DIADROMES 106

106 KAΛΟΚΑΙΡΙ 2012 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Αφιέρωμα στον ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο

ΙΩΑΝΝΑ ΜΠΟΥΛΝΤΟΥΜΗ Ο ΟΝΕΙΡΟΣΥΛΛΕΚΤΗΣ

Α. ΓΚ. ΡΟΕΜΕΡΣ Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΝΕΑΡΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ

ΤΖΟΝ ΜΠΟΪΝ Ο ΝΟΑ ΤΟ ΕΣΚΑΣΕ



Ήταν φθινόπωρο όταν γνωρίστηκαν η Φωτεινή και ο Ονειροσυλλέκτης. Εκείνη στον ύπνο της έβλεπε εφιάλτες, εκείνος μπροστά του έβλεπε ένα γενναίο κορίτσι. Μαζί έζησαν μια απίστευτη περιπέτεια που θα άλλαζε τη ζωή τους για πάντα. Από τι είναι φτιαγμένα τα όνειρα Ð εκείνα που βλέπουμε στον ύπνο μας, αλλά κι εκείνα που ζούμε με τα μάτια ανοιχτά; Μπορούμε να γίνουμε ο Ονειροσυλλέκτης της δικής μας ζωής; Ένα μυθιστόρημα για τα όνειρα και τους εφιάλτες, για τους φόβους μας και για την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας.

Ένας άντρας οδηγεί μόνος του σ’ έναν έρημο αυτοκινητόδρομο της Παταγονίας. Ξαφνικά αντικρίζει μια ανθρώπινη φιγούρα¯ είναι ένας πεινασμένος και αβοήθητος έφηβος. Ο άντρας αποφασίζει να τον πάρει μαζί του στην περιπλάνησή του. Οι δυο ταξιδιώτες αρχίζουν να μιλάνε για τα πιο απλά και τα πιο σημαντικά πράγματα της ζωής. Το ταξίδι τους, με προορισμό το άγνωστο, γίνεται στην πραγματικότητα ένα ταξίδι πνευματικό, που τους οδηγεί από την αθωότητα στην ωριμότητα και από τη λύπη στη δίψα για ζωή.

Τα προβλήματα του Νόα φαντάζουν πιο μικρά όταν δεν τα σκέφτεται. Έτσι, το σκάει από το σπίτι του, ακολουθώντας ένα μονοπάτι μέσα στο δάσος. Κάποια στιγμή συναντά ένα κατάστημα παιχνιδιών, γεμάτο με τα πιο φανταστικά, τα πιο απίθανα, τα πιο μαγικά παιχνίδια. Ο ιδιοκτήτης του είναι ένας περίεργος ηλικιωμένος άντρας, που έχει μια ασυνήθιστη ιστορία να του αφηγηθεί. Και ο Νόα ÇφεύγειÈ μαζί του σ’ ένα ταξίδι που θα αλλάξει για πάντα τη ζωή του. Ίσως και τη δική σας!

Αν α ζ η τ ή σ τ ε π ε ρ ισ σ ότ ε ρ ο υ ς α π ό 3 0 0 τ ίτλο υ ς e - b o o k σ τ ο w w w. p s i c h o g i o s . g r ! Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας! Βρείτε μας στο: Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800 11 64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

Forum

Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε ΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

Oι Διαδρομές και ο Νικηφόρος Βρεττάκος Πριν από 25 χρόνια (Χειμώνας 1987) είχαμε δημοσιεύσει μια συνέντευξη του ποιητή στις Διαδρομές και είχαμε όλοι γοητευθεί από το μειλίχιο και ειρηνικό ύφος του καθώς και από το ποίημα με το οποίο έκλεινε τη συνομιλία του με τον Μάνο Κοντολέων. Σας το παραθέτουμε:

Ευσέβεια

Όσο κι αν ήτανε τα χέρια μου καθαρά, τα ξανάπλυνα σήμερα στου Τρίποδα την πηγή να γίνουνε καθαρότερα επειδή θα πιάσουνε έπειτα ένα λουλούδι.

Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή του και τα 20 από το θάνατό του (1911-1991) αφιερώνουμε κατά κύριο λόγο το τεύχος αυτό στη μνήμη του και στο έργο του. Και για το επόμενο, όμως, έχει προγραμματιστεί η δημοσίευση και άλλων μελετών για τον ποιητή. Ο Νικηφόρος Βρεττάκος γεννήθηκε στις Κροκεές Λακωνίας και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Πλούμιτσα και στο Γύθειο. Πήρε μέρος στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του ’40 και στην Εθνική Αντίσταση. Τον καιρό της Δικτατορίας έζησε αυτοεξόριστος σε χώρες της Ευρώπης. Τιμήθηκε με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1940 και 1956), με το Βραβείο Ουράνη (1976), ενώ το 1987 εκλέχτηκε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Έγραψε ποίηση (πάνω από είκοσι συλλογές) και πεζό. Η ποίησή του είναι ύμνος στην αγάπη, στην ανθρωπιά, στην ειρήνη. Χαρακτηρίζεται για τον λεπταίσθητο λυρισμό, την καλοδουλεμένη δομή και την τεχνική. Στο παιδί έχει αφιερώσει ολόκληρη συλλογή ποιημάτων με τίτλο Διεθνής Παιδούπολη Πεσταλότσι καθώς και μια συλλογή με διηγήματα με τίτλο Μπροστά στο ίδιο ποτάμι. Ο αναγνώστης στο τεύχος αυτό θα βρει, εκτός από το πλούσιο υλικό για τον Λάκωνα ποιητή, μελέτες για την αφήγηση, τη φιλαναγνωσία, την ονοματοποιία, κ.λπ., όπως και όλη την επικαιρότητα σχετικά με το παιδικό και εφηβικό βιβλίο.

Καλό Καλοκαίρι!

Ο Διευθυντής

Περίοδος Γ’ : Καλοκαίρι 2012 Τεύχος 106 Ιούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2012 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Κ ΑΙ ΝΕΟΥΣ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

3rd Period: Summer 2012 No 106 June - July - August 2012 Quarterly Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

ISSN 1105-1523 Ιδιοκτησία: Λέσχη Μελέτης και Έρευνας της Παιδικής Λογοτεχνίας ΟΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Ζαλόγγου 7, 10678 Αθήνα Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, e-mail: vanagno@ece.uth.gr Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05 Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50 Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81 Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514 Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ www.biblionet.gr ΕΚΕΒΙ http://www.ekebi.gr Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ http://www.greekibby.gr Ο ΜΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ http://www.mikrosanagnostis.gr ΚΕΙΜΕΝΑ – ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ http://keimena.ece.uth.gr

Εικόνα Εξωφύλλου: Από προσωπική αδημοσίευτη δουλειά της εικονογράφου Φωτεινής Τίκκου Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 Μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του

Owner: DIADROMES Club for Children’s Literature Study and Research, a Greek non-profit union 7, Zalogou str., 10678 Αthens, Greece Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, e-mail: vanagno@ece.uth.gr Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05 Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50 Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81 Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514 Book web sites: GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE www.biblionet.gr NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE http://www.ekebi.gr THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN’S BOOK http://www.greekibby.gr YOUNG READER http://www.mikrosanagnostis.gr “KIMENA” (TEXTS) – JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN’S AND YA LITERATURE http://keimena.ece.uth.gr

Cover Illustration: A previously personal unpublished work Illustrator: Fotini Tikkou Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights

ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ 3727

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

CONTENTS

Επισημάνσεις

Points

H εικονογράφος του τεύχους: Φωτεινή Τίκκου

This Issue’s Illustrator: Foteini Tikkou

Αφήγηση και Φιλαναγνωσία της Τασούλας Τσιλιμένη

Narration and Love of Reading by Tassoula Tsilimeni

Ονοματοποιία και ποιητική: ονόματα χαρακτήρων σε ένα σύγχρονο παιδικό-εφηβικό μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Ν. Ακριτόπουλου

Onomatopoeia and poetics: names of characters in the contemporary children’s/ya novel by Alexandros Ν. Akritopoulos

Βιβλιοπαρουσιάσεις (41 τίτλοι)

Book Presentations (41 titles)

Το παιδί στο έργο του Νικηφόρου Βρεττάκου της Γεωργίας Κακούρου-Χρόνη

The child in the work of Nikiforos Vrettakos by Georgia Kakourou-Chroni

Μια ποιητική ανθολογία για παιδιά και νέους φροντισμένη από τον Νικηφόρο Βρεττάκο του Κωνσταντίνου Δ. Μαλαφάντη

A poetry anthology for children and young adults as tended by Nikiforos Vrettakos by Konstantinos D. Malafantis

«Η Ελληνική Γλώσσα»: ένα ποίημα του Νικηφόρου Βρεττάκου

"The Greek Language": a poem by Nikoforos Vrettakos

Έμμετρη επισήμανση της Θέτιδος Χορτιάτη

Commentary in verse by Thetis Hortiati

Συνέντευξη της Αθηνάς Μπίνιου από την Αγγελική Βαρελλά

An interview with Athina Biniou by Angeliki Varella

Νέα

News

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

Submission Guidelines

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

επισημάνσ ε ι ς επισημάνσεις

επισημάνσεις

Για το ταλέντο



ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Δεν χωράει αμφιβολία ότι όλοι –ανεξαιρέτως– οι άνθρωποι έχουν τις ιδιαίτερες κλίσεις τους, τις ξεχωριστές τους ικανότητες και χάρες. Η ενασχόληση όμως με κάποια από τις Τέχνες έχει ως βασική και απαραίτητη προϋπόθεση την ύπαρξη του αντίστοιχου ταλέντου που πρέπει με επιμονή και υπομονή να καλλιεργηθεί. Αυτό φαίνεται να λησμονείται συχνά τα τελευταία χρόνια, όταν πρόκειται για την Τέχνη του Λόγου που απευθύνεται σε παιδιά και νέους. Το φανερώνει η πληθώρα των νέων παιδικών βιβλίων που εκδίδονται, όχι πάντα υψηλής ποιότητας. Έχει, προφανώς, δημιουργηθεί η εντύπωση ότι το να γράψει κανείς κάτι «για παιδιά» είναι εύκολο, ότι δεν χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη κλίση. Το πολύ πολύ να παρακολουθήσει κανείς μερικά μαθήματα δημιουργικής γραφής. Ή, αν χρειάζεται, το απαιτούμενο ταλέντο «ρέει» άφθονο στους επίδοξους συγγραφείς. Σημείο των καιρών; Προφανώς. Πάντως, παρόμοια φαινόμενα παρατηρούνται και σε πολλούς άλλους τομείς. Μας το θύμισε –και το περιέγραψε γλαφυρότατα– η εκπαιδευτικός κ. Μαρία Κοκολάκη σε κείμενό της αναρτημένο στο διαδίκτυο, με τίτλο «Το ταλέντο». Μολονότι δεν αναφέρεται άμεσα στα όσα προείπαμε, περιγράφει θαυμάσια το τι σημαίνει η λέξη αυτή και πόσο αναγκαία είναι η πραγματική της σημασία στην Τέχνη. Με την άδειά της λοιπόν, παραθέτουμε το συγκεκριμένο κείμενο, βέβαιοι ότι θα το απολαύσετε: «Κουραστήκαμε πια. “Πήξαμε”. Γέμισε η γη, ο αέρας, η ζωή μας από ταλέντα! Ταλέντα στη μαγειρική, στην τηλεόραση, στην επιστήμη, στον αθλητισμό, στην τέχνη... Κυρίως στην τέχνη! Από τα λογής λογής talent shows μέχρι τα απανταχού “Κολοπετινίτσα, έχεις ταλέντο”, οι μεγαλοφυΐες ξεχειλίζουν ασυγκράτητες. Κι αυτό βέβαια που συμβαίνει με την τέχνη, ξεπερνάει κάθε όριο λογικής και παραλόγου: Ο ένας στους δύο τινέιτζερς πιστεύει απόλυτα ότι αδικείται από τον άλλο, που πάει να του “φάει” τη θέση στο καλλιτεχνικό στερέωμα, ενώ και οι δυο μαζί είναι έτοιμοι να τα βάλουν με θεούς και δαίμονες που συνωμοτούν σε κάθε βήμα τους, να τους φράξουν το δρόμο της επιτυχίας...

επισημάνσεις επισημάνσεις

επισημάνσεις

»Μπουλούκια στους διαδρόμους των φτηνομάγαζων της δόξας της TV, τα φτωχά μας παιδιά στοιβάζονται ατάλαντα στην αναμονή του εξευτελισμού τους, παρακινούμενα σχεδόν πάντα από τις ακόμη πιο ατάλαντες μαμάδες τους, ξέρουμε όλοι βέβαια γιατί: Για να κριθούν τα “ταλέντα” τους από τις πλέον ατάλαντες επιτροπές! »Νιώθω απέραντη συμπόνια, ανάμικτη με θυμό. Γιατί ζούμε σε μια χώρα που, αν μη τι άλλο, μας έχει διδάξει από τα γεννοφάσκια μας πως το ταλέντο (τάλαντον) είναι μια ιερή και επίπονη υπόθεση. Κι όσο είναι βέβαιο το ότι όλοι μας ανεξαιρέτως έχουμε τις ιδιαίτερες κλίσεις και χάρες μας, άλλο τόσο είναι σίγουρο πως το ταλέντο, ιδίως στην Τέχνη, έχει κάποια συγκεκριμένα και πλήρως αποκαλυπτόμενα γνωρίσματα: Γεννιέται με τον άνθρωπο που το έχει, καλλιεργείται με πόθο και επιμονή και, κυρίως, είναι ασυγκράτητο! Ο ζωγράφος βλέπει τους δρόμους και τα πεζοδρόμια σαν τεράστιους καμβάδες! Ο συνθέτης μετατρέπει τα τοπία σε νότες και ήχους αυτόματα! Δεν μπορεί να κάνει αλλιώς! Ο ποιητής με το “αέρινο” ένστικτό του, πιάνει την πεμπτουσία των καταστάσεων και την κάνει στίχο, χωρίς σχεδόν να ξέρει το πώς και το γιατί. Ο συγγραφέας καταφέρνει με μια μυστήρια δύναμη να φτιάχνει με τις λέξεις χρωματιστές εικόνες. Κι έχουν όλοι τους ένα κοινό χαρακτηριστικό: Δεν γνωρίζουν ποτέ το πραγματικό μέγεθος της αξίας τους. Και κάτι ακόμα. Δεν μπορούν να συγκρατήσουν την καλλιτεχνική τους έκφραση. Μπορεί να μάθουν να τη δρομολογούν θετικά ή αρνητικά, δεν γίνεται όμως να την κρατήσουν κλεισμένη μέσα τους. Γιατί το αληθινό ταλέντο είναι χείμαρρος που αναβλύζει αβίαστα και αέναα. Κι αν προσπαθήσεις να “χτίσεις” φράγματα στη ροή του, αυτό πιέζει και πονάει τόσο βασανιστικά τα στήθια του καλλιτέχνη, που, ή θα ξεσπάσει ξαφνικά αδρομολόγητο από όλα τα μέλη του, ή θα τον οδηγήσει στο θάνατο. Αυτό είναι το ταλέντο. Και μόνο αν κάποιος νοιώθει έτσι, μπορεί να υποψιαστεί ότι το έχει. Και μόνο να υποψιαστεί...» Ευχαριστούμε την κ. Κοκολάκη και προσυπογράφουμε! Λ.Π.-Α.



ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

η εικονογράφος του τεύχους

ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΙΚΚΟΥ

6

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Γεννήθηκα στην Αθήνα τη δεκαετία του ’80. Όταν οι γονείς μου προσπαθούσαν, μάταια, να με πείσουν να χρησιμοποιώ τα μολύβια όχι μόνο για να ζωγραφίζω αλλά και για να μάθω κανένα γράμμα, εγώ τους απαντούσα πως αυτό θα το μάθαινα στο σχολείο κι έτσι με άφηναν να συνεχίζω ανενόχλητη τις ζωγραφιές μου κατά τη διάρκεια των ανέμελων πρώτων χρόνων της ζωής μου. Στην τελευταία τάξη του Λυκείου, ρίχνοντας μια ματιά στο μηχανογραφικό στο οποίο καλούμασταν να δηλώσουμε τις σχολές προτίμησής μας, δε βρήκα κάτι ενδιαφέρον κι έτσι μου ήρθε η φαεινή ιδέα να συνεχίσω να ασχολούμαι με αυτό που έκανα σε όλη μου τη ζωή. Αποφάσισα λοιπόν να δώσω εξετάσεις για την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, στην οποία και μπήκα ύστερα από κάποιες άκαρπες πρώτες προσπάθειες. Κάπου προς το τέλος των σπουδών μου ένιωσα την ανάγκη να αλλάξω λίγο τον αέρα μου και βρέθηκα στη Σεβίλλη της Ισπανίας όπου και φοίτησα για ένα χρόνο στη Σχολή Καλών Τεχνών. Εκεί, ανάμεσα στο φλαμένκο και τα τάπας, δεν θυμάμαι ακριβώς πώς, μου καρφώθηκε η ιδέα να γίνω παιδική εικονογράφος. Ύστερα από κάποια εργαστήρια πάνω στην παιδική εικονογράφηση και τα κόμικς και έχοντας στα χέρια μου ένα πρώτο δείγμα δουλειάς, ξεκίνησα να χτυπάω τις πόρτες όλων των εκδοτικών οίκων της Αθήνας. Η πρώτη θετική απάντηση ήρθε σύντομα από τα Ελληνικά Γράμματα με τα οποία έκανα και τα πρώτα μου βιβλία. Το ένα έφερε το άλλο, και μέχρι σήμερα έχω εικονογραφήσει παιδικά βιβλία για τους εκδοτικούς οίκους Ψυχογιός, Πατάκης, Διάπλαση και Modern Times. Στη συνέχεια αποφάσισα να ασχοληθώ και με το τρισδιάστατο κινούμενο σχέδιο, κι έτσι βρέθηκα ξανά στην Ισπανία, αυτή τη φορά στη Βαρκελώνη, να κάνω μεταπτυχιακό. Βλέποντας πως αυτά τα πράγματα δεν ήταν για μένα δεν το τελείωσα ποτέ, και θέλοντας να ξαναβρώ την έμπνευσή μου που αργοπέθαινε με τη χρήση τόσο πολύπλοκων προγραμμάτων, αφοσιώθηκα ξανά στη μεγάλη μου αγάπη, την εικονογράφηση. Αυτό κάνω μέχρι και σήμερα, ελπίζοντας να έχω την πολυτέλεια να συνεχίσω να το κάνω σε όλη την υπόλοιπη ζωή μου.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ Μαρία Ρουσάκη ΜΙΑ ΦΛΟΓΑ ΣΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ η συγκλονιστική ιστορία της Έλεν Κέλερ Σε ηλικία μόλις δεκαεννέα μηνών η Έλεν Κέλερ έχασε την ακοή και την όρασή της από μια σοβαρή ασθένεια. Ως τα επτά της χρόνια ζούσε μπερδεμένη, χωρίς να μιλάει, να βλέπει και να ακούει. Μέχρι που η Ανν Σάλιβαν, μια νεαρή δασκάλα, ανέλαβε την εκπαίδευσή της και της αποκάλυψε τη μαγεία των λέξεων. Με επιμονή και υπομονή της έμαθε να επικοινωνεί με τον κόσμο γύρω της, να γράφει, να διαβάζει, να μιλάει με τη νοηματική, και σιγά σιγά με τη φωνή της. Έτσι η Έλεν, ξεπερνώντας κάθε προσδοκία, βγήκε από το σκοτάδι μέσα στο οποίο ζούσε, μορφώθηκε, ταξίδεψε κι έγινε σύμβολο ελπίδας και δύναμης για γενιές ολόκληρες. Το φως της εκπέμπει μέχρι και σήμερα, μέσα από την ιστορία της συγκλονιστικής ζωής της.

Λύο Καλοβυρνάς ΓΚΝΤΟΥΠ! Το μυστικό ημερολόγιο της Λίνας Γκτνουπ! Το μυστικό ημερολόγιο της Λίνας, η οποία είναι εννιά χρονών και τριάντα εννιά ημερών. Μετράει τις μέρες και όχι τους μήνες, γιατί οι μέρες περνάνε πιο γρήγορα, και σημειώνει τις απορίες της για όλα όσα την απασχολούν ή την μπερδεύουν. Κανονικά απαγορεύεται να το διαβάσετε, αλλά... τέλος πάντων. Ένα βιβλίο που ξεχωρίζει για το ευφυές χιούμορ του και θίγει με ειλικρίνεια, υπευθυνότητα και ευαισθησία σύγχρονα κοινωνικά θέματα.

από 10 ετών

από 9 ετών

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Κατερίνα Ράπτη

Μάγια Δεληβοριά Η ΑΛΦΑΒΗΤΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ μυθιστόρημα για εφήβους και όχι μόνο

από 12 ετών

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Μπάυρον Καλομαμάς

Μια ιστορία με πρωταγωνιστές εφήβους του σήμερα που προετοιμάζοντας μια θεατρική παράσταση βρίσκουν τον τρόπο να εκφράσουν όλες τις ανησυχίες τους. Από το άλφα μέχρι το ωμέγα, ένα πανόραμα όσων τους απασχολούν, μέσα από 24 λέξεις-κεφάλαια γραμμένα με ζωντάνια, χιούμορ και αισιοδοξία. Αφορμή για να βάλουν σε μια τάξη την ψυχή τους οι νέοι και να θυμηθούν το ξεχασμένο τραγούδι της δικής τους εφηβείας οι μεγαλύτεροι. Ένα βιβλίο που σηκώνει τη σημαία της ανακωχής ανάμεσα στα παιδιά και στους γονείς τους. Έστω για λίγο. Όσο κρατάει μια παράσταση.

AΦΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑ1 Τασούλα Τσιλιμένη Επίκουρος Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Εισαγωγή

Τ 

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ο 1995, το ΕΚΕΒΙ εγκαινίασε τη «Γαλάζια Γραμμή, παραμύθια από το τηλέφωνο» στοχεύοντας στην επαφή του παιδιού με το βιβλίο. Ένα καινοτόμο και επιτυχημένο εγχείρημα για μικρά παιδιά, το οποίο στη συνέχεια βρήκε πολλούς μιμητές, αφού αρκετοί Δήμοι και βιβλιοθήκες της χώρας υιοθέτησαν ένα αντίστοιχο πρόγραμμα ή συνεργάσθηκαν με το ΕΚΕΒΙ. Τι ήταν η «Γαλάζια Γραμμή»; Μια τηλεφωνική γραμμή αστικής χρέωσης, στην οποία όταν κατέφευγε κάποιος άκουγε μια αφήγηση, μια ιστορία. Ακούστηκαν συνολικά 101 ιστορίες, που αργότερα ένας περιορισμένος αριθμός τους, επιλεγμένες από τους Γ. Παπαδάτο & Δ. Πολίτη, κυκλοφόρησαν και σε CD. Στο ρόλο του αφηγητή συμμετείχε ο ηθοποιός Μ. Τεχριτζόγλου, ενώ η αφήγηση συνδύαζε λόγο και μουσική (Θ. Μικρούτσικος). Ομολογουμένως ήταν μια καλή ακουστική εμπειρία. Είχα επανειλημμένα καλέσει τον συγκεκριμένο αριθμό, αρχικά για να διαμορφώσω άποψη για το περιεχόμενο και τον τρόπο λειτουργίας της γραμμής, αργότερα δε για να... απολαύσω τις αφηγήσεις. Ο αφηγητής λοιπόν της ιστορίας, τελειώνοντας την εξιστόρηση και μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο στους ακροατές, έδινε τα στοιχεία του βιβλίου από το οποίο είχε διαβάσει την ιστορία: τον τίτλο, τον/την συγγραφέα, τον/την εικονογράφο, τον/την μεταφραστή/ρια εάν το βιβλίο ανήκε στην κατηγορία του μεταφρασμένου βιβλίου, τον εκδότη, και λίγο πριν κλείσει η γραμμή, κατέληγε με την εξής φράση: «Οι ιστορίες είναι ωραίες να τις ακούς, αλλά είναι ωραιότερες όταν τις διαβάζεις από το βιβλίο». Την αναφορά αυτή στη «Γαλάζια Γραμμή» τη χρησιμοποιώ για να δείξω την αδιάρρηκτη σχέση μεταξύ αφήγησης και ανάγνωσης.

Ο ρόλος της οικογένειας Η πρώτη επαφή του παιδιού με την αφήγηση αρχίζει από τη βρεφική ηλικία. Σχετικές έρευνες πιστοποιούν το ενδιαφέρον των βρεφών για τα βιβλία (Bonnafe, 2004). Οι γονείς (Caravette, 2011) εισάγουν το παιδί στον κόσμο της ανάγνωσης, καθώς του διαβάζουν μεγαλόφωνα. Το παιδί μεγαλώνοντας διαπιστώνει ότι ο θαυμαστός κόσμος των ιστοριών που το μαγεύουν κρύβεται μέσα στα βιβλία. Έτσι αρχίζει το παιχνίδι με τα βιβλία, και με πρωτόφαντο και ασταμάτητο ενδιαφέρον ζητά ξανά και ξανά από τον ενήλικα να του διαβάζει όλο και περισσότερες ιστορίες. Στο στάδιο αυτό, το οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ένα παιδί έχει θέσει τα θεμέλια μιας βιβλιοφιλικής σχέσης (Τσιλιμένη, 2007), η εξέλιξη της οποίας θα είναι μια συνάρτηση του συνόλου της διαπαιδαγώγησης που εισπράττει από το πολιτισμικό του περιβάλλον. Η αφήγηση ιστοριών στα παιδιά είναι πολύ σημαντική και αλησμόνητη εμπειρία, καθώς μέσα από αυτή το παιδί εξερευνά τον κόσμο, αντιλαμβάνεται τη δομή ενός κειμένου και τη λογική της ανάγνωσης (Καρακίτσιος, 2011). Έρευνες έχουν αποδείξει ότι η πρώτη αυτή σχέση του παιδιού με το βιβλίο ενισχύεται όταν οι ίδιοι γονείς διαβάζουν βιβλία για τον εαυτό τους. Στην περίπτωση αυτή αυξάνονται οι πιθανότητες, τα παιδιά μεγαλώνοντας να γίνουν ενεργοί αναγνώστες λογοτεχνικών βιβλίων και να διατηρήσουν αυτή τη συνήθεια στην υπόλοιπη ζωή τους, σε σχέση με παιδιά που στερούνται αυτής της εμπειρίας. Ο ρόλος της οικογένειας είναι σημαντικός όχι μόνο με τη δημιουργία θετικών συνθηκών ανάγνωσης, αλλά και με τον έλεγχο ενός άλλου παράγοντα που επηρεάζει την αναγνωστική συχνότητα και συμπεριφορά των παιδιών, της λεγόμενης λαϊκής κουλτούρας (�� popular�� culture�� ) (βλέπε τηλεόραση, Verboord & Rees, 2003). Η συνήθεια των γονέων να διαβάζουν στα παιδιά τους είναι πολύ σημαντική και θα πρέπει να διατηρείται αναλογικά και αφού τα παιδιά έχουν κατακτήσει την ικανότητα της ανάγνωσης. Είναι γνωστές οι ευεργετικές ιδιότητες της ανάγνωσης, όχι μόνο γιατί το βιβλίο είναι μέσο επαφής και επικοινωνίας μεταξύ πομπού και δέκτη, αλλά και γιατί ευεργετεί και την ψυχική και συναισθηματική ανάπτυξη. Ιδιαίτερα στον τομέα αυτό συνεισφέρει η «συντροφική ανάγνωση», δηλαδή το πέρασμα του βιβλίου σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Τον όρο «συντροφική ανάγνωση» μπορούμε να τον αντικαταστήσουμε με τον όρο «συντροφική αφήγηση». Κάθε μέλος αναλαμβάνει να αφηγηθεί μέρος ενός βιβλίου. Το βιβλίο μεταμορφώνεται σε κρίκο μιας αλυσίδας. Η ανάγνωση από τα ενήλικα μέλη της οικογένειας αυξάνει το κύρος του βιβλίου στα μάτια των παιδιών καθώς αυτό έχει την τάση να μιμείται συμπεριφορές και τακτικές.

