Diadromes 102

102 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2011 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Διδακτικη λογοτεχνιας και εφαρμογες στο σχολειο



Οδυσσέας Ελύτης Η χώρα των παιδικών βιβλίων



KI EΣΣπΥασίκλας; TZAMI! B! jOIN THE CLU OΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ

0,10 €

ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΟΛΟ ΤΟ 2011 ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ 150.000 € ΓΙΑ ΚΟΙΝΩΦΕΛΕΙΣ ΣΚΟΠΟΥΣ

Ακολουθών τας τα χνάρια τ ου Σπασίκλ α, η Ξενέρω τ η , μαζί με τις Ανύπαρκτε ς, είναι ε δώ για να ξετρ ε λάνουν με τις περ ιπέτειές το υς όλα τα κορ ίτσια!

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Εσείς κι εμείς, πάντα σ’ επαφή! w w w . p s i c h o g i o s . g r

Κάθε βιβλίο μάς φέρνει πιο κοντά! Στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ , την τελευταία σελίδα τη γράφουμε όλοι μαζί στο www.psichogios.gr. Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνώρισε τους συγγραφείς και τους αναγνώστες μας μέσα από τα blogs, το forum και τις εκδηλώσεις μας. Στείλε τις κριτικές σου και λάβε μέρος σε κληρώσεις. Γίνε μέλος του FAN CLUB μας. Στείλε e-mail στο info@psichogios.gr ή sms στο 6955 805 192 γράφοντάς μας ΔΙΑΔ, ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ, Τ.Κ., ΠΟΛΗ με κενό ανάμεσα, ή κάλεσε χωρίς χρέωση στο 80011-646 464. Εσείς κι εμείς πάντα σ’ επαφή!

Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε ΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

Οι αναγνώστες ως δραστήριοι πολίτες Εδώ και αρκετό καιρό ζούμε μέσα σε κλίμα κατήφειας και κατάθλιψης, που δημιουργήθηκε λόγω της κρίσης. Ζούμε συμμετέχοντας στη λεγόμενη εθνική αφήγηση με θέμα το Μνημόνιο, το έλλειμμα, το χρέος, το ΔΝΤ, κ.λπ., σε καθημερινή βάση, με ένταση και έκταση τόση ώστε κανείς να μην μπορεί να διακρίνει κάποια διέξοδο από αυτή την κατάσταση. Η αφήγηση, κυρίως τηλεοπτική, με ανατροπές και παλινωδίες, με διαβεβαιώσεις και διαψεύσεις, πρωτόφαντη μέσα σε έναν ορυμαγδό δηλώσεων και αντιφατικών αναλύσεων που θολώνουν τη σκέψη μας... Εν μέσω αυτών, πολλοί αναζήτησαν την... πλατεία! Μέσα σε αυτή την κατάσταση, έρχεται κι ένα παρήγορο μήνυμα από τη Γ΄ Πανελλήνια Έρευνα Αναγνωστικής Συμπεριφοράς και Πολιτιστικών Πρακτικών (14-5-2011), που αξίζει να το σχολιάσουμε. Το σπουδαιότερο από τα ευρήματα της έρευνας είναι ότι «επιβεβαιώθηκε για μία ακόμη φορά ότι οι αναγνώστες βιβλίων επιδεικνύουν μεγαλύτερη πολιτιστική συμμετοχή από τον μέσο όρο, σε σχέση με τις υπόλοιπες δραστηριότητες (ανάγνωση εφημερίδων και περιοδικών, ακρόαση ραδιοφώνου, παρακολούθηση κινηματογράφου, θεάτρου, συναυλιών, εικαστικών εκθέσεων, επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία, χρήση internet και νέων τεχνολογιών), ακόμη και ως προς τις εξόδους τους σε εστιατόρια, καφέ, μπαρ, κέντρα με ζωντανή μουσική, αθλητικούς χώρους, κ.λπ.» Οι αναγνώστες είναι οι πιο δραστήριοι πολίτες! Νομίζουμε πως πρόκειται για ένα παρήγορο γεγονός, μέρες που ζούμε. Το βιβλίο, λοιπόν, καθιστά τον άνθρωπο δραστήριο, ελεύθερο, δημιουργικό, επινοητικό, με κριτική σκέψη και όραση σφαιρική. Το βιβλίο διαμορφώνει υπεύθυνους πολίτες με άγρυπνη συνείδηση, καλλιεργεί ήθος και εγείρει συναισθήματα. Το βιβλίο ανοίγει δρόμους ζωής. Το βιβλίο είναι σύντροφος και σύμβουλος κυρίως των νέων. Γονείς και εκπαιδευτικοί οφείλουν να οδηγούν από νωρίς τα παιδιά στη «χώρα των βιβλίων». Και να είναι βέβαιοι ότι εκείνα θα τους ευγνωμονούν εφ’ όρου ζωής. Οι Διαδρομές στο παρόν τεύχος παρουσιάζουν ποικιλία παιδικών βιβλίων για τις καλοκαιρινές διακοπές, καθώς και εξαιρετικά ενδιαφέροντα κείμενα για τον ποιητή Οδυσσέα Ελύτη.

