χρησιμοποιήσαμε τεχνικές, γνωστές στο πλαίσιο της αλληλοκατανόησης, όπως η τεχνική της κενής λέξης ή της συνεπαγωγής. Εστιάσαμε στο ρήμα γιατί κάποιες φορές η σημασιολογική πληροφορία ήταν επικεντρωμένη σε αυτό (δίνω κάτι σε κάποιον). Σε άλλες περιπτώσεις όπως στην περίπτωση του συνδετικού (είμαι) που απαλείφεται στα ρωσικά (Европа – континент / η Ευρώπη είναι ήπειρος), ή στην περίπτωση του επιβοηθητικού ρήματος (παίρνω απόφαση, αποφασίζω), το ρήμα αποδείχτηκε κενό περιεχομένου. Η σημασιολογική πληροφορία ήταν επικεντρωμένη στο ουσιαστικό. Χρησιμοποιήσαμε πίνακες για όλες αυτές τις λέξεις για να αναδείξουμε στο κοινό μας, στα βουλγαρικά, το επιτασσόμενο άρθρο ενώ στα ρωσικά, την πλούσια μορφολογία της γλώσσας, δεδομένης της ύπαρξης, εκτός των άλλων, πτώσεων όπως η οργανική (с Сергеем / με τον Σεργκέι) και η προθετική (о проблеме / όσον αφορά το πρόβλημα). Οι μορφολογικές αυτές πληροφορίες μάς βοήθησαν στη συντακτική ανάλυση των προτάσεων. Γιατί, το να αναγνωρίσει κανείς λέξεις σε ένα κείμενο, δεν αρκεί για να κατανοήσει προτάσεις. Αφού γίνει αναφορά στην περίσταση επικοινωνίας, εκείνο που είναι απαραίτητο είναι να διαβάσει κανείς αυθεντικές προτάσεις που έχουν γραφεί για φυσικούς ομιλητές και να τις αναλύσει συντακτικά. Μελετώντας έτσι τη σύνταξη της βουλγαρικής και ρωσικής γλώσσας είδαμε ότι είναι απαραίτητο, για την κατανόηση μιας μεγάλης πρότασης, να εντοπιστεί το υποκείμενο, το ρήμα και το ή τα αντικείμενά του για να απαλειφθεί ό,τι δεν αποτελεί άμεσο συστατικό της πρότασης και που συχνά παρεμβάλλεται ανάμεσα στα βασικά αυτά συστατικά της πρότασης. Απαλείψαμε έτσι ένα επίρρημα ως μη άμεσο συστατικό μιας βουλγαρικής πρότασης сигурно не говорите 11-те езика на нашия хотел. (εσείς σίγουρα δεν μιλάτε τις 11 γλώσσες) και της αντίστοιχης ρωσικής Вы вероятно не говорите на всех 11 языках. Είδαμε επίσης πώς αντικαθιστούμε δευτερεύουσες προτάσεις – αντικείμενα ρημάτων- σε βουλγαρικά κείμενα: на вашия език вие знаете как да резервирате стая или да проверите прогнозата за времето в интернет (στη γλώσσα σας ξέρετε…) ή σε ρωσικά: На вашем родном языке вы знаете, как забронировать гостиничный номер или посмотреть прогноз погоды на день по интернету(στη δική σας γλώσσα ξέρετε…) με μια αντωνυμία (ξέρετε πώς να / ξέρετε αυτό). Στο επίπεδο του λεξιλογίου, εντοπίσαμε και καταγράψαμε 270 περίπου τουρκικές λέξεις (τρίτο μέρος, κεφάλαιο 1.4) που αποτελούν, στον προφορικό κυρίως λόγο,

[224]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

έναν άλλο κοινό πυρήνα μεταξύ των δύο γλωσσών και ένα σημείο αφετηρίας για την προσέγγιση της βουλγαρικής από τον ελληνόφωνο. Τις κατατάξαμε σε συγκεκριμένα και αφηρημένα ουσιαστικά. Τα πρώτα τα κατατάξαμε σε υποκατηγορίες όπως λαχανικά (μαϊντανός, магданоз ΒΛΓ), φρούτα (κάστανο, КЕСТЕН ΒΛΓ

και каштан ΡΩΣ), λουλούδια (γιασεμί, Жасмин

ΒΛΓ

/ ΡΩΣ), ζώα (τσακάλι, чакал

ΒΛΓ

шакалΡΩΣ), φαγώσιμα (γιαχνί, яхния ΒΛΓ), ποτά (καφές, кафе ΒΛΓ, кофе ΡΩΣ), ζαχαρωτά (κανταϊφι, кадаиф

ΒΛΓ

), αντικείμενα (καπάκι, капак

ΒΛΓ

), ύλη (αστάρι, xaстар

ΒΛΓ

μουσικά όργανα (γκάιντα, гайда ΒΛΓ), ρούχα (γιακάς, яка ΒΛΓ), παπούτσια (παπούτσι, папуци

ΒΛΓ

), ουσιαστικά που δηλώνουν τόπο (καλντερίμι, калдъръм

ΒΛΓ

). Τα

αφηρημένα ουσιαστικά τα κατατάξαμε επίσης σε υποκατηγορίες, όπως αυτές που εκφράζουν συμπεριφορά (τεμπέλης, тембелΒΛΓ), σχέση συγγένειας (μπατζανάκης, баджанак

ΒΛΓ

), επάγγελμα (καφετζής, кафеджия

ΒΛΓ

), βαθμό (πασάς, паша

ΒΛΓ

κατάσταση (κέφι, кеф ΒΛΓ). Εντοπίσαμε και καταγράψαμε, ενδεικτικά, 300 περίπου δάνεια της βουλγαρικής από την ελληνική (τρίτο μέρος, κεφάλαιο 1.3). Κάποιες φορές, αλλά σπάνια, σε κάποιες κατηγορίες, η ελληνική λέξη υπήρχε επίσης και στα ρωσικά. Στην περίπτωση αυτή την σημειώσαμε στους πίνακές μας. Τις λέξεις αυτές τις κατατάξαμε στις δύο παραπάνω σημασιολογικές κατηγορίες που αναφέραμε, δηλαδή στα συγκεκριμένα και αφηρημένα ουσιαστικά. Τα πρώτα τα κατατάξαμε στη συνέχεια σε υποκατηγορίες όπως τα λαχανικά (αγγινάρα, ангинари СТАФИДА