Παράγοντας «Σχολείο» Αν η οικογένεια είναι ο πρώτος παράγοντας για την καλλιέργεια της βιβλιοφιλίας, ο δεύτερος είναι το σχολείο. Η ευθύνη δεν μετατοπίζεται, αλλά μοι-



ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

 10

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ράζεται ισότιμα, για να δημιουργηθούν οι καταλληλότερες συνθήκες, ώστε όχι μόνο να παραμείνει η σχέση παιδιού-βιβλίου ζεστή, αλλά και για να δημιουργηθούν μεταξύ τους γέφυρες αέναης επικοινωνίας και βαθιάς συμπάθειας. Κανείς δεν γεννιέται αναγνώστης, όλοι όμως μπορούν να γίνουν μέσα σε περιβάλλοντα που θέτουν αντίστοιχους στόχους. Η προσπάθεια του σχολείου ενισχύεται από δραστηριότητες και δράσεις άλλων φορέων, όπως οι Σύλλογοι Γονέων που οργανώνουν εκθέσεις βιβλίων στα σχολεία και καλούν συγγραφείς για να επικοινωνήσουν με τα παιδιά με αφορμή κάποιο βιβλίο. Προς την ίδια κατεύθυνση δραστηριοποιείται και ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου, ο οποίος έχει θεσπίσει βραβείο για τον εκπαιδευτικό που προάγει στο σχολείο τη φιλαναγνωσία. Η λειτουργία παιδικής βιβλιοθήκης στην ευρύτερη περιοχή του σχολείου είναι ένας ακόμη βασικός παράγοντας που ενισχύει κάθε βιβλιοφιλική δραστηριότητα του σχολείου. Η ανάγνωση και η αφήγηση στο χώρο των βιβλιοθηκών ενισχύει τις προσπάθειες που καταβάλλει η οικογένεια και το σχολείο. Τη σύνδεση αφήγησης και ανάγνωσης προάγουν και οι αφηγητές που επισκέπτονται τα σχολεία και αφηγούνται προφορικά παραμύθια. Αναπτύσσεται έτσι «διάλογος» ανάμεσα στην προφορική αφήγηση και την ανάγνωση, καθώς αναζητούνται οι πηγές των ιστοριών, που είναι τα βιβλία. Η «εξοικείωση των παιδιών με το καλό βιβλίο» ήταν ανέκαθεν ένας από τους κυριότερους στόχους των αναλυτικών προγραμμάτων. Μέχρι πρότινος ασκείτο μόνο περιπτωσιακά στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας (Γκίβαλου, 2007), αφού δεν υπήρχε σχετική θεσμοθέτηση που να προβλέπει αυτόνομη διδασκαλία της λογοτεχνίας. Ως διαχρονικός λοιπόν στόχος οικογένειας και σχολείου, η φιλαναγνωσία παρέμενε πάντα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και των συζητήσεων. Έτσι, οι όποιες σχετικές προσπάθειες για την προώθησή της, έρευνες, μελέτες και εφαρμογές προγραμμάτων, ήταν

ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ

Ο αδελφός της Ασπασίας ΒΙΒΛΙΟ 1

Σελ. 272

Σελ. 192

•

Σελ. 144

11,50 e

•

7,14 e

12,50 e

Ο ΑΔΕΛΦΟΣ ΤΗΣ ΑΣΠΑΣΙΑΣ

Κατασκήνωση κάτω από τα... ζώδια Μεγάλο βραβείο, μεγάλοι μπελάδες ΒΙΒΛΙΟ 2

ΒΙΒΛΙΟ 3



ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

EKΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ ΝΕΟΙ ΤΙΤΛΟΙ

Σελ. 248

•

11,90 e

12,90 e

ΛΟΤΗ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ-ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

Στη σκιά της πράσινης βασίλισσας

ΒΗΣΣΑΡΙΑ ΖΟΡΜΠΑ-ΡΑΜΜΟΠΟΥΛΟΥ

Σελίδες ενός έφηβου χειμώνα

 12

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

προσπάθειες ιδιωτικές και προσωπικού οραματισμού. Αναφέρω το παράδειγμα του προγράμματος με τίτλο «Όταν ο Ροβινσώνας Κρούσος συνάντησε τον Χάρι Πότερ…», που υλοποίησε το Π.Τ.ΔΕ. του Πανεπιστημίου Αθηνών με την επίβλεψη της κ. Γκίβαλου. Με το κλείσιμο του προγράμματος πραγματοποιήθηκε ημερίδα στην οποία συμμετείχε και το Τμήμα μας κομίζοντας αποτελέσματα έρευνας που αφορούσε τις πρακτικές συνεργασίας σχολείου και οικογένειας για την ενίσχυση της φιλαναγνωσίας (Τσιλιμένη, 2007). Πέντε χρόνια μετά, η φιλαναγνωσία επανέρχεται στο προσκήνιο από το Υπουργείο Παιδείας & Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων με τη θεσμοθέτηση του Νέου Σχολείου. Έτσι, από το 2010, σε 800 ολοήμερα Δημοτικά σχολεία εφαρμόζεται πιλοτικά το πρόγραμμα της Φιλαναγνωσίας, και αφορά στην Α΄ & Β΄ τάξη του Δημοτικού σχολείου. Σύμφωνα με το πρόγραμμα, το γλωσσικό μάθημα στις τάξεις αυτές αυξάνεται κατά 1 ώρα εβδομαδιαία και ο χρόνος αυτός διατίθεται για την ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων. Στην προσπάθεια αυτή συνεισφέρει και το ΕΚΕΒΙ, το οποίο προτείνει ένα σχέδιο υλοποίησης της φιλαναγνωσίας με σεμινάρια επιμόρφωσης καθώς και το πρόγραμμα «Συγγραφείς στα σχολεία». Ελπίζω, μέσα από αυτά τα σεμινάρια και τις επιμορφώσεις, στα οποία επενδύουν πολύτιμο χρόνο οι εκπαιδευτικοί, να διαλευκανθούν σημεία και ερωτήματα που αφορούν αφενός στην επάρκεια της πρόσθετης αυτής μίας ώρας, για έναν τόσο φιλόδοξο στόχο όπως είναι η διαμόρφωση στάσης απέναντι στο βιβλίο, αφετέρου στον τρόπο που προτείνεται η εφαρμογή, καθώς υπάρχουν σημεία που απαιτούν ακόμη πολλή συζήτηση. Ένα από αυτά είναι η χρήση του ολοκληρωμένου, αυτόνομου βιβλίου έναντι του αποσπάσματος. Επίσης η μεγάλη έμφαση που δίδεται στις δραστηριότητες που ακολουθούν την ανάγνωση, ενταγμένες συνήθως σε γενικότερα πλαίσια εξυπηρέτησης στόχων όπως η διαπολιτισμικότητα, η Π.Ε., κ.ά. Εκείνο που έχει σημασία είναι η συνάντηση του αναγνώστη με το κείμενο. Τα μονοπάτια που θα διανύσει στην περιπλάνησή του στο δάσος της ανάγνωσης θα είναι εκείνα που θα τον σημαδέψουν και θα αποτελούν σημεία αναφοράς για όλη του τη ζωή. Με 1 ώρα εβδομαδιαία και μοιρασμένη σε ανάγνωση και τόσες δραστηριότητες, αναρωτιέται κανείς πόσα ολοκληρωμένα κείμενα θα προλάβει να συναντήσει το παιδί. Αναμφίβολα, ως εκπαιδευτικός, στηρίζω την οργάνωση δραστηριοτήτων. Εξ άλλου ο όρος «φιλαναγνωσία» χρησιμοποιείται για να περιγράψει τόσο τη θετική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στον αναγνώστη και στο γραπτό κείμενο όσο και τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες που στοχεύουν στη διαμόρφωση αυτής της σχέσης, για την οποία είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν συγκεκριμένες γνωστικές δεξιότητες και αισθητικά κριτήρια (Markidis, 2011). Για τις μικρότερες ηλικίες (νηπιαγωγείο), προσωπικά προτείνω τον όρο «βιβλιοφιλία» (Τσιλιμένη, 2008 & Καρακίτσιος, 2011), γιατί εμπεριέχει το βιβλίο περισσότερο ως αντικείμενο, ενώ τα παιδιά διαμορφώνουν μια διαφορετική σχέση με το βιβλίο, που ορίζεται και από τη μορφή και το σχήμα του και όχι μόνο από το περιεχόμενό του. Σκοπός της φιλαναγνωσίας, σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα, είναι

η εξοικείωση του μικρού μαθητή με το βιβλίο και την ανάγνωση και η σταδιακή εδραίωση μιας φιλικής σχέσης του με το λογοτεχνικό βιβλίο. Ως επιμέρους στόχοι προβλέπονται:  η καλλιέργεια αναγνωστικής απόλαυσης,  η άσκηση της δεξιότητας της προσεκτικής ακρόασης,  η καλλιέργεια δεξιότητας αναδιήγησης ιστοριών, συναισθημάτων ή καταστάσεων,  η ανάπτυξη δυνατότητας κατανόησης κειμένου,  η ανάπτυξη συνεργατικής ικανότητας,  η ανάπτυξη επικοινωνιακής ικανότητας,  η αφηγηματική ικανότητα,  η εξοικείωση με τη λειτουργία ομάδων,  η δημιουργία κλίματος συντροφικότητας και δημιουργικότητας μέσα στην τάξη. Το πρόγραμμα δίνει στον εκπαιδευτικό σαφείς οδηγίες και ιδέες για την εφαρμογή του. Και διαπιστώνει κανείς ότι κινείται στο ίδιο πνεύμα και έχει πολλά κοινά σημεία με όσα για χρόνια εφαρμόζονται σχετικά με το βιβλίο στο χώρο της Προσχολικής Εκπαίδευσης αλλά και όσων προτείνονται στα νέα Ανθολόγια λογοτεχνικών κειμένων του ΥΠΕΠΘ. Η πρόταση αυτή του Υπουργείου και η Δράση του ΕΚΕΒΙ ικανοποιούν ένα αίτημα της πανεπιστημιακής κοινότητας πολλών χρόνων (Αποστολίδου, 1988: 59 . Γκίβαλου, 2007: 19) για μια διευρυμένη και αυτόνομη χρήση της λογοτεχνίας στη γενική και ειδική στοχοθεσία.

Πρόταση φιλαναγνωσίας Το σημείο στο οποίο θεωρώ ότι θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας είναι η αποφυγή κάθε πιθανότητας να μετατραπεί η ώρα της λογοτεχνίας σε ένα

13 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

διευρυμένο μάθημα, με όλα τα καταναγκαστικά συναισθήματα που επιφέρει κάτι τέτοιο στους μαθητές. Το ζητούμενο ως προς την καλλιέργεια της αγάπης του παιδιού για το βιβλίο είναι η δημιουργία κατάλληλου περιβάλλοντος με βάση το παιχνίδι. Τότε μόνο η ενασχόληση και η δράση με τα λογοτεχνικά κείμενα θα προκαλέσει ελεύθερα και αβίαστα την απόλαυση. Γιατί για κάθε αναγνώστη, ανεξάρτητα από την ηλικία, το λογοτεχνικό διάβασμα είναι απόλαυση και μόνο απόλαυση. Η απόλαυση δεν είναι αυτονόητη, ως αποτέλεσμα μόνο της δημιουργίας βιβλιοθηκών στις σχολικές μονάδες, ή ως παραχώρηση επιπλέον χρόνου στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα, αλλά και ως αποτέλεσμα μιας διαδικασίας όπου μέσα από την ανάγνωση «θα τεθούν οι βάσεις μιας βιωματικής και κριτικής πρόσληψης του λογοτεχνικού λόγου» (ΝΠ, 2010: 116), μιας διαδικασίας που αυξάνει την κριτική και δημιουργική ικανότητα του παιδιού. Η απόλαυση γενικά είναι συντεταγμένη πολλών προϋποθέσεων, και επιχειρώντας μια απόπειρα να ορίσουμε τις βασικές αρχές που πρέπει να διέπουν την πρόταση φιλαναγνωσίας θα σημειώναμε τα εξής:

 14

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Γενικές αρχές που πρέπει να διέπουν την πρόταση της φιλαναγνωσίας • Ο σαφής προσδιορισμός του σκοπού της ανάγνωσης, ο οποίος απορρέει ή σχετίζεται και με την επιλογή τού προς ανάγνωση κειμένου. • Η πετυχημένη επιλογή των βιβλίων που θα διαβάζονται στην τάξη. Με ποια κριτήρια τα επιλέγουμε. Πόσο τα κριτήρια αυτά θα μας ορίσουν τον τρόπο αξιοποίησης του βιβλίου. • Ποιος θα είναι ο αρμόδιος για αυτή την επιλογή; Κυκλοφορούν κατά καιρούς λίστες με προτεινόμενα βιβλία. Δεν εκφράζουμε δυσπιστία προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά πιστεύω ότι καταλληλότερος από τον εκπαιδευτικό δεν υπάρχει. Είναι ο μόνος που γνωρίζει τις ανάγκες αλλά και το αναγνωστικό και συναισθηματικό επίπεδο των παιδιών της τάξης. • Η επιλογή του αφηγηματικού λογοτεχνικού είδους (παραμύθι, μύθος, μικρή ιστορία, κ.λπ.) (Αναγνωστόπουλος, 2012). • Η κατάλληλη και έγκαιρη προετοιμασία εκ μέρους του εκπαιδευτικού πάνω στο κείμενο που θα διαβαστεί. Η ανάγνωση έχει τους δικούς της κανόνες, εφόσον ως βασική πρόθεση τίθεται η συγκίνηση και η τέρψη του αναγνώστη. • Οι τεχνικές και οι αφηγηματικοί τρόποι που θα χρησιμοποιήσει ο εκπαιδευτικός κατά την ανάγνωση (διακυμάνσεις φωνής, έκφραση προσώπου, κίνηση). • Η δημιουργία ενός κινήτρου, ενός ερεθίσματος για τη συμμετοχή και ανταπόκριση των παιδιών στην αναγνωστική μας πρόταση. • Προετοιμασία και δημιουργία κατάλληλου αφηγηματικού περιβάλλοντος (ιδανικό κλίμα). Η εμπειρία μας από τη δημιουργία γωνιάς αφήγησης, χρόνια πριν σε σχολικές τάξεις, έδειξε τη θετική επίδραση που είχε στα παιδιά ως προς τη συμπεριφορά και τις αναγνωστικές συνήθειές τους (Τσιλιμένη, 2011). • Η ευφάνταστη παρουσίαση του βιβλίου. Για το σκοπό αυτόν αξιοποιούμε στοιχεία του βιβλίου. Γενικά, το βιβλίο μάς δείχνει δρόμους, μας αποκαλύπτει τρόπους.

Πολιτισµός – Ιστορία Αθήνα, 1945. Η λαίλαπα του πολέμου έχει περάσει, αφήνοντας πίσω της έντονα σημάδια. Ένα κοριτσάκι σε μια αθηναϊκή γειτονιά ανακαλύπτει λίγο λίγο τη μεγάλη πόλη, μαθαίνει ιστορίες για πολλά που δεν ήξερε, αναρωτιέται… Zει την ανακάλυψη της μεγάλης πόλης σαν μια εξαίσια περιπέτεια. Μαζί της μαθαίνουμε –ή θυμόμαστε– κι εμείς.

Σχολική ζωή

Ο Γιάννης, μαθητής γυμνασίου, λαμβάνει ένα μέιλ με ένα κρυπτογραφημένο κείμενο, που υπόσχεται ότι κρύβει τη λύση σε ένα δύσκολο γρίφο του καθηγητή τους. Τι θα γίνει όμως όταν σπάσει τον κώδικα; Ένα μυθιστόρημα που καταδεικνύει την ανάγκη να αποκωδικοποιούμε όσα συμβαίνουν γύρω μας, κι όχι απλώς να βασιζόμαστε στις αντιλήψεις που επικρατούν.

Γίνετε µέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800 11 64 64 64 και κερδίστε προνόµια και δώρα.

16 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

• Η δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης των παιδιών πάνω στο κείμενο. Να δίδεται η δυνατότητα προτάσεων εκ μέρους των παιδιών για τους τρόπους ενασχόλησης με το βιβλίο. • Η διασφάλιση της εξατομικευμένης συμμετοχής των παιδιών για την προώθηση του πολυτροπικού και πολιτισμικού γραμματισμού (ανάλογα με τις ανάγκες και τις εμπειρίες του καθενός). • Η μύηση των παιδιών στον εικονογραφικό αλφαβητισμό. Η εξοικείωσή τους με τρόπους ανάγνωσης της εικόνας. • Σεβασμός στους αναγνωστικούς ρυθμούς του κάθε παιδιού. • Το δικαίωμα της προσωπικής ερμηνείας του κειμένου και της ανακάλυψης του σημείου αναφοράς σε σχέση με τις βιωμένες εμπειρίες του αναγνώστη. • Η δημιουργία κινήτρων με σκοπό την ανάπτυξη διαλόγου των παιδιών με το κείμενο και την αναγνώριση ιδεών και βιωμένων γεγονότων σε αυτό (Κατσίκη, 1994). • Το δικαίωμα στη δημιουργική «σιωπή» μετά την ανάγνωση. Η παραχώρηση χρόνου για αναστοχασμό, αφού η λογοτεχνία εμπεριέχει όλο τον κόσμο και κυρίως εμπεριέχει τον εαυτό μας. Όχι μόνο μας φέρνει αντιμέτωπους με τις εμπειρίες και τα συναισθήματά μας, αλλά μας καλεί ή μας δίνει τη δυνατότητα να αξιολογήσουμε και να επαναπροσδιορίσουμε στάσεις και συμπεριφορές. • Ο τρόπος προσέγγισης και ερμηνείας του κειμένου, που αφορά στη διατύπωση ερωτήσεων ανοιχτού τύπου και ερωτήσεων επέκτασης συνδεδεμένες με τα βιώματα των παιδιών. • Ο σχεδιασμός μετα-αφηγηματικών δραστηριοτήτων στο πνεύμα της ελεύθερης συμμετοχής και της ενεργοποίησης της δημιουργικότητας των μαθητών. • Επαναφορά στο βιβλίο για δεύτερη και τρίτη ανάγνωση σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα και σε διαφορετικά πλαίσια. Προσλαμβάνουμε το περιεχόμενο του βιβλίου, συνομιλούμε με τους ήρωες, επαναπροσδιορίζουμε την αρχική μας άποψη με διαφορετικό τρόπο, κάθε φορά που το διαβάζουμε. Η συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο αναγνώστης κάθε φορά είναι καθοριστικός παράγοντας στη συνάντηση αυτή. Διαπιστώνεται από τα παραπάνω η ανάγκη προσδιορισμού του τρόπου με τον οποίο θα μεθοδεύσει ο εκπαιδευτικός τη διαδικασία της αφήγησης, ώστε να προωθήσει τη φιλαναγνωσία στα παιδιά. Σημαντική θεωρείται και προβάλλεται στο πρόγραμμα η ένταξη δραστηριοτήτων στην ανάγνωση ενός βιβλίου, που θα διατρέχονται από το πνεύμα του παιχνιδιού. Το βιβλίο μέσα από το παιχνίδι θα γίνει το ίδιο παιχνίδι και συνοδοιπόρος στις αναζητήσεις κάθε παιδιού. Η ζωγραφική, η χειροτεχνία, το κουκλοθέατρο, η δραματοποίηση, το παιχνίδι ρόλων, η δημιουργία αυτοσχέδιων παραμυθιών, και γενικά δραστηριότητες γνωριμίας του παιδιού με το βιβλίο (Δρόσος, Κυρίδης, Σουλιώτης, 2001) προσφέρουν εκτός από την ψυχαγωγία και διέξοδο στη δημιουργική έκφραση και στον αυθορμητισμό των παιδιών.

Σχεδιασμός δραστηριοτήτων Οι δραστηριότητες ταξινομούνται στις εξής κατηγορίες:

Α) Δραστηριότητες πριν την ανάγνωση Πριν από το σχεδιασμό δραστηριοτήτων, τον εκπαιδευτικό θα πρέπει να τον απασχολήσει η επιλογή του βιβλίου το οποίο θα προτείνει για διάβασμα. Θα πρέπει να έχει διαμορφώσει με σαφήνεια τα κριτήρια της επιλογής. Υπάρχουν βιβλία τα οποία διαθέτουν πολλά και ποικίλα ερεθίσματα για τους αναγνώστες, που σχετίζονται με το κείμενο, το είδος της εικονογράφησης, το βαθμό πολυτροπικότητας, το βαθμό αναγνωστικών προσεγγίσεων και ερμηνειών, κ.λπ. Η επιλογή δεν θα πρέπει να εστιάζει μονολιθικά στο θέμα που αναπτύσσει ένα βιβλίο, αλλά και στους τρόπους, στις τεχνικές. Οι δραστηριότητες με αφορμή ένα βιβλίο ταξινομούνται σε σχέση με το χρόνο εφαρμογής τους: εάν δηλαδή θα εφαρμοσθούν πριν ή μετά την ανάγνωση. Οι προ-αφηγηματικές δραστηριότητες, αυτές δηλαδή που προηγούνται χρονικά της ανάγνωσης/αφήγησης, θεωρώ ότι έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα για την ενίσχυση της βιβλιοφιλίας, καθώς είναι εκείνες που θα ενεργοποιήσουν το ενδιαφέρον των παιδιών και θα πυροδοτήσουν την περιέργειά του, στοιχείο απαραίτητο για την αβίαστη και ελεύθερη αποδοχή όσων προγραμματίζουμε. Οι δράσεις αυτές θα προετοιμάσουν το έδαφος για να ακολουθήσει η ανάγνωση του βιβλίου που θα είναι ο πιο καθοριστικός παράγοντας που θα «παγιδέψει» την ψυχή του παιδιού, με την προϋπόθεση ότι θα ενισχύουν τη σχέση παιδιού-βιβλίου, δηλαδή το παιδί θα είναι σε έναν διαρκή διάλογο με το βιβλίο και δεν θα απομακρύνεται από αυτό. Οι δραστηριότητες αναμφίβολα θα εξυπηρετούν μαθησιακούς στόχους και άλλων αντικειμένων, γιατί η λογοτεχνία μιλά για όλα τα άλλα γνωστικά αντικείμενα, μιλά για το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον (Αγγελίδου & Τσιλιμένη, 2009), για την τέχνη.

Β) Δραστηριότητες κατά την ανάγνωση Οι ερωτήσεις και οι παρεμβολές εκ μέρους εκπαιδευτικών και παιδιών κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης είναι μια δραστηριότητα που, εφόσον λειτουργήσει μεθοδικά, μόνο θετικά αποτελέσματα μπορεί να επιφέρει. Μπορεί να θέσει το πλαίσιο ανάδυσης βιωμάτων και προσωπικών εμπειριών. Να προσφέρει νέους τρόπους ανάγνωσης με την εισαγωγή π.χ. μουσικής, ήχων που σχετίζονται με το κείμενο, ένταξης των ακροατών στο περιβάλλον της ιστορίας, με τη δραματοποίηση συγκεκριμένης σκηνής, π.χ. το περπάτημα του ήρωα, την επανάληψη μιας φράσης-κλειδί του κειμένου, κ.ά.

Γ) Μετα-αφηγηματικές δραστηριότητες Η οργάνωση μετα-αφηγηματικών δραστηριοτή-

17 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

των θα λειτουργήσει ενισχυτικά στο παιχνίδι της φιλαναγνωσίας, εφόσον είναι ευφάνταστες και πρωτότυπες ώστε να προκαλούν το παιδί να συμμετέχει ενεργά και πολύτροπα. Οι ιδέες αυτές θα πρέπει να προάγουν τη γνωριμία με τον πολιτισμό, να αναπτύσσουν πνεύμα αλληλεγγύης και θετικές συμπεριφορές απέναντι στο περιβάλλον και στον «άλλο». Ας μην ξεχνούμε ότι μέσα από τις δραστηριότητες ο εκπαιδευτικός «μεταφέρει» στα παιδιά τον ενθουσιασμό που ο ίδιος έχει για τα βιβλία και την ανάγνωση (Ο’�� Sullivan�� & McGo�� nigle, 2010). Οι ερωτήσεις με στόχο τη βιωματική σύνδεση της ιστορίας με τις προσωπικές τους εμπειρίες, η αλλαγή θέσης και θέασης των γεγονότων μέσα από το παιχνίδι ρόλων, η σύνδεση με τις τέχνες και τα εικαστικά, θα προσφέρουν πολλές εμπειρίες στους αναγνώστες καθώς και ευκαιρίες για έκφραση και δημιουργικότητα.

Η σπουδαιότητα της αναδιήγησης/διήγησης και ανάγνωσης από τα παιδιά

 18

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Στο πλαίσιο αυτού του κειμένου δεν υπάρχει δυνατότητα αναφοράς και σχολιασμού των ποικίλων δραστηριοτήτων που μπορεί να σχεδιασθούν με αφορμή ένα βιβλίο, μια αφήγηση. Θα σταθώ όμως σε ένα σημείο του προγράμματος που θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό, γιατί η ενίσχυσή του εξυπηρετεί σημαντικούς μαθησιακούς στόχους που αφορούν τον προφορικό λόγο των παιδιών και κυρίως τη δημιουργική τους έκφραση. Αναφέρομαι στη δραστηριότητα της διήγησης εκ μέρους των ίδιων των παιδιών, είτε με τη μορφή της δημιουργίας δικών τους ιστοριών και εκφορά αυτών είτε μέσω της αναδιήγησης. Με την αναδιήγηση μιας ιστορίας τα παιδιά μυούνται στην πανάρχαια τέχνη της αφήγησης, σε μια πράξη πολιτισμική, αφομοιώνουν εκφραστικούς και γλωσσικούς κανόνες, οργανώνουν τη σκέψη και τη χωροχρονική εξέλιξη, καλλιεργούν την

έκφραση με θεατρικά στοιχεία. Η αναδιήγηση είναι επίσης ένας ενισχυτικός σύνδεσμος για τη φιλαναγνωσία. Το παιδί για να αναδιηγηθεί, ανατρέχει στην ιστορία τόσο ως περιεχόμενο όσο και ως απτό αντικείμενο. Εκτός, δηλαδή, από την αφήγηση μέσω μνήμης, ιδιαίτερα τα μικρά παιδιά καταφεύγουν και στο βιβλίο, χρησιμοποιώντας την εικόνα ως συνδετικό κρίκο, αναδομούν την ιστορία με τον προσωπικό τους τρόπο προβάλλοντας στην αναδιήγηση σημεία που εκφράζουν τις δικές τους εμπειρίες και συναισθήματα. Η δημιουργία δικών τους ιστοριών, με τη μέθοδο της δημιουργικής γραφής, συντελεί όχι μόνο στην εισαγωγή τους στο γραμματισμό (προφορικό & γραπτό λόγο), αλλά αναπτύσσει τη δημιουργικότητά τους και οδηγεί τα παιδιά σε μια σύνθετη διαδικασία που χαρακτηρίζει κάθε συγγραφική δεξιότητα (Tsimbidy, 2008). Για να ενισχύσουμε τη διάθεση των παιδιών προς την κατεύθυνση αυτή, είναι ανάγκη να είμαστε ευρηματικοί, και με τις επιλογές μας να απομακρυνόμαστε από μεθόδους που αναπαράγουν στερεοτυπικές διαδικασίες. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να διηγηθούν τα παιδιά τις ιστορίες. Θα αναφερθώ σε κάποιον που γνώρισα σε βιβλιοθήκες του Παρισιού και εντυπωσιάσθηκα από τη συμμετοχή των παιδιών. Τη μέθοδο αυτή εφαρμόσαμε σε νηπιαγωγεία της Καλαμαριάς στη Θεσσαλονίκη και διαπιστώσαμε την αύξηση ενδιαφέροντος από τα παιδιά προς το βιβλίο και τη δημιουργικότητά τους.

