Diadromes 96

d96 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2009

Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕφΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

o Χριστουγεννιάτικα! o

ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ! ΠΟΛΥ ΠΑΛΙΑ ΣΤΗ ΒΗΘΛΕΕΜ

ΕΝΑ ΜΠΙΣΚΟΤΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ

Με τρισδιάστατες εικόνες και κινούμενες φιγούρες!

Με μια γιορτινή ιστορία και δώρο ένα πιατάκι με τον Αϊ-Βασίλη.

Λίτσα Ψαραύτη ΠΕΝΤΕ ΔΩΡΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ

Έλενα Χ. Στανιού ΤΟ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΟ ΔΩΡΟ ΤΟΥ ΑΡΗ

Σοφία Παράσχου ΟΤΑΝ ΕΚΛΑΨΕ Ο ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗΣ

Αγγελική Βαρελλά ΑΓΙΑ ΝΥΧΤΑ, ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ Τ’ ΟΥΡΑΝΟΥ

Λότη ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΗΣ ΑΣΗΜΟΦΥΛΛΗΣ ΕΛΙΑΣ

Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη ΜΙΛΗΣΤΕ ΜΟΥ ΓΙΑ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Η ΑΠΙΣΤΕΥΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ

1η ΑΝΑΤΥΠΩΣΗ

2η ΑΝΑΤΥΠΩΣΗ

Από την πώληση κάθε αντιτύπου € 0,50 διατίθενται για την υποστήριξη του έργου τoυ WWF Eλλάς.

Μερκούριος Αυτζής ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΟΥ ΑΛΗΤΗ

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ ...και για νεαρούς αναγνώστες µε απαιτήσεις

w w w . p s i c h o g i o s . g r

ΜΕΓΑΛΗ ΚΛΗΡΩΣΗ ΜΕ ∆ΩΡΟ ΤΡΙΑ ΤΑΞΙ∆ΙΑ ΣΕ ΛΕΥΚΩΣΙΑ – ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ – ΡΩΜΗ Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Στείλτε τις κριτικές σας και λάβετε μέρος στη μεγάλη κλήρωση για τρία τριήμερα ταξίδια στην Ευρώπη. Πληροφορίες συμμετοχής στο www.psichogios.gr, στην ενότητα ΚΛΗΡΩΣΕΙΣ/ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ (http://www.psichogios.gr/contests.asp), ή στο ειδικό έντυπο που θα βρείτε στα βιβλιοπωλεία. Εσείς κι εμείς πάντα σ᾽ επαφή!

Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε ΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

m t u t u t u t u t u t u t u m

Χριστουγεννιάτικα! Οι μέρες των Χριστουγέννων, όχι μόνο το δωδεκαήμερο αλλά ολόκληρος ο Δεκέμβρης και ο Γενάρης, θερμαίνουν την καρδιά και το νου κάθε ανθρώπου. Εκδηλώνονται συναισθήματα αγάπης, σεβασμού, αλληλεγγύης. Ο νους μας γυρίζει στα παιδικά Χριστούγεννα. Οι άγιες μέρες έχουν ιδιαίτερο άρωμα, δια φορετικό για τους μικρούς, διαφορετικό για τους μεγάλους. Ο ΑϊΒασίλης έρ χεται κάθε χρόνο. Οι καλικάντζαροι επίσης. Και τα χοιρινά μοσχοβολούν στα κάρβουνα. Το σπιτικό ντύνεται τα καλά του και το τραπέζι στολίζεται. Οι δρόμοι κι οι βιτρίνες φεγγοβολούν χρώματα. «Χρονιάρες μέρες» λέγο νται. Κι ο καινούργιος χρόνος προβάλλει αισιόδοξος και με όνειρα. Ευχές παντού: «Καλή χρονιά, ευτυχισμένος ο καινούργιος χρόνος. Ο νεογέννητος Χριστός να χαρίζει σε όλο τον κόσμο υγεία και ειρήνη». Και τα παιδιά με τα τρίγωνα στα χέρια τραγουδούν:

«Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου…»

Τα Χριστούγεννα είναι κατεξοχήν γιορτή των παιδιών. Οι Διαδρομές συμμετέχουν σε αυτά τα γεγονότα και τα ειωθότα με τον δικό τους τρόπο. Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, στο χριστουγεννιάτικο τεύχος δημοσιεύεται υλικό με ευρεία αναφορά στις γιορτινές ημέρες. Βιβλία χριστουγεννιάτικα για μι κρά και μεγάλα παιδιά. Βιβλία φαντασίας, ρεαλισμού, εικονογραφημένα. Ιστο ρίες με κοινωνικό περιεχόμενο, διηγήσεις λαογραφικές, παραμύθια για καλι κάντζαρους, κ.ά. Πέρα όμως από αυτά, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να προσεγγίσει και άλλα θέματα, όπως είναι το Παραμύθι και το Διήγημα, η... ποινικοποίηση του ΑϊΒασίλη, η εικονογράφηση των παιδικών βιβλίων. Και, όπως πάντα, η καθιερωμένη συνέντευξη, τα νέα, κ.λπ. Οι Διαδρομές εύχονται σε όλους τους αναγνώστες τους «Καλά Χριστούγεννα και ευτυχισμένος ο Καινούργιος Χρόνος». Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

Περίοδος Γ’ : Χειμώνας 2009 Τεύχος 96 Δεκέμβριος 2009 - Ιανουάριος - φεβρουάριος 2010 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Κ ΑΙ ΝΕΟΥΣ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

3rd Period: Winter 2009 No 96 December 2009 - January - February 2010 Quarterly Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

ISSN 1105-1523 Ιδιοκτησία: Λέσχη Μελέτης και Έρευνας της Παιδικής Λογοτεχνίας ΟΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Ζαλόγγου 7, 10678 Αθήνα Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος e-mail: vanagno@ece.uth.gr Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05 Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50 Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81 Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@the.forthnet.gr Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514 Εικόνα Εξωφύλλου: Κοκκινοσκουφίτσα, από προσωπική αδημοσίευτη δουλειά της εικονογράφου Κατερίνας Χαδουλού Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 Μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του

Owner: DIADROMES Club for Children’s Literature Study and Research, a Greek non-profit union 7, Zalogou str., 10678 Αthens, Greece Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos e-mail: vanagno@ece.uth.gr Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05 Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50 Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81 Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@the.forthnet.gr Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514 Cover Illustration: Little Red Riding Hood, a previously personal unpublished work Illustrator: Katerina Hadoulou Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights

ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ 3727

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

CONTENTS

Επισημάνσεις

Points

Η εικονογράφος του τεύχους: Κατερίνα Χαδουλού

This Issue’s Illustrator: Κaterina Hadoulou

Παραμύθι και διήγημα του Αλέξανδρου N. Ακριτόπουλου

Fairy-tale and Short Story by Alexandros N. Akritopoulos

H ποινικοποίηση του Aϊ-Βασίλη: Πρόσωπα και προσωπεία στον παρωδιακό καθρέφτη του Ευγένιου Τριβιζά της Μάγιας Σταυροπούλου

Τhe criminalization of Father Christmas: Faces and masks in Eugene Trivizas’ parodic looking glass by Magia Stavropoulou

Ένθετο 16-σέλιδο Βιβλιοπαρουσιάσεις (45 τίτλοι)

16-page Booklist insert with Reviews (45 titles)

Επιλογή χριστουγεννιάτικων βιβλίων (24 τίτλοι)

Review of a selection of Christmas books (24 titles)

Παιδικά Ημερολόγια για το έτος 2010 (8 τίτλοι)

Children’s Calendars for 2010 (8 titles)

Εικονογραφώντας παιδικά βιβλία – Σκοποί και μέθοδοι του Z. Rychlicki μετάφραση: Λίτσα Ψαραύτη

Creation of children’s books – Aims and methods by Z. Rychlicki translated by Litsa Psarafti

Συνέντευξη της Γιώτας φώτου από την Αγγελική Βαρελλά

Interview with Yota Fotou by Αngeliki Varella

Ρήσεις Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

I. M. Panagiotopoulo’s sayings by Loty Petrovits-Androutsopulou

Νέα

News

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

Submission Guidelines

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

ε π ι σ ημάνσ ε ι ς επισημάνσεις

επισημάνσεις

Οι αριθμοί της φρίκης

Λ.Π.-Α.

έμμετρη επισήμανση

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Μας συγκλονίζουν οι αριθμοί της φρίκης που φέρνουν κάθε τόσο στο φως τα Μ.Μ.Ε.: Στον 21ο αιώνα υπάρχουν –όπως διαβάσαμε προ καιρού στις εφημερίδες– 12.300.000 «σύγχρο νοι σκλάβοι» σε όλο τον κόσμο, από τους οποίους οι 2.400.000 είναι θύ ματα αδίστακτων δουλεμπόρων, των οποίων τα κέρδη ξεπερνούν τα 30 δι σεκατομμύρια δολάρια. Στη συντρι πτική τους πλειονότητα, τα θύματα ζουν σε φτωχές χώρες της Ασίας ή της Λατινικής Αμερικής (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν καταγράφονται χιλιάδες περιπτώσεις καταναγκαστι κής εργασίας και σε εκβιομηχανισμέ νες χώρες) και είναι γυναίκες και παι διά. Παιδιά που δεν θα παίξουν ποτέ. Που δεν θα πάνε σχολείο. Που δεν θα χαρούν ποτέ το διάβασμα ενός βιβλίου γραμμένου γι’ αυτά.

Και καρδιά μεταλλαγμένη Πάει η τσάπα, το υνί σκάβει, σπέρνει η μηχανή και τον κόσμο… αλωνίζει κάποτε όμως φοβερίζει κι ας μη μας κακοφανεί που μας στήνει… μηχανή και ο νους δεν προλαβαίνει να δει πού μας παρασέρνει· πάει η σκάφη κι ο αργαλειός τα κουμπιά είναι το βιος τηλεόραση λατέρνα γη απόβλητα μια στέρνα· τώρα η τεχνολογία έχει λόγο κι εργαλεία ο άνθρωπος ας περιμένει και καρδιά… μεταλλαγμένη…

Θ.Χ.

η εικονογράφος του τεύχους

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΧΑΔΟΥΛΟΥ Η Κατερίνα Χαδουλού γεννήθηκε το 1980 στη Νάπολη της Ιταλίας. Το 2001 εισάγεται στο Τμή μα Καλών Τεχνών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1η θέση στη σειρά εισακτέων) και στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας (9η θέση στη σειρά εισακτέων). Σπούδασε �ωγραφική ωγραφική στο ΣΤ� ερ γαστήριο με δάσκαλο τον Τρ. Πατρασκίδη. Απο φοίτησε με Άριστα τον Σεπτέμβριο του 2006. Από το 2003 έως και σήμερα παρακολουθεί μαθήματα Γραφικών Τεχνών, Τυπογραφίας και Τέχνης του Βι βλίου με καθηγήτρια τη Λεώνη Βιδάλη. Κέρδισε το 2ο Βραβείο Νέων Καλλιτεχνών στον 6ο Πανελλήνιο Διαγω νισμό Κόμικς του ένθετου περιοδικού «9» της Ελευθεροτυπίας (Σεπτέμβριος 2006) και το 2ο Βραβείο στον 2ο Πανελλήνιο Διαγωνισμό �� (Σεπτέμ βριος 2007). Το 2009 απέσπασε Βραβείο ΕΒΓΕ Γενικής Εικονογράφησης. Έχει συμμετάσχει σε �� και ομαδικές εκθέσεις. Από το 2007 εκπο νεί καλλιτεχνικό έργο στο Εργαστήριο Γραφικών Τεχνών της ΑΣΚΤ με υπο τροφία του ΙΚΥ. Εκτός από τη �ωγραφική ασχολείται με τη Γραφιστική, τα Κόμικς και την Εικονογράφηση.

Εικονογραφημένα βιβλία:

• Μια μπάλα ζωγραφιά, της Μαρίας Τσόγκα, εκδόσεις Πατά κη, 2007. • Τα άτακτα πλοκάμια, της Λίλας Πατρόκλου, εκδόσεις Κά στωρ, 2008. • Πασχαλινές ιστορίες, συλλογικό, εκδόσεις Μίνωας, 2008. • Μούσικατ, της Δέσποινας ΜπογδάνηΣουγιούλ, εκδόσεις Μίνωας, 2008. • Σκυλί από τζάκι, της Γιολάντας ΤσορώνηΓεωργιάδη, εκ δόσεις Διάπλαση, 2008. • Ο ήλιος είναι για όλους, της Νατάσας Καρακατσάνη, εκδόσεις Πατάκη, 2008. • Το πέταγμα προς την ελευθερία, της Λίτσας Ψαραύτη, εκδόσεις Πα τάκη, 2008.

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

• Ο παππούς μάς άφησε, του Φίλιππου Μανδηλαρά, εκδόσεις Πατάκη, 2008. • Μην τα κάνετε θάλασσα με τη θάλασσα, της Έλενας Καστάνη, εκδόσεις Μί νωας, 2008. • Η Λήδα και η γαρίδα Νούμερο 0, της Σύρμως Καπούτση, εκδόσεις Διάπλα ση, 2008. • Τα μαγικά Χριστούγεννα της Δέσποινας, της Ελένης Δικαίου, εκδόσεις Πα τάκη, 2008. • Τα Χριστούγεννα του Έντι και το χαμένο ακορντεόν, της Δέσποινας Μπο γδάνηΣουγιούλ, εκδόσεις λέξη κλειδί, 2008. • Ο σκαντζόχοιρος που ήθελε να τον χαϊδέψουν, της Κατερίνας Αναγνώστου, εκδόσεις Μίνωας, 2008. • Ο λαίμαργος βασιλιάς, της Αθηνάς Δρακοπούλου, εκδόσεις Κάστωρ, 2008. • Πώς γεννιούνται τα παιδιά, του Φίλιππου Μανδηλαρά, εκδόσεις Πατάκη, 2009. • Η περιπέτεια των 4 εποχών, της Μαρίζας Γεωργάλου, εκδόσεις Καρυδάκη, 2009. • Κορόνα από χιόνι, της Αγγελικής Βαρελά, εκδόσεις Πατάκη (υπό έκδοση).

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Εξώφυλλα:

• • • • • •

Ένα σκυλί για μια ζωή, του Λ. Σ. Μάθιους, εκδόσεις Πατάκη, 2008. Υπάρχω, του Κέβιν Μπρουκς, εκδόσεις Πατάκη, 2008. Αφρικανικό ημερολόγιο, της Σώτης Τριανταφύλλου, εκδόσεις Πατάκη, 2008. Φρίντα Κάλο, της Βάνας Τσερτσένα, εκδόσεις Πατάκη, 2008. Βιρτζίνια Γουλφ, της Μπεατρίτσε Μαζίνι, εκδόσεις Πατάκη, 2008. Η προφητεία του κόκκινου κρασιού, της Λότης ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου, εκδόσεις Πατάκη, 2008. • Ο φύλακας της βαρύτητας, του Μάικλ Ράισμαν, εκδόσεις Πατάκη, 2008. • Τα άλογα της πράσινης κοιλάδας, της Λίνας Λυχναρά, εκδόσεις Πατάκη (υπό έκδοση).

ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙ∆ΙΑ ΝΕΟΙ ΤΙΤΛΟΙ

Σελ. 40

Σελ. 32

•

15,70 e

14,70 e

ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΜΑΝ∆ΗΛΑΡΑΣ εικ.: Πέτρος Μπουλούµπασης Καλικάντζαρος είσαι και φαίνεσαι!

ΒΑΣΩ ΨΑΡΑΚΗ Στο κάστρο της Σουµουτού η Τουρουπίτα µαγειρεύει µαζί µε τα παιδιά

Σελ. 40

•

Σελ. 72

•

4,40 e

15,90 e

ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ εικ.: Ρίτα Τσιµόχοβα Πολύτιµα δώρα

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΒΑΡΕΛΛΑ Κορόνα από χιόνι... εικ.: Κατερίνα Χαδουλού

ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΚΑΙ ΔΙΗΓΗΜΑ Αλέξανδρος Ν. Ακριτόπουλος Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

B y8

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ασική μου πρόθεση είναι να ερευνήσω τις ειδολογικές σχέσεις των δύο αφηγηματικών λόγων, του λόγου του λογοτεχνικού παραμυθιού και εκείνον του νεοελληνικού διηγήματος, κυρίως από την πλευρά του πα ραμυθιού, σε μια περίοδο της ελληνικής λογοτεχνίας, τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, όπου υπάρχει μεγάλη σύγχυση στο χώρο του σύντομου αφη γήματος. Το ένα είδος, το διήγημα, αναδύεται ακμαίο στην Ελλάδα χωρίς ακό μη να έχει παγιωθεί, ενώ το άλλο, το λογοτεχνικό παραμύθι, αν και με μεγάλη παράδοση στην Ευρώπη, στην Ελλάδα επισκιάζεται ακόμη από τη δυναμική παρουσία του λαϊκού παραδοσιακού παραμυθιού, χωρίς βέβαια αυτό να ση μαίνει ότι δεν έχουν υπάρξει δείγματα λογοτεχνικού παραμυθικού λόγου πριν και κατά τη διάρκεια της ελληνικής ηθογραφίας. Πάντως ένα είναι βέβαιο, ότι δεν έχουν ικανοποιητικά μελετηθεί, αν και τελευταία έχουν γίνει έρευνες ειδικά για το διήγημα1. Στο επίπεδο της λογοτεχνικής δημιουργίας, της αφηγηματικής σύνθεσης, έχουν συντελεστεί σημαντικές αλλαγές, λόγω της ανάπτυξης της ψυχολογι

κής ανάλυσης στη λογοτεχνική γραφή. Όπως επισημαίνει ο Γάλλος ερευνη τής F�. �a��tin: «Οι εν δυνάμει ιδιότητες της ψυχολογικής ανάλυσης έχουν αναπτυχθεί, η αφήγηση εγκαταλείπει το πεδίο του παραμυθιού για να μπει σ’ αυτό του διηγήματος, οπόταν εμφανίζεται η στιγμή της συνειδητοποίησης ενός μέλλοντος. Ιδιαίτερα όταν η συνύπαρξη του διηγήματος προϋποθέτει την ανωτερότητα του αρθρωμένου λόγου και κατανοεί τη δυσλειτουργία της επικοινωνίας που έκρυβε η προφορικότητα του λαϊκού παραμυθιού∙ τότε λοι πόν η απλή μορφή του παραδοσιακού αφηγήματος πλησιάζει την πολύπλοκη λογοτεχνική μορφή του διηγήματος»2. Θεωρώ ότι το παράδειγμα της διηγηματογραφίας του Γ. Μ. Βιζυηνού (18491896) αποτελεί εξαιρετική περίπτωση για τη μελέτη των σχέσεων πα ραμυθιού και διηγήματος στη νεοελληνική λογοτεχνία, πρώτον γιατί το είδος του διηγήματος κατά την εποχή της ελληνικής ηθογραφίας, τέλη του 19ου αιώνα, δεν έχει ακόμη διαμορφωθεί πλήρως και βρίσκεται εν εξελίξει στην Ελλάδα, και, δεύτερον, γιατί ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το λαϊκό παραμύθι ως αφηγηματικό και μυθοπλαστικό υλικό των διηγημάτων του, όπως και άλλα είδη της λαϊκής παράδοσης. Επιπλέον, η σχέση παραμυθιού και διηγήματος είναι δυνατό να ανιχνευ τεί από διάφορες απόψεις, τόσο σε διήγημα που ο συγγραφέας απευθύνει σε ενήλικες (Το μόνον της ζωής του ταξείδιον) όσο και σε διήγημα για παιδιά (Ο Τρομάρας). Επίσης, ένα άλλο θέμα εξίσου σοβαρό, αλλά που ξεπερνά ή και τέ μνει τα όρια αυτής της εργασίας, είναι η εξιστόρηση της παιδικής ηλικίας στο νεοελληνικό διήγημα, θέμα που υπάρχει και εν μέρει ανιχνεύεται και στα δύο παραπάνω διηγήματα. Στο πρώτο ο συγγραφέας διηγείται την παιδική ηλικία σε ενήλικες, ενώ στο δεύτερο διηγείται την παιδική ηλικία σε παιδιά. Η διηγηματογραφία του Βιζυηνού εντάσσεται στον ευρωπαϊκό ρεαλισμό, πλάι στον Μοπασάν, τον Τουργκένιεφ, τον Τόμας Χάρντι και τον Τζιοβάνι Βέργκα, όπως έδειξε ο Ρόντριγκ Μπίτον 3. Στο ίδιο ιστορικό και γραμματολογικό περιέχον, δηλαδή στη γενιά του 1880, πρέπει να εντάξουμε και το παραμυθικό έργο του Γεωργίου Δροσίνη, αλλά και του Γιάννη Ψυχάρη την προσπάθεια να μιλήσει για το παραμύθι και να ασχοληθεί ως συγγραφέας και θεωρητικός της λογοτεχνίας μ’ αυτό. Επι πλέον, την εποχή αυτή που προωθείται το νεοελληνικό ηθογραφικό διήγη μα αλλά και το λαϊκό παραμύθι από τον Νικόλαο Πολίτη, γίνεται σύγχυση των όρων «παραμύθι» και «διήγημα», χωρίς βέβαια να γίνεται και διαχωρι σμός «λογοτεχνικού παραμυθιού» και «λαϊκού παραμυθιού». Για τον Γεώργιο Δροσίνη, ο οποίος γνωρίζει από το περιοδικό Εστία τα κείμενα του Δανού συγγραφέα H. �. Ande��en, η μελέτη της Άννας ΧρυσογέλουΚατσή έδειξε ότι ο συγγραφέας διαλεγόμενος με την εποχή του, που είναι ο αιώνας του ρεαλισμού, «πιστεύει […] πως βάση της δημιουργίας και του έντεχνου πα ραμυθιού […] είναι η πραγματικότητα». Για τον Γιάννη Ψυχάρη, η Γερασιμία Μελισσαράτου έδειξε ότι ο συγγραφέας, πρώτον, κάνει ευρεία χρήση της λέ ξηςόρου «παραμύθι» αντί των ειδολογικών όρων που εννοιολογούν αυθύ παρκτα λογοτεχνικά είδη, όπως διήγημα, νουβέλα, ρομάντζο, μυθιστόρημα,

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

y10

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

και ως όρο αφηγηματολογικής ορολογίας με πολύσημο περιεχόμενο (σημαίνει την αφηγηματική πρόζα, την ιστορία ενός αφηγήματος [�i�t�i�e], δηλαδή το μύθο, την κατασκευασμένη/φανταστική ιστορία γενικά [ficti�n], τη σύντομη αφηγηματική φόρμα και κυρίως το ηθογραφικό διήγημα) συμπλέοντας έτσι με τη ρομαντική διάσταση της επιλογής του όρου, και, δεύτερον, «στη διαφωτι στική πρόθεση που ενυπάρχει στην επιλογή του όρου» για την προσωπική του λογοτεχνική παραγωγή και συγκεκριμένα για το αφήγημά του «Ο Μάγος» που ο ίδιος χαρακτηρίζει «παραμύθι» και που του δίνει και πολιτική διάσταση, εντάσσοντάς το έτσι στην προσπάθεια επιβολής της δημοτικής γλώσσας και λογοτεχνίας του προσωπικού του οράματος 4. Οι ειδολογικοί προσδιορισμοί του παραμυθιού και οι διαπλοκές του με τα άλλα σύντομα και όμορα είδη την εποχή αυτή διερευνώνται όχι καθοριστι κά αλλά περιφερειακά και από τις μελετήτριες Μαρία Καραΐσκου και Ελένη ΠολίτουΜαρμαρινού. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο άρθρο της η Ελένη Πο λίτουΜαρμαρινού για το διήγημα του Κ. Παλαμά «Τα μάτια του Κουνάλα» (1897), ενώ χρησιμοποιεί τον όρο «διήγημα» σε όλη την έκταση της μελέτης της, όταν παραπέμπει στο γαλλικό κείμενο προέλευσης για την ιστορία του Κουνάλα, εκεί διαβάζουμε τον όρο «légende» («θρύλος»), και στη γαλλική πε ρίληψη του άρθρου της (�é�umé) που παραθέτει διαβάζουμε τον όρο «c�nte» («παραμύθι»)5. Ο Αργύρης Εφταλιώτης δημοσιεύει στο περιοδικό Εστία ένα κείμενο με τίτλο «Ένα αληθινό παραμύθι»6. Πρόκειται για διήγη ση που αναφέρεται στο γυρισμό ενός ξενιτεμένου, γνωστό και αγαπητό θέμα του συγγραφέα. Όμως δεν είναι παραμύθι. Αποτελεί ένα ρεαλιστικό, ηθογραφικό διήγημα. Κατ’ ανάλογο τρόπο σκεπτόμενος, και δίνοντας στον όρο «παραμύθι» τη σημασία της κατασκευασμένης/φαντα στικής ιστορίας γενικά (ficti�n), ο Τάσος Καλογιάννης δημο σιεύει δύο κείμενα στο ίδιο περιοδικό με επίτιτλο «Παραμύθια του χωριού»7. Πρόκειται όμως για ηθογραφικά διηγήματα. Το πρώτο, «Η πρώτη αγάπη μου», αναφέρεται σε έναν παιδικό έρω έρω τα, και το δεύτερο, «Η χαροκαμένη», σε μια ιστορία με φόντο την ελληνική ύπαιθρο. Ενώ ο Ιωάννης Πολέμης τιτλοφορεί το σύντομο ποιητικό του κείμενο «Το παραμύθι μου», χωρίς καν να είναι αφηγη αφηγη ματικό. Πρόκειται για ένα ολιγόστιχο λυρικό ποίημα8. Ο H. �. Ande��en en έχει ήδη μεταφραστεί την εποχή αυτή στην Ελλάδα. Υπό τον τίτλο «Δανικά παραμύθια» δημοσιεύ ονται στο περιοδικό Εστία (1876) μεταφρασμένα: από τον Δημήτριο Βικέλα «Η σακκορράφα», σσ. 302304, από τον Νικόλαο Γ. Πολίτη «Η ιστορία μιας φιάλης», σσ. 455459, με ειδολογικό χαρακτηρισμό «Διήγημα του Άνδερσεν» και χωρίς κανέναν χαρακτηρισμό παρά μόνο την πληροφορία «Εκ των του Άνδερσεν», και «Η μικρά φωσφοροπώλις», σσ. 824825, από τον Π. Σ. Φέρμπο. Από τις περικειμενικές

πληροφορίες των κειμένων προκύπτει ότι δεν υπάρχει ενιαία ειδολογική κατά ταξη ή χαρακτηρισμός των κειμένων αυτών που είναι μεταφράσειςαποδόσεις των πιο χαρακτηριστικών παραμυθιών του Δανού συγγραφέα. Ο Δημήτριος Βικέλας, λίγο αργότερα, μεταφράζει και άλλα παραμύθια και τα δημοσιεύει σε έναν τόμο με τίτλο Παραμύθια του Άνδερσεν, στον οποίο πε ριέχονται τα: «Το ασχημόπαπον», «Το χαμόγελον», «Η βασιλοπούλα και το ρε βίθι», «Οι αγριόκυκνοι», «Ο σταθερός στρατιώτης», «Η σακκορράφα», «Είναι αληθέστατον!», «Τα τριαντάφυλλα και οι σπουργίται», «Ιστορία μιας δραχμής», «Τα φορέματα του βασιλέως», «Αι γαλόσαι της τύχης», «Η μάννα και ο χάρος»9. Ο H. �. Ande��en έχει μεταφραστεί επίσης και από τον Αλέξανδρο Πάλλη.

Λoγοτεχνικό παραμύθι σε διήγημα: Το μόνον της ζωής του ταξείδιον του Γ. Μ. Βιζυηνού Δύο ερευνητικά ερωτήματα σχετικά με το θέμα των σχέσεων του παραμυθιού και του νεοελληνικού διηγήματος αναδύονται: πρώτον, τι είδους είναι το πα ραμύθι ή το παραμυθικό υλικό, και, δεύτερον, πώς το χρησιμοποιεί ο συγκε κριμένος συγγραφέας στο έργο του. Το πρώτο αφορά στην οντολογία ενός δεδομένου υλικού, το δεύτερο στη λογοτεχνική μυθοπλασία κατά τη σύνθεση ενός πρωτότυπου έργου. Διαβάζοντας Το μόνον της ζωής του ταξείδιον ταξείδιον, από την αρχή του κειμένου διαπιστώνουμε την πυκνότητα του παραμυθικού υλικού, σε σημείο που θα μπορούσαμε με βεβαιότητα να υποστηρίξουμε ότι αποτελεί ένα ολόκληρο λογοτεχνικό παραμύθι με αρχή, μέση και τέλος. Βρίσκεται στις τρεις πρώτες σελίδες του αφηγήματος10. Ιδού πώς έχει, ως πλοκή και δράση, η παραμυθική ιστορία, ενσω ενσω ματωμένη, σε μετατιθέμενο λόγο, στην ομοδιηγητική αφήγηση του διηγήματος11. ξελογιά Ένα ραφτόπουλο που τραγουδά όμορφα, άθελά του ξελογιά ζει τη βασιλοπούλα που πέφτει στο κρεβάτι από έρωτα γι’ αυτό. Η βασιλοπούλα καταφεύγει στο βασιλιά πατέρα της, ζητώντας του να την παντρέψει με το ραφτόπουλο, αλλιώς θα πεθάνει. Ο βασιλιάς με τη μονάκριβη κόρη, άλλο δεν σκέφτεται από την ευτυχία της. Ως άλλος Πρίαμος «[…] πηγαίνει ’στα πόδια του ραφτόπουλου, […]» και το θερμοπαρακαλεί να γίνει γαμπρός του, με την προϋπόθεση να πραγματοποιήσει άθλους, να πιάσει ένα ζωντανό λιοντάρι ή να σκοτώσει έναν δράκο ή να κατακτήσει ένα βασίλειο, για να φανεί βέβαια ήρωας, ένας γαμπρός αντάξιος ενός ατσαλέ βασιλιά. Το ραφτόπουλο δεν δέχεται να γίνει ατσαλέ νιος μαχητής, ως ειρηνικός άνθρωπος που είναι, αλλά βα δέχεται να ράψει τα νυφιάτικα της κόρης του, και ο βα σιλιάς, μη βλέποντας τι άλλο θα μπορούσε να κάνει, του αντιπροτείνει να ράψει σαράντα νυφιάτικα, με τον όρο, αν δεν τα έχει έτοιμα ως την επομένη, να του πάρει το

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

y12

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

κεφάλι. Το ραφτόπουλο παίρνει την παραγγελία του βασιλιά ως προκλητική δοκιμασία και την εκτελεί, γιατί ως πρόγονος νεράιδας κατέχει μαγικό μέσο στη δαχτυλήθρα του∙ μ’ αυτό την καλεί, κι εκείνη με σαράντα άλλες νεράιδες που υπακούν στις μαγικές προσταγές της και με το ραφτόπουλο ετοιμάζουν ως το πρωί τις σαράντα νυφικές φορεσιές «χωρίς ραφή και ράμμα». Ο βασι λιάς, εντυπωσιασμένος, έκθαμβος από το θέαμα, τις κεντημένες με χρυσάφι και μαργαριτάρια νυφικές φορεσιές, κρατώντας την απ’ το χέρι, δίνει την κόρη του γυναίκα στο ραφτόπουλο. Πρόκειται για μια λογοτεχνική μετάπλαση μοτίβων και θεμάτων λαϊκών παραμυθιών. Τα κύρια στοιχεία της υβριδικής λογοτεχνικής μετάπλασης, πά ντοτε σε σχέση με προϋπάρχον παραδοσιακό υλικό που μετα/δια/πλάθεται, είναι τα εξής: Καταργείται η αντικειμενική αφήγηση του λαϊκού παραμυθιού, καθώς το υλικό του γίνεται αντικείμενο αφήγησης σε μετατιθέμενο λόγο. Ο λόγος του αφηγητή που είναι και ο λόγος του ήρωα σε μικρή ηλικία («Εγνώριζον») συνε νώνεται με το λόγο του παππού («μοι τα διηγείτο ο πάππος μου»): «Ότε μ’ εστρατολόγουν διά το έντιμον των ραπτών επάγγελμα, […] Εγνώριζον πολύ καλά ότι οι βασιλοπούλαις […]. Εγνώριζον, πως όταν ερωτευθή καμμία βασιλοπούλα με το ραφτάκι της, δεν χορατεύει∙ […]. Ταύτα πάντα μοι τα διηγείτο ο πάππος μου,…» (σσ. 280283). Το παραμυθικό υλικό αποτελεί γνωστικό στοιχείο του λόγου του υποκει μένου της αφήγησης. Ο αφηγητής και ήρωας ομολογεί ότι τα παραμύθια τού τα διηγούνταν ο παππούς του, όταν ήταν παιδί και με τρόπο τόσο γοητευτικό («[…] ενεποίησεν επί της παιδικής μου φαντασίας τόσον γοητευτικήν εντύ πωσιν, […]»), ώστε του ήταν αδύνατο να ξεχωρίσει το φανταστικό από το πραγματικό. Η γνώση των παραπάνω από μέρους του αφηγητή υποδηλώνει τόσο την ελεύθερη επιλογή του υλικού αυτού από το συγγραφέα όσο και τη σκοπιμότητα της επιλογής αυτής για το διήγημα ως είδος κατά την περίοδο αυτή. Ο συγγραφέας δημιουργεί με επίγνωση των επιλογών του. Και εννοώ ότι ο Βιζυηνός, ως επιστήμονας παιδαγωγός και ψυχολόγος, γνωρίζει τη δύναμη των παραμυθιών, την παιδαγωγική τους αξία, και την ομόλογη, αν μπορώ να το πω έτσι, λειτουργία τους στη δημιουργική φαντασία, και ειδικότερα στην παιδική φαντασία. Στα παρακάτω αποσπάσματα αναγνωρίζεται, από τον αναγνώστη, η πα νταχού παρουσία ενός αφηγηματικού υποκειμένου με ψυχαναλυτική ικανότη τα και διεισδυτικότητα, στην ομοδιηγητική μέσα στο κείμενο αφήγηση, αλλά και στα πλούσια αφηγηματικά σχόλια, που είναι άγνωστα στο αυθεντικό λαϊ κό παραμύθι: «Καλά, βρε άτιμε!» βάλλει με τον νουν του ο βασιλεύς, ο οποίος δεν συγκινεί ται πολύ πολύ από τραγούδια» (σ. 281).