ΒΛΓ

), τα λουλούδια (γιασεμί, жасмин

горилла), τα ψάρια (ζαργάνα, зарган кальмар

ΒΛΓ

), τα φρούτα (σταφίδα,

/ ΡΩΣ), τα ζώα (γορίλας, горила ΒΛΓ,

), τα θαλασσινά (καλαμάρι, калмари

), τα καθημερινά αντικείμενα (κρεβάτι, креват

ΡΩΣ

επιστημονικά όργανα (ενδοσκόπιο, ендоскоп (ξυλόφωνο, ксилофон

ΒΛΓ

) την ύλη (άζωτο, азот

ΡΩΣ

δηλώνουν τόπο (αμφιθέατρο, амфитеатър

ΒΛΓ

, кровать

ΒΛΓ

), τα

ΡΩΣ

), τα μουσικά όργανα

ΡΩΣ ΒΛΓ

), τα ουσιαστικά που

ΡΩΣ

, амфитеатр

). Τα αφηρημένα

ΡΩΣ

ουσιαστικά τα κατατάξαμε επίσης σε υποκατηγορίες όπως αυτές που δηλώνουν το επάγγελμα (γυμναστής, гимнастик

ΒΛΓ

), το βαθμό (επίσκοπος, епископΒΛΓ), τις

επιστήμες (ανθρωπολογία, антропология

ΒΛΓ

), τα ιδεολογικά ρεύματα

ΡΩΣ

(αριστοκρατία, аристокрация ΒΛΓ / ΡΩΣ), αρρώστιες (ηπατίτιδα, хепатит ΒΛΓ, гепатит ΡΩΣ

Σημειώσαμε επίσης, στο τρίτο μέρος στο κεφάλαιο 1.5, άλλες κοινές λέξεις μεταξύ ελληνικής και βουλγαρικής και κάποιες φορές και ρωσικής που δεν είναι ούτε τουρκικής ούτε ελληνικής προέλευσης, αλλά, ιταλικής (φουστάνι / фустанΒΛΓ,

Αργυρώ Μουστάκη

[225]

κούκλα / кукла ΒΛΓ / ΡΩΣ), ή γενικότερα σλαβικής προέλευσης (βάβω, баба428ΒΛΓ / ΡΩΣ) ή αποτελούν υβριδικές βαλκανικές μορφές (πλιάτσικο / плячкаΒΛΓ). Με βάση τα παραπάνω επιβεβαιώσαμε την υπόθεση εργασίας μας ότι δηλαδή η βουλγαρική είναι η ιδανική γλώσσα-γέφυρα για τον ελληνόφωνο που θέλει να προσεγγίσει τη σλαβική οικογένεια γλωσσών. Στη συνέχεια, με μεταφορά γνώσεων μπορεί να επιχειρήσει να κατανοήσει μια άλλη σλαβική γλώσσα. Η σειρά, με την οποία πιστεύουμε ότι μπορεί ο ελληνόφωνος να προσεγγίσει τις σλαβικές γλώσσες είναι η ακόλουθη: χρησιμοποιώντας ως γλώσσα-γέφυρα τα βουλγαρικά, ο ελληνόφωνος μπορεί να προσεγγίσει στη συνέχεια τα σερβικά, κατόπιν τα κροατικά και μετά τα σλοβενικά, γλώσσες που ανήκουν όλες στη νοτιοσλαβική ομάδα. Μετά ενδεχομένως μπορεί να προχωρήσει στα τσέχικα, τα σλοβάκικα και κατόπιν στις ανατολικές σλαβικές γλώσσες με τη σειρά που προτείνει και ο γλωσσολόγος Morris Swadesh429: τα λευκορωσικά (λόγω της φωνητικής ορθογραφίας τους

που

διευκολύνει την κατανόηση), μετά τα ρωσικά και κατόπιν τα ουκρανικά. Στο τέλος της πορείας αυτής θα σημειώναμε την πολωνική και τις λουζικικές γλώσσες (λόγω των ένρινων φωνηέντων, και του δύσκολου συνδυασμού των συμφώνων τους). Κάθε γλώσσα στην περίπτωση αυτή γίνεται γέφυρα για την προσέγγιση της επόμενης. Είδαμε ότι, παρ’ όλη την υπέρβαση (μετάβαση από τη βουλγαρική στη ρωσική), η προσέγγιση γραπτών κειμένων και η κατανόησή τους από τον ελληνόφωνο ομιλητή που μιλά έστω μια ευρωπαϊκή γλώσσα, έγινε δυνατή. Κι αυτό γιατί εκτός από το λεξιλόγιο που, όπως είδαμε υπερτιμάται στην όλη προσπάθεια, αυτό που πρέπει να αντιμετωπίσει κανείς στις φυσικές γλώσσες είναι η ‘συντακτική περιπλοκότητά’ τους (Blanche-Benveniste 2004). Είδαμε επίσης πώς η καλή γνώση της γραμματικής και της σύνταξης στη μητρική γλώσσα, όπως τονίστηκε και από την Blanche-Benveniste 2002, είναι η προϋπόθεση για τη μεταφορά γνώσεων. Η συντακτική απλοποίηση των προτάσεων αυτών –όπως την επιχειρήσαμε στη μελέτη αυτή– και η αναγωγή τους σε γραμματικές προτάσεις που διατηρούν μόνο τα άμεσα συστατικά τους (υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο) είναι το κλειδί για την κατανόηση.

428 429

Баба ΡΩΣ: με σημασία ‘γυναίκα’. Βλ. υποσημείωση 20.