19 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

Το kamishibai Πρόκειται για το kamishibai (paper theater). Είναι μια μορφή αφήγησης που χρησιμοποιείται αιώνες τώρα, συναντάται στην Ιαπωνία και ήρθε στην ιαπωνική επικαιρότητα ξανά τη δεκαετία του 1950. Σήμερα κερδίζει έδαφος σε Γαλλία, Αγγλία, Ν. Ζηλανδία, κ.α. Οι χώροι στους οποίους εντάσσεται αυτή η αφηγηματική τέχνη είναι τα σχολεία και οι βιβλιοθήκες. Είναι ένας συνδυασμός κειμένου/λόγου και εικόνας. Η ιστορία χωρίζεται σε διακριτά αφηγηματικά μέρη. Κάθε τμήμα της αφήγησης, δηλαδή η εξέλιξη, εικονογραφείται σε μεγάλες κάρτες (15x10,5 εκ.) από ανθεκτικό χαρτόνι. Στο πίσω μέρος κάθε εικόνας/κάρτας αναγράφεται το κείμενο. Η ιστορία παρουσιάζεται στα παιδιά μέσω των ξεχωριστών εικόνων και μέσω μιας ξύλινης κατασκευής που μοιάζει με βαλιτσάκι. Το παιδί-αναγνώστης/αφηγητής κάθεται πίσω από το βαλιτσάκι και διαβάζει το κείμενο που υπάρχει στο πίσω μέρος κάθε εικόνας/κάρτας που βλέπουν τα άλλα παιδιά-ακροατές/θεατές. Η μέθοδος αυτή είναι ιδιαίτερα δημιουργική καθώς καλλιεργεί τη δημιουργικότητα, την ανάγνωση ιστοριών, την οργάνωση της χρονικής εξέλιξης της ιστορίας, την αντίληψη της δομής της, την εικαστική έκφραση, αλλά προάγει και τη συνεργατικότητα. Είναι μια μοναδική μέθοδος που φανερώνει τη βαθιά σχέση των δύο ετεροβαρών εννοιών: της αφήγησης και της φιλαναγνωσίας. Με ένα τέτοιο βαλιτσάκι έχω τις πρώτες μου εμπειρίες σε σχολεία, και είναι εξαιρετικές, αφού ενεργοποιεί τα παιδιά με έναν πρωτοφανή τρόπο και τα οδηγεί σε προσωπικές απόπειρες σχεδιασμού ιστοριών σε ατομικό ή ομαδικό επίπεδο που στη συνέχεια παρουσιάζονται σε όλα τα παιδιά.

Επίλογος Πίσω από κάθε επιτυχή προσπάθεια υπάρχει πάντα ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζεται και υλοποιείται αυτή. Αυτό κάνει τη διαφορά. Η τέχνη τού να προσφέρει κανείς τις ιστορίες και τα βιβλία σε παιδιά απαιτεί έναν επαναπροσδιορισμό των έως τώρα προσεγγίσεων. Για να γίνει η ανάγνωση απόλαυση και οι δραστηριότητες παιχνίδι, πρέπει να απελευθερωθούν από το σχολικό ύφος και περιεχόμενο. Βασική προϋπόθεση για μια επιτυχή έκβαση κάθε προγράμματος φιλαναγνωσίας είναι οι εκπαιδευτικοί να μάθουμε τους κανόνες της «Γραμματικής της φαντασίας» και να κάνουμε σύνθημα τη φράση του Πεννάκ: «…το ρήμα “διαβάζω” δεν παίρνει… προστακτική». ΣΗΜΕΙΩΣH 1. Εισήγηση στην ημερίδα «Αφήγηση και Φιλαναγνωσία» που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας στο Βόλο (10/3/2012).

20

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

BIBΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αγγελίδου, Ευγ. & Τσιλιμένη, Τ. (2009), Η αφήγηση ως εργαλείο μάθησης στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Δραστηριότητες και προτάσεις για την Προσχολική και Πρωτοσχολική εκπαίδευση, Αθήνα, Καστανιώτης. Αναγνωστόπουλος, Β. Δ. (2012), «Αφηγηματικά κείμενα για το σχολείο», στο: Τσιλιμένη Τ. (επιμ.), Αφήγηση και εκπαίδευση, Αθήνα, Επίκεντρο. Αναλυτικό Πρόγραμμα (www.digitalschool.minedu.gov.gr ανάκτηση: 8/2/2012). Αποστολίδου, Β. (1998), «Η συμβολή του μαθήματος της λογοτεχνίας στην προώθηση της δημιουργικής ανάγνωσης», στο: Ανάγνωση και σχολείο, Αθήνα, ΕΚΕΒΙ. Δρόσος, Β.-Κυρίδης, Α.-Σουλιώτης, Μ. (2001), Βιβλιολογείον: Δραστηριότητες γνωριμίας με το βιβλίο και τη βιβλιοθήκη, Αθήνα, Γ. Δαρδανός. Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου (1990), «Η τέχνη της αφήγησης: μέσο πρώτης επαφής του παιδιού με το βιβλίο», Διαβάζω 242, 33-54. Καρακίτσιος, Α. (2001), «Φιλαναγνωσία… φανατική συνήθεια», στο: Αρτζανίδου, Ε.-Γουλής, Δ.-Γρόσδος, Στ.-Καρακίτσιος, Α., Παιχνίδια Φιλαναγνωσίας και αναγνωστικές εμψυχώσεις, Αθήνα, Gutenberg. Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (2007), Φιλαναγνωσία και Σχολείο, Αθήνα, Πατάκης. Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (1994), «Ο δάσκαλος ανάμεσα στο παιδί και στο βιβλίο», στο: Β. Αγγελοπούλου & Ι. Ν. Βασιλαράκης (επιμ.), Φιλαναγνωσία και Παιδική Λογοτεχνία: Εισηγήσεις στο πέμπτο σεμινάριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, Αθήνα, Δελφίνι. Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, Κούλα (επιμ.) (1997), Η τέχνη της αφήγησης, Αθήνα, Πατάκης. Μαλαφάντης, Κ. & Κούτρας, Στ. (2007), Η παιδαγωγική και η διδακτική αξιοποίηση του παραμυθιού, Αθήνα, Εκδόσεις Γρηγόρη. Παπαδάτος, Γ. (2009), Παιδικό βιβλίο και φιλαναγνωσία, Αθήνα, Πατάκης. Πατέρα, Α. & Τσιλιμένη, Τ. (2012), Δραστηριότητες και παιχνίδια για τη φιλαναγνωσία και την κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού μέσα από λογοτεχνικά βιβλία: Θεωρητικές επισημάνσεις και διδακτικές εφαρμογές, Αθήνα, Επίκεντρο. Πεννάκ, Ντ. (1996), Σαν ένα μυθιστόρημα, μτφρ.: Χατχούτ Ρ., Αθήνα, Καστανιώτης. Τσιλιμένη, Τ. (2007), «Παρεμβατικές δράσεις στους γονείς για την καλλιέργεια της βιβλιοφιλίας σε παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολική ηλικίας», στο: Κατσίκη-Γκίβαλου, Καλογήτου Τζ.-Χαλκιαδάκη, Α. (επιμ.), Φιλαναγωσία και Σχολείο, Αθήνα, Πατάκης. Τσιλιμένη, Τ. (επιμ.) (2011), Αφήγηση και εκπαίδευση, Αθήνα, Επίκεντρο. Τσιλιμένη, Τ. (2003), Οι Μικρές ιστορίες κατά την εικοσαετία 1970-1990, Αθήνα, Καστανιώτης.

Bonnafe, M. (2004), Aimer lire, Guide pour aider les enfants a devenir lecteurs, Paris, Bayard Jeunesse. Caravette, L. (2011), “Portrait of the reader as a young child”, Children and libraries, 9, 52-57. Markidis, K. (2011), “Social literacy in school contexts: concepts and research instruments”, Report for the National Book Center of Greece, Athens. O’Sullivan, O., & McGonigle, S. (2010), “Transforming readers: teachers and children in the centre for literacy in primary education power of reading project”, Literacy, 44, 51-59. Tsimbidy, M. (2008), Enseigner la literature de jeunesse, Toulouse, Presss Universitaires du Mirail. Verboord, M. & Van Rees, K. (2003), “Do changes in socialization lead to decline in reading level? How parents, literary education, and popular culture affect the level of books read”, Poetics, 31, 283-300.

ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ

www.ekebi.gr / www.pi-schools.gr

21 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

Το παιδικό βιβλίο όπως ακριβώς το έχετε φανταστεί! ψυχολογικά θέµατα

δικαιώµατα του παιδιού

παιδικές ανασφάλειες



χιούµορ

οικογένεια – χιούµορ

φιλία – χιούµορ

πολιτισµός – Ιστορία

Mαζί διαβάζουµε τον κόσµο! Ήταν μια φορά ένας μικρός γρύπας με γαλάζια φτερά που ζούσε πάνω στην Ακρόπολη και ξεκίνησε ένα ταξίδι στο μαγικό κόσμο του μουσείου! Μια παραμυθένια περιπλάνηση στο νέο μουσείο της Ακρόπολης που φέρνει τα παιδιά κοντά σε μερικά από τα ωραιότερα έργα της αρχαϊκής γλυπτικής. Το βιβλίο κυκλοφορεί και σε αγγλική έκδοση.

κοινωνικά θέµατα – χιούµορ



Ο Μπόινγκ είναι ένα λιλιπούτειο αεροπλανάκι που δεν το αφήνουν να πετάξει. Ένα βράδυ, αποφασίζει να πετάξει χωρίς την άδεια των μεγάλων αεροπλάνων για να γνωρίσει τον κόσμο. Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο εύκολα όσο τα φανταζόταν.

Γίνετε µέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800 11 64 64 64 και κερδίστε προνόµια και δώρα.

ONOMATOΠΟΙΪΑ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΗ: ΟΝΟΜΑΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ ΣΕ ΕΝΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΠΑΙΔΙΚΟ-ΕΦΗΒΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ Αλέξανδρος Ν. Ακριτόπουλος Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Η 24

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

των κυρίων ονομάτων επίσκεψις, ήτοι ο προβληματισμός γύρω από την ονοματοποιία1 των ηρώων του κόσμου των μυθοπλασιών, αποδεικνύεται εξόχως ενδιαφέρουσα για τον ερευνητή, γιατί σχετίζεται με τη μυθοποιητική φαντασία και κατά συνέπεια αποκαλύπτει μυστικά της γραφής και αποκωδικοποιεί τις σημασιολογικές δομές των λογοτεχνημάτων. Το όνομα ενός ήρωα, όταν υπάρχει, βρίσκεται στο λογοτεχνικό κείμενο (είτε στον τίτλο είτε στο κύριο μέρος του κειμένου) και κατά συνέπεια αποτελεί μέρος των συστατικών συμβάσεών του. Σε παλιότερη μελέτη μας για τα ονόματα των ηρώων σε σχέση με τη μυθοποιητική φαντασία του δημιουργού στο λαϊκό παραμύθι διακρίναμε τρεις κατηγορίες κατονομασίας, έχοντας ως κριτήριο τη σημασία της λέξης-ονόματος του ήρωα σε σχέση με το συνολικό πλαίσιο σημασίας του κειμένου, όπως αυτή παράγεται κατά τη σύνθεση ενός παραμυθιού από τη μυθοποιητική φαντασία του δημιουργού του2. Όμως και στο παιδικό μυθιστόρημα Παραμύθι χωρίς όνομα της Π. Δέλτα που αποτελεί αφήγημα μυητικής δομής, παραμυθικής πλοκής και θεματικής, η ονοματοποιία ακολουθεί τις ποιητικές συμβάσεις του παραμυθικού γένους. Ο τρόπος της μυθοπλασίας που επιλέγει η συγγραφέας εκκινεί από τη σύγχρονη πραγματικότητα, γι’ αυτό και παρωδεί το παραδοσιακό παραμύθι, και ωθεί τη γραφή της, κατά συνέπεια και τη διαδικασία της ονοματοποιίας της, προς νέους τρόπους λογοτεχνικότητας, όπως ο Θερβάντες παρωδεί στον Δον Κιχώτη του το ευρωπαϊκό ιπποτικό μυθιστόρημα. Παρόμοια και με παραδειγματικό τρόπο φαίνεται πως λειτούργησε και η μυθοποιητική φαντασία ενός σύγχρονου λογοτέχνη, του Κωστή Α. Μακρή, όπως θα δείξουμε παρακάτω. *** Στο μυθιστόρημά του Ο Πιοζ Νάμε και οι πέντε γάτες, η ονοματοποιία των χαρακτήρων αποτελεί σταθερό στοιχείο ποιητικής και αδιάψευστο τεκμήριο διαλογικότητας, με την έννοια της διαλογικότητας του μυθιστορηματικού λόγου στον Μιχαήλ Μπαχτίν3. Το ενδιαφέρον, η πρωτοτυπία, όσο και ο ρεαλισμός της, προκύπτουν από την τεχνική της ετυμολογικής διαφάνειας των ονομάτων, η οποία εκκινεί από τη φωνητική πραγματικότητα λέξεων και φράσεων της καθημερινής μας γλώσσας, και αποτελεί ένα μωσαϊκό από ψηφίδες αποκρυ-

25 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

σταλλώματα καθημερινής σοφίας, σχόλια της καθημερινότητας και των ανθρώπινων σχέσεων που συνδυάζουν την ειρωνεία με την οικειότητα, το κοινωνικό με το πολιτικό, το ατομικό με το συλλογικό στοιχείο, συνθέτοντας έτσι μια ιδεολογία που υπονομεύει δημιουργικά την υφιστάμενη κοινωνική τάξη, χωρίς τη μεγαλοστομία της διαμαρτυρίας ή την υπερβολή της διαφήμισης. *** Πιο πολύ απ’ όλα, το όνομα του αστυνομικού επιθεωρητή (Σιγάμης Δεντόβρος) είναι αυτό που κάνει τον αναγνώστη να γελάσει ειρωνικά. Όχι γιατί τα άλλα δεν εμπεριέχουν κάποια μικρή ή μεγάλη δόση ειρωνείας, στοιχείο της γραφής του Μακρή, αλλά γιατί κάθε φορά το συμβολικό του νόημα –όχι τόσο το προερχόμενο από την ετυμολογική του σημασία (από τα Σιγά+μη+ς+Δεν+το+εύρω+ς), που και αυτό όπως φαίνεται συμβάλλει άμεσα στην ειρωνική σύλληψη της προσωπογραφίας του επιθεωρητή– αλλά επειδή διαψεύδει τις ελπίδες του αναγνώστη και έτσι διαψεύδεται και ο ίδιος από τα

πράγματα: διαψεύδει την προσπάθειά του ως χαρακτήρα να δράσει αποτελεσματικά και διαψεύδεται από τα πράγματα που κάθε φορά τον ξεπερνούν, γιατί δεν τα υπολογίζει καλά, ενώ θα έπρεπε. Η ειρωνική σύλληψη του ετυμολογικά παρόμοιου ονόματος ενός γάτου (Κινατόβρης, από τα [ε]Κεί+να+ το+εύρεις ) είναι εμφανής για έναν δυσκίνητο γάτο που όλο ξαπλώνει και επιθυμεί να τα έχει όλα μπροστά του, χωρίς να κάνει βήμα, έναν γνώριμο γάτο οποιασδήποτε κατοικίας και συμβολισμό μιας έκρυθμης αλλά και επικίνδυνης ραστώνης. ***

26 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Τη θεωρητικοποίηση του θέματος της ονοματοποιίας καταθέτει ο ίδιος ο συγγραφέας, με αναφορά στα ονόματα των ζώων στο έργο του: «Τα ονόματα που έδινε στις λατρεμένες της γάτες η κυρία Εγομόνη ήταν ακόμα πιο περίεργα και πιο εκκεντρικά από την εμφάνισή της, τους τρόπους της και τις παράξενες ικανότητές της – που ξεφεύγουν από κάθε περιγραφή»4. Επομένως, τα ονόματα των ζώων, των γατιών εν προκειμένω (η Τρεχατόρα = τρέχα τώρα, η Σοπακιάκου = σώπα κι άκου, η Αλουκίτα = αλλού κοίτα, ο Κινατόβρης = ’κεί να το εύρεις, η Μπεζμέσα = μπες μέσα), σχετίζονται και συγκρίνονται στο κείμενο με την ηρωίδα Εγομόνη, με την εξωτερική της εμφάνιση, τους τρόπους της, τις ικανότητές της. Αυτός είναι ο πιο εμφανής και γενικευμένος τρόπος ονοματοποιίας στο έργο: το όνομα του χαρακτήρα (του προσώπου ή του ζώου ή του αντικειμένου) αποδίδει σ’ αυτόν έναν γενικό αλλά ουσιαστικό χαρακτηρισμό, που σημαίνει: εγκαθιστά μια αιτιολογημένη, μια ποιητική σχέση, και ως εκ τούτου αποκτά συμβολική αξία για το συνολικό νόημα του κειμένου5, και τελικά υπηρετεί με το συμβολιστικό νόημα αυτό το μυθιστόρημα ως έργο τέχνης. Ταυτόχρονα όμως μέσα στο κείμενο τα ονόματα αποτελούν σχόλια της καθημερινότητας και των ανθρώπινων σχέσεων που αναπαριστούν και έτσι συνδυάζουν την ειρωνεία με την οικειότητα, το κοινωνικό με το πολιτικό, το ατομικό με το συλλογικό στοιχείο, συνθέτοντας με τον τρόπο αυτόν μια σκέ-

ψη και συνακόλουθα μια ιδεολογία που υπονομεύει δημιουργικά την αναπαριστάμενη κοινωνική πραγματικότητα χωρίς τη μεγαλοστομία της διαμαρτυρίας ή την υπερβολή της διαφήμισης. Και από την άλλη, επειδή ο συγγραφέας απευθύνεται σε νεανικό κοινό, στοχεύουν να διαπλάσουν ψυχοπνευματικά ωριμότερους και πιο προβληματισμένους αναγνώστες. Καθώς προάγεται η πλοκή του μυθιστορήματος, τα ονόματα προσαρμόζονται κάθε φορά στο νόημα του κειμένου, στον χρονότοπο που διαφοροποιείται κάθε φορά από τα συμφραζόμενα. Ώστε κάθε πτυχή του θέματος της ονοματοποιίας έχει ένα μοναδικό και κυρίαρχο κριτήριο που καθορίζει τη μορφή και το περιεχόμενο των ονομάτων: το συνολικό νόημα του κειμένου ως λογοτεχνικού είδους. Ο [Μπαρούμας] Δαβακίας λόγου χάριν, επώνυμο του ασυρματιστή του πλοίου του καπετάνιου Τράμου Ντάνα (από το ιταλικό tramontana�� = θυελλώδης βοριάς) αποτελεί αναγραμματισμό του ονόματος του ποιητή Νίκου Καββαδία, του ποιητή-ναυτικού, ο οποίος και στο κείμενο χαρακτηρίζεται «στοχαστικός» και «φιλόσοφος», κι ακόμη «ποιητής», μέσα από το διάλογό του με τον πρωταγωνιστή-ήρωα Πιοζ Νάμε, τον οποίο μυεί στη ζωή. Παραθέτουμε κατάλογο των ονομάτων: ➣ Πούντα Γρόσα (πόλη-λιμάνι) < Πού είναι τα γρόσια; ➣ Πέρα Κότα (οδός) < Τέρα κόττα ➣ Αλασάρμη (περιοχή) < άλας άρ(λ)μη ➣ Πιοζ Νάμε Θαλερός (ο πρωταγωνιστής ήρωας) < Ποιος να είμαι; / [Αρχηγός των Γάτων και των Φιδιών] / Πιοζ Νάμε Δρυάδης / [Προστάτης των Δασών, των Φυτών και όλης της Γης] ➣ Εγομόνη Μουπάντα (η πρωταγωνίστρια ηρωίδα) < Εγώ, μόνη μου πάντα ➣ Τίνα Μεθέλη (η υπηρέτρια) < Τι να με θέλει; ➣ Τρεχατόρα (γάτα) < Τρέχα τώρα… ➣ Σοπακιάκου (γάτα) < Σώπα κι άκου… ➣ Αλουκίτα (γάτα) < Αλλού κοίτα… ➣ Κινατόβρης (γάτα) < (Ε)κεί να το ’βρεις… ➣ Μπεζμέσα (γάτα) < Μπες μέσα… ➣ Ελίκωπας (λόφος) ➣ Τίμος Νιάξιος (όνομα προσωπικού οδηγού) < Τιμόνι άξιο! ➣ Πάνος Μουπάντας (ο σύζυγος της Εγομόνης) ➣ Σιγάμης Δεντόβρος (αστυνομικός επιθεωρητής) < Σιγά μη δεν το ’βρω! ➣ Τομπιάνος (αστυνομικός) < Τον πιάνω! ➣ Ιμεγός (συμμαθητής) < Είμαι εγώ! ➣ Οποσίπα (συμμαθήτρια) < Όπως είπα… ➣ Πεσκιάλα (συμμαθήτρια) < Πες κι άλλα… ➣ Πιόκας Λαμαζής (παλιός φίλος της Εγομόνης) < Πιο καλά μαζί…

27 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

28 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

➣ Αμφιλύκη (νεράιδα, νησί) ➣ Οφιούντα (νησί) < όφις ➣ Οφιμέδοντας ο Μαγικός / Ερπετοκράτης ο Αρχαίος / Μάγος ➣ Μπερνάρ ο Σκληροτράχηλος (κύριος συνεργάτης στην απαγωγή του παιδιού) ➣ Μυρμήγκι (νησί) ➣ Σακολέβας (ο «ήμερος» δεσμοφύλακας) ➣ Μακαράς (ο «άγριος» δεσμοφύλακας) ➣ Γοβιός (ψαράς) ➣ Βαθιώ (βάρκα) ➣ Μαΐστρος (ψαράς) ➣ Πουνέντης (ψαράς) ➣ Βάρδιας (ψαράς) ➣ Ρόδινο Σπιτικό (σπίτι) ➣ Τράμος Ντάνας (καπετάνιος) < tramontana (= θυελλώδης βοριάς) ➣ Κολουμβρία (χώρα κοντά στον Ισημερινό) < Κολομβία ➣ Ανακόντη (πόλη της Κολουμβρίας) ➣ Κορανέλας (ποταμός της Κολουμβρίας) ➣ Ισίδωρος Πελαγίτης (πατέρας του Πιοζ Νάμε) ➣ Λαμπιτώ Αλικράτη (μητέρα του Πιοζ Νάμε) ➣ Δόλιχος (βουνό) ➣ Ιμερτή Πελαγίτη (θεία του Πιοζ Νάμε) ➣ Πόρφη (πλοίο του Τράμου Ντάνα) ➣ Κούρος Συβότης (β΄καπετάνιος) < Κούρο Σίβο ➣ Πεζόμαχος Σκοπελίτης (λοστρόμος) ➣ Πεζόμαχος Σκόπας (λοστρόμος) ➣ Ακέτυλος Σάλικος (γιατρός) < Ακετυλοσαλικιλικό (οξύ) ➣ Μιμπατής Αμφήκης (συμμαθητής) < Μην πατείς ➣ Ανθοκάπαρη (νησί) < Ανθός καρπός ➣ Ευρυπέλαγος < Ευρύ πέλαγος ➣ Σφοντύλω ➣ Λούλης ➣ Καντηλίτσα (οδός) ➣ Διαμήκης (ποταμός της Πούντα Γρόσια) < Διά μήκος ➣ Απόπτης (κορυφή του Δόλιχου) < Από όπτης (όποπα) ➣ Κυπάρισσος (χωριό στον Δόλιχο) ➣ Οξύβελος (δάσος στον Δόλιχο)

➣ Καλλίστη (το νησί Οφιούντα) ➣ Ποπόκα-Λίβα (χωριό μέσα στη ζούγκλα της Κολουμβρίας) < Πω, πω, καλύβα! ➣ Πάραπι-Σοβλέπο (αρχηγός του χωριού Ποπόκα-Λίβα) < Παραπίσω βλέπω… ➣ Λύκιος Ανωθώρης (αρραβωνιαστικός της Ιμερτής) < Άνω θωρώ ➣ Φτελιά (χωριό) ➣ Σιγανή Σωπασή (γυναίκα του ξενοδόχου) < Σώπα εσύ ➣ Δωράτος ➣ Πλευροτήγανος (πελάτης της ταβέρνας) < Πλευρό τηγάνι ➣ Μαρμάρω Σωπασή (κόρη της Σιγανής) ➣ Δρύοψος (πατέρας του Πιόζ Νάμε) < Δρυς όψη (όποπα) ➣ Κυανελάτη (μητέρα του Πιόζ Νάμε) < Κυανή Ελάτη ➣ Κλάδης (ξάδελφος της Μαρμάρως) < Κλαδί ➣ Σούλφιος Αμίδας (γιατρός) < Σουλφαμιδόσκονη ➣ Μπαρούμας Δαβακίας (ασυρματιστής) < Καββαδίας ➣ Μήτας Αμφήκης (αστυνομικός) < Μη τας Α(μ)φήκεις… ➣ Δικαιάρχης Λεγάτος (δικηγόρος) < Δίκαια άρχω Legatus (= ο σύμβουλος) ➣ Τίτος Μιστίλος (ναυτικός στην Πόρφη) < Ναυτίλος

29 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

➣ Ρούβος Σωπασής (ξενοδόχος) ➣ Κορυθαλία (πόλη) ➣ Μελιτίνα (ζαχαροπλαστείο) ➣ Χρυσό Κολίμβριο (εστιατόριο) ➣ Ιωσηφίνα ➣ Βικτωρία ➣ Κορνηλία ➣ Μιμίνα Ιδεθέα < ίδε θέα ➣ Αστρομέδα (πόλη-λιμάνι) ***

30 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Στο αστυνομικής πλοκής αυτό εφηβικό-νεανικό μυθιστόρημα, ο παντογνώστης αφηγητής αποκαλύπτει τα πράγματα της ιστορίας με φειδώ και τέχνη. Το κουβάρι ξετυλίγεται αργά, μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα, λεπτό προς λεπτό, και τόσο σιγά που «αγανακτεί» ο αναγνώστης. Ωστόσο, δεν τον αποθαρρύνει. Σιγά αλλά σταθερά και κυρίως δραματικά τον οδηγεί προς τη λύση του μυστηρίου της απαγωγής του οχτάχρονου αγοριού. Με στόχο την αμείωτη