Σας ευχόμαστε Καλό Καλοκαίρι και Καλή Ανάγνωση! Ο Διευθυντής



Περίοδος Γ’ : Καλοκαίρι 2011 Τεύχος 102 Iούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2011 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Κ ΑΙ ΝΕΟΥΣ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

3rd Period: Summer 2011 No 102 June - July - August 2011 Quarterly Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

ISSN 1105-1523 Ιδιοκτησία: Λέσχη Μελέτης και Έρευνας της Παιδικής Λογοτεχνίας ΟΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Ζαλόγγου 7, 10678 Αθήνα Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, e-mail: vanagno@ece.uth.gr Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05 Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50 Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81 Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimen@otenet.gr Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514 Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ www.biblionet.gr ΕΚΕΒΙ http://www.ekebi.gr Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ http://www.greekibby.gr Ο ΜΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ http://www.mikrosanagnostis.gr ΚΕΙΜΕΝΑ – ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ http://keimena.ece.uth.gr

Εικόνα Εξωφύλλου: Από το βιβλίο: Mε το μελάνι της σουπιάς, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη, του εικονογράφου Γιώργου Δημητρίου Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 Μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του

Owner: DIADROMES Club for Children’s Literature Study and Research, a Greek non-profit union 7, Zalogou str., 10678 Αthens, Greece Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, e-mail: vanagno@ece.uth.gr Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05 Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50 Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81 Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimen@otenet.gr Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514 Book web sites: GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE www.biblionet.gr NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE http://www.ekebi.gr THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN’S BOOK http://www.greekibby.gr YOUNG READER http://www.mikrosanagnostis.gr “KIMENA” (TEXTS) – JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN’S AND YA LITERATURE http://keimena.ece.uth.gr

Cover Illustration: From the book: With the ink of the cuttlefish, A. A. Livanis Publishing Organisation S.A., Illustrator: Georgios Dimitriou Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights

ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ 3727

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

CONTENTS

Επισημάνσεις

Points

O εικονογράφος του τεύχους: Γιώργος Δημητρίου

This Issue’s Illustrator: George Dimitriou

Στο Ελυτονήσι: Η μουσικότητα της ποίησης του Οδυσσέα Ελύτη και η διδακτική της αξιοποίηση των Τζίνας Καλογήρου και Βάσως Οικονομοπούλου

On Elytis’ island: Τhe musicality of Odysseas Elytis’ poetry and its educational use by Gina Kalogirou and Vasso Economopoulou

Διαβάζοντας Ελύτη: Παιδικές ιστορίες για «Τα Ρω του Έρωτα» της Ελένης A. Ηλία

Reading Elytis: Children’s stories about “The Trills of Love” by Eleni A. Ilia

Βιβλιοπαρουσιάσεις (46 τίτλοι)

Book Presentations (46 titles)

Όταν πέντε ποιήματα του Ελύτη και η φαντασία συναντιούνται στο νηπιαγωγείο της Έλενας Στανιού

When five poems by Elytis and imagination come together in the nursery school by Elena Staniou