[226]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Βιβλιογραφικές αναφορές Aleksandrova, S. [Александрова С.] 2010. “Турски заемки за названия на облекло и принадлежности към него в българските говори (Тематично-съпоставителен обзор)“ [Turski zaemki za nazvanija za obleklo I prinadlezhnosti kam nego v balgarskite govori (Tematichnosapostavitelen obzor)] [Τουρκικά δάνεια στις ονομασίες των ενδυμάτων και των αξεσουάρ στις βουλγαρικές διαλέκτους. Θεματική συγκριτική ανασκόπηση]. LiterNet, № 7 (128). Προσβάσιμο στο: http://liternet.bg/publish20/s_aleksandrova/turski_zaemki.htm Anrejchin L. [Андрейчин Л.] 1979. За ролята на руския език от съветската епоха за развоя на съвременния български език [Za rol’ata na ruskija ezik ot savetskata epoha za razvoja na savremennija balgarski ezik]. [Για το ρόλο της ρωσικής γλώσσας της σοβιετικής εποχής για την εξέλιξη της σύγχρονης βουλγαρικής γλώσσας] In : Pomagalo po balgarska leksikologija, 191-195, Sofia: Nauka I izkustvo. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Ά. 1994. Νεολογικός δανεισμός της νεοελληνικής. Άμεσα δάνεια από τη γαλλική και την αγγλοαμερικανική. Μορφοφωνολογική ανάλυση. Θεσσαλονίκη: Υπηρεσία Δημοσιευμάτων Α.Π.Θ. Аssenova, P. & B. Alexova, [Асенова П, В. Алексова] 2008. Физическото и душевното състояние на човека според няколко балкански метафори [Fizicheskoto i dushevnoto sastojanie na choveka spored njakolko balkanski metafori][Η φυσική και η ψυχική κατάσταση του ανθρώπου σύμφωνα με μερικές βαλκανικές μεταφορές], In: Contrastive linguistics, 5-17, ХХХІІІ, 2. Asenova P. & U. Dukova [Асенова П, У. Дукова] 2006. “Ipse ego”. Moyens linguistiques de son expression balkanique II. In: Linguistique Balkanique XLV, 2. Akadémie des Sciences de Bulgarie. Προσβάσιμο στο: http://vjanetta.narod.ru/slav2.html Αtanasof Ν. Ζ. et alii 1957. Vocabulaire du textile et de l’habillement d’origine ottomane et romane dans les langues balkaniques, Cahier balkaniques no 8, 11-37. Аssenova, P. [Асенова П.] 2002. Балканско езикознание [Balkansko ezikoznanie] [Βαλκανική γλωσσολογία]. Veliko Tarnovo : Faber. Blanche-Benveniste C. & A. Valli, 1997. L’intercompréhension : le cas des langues romanes. In: C.-B. Benveniste et A. Valli (coord.,), Le français dans le monde, Clé international. Blanche-Benveniste, C. et alii 1997. EuRom 4, Méthode d’apprentissage simultané de quatre langues romanes : portugais, espagnol, italien, français. Firenze : La Nuova Italia. Blanche-Benveniste, C. 2002. Compréhension multilingue et connaissance de sa propre langue. In: E. Castagne (Éd.), Pour une modélisation de l’apprentissage simultané de plusieurs langues apparentées ou voisines, 113-129.

Αργυρώ Μουστάκη

[227]

Blanche-Benveniste, C. 2004. Αménagements progressifs de la syntaxe, Intercompréhension et inférences, Αctes du colloque international EuroSem, Reims, 2003. Presses Universitaires de Reims. Προσβάσιμο στο: http://logatom.free.fr/eurosem2003.pdf Bernard, R. 1946. Étude étymologique et comparative de quelques mots bulgares concernant le vêtement et la parure. Paris: Maisonneuve. Bernard, R. 1948. Mots grecs en bulgare, Bulletin de la Société de linguistique de Paris, XLIV, 90-115, Paris. Bernard, R. 1951. Étymologies bulgares. Revue des Études Slaves, 27. Boldych, N. (σε εξέλιξη). De la pratique de l'intercompréhension à l'apprentissage d'une autre langue slave : représentations, obstacles et motivations chez les slavophones, Université de Grenoble, sous la direction de Christian Dégache, Grenoble. Boldych, N. 2005. Les mots d’origine turque dans les langues balkaniques, DEA, Université de Grenoble. Caddéo, S. M. & Ch. Jamet, 2013. L’intercompréhension – Une autre approche pour l’enseignement des langues, Paris, Hachette français langue étrangère, Collection : F. Capucho, M.-F. 2002. Morangos (fraises, fragole, fresas, strawberries, Erdbeeren) com ou sem chantilly ? De la notion d’intercompréhension à l’apprentissage du vocabulaire. In: B. Pöl and C. Ollivier (eds.), Lernerlexicographie und Wortshatzwerb im Fremdsprachenunterricht, 57-70. Vienne : Praesens. Capucho, M.-F. 2005α. European Awareness and Intercomprehension - A New Approcah to Language and learning (in collaboration with Claudine Mühlstein-Joliette). In: Lifelong E-Learning - Bringing elearning close to lifelong learning and working life: a new period of uptake. Proceedings of the EDEN 2005 Annual Conference - Helsinki, 235 – 239, Finland. Capucho M.-F. 2005β. Eu & I - On the Notion of Intercomprehension (in collaboration with Ana Maria Oliveira). In: Adriana Martins Building Bridges: European Awareness and Intercomprehesion, 11-18, Viseu: Universidade Católica Portuguesa. Castagne, E. 2004α. Ιntercompréhension européenne et plurilinguisme : propositions pour quelques aménagements linguistiques favorisant la communication plurilingue, Ιn: Horst-G. Klein & Dorothea Rutke

(éds),

Neuere

Forschungen

zur

Europäischen.

Προσβάσιμο

στο:

http://logatome.eu/publicat/Frankfort2004.pdf Castagne, E. 2004β. Ιnférences sémtantiques et construction de la compréhension en langues étrangères européennes, Intercompréhension et inférences, Αctes du colloque international EuroSem,

[228]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Reims, 2003. Presses Universitaires http://logatom.free.fr/eurosem2003.pdf

Reims.

Προσβάσιμο

στο:

Castagne, E. 2006. Pour créer l’intercompréhension en Europe. À propos d’EuRom4 et d’autres programmes destinés à former à la compréhension de langues apparentées, in Nordic intercomprehension in a European perspective, 27 avril 2006, Προσβάσιμο στο: http://www.nordiska.uu.se/digitalAssets/141/141894_3castagne-franska.pdf Civ’jan T.V. [Цивьян Т. В.]

1990. Лингвистические основы балканской модели мира.