ένταση του ενδιαφέροντος του αναγνώστη, οι πληροφορίες δίνονται από τον αφηγητή, με εστίαση σε όλους τους σημαντικούς χαρακτήρες της ιστορίας. Ο αφηγητής θα μπορούσε να παραβληθεί με τον μυθικό Άργο τον πολυόμματο. Βλέπει με τα μάτια όλων των προσώπων, ακόμη και των προσωποποιημένων ζώων, τα πράγματα. Ο συγγραφέας «εκβιάζει», θα μπορούσαμε να πούμε, άγει και φέρει τον αναγνώστη να διαβάσει ως το τέλος το μυθιστόρημα, χωρίς να το αφήσει στιγμή, και αυτό το πετυχαίνει με την τεχνική των λανθασμένων ή μη επαληθεύσιμων υποθέσεων από μέρους τού αναγνώστη. Διαβάζοντας το έργο έχουμε πολλές φορές την αίσθηση ότι βλέπουμε ταινία στην τηλεόραση ή θεατρικά, επί σκηνής, επεισόδια: και στα λόγια και στις κινήσεις και σε κάθε τι που συνοδεύει την επικοινωνία αυτή. Έχουμε την αίσθηση ότι τα πράγματα λέγονται όπως ενδεχομένως τα έχουμε δει και ακούσει στην οθόνη. Τις εικόνες, τη μια να διαδέχεται την άλλη. Γι’ αυτό και το έργο είναι όχι μόνον κάτι πνευματώδες στη σύλληψη και την εκτέλεση, αλλά αποτελεί και ένα έξυπνο και υπονομευτικό σχόλιο της καθημερινής μας κοινωνικής πραγματικότητας. *** Η παραμυθική πλοκή της ιστορίας (η κατάρα του μάγου Οφιμέδοντα και το χρονικό όριο που τίθεται ως απαγόρευση: να μην μπορεί ο μικρός ήρωας, ο Πιοζ Νάμε, να μάθει ποιοι είναι οι γονείς του και να ζήσει σε μια δραματική ορφάνια έως ότου συμπληρωθούν τα οκτώ του χρόνια) καθώς και η δομή της σχετίζονται με τη μυητική αφηγηματική δομή και το μαγικό στοιχείο στο μυθιστόρημα. Το υπερφυσικό στοιχείο εμφανίζεται ως η αιτιακή απαρχή αλλά και η αιτιολογημένη κατάληξη-λύση-κάθαρση του μυθιστορήματος. Δίαυλοι του υπερφυσικού αποτελούν οι ψυχικές καταστάσεις, τα όνειρα, οι επιθυμίες των χαρακτήρων-προσώπων. Γι’ αυτό και εντοπίζουμε μια νεράιδα (Αμφιλύκη), έναν μάγο (Οφιμέδοντας ο Μαγικός/Ερπετοκράτης ο Αρχαίος/Μάγος), μεταμορφώσεις προσώπων σε δέντρα (Δρύοψος, πατέρας του Πιόζ Νάμε, Κυανελάτη, μητέρα του Πιόζ Νάμε) στην κατά τα άλλα «ρεαλιστική» ιστορία. Το υπερφυσικό στοιχείο λοιπόν συνυπάρχει με το ρεαλιστικό και συνεπικουρείται από το εξωτικό στη μυθοπλασία. Έτσι, θα μπορούσαμε να εντάξουμε τη μυθιστορηματική αυτή γραφή στον μαγικό ρεαλισμό. Όμως, εντελώς παράδοξα, τίποτε άλλο δεν δημιουργεί στον αναγνώστη την αίσθηση του πραγματικού και της καθημερινότητας όσο τα ονόματα προσώπων, τόπων και αντικειμένων. Μ’ αυτά ο συγγραφέας δημιουργεί έναν κόσμο που φαίνεται οικείος και καθημερινός αλλά και κάπως παράξενος, τόσο αληθοφανής και τόσο πραγματικός ταυτόχρονα. Ιδιαίτερα, με τα ονόματα των χαρακτήρων-προσώπων που ανακαλούν στη συνείδηση του αναγνώστη σκέψεις, συμπεριφορές και ιδέες της καθημερινής μας ζωής, ο συγγραφέας δίνει μια νότα κοινωνικού ρεαλισμού στην ιστορία του. Η ερωτηματική μορφή (ποιος να ’μαι;) και παράλληλα η υπαρξιακή σημασία του ονόματος του οχτάχρονου ήρωα Πιοζ Νάμε προδιαγράφει μια ιστορία αναζήτησης, περιπετειών και εμπειριών προς αναζήτηση του εαυτού του. Η

31 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

προϊούσα επεισοδιακή κατάκτηση εμπειριών από μέρους του προσδίδει στο αφήγημα μυητικό χαρακτήρα και στον ήρωα τη σταδιακή ωρίμανση. Η ωρίμανση όμως επέρχεται σ’ ένα μικρό αλλά γεμάτο από περιπέτειες και εμπειρίες χρονικό διάστημα και ως εκ τούτου αποτελεί ψυχοπνευματική και όχι σωματική ωρίμανση. Η μυητική δομή, όπως και σε άλλα παιδικά-νεανικά μυθιστορήματα6, επιβάλλει μια ουσιαστική και ποιητική –με την έννοια της ποιητικότητας και του λυρισμού– ονοματοποιία στις επιλογές του συγγραφέα, ενώ παράλληλα δημιουργεί μια αίσθηση κοινωνικού ρεαλισμού στον αναγνώστη. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

32

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

1. Από τους όρους «ονοματοποιία», «ονοματοθεσία», «κατονομασία», ο πρώτος είναι ο πιο κατάλληλος, γιατί μας παραπέμπει ευθέως στην ποίηση, με την έννοια του «ποιώ», και στην ποιητική, την αναλυτική σπουδή της ποίησης και γενικότερα της λογοτεχνίας, που τη μελετά ως σύστημα σημείων. 2. Αλέξανδρος Ν. Ακριτόπουλος, «Το Ποντιακό παραμύθι: Ονόματα ηρώων και μυθοποιητική φαντασία», στον συλλογικό τόμο Ο ποντιακός ελληνισμός και η παιδεία του. Παρελθόν, παρόν και μέλλον, Εκδοτικός οίκος Αδελφών Κυριακίδη α.ε., Θεσσαλονίκη, 2007, σσ. 347-356. 3. «Ο λόγος γεννιέται μέσα στο διάλογο σαν η ζωντανή απόκρισή του, και διαμορφώνεται μέσα σε μια αμοιβαία διαλογική δράση με τη λέξη του “άλλου”, στο εσωτερικό του αντικειμένου (conceptualiser) το αντικείμενό του χάρη στο διάλογο» (Μπαχτίν, Μ., Esthétique et théorie du roman (1978), μτφρ.: Γ. Σπανός, Προβλήματα λογοτεχνίας και αισθητικής, Αθήνα, Πλέθρον, 1980, σ. 133). 4. Κωστής Α. Μακρής, Ο Πιοζ Νάμε και οι πέντε γάτες, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2010, σ. 15. 5. Ο Tzvetan Todorov, στο δοκίμιό του Μίμηση και αιτιολόγηση, διερμηνεύοντας την άποψη του Diderot για τον ποιητικό λόγο, ότι μοιάζει με τα ιερογλυφικά, μας επεξηγεί για την παρουσία και την ποιητική ουσία του συμβόλου: «Ο Diderot ονομάζει ιερογλυφικά εκείνες τις ακολουθίες λόγου που ευθέως μιμούνται το σημαινόμενο πράγμα, ή το σημαίνον είναι η εικόνα του σημαινομένου· σήμερα θα τα ονομάζαμε “αιτιολογημένα σημεία” ή “σύμβολα”», στο: Théories du symbole, Point, Paris, 1977, σ. 166. 6. Αλέξανδρου Ν. Ακριτόπουλου, «Μύηση και απελευθέρωση στο εφηβικό μυθιστόρημα: ο Δομήνικος του Μάνου Κοντολέοντος», στο: Σύγχρονη εφηβική λογοτεχνία, από την ποιητική της εφηβείας στην αναζήτηση της ερμηνείας της, επιμέλεια: Μένη Κανατσούλη-Δημήτρης Πολίτης, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2011, σσ. 175-188.

β ιβλιοπαρουσίαση

106 ΙΟΥΝΙΟΣ - ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

33/1

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Μαρία Αγγελίδου

Η ΤΡΙΤΗ ΜΑΓΙΣΣΑ Εικ.: Κατερίνα Βερούτσου Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 22

Μια φορά κι έναν καιρό ζούσαν μες στα παραμύθια οι καλές και οι κακές μάγισσες... Όμως και σήμερα υπάρχουν μάγισσες, που είναι μέσα σ’ όλες τις δουλειές, πρώτες και καλύτερες. Η μικρή κόρη μιας μάγισσας δε θέλει να κάνει καμιά δουλειά και μοναχά θέλει να τριγυρνά στον κόσμο, όχι βέβαια με το σκουπόξυλο, αλλά με την περιέργειά της για να βλέπει και να ακούει, και να πλάθει με τη φαντασία της παραμύθια, παρέα με γίγαντες και νάνους, δράκους και βασιλιάδες, αλεπούδες και βατράχια, βασιλόπουλα και ζητιάνους... Θ.Χ.

Σοφία Ζαραμπούκα

ΤΟ ΝΟΣΤΙΜΟ ΠΟΝΤΙΚΙ Εικ.: Σοφία Ζαραμπούκα Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 26

Στη σειρά «Μικρές Καληνύχτες», που διαβάζονται σε δέκα λεπτά, εντάσσεται και το νέο παραμύθι της συγγραφέα. Ο νέος ένοικος του σπιτιού είναι ένας άσπρος ποντικός, ακροβάτης και ναζιάρης. Τον αγαπούνε όλοι στο σπίτι γιατί τους διασκεδάζει με τα καμώματά του. Είναι κι αυτό ένα προσόν για ν’ αποκτήσεις φίλους. Κάθε δεύτερη σελίδα, η συγγραφέας έχει εικονογραφήσει μια ολοσέλιδη εικόνα που την εμπλουτίζει με ένα τετράστιχο ποιηματάκι. Α.Β.

Μελίνα Καρακώστα

ΜΗ ΚΑΙ ΜΗ ΚΑΙ Ο ΦΙΛΑΡΑΚΟΣ Εικ.: Χρύσα Λαμπρακοπούλου Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 24

Ο μικρός Άγγελος ακούει συνέχεια τη μαμά του να του λέει «μη και μη». Μια μέρα βρίσκει ένα σκυλάκι και το κρύβει για να μην ακούσει άλλο ένα «μη». Όταν όμως οι γονείς του το ανακαλύπτουν, θέλουν να το διώξουν. Τότε ο Άγγελος βρίσκει έναν αποτελεσματικό τρόπο για να κρατήσει κοντά του το αγαπημένο του ζωάκι. Καλογραμμένες σελίδες σχετικά με τη φιλοζωία και τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια.

Λ.Ψ.

34/2

Νανά Μαρμαρά-Δαγιόγλου Η ΓΑΤΟΥΛΑ ΤΗΣ ΒΙΤΡΙΝΑΣ Εικ.: Άγγελος Κομίνης Κέδρος, Αθήνα 2010, σελ. 35

Στο μικρό ανθοπωλείο της γιαγιάς Αμαλίας ζει ευτυχισμένη η πρασινομάτα Μιμή. Κάποια στιγμή όμως τα πράγματα αλλάζουν. Και τότε... ΄Ενα παραμύθι ζεστό, ζωντανά γραμμένο. Η εικονογράφηση, τόσο όμορφη, έγχρωμη, το συνοδεύει το ίδιο επιτυχημένα.

Γ.Γ.-Σ.

Αμάντα Μιχαλοπούλου

ΑΡΚΕΙ ΝΑ ΜΗΝ ΚΟΨΩ ΤΑ ΜΑΛΛΙΑ ΜΟΥ Εικ.: Απόστολος Καραστεργίου Πατάκης, Αθήνα 2004, σελ. 38

Η Ξανθή έχει μαλλιά μακριά ως το πάτωμα, που δημιουργούν μεγάλη δυσκολία στο χτένισμα, στο λούσιμο. Όμως εκείνη δε θέλει να τα κόψει. Όταν η μαμά της κι ο μπαμπάς της πήγαν την Ξανθή στο κομμωτήριο, εκείνη έβαλε τα κλάματα και τα ψαλίδια τη λυπήθηκαν τόσο πολύ που στράβωσαν τις μύτες τους. Όλοι προσπάθησαν να πείσουν την Ξανθή ότι χωρίς αλλαγές η ζωή θα ήταν πολύ πληκτική· ίδιες εποχές, ίδιο τραγούδι, ίδιο φαγητό... Τελικά η Ξανθή έγινε πιο σοφή, ένιωσε όμορφη, γενναία και πιο ευτυχισμένη. Θ.Χ.

Ιωάννα Μπαμπέτα

Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΛΥΚΟΣ Μετ.: Μυρτώ Δεληβοριά Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 45

Κάνουν εκλογές οι λύκοι; Και βέβαια κάνουν, όταν θέλουν να διαλέξουν τον πιο κακό αρχηγό τους. Προηγουμένως συζητούν, λένε τις απόψεις τους, διαφωνούν, αλλά στο τέλος συμφωνούν όλοι ότι χρειάζεται μια κάποια αλλαγή. Και φυσικά, ψηφίζουν ανάλογα. Βιβλιαράκι ενταγμένο στη σειρά «Μικρές Καληνύχτες». Α.Β.

35/3

Ράνια Μπουμπουρή

ΚΟΙΜΗΣΟΥ ΜΑΖΙ ΜΟΥ, ΜΑΜΑ! Εικ.: Μάρω Αλεξάνδρου Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 40

Ο Τίμος, το μικρό αρκουδάκι, φοβόταν το βράδυ και ήθελε να κοιμάται στο κρεβάτι των γονιών του. Ώσπου μια μέρα έκανε μια γενναία πράξη· κινδύνεψε για να σώσει τη ζωή ενός μικρού πουλιού που παραλίγο να πνιγόταν στο ποτάμι. Το κατόρθωμά του τον γέμισε με ωραία συναισθήματα, αφού ένιωσε περήφανος μεγάλος και δυνατός. Πώς λοιπόν θα επέτρεπε στον εαυτό του να φοβάται το βράδυ, ή θα πήγαινε ξανά στο κρεβάτι των γονιών του; Θ.Χ.

Μαρία Παπαγιάννη

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΡΧΗΓΟΣ; Εικ.: Σοφία Τουλιάτου-Πέτρος Μπουλούμπασης Εξώφ.: Γεωργία Μ. Σωτήρχου Πατάκης, Αθήνα 2004, σελ. 22

Ο Πέτρος είναι μεγαλύτερος απ’ τα δυο του αδέρφια, ο αρχηγός τους, κι ας φοβάται τους κεραυνούς, το σκοτάδι, τα ζουζούνια… Ο Πέτρος πηγαίνει στην πρώτη τάξη και ξέρει να διαβάζει, γι’ αυτό και τ’ αδέρφια του όλο τον ρωτούν: τι διαβάζεις; Τον ακολουθούν στα παιχνίδια και δεν τον μαρτυρούν στις ζαβολιές, κι εκείνος παίζει μαζί τους, αλλά και τα προστατεύει, αφού είναι ο αρχηγός. Θ.Χ.

Αντώνης Παπαθεοδούλου

Ο ΡΑΦΤΑΚΟΣ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ Εικ.: ΄Ιρις Σαμαρτζή Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 25

Ο Γενναίος Ραφτάκος είναι γνωστός στα παιδιά από το ομώνυμο παραμύθι, όπου καταφέρνει και τα βάζει με γίγαντες για να πετύχει το σκοπό του. Στο σύγχρονο αυτό παραμύθι, ήρωας είναι ένας ραφτάκος που αντί να ράβει πανιά και υφάσματα ράβει και δημιουργεί λέξεις. Ευφάνταστο εύρημα που ο συγγραφέας χειρίζεται θαυμάσια. Ένα βιβλίο τρυφερό και έξυπνο, για μικρά παιδιά με μεγάλη φαντασία, και για νέους γονείς με κέφι να μεταδώσουν στα βλαστάρια τους κείμενα με ποιότητα.

36/4

Α.Β.

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη ΕΝΑ ΑΔΕΛΦΑΚΙ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΕΝΙΑ Εικ.: Ελίζα Βαβούρη Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 40

Η Θαλασσένια είναι δυστυχισμένη γιατί πιστεύει πως ο μπαμπάς και η μαμά της αγαπάνε μόνο το καινούριο αδελφάκι. Βρίσκεται τρόπος να το ξεφορτωθεί. Μα όταν ο Τζίτζι χάνεται, τότε νιώθει πως το αγαπάει και κείνη. Η ζήλεια του παιδιού για το καινούργιο μωρόαδελφάκι είναι το κεντρικό θέμα του παραμυθιού αυτού. Η έγχρωμη εικονογράφηση ζωντανεύει ακόμα περισσότερο το κείμενο, που το συνοδεύουν τέσσερις σελίδες συμβουλευτικές για τους γονείς. Γ.Γ.-Σ.

Μάκης Τσίτας ΠΑΡΕ ΜΕ ΚΙ ΕΜΕΝΑ ΜΑΖΙ ΣΟΥ! Εικ.: Πωλίνα Παπανικολάου Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 40

Ο Νίκος δεν έχει φίλους, παρά μόνο την αδελφή του. Νόμιζε πως θα πήγαιναν στο ίδιο σχολείο, μα αυτός θα πάει στο Νηπιαγωγείο. Δυστυχισμένος, ξεκινά την πρώτη σχολική μέρα, μα εκεί γνωρίζει καινούργιους φίλους, γνωρίζει παιδιά... τόσα παιδιά! Έτσι ξεκινά η όμορφη ζωή του στο σχολείο χωρίς την αδελφή του.

Γ.Γ.-Σ.

Αντιγόνη Τσίτσιλα

KOMΠΙΟΥΤΕΡΟΥΛΗΣ Ο ΕΞΥΠΝΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ Εικ.: Βίλλυ Καραμπατζιά Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 40

Ο Κομπιουτερούλης, ο έξυπνος υπολογιστής, ήρθε στην τάξη και μαθαίνει στα παιδιά τα μυστικά του. Δίνει όχι απλά τα... στοιχεία της ζωής του, αλλά τις σωστές και απαραίτητες συμβουλές για το πόση παρέα μπορούν να κάνουν μαζί του. Ένα ενδιαφέρον βιβλίο που θα μυήσει τα παιδιά στον κόσμο των υπολογιστών, μαθαίνοντάς τους τις βασικές έννοιες. Η έγχρωμη εικονογράφηση βοηθάει στην εμπέδωση αυτής της γνώσης. Γ.Γ.-Σ.

37/5

Χόλντε Κρόιλ

ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΜΟΥ ΚΙ ΕΓΩ Εικ.: Dagmar Geisler Μετ.: Δομινίκη Σάνδη Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 25

Βιβλίο που ενθαρρύνει τα παιδιά να αντιμετωπίζουν και να κατανοούν τα συναισθήματά τους, και τα καλά και τα δύσκολα, ώστε να μάθουν να τα εκδηλώνουν, και να αντιδρούν σωστά στις αντίστοιχες εκδηλώσεις των συναισθημάτων των άλλων. Τα συναισθήματα είναι δικά μας, όπως... το χέρι μας, η μύτη μας, η καρδιά μας, κι αυτό είναι το πιο σημαντικό στοιχείο απ’ όλα. Θ.Χ.

Ρόαλντ Νταλ

Ο ΠΕΛΩΡΙΟΣ ΚΡΟΚΟΔΕΙΛΟΣ Μετ.: Χαρά Γιαννακοπούλου Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 65

Είναι δυνατόν να μην είναι κακός ένας δράκος; Και να μην έχει για ορεκτικό στο φαγητό του κανένα παχουλό αγοράκι ή κοριτσάκι; Δεν μπορεί... Όμως, τόση κακία δεν αντέχεται. Όλοι συνωμοτούν εναντίον του ώστε να πάρει ένα καλό μάθημα. Τελικά, τα καταφέρνουν; Ο Ρόαλντ Νταλ σε μια ακόμη δημιουργία του όπου οι κακοί βρίσκουν την τιμωρία που τους πρέπει. Α.Β.

PRO FAMILIA

ΤΟ ΣΩΜΑ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΟ ΜΟΥ Εικ.: Dagmar Geisler Μετ.: Δομινίκη Σάνδη Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 32

Βιβλίο που βοηθάει τα παιδιά να γνωρίσουν πληρέστερα τον εαυτό τους και τους άλλους, ή να θέτουν τα δικά τους όρια και να λένε «όχι» όταν βρεθούν σε καταστάσεις όπου νιώθουν άβολα. Επίσης βοηθάει τους γονείς κινητοποιώντας τους για συζήτηση με τα παιδιά τους, ώστε να κερδίσουν την εμπιστοσύνη τους, να τους δίνουν θάρρος και να τα κάνουν να νιώθουν ανεξάρτητα αλλά και προστατευμένα από τους ίδιους. Θ.Χ.

38/6

για παιδιά 7 ετών και πάνω Έλενα Αρτζανίδου

ΔΕΝ ΝΤΡΕΠΟΜΑΙ ΠΙΑ Εικ.: Χρήστος Δήμος Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 40

Ο Κέκος είναι ένα παιδί με αυτισμό· είναι επτά χρονών αλλά δε μιλάει, μόνο βγάζει παράξενες φωνές, περπατάει νευρικά, όμως μπορεί και κάνει μερικά πράγματα καλύτερα από πολλούς άλλους. Ο Φώτης, ο μεγαλύτερος αδελφός του, στεναχωριέται και ντρέπεται όταν περπατούν μαζί και τα παιδιά τούς κοιτούν περίεργα. Όμως όταν μια μέρα ο Κέκος εξαφανίζεται, ο Φώτης καταλαβαίνει πόσο τον αγαπάει. Όταν ο αδελφός του ξαναβρεθεί, δεν θα ντραπεί αλλά θα αισθάνεται χαρούμενος και περήφανος για εκείνον. Θ.Χ.

Αλεξάνδρα Κ*

Η ΠΙΟ ΠΑΡΑΞΕΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Εικ.: Ηλένια Δουλαρίδη Πατάκης, Αθήνα 2011, σελ. 72

Κάπου υπάρχει ένα ξεχασμένο «Μουσείο παράξενης ιστορίας» όπου περιμένουν να τα επισκεφτείς πίνακες, αγάλματα, απομεινάρια παραμυθιών... Όμως τα βράδια συμβαίνουν απίστευτα πράγματα, με τις Ξεχασμένες Πριγκίπισσες, τα Πεφταστέρια, τις Χαραμέλες, τα πορτραίτα των Σκανταλιάρικων Παιδιών... Αλλά το πιο παράξενο είναι που το έσκασαν από το κάδρο τους μια πριγκίπισσα και ένα αγόρι με σφεντόνα, για να γυρίσουν τη γη σε μια νύχτα μ’ ένα ξύλινο αλογάκι... Αυτή είναι η πιο απίστευτη ιστορία του κόσμου... Θα μπορέσει άραγε να λυθεί το μυστήριό της; Για παιδιά και μεγάλους που πιστεύουν στα παραμύθια και στα ταξίδια της φαντασίας... Θ.Χ.

Ζωή Κανάβα

ΚΑΛΕΣΜΕΝΟΙ ΣΤΟ ΔΕΙΠΝΟ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ Εικ.: Σπύρος Γούσης Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2012, σελ. 37

Με εύληπτο τρόπο η συγγραφέας εξηγεί στα παιδιά, βήμα βήμα, τι σημαίνουν όλα αυτά που ακούν και βλέπουν στη διάρκεια της θείας Λειτουργίας. Ταυτόχρονα τους συστήνει πώς πρέπει να συμπεριφέρονται όταν μπαίνουν στο σπίτι του Θεού. Όταν ολοκληρώσεις την ανάγνωση του βιβλίου, διαπιστώνεις πόσα έμαθες κι εσύ ο μεγάλος

39/7

για όσα συμβολίζουν οι διάφορες πράξεις που είδες και τα θεία λόγια που άκουσες. Είναι γεγονός ότι πολύς κόσμος που εκκλησιάζεται αγνοεί πολλά από τα σημαίνοντα. Τελικά, όπως επαναλαμβάνει και η θεία Χριστοφίλη του βιβλίου, γίνεσαι κι εσύ ένας θεολόγος χωρίς πτυχίο. Μέσα στο πνεύμα του βιβλίου και ο εικονογράφος Σπύρος Γούσης, που βοηθά με το χρωστήρα του στην κατανόηση των όσων διαβάζουμε.

Α.Β.

Μάνος Κοντολέων

Ο ΑΔΕΛΦΟΣ ΤΗΣ ΑΣΠΑΣΙΑΣ - 3 ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΑ... ΖΩΔΙΑ Εικ.: Τέτη Σώλου Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 272

Στο τρίτο βιβλίο της σειράς «Ο αδελφός της Ασπασίας», ο νεαρός πρωταγωνιστής Δαμιανός πηγαίνει σε μια κατασκήνωση, για να πάρει μέρος στο Φεστιβάλ Αφήγησης της Καλορίγανης, σε μια πλαγιά του Ολύμπου. Μαζί του όλη η γνωστή παρέα των προηγούμενων δύο βιβλίων – και φυσικά εκεί και το χιούμορ του, το κέφι του, τα τερτίπια του και οι απρόοπτες «σωτήριες» αντιδράσεις του στα στραβά και απαράδεκτα που υποψιάζεται ότι μπορεί να συμβούν και να χαλάσουν το Φεστιβάλ. Στο Φεστιβάλ αυτό μετέχει ως ομιλητής και ο ίδιος, με μια εξαιρετικά πρωτότυπη σειρά νυχτερινών εισηγήσεων σχετικά με τα ζώδια και τη μυθική τους προέλευση. Βιβλίο δροσερό, κεφάτο και προπαντός ευρηματικό. Με τον πιο διασκεδαστικό τρόπο, έρχονται στο φως πολύτιμες γνώσεις γύρω από τους αστερισμούς που σίγουρα λίγοι τους ξέρουν ή τους θυμούνται – μικροί ή μεγάλοι. Αρμονικά δένουν με το εύθυμο και πνευματώδες ύφος του βιβλίου τα πετυχημένα σκίτσα της Τέτης Σώλου. Λ.Π.-Α.

Λίνα Μουσιώνη ΕΝΑΣ ΑΣΠΡΟΜΑΥΡΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ Εικ.: Κατερίνα Βερούτσου Μεταίχμιο, Αθήνα 2011, σελ. 63

Μια παραμυθένια μαύρη πριγκίπισσα κι ένας άσπρος φωτογράφος, ο Φωτόνιος Φίλμους, αποκτούν ένα ασπρόμαυρο παιδάκι κι έτσι ακριβώς το ονομάζουν: Ασπρόμαυρο. Ο Ασπρόμαυρος δείχνει από μικρός πως έχει ταλέντο στη ζωγραφική. Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα: ζωγραφίζει μόνο με μαύρο και με άσπρο. Η μητέρα του αρχίζει να το γυρίζει σε όλων των λογιών τους γιατρούς για να τον βοηθήσουν να «δει» τα χρώματα και να τα χρησιμοποιήσει. Όμως ο Ασπρόμαυ-

40/8

ρος συνεχίζει να ζωγραφίζει με τον δικό του τρόπο. Ώσπου κάποτε τα χρώματα θ’ αρχίσουν μόνα τους να μπαίνουν στη ζωή του ένα ένα, ανάλογα με τις εμπειρίες του. Πρωτότυπη, χαριτωμένη φανταστική ιστοριούλα, έξοχα εικονογραφημένη.

Λ.Π.-Α.