Ο παραμυθικός λόγος, μόνον στα λόγια των ηρώων φαίνεται να «αυτονο μείται» στο κείμενο, μέσα σε εισαγωγικά βέβαια, διατηρώντας κάτι από την προφορικότητά του:

Ως που φωνάζει επί τέλους τον πατέρα της η βασιλοπούλα και του το λέγει πα στρικά παστρικά: «Πατεράκι μου, ή το ραφτόπουλο, που τραγουδά τόσον εύμορ φα, ή θα πεθάνω!» (σ. 280).

Ο χρονότοπος του ενσωματωμένου στο διήγημα λογοτεχνικού παραμυθιού, τόσο από τον αφηγηματικό τρόπο του συγγραφέα όσο και από την πρόσληψη του αναγνώστη, μετέχει μιας φαινομενικά διπλής πραγματικότητας. Ανήκει τόσο στο «διήγημα» όσο και στο εμπεριεχόμενο σ’ αυτό «παραμύθι», γεγο νός με μεγάλη σημασία για τη μυθοπλασία του αφηγήματος, και συγκεκριμέ να των όσων γίνονται αντικείμενο αφήγησης σε σχέση με την αντικειμενική πραγματικότητα. Ενώ το παραμυθικό υλικό ως δράση και πλοκή συντάσσεται σε χρόνο κυκλικό και το παραμύθι τελειώνει στα εμφανή όρια εγκιβωτισμού του, ταυτόχρονα πλαισιώνεται σε μια αναδρομική αφήγηση με την οποία αρ χίζει το διήγημα∙ μια αναδρομή στην παιδική ηλικία: «Ότε μ’ εστρατολόγουν διά το έντιμον των ραπτών επάγγελμα, […] Εγνώριζον πολύ καλά ότι οι βασιλοπούλαις […]. Εγνώριζον, πως όταν ερωτευθή καμμία βα σιλοπούλα με το ραφτάκι της, δεν χορατεύει∙ […]. Ταύτα πάντα μοι τα διηγείτο ο πάππος μου,[…] Εν τούτοις είχον αρκετοί μήνες από της αφίξεώς μου και τίποτ’ ακόμη δεν κατωρθώθη» (σσ. 280283).

Η ουτοπία του εμβόλιμου παραμυθιού ενσωματώνεται στην αναδρομή του αφηγητήήρωα στην περίοδο της παιδικής του ηλικίας, δηλαδή πριν την εγκατάστασή του στην Πόλη. Μετά την αναδρομή αυτή, ο αφηγηματικός χρόνος ακολουθεί γραμμική πο ρεία ως το τέλος της

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

y14

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ιστορίας. Ώστε η διακριτική αντίθεση κλειστόανοιχτό, σχετικά με το θέμα του αφηγηματικού χρόνου και τόπου στο «παραμύθι» και στο «διήγημα» αντίστοι χα, υπερβαίνεται, και το κείμενο επιβάλλει τις δικές του συμβάσεις σχετικά με το χρόνο και τον τόπο12. Στο κείμενο του διηγήματος, το παραμυθικό υλικό προτάσσεται, για να δημιουργήσει μιαν προϋπόθεση, μια διάσταση φανταστικής μυθοπλασίας, η οποία στη συνέχεια της πλοκής θα αντιπαρατεθεί στα μυθοπλαστικά στοιχεία αυτοβιογραφικού αφηγηματικού υλικού που, σε αντίθεση με τα φανταστικά του παραμυθιού, θα απεικονίζουν την «πραγματολογική» διάσταση της μυ θοπλασίας, σε μια εξισορροπιστική προσπάθεια του συγγραφέα για τη δημι ουργία αληθοφάνειας. Διότι, αν και το υλικό, παραμυθικό και αυτοβιογραφι κό, αποτελεί συνολικά προϊόν ανάμνησης, μετά την αρχική αναδρομή για την παρεμβολή του παραμυθιού, η μνήμη ξετυλίγεται ομαλά και η αφηγηματική πορεία στο αφήγημα γίνεται γραμμική. Ώστε, στο σύνολο της μυθοπλασίας, τα παραμυθικά ή φανταστικά και τα πραγματολογικά ή αυτοβιογραφικά στοι χεία, θα συνθέσουν μια ρεαλιστική γραφή, έναν ιδιότυπο ρεαλισμό, που έχει μελετηθεί από πολλές πλευρές13. Επιπλέον, τα όσα λέγονται στην ενσωμα τωμένη παραμυθική ιστορία αντιστοιχίζονται με πρόσωπα και πράγματα της υπόθεσης του διηγήματος. Επομένως, η παραμυθικήφανταστική διάσταση της μυθοπλασίας, που εγ γράφεται διά μέσου της μετάπλασης θεμάτων και μοτίβων γνωστών λαϊκών παραμυθιών, εξυπηρετεί και θεματικά την ιστορία και δυναμικά την πλοκή της. Κυρίως όμως αποδεικνύεται ότι το παραμύθι, ως πρότυπο του γνήσια ποιητι κού και φανταστικού, αποδεσμεύει την ποιητική φαντασία από την «πραγματι κή κοσμοαντίληψη», όπως αναφέρει και ο W. P�ei�endanz στη μελέτη του14. Όσον αφορά στην παρουσία των χαρακτήρων, η παραμυθική διά σταση του φανταστικού εκδηλώνεται κυρίως στον παππού και στον Γεωργάκη, τον ίδιο τον αφηγητήήρωα, όταν βρισκόταν σε παιδική ηλικία. Ο άλλος άξονας, που εκφράζει τη σκληρή και πεζή καθημερινότητα μιας κωμόπολης της Θράκης στα μέσα του 19ου αιώνα μετά τις μεταρρυθ μίσεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (Χάτι Χουμαγι ούν, 1856), εκπροσωπείται από τη γιαγιά Χατζήδαι να, και τον μάστορη, που ανήκει στο εσνάφιον των ραπτών, αρχιρράπτη της ΒαλιδέΣουλτάνας στην Κωνσταντινούπολη. Η φύση των χαρακτήρων λοιπόν εναρμονίζεται και με τις δύο επί μέρους διαστάσεις της μυθοπλασίας. Ένα άλλο στοιχείο που ενδεχομένως σχετίζε ται με το παραμυθικό υλικό και την παραμυθική διάσταση της μυθοπλασίας, τουλάχιστον στα δύο διηγήματα όπου κατά τεκμήριο αυτά χρησιμοποιούνται, δηλαδή στο διήγημα που ο συγγραφέας απηύθυνε σε ενήλικες (Το μόνον της ζωής του ταξείδιον) και στο διή

y16

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

γημα που απηύθυνε σε παιδιά (Ο Τρομάρας), είναι «η οριακή συρρίκνωση της σωματικής υπόστασης» των ηρώωνχαρακτήρων στην οποία αναφέρεται ο Βαγγέλης Αθανασόπουλος15, και η οποία μας θυμίζει το μονοδιάστατο του χα ρακτήρα του παραμυθικού ήρωα. Πράγματι, η σωματικότητα των ηρώων δεν γίνεται αντικείμενο αφήγησης και στα δύο αυτά διηγήματα. Το στοιχείο αυτό, αν τεκμηριωθεί ότι ισχύει ιστορικά και σε άλλους συγγραφείς της ίδιας περι όδου, θα αποτελέσει κριτήριο για την εξέλιξη του αφηγηματικού λόγου στη νεότερη διηγηματογραφία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, με την έννοια ότι ο παραμυθικός λόγος, ως σύνολο συμβάσεων, επηρεάζει ή αφήνει ως κατάλοιπο τη μη ρητή επέκταση του συγγραφέα σε θέματα ψυχικών καταστάσεων που σχετίζονται με την ερωτική ζωή και τις ψυχικές εντάσεις των χαρακτήρων. Ο Δημήτρης Τσατσούλης, στη μελέτη του, με τους όρους «παραμύθι» και «παραμυθικός» εννοεί και αναφέρεται και στα όμορα με το παραμύθι άλλα είδη της λαϊκής λογοτεχνίας, δηλαδή στην «παράδοση» ή «θρύλο» και στον «λαϊκό μύθο»16. Πράγματι, στο διήγημα Το μόνον της ζωής του ταξείδιον, όλα τα υπάρ χοντα στοιχεία της λαϊκής παράδοσης λειτουργούν ομόλογα και ως προς την αναπαράσταση και τη μυθοπλασία του διηγήματος: την αποδέσμευση της ποι ητικής φαντασίας από «την πραγματική κοσμοαντίληψη» και κατά συνέπεια τη δημιουργία μιας φανταστικής διάστασης σε ένα αφήγημα που προγραμματικά προσανατολίζεται προς τη ρεαλιστική αναπαράσταση του υλικού που χρησι μοποιεί. Από την άλλη, όλα τα στοιχεία αυτά, θεωρημένα από την πλευρά των υιοθετημένων από το συγγραφέα λογοτεχνικών συμβάσεων τη χρονική αυτή στιγμή, υποδεικνύουν τον υβριδικό χαρακτήρα του παραμυθιού που εγγράφει και ενσωματώνει ο συγγραφέας και το οποίο είναι ένα λογοτεχνικό παραμύθι. Εξάλλου, ο ίδιος μελετητής χαρακτηρίζει ως παραμύθι και το αφήγημα Ο Τρομάρας17, ενώ, κατά τη γνώμη μας, αποτελεί παιδικό διήγημα με υπόστρω μα παραμυθικών στοιχείων. Πράγματι, υπάρχουν διακειμενικά στοιχεία στο χρησιμοποιημένο παραμυθικό υλικό: (α) στο «ενσωματωμένο» λογοτεχνικό παραμύθι του διηγήματος Το μόνον της ζωής του ταξείδιον, που ο συγγραφέας απευθύνει σε ενήλικο κοινό, και (β) στο λαϊκό παραμύθι, θέματα και μοτίβα του οποίου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί στο παιδικό διήγημα Ο Τρομάρας, που απευθύνει σε παιδικό κοινό, όπως είναι: η ειρωνική αποστροφή του σιδερά προς τον νεαρό Τρομάρα («–Πήγαινε καλλίτερα εις κανένα σακορράφη!»), ο ρομαντικός μέχρι θανατικής ανορεξίας έρωτας της βασιλοπούλας με το ρα φτόπουλο και αντίστοιχα της κόρης του Νομάρχη με τον μαθητευόμενο σι δερά, ο γάμος του ήρωαραφτόπουλου με τη βασιλοπούλα και αντίστοιχα ο γάμος του ήρωαΤρομάρα με την κόρη του Νομάρχη.

Η δυναμική σύλληψη ενός παιδικού ήρωα: Ο Τρομάρας του Γ. Μ. Βιζυηνού Διαβάζοντας σήμερα τον Τρομάρα του Γ. Βιζυηνού, θα ήταν, νομίζω, ανεξό φλητη οφειλή προς το συγγραφέα να μην επισημάνουμε την παράδοση αφη γηματικής μυθοπλασίας που εγκαινιάζει το κείμενο αυτό του καινοτόμου και

στο χώρο της Παιδικής Λογοτεχνίας μας Θρακιώτη λογοτέχνη. Η ρεαλιστική γραφή που το χαρακτηρίζει απωθεί, χωρίς όμως και να εξαλείφει, κάθε στοιχείο του μη πραγματικού, που, όπως επισημάνθηκε από την Κριτική, το αφήγημα οφείλει στον λαϊκό πολιτισμό, και συγκεκριμένα στο λαϊκό παραμύθι18.

Τα παραμυθικά στοιχεία του αφηγήματος Το αφήγημα εμπεριέχει οντολογικά, θεματικά και δομικά στοιχεία λαϊκού πα ραμυθιού: Ο έρωτας της κόρης του Νομάρχη για τον καλλίφωνο, μαθητευόμενο σι δερά Τρομάρα. Η κόρη τον ερωτεύεται μόνον από τη φωνή του, χωρίς να τον έχει δει. Η από την τοπική αρχή/εξουσία ανάθεση στον ήρωα ανδραγαθημάτων προς πραγματοποίηση. Ο Νομάρχης αναθέτει στον Τρομάρα τη σύλληψη του ληστή, με αμοιβή την κόρη του. Ο γαμπρός πρέπει να είναι ανδρείος. Το γέρας της ανδρείας, το αντι κείμενο της επιθυμίας του υποκειμένου ή του ήρωα είναι η κόρη του Νομάρχη, η κόρη ενός εξέχοντος προσώπου. Η αναχώρηση του ήρωα Τρομάρα στο δάσος, στο βουνό, για τη σύλληψη του ληστή. Ο αντίπαλος, ο ληστής που ως άλλος κουτόδρακος γίνεται βοηθός του ήρωα και τον υπηρετεί πιστά, λόγω αφέλειας και βλακείας. Τα αφηγηματικά επεισόδια με την αρκούδα, το λαγό, τη μεταφορά ξύλων, την άντληση νερού απ’ το πηγάδι. Η νίκη του ήρωα. Ο Τρομάρας τελικά συλλαμβάνει το ληστή και τον παραδίδει σιδηροδέσμιο στο Νομάρχη. Ο Νομάρχης δίνει την κόρη του στον ήρωα. Γίνεται ο γάμος.

Ο Τρομάρας διήγημα ηρωικής και ρεαλιστικής αφήγησης Όπως προαναφέρθηκε, και το διήγημα αυτό του Βιζυηνού απασχό λησε την έρευνα. Ο Βαγγέλης Αθανασόπουλος, αν και θεωρεί το παιδικό αυτό διήγημα, όπως και τα άλλα που δημοσίευσε ο συγ γραφέας στο περιοδικό Η Διάπλασις των Παίδων,, ότι δεν αποτε λούν δείγμα της αφηγηματικής τέχνης του, τον απασχολεί ωστό σο όταν αναφέρεται συνολικά στο θέμα της μαθητείας στο έργο του Θρακιώτη λογοτέχνη. Η ανάγνωσή του δεν στηρίζεται σε συγκριτική αντιβολή με προϋπάρχον υλικό παραμυθιού, αλλά στη βιογραφία του συγγραφέα. Συγκρίνει τη ζωή με το έργο, «το μυθιστόρημα της ζωής του» όπως χαρακτηριστικά το ονομάζει, και αποδεικνύει τη μεταξύ τους σχέση. Όπως λοι πόν αποδεικνύει, η μαθητεία ως θέμα περνά στα έργα του μέσα από τα βιώματα της ζωής του19. Η Μένη Κανατσούλη μελετά το αφήγημα σε σχέση με το λαϊκό παραμύθι καταδεικνύοντας την καταγωγική

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

y18

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

σχέση του νεότερου αφηγήματος. Η ανάλυσή της είναι κυρίως μορφολογική και ειδολογική. Δεν επιμένει στη μυητική διαδικασία και τη μαθητεία που υφί σταται ο ήρωας, ωστόσο αναφέρεται και σ’ αυτήν. Η μελετήτρια υποστηρίζει επίσης ότι από τον Τρομάρα σχεδόν απουσιάζει ο συγγραφέας, επειδή το διή γημα κατάγεται από το παραμύθι20. Η μελέτη της Ελένης Λιανοπούλου, δημοσιευμένη την ίδια χρονιά (1995) μ’ εκείνην της Μένης Κανατσούλη, δεν προβαίνει σε ειδολογικό χαρακτηρι σμό του έργου. Στον υπότιτλο της μελέτης αρκείται στον γενικό χαρακτηρι σμό «Κείμενο του Γ. Βιζυηνού για παιδιά» με κύριο κριτήριο τους αποδέκτες αναγνώστες. Στη μελέτη επισημαίνεται ότι η δομή και η πλοκή της ιστορίας οφείλει πολλά στο παραμύθι. Δεν αναφέρεται καθόλου στη μυητική διαδι κασία, αλλά κάνει λόγο για δοκιμασίες του ήρωα στο πλαίσιο της ηρωικής αποστολής του (δοκιμασία χαρακτηρισμού, κύρια δοκιμασία). Το κείμενο αναλύεται δομικά με βάση το σύστημα της λειτουργίας των δρώντων προσώ πων του P�� και το μοντέλο δράσης του G�eima�, για να φανεί ο ρόλος της παραμυθικής αφήγησης στο έργο21. Όπως έχει δείξει η Κανατσούλη στη μνημονευθείσα μελέτη της, ο συγγρα φέας μεταπλάθει το λαϊκό παραμύθι «Ο κυρΛάζαρος και οι δράκοι». Πράγμα τι, το διήγημα αφηγηματικά αναπτύσσεται με περιστατικά και επεισόδια της ηρωικής αφήγησης του παραμυθιού που εντοπίζονται και σε άλλες -εκτός της παραπάνω- ελληνικές παραλλαγές, όπως «Ο Τόζλουτζας (Ι)» και «Ο Φο βετζέας [ή ο Τόζλουτζας (ΙΙ)]», «Ο Γιάννης ο τεμπέλης», «Ο Πολυροβιθάς», «Ο καπετάν κυρΛάζαρος»22. Πώς όμως μεταπλάθεται περί τα τέλη του 19ου αιώνα η ηρωικήμαγική σε ρεαλιστική αφήγηση στο διήγημα; Εξεικονίζει ως ρεαλιστική γραφή Ο Τρομάρας στοιχεία μιας κοινωνικής πραγματικότητας, της οποίας είναι απότοκο, και ποια είναι αυτά; Είναι εμφανές ότι στο κείμενο ο αφηγητής ήδη από την αρχή της ιστορίας αξιώνει κατά κάποιον τρόπο από τον αναγνώστη του να γίνει πιστευτός, εγκαταλείπο ντας αμέσως τον απρόσωπο και αντικειμενικό χαρακτήρα της παντο γνωστικής αφήγησης του παραμυθιού και δηλώνοντας την παρουσία του με τη φανερή μετριοπάθεια ενός παρέμβλητου συλλογικού υπο κειμένου. Το ελάττωμα τούτο, ας ειπούμε την αλήθεια,, δεν ήτον από μιας αρχής φυσικό του (σ. 240).

Ο αφηγητής του Βιζυηνού, ως πρόσωπο που διηγείται, είναι ευδιά εση με τον απρόσωπο αφηγητή του λαϊκού πα κριτος. Και σε αντίθεση ραμυθιού, βρίσκεται παρών σε κάθε σημείο της διήγησης. Μια άλλη πλευρά που πρέπει να τονίσουμε, εξαιτίας του εξαιρετι κού ενδιαφέροντός της για το παιδικό αφήγημα, είναι ο αποδέκτης της αφήγησης23. Ο συγγραφέας, διά μέσου του αφηγητή του, συνειδητά απευθύνεται στους μικρούς ούς αναγνώστες, καλώντας τους να «βιώσουν» τις καταστάσεις που ζει ο ήρωάς του, που είναι ένας συνομήλικος μ’ αυτούς νέος.

Φαντασθήτε την έκπληξι του Τρομάρα, όταν ήκουσεν αυτούς τους λόγους (σ. 143).

Εδώ το παιχνίδι μεταξύ ενός εξωκειμενικού αφηγητή και ενός εξωκειμενικού αποδέκτη της αφήγησης και δυνητικού αναγνώστη συνθέτει ένα ρεαλιστικό πλαίσιο αφήγησης. Ο συγγραφέας, γνωρίζοντας καλά την παιδική ψυχολογία, ελέγχει και τους δύο πόλους της επικοινωνίας, και κυρίως, μέσω του αποδέκτη της αφήγησης, το παιδίαναγνώστη. Διαχειρίζεται ορθά και αποτελεσματικά την αμεσότητα των αντιδράσεων των αναγνωστών του. Άλλα στοιχεία αναπαράστασης της εξωτερικής πραγματικότητας, όπως ο Νομάρχης, ο ληστής, ο σιδεράς, παραπέμπουν σ’ έναν συγκεκριμένο χρονότο πο: πρόκειται για την ελληνική πόλη των τελευταίων χρόνων του 19ου αιώνα, αν όχι την πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Αθήνα. Σημαίνονται: η ληστο κρατία που έχει και πρόσφατη παράδοση στο νεοελληνικό κράτος, η διαφθορά των κρατικών αξιωματούχων, η έντονη ιδεολογική παρουσία του έθνους, της πατρίδας, του πολέμου, ενδεχομένως και της Μεγάλης Ιδέας, που θα καταλή ξουν στον ατυχή και καταστροφικό ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Όσον αφορά στο θέμα του χρόνου, το αφήγημα σχετίζεται και με την επι καιρότητα και με την Ιστορία. Ο ήρωας Τρομάρας πρέπει να συλλάβει το λη στή. Η ληστοκρατία, όπως προαναφέραμε, την εποχή αυτή είχε ήδη παράδοση στην Ελλάδα. Το επικαιρικό αυτό στοιχείο αποτελεί γνώρισμα του διηγήματος του οποίου ο χρόνος, σε αντίθεση με το λαϊκό παραμύθι στο οποίο είναι κυκλι κός, είναι γραμμικός και εγγράφεται στον πραγματικό χρόνο24. Παρά το γε γονός ότι ο χρόνος είναι γραμμικός, στο τέλος το αφήγημα φαινομενικά κλείνει με τον τρόπο του παραμυθιού. Η φαινομενικότητα αυτή δείχνει ότι το αφήγημα σχετίζεται απλώς με το παραμύθι αλλά δεν μιμείται παρά ακολουθώ έναν τυπικό τρόπο για το κλείσιμο της ιστορίας που λογικά, ακολουθώ ντας τις αιτιώδεις σχέσεις της πλοκής, εκεί έπρεπε να καταλήξει: – Έτσι έγεινεν ο γάμος και ετελείωσεν η ιστορία.

Ο Τρομάρας ως αφήγημα μύησης και μαθητείας Όσον αφορά λοιπόν την ιστορία, ο συγγραφέας δημιουργεί ένα χαρα χαρα κτήρα, ένα παιδί που γίνεται έφηβος («ένα παλληκαράκι»), αφού έχει περάσει μια περίοδο μαθητείας, και από την άποψη αυτή, ο ρεαλισμός της μυθοπλασίας αφορά σε όλα τα γεγονότα της ιστορίας που αναφέ αναφέ ρονται στο πραγματικό, στην εξωτερική, την καθημερινή πραγματικό πραγματικό τητα του νέου, κυρίως όμως στη μαθητεία του στο σιδηρουργείο, σε μια σκληρή εργασία που ο ίδιος θα επιλέξει και που θα μεταβάλει την παιδική παθολογική του κατάσταση, τον υπερβολικό φόβο που τον κυ κυ ριεύει από παιδί και του έδωσε και το όνομα όνομαπαρατσούκλι «Τρομάρας». Ο νέος ακολουθώντας «τον δρόμο που οδηγεί έναν άνθρωπο στη γνώση του εαυτού του»25, θα οδηγηθεί στην ψυχική ωρίμαση, σ’ ένα νέο στάδιο ζωής. Αυτά συμβαίνουν στον πρώτο αφηγηματικό κύκλο της ιστορίας, ενώ, κατά τον δεύτερο αφηγηματικό κύκλο που αρχίζει

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

y20

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

με την εντολή σύλληψης του ληστή, μέσα από διάφορες περιπέτει περιπέτει ες που ο συγγραφέας είτε έχει βιώσει είτε δανείζεται από το λαϊκό παραμύθι, τις μετασχηματίζει, και με ρεαλιστική διακωμώδηση τις ανασημασιολογεί. Τα στοιχεία αυτά εντάσσουν καταρχήν το κείμενο, ως ιστορία με πλοκή, στην παράδοση του αφηγήματος μύησης και μαθητείας. Όμως η πλοκή της ιστορίας συνεχίζεται και, όπως έχει επισημά επισημά νει η Κριτική για την πλοκή των διηγημάτων που ο συγγραφέας απηύθυνε σε ενήλικες, ύστερα παίρνει τροπή που αρμόζει σε αστυ αστυ νομική ιστορία26. Τα ρητορικά στοιχεία, οι τρόποι και τα σχήματα που στηρίζουν το νόμο της έκπληξης και το νόμο της αγωνίας των αστυνομικών ιστοριών στο κείμενο είναι η υπερβολή, η νοηματική αντίθεση και η παιγνιώδης ειρωνεία. Η πρόσμειξη ειδών και λόγων εντάσσουν το αφήγημα στη νε ότερη αφηγηματική παράδοση, που στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία αρχίζει μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, και που ο σύγχρονος αναγνώστης της μεταμοντέρ νας μυθιστορηματικής γραφής αναγνωρίζει ως βασικό αφηγηματικό σχήμα σε μυθοπλασίες και της σύγχρονης Παιδικής Λογοτεχνίας, όπως λόγου χάριν στον Χάρι Πότερ της Τζίνα Ρόουλινγκ, το πρώτο ευπώλητο της παγκοσμιοποί ησης, όπως χαρακτηρίστηκε27.