[Lingvisticheskie osnovy balkanskoj modeli mira] [Γλωσσολογικές βάσεις της βαλκανικής εικόνας του κόσμου] Мoskva: Nauka. Civ’jan T.V. [Цивьян Т. В.] 1999. Движение и путь в балкаzнской модели мира. [Dvizhenie i put’ v balkanskoj modeli mira] [H κίνηση και ο δρόμος στο βαλκανικό μοντέλο του κόσμου] Мoskva: Indrik. Civ’jan T.V. [Цивьян Т. В.] 2005. Цивьян Т. В. Модель мира и ее лингвистические основы. [Model’ mira i ejo lingvisticheskie osnovy] [Το μοντέλο του κόσμου και η γλωσσολογικές βάσεις του] Мoskva: URSS. Conev B. 1979. Цонев Б. Руско-български паралели [Ρωσο-βουλγαρικά παράλληλα] In: Pomagalo po balgarska leksikologija, 168-176, Sofia: Nauka I izkustvo. Coste D. Moore D. & G. Zarate 1997. Compétence plurilingue et pluriculturelle, Strasbourg, Conseil de l’Europe. Coste, D. 2010. L’intercompréhension à la croisée des chemins ? Synergies Europe N°5, Revue du GERFLINT,193‐199. Προσβάσιμο στο: http://ressources‐cla.univ‐fcomte.fr/gerflint/Europe5/coste.pdf Cοste, D. 2011. Guide pour la recherche en didactique des langues et des cultures. Approches contextualisées, Ph. et P. Chardenet, (dir.), Éditions des archives contemporaines, Paris. Drettas, G. 2007. Le grec langue balkanique, H πύλη για την ελληνική γλώσσα. Προσβάσιμο στο: http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/history/thema_17fr/index.html Daniel, G. 1979. Contact des langues et bilinguisme en Europe orientale : bibliographie analytique, Collection Travaux du CIRAL (série F - Bibliographies), no 5, Presses de l’Université Laval. Degache, C. 2009. «Nouvelles perspectives pour l’intercompréhension (Afrique de l’ouest et Caraïbe) et évolutions du concept». In: M. H. Araújo e Sá et al. (Ed.). Intercompreensão em Línguas Românicas: conceitos, práticas, formação, 81‐102, Aveiro : Universidade de Aveiro. Προσβάσιμο στο: http://www.galanet.eu/publication/fichiers/Araujo_e_Sa_et_al_Ed_2009.pdf

Αργυρώ Μουστάκη

[229]

Delveroudi, R. & A. Moustaki, 2007. Les stratégies de l’intercompréhension : possibilités et limites pour la compréhension d’une langue génétiquement isolée, le grec moderne, Διεθνές Συνέδριο: Diálogos em Intercompreensão, Λισαβώνα, 6-8 Σεπτεμβρίου 2007, 171-183, Universidade Católica Editora. Προσβάσιμο στο: http://redinter.eu/dialintercom/es.html Doyé, P. 2005. L’intercompréhension, Conseil de l’Europe. http://www.coe.int/t/dg4/linguistic/Source/DoyeFR.pdf Escudé, P. & P. Janin, 2010. Le point sur l'intercompréhension, clé du plurilinguisme. Paris : CLE international, coll. 128. Προσβάσιμο στο: http://pedagogie.ac-toulouse.fr/languesvivantes/IMG/pdf/l_intercomprehension_clef_du_plurilinguisme_-_cle_international__paris_2010_copy.pdf Feuillet, J. 2012. Linguistique comparée des langues balkaniques. Paris, Institut d'Études Slaves. Filipova-Bajrova, M. [Филипова-Байрова, М.] 1963. Някои редки народни думи от гръцки произход в български език. [Njakoi redki narodni dumi ot gracki proizhod v bulgarskija ezik] [Κάποιες σπάνιες λαϊκές λέξεις ελληνικής προέλευσης στη βουλγαρική γλώσσα], In: Slavistichen sbornik, 149 – 155, Sofia: BAN. Filipova-Bajrova, M. [Филипова-Байрова, М.] 1969. Гръцки заемки в съвременния български език. [Gracki zaemki v savremennija balgarski ezik] [Ελληνικά δάνεια στη σύγχρονη βουλγαρική γλώσσα], Sofia: BAN. Georgiev, V. 1979. [Георгиев В]. Влияние на руската научно-техническа терминология върху българската [Επίδραση της ρωσικής επιστημονικής και τεχνικής ορολογίας στη βουλγαρική] In: Pomagalo po balgarska leksikologija, 195-206, Sofia: Nauka I izkustvo. Grannes, A. 1990. Les turcismes dans le plus célèbre roman bulgare, Sous le joug d’Ivan Vazov, Cahiers balcaniques 16, 47-82. Grin, F. 2008. Pourquoi l’intercompréhension? In: V. Conti & F. Grin (Eds.), S’entendre entre langues voisines: vers l’intercompréhension, 17–30, Chêne‐Bourg: Georg éditeur. Hufeisen, B. & N. Marx (eds), 2007. EuroComGerm – Die sieben Siebe: Germanische Sprachen lesen lernen. Aachen: Shaker Verlag. Jamet, M.-C. (Ed.) 2009. Orale e intercomprensione tra lingue romanze: ricerche e implicazioni didattiche, Venezia: Libreria Editrice Cafoscarina, Le Bricole. Klein, Horst G. , Meißner, F.-J. & L. Zybatow, 2001. The EuroCom-Strategy – The Way to European Multilingualism. In: Lew Zybatow (Hg.): Sprachkompetenz-Mehrsprachigkeit-Translation. Akten des 35. Linguistischen Kolloquiums, Innsbruck, 20.-22. September 2000. Jüngst dargesellt von: Tanja

[230]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Stahlhofen, Die Transferleistung der Internationalismen im Rahmen der Eurocomprehension, Frankfurt am Main (Magisterarbeit). Krastanova,

[Кръстанова

B.]

2009.