Τα βιβλία «Καλοκαιρινές Διακοπές»: Μια απόπειρα διερεύνησης της μορφής και του ρόλου τους κατά την περίοδο των σχολικών διακοπών του Μερκούριου Αυτζή

Activity books for summer vacation: An attempt to understand their form and their role during summer holidays by Merkourios Avtzis

Συνέντευξη της Μαρίας Αγγελίδου από την Αγγελική Βαρελλά

Interview with Μaria Aggelidou by Angeliki Varella

Ποιήματα για το καλοκαίρι

Poems about the summer

Βοηθώντας τα παιδιά να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα του θανάτου: Η βιβλιοθεραπευτική προσέγγιση της Joan Fassler, των Αθηνάς Ανδρουτσοπούλου και Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

Helping children come to terms with death: A bibliotherapeutic approach by Joan Fassler, by Athina Androutsopoulou and Loti Petrovits-Androutsopoulou

Νέα

News

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

Submission Guidelines

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

επισημάνσ ε ι ς επισημάνσεις

επισημάνσεις

Θλιβερές εξελίξεις



ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Σε άρθρο του στο περιοδικό The Horn Book Magazine, με τον χαρακτηριστικό τίτλο “Storyselling”, ο καθηγητής Παιδικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια Daniel Hade επεσήμαινε, πριν από λίγα χρόνια, ορισμένες άκρως ανησυχητικές εξελίξεις στο χώρο της έκδοσης και κυκλοφορίας παιδικών βιβλίων στις Η.Π.Α. Συγκεκριμένα: εκδίδονται και προωθούνται βιβλία που προσκαλούνται (ή αποφασίζουν) να γράψουν κάποιες διασημότητες, άσχετες με την παιδική λογοτεχνία, γνωστές όμως από άλλους τομείς, κυρίως από τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Τα βιβλία αυτά μπορεί να είναι χαμηλής λογοτεχνικής ποιότητας, θεωρούνται όμως ικανά για υψηλές πωλήσεις. Επίσης, επιλέγονται και εκδίδονται βιβλία με την προσδοκία δημιουργίας μιας σειράς άλλων προϊόντων που θα πωληθούν παράλληλα. Όλα αυτά, τη στιγμή που αποσύρονται από τη βιβλιαγορά τα βιβλία –ακόμη και τα πιο εκλεκτά– που δεν εξυπηρετούν παρόμοιους καταναλωτικούς στόχους, άσχετους βέβαια με την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας. Είναι πολλές ακόμη οι θλιβερές εξελίξεις που έχουν διαπιστωθεί και που δεν αφορούν μόνο τις Η.Π.Α. Γι’ αυτό οι Διαδρομές έχουν την πρόθεση να επανέλθουν, όχι πια με επισημάνσεις, αλλά με άρθρα που θα προσεγγίζουν το θέμα με τη δέουσα προσοχή. Λ.Π.-Α.

ο εικονογράφος του τεύχους

ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Ο Γιώργος Δημητρίου είναι πτυχιούχος εικονογράφος και σχεδιαστής κινουμένων σχεδίων. Ξεκινώντας την καριέρα του το 2001, εργάστηκε ως animator έως το 2003, προτού αφοσιωθεί στην ειδικότητά του ως ελεύθερος επαγγελματίας εικονογράφος. Έκτοτε, έχει συνεργαστεί με αρκετούς εκδοτικούς οίκους, εταιρίες παραγωγής και τοπικά παραρτήματα διαφημιστικών εταιριών στην Ελλάδα. Είναι σταθερός συνεργάτης εταιριών όπως: Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, Εκδόσεις Τεγόπουλος (περιοδικό «9»), Dark Age Games, Warner Bros Records (US), καθώς και του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού. Οι έντονα ζωγραφικού ύφους εικονογραφήσεις του έχουν εκτεθεί σε Ελλάδα και εξωτερικό στο πλαίσιο ομαδικών εκθέσεων. Το 2007 ήταν υποψήφιος για τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας στην κατηγορία Παιδικής Εικονογράφησης. Το 2009 έλαβε έπαινο για την εικονογράφηση εξωφύλλου (ΕΒΓΕ, 2009), ενώ το 2010 διετέλεσε μέλος της Επιτροπής του ίδιου θεσμού.



ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

ΣΤΟ ΕΛΥΤΟΝΗΣΙ: Η ΜΟΥΣΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ Τζίνα Καλογήρου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Βάσω Οικονομοπούλου Δρ Φιλολογίας Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

6

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ποίηση των στίχων και των τραγουδιών βασίζεται ως επί το πλείστον στην προσωδία, δηλαδή στη σύνθεση με μουσική, ρυθμό, μέτρο, ισοσυλλαβία, ομοιοκαταληξία. Τα χαρακτηριστικά αυτά έχουν να κάνουν με την εξωτερική μορφή της ποίησης, με τον τρόπο εκφοράς της, ενώ στο βάθος η ποίηση των στίχων και των τραγουδιών, ως ποίηση, παραμένει ίδια: μια ενδιαφέρουσα σύνθεση λέξεων, ιδεών και αισθημάτων σε μορφή ηδυσμένου και αρμονικού λόγου. Οι διαφορές ανάμεσα στην ποίηση των τραγουδιών και την «άλλη» ποίηση είναι περισσότερο διαφορές που εντοπίζονται στην εξωτερική μορφή και όχι στην ουσία.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΠΛΗΣΗ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΤΕΡΑΣ, ΣΟΥ ΛΕΩ! Εικονογράφη: Σοφία Παπαδοπούλου «Μπορείς σε παρακαλώ να κρατήσεις τον Αγάπιο για είκοσι μέρες;» μου είπε ο γείτονάς μου ο Λάζαρος. «Να και οι οδηγίες». «Θέλω οδηγίες για να προσέξω ένα παιδί;» είπα από μέσα μου. Ένα βιβλίο που εισάγει τον αναγνώστη στον κόσμο των παιδιών με σύνδρομο Άσπεργκερ. ΜΑΝΟΣ & ΣΠΥΡΟΣ ΒΕΝΙΕΡΗΣ ΑΛΛΑΖΩ ΧΕΡΙΑ! Εικονογράφη: Κατερίνα Χαδουλού Ένα παλιό, συλλεκτικό παιδικό βιβλίο αλλάζει συνεχώς χέρια και αφηγείται τις περιπέτειές του. Ανατροπές, δράση, συγκίνηση και χιούμορ συνθέτουν ένα συναρπαστικό βιβλίο για την αξία της γνώσης και τους κινδύνους που κρύβει η ημιμάθεια.



ΟΥΡΑΝΙΑ ΤΟΥΤΟΥΝΤΖΗ Ο ΕΥΓΕΝΙΚΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ Εικονογράφη: Έβη Κετσέα Στα δώδεκά του χρόνια, ο Κόδρος θαυμάζει τους μεγάλους ήρωες που έζησαν πριν από εκείνον. Ένα μεσημέρι θα αποκοιμηθεί μέσα στο δάσος και θα αναγκαστεί να περάσει ολόκληρη τη νύχτα δίπλα σε μια πηγή. Κι εκεί θα μάθει ότι ήρωας είναι αυτός που νικά τον μεγαλύτερο εχθρό: το φόβο. ΘΕΟΔΩΡΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΥΔΗ ΚΑΛΑ ΚΡΥΜΜΕΝΑ ΜΥΣΤΙΚΑ Ένα συγκινητικό μυθιστόρημα για τη δύναμη της φιλίας και τη βαθύτερη ανάγκη κάθε ανθρώπου να γνωρίζει το παρελθόν του. ΛΕΝΑ ΜΕΡΙΚΑ ΜΑ ΕΧΕΙ Ο ΕΡΩΤΑΣ ΓΙΑΤΡΕΙΑ; Ο ρατσισμός, οι κοινωνικές προκαταλήψεις, η αξιοπρέπεια, η ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις και άλλα ευαίσθητα θέματα θίγονται εδώ με το γνωστό χιουμοριστικό και ανάλαφρο τρόπο της Λένας Mερίκα.