Η δυναμική σύλληψη του χαρακτήρα Πώς ένας επίπεδος χαρακτήραςήρωας παραμυθιού, ένας ήρωας της προφο ρικής λαϊκής λογοτεχνίας, γίνεται ένα ρεαλιστικό πρότυπο μιας επώνυμης δη μιουργίας την εποχή αυτή; Θεωρώ ότι αυτό που αξίζει να αναζητηθεί και ερευνηθεί περαιτέρω στο αφήγημα είναι η συγγραφική πρόθεση, διότι έχει σημασία για την έρευνα των χαρακτήρων στη μυθοπλασία της Ελληνικής Παιδικής Λογοτεχνίας28. Ήδη από τα προαναφερθέντα έγινε φανερό ότι, είτε ως βιογραφικά είτε ως στοι χεία παραδοσιακής ή λαϊκής παιδείας, η μύηση και η μαθητεία απασχόλησαν τον Βιζυηνό ως συγγραφέα. Πρώτα απ’ όλα όμως πρέπει να τονίσουμε ότι ο συγγραφέας συλλαμβάνει συνειδητά, σε σχέση με τον ήρωα του παραμυθιού, έναν δυναμικό ήρωα για το δικό του αφήγημα. Σε αντίθεση με το παραμύθι που έχει επίπεδους χαρακτήρες29, ο ήρωας του Βιζυηνού έχει μια χειροπιαστή ψυχική οντότητα βάθους, με επιθυμίες, αμφιβολίες και φόβους, σκέφτεται και ενεργεί αυτόβουλα και ανεξάρτητα, με βάση τη λογική. Ο Τρομάρας αρχικά αποτελεί πρόσωποχαρακτήρα με ψυχολογικό πρόβλη μα. Διακατέχεται από το σύνδρομο του φόβου. Η παθολογική αυτή κατάσταση θα μεταβληθεί. Ο ήρωας, ως χαρακτήρας, διανύει μια πορεία που τον οδηγεί από ένα αρχικό σ’ ένα τελικό στάδιο όπου απαλείφεται το αρχικό του πρόβλη μα. Η εσωτερική διαδικασία έχει ως εξής: αρχικά αποκτά επίγνωση του ψυχι κού του προβλήματος. Ύστερα, σε μια επίπονη προσπάθεια που στηρίζεται στη βιωματική εμπειρία, καταπολεμά την ψυχική του αδυναμία, το φόβο, με το να

οργίζεται κάθε τόσο με τις ενέργειες του αντίπαλου ληστή, ώστε από τη μια να αποκρύψει τα πραγματικά του συναισθήματα, το φόβο που αισθάνεται κατά τη διάρκεια της συναναστροφής του με το ληστή –τον οποίο ο Δήμαρχος του ανέθεσε να συλλάβει με αντάλλαγμα να του δώσει την κόρη του– και από την άλλη, να αποδείξει την υπεροχή του έναντι του αντιπάλου. Η λογική της πλο κής, η αιτιότητα των γεγονότων, υπακούει πάντοτε σε μια λογική ρεαλισμού που στηρίζεται στο βίωμα και την εμπειρία. Ο Τρομάρας, μ’ όλη τη φρίκη, δεν έχασε την εξυπνάδα του και εννόησε αμέσως την απάτη, εις την οποίαν ευρίσκετο ο ληστής. Δι’ αυτό έτρεμε τώρα επίτηδες και έτριζε τα δόντια του και ελόξευε τα μάτια του, από τον θυμό του τάχα. Και όσον τον έβλεπε ο ληστής, τόσον επροσπαθούσε να τον ησυχάση με διαφόρους επαίνους και κολα κείας. Αυτό ήτον αρκετό να φέρει τον Τρομάρα εις τον εαυτόν του! (σ. 244)

Έτσι ο ήρωας φτάνει στην απάλειψη του προβλήματός του και παράλληλα στη σύλληψη του ληστή, πράγμα που για τη μυθοπλασία αποτελεί θρίαμβο της λογικής και ενός ρεαλισμού που διέπει εντέλει το αφήγημα και που εμβλημα τικά εκφράζεται στη λύση της ιστορίας: – Τόσο το καλλίτερον, είπεν ο Νομάρχης. Θα σε κάμω γαμβρόν μου, ετελείωσε. Ο ξ υ π ν ό ς ν ι κ ά τ ο ν χ ε ρ ο δ ύ ν α μ ο! (σ. 251)

Το πρότυπο του ανδρικού ήρωα που προβάλλεται (ηθικά και λογικά) έχει ήδη μακρά παράδοση στο νεότερο λογοτεχνικό παραμύθι για παιδιά στην Ευρώ πη. Ο συγγραφέας εφαρμόζει, αν και με κάποιες τροποποιήσεις, το ανδρικό μυθικό πρότυπο του J. �am�ell (αναχώρηση, μύηση, επιστροφή του ήρωα)30. Ο ��a�le� Pe��au�lt διαμορφώνει στον Κοντορεβυθούλη του εκείνο τον τύπο ήρωα που παρά το μικρό ανάστημα αποδεικνύει ότι αξίζει περισσότερο να έχει κανείς πνεύμα παρά σωματική δύναμη31. Εξάλλου, ο Βιζυηνός έχοντας ζήσει και σπουδάσει στη Γερμανία γνωρίζει την προσπάθεια των αδελφών G�imm, των οποίων το πρότυπο του ανδρικού ήρωα που εκφράζει το επιχειρησιακό πνεύμα της αστικής τάξης και συνοψί ζεται στα χαρακτηριστικά: «ριψοκίνδυνος», «πανούργος», «ωφελιμιστής» και «λογικός», όπως έδειξε ο �i�e�, αντανακλάται σχεδόν πανομοιότυπα και στον Τρομάρα32. Κανένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά δεν είναι ξένο στον παιδικό ήρωα του Βιζυηνού. Ονοματολογικά μελετώντας το αφήγημα ως προς την τιτλο φορική πρακτική του και πάντοτε σε σχέση με το περιεχόμενο, κυ ρίως όμως σε σχέση με τη δυναμική του ήρωα, θα το συγκρίνουμε με το παραμύθι «Ο Φόγορον». Τα δύο αφηγήματα εκκινούν από αντίθετες κατευθύνσεις αναφορικά με το ίδιο κεντρικό ψυχικό γε γονός: το φόβο. Το ψυχικό γεγονός αποτελεί άξονα της μυθοποι ητικής φαντασίας και της μυθοπλασίας (ficti�n)33. Δύο κοινά στοιχεία διαπιστώνονται: πρώτον, η τιτλοφορική πρακτική των αφηγημάτων με το όνομα του κεντρικού ήρωα: «Ο Τρομάρας» και «Ο Φόγορον». Και δεύτερον, η δίσημη κατάσταση

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

y24

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

που σηματοδοτούν τα ονόματατίτλοι, που από ρητορική άποψη αποτελούν μεταφορές, όπως προκύπτει και από τη σημασιολογική ανάλυση του περιεχομένου της κάθε ιστορίας: «αυτός που τρομάζει, που φοβάται παθολογι κά» και «αυτός που σπέρνει τον τρόμο στους άλλους», το πρώτο· «αυτός που δεν φοβάται, που δεν γνωρίζει τι θα πει φόβος» και «αυτός που προκαλεί το φόβο στους άλλους», το δεύ τερο. Ενώ όμως στο παραμύθι ο ήρωας δεν αποτελεί παρά την ενσάρκωση του αρχέτυ που του φόβου, στο διήγημα διαμορφώνεται ως ένα πιο ολοκληρωμένο άτομο34. Η αμφισημία του ονόματος αποτελεί στοιχείο πλοκής και για το διήγημα του Βιζυηνού. Τόσο ο Νομάρχης όσο και ο ληστής, από «παρεξήγηση», εκλαμβάνουν τον νέο ως ακατανίκητο και ατρό μητο ήρωα, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι. Η ανειλικρίνεια όμως του ήρωα είναι θέμα στρατηγικής, επομένως παροδική και επιφανειακή. Στο τέλος της ιστορίας διά στόματος του αφηγητή ομολογείται ότι «[...] ναι μεν δεν είναι δειλός και άτολμος, καθώς πρωτύτερα, αλλά τον ληστή δεν τον ενίκησε με τη δύναμιν, αλλά με το πνεύμα του» (σ. 251). Και στις δύο περιπτώσεις γίνεται εμφανές ότι έχουμε να κάνουμε με χαρα κτήρες που σκιτσάρονται και γελοιογραφούνται. Όπως σημειώνει ο Β. Αθα νασόπουλος, «[…] ο κεντρικός ήρωας του παιδικού διηγήματος δεν μπορεί να είναι ήρωας τραγικός, όπως συμβαίνει στα διηγήματα. […] Με τον τρόπο αυτό μας δίνεται η ευκαιρία να δούμε τη λειτουργία του βασικού θέματος (ενν. το θέμα της μαθητείας) σε επίπεδο όχι τραγικό αλλά γελοιογραφικό»35. Θα προσθέταμε στην παραπάνω κρίση και ότι ο συγγραφέας, γνωρίζοντας τον προορισμό του αφηγήματός του που είναι τα παιδιά και αποβλέποντας στη διά της λογοτεχνίας κοινωνικοποίησή τους, διατηρεί τα ευτράπελα στοιχεία του λαϊκού αφηγήματος, δίνοντας έτσι έναν εύθυμο τόνο στο διήγημά του. Ο Τρομάρας, ως σύλληψη ήρωα δεν ανήκει στη μυθική μυθοπλασία αλλά στη ρεαλιστική, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι δεν έχει στοιχεία γοητείας (συμβολισμούς, σύμβολα, κ.λπ.) της παραμυθικής συμβολικής36. Είναι εκείνα της υπερβολής, στα επεισόδια της δοκιμασίας του ήρωα του δεύτερου αφηγη ματικού κύκλου, όταν πορεύεται για να συλλάβει το ληστή. Μάλιστα εκεί ο ήρωας γελοιογραφείται με στοιχεία που προέρχονται από το ηρωικό και πα ραμυθικό μαγικό του παρελθόντος ή, απλούστερα, από την παραμυθική κα ταγωγή του ήρωα. Η γελοιογραφία αποτελεί και κοινό στοιχείο όλων των λαϊκών παραλλαγών του παραμυθιού. Στη μετάπλαση του παραμυθικού υλικού, ο Βιζυηνός διατηρεί το κωμικό στοιχείο του παραμυθιού και το στοιχείο της υπερβολής της επικής αφήγησης, εφόσον ο ήρωάς του κατάγεται από αυτά, και θέλει να δημιουργή σει έναν ενδιαφέροντα παιδικό ήρωα που αγωνίζεται να βρει το δρόμο του.

Ο Βιζυηνός αναδεικνύει στο αφήγημά του τα μυθιστορηματικά στοιχεία του χαρακτήρα του. Του προσδίδει το απαιτούμενο ψυχολογικό υπόβαθρο και βάθος. Έτσι, ο αναγνώστης είναι σε θέση να τον ντύσει, να του δώσει σαρκική υπόσταση και να τον οικειοποιηθεί ψυχικά και πνευματικά. Αυτό, όπως επιση μαίνει ο Ζωρζ Ζαν, είναι «…αδύνατο, για τον ακροατή ή τον αναγνώστη των παραμυθιών. Το μόνο σώμα που είναι παρόν είναι αυτό του αφηγητή - ένα είδος παρουσιαστή μαριονετών. […] εκτός από αυτόν το βασικό διάμεσο, τα πρόσωπα δεν είναι παρά σκιές, […]»37. Και τούτο στο αφήγημα του Βιζυηνού αποτελεί μια άλλη μεγάλη διαφορά από το λαϊκό παραμύθι. Πράγματι, η νοηματική αντίθεση δειλόςατρόμητος (τρομερός, Τρομάρας, Θανατάς) είναι παρούσα σε όλη την έκταση του διηγήματος. Ενώ όμως κατά την περίοδο μαθητείας η δειλία αντιμετωπίζεται με την άμιλλα, την κριτική σκέψη, τα συναισθήματα πατριωτισμού, την εθνική υπερηφάνεια, και την ει ρωνεία ακόμη, κατά την περίοδο των άθλων, ο «ηρωισμός» ελέγχεται με τη λογική και γελοιογραφείται στο πρόσωπο του ήρωα. Δηλαδή στοιχεία που αρ χικά ασφαλώς προέρχονται από την παραμυθική καταγωγή του ήρωα, ελέγ χονται στο νεότερο λογοτεχνικό κείμενο λογικά και κριτικά, αν και κατά πό σον ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και την αλήθεια, βέβαια πάντοτε μέσα στα συγκεκριμένα ιστορικά συμφραζόμενα της εθνικής υπερηφάνειας και του πατριωτισμού που εντέλει υπηρετεί ιδεολογικά το διήγημα. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Το διήγημα στην ελληνική και στις ξένες λογοτεχνίες, Θεωρία-Γραφή-Πρόσληψη, Επιμέλει αΕισαγωγή: Ελένη ΠολίτουΜαρμαρινού, Σοφία Ντενίση, Ελληνική Εταιρεία Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας, Εκδόσεις Gutenbe�g, Αθήνα, 2009. 2. F�. �a��tin, Les frontières des contes (�. N. R. S./�.R. de Publicati�n Ly�n), Editi�n� du �.N.R.S., Pa�i�, 1982, «Παρουσίαση», σ. 8. 3. R�de�ing Beat�n, «Ο Βιζυηνός και ο Ευρωπαϊκός Ρεαλισμός», Διαβάζω, 278 (1992), 22. 4. Ο Ν. Γ. Πολίτης δημοσιεύει στο περιοδικό Εστία, όπου δημοσιεύουν και άλλοι γνωστοί λο γοτέχνες ηθογραφικά διηγήματα, τα: Α� «Δημώδη παραμύθια», Β� «Αστερνός και Πούλιω», Γ� «Δημώδη παραμύθια» (Εστία [1880], σσ. 9, 22, 43, αντίστοιχα). Άννα ΧρυσογέλουΚατσή, «Για την ποιητική του ηθογραφικού διηγήματος. Σκέψεις και προβληματισμοί», στο: Το διήγημα στην ελληνική και στις ξένες λογοτεχνίες, Θεωρία-ΓραφήΠρόσληψη, ό.π., σ. 106. Η Γερασιμία Μελισσαράτου στη μελέτη της «Η χρήση του όρου “παραμύθι” και η τύχη του Γκάλλιβερ στον Ψυχάρη», συμπεραίνει ότι: «Δεν είναι τυχαίο που μέσα στην άφθονη ηθογραφική διηγηματογραφία της γενιάς του ’80 η λέξη “παραμύθι” εμφανίζεται σε πολλούς τίτλους και επιτίτλους. […]. Ο όρος “παραμύθι” έδινε κατά κάποιο τρόπο το αφηγηματικό μέτρο της ελληνικότητας, συνδυάζοντας το πλαστό ως προς την κατηγορία, το εθνικό ως προς το θέμα και το δημοτικό/λαϊκό ως προς το ύφος. Ακριβώς η δυνατότητά του να παρα πέμπει στο εθνικό και το λαϊκό είναι που νομιμοποίησε τη χρήση του ως απόδειξη ιδεολο γικής ταύτισης ενός κειμένου», στο: Το διήγημα στην ελληνική και στις ξένες λογοτεχνίες, Θεωρία-Γραφή-Πρόσληψη, ό.π., σ. 208. 5. Ελένη ΠολίτουΜαρμαρινού, «Κ. Παλαμά “Τα μάτια του Κουνάλα” (1897), Διήγημα ελλη νικό, αν και με θέμα “εξ απωτάτων χωρών και χρόνων”», στο: Το διήγημα στην ελληνική και στις ξένες λογοτεχνίες, Θεωρία-Γραφή-Πρόσληψη, ό.π., σσ. 6687. 6. Αργύρης Εφταλιώτης, «Ένα αληθινό παραμύθι», Εστία (1889), σσ. 253255. 7. Τάσος Καλογιάννης, «Η πρώτη αγάπη μου», Εστία (1991), σσ. 224226, και «Η χαροκαμέ νη», Εστία (1991), σ. 318.

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

y26

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

8. Ιωάννης Πολέμης, «Το παραμύθι μου», Εστία (1890), σ. 174. 9. Δημητρίου Βικέλα, στο: χ.χ., Παραμύθια του Άνδερσεν, H. C. Andersen (1805-1875), Βικέλας Δημήτριος (1835-1908). 10. Γ. Βιζυηνού, Το μόνον της ζωής του ταξείδιον. Η Ελένη Λιανοπούλου στο άρθρο της «“Ο Τρομάρας” (ΝοέμβριοςΔεκέμβριος 1884), Κείμενο του Γ. Βιζυηνού για παιδιά», Φιλόλογος, 79 (1995), 5466, υποστηρίζει ότι το παραπάνω διήγημα αρχίζει με το ίδιο αλλά σε άλλη παραλλαγή παραμύθι από εκείνο του διηγήματος Ο Τρομάρας, χωρίς να τεκμηριώνει την ομοιότητα αλλά και τις παραμυθικές παραλλαγές, και μας πληροφορεί ότι έχουν γραφεί με διαφορά 4 μηνών. Δημοσιεύεται στην Εστία, 17 Ιουνίου1 Ιουλίου 1884, ενώ Ο Τρομάρας πρωτοδημοσιεύεται στο περιοδικό Η Διάπλασις των Παίδων, το 1884, σε δύο συνέχειες, τον Νοέμβριο, τεύχος 11 (1884), 171174, και τον Δεκέμβριο, τεύχος 12 (1884), 182186. 11. Κατά τον Genette «είναι ο λόγος που τείνει προς τη μίμηση, χωρίς να αποβάλλει στοιχεία της διήγησης. Η ιδιόλεκτος του αφηγητή και του ήρωα συντίθενται σε έναν λόγο» (Ge�a�d Genette, Figures III, σ. 191). Ο Δημήτρης Τσατσούλης επισημαίνει τη διακειμενική σχέση του παραμυθικού υλικού στα δύο διηγήματα, χωρίς συγκεκριμένες αναφορές σε λαϊκά παραμύθια: «Περισσότερο, όμως, από τη διαγλωσσική αντιπαράθεση, η γλωσσική διαλογικότητα αναφαίνεται στον πολλαπλά μετατιθέμενο λόγο, όπως θα πρέπει να χαρακτηριστεί εκείνος της αρχής του διη γήματος όπου και παρατίθεται το παραμύθι του ραφτόπουλου, διακείμενο, σημειωτέον, του παραμυθιού “Ο Τρομάρας” του ίδιου του Βιζυηνού. Στο εναρκτήριο του διηγήματος αυτό παραμύθι, όχι μόνον συνυπάρχουν ο λόγος του αφηγητή και του μικρού ήρωα αλλά, όπως θα αποδειχθεί στη συνέχεια, και ο λόγος του παππού, του οποίου την αφήγηση αναπαράγει ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής» (στο άρθρο «Το παραμύθι ως στοιχείο διαλογικότητας και παρωδίας στην αφηγηματική του Γ. Βιζυηνού», Από το παραμύθι στα κόμικς, Παράδοση και νεοτερικότητα, Επιμ.: Ευάγγελος Αυδίκος, Εισαγωγή: Μ. Γ. Μερακλής, Οδυσσέας, Αθήνα, 1996, σ. 287. 12. Για την αντίθεση κλειστόανοιχτό που αφορά στο παραμύθι και στο διήγημα αντίστοι χα, στο θέμα του αφηγηματικού χρόνου και τόπου, βλ. JeanPie��e Aub�it, Le conte et la nouvelle, A�mand ��lin/�a��n, Pa�i�, 1997, σ. 115. 13. Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Οι μύθοι της ζωής και του έργου του Γ. Βιζυηνού, εκδ. Καρδαμί τσα, Αθήνα, 1992. 14. W. P�ei�endanz, Ρομαντισμός, ρεαλισμός, μοντερνισμός, μτφρ.: Άννα ΧρυσογέλουΚατσή, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1990, σσ. 6061. 15. Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Οι μύθοι της ζωής και του έργου του Γ. Βιζυηνού, ό.π., σσ. 5758. 16. Δημήτρης Τσατσούλης, «Το παραμύθι ως στοιχείο διαλογικότητας και παρωδίας στην αφη γηματική του Γ. Βιζυηνού», στο: Από το παραμύθι στα κόμικς, Παράδοση και νεοτερικότητα, ό.π., σ. 279. 17. Για τον ειδολογικό χαρακτηρισμό «παραμύθι» από τον Δ. Τσατσούλη, βλ. στη σημείωση 11. 18. Η μυθοπλαστική παράδοση στην οποία αναφέρομαι λοιπόν αφορά στα ρεαλιστικά στοιχεία (ψυχολογικά, κοινωνικά, ιστορικά) τόσο της ιστορίας όσο και της αφήγησης που ανιχνεύ ονται σταθερά μέσα από τη συγγραφική πρόθεση στο κείμενο. Για την έννοια της πρόθεσης του συγγραφέα, που δεν σχετίζεται βέβαια με τη βιογραφία του, αλλά αποτελεί έννοια του κειμένου και την οποία ο κριτικός αναζητεί στη «συνείδηση του συγγραφέα» που ενυπάρχει στο κείμενο, με στόχο να αναπαραγάγει την έμπνευση, να ξαναζήσει το δημιουργικό σχέ σχέ διο του συγγραφέα, βλ. στο κεφάλαιο «Πρόθεση και συνείδηση», στο βιβλίο του Ant Ant�ine ��m�agn�n, Ο δαίμων της θεωρίας, λογοτεχνία και κοινή λογική, μτφρ.: Απόστολος Λα μπρόπουλος, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2001, σσ. 91 9196. Η κριτική που έγινε τελευταία για το συγκεκριμένο έργο είναι των: Βαγγέλης Αθανα Αθανα σόπουλος, Οι μύθοι της ζωής και του έργου του Γ. Βιζυηνού, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1992, σ. 39, σημ. 40, και σ. 428· Βαγγέλη Αθανασόπουλου, «“Παράξενα παιδάκια γερασμένα” ή Η ατελέσφορη παιδικότητα στο έργο του Βιζυηνού και του Καρυωτάκη», στο: Σύγχρονες οπτικές και προοπτικές της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους νέους, επιμ.: Ι. Ν. Βασιλαράκης, Τυπω θήτω/Γεώργιος Δαρδανός, Αθήνα, 1998, σσ. 83 8391· Μένη Κανατσούλη, «Ο “Τρομάρας” του Γ. Βιζυηνού: από το παραμύθι στο διήγημα», Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, 10 (1995),

19.

20. 21. 22.

23. 24. 25.

26. 27.

28. 29. 30. 31. 32. 33.

96110· Ελένη Λιανοπούλου, «“Ο Τρομάρας” (ΝοέμβριοςΔεκέμβριος 1884), Κείμενο του Γ. Βιζηυνού για παιδιά», Φιλόλογος, 79 (1995), 5466. Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Οι μύθοι της ζωής και του έργου του Γ. Βιζυηνού, ό.π., σ. 39, σημ. 40, και σ. 428. Τα άλλα αφηγήματα που και αυτά δημοσιεύονται στο περιοδικό Η Διάπλασις των Παίδων είναι: «Ο άραψ και η κάμηλος αυτού», «Το σκιάχτρο του χωραφιού», «Ο κλέπτης», «Μέσα εις το αμφιθέατρον», και «Πώς οικονομείται ο χρόνος». Πράγματι, πρόκειται περί μικρών ηθικοπλαστικών ιστοριών, χωρίς αφηγηματικές αξιώσεις. Πρέπει όμως να παρατη ρήσουμε εδώ ότι το διήγημα Ο Τρομάρας έχει και αφηγηματικές αρετές και δεν συγκρίνεται ποιοτικά με τα παραπάνω αφηγήματα. Δεν θα έπρεπε, από την άλλη πλευρά, να συγκρι θεί ευθέως με τα άλλα διηγήματά του, τα οποία απευθύνει σε κοινό ενηλίκων, ενώ αυτό συνειδητά το απευθύνει σε ανήλικους αναγνώστες ο συγγραφέας, έχοντας πρωτοποριακά απεργαστεί λογοτεχνικές συμβάσεις για το νέο είδος. Μένη Κανατσούλη, «Ο “Τρομάρας” του Γ. Βιζυηνού: από το παραμύθι στο διήγημα», Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, 10 (1995), 96110. Ελένη Λιανοπούλου, «“Ο Τρομάρας” (ΝοέμβριοςΔεκέμβριος 1884), Κείμενο του Γ. Βιζηυ νού για παιδιά», Φιλόλογος, 79 (1995), 5466. «Ο κυρΛάζαρος και οι δράκοι», στο: Γ. Ιωάννου (επιμ.), Το λαϊκό παραμύθι, Ερμής, Αθήνα, 1970· «Ο Τόζλουτζας (Ι)» και «Ο Φοβετζέας [ή ο Τόζλουτζας (ΙΙ)]», στο: Σάββα Πορφύριου Παπαδόπουλου, «Παραμύθια και ευτράπελες διηγήσεις περιοχής Καρς», Αρχείον Πόντου, 40 (1985), 99107· «Ο Γιάννης ο τεμπέλης», «Ο Πολυροβιθάς», στο: Γ. Μέγα, Ελληνικά Παραμύθια, Εκλογή, Ι. Δ. Κολλάρος και Σία, σ. 171, και τις παραλλαγές του, σ. 238· «Ο καπετάν κυρΛάζαρος», στο: Ελ. ΑντωνίουΑντωνάκου, Παραμύθια της Στερεάς Ελλάδας, Πατάκης, Αθήνα, 1985, σ. 162. Μια μελέτη του αποδέκτη της αφήγησης στο παιδικό διήγημα, βλ. στο: Αλέξανδρου Ν. Ακριτόπουλου «Ομοδιηγητική αφήγηση και παιδική ηλικία στη διηγηματογραφία του Σπύ ρου Τσίρου», υπό δημοσίευση στο περιοδικό Φιλόλογος. Για την αντίθεση κλειστόανοιχτό (παραμύθιδιήγημα) καθώς και το επικαιρικό στοιχείο στο διήγημα, βλ. JeanPie��e Aub�it, Le conte et la nouvelle, A�mand ��lin/�a��n, Pa�i�, 1997. Αυτός είναι ένας γενικός ορισμός για το περιεχόμενο του μυθιστορήματος που προτείνει ο Lu�ác� και ισχύει, ίσως και αποκλειστικά, για το μυθιστόρημα μαθητείας (bildung��man) (στο: G. Lu�ác�, La théorie du roman, Pa�i�, G�nt�ie�, 1963, σ. 76). Για τη δομή της μαθητεί ας, βλ. Su�an Suleiman, «La �t�uctu�e d’ a��enti��age, Bildung��man et ��mam à t�è�e», Poétique, 37 (1979), 2442. Νεότερες απόψεις για το Bildung��man, βλ. στο: Πάγκαλος Νικό λαος, Αρρενωπότητα και Bildungsroman, Θεσσαλονίκη, διδακτορική διατριβή Α.Π.Θ., 2005. Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Οι μύθοι της ζωής και του έργου του Γ. Βιζυηνού, ό.π., σσ. 5859. Η Τιτίκα Δημητρούλια στο άρθρο της «Ο θρίαμβος ενός εφήβου», �tt�://��.�at�ime�ini. g�/4Dcgi/4dcgi/_�_a�ticle�_�at�gl�bal219/02/20061285556 14/4/2008, μας παραπέμπει σε σχετική βιβλιογραφία (�tt�://��.eulenfede�.de/��lite�atu�.�tml), απ’ όπου φαίνεται ότι έχει αντλήσει και το χαρακτηρισμό. Για περισσότερα σχετικά με το θέμα της πρόθεσης του συγγραφέα, βλ. παραπάνω, σημείωση 18. Ζωρζ Ζαν, Η δύναμη των παραμυθιών, μτφρ.: Μαρία Τζαφεροπούλου, Καστανιώτης, Αθή να, 1996, σσ. 2930. J��e�� am�ell, The Hero with a Thousand Faces, P�incet�n, NJ: P�incet�n Unive��ity P�e��, 1968· L�nd�n: Paladin G�atain, 1988, σ. 130. Jac� �i�e�, Fairy Tales and the Art of Subversion, 1983, γαλλική μετάφραση: F�anç�i� Ruy Vidal, Les contes de fées et l’ art de la subversion, Pay�t, Pa�i�, 1986, σ. 42. Jac� �i�e�, The brothers Grimm, From Enchanted Forests to Modern World, R�utledge, Ne� Y�� & L�nd�n, 1988, σ. 63. «Ο Φόγορον», στο: Αλέξανδρος Ν. Ακριτόπουλος, «Τα παραμύθια της Χαλδίας», Αρχείον Πόντου, 52 (2007), 368369. Μια σημειολογική ανάλυση του παραμυθιού αυτού, βλ. στο: Αλέξανδρος Ν. Ακριτόπουλος, «Θέματα και μοτίβα λαϊκών Ποντιακών παραμυθιών ως στοιχεία και αξίες πολιτισμού», στα Πρακτικά του 1ου Διεθνούς Εκπαιδευτικού Συνεδρίου

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

34. 35. 36. 37.

«Λαϊκός πολιτισμός και Εκπαίδευση», Συνεδριακό Κέντρο Θεσσαλίας (Βόλος), στις 29/9 1/10/2006, σε συνεργασία με το Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας. J. P. Aub�it, Le conte et la nouvelle, ό.π., σ. 115. Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Οι μύθοι της ζωής και του έργου του Γ. Βιζυηνού, ό.π., σ. 433. S�a��n Blac�, «The �agic �f Ha��y P�tte�: Symb�l� and He��e� �f Fanta�y», Children’s Literature in Education, V�l. 34, N� 3, Se�tembe� (2003), 237247. Ζωρζ Ζαν, Η δύναμη των παραμυθιών, ό.π., σσ. 2930.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

y28

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Αθανασόπουλος, Βαγγέλης, Οι μύθοι της ζωής και του έργου του Γ. Βιζυηνού, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1992. ΑντωνίουΑντωνάκου, Ελ., Παραμύθια της Στερεάς Ελλάδας, Πατάκης, Αθήνα, 1985. Aub�it, JeanPie��e, Le conte et la nouvelle, A�mand ��lin/�a��n, Pa�i�, 1997. Bettel�eim, B�un�, The Uses of Enchantment, T��nt�, Rand�m H�u�e �f �anada Ltd., 1976· Ne� Y��: Alf�ed A. Kn�f, 1976. Γαβριηλίδου, Σοφία, Το δύσκολο επάγγελμα του κλασικού ήρωα, Unive��ity Studi� P�e��, Θεσ σαλονίκη, 2008. �am�bell, J��e��, The Hero with a Thousand Faces, P�incet�n, NJ: P�incet�n Unive��ity P�e��, 1968· L�nd�n: Paladin G�atain, 1988. ��m�agn�n, Ant�ine, Ο δαίμων της θεωρίας, λογοτεχνία και κοινή λογική, μτφρ.: Απόστολος Λαμπρόπουλος, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2001. Ζαν, Ζωρζ, Η δύναμη των παραμυθιών, μτφρ.: Μαρία Τζαφεροπούλου, Καστανιώτης, Αθήνα, 1996. Genette, Ge�a�d, Figures III, Seuil, Pa�i�, 1972. Genette, Ge�a�d, Nouveau discours du recit, Seuil, Pa�i�, 1983. Genette, Ge�a�d, Seuils, Pa�i�, Seuil, c�ll. «P�étique», 1987. Ιωάννου, Γιώργος (επιμ.), Το λαϊκό παραμύθι, Ερμής, Αθήνα, 1970. Καψωμένος, Ερατοσθένης, Αφηγηματολογία: Θεωρία και μέθοδοι ανάλυσης της αφηγηματικής πεζογραφίας, Αθήνα, Πατάκης, 2004. �a��tin, F�., Les frontières des contes, �.N.R.S./�.R. de Publicati�n Ly�n, Editi�n� du �.N.R.S., Pa�i�, 1982. Μερακλής, Μιχάλης, Έντεχνος λαϊκός λόγος, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1993. Lu�ác�, Ge��g, La théorie du roman, Pa�i�, G�nt�ie�, 1963. Πάγκαλος, Γεώργιος, Αρρενωπότητα και Bildungsroman, Θεσσαλονίκη, διδ. διατρ. Α.Π.Θ., 2005. P�ei�endanz, W., Ρομαντισμός, ρεαλισμός, μοντερνισμός, μτφρ.: Άννα ΧρυσογέλουΚατσή, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1990. Συλλογικός τόμος, Από το παραμύθι στα κόμικς, Παράδοση και νεοτερικότητα, επιμ.: Ευάγγελος Αυδίκος, Εισαγωγή: Μ. Γ. Μερακλής, Οδυσσέας, Αθήνα, 1996. Συλλογικός τόμος, Σύγχρονες οπτικές και προοπτικές της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους, επιμ.: Ι. Ν. Βασιλαράκης, Τυπωθήτω/Γεώργιος Δαρδανός, Αθήνα, 1998. Συλλογικός τόμος, Το διήγημα στην ελληνική και στις ξένες λογοτεχνίες, Θεωρία-ΓραφήΠρόσληψη, ΕπιμέλειαΕισαγωγή: Ελένη ΠολίτουΜαρμαρινού, Σοφία Ντενίση, Ελληνική Εταιρεία Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας, Εκδόσεις Gutenbe�g, Αθήνα, 2009. �i�e�, Jac�, Fairy Tales and the Art of Subversion, 1983, γαλλική μετάφραση: RuyVidal, F�anç�i�, Les contes de fées et l’ art de la subversion, Pay�t, Pa�i�, 1986. �i�e�, Jac�, The Brothers Grimm, from Enchanted Forests to Modern World, R�utledge, Ne� Y�� & L�nd�n, 1988.