Αθηνά Μπίνιου

ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ – ΤΟ ΠΑΙΔΊ ΠΟΥ ΈΓΙΝΕ ΠΟΙΗΤΉΣ Εικ.: Φωτεινή Μπίνιου Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 73

Μέσα σ’ ένα μικρό βιβλίο η συγγραφέας χώρεσε τη βιογραφία ενός από τους πιο μεγάλους Έλληνες ποιητές: την παιδική του ηλικία, τη διαδρομή του στο σχολείο, τις σχέσεις του με την οικογένεια, τον αγώνα και τα βάσανα της ζωής του. Παράλληλα, μια προσεκτική επιλογή από τα ποιήματά του μας παρουσιάζει το ύφος της ποίησής του που πλησιάζει την καθημερινή ομιλία χωρίς περιττά ξόμπλια, ένας εκφραστικός τρόπος που διαισθάνεσαι ότι είναι προϊόν σκληρής δουλειάς. Για τη συγγραφέα, ο θείος Νίκης ήταν ο άνθρωπος που την επηρέασε και τη συντρόφεψε σ’ όλη της τη ζωή. Η ασπρόμαυρη εικονογράφηση της Φωτεινής Μπίνιου ταιριαστή με το συνολικό ύφος του βιβλίου. Α.Β.

Χρήστος Μπουλώτης

ΤΟ ΚΙΤΡΙΝΟ ΛΕΩΦΟΡΕΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ Εικ.: Φωτεινή Στεφανίδη Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 51

Με το βιβλίο αυτό ο συγγραφέας αγγίζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο σοβαρά προβλήματα του καιρού μας και θίγει με γλυκύτητα το θέμα της μετανάστευσης. Με το κίτρινο αυτοκίνητό του ο κύριος Στέφανος, συνταξιούχος οδηγός, παιδί προσφύγων κι εκείνος, καταφέρνει να μεταβάλει τη σκληρή πραγματικότητα σε όνειρο. Οδηγεί τα παιδιά των μεταναστών, που η μοίρα τα έφερε στη δική μας πατρίδα, στις χώρες τους και τα λυτρώνει από τη νοσταλγία. Τα λυτρώνει μ’ έναν μαγικό τρόπο και συνάμα τα απογειώνει. Μαζί τους η Φωτεινή Στεφανίδη, ακολουθεί εικονογραφικά τις διαδρομές τους και απογειώνεται κι εκείνη στο όνειρο. Α.Β.

41/9

Γιολάντα Πατεράκη Η ΜΕΓΑΛΗ ΤΩΝ ΝΕΡΑΪΔΩΝ ΣΧΟΛΗ Εικ.: Λιάνα Δενεζάκη Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 190

Δώδεκα νεραϊδούλες φοιτούν για δεύτερη χρονιά στη Μεγάλη των Νεράιδων Σχολή. Πολύ διάβασμα, μόνο που φέτος έχουν να αντιμετωπίσουν και τρεις μυστηριώδεις συμμαθήτριές τους, από τον σκοτεινό κόσμο του άρχοντα Πίκαπ-Πουκ. ΄Αραγε θα τα καταφέρουν; Η έγχρωμη εικονογράφηση συμπληρώνει με κέφι το βιβλίο.

Γ.Γ.-Σ.

Χρυσάνθη Τσιαμπαλή-Κελεπούρη

ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ ΠΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕ ΝΑ ΚΥΛΑ Εικ.: Θανάσης Τσίτσικας Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 35

Βιβλίο που βασίζεται σε μια υπενθύμιση: ότι όλοι οι άνθρωποι, μικροί και μεγάλοι, θα πρέπει να ενώσουν τις προσπάθειές τους για να προστατευθεί η φύση που πάσχει. Στο ποτάμι κυλάει όλο και λιγότερο, όλο και πιο βρόμικο νερό. Τα ψάρια του κι απ’ όπου περνάει, τα ζώα, τα πουλιά, τα φυτά δυσκολεύονται στη ζωή τους. Οι άνθρωποι έχουν τη δύναμη να κάνουν το κακό αλλά και το καλό, οι άνθρωποι καταστρέφουν, οι άνθρωποι δημιουργούν, έτσι η ζωή όλων μας εξαρτάται από τις δικές τους πράξεις. Δεν πρέπει να βοηθήσουμε για το καλό όλων μας; Θ.Χ.

Γιολάντα Τσορώνη-Γεωργιάδη Άντα Ευαγγέλου

ΣΚΑΝΤΑΛΙΑΡΗΔΕΣ ΠΙΤΣΙΡΙΚΑΔΕΣ Εικ.: Θάνος Τσίλης Σαββάλας, Αθήνα 2011, σελ. 140

Την ακτινογραφία της σχολικής ζωής μάς παρουσιάζουν δυο δασκάλες, που ζώντας καθημερινά με τα παιδιά έχουν αποτυπώσει τη φρασεολογία τους και τον τρόπο της σκέψης τους, άλλοτε αφελή και αθώο, άλλοτε πονηρούτσικο και έξυπνο. Χαίρεσαι να διαβάζεις για τις σκανταλιές τους, αλλά και τις ευαισθησίες τους. Τα θέματα που τους απασχολούν γνωστά, αλλά κάθε φορά διαφορετικά: οι διαγωνισμοί, η προσπάθεια συμπόρευσης και κατανόησης με τους μεγάλους, οι αρρώστιες, τα παιχνίδια, η ανάγκη της διάκρισης και της φιλίας. Και κάθε φορά να φαίνονται ολόφρεσκα, ολοκαίνουργα, αν και συμβαίνουν από πάντα, μιας και τα παιδιά το έχουν αυτό το προνόμιο να ανανεώνουν τα γεγονότα. Οι αναγνώστες θα ανακαλύψουν σε κάποια γωνιά τον εαυτό τους ή κάποιον φίλο τους και θα του κλείσουν το μάτι.

42/10

Α.Β.

για μεγάλα παιδιά και νέους Έρικα-Αγγέλικα Γαρμπή

ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ Εικ.: Έρικα-Αγγέλικα Γαρμπή Τετράγωνο, Αθήνα 2010, σελ. 89

Ο Πέτρος είναι δέκα χρονών και περνάει το καλοκαίρι του στην πόλη. Διακοπές δε θα πάει και βαριέται τα πάντα. Ώσπου αποφασίζει να κρατήσει ημερολόγιο όπου θα γράψει για τους συμμαθητές του, έντεκα αγόρια και εννέα κορίτσια. Συντροφιά του έχει μόνο την αγαπημένη του γιαγιά κι έναν φανταστικό φίλο. Γράφοντας όσα έχει ζήσει με τα παιδιά της παρέας του και το χαρακτήρα του καθενός, νιώθει να τους γνωρίζει καλύτερα. Τελικά οι ιστορίες τους γίνονται το πρώτο του βιβλίο, ένα βιβλίο χειρόγραφο, που το υποδέχονται οι δικοί του με πολλή χαρά.

Λ.Π.-Α.

Αγγελική Δαρλάση

ΜΕ ΛΈΝΕ... ΣΎΝΝΕΦΟ

Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 133

Η συγγραφέας με τα έως τώρα βιβλία της έχει δείξει ότι και ταλέντο διαθέτει και τη γλώσσα ξέρει να χειρίζεται άριστα. Στο τελευταίο της βιβλίο η ηρωίδα της η Νεφέλη, μια δεκαπεντάχρονη μαθήτρια, πικραμένη, θυμωμένη με όλους και με όλα, ζει μέσα σε μια κόλαση. Ο πατέρας απών, ενδιαφέρεται μόνο για το χρήμα και τις μίζες που παίρνει από το χώρο εργασίας του, τη στιγμή που η μητέρα είναι απόμακρη και άβουλη. Υπάρχουν και δυο αδέρφια που υποφέρουν κι αυτά από την κατάσταση που επικρατεί στο σπίτι. Όταν όμως θα μπει στη ζωή της Νεφέλης ο Κωνσταντής αλλά και ο Ελύτης με τη Μαρία Νεφέλη του, η ηρωίδα θα ξαναρχίσει να κάνει όνειρα και να ελπίζει. Λ.Ψ.

Μάγια Δεληβοριά

Η ΑΛΦΑΒΗΤΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ Εικ.: Μπάυρον Καλομαμάς Κέδρος, Αθήνα 2012, σελ. 216

Προσπαθώντας να προετοιμάσει μια θεατρική παράσταση με δεκαπεντάχρονους μαθητές, η υπεύθυνη ανακαλύπτει ότι τα παιδιά θέλουν να «ανεβάσουν» κάτι δικό τους που να τα εκφράζει και να τ’ αντιπροσωπεύει. Αρχίζουν έτσι να στήνουν ένα «θεατρικό δρώμε-

43/11

νο» με βάση την αλφαβήτα, πάνω σε λέξεις που επιλέγουν οι έφηβοι, λέξεις που αφορούν τους ίδιους και τη ζωή τους, τις σκέψεις, τις εμπειρίες, τις ανησυχίες και τους φόβους τους. Η όλη διαδικασία παρουσιάζεται με μορφή μυθιστορήματος. Το αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο με πολύ σκληρές αλήθειες που συχνά σοκάρουν. Ένα βιβλίο που οι κύριοι αναγνώστες του πρέπει να είναι οι ενήλικοι και μάλιστα οι ανυποψίαστοι, εκείνοι που δεν έχουν αντιληφθεί τι σημαίνει να είσαι σήμερα δεκαπέντε χρονών, τι σκέφτονται, πώς μιλούν και πώς ζουν οι περισσότεροι έφηβοι στη σημερινή κοινωνία. Λ.Π.-Α.

Βησσαρία Ζορμπά-Ραμμοπούλου

ΣΕΛΙΔΕΣ ΕΝΟΣ ΕΦΗΒΟΥ ΧΕΙΜΩΝΑ Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 248

Η οικογένεια της δεκαεξάχρονης Τζένης μετακομίζει στην επαρχία μετά το θάνατο του πατέρα της και την οικονομική κατάρρευση που ακολούθησε. Εκείνη αναγκάζεται να κλειστεί στον εαυτό της γιατί δεν μπορεί να επικοινωνήσει με τους συμμαθητές της, αλλά και εξαιτίας ενός μυστικού που βαραίνει τους δικούς της. Μόνη της παρηγοριά οι στίχοι και η αναζήτηση του ιδανικού έρωτα στο πρόσωπο ενός καθηγητή. Δε θ’ αργήσει ν’ αντιμετωπίσει μια σκληρή πραγματικότητα, αλλά θα βρει τη δύναμη και το κουράγιο να την αντιμετωπίσει με τη βοήθεια της ποίησης και το μύθο της Αντιγόνης. Από τα καλύτερα μυθιστορήματα της χρονιάς, γραμμένο με ευαισθησία και γνώση των προβλημάτων της εφηβείας, διαβάζεται «μονορούφι». Λ.Ψ.

Τζένη Θεοφανοπούλου Η ΟΛΓΑ, Ο ΦΑΛΤΣΕΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ Εικ.: Χριστίνα Ζέκκου Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 150

Ένα πιάνο με τον Φαλτσέτο – το πλήκτρο μι, η ΄Ολγα από τη Ρωσία, μόνα και απελπισμένα και τα δυο, πρωταγωνιστούν σ’ αυτό το καλογραμμένο και πολύ ενδιαφέρον μυθιστόρημα. Γοργό και ζεστό, όσο κι αν το θέμα –η μοναξιά– είναι πικρό. Η ξενάγηση της συγγραφέα είναι θαυμάσια. Η ιστορία ολοκληρώνεται μ’ ένα επίσης θαυμάσιο παραμύθι, που σου δίνει ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο.

Γ.Γ.-Σ.

44/12

Λύο Καλοβυρνάς

ΓΚΝΤΟΥΠ! ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΛΙΝΑΣ Κέδρος, Αθήνα 2012, σελ. 190

Ο συγγραφέας εργάζεται ως σύμβουλος ψυχικής υγείας. Βοηθάει τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους. Αυτό γίνεται φανερό και από τον τρόπο που γράφει το κρυφό ημερολόγιο της Λίνας, όπου σημειώνει τις απορίες της για όλα όσα την απασχολούν ή την μπερδεύουν. Μέσα από το ευφυές κείμενο προκύπτουν τα προβλήματα της οικογένειάς της. Ο συγγραφέας με χιούμορ προσπαθεί να τα απαλύνει, να σιγουρέψει το παιδί, να το ηρεμήσει από τις αγωνίες του. Α.Β.

Λένα Καπνιά-Αραποστάθη ΤΟ ΡΟΜΠΟΤ ΤΩΝ ΒΡΑΧΩΝ Κέδρος, Αθήνα 2012, σελ. 280

Ο Εξερευνητής, ένα ρομπότ που δημιουργήθηκε από την ασυνήθιστη συνεργασία ενός διάσημου επιστήμονα και συνεργάτη της ΝΑΣΑ και του χαρισματικού 16χρονου Πέτρου, έχει ως αποστολή την αναζήτηση μιας βυθισμένης πολιτείας στη θάλασσα του νησιού τους. Μπορούν τα ρομπότ να αντιληφθούν τι σημαίνει φιλία, καθήκον, αυταπάρνηση; Έχουν αίσθηση του χιούμορ; Ερωτεύονται; Ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα, γραμμένο με θαυμάσιο τρόπο, με πλοκή που σε κερδίζει. Γ.Γ.-Σ.

Άννα Μερτζάνη

ΕΧΩ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΝΑ ΠΩ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ; Εικ.: Ίρις Σαμαρτζή Απόπειρα, Αθήνα 2011, σελ. 160

Μια κατασκήνωση, ένας διαγωνισμός και μια πρωτότυπη ιδέα γίνονται αφορμή για να κινητοποιηθούν οκτώ παιδιά ώστε να καταγράψουν περιπέτειες και απρόσμενα γεγονότα που τα οδηγούν στη συνειδητοποίηση και την ορθή κατανόηση των δικαιωμάτων τους, των δικαιωμάτων των παιδιών. Αυτός είναι ο μυθιστορηματικός τρόπος που επέλεξε η συγγραφέας για να εξηγήσει «χειροπιαστά» στους νεαρούς αναγνώστες, με προσοχή και γνώση, τι ακριβώς είναι αυτά τα δικαιώματα. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει παράρτημα με ερωτήσεις εμπέδωσης καθώς και απλοποιημένα τα άρθρα της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Λ.Π.-Α.

45/13

Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΗΣ ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΒΑΣΙΛΙΣΣΑΣ Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 243

Μετά τη βραβευμένη με Κρατικό βραβείο Προφητεία του κόκκινου κρασιού, η συγγραφέας χαρίζει στο κοινό της ένα ακόμα ιστορικοκοινωνικό μυθιστόρημα όπου το πραγματικό και το φανταστικό συνδυάζονται με την εμπλοκή στην αφήγηση και τη συνηγορία του παπαδιαμαντικού διηγήματος «Υπό την βασιλικήν δρυν». Κύριο πρόσωπο του βιβλίου είναι μια χιλιόχρονη δρυς, που αφηγείται την ιστορία της και τα όσα έζησε η Αμαδρυάδα της στο πέρασμα του χρόνου. Ζωντανεύουν έτσι γεγονότα σπουδαία της ελληνικής ιστορίας, εποχές ένδοξες αλλά και στιγμές εθνικού σπαραγμού, από τη μυθική εποχή ως τις μέρες μας. Παράλληλα, δυο σύγχρονοι έφηβοι, ο Μίλτος και η Έλλη, περνούν κρίσιμες ώρες στη σκιά της βελανιδιάς, προσπαθώντας να βρουν διέξοδο σε μια παράξενη οικογενειακή υπόθεση και να ξεδιαλύνουν τα προσωπικά τους αισθήματα. Πρόκειται για ένα έργο απαράμιλλης αφηγηματικής δύναμης, αποτέλεσμα μιας πρωτότυπης έμπνευσης αλλά και κοπιαστικής έρευνας. Μέσα στις σελίδες του, με παραστατικότητα και γνώση, εκτός από τα ιστορικά γεγονότα περνούν και σύγχρονες καταστάσεις καθημερινών ανθρώπων που τις κινεί το όνειρο και η ελπίδα. Γλαφυρό γράψιμο γεμάτο δύναμη και ζωντάνια. Βιβλίο που θ’ απολαύσουν όχι μόνο οι έφηβοι αλλά και οι ενήλικοι αναγνώστες. Λ.Ψ.

Ελένη Ρουφάνη

ΚΑΤΩ ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΑΠΟ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΜΟΥ Εικ.: Ελένη Ρουφάνη Κέδρος, Αθήνα 2011, σελ. 156

Ποια ορμόνη φταίει και η Αλίκη ζει με ένα «Φάσμα», δηλαδή ένα Φάντασμα, ένα όραμα, μια φαντασίωση, ένα ξύπνημα του εαυτού της, φυσικά της καλύτερης πλευράς του; Την τρομάζει η λήθη, ο φόβος και η πλήξη. Ο καθηγητής Σοφίτο και κάποιοι από τους ήρωες των παραμυθιών παροτρύνουν το «Φάσμα» να απαλλάξει την Αλίκη από το φόβο, τη λήθη και την πλήξη, καθότι βρίσκεται σε σύγκρουση με την κοινωνική πραγματικότητα και τον βαρετό κόσμο των ενηλίκων. Η Αλίκη όταν γίνεται πια γυναίκα, θα πολεμήσει το φόβο, την πλήξη; Θα αναζητήσει τον έρωτα; Θα μπορέσει να γεμίσει χρώματα τη ζωή και τα όνειρά της; Θ.Χ.

46/14

Τζόννυ Ζάκερ

Η ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΙΛΙΓΓΟΥ Μετ.: Ελένη Βαχλιώτη Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 168

Ο Ντάννυ Σαρπ θέλει να γίνει πρωταθλητής στη Φόρμουλα 1 παρά το σαμποτάζ που του κάνει ένας συνομήλικός του. Βιβλίο με ασταμάτητη δράση, γρήγορα αυτοκίνητα, σκληρούς αγώνες, που σίγουρα θα ενθουσιάσει τ’ αγόρια αλλά και όσους αγαπούν την ταχύτητα.

Λ.Ψ.

Μεγκ Κάμποτ

ΠΩΣ ΝΑ ΓΙΝΕΙΣ ΔΗΜΟΦΙΛΗΣ Μετ.: Βούλα Μάστορη Πατάκης 2012, Αθήνα, σελ. 304

Η ίδια η συγγραφέας στο βιογραφικό της αναφέρει ότι έχει εκδώσει πάνω από πενήντα βιβλία ελαφράς λογοτεχνίας. Στο παρόν βιβλίο της η ηρωίδα Στέφι Λάντρι θέλει να γίνει δημοφιλής στο Λύκειο και θα τα καταφέρει. Θα καταλάβει όμως ότι κάτι τέτοιο δεν ωφελεί αν είναι να χάσεις τους φίλους σου. Ανάλαφρο βιβλίο, που διαβάζεται ευχάριστα «αποκλειστικά και μόνο από ανήσυχα κορίτσια».

Λ.Ψ.

Τζον Μπόιν

Ο ΝΟΑ ΤΟ ΕΣΚΑΣΕ Εξώφ.: Oliver Jeffers Μετ.: Λυδία Κολυδά Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 257

Ο Νόα, ένα οχτάχρονο αγόρι, το σκάει από το σπίτι του. Ίσως γιατί διαισθάνεται ότι κάτι θα συμβεί στην οικογένειά του και φοβάται, κι όταν αποφεύγει να σκεφτεί τα προβλήματα εκείνα φαντάζουν πιο μικρά. Τ’ αφήνει όλα πίσω του και φεύγει , ώσπου βρίσκεται σ’ ένα αλλόκοτο παιχνιδοπωλείο, όπου συναντά τον πιο παράξενο ηλικιωμένο άνθρωπο. Εκεί, σ’ έναν φανταστικό χώρο όπου συμβαίνουν παράλογα και μαγικά πράγματα, ανάμεσα σε ξύλινα παιχνίδια, πολλές μαριονέτες και τις συγκλονιστικές αφηγήσεις του γέρουΠινόκιο, ο Νόα ξεκαθαρίζει τα συναισθήματά του. Θα μπορέσει άραγε να βρει το δρόμο της επιστροφής του, νιώθοντας την ανάγκη να ξαναγυρίσει στην πραγματικότητα και στους δικούς του; Θ.Χ.

47/15

Κέβιν Μπρουκς iBOY

Μετ.: Δάφνη Χρήστου Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 303

Ένα iPhone που χτυπάει στο κεφάλι τον Τομ Χάρβι και τα κομμάτια του που σφηνώνονται στον εγκέφαλό του θα του χαρίσουν απρόβλεπτες δυνάμεις. Σκέφτεται να τιμωρήσει τους βιαστές της καλύτερής του φίλης, μέλη μιας συμμορίας που τρομοκρατεί τη γειτονιά του. Θα μπορέσει, άραγε, να χειριστεί τον νέο ιντερνετικό και παντοδύμανο εαυτό του; Έξυπνη ιστορία, γρήγοροι ρυθμοί, συγκινητικές αλλά και ρεαλιστικές σελίδες, βιβλίο που θα ενθουσιάσει όσους αγαπούν τις ιστορίες φαντασίας.

Λ.Ψ.

Γκίτι Ντανεσβάρι

ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΦΟΒΟΥ Εξώφ.: Dave Caplan Εικ.: Carrie Gifford Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 301

Το «Σχολείο του Φόβου» είναι ένα ιδιότυπο ίδρυμα το οποίο λειτουργεί απόμακρα και με μυστικότητα υπό τη διεύθυνση μιας εκκεντρικής κυρίας. Σκοπός του είναι να εξαλείψει τις φοβίες των μαθητών του με ανορθόδοξες μεθόδους. Συμβαίνουν εξωφρενικές καταστάσεις σε παιδιά, ζώα, έντομα, τρελά καλλιστεία, βουτιές στον παραλογισμό, όλα δοσμένα με χιούμορ και διασκεδαστικές ατάκες στους γλωσσικούς κώδικες των νέων. Οι μαθητές αυτού του σχολείου, παρ’ όλες τις διαφορετικές φοβίες τους, θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν σωστά και να καταφέρουν κάτι σημαντικό που από καιρό έπρεπε εκεί να έχει γίνει. Θ.Χ.

Σάρα Ρούμπιν

ΠΙΡΟΥΕΤΕΣ ΣΤΟ ΧΩΜΑ Μετ.: Χαρά Γιαννακοπούλου Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 258

Παρακολουθούμε το συναρπαστικό ταξίδι της Κέισι Κουίν, που ταξιδεύει στα τέλη της δεκαετίας του 1950 από την αμερικανική επαρχία στη Νέα Υόρκη, και καταφέρνει με το ταλέντο της αλλά και με σκληρή δουλειά να ξεπεράσει τις δυσκολίες που συναντούν όλοι οι χορευτές όταν κάνουν τα πρώτα τους βήματα. Ενδιαφέρον θέμα, γλαφυρή γραφή, καλή μετάφραση, βιβλίο που διαβάζεται ευχάριστα από τους νεαρούς αναγνώστες.

Λ.Ψ.

48/16

διαχρονικά*

ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΒΡΕΤΤΑΚΟΥ Γεωργία Κακούρου-Χρόνη

Δρ Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών

ο παιδί στο έργο του Νικηφόρου Βρεττάκου είναι ένα τεράστιο θέμα. Αναφέρομαι τόσο στην ποσοτική όσο και στην ποιοτική διάσταση του όρου. Πρώτα σε ό,τι αφορά την ποσοτική: αναφορές για το παιδί υπάρχουν και στο ποιητικό και στο πεζογραφικό έργο του δημιουργού, και μάλιστα πολύ συχνές. Μια ολόκληρη συλλογή διηγημάτων του με τίτλο Μπροστά στο ίδιο ποτάμι έχει ως θέμα το παιδί. Το ίδιο και η ποιητική συλλογή με τίτλο Διεθνής παιδούπολη Πεσταλότσι. Πολλές αναφορές υπάρχουν και στο εξωλογοτεχνικό του έργο (κριτικές, άρθρα, συνεντεύξεις) καθώς και στο αρχείο του (στην αλληλογραφία κυρίως), την ταξινόμηση και την καταγραφή του οποίου μου έχει εμπιστευθεί η οικογένεια του ποιητή. Σε ό,τι αφορά στην ποιοτική διάσταση: ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει ο Βρεττάκος το παιδί, νομίζω ότι αποτελεί μοναδική περίπτωση στα νεοελληνικά μας γράμματα. Και είναι ακριβώς αυτή η ιδιαιτερότητα που θα θίξουμε εδώ. Το παιδί στο έργο του Νικηφόρου Βρεττάκου είναι ένα και ταυτόχρονα πολλά παιδιά μαζί. Εξηγούμαι: Ο ποιητής, τις περισσότερες φορές, για να μην πω όλες και φανώ υπερβολική, αναφέρεται στο παιδί βιωματικά. Και αν θα θέλαμε να καταγράψουμε και να ταξινομήσουμε αυτές τις βιωματικές αναφορές για να επικοινωνήσουμε καλύτερα, θα έλεγα ότι: α) Στο έργο του ζει πρώτα ο ίδιος ο ποιητής ως παιδί. β) Ζει η κόρη του και ο γιος του ως παιδιά. γ) Ζουν τα εγγόνια του και κυρίως η εγγονή του Αλεξάνδρα.

* Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους. Το κείμενο αυτό διαβάστηκε στη «Φιλολογική βραδιά μνήμης και τιμής για τον Λάκωνα ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο» που οργάνωσε ο Σύλλογος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Λακεδαίμονος «Ο Πλήθων», στις 14.11.1997, και είχε δημοσιευτεί στο τεύχος 53, Άνοιξη 1999, σσ. 26-32.

49 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

Πηγή: ASTROS_PARALIO_GR

δ) Ζουν συγκεκριμένα παιδιά με τα οποία συνομίλησε ο ποιητής. Τα άκουσε και τον άκουσαν. ε) Υπάρχουν ακόμη μαρτυρίες του τρόπου με τον οποίο ανταποκρίνονται τα παιδιά στην ποίησή του. Όλες αυτές οι επί μέρους αναφορές συνοψίζονται, αποκαθαίρονται, αποστάζονται και σχηματοποιούνται στην έννοια του παιδιού∙ του παιδιού του χτες, του σήμερα, του αύριο, του παιδιού που ζει στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στον κόσμο. Ο τρόπος με τον οποίο ανελίσσεται το βίωμα και εκφράζεται ως ιδέα –μια πορεία που, όπως θα δούμε, αφήνει τα αχνάρια της Οδύνης– είναι που κάνει τη θέση του παιδιού στο έργο του ποιητή ιδιαίτερη και μοναδική.