WWW.KEDROS.GR

ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟΣ Μια δαιδαλώδης πολιτεία. Η πρώτη μέρα της άνοιξης. Ένας πόλεμος ξεκινά. Και ένα παράξενο μήνυμα που καταλήγει στη Σβέλτα. Μια πρωτόγνωρη δύναμη θα ανθίσει μέσα της και θα τη βοηθήσει να πάρει τη ζωή στα χέρια της...



ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η ποίηση, σε όλες τις μορφές της, είναι μια αδιάλειπτη ανάπλαση και αναδημιουργία της γλώσσας, είναι «ένα αξιομνημόνευτο μήνυμα, κάτι που πρέπει να το αποστηθίσουμε, να το ξαναδιαβάσουμε»1, επιζητεί την προσοχή του αναγνώστη αλλά και τις επάλληλες βραδείες αναγνώσεις. Όπως αναφέρει ο Michael Riffaterre, στην πρώτη κιόλας αράδα του περίφημου Semiotics of Poetry2, η γλώσσα της ποίησης είναι διαφορετική από αυτήν της κοινής ομιλίας. Η ποίηση εκφράζει τις έννοιές της με τρόπο πλάγιο, λέγοντας ένα πράγμα και εννοώντας άλλο. Η ποίηση είναι μια ενδελεχής (αλλά και εντελεχής) γλωσσική κατασκευή που παράγει πολλαπλά επίπεδα νοημάτων. Η πολυσημία της ποιητικής γλώσσας είναι καρπός της απελευθέρωσής της από τα δεσμά της συμβατικής γλώσσας. Η ποίηση δημιουργεί νέες προοπτικές, πρωτόγνωρους συνδυασμούς στη χρήση των λέξεων, ανοικειώνοντας τα φαινόμενα της καθημερινής εμπειρίας. Η προσοχή του αναγνώστη, καθ’ όλη τη διάρκεια της συνάντησής του με τον θαυμαστό ποιητικό μικρόκοσμο, εστιάζεται στην ποιητική λειτουργία της γλώσσας που στρέφεται προς τον ίδιο της τον εαυτό, αναδεικνύοντας ότι στην περίπτωση του ποιητικού λόγου το μέσο είναι το μήνυμα, δηλαδή οι τρόποι με τους οποίους το νόημα πραγματώνεται γλωσσικά. «Η επιτυχία της γλώσσας ενός ποιήματος –λέει χαρακτηριστικά ο Οδυσσέας Ελύτης– εξαρτάται από τον τρόπο που συνδυάζει ορισμένες λέξεις. Αυτό δεν μας ενδιαφέρει στην καθημερινή ομιλία. Λέμε “Δώσε μου ένα τσιγάρο” ή “Πώς είσαι”. Δεν λέγεται τίποτα καινούριο μ’ αυτό τον τρόπο. Δεν υπάρχει ίχνος έκπληξης. Όμως στην ποιητική έκφραση θα έπρεπε να υπάρχει η έκπληξη. Η αντίδρασή σας θα έπρεπε να είναι: “Κοιτάχτε, κανείς άλλος πριν δεν σκέφθηκε να βάλει κοντά τούτες εδώ τις λέξεις!” Νιώθουμε άξαφνα σα να μας διαπέρασε ηλεκτρικό ρεύμα. Στον καθημερινό λόγο το ρεύμα αυτό απουσιάζει»3. Η επίμονη ενασχόληση του Ελύτη με την ποιητική εκφραστική είναι άρρηκτα δεμένη με τη βαθύτερη αντίληψή του για τη λειτουργία της ποίησης που δεν είναι απλώς να εκφράσει με τρόπο πρωτόφαντο και εκθαμβωτικό ιδέες και συναισθήματα, αλλά μέσω της γλώσσας να επιφέρει μια νέα ενόραση του κόσμου.