Η ΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ: ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΣΤΟΝ ΠΑΡΩΔΙΑΚΟ ΚΑΘΡΕΦΤΗ ΤΟΥ ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΤΡΙΒΙΖΑ Μάγια Σταυροπούλου Νηπιαγωγός, �a�te� Λογοτεχνίας

Αϊ-Βασίλης στη φυλακή με τους 83 αρουραίους1 του Ευγένιου Τριβιζά είναι ένα σύγχρονο παραμύθι, μια πρωτοχρονιάτικη ιστορία, γραμμένη εν έτει 2000, στη στροφή του 21ου αιώνα. Ο Άγιος Βασίλης φτάνει την Παρα μονή της Πρωτοχρονιάς, όπως απαιτεί η ελληνική παράδοση, σε μια πόλη χιο νισμένη, με το έλκυθρό του φορτωμέ νο δώρα για τα παιδιά, χαρούμενος και γελαστός και γεμάτος επιθυμία να τους τα μοιράσει. Όμως μια απίστευ τη περιπέτεια τον περιμένει. Προς μεγάλη του έκπληξη βρίσκεται αντι μέτωπος με την κακοπροαίρετη και εχθρική υποδοχή των κατοίκων της πολιτείας, οι οποίοι, ο καθένας από την πλευρά του και για τους δι δι κούς του λόγους, τον αντιμετωπίζουν σαν έναν φοβερό και επικίνδυνο κακοποιό. Κανείς δεν πιστεύει σ’ αυτόν. Κανείς δεν εκτιμά τη γενναιόδωρη προσφορά του. Έτσι λοιπόν καταδιώκεται, συλλαμβάνεται, σύ ρεται στα δικαστήρια, καταδικάζεται και φυλακίζεται. Κανείς δεν πιστεύει στις καλές του προθέσεις. Κανείς… εκτός από τα παιδιά, τα οποία κινητοποιούνται με τα δικά τους μέσα και, με τον δικό τους τρόπο, απαιτούν και επιτυγχάνουν την απελευθέρωσή του. Στην πορεία αυτής της περιπέτειας ο ΑϊΒασίλης βρίσκεται αντιμέτωπος με μια πληθώρα προσώπων, που όλα μαζί και το καθένα χωριστά, ζωντανεύουν τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Εκείνος, πρόσωπο βγαλμένο από την πολιτισμι κή και θρησκευτική παράδοση αιώνων, συνδεδεμένο κατ’ εξοχήν με τον κόσμο των παιδιών και δεμένο άρρηκτα με το μαγικό και το ονειρικό στοιχείο, εισβάλ λει στον κόσμο της πραγματικότητας με τον πιο απλό και φυσικό τρόπο. Έχουμε να κάνουμε μ’ ένα παραμύθι το οποίο με την πρώτη ματιά μοιάζει ν’ απευθύνεται αποκλειστικά στα μικρά παιδιά. Ο ΑϊΒασίλης, ο αγαπημένος των παιδιών, γίνεται ο ήρωας μιας απολαυστικής ιστορίας γεμάτης περιπέ

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

y30

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

τεια, δράση, απρόοπτα, εκπλήξεις και πολύπολύ γέλιο. Ένα προσεχτικότερο όμως βλέμμα, εκείνο της δεύτερης, της τρίτης, των πολλαπλών ίσως αναγνώσεων στις οποί ες η μαγική πέννα του Τριβιζά καλεί μαγνητίζοντας τον αναγνώστη, οδηγεί στη διαπίστωση ότι ο ΑϊΒασίλης έχοντας επιλεγεί ως ένα πρόσωπο το οποίο έχει κατακτή σει τον κόσμο των παιδιών, έναν κόσμο που ακροβατεί ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα, εμπλεκό μενο σ’ αυτήν μπορεί να εξυπηρετήσει τα διεκυβεύματα της παρωδίας. Μέσα από μια χιουμοριστική αφήγηση, πλούσια σε κωμικές σκηνές και προικισμένη με μια λεπτή αίσθηση ειρωνείας, ο συγγραφέας επιχειρεί μια σάτιρα των από ψεων, των στάσεων και των συμπεριφορών του μέσου σύγχρονου Νεοέλληνα εκθέτοντάς τες με απώτερο στόχο να τις διορθώσει μέσα από τη γελιοποίησή τους, και όλο αυτό μέσα από ένα κείμενο για παιδιά. Η αφήγηση γίνεται έτσι επίσης ενδιαφέρουσα και για έναν ενήλικο, δεδομένου ότι η δυναμική των νοημάτων που υπαινίσσονται απαιτεί ένα επίπεδο ανάγνωσης συχνά πιο εξελιγμένο. Προκειμένου να υποστηρίξει τη διορθωτική δράση της σάτιρας, ο Τριβιζάς χρησιμοποιεί την παρωδία θέτοντάς την στην υπηρεσία της. Στην περίπτωση αυτής της πρωτοχρονιάτικης ιστορίας θα λέγαμε ότι δι ακρίνουμε την εφαρμογή του μηχανισμού της παρωδίας έτσι όπως την αντι λαμβάνεται ο Μπαχτίν. Ο Ρώσος θεωρητικός σκιαγραφεί την παρωδία ως μια πρακτική λογοτεχνικής μίμησης με στοιχεία αμφισβήτησης των ανθρώπινων χαρακτήρων ως φορέων κοινωνικού και ιδεολογικού λόγου, η οποία εκφράζε ται μέσα από την υπερβολή και τον συχνά ειρωνικό τονισμό των χαρακτήρων αυτών και του λόγου τους. Η θεώρηση αυτή αποδίδει στην παρωδία έναν εν δυνάμει παραγωγικό ρόλο μέσα στα πλαίσια μιας αποδομητικής και ταυτό χρονα αναδημιουργικής λειτουργίας2. Πράγματι, ο αναγνώστης απολαμβάνει μια γελοιογραφική αναπαράσταση των στάσεων και των κοινωνικών συμπεριφορών της Ελλάδας τού σήμερα, οι οποίες εκφράζονται άλλοτε με την παρωδιακή έξαρση ορισμένων χαρακτηρι στικών του προφίλ του μέσου Νεοέλληνα και άλλοτε με τον κωμικά ειρωνικό τονισμό της κοινής γνώμης και του λόγου των προσώπων τα οποία διαγράφο νται συγκεκριμένα και κοινωνικά προσδιορισμένα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο θίγονται υπαινικτικά και παρωδούνται πραγματικά ιδεολογικά ζητήματα τα οποία τίθενται υπό αμφισβήτηση καθώς οι προθέσεις του συγγραφέα διαθλώνται μέσα από την αφήγηση ή το λόγο των προσώπων. Ο εγγεγραμμένος στο παραμύθι πολυγλωσσισμός3 παρουσιάζεται κυρίως υπό το «καθεστώς» της παρωδιακής υφοποίησης4 η οποία επεμβαίνει αρκε

τά συχνά με στόχο να καταστήσει εμφανή τη διάσταση ανάμεσα στον υφοποιημένο λόγο και στον υφοποιούντα λόγο, αλλά και όταν ο πρώτος καταγγέλλεται και αναι ρείται από τον δεύτερο. Ο ευθύς λόγος των προσώπων, η γλώσσα τους ως κοινωνικών υποκειμένων καθώς ζω ντανεύει μέσα στο κείμενο, παρουσιάζεται στο φως της γλώσσας του συγγραφέα. Ο Τριβιζάς, όπως έκανε νωρίτερα ο Ραμπελέ «σαρ κάζοντας τον ψεύτικο ανθρώπινο λόγο»5, επεξεργάζεται παρωδιακά τις διάφορες μορφές του ιδεολογικού λόγου, όπως αυτές του φιλοσοφικού και του ηθικού, μέσα από τα λεγόμενα των ηρώων του. Τούτη η αποδόμηση συνι στά ένα είδος συνείδησης της κωμικής ιδιομορφίας των μορφών αυτών, μια παρωδική συνείδηση6 η οποία επιχειρεί να φωτίσει τον παρωδούμενο λόγο μέσα από ένα άλλο πρίσμα παίρνοντας έτσι αποστάσεις απ’ αυτόν και αποδί δοντας στον παρωδούντα λόγο μια κριτική διάσταση που καθιστά την παρωδία «ουσιαστική και αποδοτική». Ο Τριβιζάς έτσι πραγματώνει με θαυμαστή όσο και απο λαυστική δεξιοτεχνία αυτό το στόχο λειτουργώντας από λυτα, θα λέγαμε, σύμφωνα με το πνεύμα του Μπαχτίν7. Έτσι ο αναγνώστης γίνεται από την πρώτη στιγμή μάρτυρας της έκπληξης που νιώθει ο ΑϊΒασίλης όταν ο τροχονόμος δεν τον αναγνωρίζει και της αδιαφορίας με την οποία ο τελευταί ος τον υποδέχεται. Πρόκειται άραγε για έναν υπαινιγμό πάνω στο πνεύμα του ορθολογισμού, εχθρό του ανθρωπισμού και της ποιητικής, που κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος στη σύγχρονη κοινωνία μας; �Υστερα αξίζει να σημειώσουμε ότι ο ΑϊΒασίλης σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας θεωρείται ως ένας απλός θνητός. Υποχρεώνεται λοιπόν να συναι νέσει ή να καμώνεται ότι συναινεί με το πνεύμα των πελατειακών σχέσεων που διακατέχει τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Έτσι λοιπόν ζητάει από τον τροχονόμο να του επιτρέψει να παρκάρει το έλκυθρό του προσφέροντάς του ένα δώρο. Κάντε μου σας παρακαλώ τη χάρη. Φέρνω δώρα και δωράκια. Να! Κοιτάξτε! Έχω φέρει ένα και για σας8. Και το παρωδιακό ύφος εγκαθίσταται ήδη καθώς το δώρο είναι ένα γλει φιτζούρι σε σχήμα σφυρίχτρας. Είναι ένα δώρο που ταιριάζει απόλυτα με το πνεύμα της μορφής του ΑϊΒασίλη, εκείνο της προσφοράς και της γενναιοδω ρίας, χωρίς καμμιά απολύτως υλική αξία, και καθόλου μ’ εκείνο των σύγχρο νων σχέσεων ανταλλαγής που λειτουργούν στη βάση της δωροδοκίας. Στη συνέχεια το έντυπο με τη σημείωση ΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΣΤΑΘΜΕΥΣΗ ΕΛΚΥΘΡΟΥ ΚΑΙ ΦΘΟΡΑ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ (Ο Τάρανδός σας μάσησε το πηλίκιό μου)9 που ο ΑϊΒασίλης βρήκε ανάμεσα στα κέρατα ενός από τους ταράνδους του συνιστά μια παρωδιακή υπερβολή του έντονα κωμι κού τονισμού του προφίλ του εκπροσώπου των οργάνων της Δημόσιας Τάξης

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

y32

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

που ασκεί την εξουσία του με τρόπο απόλυτο, ενώ ταυτόχρονα υπεραμύνεται του αδιάφθορου του χαρακτήρα του με τη χρήση μιας καθαρά νεοελληνικής φρασεολογίας. Ο τροχονόμος απαιτεί το σεβασμό του Κώδικα Οδικής Συμπε ριφοράς με την αυστηρότητα που επιδεικνύει και για κάθε άλλο οδηγό, και αφήνει την κλήση για παράβαση ανάμεσα στα κέρατα του τάρανδου όπως ακριβώς θα την άφηνε στο παρμπρίζ ενός αυτοκινήτου. Παράλληλλα, τα δύο διαφορετικά συστήματα αξιών στα οποία ο ΑϊΒασίλης και ο Τροχονόμος λειτουργούν και στα οποία οφείλεται η αδυναμία συνεννό ησης ανάμεσα στα δύο υποκείμενα γίνονται φανερά καθώς Ο Αϊ-Βασίλης αναρωτιόταν τι έπρεπε να κάνει την κλήση10. Τα δύο πρόσωπα προερχόμενα από δύο διαφορετικούς ιδεολογικούς και αξιακούς κόσμους μιλούν, προφανώς, διαφορετικές γλώσσες11. Στο ίδιο πλαίσιο παρακολουθούμε την παρωδιοποιημένη περιγραφή του Νεοέλληνα πολίτη, του ειρηνόφιλου πλην όμως οπλισμένου, που δεν διστάζει να πάρει το νόμο στα χέρια του και να δράσει με τρόπο αυθαίρετο μέσα από το πρόσωπο του Φανούρη στο σπίτι του οποίου ο ΑϊΒασίλης αποπειράθη κε να κάνει την πρώτη του επίσκεψη. Μην ανησυχείς, Ευτέρπη, καθησυχάζει τη γυναίκα του, Θα σ’ τον τακτοποιήσω εγώ! Πιάσε μου το δίκαννο!.... Θα σ’ τον κάνω κόσκινο!12 Ο ευθύς λόγος του ήρωα εμφανίζεται δίγλωσσος, γίνεται φορέας της οπτικής του γωνίας, της ιδεολογικής και της κοινωνιογλωσσικής του συνείδησης, όπως και αυτής των ηρώωνπολιτών που δρουν προκλητικά και με περισσή αυθάδεια, συχνά αυτοαναδεικνυόμενοι ως «αγανακτισμένοι πολίτες». Ο αναγνώστης τούς ξανασυναντά να διαδηλώνουν παραληρώντας στους δρόμους εναντίον του ΑϊΒασίλη. Ο συγγραφέας πραγματώνει μια γε λοιογραφική περιγραφή αυτού του πλήθους, που το διακρίνει μια χαρακτηρι στική ελαφρότητα πνεύματος ανάμικτη με μια πεισματική επιμονή. Πρόκειται για τους ένοικους της πολυκατοικίας που βγαίνουν τρέχοντας με τις πυτζάμες, τις νοικοκυρές της γειτονιάς και τον τροχονόμο με το μασημένο πηλίκιο… μαζί με εφτά υπαστυνόμους και δώδεκα ανθυπαστυνόμους13. Η υπερβολή που χαρακτηρίζει το καταστασιακό χιούμορ συμβάλλει στην παρωδιοποίηση της λογοτεχνικής εικόνας των εν λόγω χαρακτηριστικών. Εξ άλλου η εμφάνιση των μυστικών αστυνομικών των μεταμφιεσμένων σε νάνο σαλπιγκτή και κοκκινομάλλη γονδολιέρη με ασημένια μάσκα14 μοιάζει να στο χεύει στη γελοιοποίηση και κατ’ επέκταση στην αμφισβήτηση του ρόλου των αστυνομικών δυνάμεων στις διαδηλώσεις. Ο Τριβιζάς επιχειρεί επίσης την παρωδιακή υφοποίηση της έκφρασης της κοινής γνώμης μέσα από το διάλογο που ξετυλίγεται ανάμεσα στον ΑϊΒασίλη και τις τρεις κυρίες, μέλη της Ένωσης Οικολόγων της περιοχής. Τον κατηγο ρούν ότι κακομεταχειρίζεται τους ταράνδους του φορτώνοντάς τους με δώρα παρ’ ότι φορούν και οι ίδιες αξεσουάρ μόδας προερχόμενα από ζώα. Η πρόθε σή του ν’ άποκαλύψει το επιφανειακό τού χαρακτήρα και την υποκρισία της κοινής γνώμης παρουσιάζεται μέσα από την κραυγαλέα αντίθεση ανάμεσα στα λεγόμενα, τη συμπεριφορά και την εμφάνιση των τριών κυριών.

–Ντροπή! στρίγκλισε η πρώτη, που φορούσε καπέλο με φτερά στρουθοκαμήλου και έβαλε τα χέρια στους γοφούς της. –Αίσχος! ξεφώνισε η δεύτερη, που είχε μια γούνα αλεπούς τυλιγμένη γύρω από το λαιμό της και τον αγριοκοίταξε. –Φρίκη! Φρίκη! Φρίκη! είπε η τρίτη κυρία, που κρατούσε τσάντα από δέρμα κροκοδείλου και κούνησε αυστηρά το δάχτυλό της. Ύστερα η πρώτη τού άστραψε ένα χαστούκι, η δεύτερη του τσίμπησε με την ομπρέλλα της τη μύτη και η τρίτη τού κατέβασε την τσάντα από δέρμα κροκοδείλου στο κεφάλι.15 Η υποκρισία που χαρακτηρίζει το λογύδριο περί ηθικής των τριών γυναι κών γίνεται φανερή από την ασυμφωνία μεταξύ των λόγων και των πράξεών τους και η οποία βέβαια συνδέεται με το κωμικό αποτέλεσμα της σκηνής. Ο συγγραφέας στοχεύει έτσι στο να αμφισβητήσει τη δήθεν οικολογική συνεί δηση των δήθεν ευαισθητοποιημένων πολιτών. Ο παρωδιακός χαρακτήρας της σκηνής ενισχύεται και εμπλουτίζεται από μια διάχυτη διασκεδαστική ειρωνεία την οποία ο συγγραφέας διαχειρίζεται με την ιδιότητά της του «ήθους» (ét��)16 κατά την οποία το μήνυμα το οποίο ο συγγραφέας επιχειρεί να μεταδώσει στον αναγνώστη προκαλεί στον τελευ ταίο μια ιδιαίτερη συναισθηματική κατάσταση. Στο ίδιο αυτό πλαίσιο της δημιουργικής παρωδιοποίησης της τρέχουσας άποψης και αποτίμησης17 ορισμένων κοινωνικών χώρων της νεοελληνικής κοινωνίας, ο συγγραφέας καταπιάνεται με το να αναθέσει στον δικό του Αϊ Βασίλη το ρόλο ενός κοινωνικού υποκειμένου, επομένως φορέα μιας ιδεολο γίας, το οποίο βρίσκεται αντιμέτωπο με τις αντιλήψεις των χώρων αυτών και των οποίων γίνεται θύμα. Ο ΑϊΒασίλης Βασίλης λοιπόν αντιμετωπίζεται κατ’ αρχάς σαν κλέφτης από τους ενοίκους της πολυκατοικίας, επειδή δοκιμάζει να μπει από το μισάνοιχτο παράθυρο για ν’ αφήσει τα δώρα του, και κάνουν ό,τι μπορούν για να τον συλλάβουν. Ο αναγνώστης μπορεί εδώ να διακρί νει έναν αδιόρατο υπαινιγμό για το πνεύμα του πεζού ορθολογισμού των ενηλίκων, όπου το ποιητικό και το ονειρικό είναι απόντα. Στη συνέχεια απειλείται από τη Συνομοσπονδία Εισαγωγέων και Εμπόρων Παιχνιδιών18, τα μέλη της οποίας διαδηλώνουν εναντίον του επειδή θε ωρούν ότι τα συμφέροντά τους θίγονται από την αφιλοκερδή προσφορά του ΑϊΒασίλη και απαιτούν τη σύλληψή του. Μοιράζει δωρεάν παιχνίδια και μας χαλάει την αγορά19, δηλώνουν αγανακτισμένοι. Το χρήμα θεω ρούμενο ως αξία ζωής λειτουργεί ως αντί παλος στις αξίες της προσφοράς και της γενναιοδωρίας. Τα συνθήματα που χρησιμοποιού νται εναντίον του από τους διαδη λωτές, διατυπωμένα σε μια γλώσσα

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

y34

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

υπερβολική, χιουμοριστική και παιγνιώδη20, αναδεικνύουν την επιθετική και εκδικητική στάση των διαδηλωτών απέναντι στις ειρηνικές και φιλικές προθέ σεις του ΑϊΒασίλη. Αυτά τα παρέμβλητα είδη (gen�e� inte�calai�e�)21 του λό γου ενισχύουν την αποτελεσματικότητα του παρωδιακού πνεύματος κυρίως στα παιδιάαναγνώστες που διασκεδάζουν ιδιαίτερα διαβάζοντάς τες. Εξάλλου η κοινή γνώμη, καθώς εκφράζεται μέσα από αυτά τα συνθήματα, τα συχνά ειρωνικά τονισμένα, όπως στην περίπτωση της κυριολεκτικής χρή σης της παροιμίας Και ο Άγιος φοβέρα θέλει22, αντανακλά τις προθέσεις του συγγραφέα, φανερά αντίθετες προς το παρωδούμενο αντικείμενο, και επιβε βαιώνει τη διφωνικότητα αυτού του δίγλωσσου λόγου. Πρόκειται για την παρωδιοποίηση του παραλόγου: Ο ΑϊΒασίλης, ένα πρό σωπο εξ ορισμού καλοπροαίρετο, αφού είναι άγιος, χαρακτηρίζεται κακοποιός. Οι τίτλοι των εφημερίδων είναι αποκαλυπτικοί: Συνελήφθη ο Αϊ-Βασίλης. Κατηγορείται για σωρεία εγκλημάτων!23 Πίσω από αυτή τη γελοιογραφική εικόνα μπορεί κανείς να αναζητήσει ένα υπαινι κτικό σχόλιο σχετικά με το παράλογο που διέπει συχνά τη λειτουργία της σύγχρονης κοινωνίας. Ο λόγος του δικαστή όταν ο ΑϊΒασίλης μετά τη σύλληψή του οδηγείται στο δικαστήριο, ανακα λεί με τρόπο απολαυστικά παρωδιακό τη δικανική ευφράδεια. Η παρωδιακή του διάσταση εμφανί ζεται με την απαγγελία μιας κατηγορίας για υπο τιθέμενες παράνομες πράξεις, κατά μίμηση του Ποινικού Κώδικα. Οι πράξεις όμως αυτές εντάσ σονται σε ένα πλαίσιο το οποίο διέπεται από ένα σύστημα αξιών εντελώς διαφορετικών και από λυτα ασύμβατων με εκείνες της πραγματικότητας και πραγματοποιούνται από ένα φανταστικό πρό σωπο του οποίου η υπόσταση είναι συνυφασμένη με αυτές τις πράξεις και αυτές τις αξίες. Έτσι ο ΑϊΒασίλης κατηγορείται για παράνομη στάθμευση ελκήθρου… και... για παραβίαση του εναέριου χώρου, κατηγορίες που αναδεικνύουν το άτοπο της κατάστασης. Κατηγορείται επίσης για αθέμιτο ανταγωνισμό κατά παράβασιν της εμπορικής νομοθεσίας περί ενιαίας τιμής δώρων24, καθώς η δωρεάν προσφορά εκτιμάται ως πράξη ανταγωνισμού. Επιπλέον η απόπειρα δωροδοκίας αστυνομικού οργάνου, η φθορά ξένης ιδιοκτησίας κατ’ επανάληψιν25 που ήδη σχολιάσαμε προηγουμένως, δρουν υπονο μευτικά, απλά και μόνο μέσα από την εμπλοκή του κωμικού στοιχείου καθώς η προσφορά ενός γλειφιτζουριού σε σχήμα σφυρήχτρας ή το μάσημα του πηλήκι ου του τροχονόμου από τον τάρανδο καταφέρνουν να γελοιοποιήσουν τις κα τηγορίες. Όσο για την κατηγορία περί κακοποίησης ταράνδων26, το ασύμβατο

ανάμεσα στην κατηγορία και το πρόσωπο του Αϊ Βασίλη είναι αυταπόδεικτο. Η παρωδιακή υπερβολή γίνεται έντονα φανερή μέσα από τη δικαστική ετυμηγορία σύμφωνα με την οποία ο ΑϊΒασίλης καταδικάζεται σε εκατόν ογδόντα χρόνια φυλακή χωρίς αναστολή, ενώ τα δώρα του θα πολτοποιηθούν27 ως προϊόντα του εγκλήματος. Η ύψιστη όμως στιγμή του παρωδιακού λόγου του συγγραφέα εμφαίνεται στο σχόλιο του δικαστή ΄Ολοι έτσι λένε!28 όταν ο ΑϊΒασίλης ερωτώμενος για τις κατηγορίες ισχυρίζεται ότι είναι αθώος. Πρόκειται, θα λέγαμε, για μια γκροτέσκο αναπαράσταση της λειτουργίας του δικαστικού συστήματος και για έναν δεξιοτεχνικά κωμικό υπαινιγμό πάνω στο εν δυνάμει αυθαίρετο αυτής της εξουσίας κάτω από την ελκυστική μεταμ φίεση μιας ιστορίας για παιδιά. Ο ειρωνικός τόνος, έντονα παρών, λειτουργεί στην κατεύθυνση της ενεργοποίησης του διφορούμενου λόγου της παρωδίας, στην εμφάνιση της έσχατης σημασίας της, αυτής που γίνεται ανιχνεύσιμη στη σύνδεση των δύο επιπέδων πάνω στα οποία δρουν η παρωδία και η ειρωνεία. Η λειτουργία αυτή αφορά κυρίως στους ανάγνω προχωρημένους αναγνώστες και σε μια ανάγνω ση δευτέρου βαθμού η οποία εστιάζει σε ένα άλλο επίπεδο, δεύτερο, ενυπάρχον και υπαινισσόμενο, αυτό της κοινωνικής πραγματικότητας. Η γελοιογραφική αναπαράσταση των εκπρο εικό σώπων της εξουσίας συνιστά μια παρωδιακή εικό να αυτών των κοινωνικών χαρακτήρων οι οποίοι παι τοποθετημένοι στο πλαίσιο του κόσμου των παι διών γελοιοποιούνται και τελικά απαξιώνονται. Τα πρόσωπα του υπουργού Δικαιοσύνης, του πρωθυ πουργού και του προέδρου της Δημοκρατίας δίνουν ΑϊΒασίλη υπό εντολή για την απελευθέρωση του Αϊ την πίεση που τα δικά τους παιδιά ασκούν στον απολαυ καθένα από αυτούς μέσα από μια σειρά απολαυ Πρό στικά χιουμοριστικών σκηνών γκροτέσκο. Πρό κειται εδώ για την παρωδιοποίηση του «μέσου» ως βασικού παράγοντα της κοινωνικής και πολιτικής οικει ζωής της σύγχρονης Ελλάδας, και το οποίο οικει οποιούνται και τα παιδιά στην κινητοποίησή τους ΑϊΒασίλη προκειμένου να επιτύχουν υπέρ του Αϊ την απελευθέρωσή του. Ο αναγνώστης λοιπόν πληροφορείται ότι ο γιος του υπουργού Δικαιοσύ νης έχει καθίσει πάνω στη βασιλόπιτα29, η κόρη του πρωθυπουργού έχει μπουκωθεί με εφτά μελομακάρονα και απειλεί ότι θα μείνει μπουκωμένη ώσπου να σκάσει30, και τα δίδυμα του προέδρου της Δημοκρατίας έχουν σκαρφαλώσει στο πολύφωτο και πετάνε από κει κουραμπιεδάκια στο κεφάλι [του πατέρα τους]31. Όλοι τους δηλώνουν ότι δεν έχουν την πρόθεση να υποχωρήσουν εάν ο ΑϊΒασίλης δεν αφεθεί ελεύθερος.

ΤΕΥΧΟΣ 95 / 2009

y36

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Είναι φανερό ότι οι τρεις σκηνές της απαίτησης της απελευθέρωσης του ΑϊΒασίλη από την πλευρά των γόνων των εκπροσώπων της εξουσίας λει τουργούν στην κατεύθυνση της απομυθοποίησης των κρατούντων μέσα από την αυτογελοιοποίησή τους με τρόπο αφοπλιστικά απλό όσο και τεχνηέντως παιδικό και ταυτόχρονα άκρως απολαυστικό. Έτσι ο διευθυντής της φυλα κής δέχεται τις τηλεφωνικές εντολές των τριών ανώτατων εκπροσώπων του κράτους για την άμεση απελευθέρωση του ΑϊΒασίλη. Μέσα από το λόγο του προσώπου αυτού, έντονα κωμικό και παρωδιακά μεγεθυμένο, ο αναγνώστης μπορεί να παρακολουθήσει τη στάση που υιοθετεί ένα πρόσωπο κατέχον μια ανώτερη θέση διατεθειμένο να υπακούσει εντολές αυθαίρετες ή και άνομες παραμένοντας δουλοπρεπής και υποτακτικός προκειμένου να διατηρήσει τη θέση και την καριέρα του. Το χιούμορ παίζει βασικό ρόλο στην ανάπτυξη το παρωδιακού στοιχείου αυτής της μικρής ιστορίας. Όλες οι απρόσμενες καταστάσεις, οι γελοιογραφι κές μιμήσεις των χαρακτήρων και των καταστάσεων που ανιχνεύσαμε, οι αστεί ες παραμορφώσεις διαφόρων σκηνών της ζωής του Νεοέλληνα, προκαλούν το αυθόρμητο γέλιο του αναγνώστη. Είναι ακριβώς αυτή η ασεβής πρακτική που χαρακτηρίζει την παρωδία του Τριβιζά, η διασκεδαστική απομυθοποιητική της ιδιότητα, διασκεδαστική ακριβώς επειδή είναι απομυθοποιητική. Ο Be�g��n μιλάει για το «κωμικό της παρωδίας» που συνδέεται με την υπο βάθμιση (dég�adati�n)32. Ο Τριβιζάς αποτελεί έναν δεξιοτέχνη χρήστη αυτού του στοιχείου. Ο παρωδιακός τρόπος του αναδεικνύεται σε αληθινή τέχνη. Τα ονόματα που ο συγγραφέας αποδίδει στους παιδικούς χαρακτήρες της ιστορίας του έχουν δημιουργηθεί κατά γελοιογραφική μίμηση των χαϊδευτι κών που οι γονείς προσδίδουν στα παιδιά τους από αγάπη και τρυφερότη τα. Στα πλαίσια αυτής της κοροϊδευτικής εκδοχής, τα ονόματα Μπισμπιρίκος, Μπουμπούκα, Πιτσιφιόγκος και Πιτσιφιούγκα33 δείχνουν να περιγράφουν τους καλομαθημένους γόνους της «υψηλής κοινωνίας» των Νεοελλήνων που χα ρακτηρίζεται από ελαφρότητα πνεύματος, ανευθυνότητα και έλλειψη σοβα ρότητας στη λήψη αποφάσεων ακόμη και αυτών που αφορούν το γενικό συμ φέρον. Η νεωτερική χρήση του υλικού της παράδοσης αναδεικνύεται ευρηματικά ικανή στην παρωδιοποίηση μιας πραγματικότητας απόλυτα παράλογης. Έτσι όταν ο ΑϊΒασίλης βρίσκεται εγκλωβισμένος στον κλοιό των κατοίκων της συνοικίας και των εμπόρων παιχνιδιών που διαδηλώνουν εναντίον του, ζορί ζεται να κάνει ένα θαύμα προκειμένου να ξεφύγει, αλλά μάταια. Αφού είμαι Άγιος. Μπορώ να κάνω ένα θαύμα όποτε θέλω! Αλλά ο Αϊ-Βασίλης ένοιωθε τόσο ταραγμένος και συγχυσμένος που του ήταν των αδυνάτων αδύνατον να συγκεντρωθεί34. Η άσχημη πλευρά των προσώπων και της πραγματικότητας εμφανίζεται ικανή να καταργήσει τη θετική δράση του υπερφυσικού. Όμως το μαγικό στοιχείο δεν ακυρώνεται. Διατηρείται εν δυνάμει. Έτσι αφού απελευθερώνεται χάρη στην επέμβαση των παιδιών και βρί σκεται ανάμεσα σε χιλιάδες παιδιά που τον οδηγούν στο έλκυθρό του, ο ΑϊΒασίλης ξαναβρήκε την αυτοπεποίθησή του και του ήρθε να κάνει ένα θαύμα!