50

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ο Βρεττάκος ως παιδί Ξέρουμε, βέβαια, όλοι, ότι ο Βρεττάκος γεννήθηκε στις Κροκεές και μεγάλωσε στην Πλούμιτσα με συντρόφους τα λουλούδια, τα ζούμπερα, τα αστέρια. Οι άνθρωποι ήταν λιγοστοί. Η οικογένειά του, η οικογένεια του αδελφού του πατέρα του, οι ξωμάχοι που δούλευαν στα πατρικά κτήματα και οι τσοπάνηδες που παρεχείμαζαν εκεί. Από τον παράδεισο αυτό της παιδικής ηλικίας εκδιώχτηκε για να φοιτήσει στο Δημοτικό σχολείο. Έτσι είχανε τα πράγματα, όταν ήρθε και μπήκε στη μέση ένα άλλο πολύ σοβαρό θέμα κι ήταν ανάγκη να φύγουμε από το χρήμα. Να μετακομίσουμε στις Κροκεές. Έπρεπε να μάθω γράμματα. Ρώτησα να μου ειπούν τι χρειάζονται τα γράμματα και σε τι θα πείραζε αν δεν τα μάθαινα. Ούτε η μητέρα μου (…) ούτε και κείνοι που ερχόντουσαν και δουλεύανε στα χωράφια μας ήξεραν γράμματα. Και δεν ξέρουμε, έλεγα μέσα μου, μπορεί κι αυτός ο Θεός ακόμη να μην ξέρει γράμματα. Αλλά ένα πρωί, έγινε αυτό το πολύ σοβαρό. Η μητέρα μου μάλιστα είχε φορέσει και το καπέλο της. Εγώ έφερα έναν απελπισμένο κύκλο τρέχοντας ανάμεσα στα λουλούδια που πρωτοφύτρωναν κείνες τις μέρες κι αμέσως έπειτα παραδόθηκα. Ο πατέρας μου με πήρε στο δικό του άλογο. Με κρατούσε με το ένα του χέρι περασμένο στο στήθος μου, καθισμένον μπροστά του. Με το άλλο κρατούσε το γκέμι. Ένιωθε την ανάγκη να με παρηγορήσει. Εκεί που θα πάμε, μου ’λεγε, θα

βρούμε κι άλλα παιδιά σαν και σένα. Θα σου αγοράσω ωραία πράγματα και θα μάθεις και γράμματα να γίνεις ένας μεγάλος άνθρωπος. Όλα αυτά, βέβαια, ήταν πολύ περίεργα και προπάντων τα γράμματα με τα οποία γίνεται κανείς ένας μεγάλος άνθρωπος. Του ζήτησα να μου εξηγήσει τι εννοεί με αυτό το «μεγάλος». Να, μου απάντησε, μπορεί να γίνεις ένας σοφός. Κι εγώ γύρισα και του είπα: «Πιο σοφός κι από τα λουλούδια;» Συγκρατήθηκε να μη γελάσει και ρώτησε: «Και γιατί είναι σοφά τα λουλούδια;» Κι εγώ του απάντησα: «Ξέρουν να είναι ωραία».1 Αυτό όμως το αισθητικά ωραίο, που είναι και ηθικά καλό, θα αντιπαλέψει πολύ ενωρίς με το κακό, που είναι και αισθητικά άσχημο. Το παιδί θα πληγωθεί και ως ατομική και ως εθνική συνείδηση αμέσως μόλις έρθει σε επαφή με τον κόσμο.

Το παιδί ως πρόσωπο Είδα την κοινωνική ζωή αυτού του χωριού σαν ένα είδος πολέμου. Άκουγα τους ανθρώπους να μιλούν απότομα πολλές φορές. Άλλοτε βριζόντουσαν, κάποτε μάλιστα ερχόντουσαν και στα χέρια. Ένιωσα ένα είδος φόβου. Τα παιδιά βρίσκανε ευχαρίστηση σε πολύ σκληρά πράγματα.

Το εθνικό υποσυνείδητο Ο πατέρας μου πέταξε, νευριασμένος, την εφημερίδα του στο τραπέζι. «Τι κάνουν τέλος πάντων αυτοί οι σύμμαχοι;» είπε αναστενάζοντας κάποιος. Κι όλοι κούνησαν τα κεφάλια τους. Ύστερα από λίγο, κάποιος απάντησε: «Δεν άκουσες; Οι σύμμαχοι διασκεδάζουν στα πολεμικά τους που ήταν αραγμένα στο λιμάνι της Σμύρνης. 'Έβαζαν δυνατά τη μουσική για να μην ακούνε τα ουρλιάσματα των γυναικόπαιδων που σφάζονταν. Κι όταν κανένας Χριστιανός πηδούσε στη θάλασσα και κολύμπαγε προς τα κει να σωθεί, μεθυσμένοι από το γλέντι οι Αγγλογάλλοι, τον πυροβολούσαν πάνω από τα καράβια τους και τον σκότωναν». (…) Νόμισα πως έβλεπα την ίδια τη Μικρασιατική Καταστροφή. Έκλεισα με τα δυο μου χεράκια τα μάτια για να μην τους βλέπω. Έπειτα έπιασα, φοβισμένος, τον πατέρα μου από το μπράτσο: «Πάμε να φύγουμε, νύχτωσε τώρα!» Κι έβαλα τα κλάματα. Σ’ όλο το δρόμο που πηγαίναμε για το σπίτι ο πατέρας μου

51 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

δεν έλεγε τίποτα. Μόνο σε μια στιγμή και σαν να απαντούσε στις σκέψεις που έκανα, γύρισε και μου είπε: «Αυτό είναι το κακό».2 Αυτό το γυμνό παιδί θα ανδρωθεί μέσα από την αντίσταση που θα προβάλει στο κακό. Η ζωή και η ποίηση του Νικηφόρου Βρεττάκου, αν ήταν να σχηματοποιηθεί σε μια πρόταση, δεν θα ήταν παρά αυτή ακριβώς η έκφραση της πάλης ανάμεσα στο καλό και το κακό. Μια πάλη που μπορεί να επισφραγίσει το καλό μόνο με τη δύναμη της αγάπης.

Η κόρη του και ο γιος του

52

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Είπαμε πριν από λίγο ότι στην ποίηση του Νικηφόρου Βρεττάκου ζουν τα δικά του παιδιά, η κόρη του και ο γιος του. Οι αναφορές στα πρόσωπά τους δεν είναι απλά η έκφραση των τρυφερών συναισθημάτων, που και από όλους εμάς ξεχειλίζουν στη θέα των παιδικών ματιών, είναι ταυτόχρονα και έκφραση Οδύνης. Αμέσως μετά τον πόλεμο, τις τραγικές ημέρες του Εμφυλίου και τα δύσκολα χρόνια που τις ακολούθησαν, ο ποιητής θα αντικρίσει στα δυο του παιδιά όλα τα παιδιά που κινδυνεύουν, και άλλον τρόπο για να τα προστατεύσει δεν έχει από την προσευχή. Έκαμα δυο παιδιά που μου χαμογελάσαν με τ’ απαλά τους βρεφικά πρόσωπα (…) Κοιτώντας τον ήλιο κι ακούγοντας τη θύελλα έπειτα, ήθελα, Πλατυτέρα των έναστρων ανταρκτίδων του σύμπαντος να φωνάξω: «Μη μου τα σκοτώνετε!»3

Άλλα παιδιά με τα οποία συνομίλησε ο ποιητής Τον Οκτώβριο του 1967 εγκαταλείπει την Ελλάδα. Είναι προσκεκλημένος του Αργύρη Σφουντούρη, καθηγητή της Φυσικής και μεταφραστή του Βρεττάκου (και άλλων μας αρχαίων και νεοελλήνων ποιητών) στα γερμανικά. Την πρόσκληση αποδέχτηκε με ανακούφιση. Ο γιός του, Κώστας Βρεττάκος, έχει φυλακιστεί από τους απριλιανούς δικτάτορες και ο Βρεττάκος φοβάται εκβιασμό που θα μπορούσε να ασκηθεί σε βάρος του, γι’ αυτό προτιμάει να είναι μακριά από την Ελλάδα. Την αυτοεξορία του ποιητή, και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, οι φίλοι του την πληροφορούνται από το ποίημα Αποχαιρετισμός στον ελληνικό ήλιο, που τότε κυκλοφόρησε με τον τίτλο Αποχαιρετισμός στον ήλιο της πατρίδας μου, και βέβαια ανυπόγραφο. Σε λίγο θα εγκατασταθεί στο Τρόγγεν των Ελβετικών Άλπεων, στη διεθνή παιδούπολη Πεσταλότσι.

53 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

Να σας θυμίσω ότι η παιδούπολη «Μικρός Κόσμος» ιδρύθηκε αμέσως μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο για να περιθάλψει τα μικρά παιδιά που οι γονείς τους είχαν χαθεί. Για κάθε έθνος υπήρχε ένα σπίτι. Τα σπίτια ήταν τριάντα και τριάντα ήταν περίπου και τα παιδιά του κάθε σπιτιού. Στην παιδούπολη, δηλαδή, που κυμάτιζαν τριάντα διαφορετικές σημαίες, όσα και τα σπίτια των εθνών, κατοικούσαν χίλια περίπου παιδιά. Το κάθε σπίτι είχε τη μητέρα και τον πατέρα του. Στο ελληνικό σπίτι πατέρας, και όχι μητέρα, επειδή ήταν μια δυναμική γυναίκα, ήταν η Καλλιόπη Νακοπούλου, η οποία δελέασε τον ποιητή: Τα γύρω βουνά μάς υποσχέθηκαν ότι θα καλέσουν τον Ταΰγετο να σας συντροφέψει όσον καιρό θα παραμείνετε ανάμεσά μας. Η Καλλιόπη Νακοπούλου ωστόσο, ύστερα από ένα μικρό χρονικό διάστημα μαθητείας, απάλλαξε το Νικηφόρο και από τις υποχρεώσεις της μητέρας, γιατί ήταν υπερβολικά επιεικής με τα παιδιά. ΄Ετσι, στη μεγάλη αλληλογραφία τους, ο Νικηφόρος προσφωνείται πάντα ως «γιος». Ο Νικηφόρος όχι μόνο δένεται με αυτά τα παιδιά, αλλά τα καταλαβαίνει καλύτερα από την ψυχολόγο του σπιτιού. Σ’ αυτόν προστρέχουν για να ακουμπήσουν το δάκρυ τους, το παράπονό τους, να μειώσουν τις έγνοιες τους και να πολλαπλασιάσουν τις χαρές τους. Ο Νικηφόρος κράτησε επαφή έως το τέλος με αυτά τα παιδιά, ιδίως με αυτά που –όπως ο ίδιος έλεγε– ο καλός Θεός τα βοήθησε να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Ο δεσμός που ανέπτυξε ο Νικηφόρος με αυτά τα παιδιά φαίνεται κυρίως στο έργο του. Εκεί όπου ο λόγος, καθαρός, αποκαλύπτει την ουσία της σχέσης τους και της ψυχής τους.

54

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Έτσι βρέθηκα εδώ σε τούτο τον τόπο. Έτσι βρέθηκα ανάμεσα σ’ αυτά τα παιδιά που κάθισαν πάνω στα γόνατά μου όπως πάνω σε δυο βράχους απ’ την πατρίδα τους, που δεν είχαν (…) Του πόνου το πρόσωπο είναι ένα πρόσωπο κοινό στον πλανήτη μας∙ δεν έχει έθνος. Ο Κώστας, ο Νίκος, ο Σπύρος, η Ειρήνη που η πρόωρη σκέψη τής ανακάτευε την ψυχή όπως ο άνεμος το χορτάρι, τα χεράκια της Ευπραξίας που συμβολίζαν την έρημο κι η ευαισθησία της έμοιαζε με λιωμένο κερί, ήταν όλα μαζί ένα «Κύριε ελέησον» στην ατέρμονη λιτανεία της γης. Πηγαινόρχονταν γύρω μου σαν μικροί σκαραβαίοι∙ σκαλώναν στο στήθος μου κι από κει, σαν φωτάκια κινούμενα, τα ματάκια τους φέγγαν αυτόν τον πολύπαθο βράχο των κυμάτων και της οδύνης – το τρύπες γιομάτο, σκαμμένο μου μέτωπο. Ανεβαίναν δυο-δυο και μου ’στρωναν το κρεβάτι μου κι όταν φεύγαν, σαν ν’ άφηναν εκεί τα χεράκια τους, ένιωθα ν’ αναπνέει το μαξιλάρι μου∙ ζεστό σαν ψυχή με δίπλωνε το σεντόνι μου. Κι ακόμη, σαν ν’ άφηναν κοντά μου τ’ αυτάκια τους, θαρρούσα πως άκουγαν την καρδιά μου, που ξόφλαγε δίχως σκοπό, δίχως έργο, το χρόνο μου.4 Βέβαια ο Νικηφόρος, και σκοπό είχε και έργο και χρόνο, αλλά εκείνον πάντα τον έτρωγε το σαράκι∙ το ένα της πατρίδας, που ήταν μακριά, και το άλλο της ποίησης, γιατί ποτέ δεν ένιωθε ότι άρθρωσε όπως τον ήθελε το λόγο της. Εμείς όμως σε έναν λόγο απλό και λιτό, τον δικό του το λόγο, γνωρίσαμε τα παιδιά της Κατοχής, τα παιδιά του Βιετνάμ, τα παιδιά του Πολυτεχνείου και εκείνα τα πολύ γνωστά, Τα δεκατέσσερα παιδιά από το Καλέντζι της Ηπείρου∙ αλλά επειδή γι’ αυτά, ειδικά για τα τελευταία, οι αναφορές μου είναι ήδη δημοσιευμένες, δεν θα μιλήσω εδώ5.

Η εγγονή του Το 1970 ο Βρεττάκος εγκαθίσταται στο Παλέρμο της Σικελίας, ύστερα από πρόταση του δημιουργού και προέδρου του Σικελικού Ινστιτούτου Βυζαντι-

νών και Νεοελληνικών Σπουδών, Bruno Lavagnini, να εργαστεί στη σύνταξη του ελληνο-ιταλικού λεξικού. Ήταν ένας τρόπος για να λυθούν τα τεράστια βιοποριστικά του προβλήματα. Την ανάσα ζωής που του χρειάζεται για να ζήσει, μακριά από τα παιδιά του Τρόγγεν, του την προσφέρει εδώ η εγγονή του Αλεξάνδρα. Ποτέ δεν θα μπορούσε να φανταστεί ένα παιδί τι θα μπορούσε να ισορροπήσει την πληγωμένη ευαισθησία του ποιητή. Ήταν δυο χρονών το παιδί που του είπα: «Κράταγέ με καλά μη χαθώ στο δάσος». Τα ματάκια του μου ’λεγαν: «Θ’ ανατείλει ο ήλιος». Κι εγώ του απαντούσα: «Κράταγέ με καλά».6

Ο τρόπος με τον οποίο ανταποκρίνονται τα παιδιά στην ποίησή του Το πώς ανταποκρίνονται τα παιδιά στην ποίηση του Νικηφόρου Βρεττάκου θα το αφήσω εδώ ασχολίαστο, γιατί το θέμα αυτό, ειδικά ύστερα από τις προσεγγίσεις που επιχείρησε ο Iser, ανοίγει ολόκληρο κεφάλαιο στη θεωρία της λογοτεχνίας. Σας διαβάζω μόνο ένα γράμμα ενός παιδιού που έλαβε κάποτε ο Νικηφόρος: Αγαπητέ ποιητή Βρεττάκο, Διάβασα στον «Κόσμο» κάτι ποιήματα που είναι δικά σας. Δεν έχω ξαναδιαβάσει ποιήματα∙ μόνο στο αναγνωστικό του σχολείου. Θέλω να σταθώ μπροστά σας και να κλαίω από τη χαρά μου για πολλή ώρα. Δεν ξέρω, κύριε, με τις λέξεις να σας το πω, αλλά έχω πολλή χαρά μέσα μου την ώρα που διαβάζω τον «μονόλογό» σας. Είμαι μαθητής του Γυμνασίου και δεν ξέρω πολλά πράγματα για την ποίηση. Σήμερα το απόγευμα που διάβασα τον «μονόλογό» σας φαντάστηκα πως η ποίηση είναι η φωτιά και ο ουρανός κι ο άνεμος στον κόσμο. Πείτε μου, σας παρακαλώ, τι είναι η ποίηση. Πείτε μου πως είναι η μάνα ολονών μας. Θέλω να κάνω μια ευχή για σας∙ να παρακαλέσω τον καλό Θεό να σας φυλάγει όλες τις ημέρες με τα πόδια δεμένα στη γη και με το κεφάλι ψηλά. Δεν ξέρω πώς να σας γράψω. Πείτε στον Άη-Γιώργη και στον Ταΰγετο πως τους αγαπάω κι εγώ κι όλοι όσοι διάβασαν τα τραγούδια σας. Προσπαθώ να κάψω το μυαλό μου στη φωτιά των τραγουδιών σας, Καλή χρονιά, κύριε ποιητή! Υ.Γ. Μην ξεχάστε να μου πείτε τι είναι η ποίηση. Γράψε: Κρίτωνα Ζωάκον, Παιδόπολη, Άγιος Δημήτριος, Ωραιόκαστρο, Θεσσαλονίκη.7

55

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

Είπα νωρίτερα ότι η σχέση του Βρεττάκου με το παιδί σημαδεύει τη ματωμένη πορεία της ζωής του. Όπως θα το αντιληφθήκατε, σε οριακές στιγμές της ζωής του ήταν η παιδική παρουσία που τον κράτησε ορθό, και η ποίηση. Γι’ αυτό και όλη η ποίησή του κρεμάει το μέλλον του κόσμου στα χέρια τους. Ακριβώς, λοιπόν, επειδή το μέλλον τους είναι το μέλλον μας, εμείς οι δάσκαλοι μπορούμε να το κάνουμε καλύτερο και αισθάνομαι, όσο υπεύθυνη, άλλο τόσο υπερήφανη γι’ αυτό. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

56

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

1. Νικηφόρου Βρεττάκου, Οδύνη. Αυτοβιογραφικό χρονικό, Πρόλογος: Κώστας Βρεττάκος, Πόλις, 1995, σσ. 51-52. 2. Ό.π., σσ. 54-55, 57. 3. Νικηφόρου Βρεττάκου, «Αυτοβιογραφία», Τα ποιήματα, Τόμ. Α΄, Τρία φύλλα, Αθήνα 1981, σ. 370. 4. Νικηφόρου Βρεττάκου, «Το σπίτι των παιδιών», Τα ποιήματα, Τόμ. Β΄, Τρία φύλλα, Αθήνα 1981, σσ. 284-285. 5. Γεωργία Κακούρου-Χρόνη, Νικηφόρος Βρεττάκος. Αφιέρωμα, Βιβλιοθήκη της Πανελλήνιας ΄Ενωσης Φιλολόγων. 6. Νικηφόρου Βρεττάκου, «Επίσκεψη στο Παλέρμο», Σικελικά ποιήματα, Αστρολάβος/Ευθύνη, Αθήνα 1990, σ. 22. 7. Ο ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος, Εκλογή από το έργο του, Θεμέλιο, Αθήνα 1964.

ΜΙΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΦΡΟΝΤΙΣΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΙΚΗΦΟΡΟ ΒΡΕΤΤΑΚΟ Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

Πηγή: ROSETA_BOOKS_BLOG

Νικηφόρος Βρεττάκος (1912-1991) υπήρξε ένας ποιητής, ο οποίος, παρά τη λεπταίσθητη εσωτερικότητά του, έδωσε στην ποίηση και το όλο έργο του εξέχουσα θέση στην αγάπη προς τον άνθρωπο και τον κόσμο, επιθυμώντας ειλικρινά να αμβλύνει τον ανθρώπινο πόνο και να εξάρει την ειρήνη και την δικαιοσύνη. Εξάλλου, ζώντας ο ίδιος δύσκολα παιδικά χρόνια στη γενέτειρά του, ανέπτυξε μέσα του μιαν ιδιαίτερη ευαισθησία για το παιδί και την παιδική ηλικία, καθώς και για τις πνευματικές ανάγκες του παιδιού2. Ιδιαίτερη σημασία έχουν λοιπόν στην περίπτωσή μας τα παιδικά χρόνια του ποιητή, όπου μεταξύ άλλων έλειπαν εντελώς από αυτόν τα ευχάριστα βιβλία με ωραία ποίηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι την πρώτη, ιδιαίτερα ευχάριστη λογοτεχνική επαφή την είχε στην ηλικία των οκτώ ετών, μαθητής της τρίτης τάξης του Δημοτικού, με τα ποιήματα του περίφημου αναγνωστικού του Ζαχαρία Παπαντωνίου Τα ψηλά βουνά3, το οποίο φαίνεται πως ανέπτυξε στην ψυχή του την αγάπη για την ποίηση γενικότερα, μιαν αγάπη την οποία από τότε ο νεαρός Βρεττάκος μετέτρεψε σε ακόρεστη δίψα. Μεταφέρω εδώ το χαρακτηριστικό απόσπασμα, το οποίο ο ποιητής προτάσσει στην ανθολογία του ανεξάρτητα, πριν ακόμα και από την εισαγωγή: «Την πιο μεγάλη χαρά του κόσμου θα μου την έδινε κανείς όταν ήμουνα παιδί, αν μου χάριζε ένα βιβλίο με ωραία ποιήματα. Κανείς όμως δεν μου την έδωσε τότε κι αυτό ποτέ δεν το ξέχασα. Όταν ήμουνα στην τρίτη Δημοτικού, διάβασα στο αναγνωστικό μου, στα “Ψηλά Βουνά” του Παπαντωνίου, κάτι ποιήματα που έκαναν καλό στην ψυχή μου. Τι ήταν αυτό το καλό, δε μπορούσα να εξηγήσω. Με συγκινούσαν, ξύπναγαν κάτι άλλο μέσα μου, μου μεγάλωναν τη φαντασία και μου άλλαζαν την όψη του κόσμου. Έκαναν δηλαδή τον κόσμο πιο χρωματιστό και πιο όμορφο. Από τότε δανειζόμουνα και τα αναγνωστικά των άλλων τάξεων. Διάβαζα όλα τους τα ποιήματα, για να βρω κάποιο που να μου άρεσε. Μετά πήγαινα και στο βιβλιοπωλείο της επαρχίας μου κι αγόραζα ό,τι έβρισκα. Διάβαζα, διάβαζα, όσο να βρω κάτι που να με

57 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

58

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

αποζημιώση, με το κάλλος του, γι’ αυτό μου τον κόπο. Κανείς άλλος από τους συμμαθητές μου δεν είχε ιδέα γι’ αυτό το ωραίο πράγμα που είναι η ποίηση κι ούτε είχα και κανέναν μεγάλο που να μπορή και να ξέρη να με βοηθήση. Αυτό μου είχε γίνη μεγάλος καημός. Και κάθε τόσο πανηγύριζα μόνος μου. Ανακάλυψα τον Έλληνα ποιητή Διονύσιο Σολωμό. Ανακάλυψα τον Γερμανό ποιητή Ερρίκο Χάινε. Πάντοτε όμως μου έμενε αυτός ο καημός. Γιατί να μην υπάρχη ένα βιβλίο με ωραία ποιήματα, με πολλά ωραία ποιήματα, νά ’χω πάντοτε αυτόν τον αληθινό θησαυρό στη σάκκα μου ή στο μαξιλάρι μου; Πέρασαν τα χρόνια, έγραψα κ’ εγώ ποιήματα. Τον παιδικό μου αυτόν καημό ποτέ δεν τον ξέχασα. Και το βιβλίο που δεν βρέθηκε να μου χαρίση κανείς εμένα εκείνα τα χρόνια, αποφάσισα σήμερα να το χαρίσω εγώ στα παιδιά». Η επίδραση των Ψηλών βουνών φαίνεται πάντως πως υπήρξε αποφασιστική για την ανάπτυξη του ενδιαφέροντος του νεαρού Βρεττάκου γενικότερα για τα σχολικά του αναγνωστικά και όλα τα σχολικά βιβλία. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται και από την ξεχωριστή σημασία που ο ίδιος τού αποδίδει στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο Οδύνη4, που το ολοκλήρωσε το 1968, κυκλοφόρησε την επόμενη χρονιά στην Αμερική και ώς το θάνατό του παρέμεινε ανέκδοτο στην Ελλάδα. Δίνω δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα, που αναφέρονται στην επαφή του νεαρού Βρεττάκου με τα σχολικά βιβλία: «Έτσι, στην αρχή κάθε σχολικού έτους, διάβαζα από την πρώτη νύχτα κιόλας όλο μου το αναγνωστικό, κι ένοιωθα λύπη κάθε φορά που τέλειωνε τόσο γρήγορα. Δεν έπρεπε να τελειώνουν μέσα σε μια νύχτα τα Ψηλά Βουνά ούτε ο Πρόας ο Θεογένους, ένα αναγνωστικό παρμένο από τη ζωή της αρχαίας Αθήνας. Όταν τέλειωσαν ένοιωσα πολύ μόνος. Τα παιδιά των Ψηλών Βουνών χαθήκανε πίσω από τα έλατα και κοίταζαν το φεγγάρι μόνα τους. Η συντροφιά του Θεαγένη, του Ευφορίωνα και της Γλυκέρας, χάθηκε κι αυτή. Καλά, ο Θεαγένης πέθανε και τον έκλαψα με τον ίδιο τρόπο που έκλαψα και τη συνομήλική μου τη Νίνα, όταν πέθανε στα 1917 από την ισπανική γρίπη. Οι άλλοι όμως εξακολουθούσαν να ζουν. Γιατί λοιπόν να τελειώσει αυτό το βιβλίο; »Φαίνεται πως τη νύχτα εκείνη θα μονολογούσα, γιατί το άλλο πρωί με ρώτησε η μητέρα μου: “Ποιος είναι πάλι αυτός ο Πρόας;” Δεν είναι από δω, της είπα, ήτανε από μια αρχαία πολιτεία, που την λέγανε Αθήνα. “Δηλαδή έχει πεθάνει;” με ρώτησε. “Όχι, της απάντησα, ζει”»5. «Ο χρόνος που άρχιζε, ήταν ο τελευταίος μου σχολικός χρόνος στο δημοτικό. Είχα πάρει από την πρώτη μέρα στο δωμάτιό μου όλα τα νέα μου βιβλία: το Αναγνωστικό, την Ιστορία, τη Φυσική, τα Θρησκευτικά και τη Γεωγραφία. Η λάμπα μου φώτιζε όλη τη νύχτα. Από την άλλη μέρα, ούτε το σχολείο, ούτε η ζωή μου είχανε ενδιαφέρον. Ό,τι μπορούσε να βρεθεί και να το διαβάσω, σε άλλα σπίτια, βρέθηκε και διαβάστηκε. Τώρα δεν μου έμενε παρά να ακούω τις φωνές και τα μαλώματα των ανθρώπων και να σκέφτομαι τον ζητιάνο που τα παιδιά της τάξης μου του έβαλαν φωτιά και τον έκαψαν»6.