Интеркомпрехензията

в езиковото обучение

[Interkomprehenzijata v ezikovoto obuchenie] [Η αλληλοκατανόηση στη διδασκαλία της γλώσσας], In: Otklonenieto kato norma, 216-223, Shumen. Κριμπάς, Π. 2007. Επιδράσεις της Νεότερης Ελληνικής στις βαλκανικές γλώσσες, Αθήνα: Γρηγόρης. Βιβλιογραφική παρουσίαση στο: http://linguarium.blogspot.gr/2009/12/2007.html Krimpogianni K. 2011. Intercompréhension entre langues non-apparentées : les stratégies mises en œuvre par des sujets plurilingues à des degrès divers pour la compréhension de textes rédigés en maltais et en lithuanien, Μεταπτυχιακό, Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μάρκου Χ. 2013. Γραμματικό σύστημα και οψιακότητα. Η βουλγαρική γλώσσα σε σύγκριση με τις άλλες Σλαβικές και την Ελληνική. Θεσσαλονίκη: Σταμούλης. Meissner, F.-J. C. Meissner, Horst G. Klein, et Tilbert D. Stegmann, 2003. Εsquisse d’une didactique de l’eurocompréhension. EuroComRom – Les sept tamis. Lire les langues romanes dès le début, Aachen : ShakerVerlag Προσβάσιμο στο: http://www.silviaklein.de/Europint/kurs/esquisse.pdf Meissner, F.-J. 2010. Vers la mise en pratique de l’intercompréhension comme stratégie autonomisante en classe de langue, Synergies Europe, no 5, 25-32. Προσβάσιμο στο: http://ressourcescla.univ-fcomte.fr/gerflint/Europe5/franz.pdf Meissner, F-J., Capucho, F., Degache, Ch., Martins, A. & M. Tost, 2011. Interkomprehensionsdidaktik / Didactique de l'intercompréhension / Intercomprehension Didactics– Aktuelle Forschungen und Ansätze / Recherches

récentes,

méthodes

nouvelles

Currentresearch,

new

methods.

Akten

des

REDINTER‐Kolloquiums an der Universität Augsburg 16.‐18.September 2010. Moustaki, A. 2010. Français et grec, vecteurs d’intercompréhension de la famille germanique. Le cas de l’allemand et du néerlandais. Une expérience en classe de langue, Synergies 5, Προσβάσιμο στο: http://gerflint.fr/Base/Europe5/argyro.pdf Moustaki, A. 2011. Français et grec, vecteurs d’intercompréhension de la famille romane (catalan, italien, espagnol, portugais). Une expérience en classe de langue, Διασταυρώσεις, Μελέτες στη διδακτική των ξένων γλωσσών και πολιτισμών τη γλωσσολογία και τη μετάφραση αφιερωμένες στην Πηνελόπη Καλλιαμπέτσου-Κορακά, Ινστιτούτο του Βιβλίου, 203-222, Αθήνα: Α. Καρδαμίτσα.

Αργυρώ Μουστάκη

[231]

Οllivier, Ch. 2008. L’accomplissement d’une tâche en contexte linguistique inconnu. La part du linguistique et de l’extra-linguistique en intercompréhension, Les Cahiers de l’Acedle, no 3. Προσβάσιμο στο: http://acedle.org/IMG/pdf/Olivier_Cah3.pdf Pencheva, M. & T. Shopov, 2003. Understanding Babel, 64-83, Sofia: St. Kliment Ohridski University Press. Petrova, А. [Петрова, А.] 2003. Езиковата метафора и балканската картина на света. [Ezikovata metafora I balkanskata kartina na sveta] [Η γλωσσική μεταφορά και η βαλκανική εικόνα του κόσμου], Veliko Tarnovo: Universittetsko izdatelstvo “Sv. Sv. Kiril I Metodij”. Petrova, Α. [Петрова А.] 2010. Балканската лексика в лингвокултурологичен аспект. [Balkanskata leksika v lingvokulturologichen aspekt] [Το βαλκανικό λεξιλόγιο από γλωσσοπολιτισμική άποψη], In: Problemi na balkanskoto I slavjanskoto ezikoznanie, 114-125, Veliko Tarnovo. Shopov, T. 2010. Intercomprehension analysis : innovative work in the area of languages. http://kul.kiev.ua/images/chasop/2010_3/316.pdf Stamenof M. [Стаменов M.] 2011. Съдбата на турцизмите в българския език и българската култура. [Sadbata na turcizmite v balgarskija ezik i balgarskata kultura] [Η μοίρα των τουρκικών δανείων στη βουλγαρική γλώσσα και στο βουλγαρικό πολιτισμό] Sofia: Iztok-Zapad. Stembert R. 2003. L’educació linguiϊstica en situacions multiculturals i multilingües : des langues romanes dans l’enseignement secondaire : expériences et projets, Πανεπιστήμιο Βαρκελόνης 2002, σελ. 205215 Προσβάσιμο στο: http://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=web&cd=1&ved=0CB8QFjAA&url=h ttp%3A% Συλλογικός τόμος, 2012. Penser les langues avec Claire Blanche-Benveniste, Presses universitaires de Provence. Συλλογικός τόμος, 2014. Didactique du plurilinguisme-Approches plurielles des langues et des cultures, sous la direction de Ch. Troncy, Coll. Des Sociétés, PUR. Syméonidis, Ch. 1991. Bulgarische und Griechische Semantische Entlenungen (Calques) aus dem Türkischen am Beispiel einiger Verben. 5ème colloque organisé par l’Institut des Études Balkanique de l’Académie Bulgare des Sciences. Syméonidis, Ch. 1997. Türkisch-griechische phraseologische Isoglossen anhang von Bezeichnungen für menschliche Körperteile und Organe. Zeitschrift für Balkanologie. vol. 33, no 1, 76-90, Wiesbaden : Harrsowitz.