Του ήρθε και το έκανε με μεγάλη ευκολία35. Κι έτσι λοιπόν μπόρεσε να χαρίσει δώρα στα παιδιά. Η καλή πλευρά της πραγματικότητας στην πιο θετική της έκφραση, αυτή των παιδιών, υπερισχύει στο τέλος και είναι αυτή που επιτρέπει το θαύμα. Το μαγικό στοιχείο λοιπόν παρωδιοποιημένο μοιάζει να εμποδίζεται ή να ενισχύ εται από τη σύγκρουσή του με το Κακό ή το Καλό αντίστοιχα. Αξίζει επίσης να σημειώσουμε ότι αυτή η απίστευτη ιστορία του ΑϊΒασίλη του Τριβιζά είναι ένα λογοτεχνικό κείμενο για παιδιά το οποίο παρουσιάζει ορισμένα αφηγηματικά στοιχεία με μεταμυθοπλαστικό χαρακτήρα36, τα οποία εξυπηρετούν απόλυτα τους σκοπούς της παρωδίας37. Στην πρωτοχρονιάτικη αυτή ιστορία ο Τριβιζάς επιλέγει να χρησιμοποιή σει ορισμένες από τις συμβάσεις της παράδοσης, όπως την παρουσίαση του Άγιου Βασίλη στο ρόλο του και στο σύνηθες πλαίσιο στα οποία η παράδοση τον έχει τοποθετήσει, τη χρήση του θαυματουργού στοιχείου στην πλοκή κα θώς και το ευτυχισμένο τέλος, στοιχείο απαραίτητο όσο και χαρακτηριστικό των κλασικών παραμυθιών. Ταυτόχρονα όμως προχωρεί σε μια υπέρβαση των συνόρων ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό, χωρίς να ακυρώνει το ένα ή το άλλο, καλώντας έτσι τον αναγνώστη ν’ αναρωτηθεί ως προς τη σχέ ση μυθοπλασίας και πραγματικότητας. Σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να πα ρακολουθήσει την πραγματοποίηση της συστηματικής ρήξης ανάμεσα στα δύο πλαίσια που προσδιορίζουν τη μυθοπλασία, του πλαισίου της πραγματι κότητας και του φανταστικού πλαισίου.

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

y38

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ο ΑϊΒασίλης του Τριβιζά, παρ’ ότι πρόκειται για πρόσωπο που αναδύεται από τη θρησκευτική και πολιτιστική παράδοση, ενεργοποιείται στα πλαίσια της ανθρώπινης πραγματικότητας. Διεισδύει σ’ αυτήν και προσαρμόζεται στα δεδομένα και τις συνθήκες μιας σύγχρονης πόλης διατηρώντας παρ’ όλα αυτά τον παραδοσιακό τρόπο μετακίνησής του, τον ιδιαίτερο εξοπλισμό του και βέβαια την ξεχωριστή αποστολή του. Έρχεται σε επαφή με όλους τους ανθρώπινους χαρακτήρες της ιστορίας, όπως τον τροχονόμο, τους κατοίκους της συνοικίας, το δικαστή και, βέβαια, τα παιδιά. Συνομιλεί μαζί τους μέσα σ’ ένα απολύτως φυσιολογικό πλαίσιο. Το παρωδιακό στοιχείο επιβεβαιώνεται παράλληλα με την ανατροπή η οποία επιχειρείται στο επίπεδο της υπόστασης του ΑϊΒασίλη: Το αόρατο της παρου σίας του ανάμεσα στους ανθρώπους την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, το οποίο αποτελεί ιερό απαραβίαστο της θρησκευτικής πολιτιστικής παράδοσης, ακυρώ νεται και οι θαυματουργικές ικανότητές του προσωρινά αναστέλλονται. Πρόκειται ακόμη μια φορά για την πρόκληση του προβληματισμού που ο μεταμυθοπλαστικός συγγραφέας θέτει στους αναγνώστες του σχετικά με την οριακή γραμμή ανάμεσα στη μυθοπλασία και την πραγματικότητα. Από τη στιγμή που ο προβληματισμός αυτός ενεργοποιείται μέσα από το παρω διακό παιχνίδι, ο αναγνώστης καλείται να αποκωδικοποιήσει τους κανόνες αυτού του παιχνιδιού αλλά και να επιχειρήσει να παίξει τα δικά του παιχνίδια με τη δική του ατομική πραγματικότητα. Εντέλει οι ήρωες αυτής της ιστορίας του Τριβιζά μέσα από το κωμικό στοι χείο του χαρακτήρα τους υπαινίσσονται το τραγικό και το παράλογο της ζωής και της πραγματικότητας. Η υπαινικτική κριτική στάση του συγγραφέα απέ ναντι στη ζωή και την κοινωνία μάς κλείνει το μάτι με νόημα μέσα από την παρωδιακά παραμορφωμένη και παιγνιώδη αναπαράστασή τους, η οποία άλ λωστε ευνοεί πολυεπίπεδες απολαυστικές αναγνώσεις. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Τριβιζάς Ε., Ο Αϊ-Βασίλης στη φυλακή με τους 83 αρουραίους, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2000. Η έκδοση δεν έχει σελιδοποίηση. 2. Μπαχτίν Μ., Προβλήματα Λογοτεχνίας και Αισθητικής, Πλέθρον, Αθήνα, 1980, σσ. 158196, 197203, 228238. Επίσης βλ. Sang�ue D., La relation parodique, J��é ��ti, Pa�i�, 2007, σσ. 6174, 129. Ακόμη σχετικά με την μπαχτινιανή αντίληψη για την παρωδία και την εφαρμογή της στο έργο του Ε. Τριβιζά και γενικά για το παρωδιακό προφίλ του συγγραφέα, βλ. Ζερ βού Α., «Ευγένιος ο παρωδός της εποχής μας κληρωτός ή οι περιπέτειες των λέξεων και των κειμένων», Kείμενα, 6, 2007 (�tt�://�eimena.ece.ut�.g�). 3. Ο Μπαχτίν ορίζει έτσι το φαινόμενο το οποίο αφορά στη λογοτεχνική επεξεργασία, κατά κανόνα παρωδιακή, της γλώσσας που «προσιδιάζει στα είδη, στα επαγγέλματα και άλλες διαστρωματώσεις της γλώσσας», στην παρωδιακή ανάκληση μέσω της αφήγησης «του τρό που του λέγειν του δείνα προσώπου, συγκεκριμένα και κοινωνικά προσδιορισμένου» (ό.π., σσ. 158159). Ο εισαγόμενος στο κείμενο πολυγλωσσισμός είναι «ο λόγος του άλλου στη γλώσσα του άλλου που χρησιμεύει στη γλώσσα στη διάθλαση της έκφρασης των προθέσε ων του συγγραφέα. Ο λόγος αυτός έχει την ιδιοτυπία να είναι διφωνικός. Χρησιμεύει ταυτό χρονα σε δύο ομιλούντες και εκφράζει δύο διαφορετικές προθέσεις: την –άμεση– πρόθεση του προσώπου που ομιλεί και την –διαθλασμένη– πρόθεση του συγγραφέα. Ένας τέτοιος λόγος περιέχει δύο φωνές, δύο έννοιες, δύο εκφράσεις» (ό.π., σ. 187).

4. Μπαχτίν Μ. (1980), σσ. 234235. Πρόκειται για το φαινόμενο κατά το οποίο «οι προθέσεις της γλώσσας που αναπαριστάνει δεν συμφωνούν με τις προθέσεις της αναπαριστάμενης γλώσσας, αντιστέκονται σ’ αυτήν, απεικονίζουν τον αληθινό αντικειμενικευμένο κόσμο, όχι με τη βοήθεια της αναπαριστάμενης γλώσσας, ως αποδοτικής άποψης, αλλά καταγγέλλο ντάς την, καταστρέφοντάς την». 5. Ό.π., σ. 168. 6. Ο όρος ανήκει στον Μπαχτίν και αφορά σε μια μορφή δημιουργικής επεξεργασίας του λό γου του λογοτεχνικού υποκειμένου η οποία «προσανατολίζεται τόσο στο παρωδούμενο αντικείμενο όσο και στο λόγο ενός άλλου που το παρωδεί, λόγος ο οποίος γίνεται έτσι αναπαράσταση και κατ’ αυτόν τον τρόπο παράγεται μια απόσταση ανάμεσα στο λόγο και την πραγματικότητα για την οποία μιλάμε» (Ba��tine �., Esthétique et Théorie du roman, t�ad. D. �livie�, Gallima�d, 1978, σσ. 418, 180. Η μετάφραση είναι δική μας. 7. Πράγματι ο Μπαχτίν θεωρεί ότι η παρωδία οφείλει «να αναδημιουργήσει την παρωδιοποι ημένη γλώσσα σαν ένα ουσιώδες “όλον”, που να έχει την εσώτερη λογική του, που να απο καλύπτει έναν ιδιότυπο κόσμο, άρρηκτα συνδεδεμένο με την παρωδιοποιημένη γλώσσα» (Μπαχτίν Μ. [1980], σ. 235). 8. Τριβιζάς Ε. (2000). 9. Ό.π. 10. Ό.π. 11. «Πίσω από κάθε διατύπωση», παρατηρεί ο Μπαχτίν, «αισθανόμαστε τη φύση των κοινωνικών γλωσσών, με την εσώτερη λογική και αναγκαιότητά τους» (Μπαχτίν Μ. [1980], σσ. 226227). 12. Τριβιζάς Ε. (2000). 13. Ό.π. 14. Ό.π. 15. Ό.π. 16. Sang�ue D. (2007), σ. 81. 17. Έτσι χαρακτηρίζεται από τον Μπαχτίν ο γλωσσικός κώδικας που μιλιέται και γράφεται από τον μέσο όρο των ανθρώπων ενός ορισμένου κοινωνικού περιβάλλοντος απέναντι στη ζωή και τα πράγματα και τον οποίο, κατά την άποψή του, ο συγγραφέας τον μεταχειρίζεται ως κοινή γνώμη (Μπαχτίν Μ. [1980], σ. 159). 18. Τριβιζάς Ε. (2000). 19. Ό.π. 20. Τριβιζάς Ε. (2000). ΔΩΣΤΕ ΕΝΑ ΓΕΡΟ ΣΚΑΜΠΙΛΙ/ΤΟΡΠΙΛΙΣΤΕ ΜΕ ΤΟΡΠΙΛΗ/ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ ΣΤΟΝ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ/ΤΟ ΕΛΚΥΘΡΟ ΤΟΥ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ. 21. Σύμφωνα με τον Μπαχτίν, τα παρέμβλητα είδη που ο συγγραφέας χρησιμοποιεί σ’ ένα κεί μενο εισάγουν στο λόγο του τους δικούς τους ιδιαίτερους γλωσσικούς κώδικες «διαστρω ματώνοντας άρα τη γλωσσολογική του ενότητα και βαθαίνοντας με νέο τρόπο την πολυ μορφία των γλωσσών του» (Μπαχτίν Μ. [1980], σ. 183). 22. Τριβιζάς Ε. (2000). 23. Ό.π. 24. Ό.π. 25. Ό.π. 26. Ό.π. 27. Ό.π. 28. Ό.π. 29. Ό.π. 30. Ό.π. 31. Ό.π. 32. Be�g��n H., Le rire – Essai sur la signification du comique, P.U.F., 1978, σ. 94. Η μετάφραση του όρου ειναι δική μας. 33. Τριβιζάς Ε. (2000). 34. Ό.π. 35. Ό.π. 36. Η μεταμυθοπλασία, ως αφηγηματική στρατηγική, λειτουργεί στην κατεύθυνση του προσα

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

νατολισμού του αναγνώστη στην αναγνώριση των κανόνων και των συμβάσεων που κα θορίζουν την παραγωγή και τη λειτουργία του λογοτεχνικού κειμένου, προσφέροντάς του έτσι την ικανότητα να σταθεί κριτικά απέναντι σ’ αυτό και εντέλει να προβληματιστεί για τη σχέση μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας. Σχετικά βλ. Waug� P., Metafiction: the The Theory and Practice of Self-conscious Fiction, R�utledge, 1996, καθώς και Οικονομίδου Σ., Χίλιες και Μία Ανατροπές – Η νεοτερικότητα στη λογοτεχνία για μικρές ηλικίες, Ελληνικά Γράμματα, 2000, σσ. 3037, 7887. 37. H Σούλα Οικονομίδου ερμηνεύοντας τις απόψεις της Waug� υπογραμμίζει τη σχέση της παρωδίας με τη μυθοπλασία θεωρώντας την πρώτη ως «προσφιλές όχημα» για την επίτευ ξη των στόχων της δεύτερης (Οικονομίδου Σ. [2000], σσ. 86 και 265). Ωστόσο, στο βαθμό που τόσο η παρωδία όσο και η μεταμυθοπλασία συνδυάζουν τη δημιουργία με την κριτική καλώντας τον αναγνώστη να αντιληφθεί το λογοτεχνικό έργο ως ένα (ανα)κατασκευάσιμο παιχνίδι με κρυμμένα αλλά ανιχνεύσιμα μυστικά, αναδεικνύουν και εξυπηρετούν, πιστεύου με, η μία τους στόχους της άλλης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνική και μεταφρασμένη

y40

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Αποστολίδου, Β., Χοντολίδου, Ε. (επιμ.) (1999), Λογοτεχνία και Εκπαίδευση, Αθήνα: Τυπωθήτω. Aκριτόπουλος, Α., «Το σύγχρονο Παραμύθι του Ευγ. Τριβιζά: Μυθοπλασία και Λόγος», Κείμενα, 6, 2007 (�tt�://�eimena.ece.ut�.g�). Γεωργοπούλου Κ., «Η έννοια της παρωδίας στο σύγχρονο παραμύθι», Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, 13, 19981999. Ζερβού Α., «Ευγένιος ο παρωδός της εποχής μας κληρωτός ή οι περιπέτειες των λέξεων και των κειμένων», Kείμενα, 6, 2007 (�tt�://�eimena.ece.ut�.g�). �ερβού A., Στη Χώρα των Θαυμάτων, Το παιδικό βιβλίο ως σημείο συνάντησης παιδιών-ενηλίκων, Πατάκης, Aθήνα, 2004. �ερβού A., Λογοκρισία και Αντιστάσεις στα Κείμενα των Παιδικών μας Χρόνων. Ο Ροβινσώνας, η Αλίκη και το Παραμύθι χωρίς Όνομα, Οδυσσέας, 1997. Kανατσούλη �., Ιδεολογικές διαστάσεις της Παιδικής Λογοτεχνίας, Tυπωθήτω, Aθήνα, 2000. Kωστίου K., Εισαγωγή στην Ποιητική της Ανατροπής, Nεφέλη, Aθήνα, 2005. Μπαχτίν Μ., Προβλήματα Λογοτεχνίας και Αισθητικής, Πλέθρον, Αθήνα, 1980. Οικονομίδου Σ., Χίλιες και Μία Ανατροπές – Η νεοτερικότητα στη λογοτεχνία για μικρές ηλικίες, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2000. Παπαντωνάκης Γ., «Ευγένιος Τριβιζάς: “Παραμύθια από τη χώρα των χαμένων χαρταετών”», Κείμενα, 6, 2007 (�tt�://�eimena.ece.ut�.g�). Τριβιζάς Ε., Ο Αϊ-Βασίλης στη φυλακή με τους 83 αρουραίους, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2000.

Ξενόγλωσση Ba��tine �., Esthétique et Théorie du roman, t�ad. D. �livie�, Gallima�d, 1978. Be�g��n H., Le rire – Essai sur la signification du comique, P.U.F. Genette G., Palimpsestes, La littérature au second degré, Seuil, Pa�i�, 1982. Hutc�e�n L., A Theory of Parody, The teaching of Twentieth-Century Art Forms, Unive��ity �f �llin�i� P�e��, 2000. Hutc�e�n L., «��nie et Pa��die: St�atégie et St�uctu�e», Poétique, 36, 1978. Hutc�e�n L., «��nie, Sati�e, Pa��die: Une a��c�e ��agmatique de l’i��nie», Poétique, 46, 1981. Sang�ue D., La relation parodique, J��é ��ti, Pa�i�, 2007. Ste��en� J., Language and Ideology in Children’s Fiction, L�ngman, L�nd�n & Ne� Y��, 1994. Waug� P., Metafiction: the The Theory and Practice of Self-conscious Fiction, R�utledge, 1996. �e�v�u A., «Le c�mique e(�)t le �a��dique dan� la litté�atu�e d’enfance», στο: L’humour dans la littérature de jeunesse, di�. J. Pe��t, �n P�e��, 2000. �i�e� J., Les contes de fées et l’art de la subversion, Pay�t, Pa�i�, 1986 (Tit�e ��iginal: Fairy Tales and the Art of Subversion, Heinemann, L�nd�n).

ιβλιοπαρουσίαση

96 ΔΕΚ 2009 - ΙΑΝ - φΕΒΡ 2010

41/1

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Μάνος Βενιέρης

ΦΑΝΟΥΡΗΣ ΚΑΙ ΒΑΛΕΝΤΙΝΑ Εικ.: Νίκος Βασιλειάδης Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009, σελ. 38

Η ιστορία του σταχτοποντικού Φανούρη και της αγριόγατας Βαλε ντίνας που συναντιούνται και... Μπορεί άραγε να συμφιλιωθούν τα αντίθετα και να ζήσουν αρμονικά; Η ιστορία διηγείται το παιχνίδι της γάτας με το ποντίκι με έναν αλλιώτικο τρόπο, ενώ η έγχρωμη εικονογράφηση μας διασκεδάζει, μας κάνει χαρούμενους! Γ.Γ.Σ.

Στέλλα Κανάκη ΘΕΛΩ ΜΕΛΙ

Εικ.: Λήδα Βαρβαρούση Πορτοκάλι, Αθήνα 2009, σελ. 36

Ο Τάπυ, ο μικρός αρκούδος, θέλει μέλι στο πρωινό του. Ανεβαίνει στο δέντρο όπου βρίσκεται ένα μελίσσι για ν’ αποκτήσει το αντι κείμενο του πόθου του, μα λογάριαζε χωρίς τον ξενοδόχο. Στην πε ρίπτωση του Τάπυ, ξενοδόχος ήταν οι μέλισσες. «Πού πάτε, κύριε;» αγρίεψαν και τον κυνήγησαν θυμωμένες. Μικρό μάθημα για τα παιδιά που θέλουν ν’ αποκτήσουν κάτι που δεν τους ανήκει. Μήπως πρέπει να ζητούν άδεια και να λένε κι ένα «ευχαριστώ»; Βραβείο Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, 2005. Α.Β.

Αργυρώ Κοκορέλη

Ο ΠΟΝ ΠΟΝΤΙΚΟΥΛΗΣ Εικ.: Ναταλία Καπατσούλια Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009, σελ. 54

Μια περιπέτεια ηρωισμού και αγάπης μάς διηγείται η συγγραφέας. Οι απρόβλεπτες καταστάσεις προκαλούν δάκρυα μα και γέλια. Η έγχρωμη εικονογράφηση βοηθάει σ’ αυτό το περιπετειώδες ταξίδι. Γ.Γ.Σ.

42/2

Γιάννης Κοντός

ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ ΜΑΓΟΥ Ζωγραφιές: Φαίδων Πατρικαλάκις Κέδρος, Αθήνα 2009, σελ. 45

Είναι συγκινητικό το πόσο αρέσουν τα παραμύθια στους μεγάλους. Όχι μόνο να τα διηγούνται, αλλά και να τα γράφουν και να τα ζω γραφίζουν. Θαρρείς και ξεπηδά δυναμικά όλη η παιδικότητα που κρύβεται μέσα τους. Σ’ αυτά τα παραμύθια συναντάμε τον ποιητή Γιάννη Κοντό και τις ζωγραφιές του Φαίδωνα Πατρικαλάκι, που συνδυάζονται και κλίνουν αρμονικά για να μας παρουσιάσουν 17 σύντομες ιστορίες του καλού μάγου. «Σαν χαϊμαλί τρελό, σαγόνι πεισματάρικο, σαν παντελονάκι αέρινο» (Ελύτης). Ένας ολόκλη ρος κόσμος, ζώα, άνθρωποι και πουλιά βουίζουν στις ιστορίες σαν μελίσσι. Τα παραμύθια είναι της μιας σελίδας. Κάθε παραμύθι και μια ζωγραφιά. Και βέβαια, ο καλός μάγος που εμφανίζεται πάντα στις δύσκολες ώρες, έχει ένα χρυσό ραβδάκι και διορθώνει, βοηθάει, μαγεύει, δίνει λύσεις για να ζήσουν όλοι καλά κι εμείς καλύτερα, μ’ ένα χρωματιστό «μπαμ». Α.Β.

Ιωάννα Κυρίτση-Τζιώτη

Ο KAΡ�AP�AΣ ΠΟΥ ΕΚΑNΕ T� ΜΑΓΚΑ Εικ.: Μαρία Πεπανά Πορτοκάλι, Αθήνα 2009, σελ. 24

Είναι εύκολο να κάνεις το μάγκα, όταν ο αντίπαλος είναι αδύνα μος. Μα υπάρχει και… δικαιοσύνη στον θαλασσινό κόσμο, όπως και στον ανθρώπινο. Ο καρχαρίας που έβαλε πλώρη να φάει… παιδιά βρίσκει στο δρόμο του υπερασπιστές τους που δεν τον αφήνουν να εκπληρώσει το κρυφό του σχέδιο. Α.Β.

Φίλιππος Μανδηλαράς

ΟΙ 12 ΘΕΟΙ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ, σελ. 36 ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΚΑΙ ΕΚΤΟΡΑΣ, σελ. 36 Εικ.: Ναταλία Καπατσούλια Παπαδόπουλος, Αθήνα 2009

Με ρυθμική αφήγηση συνεχίζει ο συγγραφέας την περιήγηση στη Μυθολογία με την εικονογράφηση της Ναταλίας Καπατσούλια. Τα στιχάκια είναι εύκολα και κατανοητά από μικρά παιδιά. Οι πληρο φορίες και οι μύθοι περπατούν σε άγνωστα μονοπάτια, ενώ στις τελευταίες σελίδες υπάρχουν ευρηματικές δραστηριότητες που εμπεδώνουν στο μυαλό των παιδιών το κείμενο. Α.Β.

43/3

Γιολάντα Τσορώνη-Γεωργιάδη

Ο ΠΥΡΓΟΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ, σελ. 24 Εικ.: Μπάρμπαρα Βαγκνόζι

Η ΓΑΤΑ Η ΜΑΡΜΕΛΑΔΑ, σελ. 24 Εik.: Χάνα Γουντ Ε

Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΧΝΟΥΔΩΤΟΣ, σελ. 24 Εik.: Ντανιέλ Χάουαρντ Ε

Ο ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ ΚΑΙ Η ΦΡΟΥΦΡΟΥ, σελ. 24 Εικ.: Τζο Πέρι Σαββάλας, Αθήνα 2009

Μικρές ιστορίες που παράλληλα με την πλούσια και χορταστική ζωγραφική προάγουν τη συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών. 1) Η φαντασία, από τον πύργο των παραμυθιών, που προσπαθεί να ικανοποιήσει με κάθε τρόπο τα παιδιά λέγοντάς τους ιστορίες, 2) το μυστήριο με το χαμένο καπέλο του κυρίου Μιχάλη, 3) η περιπέτεια με δύο αδελφάκια στη χώρα των πάγων, τη μακρινή Αλάσκα, 4) η φιλία ανάμεσα σε δύο ζώα και ο τρόπος που μπορεί να μην διαταρα διαταρα χθεί, είναι το περιεχόμενο των μικρών ιστοριών. Στο τέλος του κάθε βιβλίου υπάρχουν προτάσεις για εκπαιδευ τικούς και γονείς σχετικά με το πώς θα μπορέσουν να επιτύχουν παι αποτελέσματα γνωστικής και συναισθηματικής ανάπτυξης των παι διών μετά την ανάγνωση του παραμυθιού. Οι υποδείξεις αρχίζουν με κουβεντούλα, ερωτήσεις, κατασκευές και παιχνίδια μνήμης. Α.Β.

Marie-Aline Bawin & Cristophe Le Manse Ο T�� ΒΛΕΠΕΙ ΕΝΑΝ ΕΦΙΑΛΤΗ, σελ. 32 Ο T�� ΕΙΝΑΙ ΤΙΜΩΡΙΑ, σελ. 32 Εικ.: �a�ieAline Ba�in Μετ.: Ράνια Ζωίδη Παπαδόπουλος, Αθήνα 2009

Δύο βιβλία με ήρωες λαγουδάκια, όπου συμβαίνον πράγματα κα κα θημερινά. Πώς αντιμετωπίζονται οι εφιάλτες; Πώς αντι αντι μετωπίζονται οι αταξίες των παιδιών στο ζωγρα σχολείο και στο σπίτι; Με πολλή ζωγρα φική και λίγα λόγια δίνονται κατευθύνσεις και πρακτικές για την αντιμετώπισή τους. Α.Β.

44/4

Janan Cain

ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΝΙΩΘΩ Απόδοση: Αντώνης Παπαθεοδούλου – Πόπη Κύρδη Παπαδόπουλος, Αθήνα 2009, σελ. 40

Ένα ευρηματικό και πολύχρωμο βιβλίο που φιλοδοξεί και πετυχαίνει να προσφέρει στα παιδιά τις λέξεις που χρειάζονται για να εκφρά σουν τα συναισθήματά τους. Με διάλογο ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά μπορούν να γίνουν εύκολες οι δύσκολες καταστάσεις, οι σχετικές με το φόβο, τη λύπη, τη χαρά, το θυμό, τον ενθουσιασμό. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι ενήλικοι παρακινούνται να εμψυχώνουν τα παιδιά να ονομάζουν τα συναισθήματά τους, να διακρίνουν τις δι αφορές ανάμεσα σε συναισθήματα που μπορεί να μοιάζουν και να μην τα κρύβουν μέσα τους. Α.Β.

Cornelia Maude Spelman

ΟΤΑΝ ΜΟΥ ΛΕΙΠΕΙΣ, σελ. 28 ΟΤΑΝ ΦΟΒΑΜΑΙ, σελ. 28 Εικ.: Kat�y P��in��n Μετ.: Πόπη Κύρδη Παπαδόπουλος, Αθήνα 2009

Στη σειρά «Τα συναισθήματά μου», η παιδοψυχολόγος ��nelia �aude S�elman, με απλό και ευχάριστο τρόπο, βοηθά τα παιδιά να εντοπίσουν και να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους. «Είναι αναγκαίο τα παιδιά να υπομένουν το φόβο τους, ώστε να μαθαίνουν να τον διαχειρίζονται», επισημαίνει η παιδοψυχολόγος. Η έγχρωμη εικονογράφηση, με έξυπνο τρόπο, βοηθάει γονείς και παιδιά σ’ αυτή τη μάθηση. Γ.Γ.Σ.

45/5

για παιδιά 7 ετών και πάνω Φραντζέσκα Αλεξοπούλου-Πετράκη Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΕΚΠΕΜΠΕΙ S.�.S. Εικ.: Ίρις Σαμαρτζή Παπαδόπουλος, Αθήνα 2009, σελ. 32

Ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο για το περιβάλλον μέσα από τη ματιά και κυρίως μέσα από την ψυχή του παιδιού που ανησυχεί. Όλοι γύρω του το βομβαρδίζουν με το φόβο τού αύριο. Με τις φωτιές που καίνε τα δάση, τον καύσωνα, τους πάγους που λιώνουν, την αδιαφορία τους. Παίρνει στους ώμους του το πρόβλημα. Κάτι πρέπει να κάνει. Και βρίσκει σύντροφο στις αγωνίες του το Νικηφόρο τον Καρα μελά, το συγγραφέα. Το βιβλίο συμπληρώνεται με τον «Μυστικό κήπο», όπου εκφράζει έγκριτες απόψεις η Ελένη Σβολώνου, υπεύθυ νη περιβαλλοντικής εκπαίδευσης της WWF. Πολύ όμορφο βιβλίο, που συμπληρώνουν οι ζωγραφιές της Ίριδας Σαμαρτζή. Α.Β.

Γιώργος Αντωνάκης

Ο ΠΕΙΣΜΑΤΑΡΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΙ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΑΤΣΑΛΑΚΩΤΟΣ Εικ.: Χρήστος Γουσίδης Ακρίτας, Αθήνα 2009, σελ. 63

Ο ήρωας που επινόησε ο κ. Αντωνάκης είναι ο τύπος του παιδιού που δεν αδιαφορεί. Παρατηρεί, αναρωτιέται, ψάχνει τα παράδοξα και μπαίνει βαθιά στο νόημα των πραγμάτων. Τούτη τη φορά η απο ρία του έχει εστιασθεί στον κύριο Ατσαλάκωτο, που κάνει ανορθό δοξα και παράλογα πράγματα. Και βέβαια ο Γιάννης ανακαλύπτει ότι εξαιτίας του κινδυνεύει ένας παράδεισος, ένας μαγικός κήπος. Με τη βοήθεια του… μυαλού του, των φίλων του και του παπα Χρυσόστομου η τάξη επανέρχεται, προς μεγάλη του χαρά. Α.Β.

Κατερίνα Γεωργίου

ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΕΛΕΙΟΣ Εικ.: Δημήτρης Φουσέκης Πατάκης, Αθήνα 2009, σελ. 64

Δύο φανταστικές ιστορίες περιλαμβάνει αυτό το βιβλίο, κοσμημένες με τις όμορφες ασπρόμαυρες εικόνες του Δ. Φουσέκη. Στην πρώτη, ένας αλλιώτικος μικρός δράκος προσπαθεί να γίνει αποδεκτός στην κοινωνία των ομοίων του, που του φέρονται απαξιωτικά. Και τελικά τα καταφέρνει με τη βοήθεια μιας συννεφούλας. Στη δεύτερη, μια μικρή πεταλούδα προσπαθεί να μιμηθεί μιαν άλλη, υπεροπτική και

46/6

ωραιοπαθή πεταλούδα που την αντιμετωπίζει υποτιμητικά. Την ακολουθεί, περνάει δύσκολες ώρες, ώσπου καταλαβαίνει τη λαν θασμένη επιλογή της. Πρωτότυπες, καλογραμμένες ιστορίες, με προσπάθεια να εμπλουτιστεί ενίοτε η αφήγηση με στιχάκια, πράγμα που τελικά δεν προσθέτει αλλά μάλλον αφαιρεί από την ποιότητα του κειμένου. Λ.Π.Α.

Βεατρίκη Κάντζολα-Σαμπατάκου

ΚΑΙ ΟΙ ΜΠΑΜΠΑΔΕΣ ΞΕΡΟΥΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ Εικ.: Χρήστος Δήμος Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009, σελ. 51

Μια διασκεδαστική ιστορία με ανατροπές, για το συνηθισμένο καθε στώς της οικογενειακής ισορροπίας. Σε κατάσταση ανάγκης, ο μπα μπάς κάνει τον σεφ σε αμφιβόλου επιτυχίας μαγειρέματα. Εκεί όμως που αποδεικνύεται «δυνατός και αξεπέραστος» είναι στα παραμύθια, που καταφέρνει να τα «ανατρέπει» με γούστο. Η συνέχεια... επί της οθόνης, με τη διασκεδαστική εικονογράφηση του Χρήστου Δήμου. Α.Β.