Κινούμενος λοιπόν από την προσωπική του ανικανοποίητη παιδική δίψα για την ωραία ποίηση, ο Βρεττάκος συγκρότησε και τύπωσε το 19747, με «εντελώς ιδιαίτερη φροντίδα» την ποιητική ανθολογία του «για παιδιά και νέους», αλλά και για «τον κάθε άνθρωπο, όποιας ηλικίας και αν είναι». Ο ίδιος μάλιστα θα χαρακτηρίσει την ανθολογία του ως «βοηθητικό, διδαχτικό βιβλίο, που απευθύνεται σε όλους όσους δεν γνωρίζουν τι είναι ποίηση». Στη διεξοδική Εισαγωγή της ανθολογίας του προχωρεί στη «συζήτηση» σημαντικών θεμάτων σχετικά με τη σημασία και τη συμβολή της λογοτεχνίας στη βελτίωση της ζωής του παιδιού και του ατόμου γενικότερα. Ξεκινάει από τη διαπίστωση ότι, μολονότι τα ηθικά και πνευματικά θέματα έχουν μεγάλη ιστορία στην Ελλάδα, και κατεξοχήν τονίζονται στα παιδιά και στους νέους «οι αρετές των προγόνων μας, το πνεύμα τους και ο πολιτισμός τους», υπάρχει μια σοβαρή ανακολουθία: δεν υπήρξε συνέχεια αυτού του παλαιότερου πολιτισμού «με το δημιουργικό ανέβασμα του μορφωτικού, πνευματικού και ηθικού επιπέδου μας». Η κατάσταση αυτή διαπιστώνεται, κατά τον Βρεττάκο, ιδίως στους νέους που αποφοιτούν από τις διάφορες σχολικές βαθμίδες, ακόμα και σ’ εκείνους που κάνουν ανώτερες σπουδές, και «δεν γνωρίζουν τίποτα ή έχουν εννοήσει ελάχιστα» από τις πνευματικές εκδηλώσεις και μορφές του πολιτισμού μας. Γράφει ο ίδιος: «Πολύς λόγος γινόταν πάντοτε, και γίνεται ακόμα, στη χώρα μας, για τα ηθικά και τα πνευματικά θέματα, που έχουν μεγάλη ιστορία σε τούτο τον τόπο. Οι αρετές των προγόνων μας, το πνεύμα τους και ο πολιτισμός τους, έχουν την πρώτη θέση στα λόγια που λέγονται στα παιδιά και στους νέους, και, γενικότερα, σε όλους τους Έλληνες. Η ουσία όμως των πραγμάτων αυτών, δεν αντιμετωπίστηκε ποτέ όπως έπρεπε από την Πολιτεία. Δεν αντιμετωπίστηκε, δηλαδή, η συνέχιση του παλιού μας πολιτισμού με το δημιουργικό ανέβασμα του μορφωτικού, πνευματικού και ηθικού επιπέδου μας. Έτσι, οι νέοι μας, όχι μόνον αυτοί που τελειώνουν το δημοτικό αλλά και αυτοί που τελειώνουν το γυμνάσιο, κι εκείνοι ακόμη που κάνουν ανώτερες σπουδές, δεν γνωρίζουν τίποτα ή έχουν εννοήσει ελάχιστα, από τις διάφορες εκδηλώσεις με τις οποίες παρουσιάζεται ο πολιτισμός ενός έθνους»8. Αντίθετα, στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, κατά τον Βρεττάκο, η κατά-

59

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

60 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

σταση είναι διαφορετική, αφού ένας απόφοιτος γυμνασίου αφενός μεν γνωρίζει τη λογοτεχνία της χώρας του και αφετέρου έχει συνειδητοποιήσει την αξία και τη χρησιμότητα της λογοτεχνίας στη ζωή του ανθρώπου γενικά9. Αναφερόμενος στην ποίηση και στην επίδραση που ασκεί στην ψυχή του ανθρώπου, πιστεύει πως πρόκειται για την «υψηλότερη έκφραση του ανθρώπου» και «μας φωτίζει, μας εξυψώνει την ψυχή», διευκολύνει μια βαθύτερη και ουσιαστικότερη επικοινωνία «με τη ζωή, με τον άνθρωπο και με τη φύση με έναν άλλο τρόπο». «Διαβάζοντας π.χ. το Μούχρωμα του Μαβίλη», γράφει, «μπορούμε να ανακαλύψουμε πως υπάρχει σ’ αυτό περισσότερη ομορφιά από κείνη που νοιώθουμε κοιτάζοντας με τα δικά μας μάτια ένα μούχρωμα. Το πράγμα δείχνει πως η ποίηση είναι ένα είδος μαγείας, κατασκευασμένο με ό,τι λεπτότερο και ευγενέστερο κλείνει στο βάθος της η ανθρώπινη ψυχή»10. Εύλογα αναφέρεται στο σκοπό της δικής του εργασίας, που εμφανίζεται σε μια εποχή όπου έχει γίνει συνήθεια να θαυμάζονται, όπως λέει, «διάφορα πρόσκαιρα πράγματα και φαινόμενα (αθλήματα, θεάματα), τα οποία δεν αντιπροσωπεύουνε τίποτα το ουσιαστικό και δεν βοηθάνε για την ποιοτική ανάπτυξη του ανθρώπου». Επισημαίνει την ανάγκη «να μπάσουμε στις καρδιές μας τις αιώνιες αξίες της ζωής», οι οποίες ασφαλώς «βοηθάνε το έθνος γιατί ανεβάζουν το ηθικό και πνευματικό επίπεδο των πολιτών»11. Ο Βρεττάκος διευρύνει κατά πολύ τον κύκλο των δυνάμει αναγνωστών της ανθολογίας του, αφού δηλώνει πως η εργασία του, αν και αφορά, κατά κύριο λόγο, το παιδί και τον νέο, «αφορά και τον κάθε άνθρωπο, όποιας ηλικίας και αν είναι». Προβάλλει μάλιστα έναν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα λόγο για να δικαιολογήσει την άποψή του αυτή: «στο σύνολό του σχεδόν ο λαός της χώρας μας, παρουσιάζει μια παιδικότητα από την άποψη της άγνοιας που έχει πάνω σ’ αυτά τα ζητήματα»12. Κάνει και μια ωραία παρατήρηση, όταν λέει ότι ακόμα και οι μεγαλύτεροι στην ηλικία άνθρωποι, χωρίς ηλικιακό περιορισμό, έχουν κέρδος όταν ανακα-

λύπτουν κάτι που να ανοίγει τους πνευματικούς τους ορίζοντες, όταν δηλαδή διαφωτίζονται πάνω σε κάτι και ταυτόχρονα ευχαριστούνται ψυχικά. Είναι σαν να επαναλαμβάνει με τον δικό του τρόπο το γνωστό παιδαγωγικό αίτημα του Διαφωτισμού: «Τέρπειν άμα και διδάσκειν», και μάλιστα σε μια προοπτική «διά βίου παιδείας», όπου και «το εγγόνι μπορεί να διδάξη τον παππού και να του προξενήση μεγάλη ευχαρίστηση». Άλλωστε, όπως λέει: «Άνθρωποι που θέλουν να φωτιστούν είναι όλοι, από τα παιδιά ώς τους γέροντες. Το βιβλίο λοιπόν αυτό είναι βοηθητικό, διδαχτικό βιβλίο, που απευθύνεται σε όλους όσους δεν γνωρίζουν τι είναι ποίηση»13. Σημειώνω, ότι ο Βρεττάκος θα ασκήσει αυστηρή κριτική σε άλλες παιδικές ανθολογίες που «βγήκαν κατά καιρούς» στην Ελλάδα, χωρίς ωστόσο να τις κατονομάζει. Συμπεραίνει πως αυτές δεν είχαν τον ίδιο σκοπό με τη δική του εργασία, δηλαδή «να μυήσουν την ψυχή του παιδιού ή του νέου στον ωραίο λόγο της ποίησης», αλλά γράφτηκαν «για να βοηθήσουνε το σχολείο και το παιδί σε εκδηλώσεις εξωτερικές, τυπικές (διάφορες σχολικές εορτές)», με μια ρουτίνα θεματικών ενοτήτων: εθνικών, θρησκευτικών, φυσιολατρικών και σχολικών, περιλαμβάνονταν όχι αληθινά ποιήματα, αλλά άκριτα, ποικίλο στιχουργημένο υλικό, ανεξάρτητα από την ποιότητά του: «Στιχουργημένες ιστορίες που έκαναν το παιδί να πιστεύη πως κάθε πράγμα που είναι γραμμένο σε στίχους είναι και ποίηση και πως ποίηση είναι μόνον αυτό και τίποτ’ άλλο»14. Αυτό το γεγονός φυσικά δεν θα ήταν δυνατόν να κάνει τα παιδιά να αγαπήσουν την ποίηση. Γι’ αυτό ο ίδιος θεωρούσε ως τον καλύτερο τρόπο μύησης των παιδιών στην ποίηση την πρόκληση της αληθινής συγκίνησης, που προκαλείται από την επαφή με την αληθινή ποίηση: συγκρότησε τη δική του ανθολογία «από αληθινά και μόνον ποιήματα», θέτει έναν και μοναδικό περιορισμό: τα ποιήματα αυτά να είναι «προσιτά στην αντίληψη και στην ευαισθησία του παιδιού»15. Μεταχειρίζεται κι αυτός τον γνωστό ορισμό, που χρησιμοποιείται συνήθως, για την αισθητική καταξίωση ενός λογοτεχνικού έργου, προτάσσοντας τη γνώμη του ενήλικου, που συνήθως διαθέτει διαμορφωμένα καλαισθητικά κριτήρια16. Όσον αφορά στην καταλληλότητα του ίδιου αυτού έργου για τα παιδιά, προϋποθέτει πάλι την ανάγκη της κατανόησης του λογοτεχνήματος από τα παιδιά. Δίνει δύο παραδείγματα και δηλώνει ότι: «Η έρευνα για την ανακάλυψη τέτοιων ποιημάτων, που να είναι απλά και τέλεια ταυτοχρόνως, αποτέλεσε την εντελώς ιδιαίτερή μου φροντίδα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ό,τι είναι αριστούργημα για τους μεγάλους, είναι αριστούργημα και για το παιδί, όταν μπορή να είναι το ίδιο κατανοητό και για τους μεγάλους και για το παιδί. Θα αναφέρω σαν ελάχιστα παραδείγματα, την Ξανθούλα του Σολωμού και τη Δέηση του Καβάφη. Κ’ η έρευνα για την ανακάλυψη τέτοιων ποιημάτων, που να είναι απλά και τέλεια ταυτοχρόνως, αποτέλεσε την εντελώς ιδιαίτερή μου φροντίδα. Αλλά, ακόμη, και πιο πέρα η πείρα μου με έχει πείσει πως με τη βοήθεια μερικών επεξηγηματικών σημειωμάτων, θα μπορούσε να οδηγηθή το παιδί, και ο αναγνώστης μου γενικότερα, από το παλαιό στο πιο νέο και από το απλό στο πιο σύνθετο –ως ένα σημείο βέβαια νέο και σύνθετο–, κι ότι θα μπορούσα να προσφέρω το βιβλίο αυτό σαν ένα είδος μεθόδου,

61 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

62 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

όχι μόνο για μια απλή μύηση, αλλά και για έναν ευρύτερο προσανατολισμό μέσα στα σύγχρονα ρεύματα»17. Δεν θα παραλείψει να επισημάνει και την εθνική σημασία της μελέτης και γνώσης της νεοελληνικής ποίησης, τονίζοντας ότι αυτή καλύπτει μία μακρόχρονη περίοδο χιλίων και πλέον ετών18. Θα πραγματοποιήσει λοιπόν «δύο διαπιστώσεις μεγάλης εθνικής σημασίας». Η πρώτη αναφέρεται στη φυσική εξέλιξη της δημοτικής γλώσσας κατά την περίοδο αυτή, πριν «νοθευτεί» από τη καθαρεύουσα19. Η δεύτερη διαπίστωση αφορά τη συνέχεια και την ενότητα της ελληνικής λαϊκής ψυχοσύνθεσης, όπως έχει αποτυπωθεί στα λογοτεχνικά κείμενα20. Ως προς τα κείμενα αυτά παρατηρεί ότι, ανεξάρτητα από το χρόνο στον οποίο παρουσιάστηκαν κατά το μακρύ διάστημα της ελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης, «είχαν τα ίδια εσωτερικά χαραχτηριστικά. Αντιμετωπίζαν με την ίδια ψυχική υπεροχή και την ίδια υψηλή φαντασία τον ηρωισμό, την αρετή, τη φύση, τα εθνικά γεγονότα. Έτσι οι δυο αυτές διαπιστώσεις, έρχονται να μας δώσουν ένα εθνικό μάθημα, απαραίτητο για ένα παιδί, για ένα νέο και για έναν Έλληνα, κι ακόμη να μας αποκαλύψουν το εθνικό βάρος που κλείνουν μέσα τους τα δύο μεγάλα θέματα που απασχολούσαν τον εθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σολωμό: “...Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;”»21. Καταλήγοντας, παρατηρώ ότι η ανθολογία του Βρεττάκου είναι και περιεκτική και αντιπροσωπευτική. Περιλαμβάνει 29 δημοτικά τραγούδια, ανάμεσα στα οποία υπάρχουν και ορισμένα από τα πιο γνωστά και ωραία ακριτικά και κλέφτικα, χωρίς να παραλείπονται και δείγματα από τα ωραιότερα επίσης και πιο γνωστά τραγούδια της αγάπης, αλλά και μοιρολόγια. Κλείνει με έξοχα νανουρίσματα.

Όσον αφορά την προσωπική ποίηση, υπάρχουν 109 ποιήματα, 62 ποιητών και ποιητριών, σε δύο μέρη: το πρώτο ανήκει στην «Κρητική Ποίηση», το δεύτερο έχει το γενικό τίτλο «Νεοελληνική Ποίηση». Και στα δύο μέρη προηγούνται κατατοπιστικές σύντομες εισαγωγές22. Στο τέλος, σ’ ένα τέταρτο μέρος, δίνονται στοιχεία για τους ποιητές και το έργο τους, όπου ο αναγνώστης μπορεί να δει πολύ ενδιαφέρουσες αισθητικές παρατηρήσεις του ίδιου του Βρεττάκου· ενδεικτικά αναφέρω τα σημειώματά του για τον Καβάφη ή τον Καρυωτάκη. Στο τέταρτο μέρος υπάρχουν ακόμα ένας εκλαϊκευμένος κατάλογος των ποιητικών όρων και των λογοτεχνικών ρευμάτων και τέλος ένα λεξιλόγιο που περιλαμβάνει τις δυσκολότερες, ιδιωματικές κυρίως, λέξεις. Από την Κρητική Ποίηση, ανθολογούνται εκπρόσωποι και της πρώτης και της δεύτερης γενιάς (κομμάτι από τον Απόκοπο του Μπεργαδή, και από τη Βοσκοπούλα, βέβαια κομμάτια και από τον Χορτάτση και τον Κορνάρο). Ο Σολωμός επικρατεί έναντι του Κάλβου, από τον οποίο, δυστυχώς, περιλαμβάνεται μόνο Ο Φιλόπατρις. Υπάρχουν όμως και άλλοι ποιητές της λεγόμενης Επτανησιακής Σχολής και ασφαλώς της δεύτερης Αθηναϊκής Σχολής. Ας σημειωθεί ότι, θερμός δημοτικιστής όπως ήταν, ο Βρεττάκος παραλείπει να ανθολογήσει ποιητές της πρώτης Αθηναϊκής Σχολής, δηλαδή των ρομαντικών: δεν υπάρχει κανένα δείγμα από τους Παναγιώτη και Αλέξανδρο Σούτσο, ούτε καν από τον δημοφιλέστατο Αχιλλέα Παράσχο (ούτε λόγος βέβαια να γίνεται για Ιωάννη Καρασούτσα ή Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή23). Ανθολογείται πάντως το Όνειρον του Βιζυηνού, και το πασίγνωστο άλλοτε (και στη δημοτική γραμμένο) Ο βοριάς που τ’ αρνάκια παγώνει του Γεωργίου Ζαλοκώστα. Μεγάλη έκταση δίνεται στους ποιητές από τη γενιά του Παλαμά έως τους σύγχρονους, ακόμα και πέρα από τη γενιά του 1930, ανθολογώντας, μεταξύ άλλων, τη Μελισσάνθη και το Γιώργο Γεραλή ή τη Μαρία Π. Ράλλη. Γενικά μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι με την ευαισθησία του ο Βρεττά-

63 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

κος «απέσταξε» αληθινή ποίηση, όπως ήθελε, την οποία με τρόπο τίμιο και δημοκρατικό αναζήτησε και βρήκε ακόμα και σε θεωρούμενους ως ελάσσονες ποιητές, όπως ο Αθανάσιος Κυριαζής, ο Γεώργιος Αθάνας ή ο Νίκος ΧάγερΜπουφίδης. Τέλος γίνεται φανερό, ότι ο Βρεττάκος δεν δίστασε να υιοθετήσει επιλογές που είχαν κάνει και προηγούμενοι ανθολόγοι, περιλαμβάνοντας και στη δική του ποιήματα που ήδη βρίσκουμε στις ανθολογίες εκείνων, π.χ. τον ΤάκηΠλούμα του Μιλτιάδη Μαλακάση, αλλά και την Παράκληση στο Θεό για ένα μικρό καμπούρη του Νίκου Χάγερ-Μπουφίδη, κ.ά. Η ανθολογία του Βρεττάκου είναι ένα έργο που μπορεί και σήμερα θαυμάσια να χρησιμοποιηθεί στην αισθητική αγωγή των παιδιών. Και αυτός είναι κυρίως ο λόγος, για τον οποίο θεώρησα σκόπιμο να επαναφέρω στην επιφάνεια το μάλλον λησμονημένο αυτό έργο του ποιητή της ειρήνης και της αγάπης. ΣΗΜΕΙΩΣEIΣ

64

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

1. �� Για τις διαστάσεις του έργου του Νικηφόρου Βρεττάκου βλ. μεταξύ άλλων τα εξής: α) Αθανάσιος Ν. Γκότοβος, Το μυθικό και ιδεολογικό σύμπαν της ποίησης του Νικηφόρου Βρεττάκου, Πρόλογος του Vincenzo Rotolo, εκδ. Φιλιππότης, Αθήνα 1989, β) Άντα ΚατσίκηΓκίβαλου, «Νικηφόρος Βρεττάκος, Οι ορίζουσες της ποίησής του», Φιλολογικές διαδρομές, Από τον Παλαμά στον Βρεττάκο, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1990, σσ. 289-316, γ) της ίδιας, «Νικηφόρος Βρεττάκος, ο “μεταλλωρύχος” ποιητής (1912-1991)», Φιλολογικές διαδρομές Β΄, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 1998, σσ. 159-186, και δ) Μ. Γ. Μερακλής, «Η καθαρή ανθρωπιά του Νικηφόρου Βρεττάκου», Νικηφόρος Βρεττάκος – Αφιέρωμα, Βιβλιοθήκη της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων, Αθήνα [1992], σσ. 11-16. 2. Για την παρουσία του παιδιού στο έργο του Βρεττάκου βλ. κυρίως: α) Γεωργία Καλογήρου, Τα παιδιά «Μπροστά στο ίδιο ποτάμι» του Νικηφόρου Βρεττάκου, εκδ. Φιλιππότης, Αθήνα 1990, β) Αθανάσιος Ν. Γκότοβος, «Το παιδί στην ποίηση του Νικηφόρου Βρεττάκου – Ο Βρεττάκος για την αισθητική αγωγή των παιδιών», Για το Νικηφόρο Βρεττάκο, Έξι μελετήματα και το «κατά Νικηφόρον Ευαγγέλιον», εκδ. Σοκόλη, Αθήνα 1995, σσ. 95-108, γ) Γεώργιος Δ. Παπαντωνάκης, «Νικηφόρος Βρεττάκος, “Οι φωνές των παιδιών θυμίζανε την έλευση των αγγέλων”», Η παιδική ηλικία του ήλιου, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 1997, σσ. 15-72, και δ) Γεωργία Κακούρου-Χρόνη, «Το παιδί στο έργο του Νικηφόρου Βρεττάκου», περιοδ. Διαδρομές, τεύχ. 53 (1999), σσ. 26-32. 3. Για το αναγνωστικό αυτό βλ. Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, «Η προσφορά του Ζαχαρία Παπαντωνίου στην παιδική λογοτεχνία και την εκπαίδευση», περιοδ. Διαβάζω, τεύχ. 285 (1992), σσ. 88-100. 4. Νικηφόρος Βρεττάκος, Οδύνη, Αυτοβιογραφικό χρονικό, Πρόλογος: Κώστας Βρεττάκος, δεύτερη έκδοση, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2000. 5. Νικηφόρος Βρεττάκος, Οδύνη, ό.π., σ. 57. 6. Νικηφόρος Βρεττάκος, Οδύνη, ό.π., σ. 60. 7. �� Η χρονολογία αυτή δεν δηλώνεται στο βιβλίο. Για τη χρονολόγηση βλ. Μαρία Δ. Χαλκιοπούλου, Βιβλιογραφία Νεοελληνικών Ποιητικών Ανθολογιών 1834-1978, εκδ. Μήνυμα, Αθήνα 1978, σ. 95. 8. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ανθολογία για παιδιά και νέους, εκδ. Πέργαμος, Αθήνα [1974], σ. 11. 9. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ανθολογία για παιδιά και νέους, ό.π., σ. 11. 10. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ανθολογία για παιδιά και νέους, ό.π., σ. 11. 11. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ανθολογία για παιδιά και νέους, ό.π., σ. 12. 12. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ανθολογία για παιδιά και νέους, ό.π., σ. 12. 13. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ανθολογία για παιδιά και νέους, ό.π., σ. 12.

14. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ανθολογία για παιδιά και νέους, ό.π., σ. 12. 15. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ανθολογία για παιδιά και νέους, ό.π., σ. 13. 16. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ανθολογία για παιδιά και νέους, ό.π., σ. 13. 17. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ανθολογία για παιδιά και νέους, ό.π., σ. 13. 18. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ανθολογία για παιδιά και νέους, ό.π., σ. 13. 19. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ανθολογία για παιδιά και νέους, ό.π., σσ. 13-14. 20. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ανθολογία για παιδιά και νέους, ό.π., σ. 14. 21. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ανθολογία για παιδιά και νέους, ό.π., σ. 14. 22. �� Στις μικρές αυτές εισαγωγές προσπαθεί με απλό τρόπο να δώσει τις ιδιαιτερότητες των περιόδων.. Με επιτυχία συνοψίζει, όπως νομίζω, τα κύρια γνωρίσματα της περιόδου 1669-1821: «Από το πέσιμο της Κρήτης στους Τούρκους (1669) ώς τα χρόνια της μεγάλης Ελληνικής Επανάστασης (1821), ο σκλαβωμένος ελληνικός λαός εκφράζει την ψυχή του με τα ιστορικά και τα κλέφτικα τραγούδια, που, στο σύνολό τους, αποτελούν μνημείο πολιτισμού. Η διάρθρωση των τραγουδιών αυτών, η μελωδία, η οικονομία κι οι πλούσιες συναισθηματικές καταστάσεις που περικλείνουν, με κορυφαία τη δίψα της ελευθερίας, μαρτυρούν ότι μέσα στο σκοτάδι υπάρχει πολύ φως, μέσα στη σκλαβιά πολλή ανυποταγή και εθνική δύναμη, που η μυστική της ροή συνεχίζεται μες στις ψυχές των ανώνυμων σκλαβωμένων από τα πανάρχαια χρόνια. Τα κατορθώματα των Κλεφτών, η αυταπάρνηση, η αγάπη στην πατρική γη, τα στοιχεία και τα φαινόμενα της ελληνικής φύσης που συμμετέχουνε στον αγώνα σα νάχουν συνείδηση και ψυχή, κι οι καημοί των σκλαβωμένων, αποτελούν τα θέματα των τραγουδιών αυτών, κλείνοντας μέσα τους μια παράδοξη δύναμη και σοφία» (Ανθολογία για παιδιά και νέους, ό.π., σ. 20). 23. Απλή αναφορά του ονόματός του στην απαρίθμηση των ποιητών, σ. 75.

65

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

Ἡ Ἑλληνικὴ γλῶσσα Ὅταν κάποτε φύγω ἀπὸ τοῦτο τὸ φῶς θὰ ἑλιχθῶ πρὸς τὰ πάνω ὅπως ἕνα ρυακάκι ποὺ μουρμουρίζει. Κι ἂν τυχὸν κάπου ἀνάμεσα στοὺς γαλάζιους διαδρόμους συναντήσω ἀγγέλους, θὰ τοὺς μιλήσω ἑλληνικά, ἐπειδὴ δὲν ξέρουνε γλῶσσες. Μιλᾶνε μεταξύ τους μὲ μουσική. Νικηφόρος Βρεττάκος

Με σατιρική διάθεση από τη Θέτη Χορτιάτη Παλιοπολιτικάντη σου ρίχνουμε το γάντι σε κράζουμε για μίζες που ήρθαν μέρες γκρίζες ακρίβεια κι ανεργία κουφά τα υπουργεία βροχή τα κούφια λόγια χαλάζι τα λαμόγια…

66 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Πολιτικάντη κάλπη όταν σε φτύσει η κάλπη θα σου γυρνούν την πλάτη κι η δόξα σου φευγάτη. Θέλω να γελώ, μα κλαίω και στοχάζομαι και λέω: Μας ζυγίζουν το πουγκί κι εμείς χάφτουμε μουγκοί ξένοι αν κάνουνε κουμάντο λεν αλλιώς ή έτσι κάν’ το; Τότε αλί κατακαημένα Άσματα του Εικοσιένα… Ποια με ξένη προσταγή «…που μετράει με βια τη γη»; Ποιοι τραβάνε τα λουριά; «…Χαίρε, ω χαίρε, Λευτεριά!»

συνέντευξη Αθηνά Μπίνιου

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Η Αθηνά Μπίνιου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, αλλά μετανάστευσε από μικρή στη Βραζιλία με τους γονείς και τον αδερφό της. Αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα μετά τον Εμφύλιο ακολουθώντας τον πατέρα, ο οποίος για πολιτικούς λόγους επέλεξε την ξενιτιά. Εκεί, στη μεγαλούπολη του Σαν Πάουλο, η Αθηνά σπούδασε και εργάστηκε ως Χημικός σε βιομηχανία χρωμάτων. Επέστρεψε στην Ελλάδα παντρεμένη με τρία παιδιά και από τότε χαρίστηκε στην οικογένειά της και σε κοινωφελή ιδρύματα όπως το ΠΙΚΠΑ Βούλας, το «Ελληνικό Φως», οικολογικές και πολιτιστικές οργανώσεις και λέσχες βιβλίων. Από το 2000 επιμορφώνεται στην Παιδική Λογοτεχνία και μαθητεύει στην αφήγηση παραμυθιών, μέχρι ν’ αρχίσει να εκδίδει βιβλία. Η ίδια πιστεύει πως η συναρπαστική διαδικασία της σύνθεσης χρωμάτων μέσα στα εργαστήρια, με τα πολλαπλά «μαγικά» επιτεύγματα της Χημείας, προσέδωσε στα γραπτά της μορφή παραμυθιών.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ • Οι Ήρωες του Άρδα, ιστορικό χρονικό από τις βιβλιοδεσίες Art Book, 2004. • Ο Κρυστάλλινος Αετός, ταξιδιωτικό μυθιστόρημα, Ελληνικά Γράμματα, 2005. • Η Ταρώ και ο Ζαχαροζυμωμένος, Πατάκης, 2006. • Το κατόρθωμα του Δάκρυ και Τα χειρόγραφα του Πύργου ολοκλήρωσαν την τριλογία «Παραμύθια της Μάνης», από τις Εκδόσεις Πατάκη, το 2007. • Το δειλό λιοντάρι, Καλειδοσκόπιο, 2009. • Το πανηγύρι των πουλιών, Πατάκης, 2010. • Η Λουκία και οι δύο πατρίδες της, βραβευμένη νουβέλα από την Εταιρεία Τεχνών, Επιστημών και Πολιτισμού Κερατσινίου, Πατάκης, 2011. • Ιστορίες για φίλημα, Μίνωας, 2011.

67 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

• Νικηφόρος Βρεττάκος, το παιδί που έγινε ποιητής, Πατάκης, 2012. • Πιρουλίτο και Ροζαλία, βραβευμένο παραμύθι από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών, Πατάκης, 2012.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Αγγελική Βαρελλά: Είναι πάντα ενδιαφέρον να ξέρει κανείς τι κυριάρχησε στη σκέψη ενός συγγραφέα ώστε να ασχοληθεί με το παιδικό βιβλίο… Αθηνά Μπίνιου: Άρχισα με κίνητρο τη χαρά που ένιωθα όταν έλεγα ιστορίες της ζωής μου στα παιδιά και τα εγγόνια μου. Οι μικροί μου ακροατές επέλεγαν ορισμένα γεγονότα που τους άρεσαν περισσότερο και μ’ έβαζαν να τα λέω και να τα ξαναλέω. Έπιασα λοιπόν και τα έγραψα. Κάπως έτσι γεννήθηκε το πρώτο μου παραμύθι, «Ο Κρυστάλλινος Αετός», ενώ το CD που το συνοδεύει περιέχει αφήγηση με μουσική από παραδοσιακά όργανα και ήχους της φύσης.