[232]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Syrouki M. 2014. Compréhension écrite : approches des textes dans la classe de FLE, Master 2 Francohellénique, Enseignants de langues en Europe : formation à la diversité linguistique et culturelle des publics scolaires, Université capodistrienne d’Athènes/Université d’Angers. Tzitzilis, Ch. 1997. Die türkischen Elemente im Neugriechischen verglichen mit den türkischen Elementen in anderen Balkansprachen, Zeitschrift fùr Balkologie 33, 101-112. Θωμαδάκη Ε. 2009. Το επίθετο: Στοιχεία μιας τυπολογικής και συγκριτικής προσέγγισης με ιδιαίτερη αναφορά στην ελληνική, την τουρκική και τη ρωσική. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Zybatow L. 2002. Die Interkomprehension am Beispiel der slavischen Sprachen in Sprachfamilien, 313-327, Aachen. Ενδιαφέροντα άρθρα Studies on translation and multinilingualism, 4/2012, European Commission, Προσβάσιμο στο: http://www.galapro.eu/wp-content/uploads/2012/11/publicacao-comissao-europeia.pdf L’Intercompréhension entre langues apparentées, Références 2006, DGLFLF. Προσβάσιμο στο: http://www.ha.ax/erik/IC/Texts/Janin-fr.pdf L’Intercompréhension entre langues apparentées, Délégation Générale à la Langue Française et aux Langues de France. 2006. Προσβάσιμο στο: www.culture.gouv.r/culture/dglf/publications/intercomprehension.pdf Ενδιαφέρουσες ιστοσελίδες http://fr.wikipedia.org/wiki/Union_linguistique_balkanique#Phras.C3.A9ologie Κοινές λέξεις στις βαλκανικές γλώσσες και στη βαλκανική φρασεολογία http://fr.wikipedia.org/wiki/Union_linguistique_balkanique Γλωσσολογική βαλκανική ένωση http://en.wiktionary.org/wiki/Appendix:List_of_Balkanisms Λίστα βαλκανισμών http://en.wiktionary.org/wiki/Appendix:Swadesh_lists_for_Slavic_languages Λίστα των πιο κοινών όρων του γλωσσολόγου Swadesh http://www.axl.cefan.ulaval.ca/monde/langues_slaves.htm (3 Ιανουαρίου 2015). Πληροφορίες για τις σλαβικές γλώσσες http://www.eurocomslav.de/

Αργυρώ Μουστάκη

[233]

Η αλληλοκατανόηση στη σλαβική οικογένεια γλωσσών http://www.slavic-net.org/main.php Η αλληλοκατανόηση στη σλαβική οικογένεια γλωσσών https://webmail01.uoa.gr/src/webmail.php?right_frame=right_main.php Πληροφορίες στα αγγλικά για τη θεωρία της αλληλοκατανόησης. Речник на турските думи в българския език http://bg.wikibooks.org/wiki/%D0%A0%D0%B5%D1%87%D0%BD% Λεξικό τουρκικών λέξεων στη βουλγαρική http://sarantakos.wordpress.com/2013/04/24/220turkish/ 220 τούρκικες λέξεις που χρησιμοποιούμε καθημερινά http://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/3114/910.pdf Συγκριτική θεώρηση ρωσικής και νέας ελληνικής στο πλαίσιο της εκμάθησης της νεοελληνικής από ρωσόφωνους http://www.lerussefacile.com/grammaire-russe/declinaisons-russes/ Γραμματικές πληροφορίες για τη ρωσική γλώσσα http://www.bulgaria-france.net/facile.html H λίστα αυτή συγκεντρώνει κοινές λέξεις μεταξύ βουλγαρικής και γαλλικής.

Λεξικά БЕР: Български етимологичен речник [Bulgarski etimologichen rechnik] [Βουλγαρικό ετυμολογικό λεξικό]. Sofia: 1977-2011, т.1-7. Δημάση Μ. & Α. Νιζάμ. Το Κοινό Ελληνοτουρκικό λεξιλόγιο. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης, 2004. Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτη, Αθήνα: Εκδόσεις Κέντρο Λεξιλογίας Ε.Π.Ε., 2010. Речник на чуждите думи в българския език [ Rechnik na chuzhdite dumi v balgarskija ezik] [Λεξικό των ξένων λέξεων στη βουλγαρική γλώσσα ]. Sofia: Nauka i izkustvo, 1978. http://dic.academic.ru/

[234]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Αργυρώ Μουστάκη

[235]

Παραρτήματα

[236]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Παράρτημα 1. Απόσπασμα από την εφημερίδα 24chasa σε βουλγαρικά-γαλλικά ρωσικά-ελληνικά ΒΛΓ

ΓΑΛ Еврокомисията размрази наши средства по още La Commission européenne nous a accordé des fonds à partir de deux autres 2 програми programmes Публикувана: Четвъртък, Publié le jeudi 11 février 11-ти февруари Европейската комисия размрази парите на

La Commission européenne a accordé en

България по още две програми - „Околна среда"

Bulgarie des fonds à partir de deux

и „Административен капацитет".

autres programmes: «Environnement» et «Capacité administrative».

Новината дойде от премиера Бойко Борисов,

Ce message vient du Premier ministre

който е на официално посещение в Брюксел.

Boïko Borissov, qui est en visite officielle à Bruxelles.

По първата програма са предвидени

Le premier programme prévoit € 1,466

1 милиард и 466 милиона евро, а по втората -

milliards, le deuxième € 123 millions.

123 милиона евро. Остават блокирани парите по програмата

Restent inaccessibles les fonds du

«capital humain». „Човешки ресурси". До дни обаче се очаква да programme Toutefois, il est prévu qu'à partir de ce бъдат отпуснати средствата и по нея. programme ils seront fournis.

Тази седмица Европейската комисия (ЕК) даде Cette положителна

оценка

за

другите

semaine,

Commission

четири

européenne (CE) a donné une note

програми на ЕК и отпуши парите по тях -

positive pour les quatre programmes

„Регионално развитие", „Техническа помощ", restants de la Commission européenne „Транспорт"

„Конкурентноспособност".

("développement régional", "assistance technique",

"transport"

Αργυρώ Μουστάκη http://www.24chasa.bg/Article.asp?ArticleId=375951 το κείμενο προέρχεται από την ιστοσελίδα http://www.eurocomslav.de/kurs/text_seite_121.htm

[237]

"compétitivité"), et de l'argent va être débloqué. http://www.24chasa.bg/Article.asp?ArticleId=3

75951 Μετάφραση στα γαλλικά του βουλγαρικού άρθρου που αντλήθηκε από την ιστοσελίδα http://www.eurocomslav.de/kurs/text_seite_12 1.htm

[238]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

ΕΛΛ Η ΕΕ μας χορήγησε πόρους από δύο άλλα προγράμματα Ημερομηνία δημοσίευσης: Πέμπτη 11 Φεβρουαρίου Η ευρωπαϊκή επιτροπή χορηγεί στη Βουλγαρία

χρήματα

προγράμματα

από

δύο

«Περιβάλλον»

και

«Δυνατότητα διοικητικής διαχείρησης». Αυτή η είδηση προέρχεται από τον πρωθυπουργό

Μπόικο

Μπορισόφ, ο

οποίος είναι σε επίσημη επίσκεψη στις Βρυξέλλες. Το πρώτο πρόγραμμα προβλέπει 1,466 δισεκατομμύρια,