Σταυρούλα Κάτσου-Καντάνη Η ΕΜΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΓΚΕΛ

Εικ.: Διονύσης Καραβίας Ψυχογιός, Αθήνα 2009, σελ. 78

Μια ιστορία εμπνευσμένη από το σεισμό του 1986 στην Καλαμάτα. Μια ιστορία που εξηγεί στα παιδιά πώς να αντιδράσουν σε περί πτωση σεισμού, αλλά και τι θα πρέπει να κάνουν πριν και έπειτα από το σεισμό, για να είναι περισσότερο ασφαλή. Ο μικρός σκύλος Έγκελ –από το Εγκέλαδος– δίνει τη δικιά του πνοή στην ιστορία. Η εικονογράφηση έγχρωμη, τρυφερή. Γ.Γ.Σ.

Μάνος Κοντολέων

ΔΥΟ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΡΩΤΑΝΕ Εικ.: Έφη Λαδά Άγκυρα, Αθήνα 2009, σελ. 64

Σε νέα, εμπλουτισμένη έκδοση, θα χαρούν τα παιδιάαναγνώστες της μέσης σχολικής ηλικίας δύο γοητευτικές, πρωτότυπες ιστορίες, που θα τους ταξιδέψουν σ’ έναν ονειρικό κόσμο αγάπης και φαντα σίας. Θα μάθουν για το παράξενο κορίτσι με το κόκκινο μπαλόνι, που εμφανίζεται και εξαφανίζεται απρόοπτα, αλλά και για το εξίσου παράξενο αγόρι, το Δώρο, που με τα μυστικά του δώρα φέρνει κου ράγιο και παρηγοριά στους συνανθρώπους του, μικρούς και μεγά λους. Αξιοδιάβαστο βιβλίο. Λ.Π.Α.

47/7

Άννα Κουππάνου

ΟΙ ΑΡΓΟΝΑΥΤΕΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Εξώφυλλο: Φαίη Ρετινιώτη Κέδρος, Αθήνα 2009, σελ. 239

Μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας με στοιχεία μυθολογίας, όπου οι δυνάμεις του χρόνου εμφανίζονται με απίστευτα πισωγυ ρίσματα και σταματήματα, σε μια περιπέτεια με επίκεντρο τρεις μαγικές πέτρες που αντιπροσωπεύουν τη δύναμη. Η νεαρή Σόνια (Ιασον), που είναι η υφάντρα του χρόνου, ο Ηρακλής, ένας νεαρός από τη Ρόδο, η «Αργώ» το ζωντανό καράβι, χωρίς τιμόνι αλλά με συναισθήματα και σκέψη, όπου στο βάθος του υπάρχει ένα δάσος κι έχει για κατάρτι την κορυφή μιας βαλανιδιάς· στην «Αργώ» βρί σκονται μυθικά όντα: ο Κένταυρος Χείρων ο δάσκαλος, ο Ορφέας ο μουσικός και θεραπευτής, κι άλλοι Αργοναύτες… Όλοι σε παρά τολμη αποστολή για να σώσουν τον κόσμο, εναντίον των κακών Ερευνητών που επιδιώκουν ν’ αποκτήσουν τις μαγικές πέτρες… Από 13 ετών και άνω. Θ.Χ.

Αθηνά Μπίνιου

ΤΟ ΔΕΙΛΟ ΛΙΟΝΤΑΡΙ Εικ.: Δημήτρης Μπάκας Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 2009, σελ. 42

Ταξίδι στο χρόνο. Γνωριμία με τον αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο και παιδαγωγό Πλούταρχο, που μάζευε γύρω του τους μαθητές του και τους διηγιόταν σοφές ιστορίες, όπως για το Λιοντάρι της Χαι ρώνειας, από τότε που ήταν σκύμνος ως την εποχή που το έκαναν ξακουστό άγαλμα. Το Δειλό λιοντάρι είναι ένα παραμύθι όπου ο Πλούταρχος αναδεικνύει τη σπουδαιότητα της γνωριμίας με τον εαυτό μας, ως μέσο καταλυτικό για μια καλύτερη σχέση με τους αγαπημένους μας. Η εικονογράφηση του Δ. Μπάκα τονίζει την αφή γηση με τρόπο μοναδικό. Α.Β.

Χρήστος Μπουλώτης

ΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΚΙ Π�Y ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΗΣ Εικ.: Μαρία Μπαχά Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009, σελ. 68

Υπάρχουν και τέτοια στρατιωτάκια, αυτά που φοβούνται τους με γάλους που δεν διαβάζουν παραμύθια. Ο Στράτος, ένα απ’ αυτά, φοβάται ακόμα περισσότερο γιατί έχασε το μαγικό του σακκουλάκι. Εκεί μέσα είχε και τ’ όνειρό του για την Ειρήνη. Θα βρει κάποιος το

48/8

σακκουλάκι. του; Βιβλίο γραμμένο με το ποιητικό ύφος του γνω στού συγγραφέα. Η Μαρία Μπαχά συνοδεύει το κείμενο με τη δική της τέχνη. Α.Β.

Γιώργος Κ. Παναγιωτάκης

H ΘΑΥΜΑΣΤΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΟΥ ΦΡΑΝΤΖΟΛΑΚΗ Εικ.: Εύη Παναγιωτάκη Κέδρος, Αθήνα 2008, σελ. 102

Η ιστορία του ξακουστού Φραντζολάκη. Πώς ζωντάνεψε; Πώς περ νούσε τις μέρες του; Τι έκανε όταν ξεραινόταν; Γιατί αποφάσισε να πάρει το προζύμι του και να φύγει; Ποιους συνάντησε στο δρόμο; Ένα όλο εκπλήξεις βιβλίο για τα ολόφρεσκα ψωμόπαιδα που θέλουν να γίνουν άνθρωποι μα που δεν θέλουν να χάσουν τη φρεσκάδα τους. Ασπρόμαυρη, έξυπνη εικονογράφηση. Γ.Γ.Σ.

Σοφία Παράσχου

ΠΩΣ ΧΑΘΗΚΕ Η ΓΑΤΟΜΠΑΛΑ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟ ΜΕΣΗΜΕΡΙ; Εικ.: Γιώργος Σγούρος Ψυχογιός, Αθήνα 2009, σελ. 146

Αλήθεια, πώς χάθηκε η γάτα; Αυτή δεν έφευγε από το θρόνο της στο παγκάκι της αυλής της πολυκατοικίας. Ήταν καλομαθημένη και κυ ρίως καλοταϊσμένη. Γιατί να φύγει; Ο Σέρλοκ Χολμς «απεβίωσε». Η Άγκαθα Κρίστι το ίδιο. Ο Ζορζ Σιμενόν μάς άφησε χρόνους. Ποιος θα είναι ο άξιος που θα διαλευκάνει την «τραγική» αυτή υπόθεση; Η Σοφία Παράσχου έχει δύο άσους στο μανίκι. Τον Μπάμπη και τον Σάκη. Σαΐνια και οι δύο, ξέρουν καλά όλους όσοι ζουν στην πολυκατοικία, τους «ξεσκονίζουν» με την αλυσίδα των σκέψεών τους, μερικούς τους αποκλείουν, και τελικά… Λυπάμαι, μα γενικώς η μνήμη μου δεν με βοηθάει. Βρέθηκε ο ένοχος; Εκείνο που θυμάμαι είναι ότι το μυστήριο ξεδιαλύθηκε με επιτυχία και με ένα αξέχαστο τσιμπούσι. Έπαινος της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, 2008. Α.Β.

Ναννίνα Σακκά-Νικολακοπούλου Η ΓΙΟΛΑ ΜΕ ΤΟ ΜΠΑΛΟΝΙ Εικ.: Διατσέντα Παρίση Λιβάνης, Αθήνα 2009, σελ. 69

Ποια είναι η Γιόλα που σφράγισε τη ζωή της ηρωίδας του βιβλίου με την παρουσία της κι ένα μπαλόνι; Είναι αυτή που την προχώρησε πέρα από το εγώ της, στα όνειρα και τα ταξίδια, στο ζωντάνεμα

49/9

του ξύλινου αλόγου. Η Γιόλα τα καταλάβαινε όλα και της τα μάθαι νε όλα: τι μουρμουρίζουν τα βότσαλα της αμμουδιάς, πόσα αγρι ολούλουδα υπάρχουνε στη φύση, τι τραγούδια τρυφερά μπορείς να παίξεις με τη φυσαρμόνικαδώρο του παππού, πώς σέβεσαι τη ζωή των άλλων, πώς αγαπάς, πώς δεν ζηλεύεις, πώς μαθαίνεις να… αποχωρίζεσαι. Αλλά, κυρίως, πώς μπορείς να κρατάς την αδελφή σου από το χέρι και να είσαι εσύ γι’ αυτήν η Γιόλα και να μπαίνεις στα ίδια όνειρα μ’ αυτήν. Η ζωγραφική της Διατσέντας Παρίση δεν χρειάζεται συστάσεις. Α.Β.

Έλενα Χ. Στανιού

ΤΟ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΟ ΔΩΡΟ ΤΟΥ ΑΡΗ Εικ.: Λιάνα Δενεζάκη Ψυχογιός, Αθήνα 2009, σελ. 48

Στο πρώτο της αυτό βιβλίο, η συγγραφέας καταφέρνει να συγκινή σει τον αναγνώστη με μια γλυκόπικρη ιστορία που φέρνει αναστά τωση στην καρδιά του μικρού Άρη και στους γονείς του. Η αρχική ζήλια του μικρού πρωταγωνιστή για το μωρό που προστίθεται στην οικογένεια μετατρέπεται σε αγωνία και αγάπη, όταν διαπιστώνεται ότι η ζωή του μωρού διατρέχει κίνδυνο. Τελικά η ιστορία βρίσκει το αίσιο τέλος της τις Άγιες Ημέρες με τη βοήθεια του ΑϊΒασίλη. Η αγάπη κάνει το θαύμα της. Λ.Π.Α.

Ελένη Τσιάλτα

Η ΡΟΔΙΑ ΚΑΙ Ο ΧΙΟΝΑΝΘΡΩΠΟΣ Εικ.: Εύα Καραντινού Πορτοκάλι, Αθήνα 2009, σελ. 32

Γιά δες κάτι πράγματα που γίνονται! Τα κύματα βγάλαν στην παραλία ένα ρόδι. Όταν τα παιδιά το περιμάζεψαν, τίποτα δεν φαντάζονταν απ’ όσα θ’ ακολουθήσουν. Κι ο χιονάνθρωπος; Τι ρόλο θα παίξει στην ιστορία του ροδιού; Ποιος θα τον θυμάται ύστερ’ από λίγο; Και τι μπορεί του λόγου του να βρει να κουβε ντιάσει μ’ ένα δέντρο; Μια ιστορία τρυφερής αγάπης ή βαθιάς φιλίας. Μικρή σαν νιφάδα χιονιού και κόκκινη σαν της ροδιάς το σπόρο. Για παιδιά από 8 ετών και για μεγάλους. Α.Β.

50/10

Γιώτα Φώτου

ΜΑΣΑΣ, ΦΥΣΑΣ ΚΑΙ ΝΙΚΑΣ Εικ.: Κώστας Θεοχάρης Ψυχογιός, Αθήνα 2009, σελ. 148

Η συγγραφέας διαθέτει την τέχνη της ανατροπής και του χιούμορ στα γραπτά της. Το έχει αποδείξει και στα προηγούμενα βιβλία της, όπως και σ’ αυτό που σατιρίζει τα τηλεοπτικά πράγματα. Ο Μάκης, ο ήρωάς της, ήταν καλός μαθητής, αλλά περνούσε πολλές ώρες μπροστά στο χαζοκούτι, και φυσικά ήταν ενήμερος για όλα. Στον μεγάλο πανελλήνιο διαγωνισμό της μεγαλύτερης τσιχλόφουσκας είπε να πάρει μέρος. Το μέλλον του, αν κέρδιζε, ήταν εξασφαλισμέ νο. Θα γινόταν διάσημος και δημοφιλής και τα βήματά του θα έφτα ναν ως το Χόλιγουντ. Θα αποκτούσε δόξα και χρήμα. Ήταν όμως τόσο εύκολο όσο το είχε φανταστεί; Αχ, τηλεόραση! Πώς παίρνεις τα μυαλά! Α.Β.

Λίτσα Ψαραύτη

Η ΜΑΜΑ ΚΑΝΕΙ ΑΠΕΡΓΙΑ Εικ.: Ελίζα Βαβούρη Ψυχογιός, Αθήνα 2009, σελ. 70

Η Άννα είναι μια μητέρα με αίσθημα υψηλής ευθύνης ή, διαφορε τικά, υπερβολικής απασχόλησης και οριακής κούρασης. Μια μάνα με τρία παιδιά και δίδυμα, αξιοπρεπέστατο σύζυγο, και επί πλέον έναν γλυκό σκύλο και έναν παπαγάλο. Νιώθει σαν μία ακόμη Μαί ρη Παναγιωταρά. Με χιούμορ εξιστορούνται τα οικογενειακά της καθήκοντα και τα τρεξίματά της για να τα προλάβει όλα. Όχι πως δεν τα καταφέρνει, μα γίνεται λάστιχο. Κάποια στιγμή εξανίσταται. Γιά σταθείτε, βρε παιδιά. Γιατί πρέπει εκείνη να είναι η διεκπεραιώ τρια για τα πάντα; Καταφεύγει στον εσωτερικό μονόλογο. Μήπως έφταιγε εκείνη που τα ανέλαβε όλα με καλή καρδιά; Μήπως η επα νάσταση έπρεπε να γίνει νωρίτερα; Μήπως δεν σκέφτηκε να βγει στους δρόμους με πανό διαμαρτυρόμενη για τους όρους εργασίας; Κάνει λοιπόν απεργία. Στρώνεται σε μια πολυθρόνα, διαβάζει και λιάζεται. Απεργία, και σε όποιον αρέσει. Αναμπουμπούλα στο σπί τι. Θα πιάσει το κόλπο; Βιβλίο χαριτωμένο, εντός της σύγχρονης πραγματικότητας. Α.Β.

51/11

Λιζ Κέσλερ

ΜΙΑ ΝΕΡΑΪΔΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΙΠΑ Εικ.: Katie �ay Μετ.: Χαρά Γιαννακοπούλου Ψυχογιός, Αθήνα 2009, σελ. 253

Η Φιλίπα έχει μια νεραϊδονονά με τον αριθμό 92751. Η νεραϊδονονά παρουσιάζεται ως συμμαθήτρια με το όνομα Μαργαρίτα, που με το «μαγικινητό» της επικοινωνεί με τον Φωτεινό για να παίρνει οδηγίες για το πώς να δώσει στη Φιλίπα τρία κουπόνια με τρεις ευχές. Όμως έτσι αρχίζουν τα δύσκολα: Ξέρει η Φιλίπα τι θέλει να ευχηθεί; Ξέρει ποια είναι η κατάλληλη στιγμή; Ξέρει να φυλάξει τα κουπόνια ή μήπως της κλέβουν κάποιο; Από 9 ετών και άνω. Θ.Χ.

Κ. Σ. Λιούις

ΤΟ ΛΙΟΝΤΑΡΙ, Η ΜΑΓΙΣΣΑ ΚΑΙ Η ΝΤΟΥΛΑΠΑ Διασκευή: Χιόουιν Όραμ Εικ.: Τιούντορ Χάμφρις Μετ.: Στεφανία Φέρρο Κέδρος, Αθήνα 2009, σελ. 182

Βασισμένο στο πρωτότυπο βιβλίο του Κ. Σ. Λιούις, Το χρονικό της Νάρνια, που μιλά για έναν κόσμο μαγικό, απ’ τις απαρχές του χρό νου, γεμάτο θαυμαστά πλάσματα, ζώα που μιλούν και δέντρα που μερικές φορές χορεύουν. Τώρα και τα μικρότερα παιδιά μπορούν να συναντήσουν τον Ασλάν, το γενναίο λιοντάρι, την πανέμορφη αλλά πανούργα Λευκή Μάγισσα, μα και τους γίγαντες, τους νάνους και τα ζώα που μιλούν με ανθρώπινη λαλιά. Α.Β.

Μάικλ Μποντ

ΕΝΑ ΑΡΚΟΥΔΑΚΙ ΠΟΥ ΤΟ ΛΕΝΕ ΠΑΝΤΙΝΓΚΤΟΝ Εικ.: Peggy F��tnum Μετ.: Ρένα ΡώσσηΖαΐρη Ψυχογιός, Αθήνα 2009, σελ. 137

Στο σταθμό Πάντινγκτον του Λονδίνου ο κύριος και η κυρία Μπρά ουν συναντούν ένα αρκουδάκι που έχει φτάσει από το σκοτεινό Περού ως μετανάστης. Το αρκουδάκι γοητεύει τους Μπράουν, οι οποίοι το παίρνουν για να ζήσει μαζί τους και από το όνομα του σταθμού το ονομάζουν Πάντινγκτον. Το αρκουδάκι έχει ιδιαίτερα χαρίσματα: μιλάει, διαβάζει, γράφει, είναι ευγενικό, έτσι που όλοι το νιώθουν αληθινό. Όμως, από δω και πέρα, αρχίζουν τα παράξενα μπλεξίματα και οι απρόσμενες περιπέτειες… Από 9 ετών και άνω. Θ.Χ.

52/12

για μεγάλα παιδιά και νέους Μυρσίνη Βιγγοπούλου

Ο ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΣΦΥΓΟΠΟΥΛΑ Εικ.: Χρήστος Γουσίδης Ακρίτας, Αθήνα 2004, σελ. 139

Μια συγκινητική σπονδυλωτή ιστορία με πρωταγωνιστές τους ξε ριζωμένους �Ελληνες τις Μικράς Ασίας. Και μέσα σε όλα τα δραμα τικά όσο και περιπετειώδη γεγονότα, η μνήμη του Αγίου Δημητρίου. Ένα θαυμάσιο σε πλοκή και σε γραφή μυθιστόρημα, που πραγματικά λυπάσαι όταν τελειώνει. Η εικονογράφηση ασπρόμαυρη, συμπλη ρώνει την ομορφιά του γραπτού λόγου. Γ.Γ.Σ.

Χαρά Γιαννακοπούλου

ΤΟ ΝΗΣΙ ΠΟΥ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009, σελ. 155

Η Ναυσικά μεγαλώνει στο νησί χωρίς τον πατέρα της, που είναι ναυτικός και λείπει συνέχεια. Οι κάτοικοι του νησιού, ακόμα και η θεία «Κατσίκα» που τη φιλοξενεί, τη βρίσκουν παράξενη. Μοναδικό καταφύγιο από τη μοναξιά είναι η θάλασσα. Ώσπου στο νησί φτάνει ο Δήμος και η ζωή της Ναυσικάς γεμίζει. Ένα μυθιστόρημα με όλα όσα μπορεί να χωρέσει η εφηβική ψυχή. Μοναξιά, όνειρα, καβγάδες, έρωτας. Κανένα από αυτά τα συναισθήματα δεν δίνεται ωραιοποιη μένο. Ένα μυθιστόρημα όλο αλήθεια και τρυφεράδα. Γ.Γ.Σ.

Λιάνα Δενεζάκη ΜΑΡΔΟΥΚ!

Εικ.: Λιάνα Δενεζάκη Λιβάνης, Αθήνα 2009, σελ. 136

Ο Μάριος είναι ένα αγόρι που προτιμάει να περνάει τον ελεύθερο χρόνο του παίζοντας ηλεκτρονικά παιχνίδια. Μισεί το διάβασμα και βαριέται το σχολείο. Ένας ευρηματικός όμως δάσκαλος, ένας δια γωνισμός με έπαθλο ένα ταξίδι σε μια διαστημική κατασκήνωση, κι ένα στοίχημα που βάζει με μια συμμαθήτριά του με την οποία είναι κρυφά ερωτευμένος, του κεντρίζουν το ενδιαφέρον και τον προκα λούν να χαλάσει τις συνήθειές του. Ανακαλύπτει την καινούργια χρήση του υπολογιστή, μαγεύεται από το διαδίκτυο και βουτάει μέσα του για να πραγματοποιήσει ένα αλλόκοτο ταξίδι στο χρόνο. Όλοι οι δρόμοι όμως τον οδηγούν σε ένα αγόρι που έζησε πριν από

53/13

χιλιάδες χρόνια στην αρχαία Μεσοποταμία, αλλά και στον παππού του που είναι αστρονόμος και μέχρι τώρα δεν τον είχε γνωρίσει.

Α.Β.

Βησσαρία Ζορμπά-Ραμμοπούλου

ΤΟ ΚΡΥΜΜΕΝΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ Εξώφυλλο: Βασίλης Παπατσαρούχας Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009, σελ. 136

Χιλιάδες παιδιά στην Κίνα πωλούνται και αγοράζονται, για να δου λέψουν σε εργοστάσια, υψικάμινους, ορυχεία. Πάρα πολλά παιδιά απλώς εξαφανίζονται από το σπίτι τους. Τη ζωή, τα πάθη και τα όνειρά τους μας παρουσιάζει η συγγραφέας με έναν θαυμάσιο μυ θιστοριοποιημένο τρόπο. Και έρχεται ο ένας –ο δάσκαλος– με την αντίστασή του, να ενημερώσει τους υπεύθυνους, να ξυπνήσει ανυ ποψίαστους, να γίνει παράθυρο ελπίδας. Γ.Γ. Σ.

Μάνος Κοντολέων ΠΟΛΥΤΙΜΑ ΔΩΡΑ

Εικ.: Ρίτα Τσιμόχοβα Πατάκης, Αθήνα 2009, σελ. 32

«Υπάρχουν κάποιες πέτρες που τις λένε πολύτιμες: τα διαμάντια, τα μαργαριτάρια, τα σμαράγδια. Είναι πολύτιμες γιατί είναι όμορφες και σπάνιες. Όμορφα και σπάνια είναι και κάποια συναισθήματα. Σαν κι αυτά της αγάπης, της προσφοράς και του έρωτα. Και υπάρ χουν κάποια παραμύθια που μιλάνε για όλα αυτά». Αυτά σημειώνει στο οπισθόφυλλο του καινούργιου του βιβλίου ο πολυγραφότατος και ταλαντούχος συγγραφέας με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 30 χρόνων συγγραφικού έργου. Τα τρία παραμύθια, με διαχρονικές αξίες και επίκαιρια μηνύματα, είναι γραμμένα με ποιητική γραφή, πλούσια σε τρυφερότητα και φαντασία. Οι πίνακες ζωγραφικής, χάρμα οφθαλμών, δένουν αρμονικά με το κείμενο και δημιουργούν ένα αποτέλεσμα υψηλής αισθητικής. Ένα βιβλίο που δεν πρέπει να λείπει από καμιά βιβλιοθήκη. Λ.Ψ.

Διονύσης Λεϊμονής ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΤΑΙΡΙ

Εικ.: Μαρία Νασοπούλου Ακρίτας, Αθήνα 2009, σελ. 407

Ο συγγραφέας καταπιάνεται με την ιστορία μιας οικογένειας που βρέθηκε στη Νέα Ιωνία Βόλου μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Δεσπόζει η γιαγιά Δέσποινα που είναι μια μορφή συγκλονιστική. Γλυκιά και δυναμική ταυτόχρονα, γεμάτη αγάπη και δόσιμο, γυ

54/14

ναίκα, μάνα, γιαγιά, αυθεντική Μικρασιάτισσα. Στο πρόσωπό της έχουν συμπυκνωθεί όλα εκείνα τα στοιχεία που συνέθεταν τη μορφή της Ελληνίδας Μικρασιάτισσας. Τα συναισθήματά της για το χαμέ νο ταίρι, όπου έχει επικεντρωθεί το ενδιαφέρον της με εμμονή, ίσως είναι λίγο υπερβολικό, μα του έχει δώσει προτεραιότητα μετά από τα βάσανα που πέρασε. Ποιο είναι όμως το χαμένο ταίρι; Α.Β.

15 συγγραφείς και από την Ελλάδα ο Φίλιππος Μανδηλαράς

ΟΛΗ Η ΓΗ ΜΙΑ ΜΠΑΛΑ – ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟΥ ΑΠ’ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ. Εικ.: Ελίζαμπετ Χολτσχάουζεν Εικ. ελλην. ιστορίας: Ζαχαρίας Παπαδόπουλος Μετάφραση: Ιωάννα Μεϊντάνη Πατάκης, Αθήνα 2009, σελ. 375

Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Τυνησία, Καμερούν, Νότια Αφρική, Βραζι λία, Μεξικό, ΗΠΑ, Αυστραλία, Ιαπωνία, Τουρκία, Ουκρανία, Ουγ γαρία, Γερμανία και Ελλάδα ένωσαν τις δυνάμεις τους για έναν γύρο στον κόσμο με μια μπάλα στο πόδι. Συμμετέχουν οι συγγραφείς: ΚλάουςΠέτερ Βολφ – Γεργκ Βόλφραντ – Μαρλένε Παμπλόνσκι – Φραντζίσκα Γκεμ – Μπριγκίττε Κόλλοχ – Φίλιππος Μανδηλαράς – Σάρα Μπόσσε – Λουτς βαν Ντέικ – Τζο Πέστουμ – Φρίντερουν Ραϊχενστέττερ – Ανδρέας Σέντελ – Κατρίν Σρόκε – Ελίζαμπετ Τσέλλερ – Μάγια φον Φόγκελ – Πάντα Φράι – Μάικε Χάας. Το ποδόσφαιρο είναι ίδιο, μα συνάμα διαφέρει ανάλογα με τη χώρα και την ήπειρο όπου παίζεται, γιατί έχει μεγάλη σχέση με τον τρόπο ζωής. Το πάθος αυτού του συναρπαστικού παιχνιδιού είναι εκείνο που δεν αλλάζει με τίποτα. Οι ιστορίες τονίζουν την ομορφιά του ποδοσφαίρου, αλλά επισημαίνουν και τις κακές του πλευρές, και εκθέτουν, συμβουλευτικά, συναισθήματα και ιδέες. Η κάθε ιστο ρία έχει μια δική της θεώρηση κι αυτή η ποικιλία είναι που κάνει ελκυστικό το βιβλίο. Α.Β.

Βασίλης Παπαθεοδώρου ΣΤΗ ΔΙΑΠΑΣΩΝ

Σύνθεση εξωφ.: Έλλη Πάγκαλου Καστανιώτης, Αθήνα 2009, σελ. 256

Ο Θανάσης εκνευρίζεται με όλα. Με τους καθηγητές του, τους ξέ νους και τ’ αδέλφια του. Δέρνει τους συμμαθητές του, εγκαταλείπει το σπίτι του, μπλέκεται σε οργανώσεις. ΙΙροτιμά τη βία. Βγάζει

55/15

γλώσσα στη ζωή και τη μουντζώνει. Τι θα γίνει όμως όταν και η ζωή αποφασίζει να του βγάλει τη γλώσσα; Όταν ο ίδιος καταλάβει ότι εκείνο που μισεί περισσότερο είναι το είδωλό του στον καθρέ φτη; Νεανικό μυθιστόρημα, μελωδικό όσο και η μουσική, σκληρό όσο και η εφηβεία. Το έργο τιμήθηκε με εύφημη μνεία της Γ.Λ.Σ. το 2008. Α.Β.

Τζάκλιν Ουίλσον

��.t�el�naxe��.c�m Εικ.: Nic� S�a��at Μετ.: Ρένια ΤουρκολιάΚυδωνιέως Ψυχογιός, Αθήνα 2006, σελ. 136

Η ιδέα του δάσκαλου κυρίου Σπιντ να δημιουργηθεί η ιστοσελίδα της τάξης ��.t�el�naxe��.c�m, .t�el�naxe��.c�m, t�el�naxe��.c�m, .c�m, c�m,, όπου οι μαθητές μπορούν ανώ νυμα να γράψουν τα προβλήματά τους, όπως: το διαζύγιο των γο νιών τους, η αίσθηση ότι δεν μπορείς να κάνεις τίποτα, τυραννικοί εφιάλτες, παιδικός έρωτας, νυκτερινή ακράτεια, η ζωή με κάποια αναπηρία… Συγχρόνως οι άλλοι θα μπορούν, πάλι ανώνυμα, να κουβεντιάσουν τα προβλήματα. Τελικά ήταν καλή ιδέα; Θα βοηθη θούν τα παιδιά; Ο δάσκαλος τι ρόλο θα παίξει; Θ.Χ.

Λίαν Χερν

Η ΒΡΑΧΝΗ ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΕΡΩΔΙΟΥ Μετ.: Μαρία Αγγελίδου Πατάκης, Αθήνα 2009, σελ. 741

«…Και κάθε πρωί ο Τακέο, επιστρέφοντας από τον κόσμο των ονεί ρων, μάζευε ξανά την αποφασιστικότητα και τη δύναμή του για ν’ αντιμετωπίσει όσα τον περίμεναν: να μπορέσει να εντυπωσιάσει τους εχθρούς του, να περιφρουρήσει τη χώρα του και να εξασφαλί σει τη φατρία των Οτόρι. Μα, πάνω απ’ όλα, να προστατέψει την ειρήνη…» Στη μεσαιωνική Ιαπωνία, ο άρχοντας Οτόρι Τακέο και η αγαπημένη του γυναίκα Καεντέ, κατάφεραν να φέρουν την ειρή νη και την ευημερία στις Τρεις Χώρες. Ο Τακέο όμως δεν ξεχνάει την προφητεία ότι θα πεθάνει από το χέρι ενός μέλους της οικο γένειάς του. Οι ξένοι που αρχίζουν να καταφτάνουν στην Ιαπωνία θα φέρουν νέα ήθη και έθιμα, αλλά και νέες λατρείες και νέα όπλα. Οι Οτόρι θα υπερασπιστούν με ηρωισμό και αυτοθυσία όσα δη μιούργησαν. Σ’ αυτό το ιστορικό έπος φαντασίας που συνεχίζεται μετά την επιτυχημένη τριλογία της συγγραφέως, ο αναγνώστης θα παρακολουθήσει ηρωικές σκηνές, δολοπλοκίες, προδοσίες, αγάπες και θυσίες γεμάτες ένταση και πάθος. Χορταστικό και παράλληλα απολαυστικό βιβλίο που θα το χαρούν όχι μόνο οι νεαροί αναγνώ στες αλλά και το ελληνικό κοινό γενικότερα.

56/16

Λ.Ψ.