68

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Α.Β.: Τα παιδικά σας χρόνια και οι μνήμες από αυτά, τι ρόλο έπαιξαν σε αυτή την επιλογή; Α.Μ.: Δεν γεννήθηκα στη Μάνη, αλλά μεγάλωσα στα χέρια ενός πατέρα Μανιάτη που μιλούσε με παραμύθια για τον τόπο του. Στην παιδική μου φαντασία ασκούσαν τεράστια γοητεία, και από τότε σφηνώθηκε στο νου μου ο κώδικας αξιών της περιοχής απ’ όπου κατάγομαι. Αξίες όπως η έγνοια για τους γονείς, η ευγνωμοσύνη, η αγωνιστικότητα, ο ανυστερόβουλος έρωτας, αναβρύζουν μέσα από τα ελληνικά παραμύθια αποκαλύπτοντας τις ρίζες μας. Εκείνο που μ’ έκανε να γράψω τα λαϊκά μανιάτικα παραμύθια ήταν η υπόσχεση που είχα δώσει στον εαυτό μου να τιμήσω μ’ αυτόν τον τρόπο τη μνήμη του Μανιάτη πατέρα μου. Α.Β.: Το ταξίδι στον κόσμο αποτελεί κίνητρο για να γράψει κανείς παραμύθια; Α.Μ.: Ταξιδεύοντας έρχεσαι μπροστά σε διαφορετικούς ανθρώπους, νοοτροπίες, κάνεις καινούργιους φίλους, αδελφώνεσαι, γνωρίζεις τον κόσμο και μες από τον κόσμο γνωρίζεις τον εαυτό σου. Αυτό είναι το μεγαλύτερο δώρο που μου έκαναν τα ταξίδια. Α.Β.: Η μετανάστευση «μεταφράζεται» σε δημιουργία; Α.Μ.: Η μετανάστευση παρέα με το νόστο για την Ελλάδα καταγράφηκε στην καρδιά μου σαν τατουάζ. Η «μάρκα» αυτή δεν είναι δυνατόν να μην φαίνεται στα βιβλία μου. Άλλωστε έμεινα στη Βραζιλία 25 χρόνια. Η εποχή του επαναπατρισμού ήταν επίσης καθοριστική. Εκείνο τον καιρό άρχισα ν’ αναζητώ δρόμους αυτογνωσίας. Τότε έκανα τα μεγάλα ταξίδια της ψυχής. Έμαθα καινούργιους τρόπους ν’ αγαπώ, να προσφέρω, να δέχομαι τον εαυτό μου και τους άλλους γύρω μου. Να κατανοώ τις ανθρώπινες σχέσεις. Συνεχίζω να μαθαίνω…

Α.Β.: Ως πρώην χημικός, με ειδικότητα στα χρώματα, γράψατε κάποτε σ’ ένα βιογραφικό: «Με το μωβ υγρό της ψυχής χρωματίζω τα παραμύθια μου». Γιατί διαλέξατε το μωβ; Α.Μ.: Είναι το χρώμα της βιολέτας, του μενεξέ, του κυκλάμινου, του αμέθυστου, των αγριολούλουδων. Όταν κάνω προσευχή και διαλογισμό, είναι το χρώμα του νου που μου ταιριάζει και προχωράει τη σκέψη μου. Με βοηθά να καταλάβω τι γίνεται μέσα μου και γύρω μου, έτσι ώστε να είμαι σε θέση να ενεργώ αποτελεσματικά και κυρίως να αισθάνομαι ότι η ζωή είναι όμορφη. Το γαλάζιο το εντοπίζω στο στήθος, το πράσινο στην κοιλιά, το κόκκινο στη δύναμη των ποδιών, το κίτρινο στο ιαματικό φως των χεριών. Η καθημερινότητά μου είναι ένας κύκλος μαύρου, άσπρου, στιγμές χαράς που εναλλάσσονται με στιγμές δύσκολες διαρκώς. Α.Β.: Τα χρώματα σας συμπαραστέκονται στο γράψιμο; Α.Μ.: Ναι! Όταν άρχισα να γράφω συστηματικά, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι η λογοτεχνία έχει άπειρες πολύχρωμες συνταγές, τόσες όσες και οι χημικές ενώσεις. Άλλωστε η Χημεία είναι μεγάλη παραμυθού. Έκανε το θαύμα να ντύσει την εργάτρια με υφάσματα μεταξωτά ανάλογα μιας βασίλισσας. Η Χη-

μεία έβαλε στα χέρια μας πολύτιμα συνθετικά πετράδια που κάποτε ανήκαν σε πρίγκιπες. Απίστευτα θαύματα κάνει η Χημεία, απίστευτα θαύματα γράφονται στα βιβλία. Όπως και στη ζωή. Α.Β.: Θεωρείτε τον εαυτό σας αφηγήτρια ή κατά βάση συγγραφέα; Α.Μ.: Απολαμβάνω την αφήγηση, γιατί πιστεύω πως αποτελεί μέρος της δουλειάς του συγγραφέα. Ερμηνεύω μόνο τα δικά μου παραμύθια, καμιά τριανταριά δηλαδή. Σπάνια να αφηγηθώ τα παραμύθια κάποιου άλλου, και μόνο αν τον αγαπώ. Αυτό που κάνω στα σχολεία, δηλαδή το να αφηγούμαι και να τα ζωντανεύω στα παιδιά, αποδεικνύεται απαιτητικό έως και εξουθενωτικό. Στο γράψιμο, μπορείς να απολαύσεις την πολυτέλεια του να κάθεσαι στο γραφείο σου, ασχέτως του ότι απαιτεί συγκέντρωση, αφοσίωση και σκέψη. Τουλάχιστον δεν είσαι αναγκασμένη να βραχνιάζεις πάνω στη σκηνή. Απολαμβάνω όμως την προσήλωση και τη μαγεία που προσφέρει η αφήγηση στα παιδιά και στους μεγάλους που με ακούν. Α.Β.: Το πρόσφατο βιβλίο σας αναφέρεται στον Νικηφόρο Βρεττάκο με έμφαση στην παιδική του ηλικία. Πώς ήταν η «σχέση» σας μαζί του; Α.Μ.: Ο σύνδεσμος ανάμεσά μας ξεκίνησε όταν μας φιλοξένησε στο σπίτι τους η αδερφή του πατέρα μου, η θεία Πιπίτσα, η γυναίκα του Νικηφόρου. Τότε ήμουν στην αρχή της εφηβείας και αποστήθιζα τα ποιήματα του αγαπημένου μου θείου Νίκη για να του αρέσω. Μεγάλωσα βλέποντας τους γονείς και τον αδερφό μου να διαβάζουν Βρεττάκο. Όταν έκανα παιδιά και εγγόνια, συνέχισα στα ίδια χνάρια. Μου αρέσουν όλα όσα έχει γράψει. Μου αρέσει πολύ η ποίησή του. Τα παιδιά την καταλαβαίνουν. Είναι που έχω και πολλές εικόνες στο νου μου με την παρουσία του δίπλα μου. Θυμάμαι τα χέρια του όταν μαζεύαμε κυκλάμινα στη Σαλαμίνα, τον τρόπο που τα χάιδευε, μου μάθαινε ν’ αναρωτιέμαι από πού παίρνουν τα χρώματά τους, αφού το χώμα είναι σχεδόν ουδέτερο. Μου έμαθε την αγάπη άνευ όρων,

με σεβασμό όμως στον εαυτό μας. Δεν ξέρω γιατί τα δικά του λόγια και ο ήσυχος τρόπος που τα εξέφραζε ρίζωναν μέσα μου. Α.Β.: Υπάρχουν κάποια ιδιαίτερα θέματα στα οποία επανέρχεστε; Α.Μ.: Διαλέγω θέματα που συγκινούν εμένα και έτσι βγάζω τα αληθινά μου συναισθήματα. Γράφω για να προσφέρω ένα καλειδοσκόπιο με εικόνες από τον κόσμο μου και ταυτίζομαι με τον βασικό ήρωα ή με κάποιον άλλο σημαντικό ρόλο. Στα παραμύθια μου προσπαθώ να περνώ μηνύματα αγάπης και αδελφοσύνης. Νομίζω ότι αυτές οι δυνάμεις καλλιεργούν ένα αίσθημα ενότητας με τους άλλους, αλλά προπαντός με τον εαυτό μας, και σίγουρα μας στηρίζουν σε ό,τι μας δυσκολεύει καθημερινά. Θέλω να απευθύνω κάθε φορά έναν ύμνο στη φύση και στην έμφυτη καλοσύνη του ανθρώπου. Α.Β.: Τι θα συστήνατε στους γονείς τού σήμερα; Α.Μ.: Να διαβάζουν μαζί με τα παιδιά τους. Η ανάγνωση γίνεται συνήθεια και φέρνει την ενότητα μεταξύ της οικογένειας. Το διάβασμα μεγαλώνει τη φαντασία και βοηθάει τους νέους να εκφραστούν γραπτά, κάτι που κάνει τους περισσότερους να πελαγώνουν όταν έρχεται η ώρα της έκθεσης.

νέα

ΑΠΩΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: ΕΦΥΓΕ Η ΖΩΡΖ ΣΑΡΗ...

O 72

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

θάνατος βρήκε τη Ζωρζ Σαρή το Σάββατο 09 Ιουνίου του 2012, στις 3 το πρωί, ύστερα από ένα δεκαπενθήμερο αγωνίας για τη ζωή της. Κηδεύτηκε την Τρίτη 12 Ιουνίου, στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Η Ζωρζ Σαρή κατείχε πολύ σημαντική θέση στο χώρο της ελληνικής νεανικής λογοτεχνίας. Οι Διαδρομές, δείχνοντας σεβασμό στο όνομά της και τιμώντας την προσφορά της, θα παρουσιάσουν στο επόμενο τεύχος ειδικό αφιέρωμα στο συνολικό της έργο.

ΒΡΑΒΕΙΑ ΤΟΥ ΚΥΚΛΟΥ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου (2.4.2012), το Ελληνικό Τμήμα του ΙΒΒΥ (Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου) απένειμε τα εξής βραβεία κατά τη διάρκεια ειδικής τελετής που έγινε τη Δευτέρα 2 Απριλίου στο Ινστιτούτο Θερβάντες στην Αθήνα:

◉ Βραβείο «Πηνελόπη Δέλτα»

◉

Απονέμεται στην κ. Αργυρώ Κοκορέλη για τη συνολική της δράση. Βραβείο «Κ. Π. ΔΕΜΕΡΤΖΗ» σε εκπαιδευτικό Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Αθλοθέτες: Πάνος Αλέφαντος και Εκδόσεις Άγκυρα Το βραβείο απονέμεται στην κ. Πάττυ Παπαδήμου, δασκάλα στο 4ο Δημοτικό Σχολείο Αλεξάνδρειας Ημαθίας. Βραβείο σε εν ενεργεία εκπαιδευτικό δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που δείχνει έμπρακτα και αποτελεσματικά το ενδιαφέρον του για τη Νεανική Λογοτεχνία Αθλοθέτης: Εκδόσεις Ψυχογιός Το βραβείο αυτό μοιράζονται δύο καθηγήτριες του Γυμνασίου Χιλιομοδίου: η κ. Ισαβέλλα Σιδηροπούλου, καθηγήτρια γαλλικών, και η κ. Κωνσταντίνα Δράκου, φιλόλογος. Βραβείο σε παιδική/νεανική βιβλιοθήκη για τη συνολική της δράση Αθλοθέτης: Εκδόσεις Καστανιώτη Απονέμεται στη Βιβλιοθήκη «Μάρω Λοΐζου» του 6ου Δημοτικού Σχολείου Νίκαιας. Βραβείο προγράμματος προώθησης της φιλαναγνωσίας Αθλοθέτης: Εκδόσεις Πατάκη Το βραβείο απονέμεται ομόφωνα στην Παιδική Λέσχη Ανάγνωσης Κω. Βραβείο καλλιέργειας της φιλαναγνωσίας με χρήση νέων τεχνολογιών και διαδικτύου Αθλοθέτης: Εκδόσεις Παπαδόπουλος Απονέμεται στο blog http://filanagnosiaprogram.blogspot.com/ της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης. Βραβείο σε Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων μαθητών Δημοτικού, Γυμνασίου ή Λυκείου για την προώθηση της φιλαναγνωσίας Αθλοθέτης: Εκδόσεις Μίνωας Απονέμεται στο Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων του 29ου Δημοτικού Σχολείου Θεσσαλονίκης.

73 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

◉ Βραβείο σε βιβλιοθηκονόμο για δράσεις φιλαναγνωσίας

◉

 74

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

◉

Αθλοθέτης: Εκδόσεις Λιβάνη Το βραβείο απονέμεται στην κ. Σοφία Κράλλη, βιβλιοθηκονόμο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Μοσχάτου. Βραβείο σε Σχολικό-Μαθητικό Έντυπο το οποίο καλλιεργεί τη φιλαναγνωσία και προωθεί την ανάγνωση Παιδικής Λογοτεχνίας Αθλοθέτης: Εκδόσεις Μεταίχμιο Το βραβείο απονέμεται στο περιοδικό Τα μυστικά του θρανίου, του 7/θέσιου 3ου Δημοτικού Σχολείου Κισσάμου Χανίων. Βραβείο «Ερμιόνη Βακάλη-Πετρίδη» σε συγγραφέα και εικονογράφο βιβλίου με πολύχρωμη εικονογράφηση Βραβείο: Οι καλοί πειρατές και οι κακοί πειρατές, Αντώνης ΠαπαθεοδούλουΊρις Σαμαρτζή, Εκδόσεις Παπαδόπουλος. Έπαινος: Η αγάπη της Μυρμηγκίνας και του Τζίτζικα, Γιώργος ΜπουμπούσηςΒανέσσα Ιωάννου, Ελληνοεκδοτική. Βραβείο «Πηνελόπη Μαξίμου» σε συγγραφέα βιβλίου αφήγησης βραχείας φόρμας για παιδιά Για το Βραβείο ισοψήφισαν: Αστέρια στον πάτο της λίμνης, Εύη Γεροκώστα, Εκδόσεις Μεταίχμιο Το ζωντανό ρομπότ, Ναννίνα Σακκά-Νικολακοπούλου, Εκδόσεις Πατάκη Βραβείο «Φανής Αποστολίδου» σε συγγραφέα εκτενούς παραμυθιού ή μυθιστορήματος για παιδιά Αθλοθέτης: κ. Αθηνά Μπίνιου Βραβείο: Οι εφτά ζωές του Κόμπου, Άννα Κοντολέων, Εκδόσεις Πατάκη Έπαινος: Δεν είμαι τέρας, σου λέω!, Παναγιώτα Πλησή, Εκδόσεις Κέδρος Βραβείο σε συγγραφέα εφηβικού ή νεανικού μυθιστορήματος Η Επιτροπή συνεδρίασε, αλλά κατά τη δεύτερη ψηφοφορία κανένα βιβλίο δεν συγκέντρωσε την απόλυτη πλειοψηφία. Ως εκ τούτου, δεν δίδεται Βραβείο. Βραβείο «Βίτω Αγγελοπούλου» σε συγγραφέα βιβλίου γνώσεων για παιδιά Η Επιτροπή συνεδρίασε, και μετά από γόνιμο διάλογο αποφάσισε κατά πλειοψηφία την απονομή του Βραβείου σε δύο βιβλία αντιπροσωπευτικά και των δύο συνιστωσών του Βιβλίου Γνώσεων: • Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη, Εύη Τσιτιρίδου-Χριστοφορίδου, Εκδόσεις Πατάκη • Περπατώντας τις εποχές του Βυζαντίου, Μαρίζα Ντεκάστρο, Εκδόσεις Μεταίχμιο Βραβείο «Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου» σε πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα βιβλίου για παιδιά ή για νέους Στην κατηγορία πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα κανένα βιβλίο δεν συγκέντρωσε την απόλυτη πλειοψηφία. Βραβείο δεν δίδεται. Η Επιτροπή αποφάσισε να απονείμει τους εξής δύο επαίνους: • Έλα να πετάξουμε μαζί, Κάτια Πινό, Εκδόσεις Βεργίνα • Ένα απλό μολύβι, Ασπασία Πρωτογέρου, Εκδόσεις Πατάκη

ΒΡΑΒΕΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΔΙΑΒΑΖΩ» Σε μια ξεχωριστή εκδήλωση με τίτλο «Λογοτεχνική και Ποιητική Συνάντηση στον Κήπο του Μεγάρου – Διαβάζω Ποίηση», που πραγματοποιήθηκε στον Κήπο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, στις 6 Ιουνίου του 2012, το περιοδικό Διαβάζω απένειμε τα 16α λογοτεχνικά του Βραβεία, εκ των οποίων αυτά που αφορούν στην Παιδική Λογοτεχνία είναι τα εξής:

◉ Βραβείο εικονογραφημένου παιδικού βιβλίου:

Ιστορίες που τις είπε η Πέτρα Κείμενο: Μαρία Αγγελίδου Εικογράφηση: Φωτεινή Στεφανίδη Εκδόσεις Αερόστατο

◉ Βραβείο λογοτεχνικού βιβλίου για μεγάλα παιδιά:

Κοσμοδρόμιο Κείμενο: Ελένη Κατσαμά Εκδόσεις Πατάκη

75 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

9η ΔΙΕΘΝΉΣ ΈΚΘΕΣΗ ΒΙΒΛΊΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗΣ: Μ’ ΈΝΑ ΒΙΒΛΊΟ Ο ΚΌΣΜΟΣ ΑΛΛΆΖΕΙ...

76

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η Θεσσαλονίκη, μία ευρωπαϊκή πόλη στο σταυροδρόμι των Βαλκανίων και της Μεσογείου, φιλοξενεί από το 2004 τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου. Σήμερα, οχτώ χρόνια αργότερα, η έκθεση έχει καθιερωθεί ως ετήσιο ραντεβού για επαγγελματίες και φίλους του βιβλίου. Η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης (ΔΕΒΘ) έλαβε και φέτος χώρα, από τις 24 έως τις 27 Μαΐου, στις εκθεσιακές εγκαταστάσεις της HELEXPO, δίνοντας την ευκαιρία στους επισκέπτες της ν’ αναζητήσουν πτυχές της σύγχρονης εκδοτικής παραγωγής απ’ όλο τον κόσμο. Το πρόγραμμα πλούσιο, οι εκδηλώσεις πολυθεματικές, οι συμμετοχές αξιόλογες, τιμώμενη χώρα η Σερβία, θεματική έκθεση με θέμα «Ο αιώνας της Θεσσαλονίκης»… Για τέσσερεις ολόκληρες ημέρες, και παρά τη σχεδόν συνεχή βροχή, η Έκθεση πλημμύρισε από επισκέπτες κάθε ηλικίας. Φυσικά, όπως κάθε χρόνο, δυναμικό πόλο έλξης αποτέλεσαν οι εκδηλώσεις για παιδιά, εφήβους, εκπαιδευτικούς και γονείς. Η Παιδική Γωνιά και η Γωνιά των Εφήβων έδωσαν τη σκυτάλη στα παιδιά για ν’ ανακαλύψουν τον κόσμο του βιβλίου, καλύπτοντας όλα τα γούστα και όλες τις θεματικές. Οι εκδότες συνηγορούσαν στο ευφάνταστο πνεύμα

του τετραημέρου παρουσιάζοντας νέες και παλαιότερες εκδόσεις τους, αλλά και προτείνοντας μια σειρά από πλούσιες, ελκυστικές εκδηλώσεις. Πραγματοποιήθηκαν 50 εκδηλώσεις που απευθύνονταν σε παιδιά ηλικίας 4-12 ετών, λογοτεχνικές παρουσιάσεις, ομιλίες από συγγραφείς και εικονογράφους, συζητήσεις γύρω από βιβλία και θέματα της επικαιρότητας. Εκδηλώσεις οργάνωσαν επίσης η Λέσχη Ανάγνωσης Εκπαιδευτικών, Μαθητών και Φοιτητών «Αχιλλέας Καψάλης», το Τμήμα Εικαστικών Πολιτιστικού Κέντρου Δήμου Θέρμης και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου. Ακόμη, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για το «Έτος Νικηφόρου Βρεττάκου», η συγγραφέας Αθηνά Μπίνιου εμψύχωσε εκδηλώσεις για μαθητές Δημοτικού στο περίπτερο «Νικηφόρος Βρεττάκος». Σε ό,τι αφορά στους πολύ μικρούς βιβλιόφιλους, μαθητές Νηπιαγωγείων, το ΕΚΕΒΙ οργάνωσε, σε συνεργασία με την οργάνωση ΟΝΑΡ/Μέσω Τέχνης για το Άρρωστο Παιδί, παραστάσεις αφήγησης παραμυθιών, με τον παραμυθά Δημήτρη Αβούρη. Οι Φαραώ και οι πυραμίδες, οι μούμιες, τα ιερογλυφικά και οι λατρευτικές συνήθειες των Αρχαίων Αιγυπτίων αποτελούν έναν μυστηριώδη κόσμο για παιδιά και μεγάλους. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Αρχαία Αίγυπτος», που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της φετινής Έκθεσης, έδωσε την ευκαιρία γνωριμίας με έναν από τους σημαντικότερους αρχαίους πολιτισμούς της Μεσογείου. Οι νεαροί επισκέπτες ανακάλυψαν τα μυστικά του αιγυπτιακού πολιτισμού μέσα από εργαστήρια και σεμινάρια, αφηγήσεις παραμυθιών, προβολές ντοκιμαντέρ, ενώ συμμετείχαν και σε οργανωμένες παρουσιάσεις στιγμών από την καθημερινή ζωή, τις συνήθειες, τη γλώσσα, τις τέχνες κατά τη διάρκεια της ακμής του αιγυπτιακού πολιτισμού. Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε από την Ελληνική Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Αιγύπτου (ΕΕΜΑΑ), με τη συνεργασία ομάδας αρχαιολόγων, ιστορικών Τέχνης, μουσειολόγων, συντηρητών έργων

77 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

 78 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

τέχνης, μουσειοπαιδαγωγών, θεατρολόγων, εμψυχωτών, εκπαιδευτικών. Παραδοσιακά, όπως και τις προηγούμενες χρονιές, η Παιδική Γωνιά υποδέχτηκε οργανωμένες ομάδες μαθητών από 54 σχολεία –Νηπιαγωγεία και Δημοτικά– της Θεσσαλονίκης και όμορων νομών (Έδεσσα, Κιλκίς, Καστοριά). Συνολικά, τα δύο πρωινά τα αφιερωμένα στα σχολεία, την Παιδική Γωνιά επισκέφθηκαν περίπου 2.500 μαθητές. Η Γωνιά των Εφήβων προσέφερε την αίσθηση μιας μικρής ανάπαυλας από το διάβασμα και τα διαγωνίσματα, προτείνοντας συγκεκριμένες εκδηλώσεις αλλά και επιλογές ανάπαυλας από τις προθήκες ενός μεγάλου βιβλιοπωλείου (οργανώθηκε από το βιβλιοπωλείο ΙΑΝΟS). Σταθερή πολιτική του ΕΚΕΒΙ αποτελεί η προώθηση της καλλιέργειας της φιλαναγνωσίας μεταξύ των μικρότερων ηλικιών, των παιδιών που θα εξελιχθούν στους αυριανούς συστηματικούς βιβλιόφιλους. Σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας ξεκίνησε πέρυσι το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Φιλαναγνωσία», με τη φιλοδοξία να αποτελέσει τον «κορμό» για εκκολαπτόμενους λάτρεις της ανάγνωσης: ήδη, το πρόγραμμα λειτουργεί σε 961 ολοήμερα Δημοτικά σ’ όλη την Ελλάδα. Η καινοτομία της «Φιλαναγνωσίας» παρουσιάστηκε στην 9η ΔΕΒΘ με την προσδοκία να αποτελέσει ένα ακόμη βήμα προς το μέλλον του ελληνικού βιβλίου. Το ειδικό περίπτερο έδωσε στους επισκέπτες της Έκθεσης μια συνολική εικόνα των δράσεων του προγράμματος μέσα από ομιλίες και συζητήσεις που ανέλυσαν τους στόχους και τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματά του. Τέλος, οι επισκέπτες της έκθεσης είχαν την ευκαιρία να επισκεφθούν το περίπτερο του «Μικρού Αναγνώστη», με τη δυνατότητα να «περιηγηθούν» στις σελίδες του μέσα από οθόνες ηλεκτρονικών υπολογιστών τοποθετημένων σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο. Ελπίζουμε ότι, σε μια χρονιά δύσκολη και μεταβατική, η Έκθεση να άλλαξε για λίγο τη διάθεση μικρών και μεγάλων, με την καρδιά της να χτυπά στο κέντρο της Θεσσαλονίκης!

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσίευση. Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή είτε μέσω e-mail είτε σε CD (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υποβάλλονται σε: α) Πέγκυ Σκουλίδα (pskoulida@psichogios.gr), β) Τασούλα Τσιλιμένη (tsilimeni@ gmail.com) και γ) Ελένη Ηλία (eilia@hol.gr). Στη δεύτερη περίπτωση αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, υπ’ όψιν Π. Σκουλίδα, Τατοΐου 121 & Σπ. Μερκούρη 1, 144 52 Μεταμόρφωση Αττικής. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 3.000 λέξεις. Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά: • Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14΄ έντονα (bold), και από κάτω κενό 2 στίχων (αράδων). • Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12΄). • Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο. Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής: • Γραμματοσειρά: Times New Roman Greek, σε μέγεθος 12΄ (για το κείμενο). • Διάστιχο: μονό.

79 

ΤΕΥΧΟΣ 106 / 2012

• Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ. • Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12΄ bold.

Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορές Σε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμφωνα με την American Psychological Association (4η έκδοση). Αναφορά σε άρθρα περιοδικών: Turner�� , �� J�� . �� C�� . (1975). �� Social comparison and social identity: Some prospects for intergroup behaviour. European Journal of Social Psychology, 5, 5-34. Αναφορά σε βιβλίο: Maccoby, E. E., & Jacklin, C. N. (1974). The psychology of sex differences. Stanford, CA: Stanford University Press. Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου: Pratto, F., Sidanius, J., & Stallworth, L. M. (1993). Sexual selection and Sexual and ethnic basis of social hierarchy. In L. Ellis (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (pp. 111-137). Westport, CT: Praeger.

80 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές: Άρθρο σε περιοδικό: Kaplan�� , A�� ., & Krueger�� , J�� . (1999). Compliance �� after threat: Self-affirmation or self-presentation? Current Research in Social Psychology, 4, 178-197. Retrieved November 2, 1999 from the World Wide Web: http://www.uiowa.edu/~grpproc/crisp/crisp.4.7.htm

κυκλοφορOYN και σε



Εσύ κρατάς μυστικό;

«Ποια είναι αυτή τώρα»;

Forum

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι το περιοδικό που ασχολείται με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας, την παρουσίαση παιδικών βιβλίων, την πληροφόρηση γύρω από την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο.



Ενδιαφέρει: εκπαιδευτικούς γονείς εικονογράφους βιβλιοθηκάριους εκδότες παιδοψυχολόγους ερευνητές σπουδαστές και γενικά όσους ενδιαφέρονται για τα παιδικά βιβλία.

106 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2012