το

δεύτερο

123

εκατομμύρια ευρώ. Μένουν μπλοκαρισμένα τα χρήματα από το πρόγραμμα «Ανθρώπινο δυναμικό». Όμως αναμένεται να χορηγηθούν. Αυτή τη βδομάδα, η ευρωπαϊκή επιτροπή έδωσε μια θετική εξέλιξη για τα υπόλοιπα τέσσερα προγράμματα της Ευρωπαϊκής «περιφερειακής

επιτροπής ανάπτυξης»,

(της της

«τεχνικής βοήθειας», των «μεταφορών» και της «δυνατότητας ανταγωνισμού») και τα χρήματα γι’ αυτά θα χορηγηθούν. Μετάφραση στα ελληνικά του βουλγαρικού άρθρου που αντλήθηκε από την ιστοσελίδα http://www.24chasa.bg/Article.asp?ArticleId=37 5951

Αργυρώ Μουστάκη

[239]

Παράρτημα 2. Απόσπασμα από ιστοσελίδα του προγράμματος Εu + I σε βουλγαρικάγαλλικά -ρωσικά-ελληνικά ΒΛΓ Добре

дошли

удивителния

в свят

ΓΑΛ

нашия на

хотел

междуезиковото

разбиране. На

Вашия

резервирате

Bienvenue dans notre hôtel et dans le monde

passionnant

l’intercompréhension. език стая

вие или

знаете да

как

да

проверите

Dans votre langue, vous savez comment réserver

une

chambre

d’hôtel

прогнозата за времето в интернет.

consulter la météo du jour sur Internet.

Сигурно не говорите 11-те езика на нашия

Vous ne parlez probablement pas les 11

хотел, но с изненада ще откриете колко

langues de notre hôtel, mais vous serez

много можете да разбирате и правите на

stupéfaits de découvrir ce que vous êtes

тези езици.

déjà capable de comprendre et de faire dans ces langues !

http://www.eu-intercomprehension.eu/activities.html http://www.euintercomprehension.eu/activities.html

[240]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

ΡΩΣ

ΕΛΛ

Добро пожаловать в нашу гостиницу/(наш

Καλώς ήλθατε στο ξενοδοχείο μας και

отель)

στον

увлекательный

мир

μαγικό

κόσμο

της

взаимопонимания.

αλληλοκατανόησης.

На вашем родном языке вы знаете, как

Στη γλώσσα σας, ξέρετε πώς να κάνετε

забронировать гостиничный номер или

κράτηση ενός δωματίου σε ξενοδοχείο ή

посмотреть прогноз погоды на день по

να συμβουλευτείτε το δελτίο καιρού στο

интернету.

διαδίκτυο.

Вы вероятно не говорите на всех 11 языках

Πιθανότατα δεν μιλάτε τις 11 γλώσσες

нашей гостиницы/(нашего отеля), но вы

του

будете потрясены, узнав, что вы уже

εκπλαγείτε

способны понимать и делать на этих

πράγματα μπορείτε να καταλάβετε και

языках.

να κάνετε σ’ αυτές τις γλώσσες.

Μετάφραση

στα ρωσικά από τα γαλλικά από την

ιστοσελίδα http://www.eu-intercomprehension.eu/activities.html

ξενοδοχείου αν

μας,

αλλά

ανακαλύψετε

http://www.euintercomprehension.eu/activities.html

θα πόσα

Αργυρώ Μουστάκη

[241]

Παράρτημα 3. Απόσπασμα από την ιστοσελίδα της ΕΕ σε βουλγαρικά, γαλλικά, ρωσικά, ελληνικά BΛΓ

ΓΑΛ

Европейският

съюз

демократични

семейство

европейски

от

страни,

решени да работят заедно за мир и благоденствие. Той не е държава, която трябва

да

държави,

замести но

не

съществуващите е

поредната

международна организация. Всъщност Европейският съюз е уникален.

L’Union européenne (UE) est une famille de pays démocratiques européens décidés à œuvrer ensemble à la paix et à la prospérité. Il ne s’agit pas d’un État destiné à se substituer aux États existants, mais l’Union européenne va plus loin que toute autre organisation internationale. En fait, c’est une organisation unique en son genre.

Европа е континент на много и различни традиции и езици, но и на споделени ценности. Европейският съюз отстоява тези

ценности.

Той

подхранва

сътрудничеството между народите на Европа, като насърчава единството и едновременно

това

съхранява

разнообразието и гарантира вземането на решения колкото се може по-близо до гражданите.

L’Europe est un continent caractérisé par de nombreuses traditions et langues différentes, mais aussi par des valeurs communes. Ce sont ces valeurs que défend l’Union européenne en instaurant une coopération toujours plus étroite entre ses peuples, en renforçant l’unité tout en préservant la diversité et en faisant en sorte que les décisions soient prises le plus près possible du citoyen. Dans

днешния свят

на

взаимозависимост

за

monde

plus

все по-голяма interdépendant qui sera celui du XXIe европейските

siècle, le citoyen européen devra plus que

граждани ще бъде още по-важно да си

jamais coopérer avec des peuples d’autres

сътрудничат с хора от други страни в

pays, dans un esprit de curiosité, de

атмосфера

tolérance et de solidarité.

на

любознателност,

толерантност и солидарност. http://europa.eu/abc/european_countries/

http://europa.eu/abc/european_countries/

[242]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

ΡΩΣ Европейский Союз (ЕС) – это семья

ΕΛΛ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) είναι μια стран, οικογένεια ευρωπαϊκών δημοκρατικών решивших действовать вместе ради мира χωρών, οι οποίες έχουν δεσμευτεί να демократических

европейских

и процветания. Речь не идёт о едином συνεργάζονται για την ειρήνη και την государстве, призванном заменить собой ευημερία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι существующие государства, но вместе с ένα тем,

Европейский

Союз

–

κράτος

που

επιδιώκει

να

более αντικαταστήσει τα υπάρχοντα κράτη και

значительное объединение, чем любая είναι μεγαλύτερη από κάθε άλλο διεθνή другая Таким

организация. οργανισμό. Η ΕΕ είναι όντως μοναδική.

международная образом,

эта

организация

–

единственная в своём роде.