ΕΠΙΛΟΓΗ

Χριστουγεννιάτικων βιβλίων ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ» Στέλλα Κανάκη ΤΟ ΚΑΝΕΛΙ ΚΑΜΗΛΑΚΙ

Κυριάκος Χαρίτος ΦΟΝ ΚΟΥΡΑΜΠΙΕΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΚΟΜΗ ΜΕΛΟΜΑΚΑΡΟΝΗ Εικ.: Ντανιέλα Σταματιάδη

Εικ.: Τέτη Σώλου

Μια μικρή καμήλα αγοράστηκε στο πα ζάρι από έναν σοφό άνθρωπο. Κλεισμένη στο στάβλο ανυπομονούσε να ταξιδέψει, αφού ο κύριός της μελετούσε τ’ άστρα και δεν έβγαινε έξω. Κάποια στιγμή, επι τέλους, ο κύριός της (που ήταν ένας από τους Τρεις Μάγους) ξεκίνησε για ταξίδι με προορισμό άγνωστο· εκεί θα τον οδη γούσε ένα λαμπρό άστρο στον ουρανό. Η μικρή καμήλα μαγεύτηκε με το ταξίδι στη Βηθλεέμ και προσκύνησε κι εκείνη γονα τίζοντας μ’ ευλάβεια τον μικρό Χριστό. Πολύ τρυφερή ιστορία, βραβευμένη το 2008 από τη Γυν. Λογ. Συντροφιά.

Με χιούμορ και κέφι έγραψε αυτή την πρώτη του ιστορία ο Κ. Χαρίτος. Πρό κειται για μια διαφορετική χριστουγεν νιάτικη εκδοχή όπου πρωταγωνιστούν ο κουραμπιές και το μελομακάρονο, προ σπαθώντας το καθένα να επιβληθεί στις χριστουγεννιάτικες γευστικές πανδαι σίες. Στο τέλος καταλαβαίνουν ότι ο πό λεμος και ο ανταγωνισμός δεν ωφελούν και συνθηκολογούν. Διασκεδαστικό βιβλίο.

Α.Β.

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΠΑΤΑΚΗ»

Α.Β.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ» Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΠΟΥ ΒΡΗΚΕ ΕΝΑ ΑΣΤΕΡΙ Εικ.: Ελίζα Βαβούρη

Ένα αστέρι πεταμένο στο δρόμο από ένα παιδί που το βαρέθηκε, βρέθηκε στα χέ ρια ενός άλλου παιδιού που το συμμάζεψε, το περιποιήθηκε, του έβαλε ολόχρυση αστερό σκονη και βρήκε πάλι τη θέση του στη χριστουγεννιάτικη αγάπη και ατμόσφαιρα. Εξαιρετικά γραμμένο βιβλίο. Α.Β.

Έμιλι Χόουκινς Η ΠΡΙΓΚΙΠΙΣΣΑ ΤΟΥ ΧΙΟΝΙΟΥ Εικ.: Λίζα Έβανς

Παραλλαγή της πριγκίπισσας του χιονιού με την παγωμένη καρδιά. Η παρουσίαση είναι υπέροχη, η αφή επάνω στις σελίδες δίνει μιαν υπέροχη αίσθηση και φυσικά ένα αίσιο τέλος, αυτή τη φορά όχι με βάτραχο αλλά με αρκούδα. Α.Β.

Άννα Λουράσι ΜΕΛΩΔΙΚΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ Εικ.: Άννα Λουράσι

Λίγα λόγια ειπωμένα με ρυθμό, πλούσια εικονογράφηση και χριστουγεννιάτικα πρωτοχρονιάτικα τραγούδια συνθέτουν ένα ευχάριστο βιβλίο, δώρο για μικρά παιδιά.

Α.Β.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΑΥΤΟΚΟΛΛΗΤΑ

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Περισσότερα από 800 αυτοκόλλητα πε ριμένουν στο μέσο του βιβλίου για να τα κολλήσεις στις σελίδες του βιβλίου, και ακόμα περισσότερα για να στολίσεις τις κάρτες που θα στείλει το παιδί με ευχές περνώντας ταυτόχρονα ευχάριστα την ώρα του στις διακοπές. Α.Β.

Clara Vulliamy ΑΓΓΕΛΙΝΑ, Η ΙΠΤΑΜΕΝΗ ΠΟΝΤΙΚΙΝΑ – ΛΕΥΚΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Στο βιβλίο, σ’ ένα μικρό κουτί, υπάρχει μια μικρή ποντικίνα για κάθε παιδί. Μπορεί να τη βάλει κάτω από το μαξιλάρι του και να κάνει μια ευχή. Α.Β.

Φίλιππος Μανδηλαράς ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΕΙΣΑΙ ΚΑΙ ΦΑΙΝΕΣΑΙ Εικ.: Πέτρος Μπουλούμπασης

Με την πολύχρωμη ζωγραφική του Πέ τρου Μπουλούμπαση, ο Φίλιππος Μαν δηλαράς προσπαθεί να μας αποδείξει ότι όλοι είμαστε λίγοπολύ καλικάντζαροι. Διαβάζοντας το βιβλίο, που είναι δια σκεδαστικό, μπορείτε να συμφωνήσετε ή όχι μαζί του.

Α.Β.

Αντώνης Παπαθεοδούλου Η ΓΙΑΓΙΑ, ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Ο ΚΙΘΑΡΙΣΤΑΣ ΦΟΥΜ, ΦΟΥΜ, ΦΟΥΜ – ΑΝ Ο ΜΙΚΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΓΕΝΝΙΟΤΑΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ

Απόδοση: Χάρης Βλαβιανός

Εικ.: Ντανιέλα Σταματιάδη

Η ιπτάμενη ποντικίνα και τα δέκα ποντι κάκια της θέλουν να κάνουν ένα σωρό δουλειές για τα Χριστούγεννα. Δεν έχουν αρχίσει τίποτα όμως, γιατί πρέπει να βγουν μέσα στο χιονιά για να φέρουν λίγη χριστουγεννιάτικη μαγεία.

Βασισμένο σε μιαν υπόθεση («αν και εφό σον»), ο συγγρα φέας αφηγείται με απολαυστικό και

απροσδόκητο τρόπο τι θα γινόταν αν ο Χριστός γεννιόταν στην Αθήνα σήμερα και όχι στη Βηθλεέμ τότε… Δεν λείπουν το γαϊδουράκι, ο Ηρώδης, ο Γκασπάρ και όλοι οι πρωταγωνιστές της Γέννησης, όπως και οι δημιουργικές δραστηριότη τες της Βασιλικής Νίκα που επιμελείται τη σειρά. Α.Β.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΑΓΚΥΡΑ»

Catherine Walters Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΧΙΟΝΑΝΘΡΩΠΟΣ Εικ.: Ali��n Edgan� Μετ.: Αιμιλία Μανούση

Ο μικρός λαγός έφτιαξε έναν υπέροχο χιονάνθρωπο. «Δεν είναι αληθινός», του είχε πει ο μπαμπάς του. Ποιος ήταν όμως αυτός που τον βοήθησε όταν χάθηκε μέσα στη χιονοθύελλα να γυρίσει σπίτι του κάνοντας ένα μαγικό ταξίδι; Εντυπω σιακό βιβλίο στην αφή, για να αρέσει στα μικρά παιδιά.

Α.Β.

Russel Punter ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΩΝ Μετ.: Αγγελική Χαρίσκου Εικ.: P�ili� Webb

Τα χριστουγεννιάτικα θέματα, όπως το ξωτικό και η παιχνιδομηχανή, ο ψεύτι κος ΑϊΒασίλης, το ρεπό του ΑϊΒασίλη, ο Χιονούλης και ο Παγερός, κ.ά. μεταφέ ρουν με την όμορφη ζωγραφική τα παιδιά στην ατμόσφαιρα των ημερών, της αγά πης και της μαγείας.

Α.Β.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΛΙΒΑΝΗΣ» Δήμητρα Π. Πυργελή Η ΜΙΚΡΗ ΜΠΟΤΑ ΤΟΥ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ Καλ. επιμέλεια: Ανδριανή Ρούσσου

Μια μικρή ιστορία που εξηγεί πώς όλα τα παιδάκια τη νύχτα της Πρωτοχρονιάς αφήνουν μπροστά στο τζά κι μια μπότα για να αφήσει Βασίλης τα μέσα της ο ΑϊΒασίλης δώρα του. Α.Β.

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

«Πάει ο Παλιός ο Χρόνος», η «Άγια Νύχτα», το «Τρίγωνα Κάλαντα», γεμίζουν με τον γνώριμο ήχο τους το δωμάτιο.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΨΥΧΟΓΙΟΣ» Άλαν Ντιράν ΑΓΑΠΗΜΕΝΕ ΜΟΥ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ, ΠΕΡΑΣΤΙΚΑ Εικ.: Βανέσα Καμπάν

y60

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Όπως και να το κάνουμε, η Αϊ αλληλογραφία με τον Αϊ καλύ Βασίλη είναι ό,τι το καλύ τερο, όταν τα ξωτικά ανα ανα λαμβάνουν να μεταφέρουν τα γράμματα της Νεφέλης και τα γράμματα του Αϊ Αϊ Βασίλη, που τελικά γίνε γίνε ται καλά με την αγάπη των παιδιών. Επειδή όμως με την αδιαθεσία του δεν ήταν σε θέση να μοιράσει όλα τα δώρα στα παιδιά, τον βοήθησε η Νεφέλη. Πώς; Διαβάστε το βιβλίο. Α.Β.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΠΙΑΝΟ Η χαρά των Χριστουγέννων βγαίνει μέσα από τους ήχους του ηλεκτρονικού πιάνου. Το μόνο που έχουν να κάνουν τα παιδιά είναι να πατήσουν τα πλήκτρα σύμφωνα με τους αριθ αριθ μούς που θα βγουν επάνω στα στιχάκια. Επίσης κυκλοφορούν μελωγιορτινά βιβλία με μελωπαδίες γνωστές, αρκεί να πακουτήσουν τα παιδιά ένα κουμπί σε κάθε σελίδα. Το

Α.Β.

Kathryn Smith ΤΟ ΕΛΚΗΘΡΟ ΤΟΥ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ Εικ.: Ka�en Saa�

Βιβλίο σε χονδρό χαρτόνι και με ρυθμική αφήγηση, όπου το μικρό παιδί διαβάζο ντας τη γιορτινή ιστορία γυρίζει τον τρο χό που υπάρχει στα πλάγια του βιβλίου και μαθαίνει πόσους ταράνδους χρειάζε ται ο Άγιος για το έλκηθρό του.

Α.Β.

ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ, ΕΙΣΑΙ ΕΔΩ; Τα ξωτικά του ΑϊΒασίλη ετοιμάζονται πυρετωδώς για να προλάβουν να πραγ ματοποιήσουν τα όνειρα του κάθε παι διού. Με χαρούμενες εικόνες και μιαν όμορφη, τρισδιάστατη έκπληξη. Α.Β.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟΣ ΣΚΟΥΦΟΣ Κείμενο: Α. Τζ. Γουντ Εικ.: Μάγκι Νιν

Μια μικρή κουκουβάγια υιοθετείται από μια κουνέλα και έναν ασβό. Είναι κάτα

σπρη και σκανδαλιάρα. Και τα δύο συ ντελούν ώστε να μπαίνει σε μεγάλες πε ριπέτειες. Το βιβλίο περιέχει ανάγλυφες εικόνες και πλούσια εικονογράφηση.

Α.Β.

ΑΓΙΟΒΑΣΙΛΙΑΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ Εικ.: Τζιλ Γκάιλ

«Παραμονή Πρωτοχρονιάς», «Οι μικροί βοηθοί του ΑϊΒασίλη», «Οι νεράιδες των Χριστουγέννων», «Πρωτοχρονιά στη φάρμα», «Ο γελαστός χιονάνθρωπος», είναι οι γιορτινές ιστορίες που θα συνο δεύσουν τα παιδιά στην προσέγγιση του δωδεκαημέρου.

Α.Β.

ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ Ένα βιβλίο κι ένα χρήσιμο σετ αλλη λογραφίας. Το πακέτο περιλαμβάνει 10 χαρτιά αλληλογραφίας με φακέλους, αστραφτερά αυτοκόλλητα, 6 στένσιλ, 6 κάρτες, μολύβι, στυλό και γόμα. Α.Β.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΑΚΡΙΤΑΣ» Φωτεινή Π. Τσομάκου Η ΦΑΤΝΗ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ ΜΑΣ Εικ.: Δώρα Μιμηλάκη

Με αυτοκόλλητα, δραστηριότητες και κατασκευές, τα παιδιά ζωγρα φίζουν και γνωρίζουν τα πρόσωπα της Άγιας Νύχτας. Α.Β.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ» Αμάντα Μιχαλοπούλου Η ΕΓΓΟΝΗ ΤΟΥ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ ΚΑΙ ΤΑ ΜΠΙΣΚΟΤΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ Εικ.: Σοφία Τουλιάτου

Μετά την περσινή της πρώτη εμφάνιση, η εγγονή του ΑϊΒασίλη αναλαμβάνει φέτος να καλύψει το κενό που δημιουρ γεί το κρυολόγημα του παππού της. Ο Αϊ Βασίλης είναι άρρωστος με πυρετό στο κρεβάτι και δεν μπορεί να ετοιμάσει και να μοιράσει δώρα. Η μικρή και η μητέρα της σπεύδουν να τον φροντίσουν και να τον ανακουφίσουν. Έπειτα, μαζί με βοηθούς τους βοηθούςξωτικά του ξακου στού παππού, αποφασίζουν να ετοι ετοι μάσουν μπισκότα αντί για δώρα, για όλα τα παιδιά που τον περιμένουν. Πρόκειται για μπισκότα ξεχω ξεχω συστατι ριστά, με το μυστικό συστατι κό της αγάπης. Τη συνταγή για την παρασκευή τους τη βρίσκει ο αναγνώστης στις τελευταίες σελίδες. Τρυφερή χριστουγεννιάτικη ιστορία, με πρωτότυπη, εντυπωσιακή εικονογράφηση. Λ.Π.Α.

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

ΠΑΙΔΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2010 ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ» ΚΡΗΤΗ – ΕΝΑ ΚΑΡΑΒΙ ΤΡΙΚΑΤΑΡΤΟ Επιμέλεια: Δημήτρης Χατζηκωνσταντίνου

Αξιόλογο ημερολόγιο που τα περιέχει όλα: πατριδο γνωσία, γευσιγνωσία, ιστορία, παροιμίες, μαντινά δες, κείμενα λογοτεχνικά για το αγαπημένο νησί...

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ο ΧΡΟΝΟΣ ΠΕΡΝΑΕΙ... ΟΙ ΣΕΛΙΔΕΣ ΓΕΜΙΖΟΥΝ

Κείμενα: Μαρίζα ντε Κάστρο / Ζωγραφιές: Μυρτώ Δεληβοριά Κείμενα για τη ζωή στις αρχές του 20ού αιώνα, που μετά από 100 χρόνια φαντάζουν απόμακρα, αλλα είναι τόσο αγαπημέ να καθώς τα διηγούνταν οι γιαγιάδες μας.

365 ΗΜΕΡΕΣ ΜΑΜΑ ΚΑΙ ΜΠΑΜΠΑΣ

Επιμέλεια: Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη / Ζωγραφιές: Ελίζα Βαβούρη Το ημερολόγιο στηρίζεται στο βιβλίο Μεγαλώνοντας υγιή παιδιά της Τζολίν Ρελκεπατρέιν. Περιέχει πρακτικές συμ βουλές και ιδέες, για να απολαύσετε παρέα με το παιδί όσο περισσότερες διασκεδαστικές ώρες μπορείτε.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ» ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΘΕΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Κείμενα: Σάντυ Τσαντάκη / Ζωγραφιές: Μυρτώ Δεληβοριά Τα κείμενα υπενθυμίζουν τι σημαίνει θετική σκέψη και πώς μπορούμε να σκεφτόμαστε, ώστε ν’ αντιμετωπίζου με την καθημερινότητα και τα προβλήματά μας με αισι οδοξία και θετική διάθεση.

ΤΥΧΕΡΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

Κείμενα: Σάντυ Τσαντάκη / Ζωγραφιές: Μυρτώ Δεληβοριά Η Σάντυ Τσαντάκη συνδέει την τύχη με την αισιοδοξία και μας δίνει ένα ελπιδοφόρο μήνυμα.

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΓΗ Κείμενα: Ελένη Σβορώνου Ζωγραφιές: Ντανιέλα Σταματιάδη

Ημερολόγιο για μικρούς και μεγάλους, με χαριτωμένες χρωματιστές ζωγραφιές, σπιρτόζικους δια δια λόγους, γεμάτο χιούμορ και ιδέες για δράση για την προ στασία του περιβάλλοντος. Οι περίφημες «Παγκόσμιες Ημέρες» δίνουν αφορμή για σχολιασμό σημαντικών ζη τημάτων όπως η παγκόσμια φτώχεια, τα δικαιώματα των ζώων, η δημοκρατία και η κλιματική αλλαγή, δοσμένα με στοιχεία και αριθμούς που αφυπνίζουν.

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

ΤΑ ΠΑΙΔΙ΄Α… ΛΕΓΕΙ

Επιμέλεια: Σύσση Καπλάνη / Ζωγραφιές: Έλλη Γρίβα Ημερολόγιο γεμάτο από παιδικές ατάκες και χαριτω μένα ανέκδοτα.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΠΑΤΑΚΗ» ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΦΑΓΩΝ

Επιμέλεια: Κατερίνα Σέρβη / Μάνια Σωτηροπούλου Ένα ημερολόγιο γεμάτο ιστορίες των αγαπημένων Ελλήνων συγγραφέων της παιδικής λογοτεχνίας, για μικρούς αναγνώστες. Χρήσιμο για να «ταξιδέψουν» μέσα στην καθημερινότητα και να εμπνευστούν από τις εμπειρίες και τα βιώματα των αγαπημένων τους ηρώων. Ένα οδοιπορικό στην Ελλάδα με πρωτότυπη εικονογρά εικονογρά φηση.

διαχρονικά*

EΙΚΟΝΟΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΠΑΙΔΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ – ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ �bignie� Ryc�lic�i (Πολωνία)

y66

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ο πάθος της ζωής μου είναι η δημιουργία παιδικών βιβλίων και σ’ αυτόν τον τομέα έχω αφιερώσει το ταλέντο μου. Είμαι εικονογράφος. Έχω δια λέξει αυτό το είδος της δημιουργικής τέχνης γιατί είναι για μένα πολύ σημαντικός και γιατί μπορώ να εκφραστώ με τον πληρέστερο δυνατό τρόπο. Έχω διαλέξει αυτό το είδος της δουλειάς το οποίο επηρεάζει άμεσα τα παιδιά και την παιδική φαντασία. Είναι πολύ σημαντικό για τα μικρά παιδιά που δεν ξέρουν ακόμα τα γράμματα και τη σημασία τους και δεν έχουν γνωρίσει την ευχαρίστηση του διαβάσματος. Κάθε δημιουργική δουλειά που απευθύνεται στο παιδί βασίζεται πάνω σ’ ένα σύμβολο. Είναι ένα συγκεχυμένο σχήμα που μυεί και εξηγεί στο παιδί τον κόσμο που πρέπει να γνωρίσει και να καταλάβει. Η εικονογράφηση των βιβλί ων για παιδιά, για νέους αλλά και για μεγάλους πρέπει να προσφέρει πρώτα απ’ όλα αισθητικές αξίες εκτός φυσικά από τις γνώσεις. Ένα τέτοιο βιβλίο είναι συχνά ο πρώτος συνδετικός κρίκος ενός παιδιού με την τέχνη. Στη ζωή του ο κάθε άνθρωπος έρχεται πάντοτε σ’ επαφή με την ομορφιά και τη συγκίνηση που χαρίζει η τέχνη. Η εικονογράφηση των παιδικών βιβλίων, είτε συνοδεύει ένα κείμενο είτε υπάρχει μόνη της, πρέπει να επηρεάζει το παιδί, για να μπορεί ν’ αναπτύσσει την παρατηρητικότητά του. Του μαθαίνει όχι μόνο ιστορίες για τη φύση αλλά και συνειρμούς ιδεών και το οδηγεί στην αφηρημένη σκέψη. Τέλος, του εξηγεί ότι ο κόσμος των σχημάτων είναι πολύ πλούσιος, χωρίς τέλος, και κάθε τι που μας περιβάλλει μπορεί να έχει διαφορετική μορφή και σχήμα. Όποιος ασχολείται μ’ αυτό το πεδίο της τέχνης συνειδητοποιεί πως η ποι κιλία που υπάρχει μέσα στις ιστορίες για τη φύση (και η φύση υπάρχει πάντοτε μέσα στα βιβλία για παιδιά και εφήβους) είναι πολύ μεγάλη, όταν απεικονίζει τη νοοτροπία ενός καλλιτέχνη ο οποίος δίνει στο έργο του προσωπικό χαρα κτήρα.

* Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους. T� άρθρο (εισήγηση στο 20ό συνέδριο της ΙΒΒΥ στο Τόκιο) του διεθνούς φήμης εικονογράφου Ζ. Ryc�lic�i (Βρα βείο Άντερσεν 1982) παρουσιάστηκε μεταφρασμένο στο τεύχος 21 (Άνοιξη 1991) των Διαδρομών. Ο Ζbignie� Ryc�lic�i γεννήθηκε στην Πολωνία το 1922 και πέθανε ξαφνικά στην Μπρατισλάβα στις 10.9.1989, την ημέρα των εγκαινίων της έκθεσης ΒΙΒ89.

Πρέπει να προσθέσω πως αυτός ο χαρακτήρας γίνεται εκφραστικός όταν βασίζεται σε δύο στοιχεία, στην παρατήρηση που συνδυάζεται αλλά δεν εμποδίζεται από τη φαντασία. Η παρατήρηση και η φαντασία είναι, με λίγα λόγια, οι δύο βασικές αρετές της παιδικής σκέψης. Από την άλλη πλευρά όμως δεν θα ήταν αρκετό να διεγείρει κανείς μόνο την παρατηρητικότητα και τη φα ντασία του παιδιού. Χρειάζεται κάτι περισσότερο: Να πάρουν μέσα του μορφή μερικά φυσικά συναισθήματα και έμφυτες αντιδράσεις που μπορεί μερικές φορές να φαίνονται αντιφατικές, είναι όμως απαραίτητες για τη λειτουργία της σκέψης. Μ’ όλα αυτά εννοώ το λογικό κι εκείνο που μοιάζει παράλογο, δηλαδή εννοώ την ικανότητα να συνδυάζει τη γνώση των νόμων και των ιδιο τήτων της πραγματικότητας με τη χαρά να παίζει με πράγματα που πηγάζουν από το παράλογο και το παιχνίδι. Και στη συνέχεια να κατανοεί την ποίηση και τους ρυθμικούς κανόνες που πηγάζουν από τα σχήματα και τη συγκινησι ακή αφομοίωση του χρώματος. Πρέπει να καταλάβουμε πως όταν ζει κανείς με την τέχνη, δηλαδή τα χρώ ματα, τα σχήματα, την κίνηση, το ρυθμό, ζει με τη φύση. Ένας εικονογράφος δεν πρέπει να είναι φωτογράφος της φύσης ούτε επιστημονικός δάσκαλος. Μπορεί μερικές φορές ν’ αναλαμβάνει και αυτό το έργο, όταν προκύπτει από τις εύλογες ανάγκες ενός λογοτεχνικού κειμένου. Βασικά όμως ένας εικονο γράφος είναι δάσκαλος ονείρων, ένας μάγος του μυαλού που αναζητεί την ομορφιά. Παράλληλα πρέπει να συμμορφώνεται και με άλλα πράγματα τα οποία, χωρίς να εμποδίζουν την τέχνη του, οριοθετούν τα πλαίσια της δου λειάς του. Η εικονογράφηση δεν μπορεί να σταθεί χωρίς την προσωπικότητα του συγγραφέα. Ο εικονογράφος είναι κατά κάποιο τρόπο εξαρτημένος από το συγγραφέα, δεν μπορεί να μην σέβεται τον γραπτό λόγο, αλλά πρέπει να ταυτίσει τη φαντασία του μ’ αυτή του συγγραφέα για να προχωρήσει μακρύτερα και να συναντή συναντή σει την καλπάζουσα φαντασία του νεαρού αναγνώστη και να πετάξουν μαζί σε ταξίδια μαγικά. Δεν ισχυρίζομαι ότι η εικονογρά φηση για παιδιά υπακούει σε κανόνες ή ότι γνωρίζω πώς πρέπει να γίνεται. Αυτή είναι δουλειά για το δάσκαλο, τον ψυχολόγο, το γιατρό, το στατιστικολόγο. Θέλω να τονίσω όμως πως η διαίσθηση σημα του καλλιτέχνη είναι πάντοτε πολύ σημα ντική και καθοδηγεί τους περισσότερους να διαλέγουν τον σωστό τρόπο έκφρασης. Και πραγματικά υπάρχουν αρκετοί τρόποι.

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

y68

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Οι διάφορες τεχνοτροπίες που συνέχεια αναπτύσσονται, βοηθούν ώστε να εξουδετερώνεται η τεχνική ομοιομορφία του σύγχρονου κόσμου. Κάνει τον κόσμο μας, που είναι γεμάτος αντιθέσεις, πιο ανθρώπινο. Οι εικονογράφοι, όταν μιλούν στα παιδιά με τη γλώσσα της τέχνης, πρέπει να προσέχουν τη γνησιότητα αυτής της γλώσσας. Μόνο οι γνήσιοι δημιουργι κοί συντελεστές είναι σημαντικοί στην τέχνη· οι απομιμήσεις απλά δεν λογα ριάζονται. Όλες οι λεγόμενες «υιοθε τημένες» ιδέες έχουν χάσει τη δύναμη της έκφρασης και δεν έχουν πια καμιά αξία. Μοιάζουν με την τσίκλα. Αυτή η άποψη διατυπώθηκε αρχικά από τον �al�aux στο βιβλίο του Ψυχολογία της Τέχνης. Φυσικά αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να κόψει κανείς τις επιρροές οι οποίες είναι ένας φυσικός τρόπος ανταλλαγής σκέψεων και ιδεών ανά μεσα στους ανθρώπους και στα έθνη, καθώς επίσης και απαραίτητη προϋπό θεση διαιώνισης των παραδόσεων. Στην εποχή μας, όπου όλα αλλά ζουν συνεχώς και λησμονείται ακόμα και η πραγματική έννοια του μέτρου, και κάθε τι που είναι ανθρώπινο, ηθικό ή σημαντικό προσπαθούμε να το προ σαρμόσουμε στις καινούργιες ανάγκες των ανθρώπων, δεν είναι εύκολο να βρει κανείς κριτήρια για την τέχνη. Η αξιολόγηση του μορφωτικού, πο λιτικού ή ηθικού περιεχομένου ενός έργου τέχνης είναι ένα αυτονόητο κριτήριο. Ακόμα κι έτσι όμως είναι δυ νατόν να κάνει κανείς λάθος, γιατί η τέχνη δεν υπηρετεί καλά την προπα γάνδα, εκτός από μερικές εξαιρέσεις, όπως είναι οι αφίσες και οι διαφημί σεις. Ακόμα και ο Dide��t έκαμε λάθος, όταν για λόγους ηθικών αρχών έδωσε δέκα πίνακες του Watteau για έναν του Tenie��. Τα αισθητικά κριτήρια των καλλιτεχνικών σχημάτων που έχουν αποφασι στική επιρροή, δημιουργούν περισσότερες δυσκολίες και πολύπλοκα προβλή ματα. Κάθε καινούργια αισθητική αλήθεια είναι σχεδόν πάντοτε πρωτοπορι ακή. Στην ιστορία της τέχνης έχουμε πολλά παραδείγματα για λανθασμένη κρίση καλλιτεχνών από τους συγχρόνους τους, π.χ. των Reb�andt, �ézanne ή Van G�g�.

Το μοναδικό κριτήριο στην τέχνη βάσει του οποίου κρίνεται η εκλογή του ενός ή του άλλου έργου τέχνης είναι το γούστο, δηλαδή το γούστο των αν θρώπων διαμορφώνει την εκλογή. Και δυστυχώς όλοι οι άνθρωποι δεν έχουν καλό γούστο. Ξέρουμε, για παράδειγμα, από τη θεωρία των χρωμάτων ότι η ομάδα των χρωμάτων που δίνουν το λευκό φως είναι αρμονική. Αυτός ο ορισμός είναι σαφής για όλους. Η αποδοχή όμως αυτής της αλήθειας, όταν αναφέρεται στον κόσμο των χρωμάτων που μας περιβάλλει, είναι τόσο πολύπλοκη υπόθεση που ακόμα και φημισμένοι εκ καλλιτέχνες δυσκολεύονται να την εκ φράσουν. Οι ζωγράφοι γνωρίζουν την ιστορία με το μαύρο καπέλο. Ο �ng�e� εμφανίστηκε μια μέρα στο εργαστήρι κρατώ μπροστά στους μαθητές του κρατώ ντας το μαύρο καπέλο του και τους είπε: «Το μαύρο καπέλο μου δεν είναι μαύρο». Εκατό χρόνια αργότερα ο �ati��e, κουνώντας το μαύρο καπέλο �ati � του είπε στους σπουδαστές του: «Το μαύρο καπέλο μου είναι μαύρο!» Αυτά πολ είναι ασήμαντα προβλήματα για πολ λούς, αλλά πολύ σημαντικά για όσους γνωρίζουν τα πράγματα. Αρκεί κανείς να θυμηθεί ότι ο �ng�e� έκαμε γνωστή ιμπρεσιο μια καινούργια εποχή, τον ιμπρεσιο Helm��lz νισμό και τις θεωρίες του Helm Y�ung. Ο �ati��e πάλι έκαμε και του Y σύνθεσηαπλότητα και την γνωστή τη σύνθεση τάξη της επίκτητης γνώσης. Φυσικά, όλα αυτά έχουν μεγάλη σημασία ση μασία για τον συνειδητό εικονογρά φο και τα εργαστήρια γραφικών τε τε χνών που εκδίδουν βιβλία με καλή ει ει κονογράφηση. Εδώ, έχουμε πάλι τη διπλή ευθύνη της επιλογής απέναντι στον αναγνώστη, πρέπει δηλαδή να λάβουμε υπόψη μας τη μεγάλη ποικιλία των παιδαγωγικών και των εκπαιδευτικών κριτηρίων, και από την άλλη πλευρά να παραδεχτούμε ότι μια εικονογράφηση είναι έργο τέχνης. Από τη μεγάλη πείρα που έχω σχετικά με την εμπορική πλευρά του θέμα τος, μπορώ να πω πως κάθε βιβλίο που έχει αξιόλογες εικόνες και όπου η φόρ μα και ο σχεδιασμός της εικονογράφησης είναι αποκαλυπτικά και αληθινά, αυτό το βιβλίο πουλιέται πολύ.

