Veranderen Themanummer E-Magazine Ontwikkeling & Begeleiding Bron : www.opvoeding.be
Veranderen waartoe
Ze volgen elkaar snel op de benaderingswijzen om iemand van storende gevoelens en gedragingen af te helpen. In essentie gaat men er vanuit dat de storende gevoelens en gedragingen het gevolg zijn van iets dat aan de basis ervan ligt en dat dringend zou moeten veranderen. Zo zou je je erg depressief kunnen voelen en je erg kunnen terugtrekken op jezelf en nog tot weinig of geen handelen meer komen door de gedachte dat niemand
1
om je geeft omdat je weinig of niet interessant bent. Door deze gedachte te wijzigen dat er toch wel mensen zijn die om je geven en dat je toch altijd wel in iets goed bent, zou je je beter kunnen voelen en stapsgewijze terug tot contact met je omgeving kunnen komen.
2
Wat veranderen
Wat in de benaderingswijzen achtereenvolgens naar voor trad als wat zou moeten veranderen met gunstig gevolg, was :
De storende gevoels- en gedragsreacties veranderen. Hier vinden we de eerste generatie gedragstherapieĂŤn terug. Storende gevoels- en gedragsreacties werden op zich ontmoedigd door negeren of door onprettige gevolgen. Gunstige gevoels- en gedragsreacties werden aangemoedigd door prettige gevolgen. Er werd direct ingegrepen op de reacties zelf om ze te wijzigen. Het draaide rond de vraag welke gedragingen te veranderen ?
Denken en gedachten veranderen. Hier vinden we de tweede generatie gedragstherapieĂŤn terug. Onjuiste en onrealistische gedachten dienden aangepakt en gewijzigd zodat een andere gevoels- en gedragsreactie zou
3
mogelijk worden. Het ging vooral om het in vraag stellen van gedachte-inhouden om ze positiever en gunstiger te maken. Cognitieve gedragstherapie en rationeel emotieve therapie kunnen hier aangetroffen worden. Het draaide rond de vraag welke inhouden te veranderen ?
Geheugen en geheugenschema's veranderen. Gedachten staan niet los maar ontwikkelen zich meestal langzaam op basis van eerdere ervaringen en verkregen informatie. Deze ervaringen en informatie krijgen hun neerslag en verwerking in ken- of geheugenschema's over iets of iemand. Bij een nieuw contact en interactie worden deze schema's actief en ingeschakeld en tegelijk staan ze open voor aanvulling op basis van nieuwe ervaringen en informatie. Soms evolueren deze schema's evenwel niet meer en is hun inhoud onaangepast, soms ook domineren ze de interactie en vragen ze dat de interactie in functie zou staan van haar inhoud. Door de schema's te wijzigen of andere schema's op te bouwen wordt de
4
weg geopend voor andere gevoels- en gedragsreacties. Hier vinden we vooral de schematherapie terug. Het draaide rond de vraag welke ontwikkel(en)de inhoudclusters te veranderen ?
Focus en aandacht veranderen. Voor cognities als denk- en geheugeninhouden wordt acceptatie en defusie naar voor geschoven. Acceptatie wil zeggen er zich voor openstellen en zich niet voor afsluiten. Defusie wil zeggen ze opnemen als gedachten en gevoelens zonder ze als een werkelijkheid vertegenwoordigend op te vatten. Voor schema's als inhoudclusters niet er op focussen en er niet in opgezogen worden door schemabevestiging, -vermijding of -compensatie. Wat zoveel inhoudt als vermijden er zich bij neer te leggen, ze te ontvluchten of ze te overwinnen. Hier vinden we de derde generatie gedragstherapieĂŤn terug. Ze zijn niet gericht op de inhoud van gedachten of herinneringen, maar op de functie ervan als werkelijkheidsweergave of als slechts gedachten en gevoelens, als hinderend en rem-
5
mend of als helpend en ondersteunend. Het veranderen situeert zich vooral in de manier van omgaan met cognities en emoties en niet op de inhoud ervan. De manier waarop ze worden verwoord en gecommuniceerd moet niet als werkelijkheid genomen worden, maar moeten door onderkenning minder centraal komen staan en plaats maken voor waarden en doelen in de werkelijkheid waartoe men zich verbindt. Mindfulness en acceptance and commitment therapy (ACT) kunnen hier aangetroffen worden. Het draaide rond de vraag welke inhoudsprocessen of -wijzen te veranderen ?