Государства,

которые

его

организовали

совместные

образуют, Τα κράτη μέλη της έχουν θεσπίσει κοινά учреждения, θεσμικά όργανα στα οποία εκχωρούν

которым они делегируют часть своего суверенитета, с тем, чтобы решения по специфическим представляющим могли

вопросам, совместный

приниматься

интерес,

демократическим

ορισμένες εξουσίες τους, έτσι ώστε να είναι

δυνατόν

να

λαμβάνονται

δημοκρατικές αποφάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο για συγκεκριμένα θέματα κοινού ενδιαφέροντος.

путём на европейском уровне. Η Ευρώπη είναι μια ήπειρος με πολλές Европа

–

характеризуется

континент,

который διαφορετικές παραδόσεις και γλώσσες,

многочисленными αλλά και με κοινές αξίες. Η ΕΕ προασπίζει

традициями и рзличными языками, но αυτές τις αξίες. Προωθεί τη συνεργασία вместе

тем,

общими

ценностями. μεταξύ

των

λαών

της

Ευρώπης,

την ενότητα, ενώ защищает επιδιώκοντας διαφυλάσσει τη Европейский Союз, развивая всё более συγχρόνως тесное сотрудничество между народами, διαφορετικότητα και διασφαλίζει ότι οι Именно

эти

ценности

входящими в него, укрепляя единство, αποφάσεις θα λαμβάνονται όσο сохраняя при этом различия, и стремясь к δυνατόν πλησιέστερα στους πολίτες.

το

Αργυρώ Μουστάκη

[243]

принятию решений на наиболее близком к гражданину уровне. В мире XXI века, где наблюдается всё большая взаимозависимость, европейский гражданин должен будет бльше, чем

Στο

πλαίσιο

των

αυξανόμενων

αλληλοεπιδράσεων που χαρακτηρίζουν

τον 21ο αιώνα, κάθε Ευρωπαίος πολίτης когда-либо, сотрудничать с народами θα πρέπει να συνεργάζεται με πολίτες других стран в духе интереса друг к другу, άλλων χωρών σε ένα πνεύμα терпимости и солидарности. φιλοπραγμοσύνης, ανοχής και Μετάφραση

στα ρωσικά από τα γαλλικά από το

http://europa.eu/abc/european_countries/

αλληλεγγύης. http://europa.eu/abc/european_countries/

[244]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Αργυρώ Μουστάκη

[245]

Η ιδέα για τις Εκδόσεις Σαΐτα ξεπήδησε τον Ιούλιο του 2012 με πρωταρχικό σκοπό τη δημιουργία ενός χώρου όπου τα έργα συγγραφέων θα συνομιλούν άμεσα, δωρεάν και ελεύθερα με το αναγνωστικό κοινό. Μακριά από το κέρδος, την εκμετάλλευση και την εμπορευματοποίηση της πνευματικής ιδιοκτησίας, οι Εκδόσεις Σαΐτα επιδιώκουν να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις Εκδότη-Συγγραφέα-Αναγνώστη, καλλιεργώντας τον πραγματικό διάλογο, την αλληλεπίδραση και την ουσιαστική επικοινωνία του έργου με τον αναγνώστη δίχως προϋποθέσεις και περιορισμούς. Ο ισχυρός άνεμος της αγάπης για το βιβλίο, το γλυκό αεράκι της δημιουργικότητας, ο ζέφυρος της καινοτομίας, ο σιρόκος της φαντασίας, ο λεβάντες της επιμονής, ο γραίγος του οράματος, καθοδηγούν τη σαΐτα των Εκδόσεών μας. Σας καλούμε λοιπόν να αφήσετε τα βιβλία να πετάξουν ελεύθερα!

[246]

Eλληνικά και γαλλικά, φορείς αλληλοκατανόησης των γλωσσών της σλαβικής οικογένειας

Μπορεί κάποιος να κατανοήσει μια γλώσσα ακούγοντάς την ή διαβάζοντάς την χωρίς να την έχει ποτέ διδαχτεί ; Το θεωρητικό μοντέλο της αλληλοκατανόησης, που στοχεύει στην πολυγλωσσία, μας αποδεικνύει πως αυτό είναι εφικτό. Τι είναι απαραίτητο για την επιτυχία του εγχειρήματος; Για τον ελληνόφωνο που θέλει να κατανοήσει μια οποιαδήποτε ευρωπαϊκή γλώσσα απαραίτητη είναι η γνώση, εκτός της μητρικής του, μιας οποιασδήποτε ξένης γλώσσας και στη συνέχεια η μεταφορά γνώσης. Εδώ, προσπαθούμε να κατανοήσουμε ‘παθητικά’, με τη συνδρομή δύο φυσικών ομιλητριών, που είναι και συνυπογράφουσες, γραπτά κείμενα σε δύο γλώσσες, τη βουλγαρική και τη ρωσική, γλώσσες της πιο μακρυνής και ‘δύσκολης’ για εμάς οικογένειας γλωσσών, της σλαβικής. Για την επιτυχία του εγχειρήματός μας στηριχτήκαμε στην εμπειρία μας από ευρωπαϊκό πρόγραμμα αλληλοκατανόησης (Eu+I) στο οποίο συμμετείχε το Τμήμα Γαλλικής γλώσσας και φιλολογίας καθώς και στις παρατηρήσεις που έγιναν επί σειρά ετών, στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού μας μαθήματος «Η έννοια της αλληλοκατανόησης για τη διδασκαλία της πολυγλωσσίας». Επιβεβαιώνουμε δε την αρχική υπόθεσή μας ότι η ‘γλώσσα-γέφυρα’ για την εξοικείωση με τη σλαβική οικογένεια γλωσσών είναι η βουλγαρική (γλώσσα σλαβική αλλά και βαλκανική) και όχι η ρωσική. Σε επίπεδο λεξιλογίου, η

κοινή παρακαταθήκη μεταξύ ελληνικής, γαλλικής,

βουλγαρικής και ρωσικής καταδεικνύεται στο τρίτο μέρος της μελέτης αυτής. Παρατίθεται ενδεικτικά μια λίστα διεθνών όρων, μια λίστα δανείων της βουλγαρικής και ρωσικής από τη γαλλική, ένα λεξικό δανείων της βουλγαρικής και ρωσικής από την ελληνική όπως και ένα λεξικό δανείων της ελληνικής και βουλγαρικής από την τουρκική.

ISBN: 978-618-5147-38-9