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

y70

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Αυτή είναι μια πολύ σημαντική δήλωση, γιατί συνήθως στην πλειονότητα των αναγνωστών αρέσουν οι κοινοτοπίες, τα σκουπίδια, η ασχήμια και η απο μίμηση. Η αληθινή τέχνη είναι, λοιπόν, δύσκολη. Όμως οι έξυπνοι και καλαί σθητοι εκδότες αφιερώνουν πολύ κόπο και φροντίδα για να δημιουργήσουν ωραία βιβλία, γιατί ένα βιβλίο τέχνης, αργά ή γρήγορα, θα τους αποδώσει μεγάλα ποσοστά. Κάθε τι που δημοσιεύουμε το κάνουμε προς χάρη των αναγνωστών μας. Οι αναγνώστες μας, περισσότερο οι νέοι που είναι πολύ ευαίσθητοι, νέοι και ενήλικες που ζουν μέσα σ’ έναν κόσμο με χαώδεις έννοιες και κριτήρια που αλλάζουν συνεχώς, λαχταρούν την ομορφιά. Επιθυμούν αυτό το «κάτι» που προξενεί συγκίνηση και τους μεταφέρει σ’ έναν κόσμο με αισθητικά φαινόμε να που εκφράζονται με διάφορες μορφές, σχήματα, χρώ ματα. Όλα αυτά μας δίνουν μια νέα τέχνη που αναζητεί καινούργιες αισθητικές αντιλήψεις. Όλα αυτά όμως μπερδεύονται και ασφυκτιούν από φυσικά φαινόμενα τα οποία εμποδίζουν την ανάπτυξη της τέχνης. Δεν μπορώ να νιώθω αδιάφορος μπροστά στη μεγάλη κραυγή θανάτου των παιδιών της Χιρο σίμα και του Ναγκασάκι. Δεν μπορώ να μένω ασυγκί νητος μπροστά στα παιδιά που δολοφονήθηκαν στο Άουσβιτς και στην Τρέμπλινκα, στα παιδιά που λιμο κτονούν στις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Δεν μπορώ να είμαι απαθής μπροστά στα παιδιά που ζουν κάτω από τη σκιά της πυρηνικής δύναμης. Τα παιδιά επηρεάζονται βαθιά από τέτοια δράμα τα και θα σας μεταφέρω μερικές δηλώσεις τους. Ένα από αυτά, η �alg��ia �ula�ni�, θυμάται τον Janu�z K��cza�, γνωστό σε όλους σας, και γράφει κοιτάζο ντας τη φωτογραφία του ανάμεσα στα παιδιά: «Βλέπω στα μάτια των παιδιών το φόβο. Τα παιδιά είναι πολύ φοβισμένα. Ακούω από το ραδιόφωνο πολλά σχετικά με τη βόμβα και τότε ο φόβος φαίνεται και στα δικά μου μάτια και νιώθω τρομοκρατημένη». Για να διατηρήσουμε την ειρήνη πρέπει να δουλεύου με συνέχεια και με κάθε τρόπο. Ο πιο ανθρωπιστικός απ’ όλους τους ανθρωπι στικούς τρόπους είναι να εργαστούμε μέσω της τέχνης. Η τέχνη φέρνει κοντά τα έθνη. Ο δικός μας σκοπός, αυτός που επιδιώκω εικονογραφώντας όμορφα σοφά βιβλία, είναι να δείξω στα παιδιά έναν καλύτερο κόσμο, έναν κόσμο χω ρίς φόβο, έναν κόσμο όπου οι καλοί νικούν πάντοτε, έναν κόσμο γεμάτο ήλιο, ομορφιά, χαρά και χρώματα. Μετάφραση: Λίτσα Ψαραύτη

αυνέντευξη Η ΓΙΩΤΑ ΦΩΤΟΥ ΑΠΑΝΤΑ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΒΑΡΕΛΛΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Η Γιώτα Φώτου γεννήθηκε στο Δροσάτο Καρδί τσας και μεγάλωσε στη Λάρισα, όπου σπούδασε αρχικά στην Παιδαγωγική Ακαδημία. Στη συνέ χεια συμπλήρωσε τις σπουδές της στο Α.Π.Θ. και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Εργάζεται ως εκπαι δευτικός, ενώ διετέλεσε για πέντε χρόνια Σχολι κός Σύμβουλος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Είναι παντρεμένη και μητέρα τριών παιδιών. Δύο από τα βιβλία της βραβεύτηκαν από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά και βρέθη βρέθη καν στη βραχεία λίστα των Κρατικών Βραβείων Παιδικής Λογοτεχνίας.

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ Για παιδιά • Το Α του Άγγελου, 2002, εκδ. Λιβάνη. • Ο αόρατος Πολ, 2005, εκδ. Ψυχογιός. • Η Βασιλική και η Νεράιδα του νερού, 2006, εκδ. Ψυχογιός. • Μια καρφίτσα και δυο αυτοκίνητα, 2007, εκδ Ψυχογιός. • Το κόκκινο αυγό της Γαβριέλας, 2009, εκδ. Ψυχογιός. • Μασάς, Φυσάς και Νικάς, 2009, εκδ. Ψυχογιός. Υπό έκδοση

• Τα Χριστουγεννιάτικα δώρα της Γαβριέλας, εκδ. Ψυχογιός.

Δραστηριοτήτων • Το πρώτο μου βιβλίο. Λέξεις και προτάσεις, 2006, εκδ. Ψυχογιός. Για μεγάλους • Τα βιολιά της χαράδρας, 2008, εκδ. Ψυχογιός. Υπό έκδοση

• Το δάκρυ του κρίνου, εκδ. Ψυχογιός.

Θεωρητικό • Πολυπολιτισμική Εκπαιδευτική Πραγματικότητα, 2002, εκδ. Ίων.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΒΑΡΕΛΛΑ: Το πρώτο σας λογοτεχνικό βιβλίο εκδόθηκε το 2002. Πριν από αυτό είχατε γράψει κάτι άλλο; Γιώτα Φώτου: Δεν είχα γράψει τίποτα λογοτεχνικό αλλά καθημερινά, μέσα στην τάξη, έλεγα ιστορίες που τις έπλαθα αυθόρμητα ανάλογα με τις ανά γκες των μαθητών μου. Έτσι γινόταν πιο εύκολη η εκπαιδευτική διαδικασία. Οι ιστορίες ήταν το μέσο για να περάσω τόσο μηνύματα όσο και το προς διδα σκαλία αντικείμενο με ευχάριστο τρόπο, δεσμεύοντας την προσοχή των παι διών. Για να σας δώσω ένα παράδειγμα, το πρώτο μου βιβλίο αποτυπώνει την ιστορία που διηγήθηκα σε παιδιά πρώτης τάξης Δημοτικού, θέλοντας να δείξω ότι με την είσοδό τους στο σχολείο αναλαμβάνουν κάποιες υποχρεώσεις τις οποίες πρέπει να αντιμετωπίζουν με συνέπεια και υπευθυνότητα. Ήταν η πρώ τη ιστορία που μεταφέρθηκε σε χαρτί και στάλθηκε σε εκδοτικό οίκο, κατόπιν προτροπής συναδέλφων και δικών μου ανθρώπων. Μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχα σκεφτεί ότι μπορεί να γίνω συγγραφέας.

y74

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Α.Β.: Δηλαδή, οφείλετε τη συγγραφική σας δραστηριότητα σε ανθρώπους του περιβάλλοντός σας; Γ.Φ.: Όχι! Με την έκδοση του πρώτου μου βιβλίου δεν πίστεψα ούτε για μια στιγμή ότι πήρα τον τίτλο του συγγραφέα. Το βιβλίο βέβαια εκδόθηκε, αλλά οι εκδοτικοί οίκοι έχουν τα δικά τους κριτήρια και εγώ ήθελα επιβεβαίωση. Γι’ αυτό προτίμησα να στείλω το δεύτερο βιβλίο στο διαγωνισμό της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς για μια υπεύθυνη γνώμη. Η βράβευσή του με έκανε να σκεφτώ πλέον σοβαρά την ενασχόλησή μου με την παιδική λογοτεχνία. Στη Γ.Λ.Σ. οφείλω τη συγγραφική μου δραστηριότητα. Ακολούθησε και άλλη διά κριση, ενώ δύο από τα βιβλία μου βρέθηκαν στη βραχεία λίστα των κρατικών βραβείων. Τότε πίστεψα ότι μπορώ να γράψω, ότι έχω το ταλέντο, την επιμονή και το θεωρητικό υπόβαθρο που απαιτείται. Δεν μπορώ ωστόσο να παραβλέψω και το ρόλο που έπαιξε ο πατέρας μου. Εκείνος φρόντισε, σε μια εποχή όπου δεν υπήρχε αυτός ο τεράστιος αριθμός τίτλων που υπάρχει σήμερα, να μεγαλώ σω περιτριγυρισμένη από λογοτεχνικά βιβλία τα οποία με έβαλαν στον κόσμο του ονείρου. Χωρίς το όνειρο, δεν μπορεί κάποιος ούτε να λέει ιστορίες ούτε να τις γράφει.

Α.Β.: Πιστεύετε ότι η οικογένεια φέρνει το παιδί κοντά στο παιδικό βιβλίο; Γ.Φ.: Είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες. Τα παιδιά όταν βλέπουν μέσα στο σπίτι βιβλία, όταν βλέπουν τους ίδιους τους γονείς τους να διαβά ζουν, τότε διαβάζουν κι αυτά. Σημαντικός παράγοντας επίσης είναι και το σχο λείο – πρέπει να επισημάνω ότι τα τελευταία χρόνια, με τα νέα προγράμματα σπουδών και τα νέα βιβλία, ο εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα να βάλει το λογοτεχνικό βιβλίο στην τάξη. Α.Β.: Είστε χρόνια στην εκπαίδευση. Θα μπορούσατε να μας πείτε ποιες αλλαγές έγιναν στο σχολείο που να αφορούν στη λογοτεχνία; Γ.Φ.: Στο δημοτικό δεν έχει διατεθεί ωράριο για τη λογοτεχνία, αλλά υπάρ χει το ωράριο της ευέλικτης ζώνης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για τη λογοτεχνία. Τα νέα Ανθολόγια έχουν να παρουσιάσουν έργα και αποσπάσμα τα από βιβλία αξιόλογων Ελλήνων και ξένων συγγραφέων. Επίσης υπάρχει η δυνατότητα αντικατάστασης σε ποσοστό 25% των κειμένων του βιβλίου του γλωσσικού μαθήματος με άλλα, γιατί όχι λογοτεχνικά. Επιπλέον στα νέα βι βλία, σε κάθε κεφάλαιο, δίνονται βιβλιοπροτάσεις με σχετική θεματολογία, όχι μόνο στο μάθημα της γλώσσας, αλλά και σε άλλα γνωστικά αντικείμενα. Το ζητούμενο είναι να αξιοποιηθούν όλα αυτά. Έχω δει εκπληκτικές προσεγγίσεις από συναδέλφους. Υπάρχουν πολλοί που είναι σε καλό δρόμο. Είναι βέβαια και εκείνοι που χάθηκαν με τις αλλαγές στην παιδεία –δεν μπορώ να τους δώσω άδικο– και επιμένουν στην πεπατημένη με τη γραμματική και συντακτική ανάλυση των κειμένων. Δίνουν άλλες προτεραι ότητες. Θέμα χρόνου είναι να συνηθίσουν. Πάντως, στο σύνολο οι εκπαιδευτικοί είναι συνειδητοποιημένοι για τα οφέλη του παιδικού λογοτεχνι κού βιβλίου και την ανά γκη της εισόδου του στο σχολείο.

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

Α.Β.: Οι γονείς και τα παιδιά ζητούν από τους εκπαιδευτικούς να τους συστήσουν βιβλία; Έχετε τέτοιου είδους εμπειρία; Γ.Φ.: Ναι. Αρκετοί γονείς παιδιών, πρώτης σχολικής ηλικίας κυρίως, έχουν το άγχος για την ποιότητα των βιβλίων που διαβάζουν τα παιδιά. Αργότερα, όταν αυτά μεγαλώσουν, το ενδιαφέρον των γονιών στρέφεται στη σχολική επίδοση αποκλειστικά που θα τους εξασφαλίσει επαγγελματική αποκατάστα ση. Έχω ακούσει μάλιστα γονείς εφήβων να δυσανασχετούν με τα παιδιά τους επειδή ασχολούνται με τη λογοτεχνία αντί να συγκεντρώνονται στη φυσική ή στα μαθηματικά. Έχουν άδικο γιατί ένα λογοτεχνικό βιβλίο προσφέρει, πέρα από όλα τα άλλα, στιγμές ηρεμίας, και όλοι γνωρίζουμε πόσο έχουν την ανά γκη της χαλάρωσης και της αισθητικής απόλαυσης οι μαθητές του Λυκείου. Από την άλλη μεριά τα παιδιά ενδιαφέρονται να διαβάσουν τα ίδια βιβλία που διάβασαν και οι φίλοι τους. Νιώθουν έτσι ότι επικοινωνούν, ότι ανήκουν σε μια ομάδα, αυτή των αναγνωστών κάποιου συγκεκριμένου βιβλίου. Συνήθως πρόκειται για αυτά που λέμε «εμπορικά».

y76

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Α.Β.: Θεωρείτε ότι τα παιδιά κινδυνεύουν από κάποια βιβλία; Γ.Φ.: Όχι τόσο όσο πιστεύουν κάποιοι. Για να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους, ένα εμπορικό βιβλίο δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι είναι κακό. Μπορεί κάποια από αυτά, όχι όλα, να ασχολούνται με θέματα που δεν είναι κοντά στα ενδιαφέροντα των παιδιών, θέματα που γίνονται μόδα, ή να περιέχουν ξενό φερτα στοιχεία, μακριά από την ελληνική κουλτούρα. Με ενοχλεί σε ένα βιβλίο η επιφανειακή προσέγγιση του θέματος, η κοινοτυπία, η λεκτική ανεπάρκεια, η προχειρότητα με την οποία προβάλλει πρότυπα και επιβάλλει στερεότυπα. Παρ’ όλα αυτά το ζητούμενο είναι ο αναγνώστης. Ένα παιδί με αναγνωστική εμπειρία δεν κινδυνεύει από κανένα βιβλίο αφού και το αδύνατο σημείο μπο ρεί να μετατραπεί σε αρνητικό παράδειγμα. Δεν θα απέτρεπα κανένα παιδί να διαβάσει το βιβλίο που θέλει, θα του έδινα όμως παράλληλα και κάποιο άλλο έτσι για να έχει τη δυνατότητα σύγκρισης. Θα ήμουν ωστόσο προσεκτική με τα παιδιά που δεν έχουν αναγνωστική εμπειρία. Σ’ αυτά θα πρότεινα «εύκολα» βιβλία για αρχή. Ένα «δύσκολο» θα τους έκανε κακό. Τι κακό; Θα τους κούραζε χαμηλώνοντας την αυτοπεποίθησή τους. Γι’ αυτό και δεν πιστεύω πολύ στις ηλικιακές ταμπέλες που βάζουν οι εκδοτικοί οίκοι. Δεν λέω ότι ένα μυθιστόρη μα τριακοσίων σελίδων μπορεί να διαβαστεί από ένα παιδί οκτώ χρόνων, λέω ότι ένα παιδί δώδεκα χρόνων ενδεχομένως δεν είναι σε θέση να κατανοήσει ένα μυθιστόρημα αν προηγουμένως δεν έχει εξασκηθεί σε ευκολότερα βιβλία. Α.Β.: Σε ποιο είδος βιβλίου νομίζετε ότι τα καταφέρνετε καλύτερα; Γ.Φ.: Νομίζω ότι το δυνατό μου χαρτί είναι το μυθιστόρημα. Μου το έχουν πει πολλοί. Έτσι προέκυψε και ένα βιβλίο για ενήλικες. Είναι ένα μυθιστόρημα μα γικού ρεαλισμού, ένα παραμύθι για μεγάλους. Μου αρέσει να μπλέκω τη φα ντασία με την πραγματικότητα, να αναγκάζω τον αναγνώστη να μπει σε μια διαδικασία ερμηνείας, να σκεφτεί τι κρύβεται πίσω από αυτά που διαβάζει.

Α.Β.: Το τελευταίο σας βιβλίο αναφέρεται στην εξάρτηση του παιδιού από την τηλεόραση και τα πρότυπα που εκείνη του επιβάλλει. Η τηλεόραση εμποδίζει τη συνάντηση του παιδιού με το λογοτεχνικό βιβλίο; Γ.Φ.: Σίγουρα. Η τηλεόραση μάγεψε όχι μόνο το παιδί, αλλά και τους μεγά λους. Η κινούμενη εικόνα έχει μεγάλη δύναμη. Η ταχύτητα των εναλλαγών, τα χρώματα, ο ήχος, δεν αφήνουν περιθώρια επεξεργασίας μέσα στο μυαλό του θεατή. Βέβαια, έχει και τα θετικά. Αλίμονο, δεν μπορεί κανείς να τα παραβλέ ψει. Ωστόσο υπάρχει ανάγκη τηλεοπτικού εγγραμματισμού. Και εδώ η οικογέ νεια είναι αυτή που θα δώσει το παράδειγμα και θα θέσει κανόνες. Όχι μόνο για την τηλεόραση αλλά και για τα υπόλοιπα ηλεκτρονικά μέσα. Το ίντερνετ, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, αποδεικνύονται ανασταλτικός παράγοντας για την επαφή του παιδιού με το λογοτεχνικό βιβλίο. Το βιβλίο όμως έχει τη θέση του, που κατά τη γνώμη μου τίποτα δεν μπορεί να την αντικαταστήσει. Και αυτό πρέπει να το κατανοήσουν τα παιδιά αφού βέβαια πρώτα το δουν οι μεγάλοι. Είναι υποχρέωση όλων μας (των συγγραφέων, των εκπαιδευτικών) να τονίζου με με κάθε ευκαιρία τις δυνατότητες ενός ανοιχτού κειμένου και τα οφέλη που δίνει αυτό ως προς την ανάπτυξη της δημιουργικότητας και την καλλιέργεια της έκφρασης και της φαντασίας. Τα ηλεκτρονικά παρέχουν πληροφορίες, με ταφέρουν γνώση, αλλά κλείνουν το δρόμο προς το όνειρο. Α.Β.: Ποια είναι η γνώμη σας για το ηλεκτρονικό βιβλίο; Γ.Φ.: Έχω δει και ένα δικό μου να μετατρέπεται σε eb��. Το ίδιο κείμενο, το ίδιο εξώφυλλο, αλλά... Δεν ξέρω αν κάνω λάθος, όμως για μένα το βιβλίο είναι ο φίλος που θα πάρω μαζί μου στο κρεβάτι, στις διακοπές, στο τρένο. Είμαι συνδεδεμένη με την υφή του χαρτιού, τη μυρωδιά του, ακόμα και τη θέση του στο ράφι της βιβλιοθήκης μου. Για μένα το βιβλίο είναι ένα ξεχωριστό αντικεί μενο. Και δεν μπορώ να διαβάζω εύκολα από μια οθόνη. Βέβαια, τα νεαρότερα άτομα μπορεί να μην συμμερίζονται τις απόψεις μου. Πιστεύω ότι το eb�� μπορεί να προχωρήσει αλλά δεν θα καταφέρει να πάρει τη θέση των κλασι κών βιβλίων. Δεν θέλω να φανταστώ τον κόσμο χωρίς βιβλία και βιβλιοθήκες, παρά μόνο με προσωπικούς υπολογιστές, κι ας είμαι ένα άτομο που ζει με τον υπολογιστή και είναι καθημερινά στο ίντερνετ, για άλλους όμως λόγους.

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

ΡΗΣΕΙΣ Ι. Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ Λότη ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου Συγγραφέας

Σ y78

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

τις μέρες μας πολλά είναι τα πεζογραφήματα –τόσο για μικρούς όσο και για μεγάλους– που χαρακτηρίζονται «μυθιστορήματα», είτε από τους εκ δότες είτε από τους ίδιους τους δημιουργούς τους. Είναι έτσι όμως; Από το τεράστιο, πολύτιμο και πολύπλευρο έργο του κορυφαίου λογοτέ χνη και εκπαιδευτικού Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου (19011082) σταχυολογούμε σε τούτες τις λίγες σελίδες, κυρίως από τη σειρά των δοκιμίων του Τα πρόσωπα και τα κείμενα – Β΄ Ανήσυχα χρόνια, πολύτιμες ρήσεις του σχετικά με την πε ζογραφία και ειδικότερα το μυθιστόρημα, που αναμφίβολα μπορούν να γίνουν έναυσμα για περισσότερες σκέψεις, να οξύνουν την κρίση του αναγνώστη και να τον βοηθήσουν να σχηματίσει τη δική του γνώμη για το αν αυτό που διαβά ζει είναι ή δεν είναι μυθιστόρημα. Ιδιαίτερα έχουν, πιστεύουμε, να ωφεληθούν από τα παρακάτω σταχυολογήματα οι νέοι συγγραφείς και οι επίδοξοι μυθιστο ριογράφοι. Γιατί το είδος αυτό της λογοτεχνικής δημιουργίας, είτε απευθύνεται κατά κύριο λόγο στο παιδικό/νεανικό αναγνωστικό κοινό είτε σε ενήλικους αναγνώστες, είναι από τα δυσκολότερα και τα πλέον απαιτητικά. Γράφει λοιπόν ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος: Το ποίημα γράφεται, το μυθιστόρημα χτίζεται. Το μυθιστόρημα, πολύ περισσότερο από το διήγημα, μένει αγώνισμα σύνθεσης. Και χωρίς συνθετική ικανότητα, δηλαδή χωρίς τη μαστοριά του οικοδόμου, μυθιστόρημα δε γράφεται. Και παρακάτω σημειώνει: Μπορείς, άμα είσαι αληθινά μεγάλος, να δώσεις και σημειώματα αυτοβιογραφικά και αφηγηματικά στην τύχη και να γράψεις ένα βιβλίο θαυμάσιο∙ μα δε θα είναι τότε μυθιστόρημα. Τις ιδιαίτερες απαιτήσεις για τη δημιουργία του μυθιστορήματος, γλαφυρά –και αυστηρά– τις συμπυκνώνει στις παρακάτω αράδες: Οι «ασπούδαχτοι» μπορεί λίγο ως πολύ να τα βολεύουν στο ποίημα, στο διήγημα, στην περιγραφή. Το μυθιστόρημα δε σηκώνει αυτοσχεδιασμούς. Απαιτεί άσκηση, πείρα, μαστοριά. Να στρωθείς και να το κάνεις έργο ζωής. Γιατί... …πεζογραφία είναι μια αδιάκοπη άσκηση, ένας αδιάκοπος μόχθος. Μα και σε όσα σημειώνει γενικά για το βιβλίο, εύκολα συμπεραίνει κανείς ότι, γράφοντάς τα, το μυθιστόρημα είχε κυρίως κατά νου. Λέει λοιπόν: Δεν είναι η αφορμή, δεν είναι το τυχαίο περιστατικό που γεννάει το βιβλίο.

Το βιβλίο το φέρνει ο άνθρωπος μέσα του και, σαν έρθει η ορισμένη στιγμή, το ξερνάει, γιατί τον βαραίνει, γιατί δεν μπορεί να ζήσει άλλο με δαύτο. Και πώς να μην είναι έτσι, αφού: Όλα τ’ αληθινά βιβλία είναι καρποί απροσμέτρητης εσωτερικής αγωνίας. Όσο για τις ικανότητες των πραγματικών συγγραφέων, παρατηρεί: Οι άνθρωποι που έχουν μέσα τους τα βιβλία είναι προικισμένοι και με μια ιδιαίτερη συνείδηση του περίγυρου, μια πολύμορφη και πολυδύναμη αίσθηση, που τους επιτρέπει να μπαίνουν μονομιάς στη βαθύτερη υπόσταση των προσώπων και των πραγμάτων. Όταν ανοίγουμε λοιπόν ένα βιβλίο που κάτω από τον τίτλο του έχει τον χαρα κτηρισμό «μυθιστόρημα», ας έχουμε υπόψη μας τα παραπάνω αποστάγματα συγγραφικής σοφίας του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου. Θα μας παρακινήσουν να κάνουμε τη δική μας εκτίμηση ως αναγνώστες. Ως συγγραφείς, από την άλλη, όταν μπαίνουμε στην περιπέτεια της δημιουργίας και ευελπιστούμε ότι το γραφτό μας θα γίνει μυθιστόρημα, ας έχουμε τα λόγια του κατά νου. Θα μας βοηθήσουν να κάνουμε ορθότερη αυτοκριτική και να χαρακτηρίσουμε σωστά το δημιούργημά μας.

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

νέα

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 54ου ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ Γ.Λ.Σ. 2009 Την 11η Δεκεμβρίου του 2009, στη Στοά του Βιβλίου απονεμήθηκαν τα ετήσια λογοτεχνικά Βραβεία του Διαγωνισμού της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντρο φιάς: ΨΥΧΟΓΙΟΣ (Μυθιστόρημα για κορίτσια 12 ετών και άνω) 1. ΒΡΑΒΕΙΟ: Θεοφανοπούλου Τζένη, για το έργο Φωτεινή. 2. EΠΑΙΝΟΣ: Λυδία Ψωμά, για το έργο Ζαχαρένιες πεταλούδες. 3. ΕΠΑΙΝΟΣ: Kαραγκούνη Γλυκερία, για το έργο Μία ανατολή στο Έμπου. 4. ΕΥΦΗΜΗ ΜΝΕΙΑ: Θάλεια Αντωνιάδη, για το έργο Η Έλλη μέσα στην αφίσα. ΚΕΔΡΟΣ (Εφηβικό μυθιστόρημα) Δεν δόθηκε διάκριση.

y80

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΜΙΝΩΑΣ (Οικολογικό) 1. ΒΡΑΒΕΙΟ: Μαρία Δασκαλάκη, για το έργο Περιπέτεια στο νησί του Ποσειδώνα. 2. ΕΠΑΙΝΟΣ: Γεωργία Πηγή-Κολόμβου, για το έργο Ολόκληρη ιστορία για μια σταγόνα. 3. ΕΥΦΗΜΗ ΜΝΕΙΑ: Ασπασία Πρωτογέρου, για το έργο Μπουκάλι με μήνυμα. ΔΙΑΤΡΟΦΗ 1. ΕΥΦΗΜΗ ΜΝΕΙΑ: Νικολ. Σκάλκου-Διαμαντίδη,

για το έργο Η Ζυμαρούπολη.

2. ΕΥΦΗΜΗ ΜΝΕΙΑ: Αθανασιάδου Δέσποινα, για το έργο Ο Ντούλης ο Χο-

ντρούλης.

ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ Δεν δόθηκε διάκριση. ΠΟΙΗΣΗ Δεν δόθηκε διάκριση. ΘΕΑΤΡΙΚΟ Δεν δόθηκε διάκριση. ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΝΤΥΠΟ 1. ΒΡΑΒΕΙΟ: Μπαμ, Εφημερίδα της ΣΤ΄ 1, του Δημοτικού Σχολείου Αστακού. 2. ΕΠΑΙΝΟΣ: Πράσινα παιδιά σε παγκόσμια δράση, Γ΄ Τοσίτσειο Δημοτικό Εκάλης.

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστή μονες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσί ευση. Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή, είτε μέσω email είτε σε �D (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υπο βάλλονται στις: α) Πέγκυ Σκουλίδα (��ulida@��ic��gi��.g�), και β) Τασού λα Τσιλιμένη (t�ilimeni@ut�.g�). Στη δεύτερη περίπτωση, να αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης, κα Τ. Τσιλιμένη, Επίκουρη Καθηγήτρια, Αργοναυτών & Φιλελλήνων, 382 21 Βόλος.

ΤΕΥΧΟΣ 96 / 2009

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 4.000 λέξεις. Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά: • Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14� έντονα (b�ld), και από κάτω κενό 2 στίχων (αράδων). • Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12�). • Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο.

y82

Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής: • Γραμματοσειρά: Time� Ne� R�man G�ee�, σε μέγεθος 12� (για το κείμενο). • Διάστιχο: μονό. • Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ. • Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12� b�ld.

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορές Σε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμφωνα με την American Psychological Association (4η έκδοση). Αναφορά σε άρθρα περιοδικών: Tu�ne�, J. �. (1975). S�cial c�m�a�i��n and ��cial identity: S�me ��ect� f�� inte�g��u� be�avi�u�. European Journal of Social Psychology, 5, 534. Αναφορά σε βιβλίο: �acc�by, E. E., & Jac�lin, �. N. (1974). The psychology of sex differences. Stan f��d, �A: Stanf��d Unive��ity P�e��. Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου: P�att�, F., Sidaniu�, J., & Stall��t�, L. �. (1993). Sexual �electi�n and Sexual and et�nic ba�i� �f ��cial �ie�a�c�y. �n L. Elli� (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (��. 111137). We�t��t, �T: P�aege�. Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές: Άρθρο σε περιοδικό: Ka�lan, A., & K�uege�, J. (1999). ��m�liance afte� t��eat: Selfaffi�mati�n �� elf��e�entati�n? Current Research in Social Psychology, 4, 178197. Ret�ieved N�vembe� 2, 1999 f��m t�e W��ld Wide Web: �tt�://��.ui��a.edu/~g��c/c�i��/c�i��.4.7.�tm

ê ª ¢ £ ê ê

ISBN: 978-960-04-4006-5 | σελ. 216

www.kedros.gr Βόλφγκανγκ Κορν ΠΩΣ ΕΝΑ ΚΟΚΚΙΝΟ ΓΙΛΕΚΟ ΕΚΑΝΕ ΤΟ ΓΥΡΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Μέσα από την περιπέτεια του κόκκινου γιλέκου µικροί και µεγάλοι ανακαλύπτουν τι πραγµατικά σηµαίνει ο όρος «παγκοσµιοποίηση» και πώς επηρεάζει την καθηµερινή ζωή των ανθρώπων σε όλο τον κόσµο. Ένα βιβλίο για παιδιά από 12 ως 112 ετών.

Ελέν Μοντάρντρ Η ΑΤΖΕΝΤΑ Ένα µυθιστόρηµα που αποκαλύπτει πώς σκέφτονται τα κορίτσια µα και τα αγόρια στα χρόνια της εφηβείας. Μια τρυφερή, συγκινητική ιστορία µε πολλές ανατροπές, που διαβάζεται µονορούφι.

Πάνος Χριστοδούλου Ο Ζαχαρίας και η σπιτική Μπεσαµέλ Η «Σπιτική Μπεσαµέλ», το γκουρµέ εστιατόριο της Πασταφλώρινας, κινδυνεύει µε λουκέτο! Οι ιδιοκτήτες του, οι ξακουστοί σεφ Μπεσαµέλ, έχουν δηλητηριαστεί και ο µόνος που µπορεί να το αναλάβει είναι το νεότερο µέλος της οικογένειας Μπεσαµέλ, ο Ζαχαρίας. Ο Ζαχαρίας όµως, εκτός του ότι είναι ένας αφελής και άσχετος από µαγειρική νέος, δεν θέλει να µαγειρέψει τα τρόφιµα της κουζίνας γιατί είναι... φίλοι του!

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι το περιοδικό που ασχολείται με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας, την παρουσίαση παιδικών βιβλίων (μ’ ένα ένθετο δεκαεξασέλιδο), την πληροφόρηση γύρω από την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο. Ενδιαφέρει: εκπαιδευτικούς γονείς εικονογράφους βιβλιοθηκάριους εκδότες παιδοψυχολόγους ερευνητές σπουδαστές και γενικά όσους ενδιαφέρονται για τα παιδικά βιβλία.

96 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2009

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Για αναγνώστες με απαιτήσεις w w w . p s i c h o g i o s . g r