Voorstelling en vorm veranderen. Gevoels- en gedragsreacties gaan terug op een voorstelling als vorm. Deze voorstellingsvorm heeft zowel betrekking op het aanwezig proces als op de actieve inhoud. Van wat zich afspeelt wordt een voorstelling gevormd op basis van wat waarneembaar is en op basis van wat werd opgeslagen, zodat sommige dingen gemakkelijker worden opgemerkt. De actieve voorstelling kent een zekere
6
snelheid, omvang en diepte. Vooral wanneer deze activering excessief is in snelheid, omvang en intensiteit is er een groot risico op vertekening van de gevoels- en gedragsreacties. De activering neemt dan uitgesproken vormen aan met als risico er gemakkelijk in vast te lopen. De actieve voorstelling kent ook een zekere inhoudsvorm die gekenmerkt wordt door een persoonlijke begripsinvulling als wat, gedragsinvulling als hoe en contextinvulling als het wanneer van iets. Deze invullingen kunnen mogelijk ook excessief zijn omdat ze teruggaan op ervaringen en informatie met een hoge activeringsgraad. Deze excessieve proces- en inhoudsvormen kunnen aan de basis liggen van gestoorde gevoels- en gedragsreacties. Door het excessieve te temperen en het persoonlijke inhoudelijk te nuanceren worden minder uitgesproken gevoels- en gedragsreacties gewekt. Bovendien wordt zo leiding en keuze mogelijk. Zou hier voorzichtig gesproken kunnen worden van nog een andere groep gedragstherapieĂŤn? Hier is de referentiĂŤle schema begeleiding terug te vinden. Het
7
draait rond de vraag welke inhoudsvormen te veranderen ?
8
Veranderen in samenhang
Zo zijn thans een hele reeks benaderingswijzen beschikbaar, vaak in de vorm van therapieĂŤn. Ze richten zich veelal op het cognitieve als wat zich in iemands hoofd afspeelt en de wijze waarop iemand er mee omgaat. Hoe erg ze ook in elkaars buurt liggen, toch accentueren ze elk iets anders als oorzaak van en oplossing voor gestoorde gevoels- en gedragsreacties. Belangrijk om op te merken is dat elk van deze benaderingswijzen en therapieĂŤn elkaar niet uitsluiten en in principe elkaar kunnen aanvullen en versterken.
Vooral belangrijk ook is dat ze allen op een of andere manier het belang beklemtonen van het zoveel mogelijk laten overeenstemmen van wat zich in iemand afspeelt en de aanwezige realiteit. Hiertoe blijken getrouwheid, openheid, functionaliteit, verschil, dosering en nuancering sleutelwoorden te zijn. Vooral voor wie het moeilijk heeft in het leven in de omgang met de realiteit val-
9
len deze sleutelmechanismen weg. Net op een moment dat ze wellicht het meest nodig zijn. Waar op korte termijn niet getrouw-zijn, geslotenheid, disfunctionaliteit, fusie, extremiteit en ongenuanceerdheid behulpzaam kunnen lijken en de eigen kwetsbaarheid lijken te ontzien, vormen ze mogelijk een valkuil op termijn. Alleen een terugkeer naar de aanwending van de gunstige sleutelmechanismen kan dan wellicht verandering ten goede mogelijk maken.
De ontwikkeling van telkens nieuwe benaderingswijzen heeft als voordeel dat er steeds weer aandacht is voor andere elementen, die wanneer samengevoegd steeds meer aspecten als aanspreekbaar voor verandering mogelijk maken.
In de gedachtegang van telkens een mentale functie en haar inhoud te veranderen kan enige systematiek aan de dag gelegd worden, zodat nog andere mogelijkheden kunnen verkend worden. Door hun aandeel op reacties
10
en op elkaar onder de aandacht te brengen kunnen ze wellicht gunstig worden aangewend. Zo hun werking kan ge誰ntegreerd worden, kunnen storende gevoelens en gedragingen wellicht nog sneller en grondiger worden aangepakt. Hoe recenter de benadering hoe meer er aandacht is voor de diverse onderdelen en het geheel. Steeds minder wordt er ook gevraagd iets buiten spel te zetten, maar integendeel net weten te integreren op een gedoseerde wijze.
11
Zelf veranderen
Geef in de tekst aan wat je zelf zou willen veranderen om tot andere gevoels- en gedragsreacties te komen.
12
13
14
15
Wat veranderen om storende gevoelens en gedragingen te verhelpen ?
16