Θεμελιώδης και απαραβίαστη είναι η σχέση της ποίησης με το ρυθμό και τη μουσική. Η ποίηση που βασίζεται στην προσωδία συνδυάζει ένα σύνολο μορφικών τεχνασμάτων και ρητορικών τρόπων –ομοιοκαταληξία, μέτρο, εσωτερικό ή και εξωτερικό ρυθμό, συνηχήσεις, παρηχήσεις, λεξικές επαναλήψεις, επαναδιπλώσεις, διασκελισμούς4, κ.ά.– τα οποία προσδίδουν στον ποιητικό λόγο μουσικότητα και προκαλούν ευχάριστες ακουστικές εντυπώσεις στον αναγνώστη, ιδιαίτερα κατά τη μεγαλόφωνη αναπαραγωγική εκφορά του ποιήματος. Η ποίηση εξασκεί, με άλλα λόγια, την «ακουστική φαντασία», όπως θα πει ο T. S. Eliot, «μια αίσθηση», δηλαδή, «για τη συλλαβή και το ρυθμό, που εισδύει πολύ βαθύτερα από τα συνειδητά επίπεδα της σκέψης και της αίσθησης και ενδυναμώνει κάθε λέξη· βυθίζεται ώς το πιο πρωτόγονο και το πιο λησμονημένο, γυρίζει στην πρώτη πηγή»5. Η άποψη ότι η ποίηση είναι τόσο οπτικό όσο –κυρίως– ακουστικό φαινόμενο, πηγάζει ήδη από την εποχή του Πλάτωνα, ο οποίος θεωρεί πως η απογύμνωση της ποίησης από τη μουσική και τα χρώματα καθιστά τα ποιήματα «σαν πρόσωπα που το άνθος της νιότης τους τα έχει εγκαταλείψει»6. Το ενδιαφέρον, επομένως, των ποιητών εστιάζεται όχι μόνο στο περιεχόμενο αλλά και στη μορφή των ποιημάτων. Η σύνδεση της μορφολογίας και της ιδεολογίας του ποιήματος, ώστε αυτά τα στοιχεία να φαίνονται το ένα ως η συνέχεια του άλλου, απαιτεί, σύμφωνα με τον Οδυσσέα Ελύτη, η μορφή (η τεχνική) του ποιήματος να φτάσει πραγματικά σε τόσο υψηλό σημείο, ώστε να γίνεται κι αυτή μέρος του περιεχομένου7. Η φραστική και η ρυθμική λειτουργία της ποιητικής γλώσσας, το «ποιητικό ρήμα»8, όπως θα πει ο Γιώργος Σεφέρης, τη φέρνει κοντά στη μουσική. Η μουσικότητα, ωστόσο, της ποίησης δεν πρέπει να ταυτίζεται με τη μουσική, όπως ακριβώς η ποιητικότητα της μουσικής δεν μπορεί να ταυτίζεται με την ποίηση. Η μουσική μοιράζεται με την ποίηση την «ποιητικότητα», καθώς και οι δύο προκαλούν στον ακροατή άμεση συναισθηματική απόκριση, ένα αίσθημα δηλαδή «ποιητικής ανάτασης», που οδηγεί σε μια ανάλογη εσωτερική εμπειρία. Τα μουσικά στοιχεία της ποιητικής γλώσσας, επομένως (ο στίχος, το μέτρο, ο ρυθμός, η ρίμα, η έννοια του θέματος και του μοτίβου, η μελωδία, η



ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

 10

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

χροιά, κ.ά.), μας φέρνουν κοντά στην ποίηση των τραγουδιών ή και το αντίστροφο: με την ποίηση των τραγουδιών έχουμε τη δυνατότητα να μελετήσουμε συγκεντρωμένες κάποιες βασικές έννοιες της ποίησης. Στο σημείο αυτό ακριβώς έγκειται η μεγάλη διδακτικήεκπαιδευτική σημασία της μελοποιημένης ποίησης, των τραγουδιών και των στίχων. Η εμπειρία της μελοποιημένης ποίησης γίνεται ευκολότερα βίωμα από τα παιδιά και τους εφήβους λόγω της επικοινωνιακής αποτελεσματικότητας των τραγουδιών, η οποία φέρνει κοντά ανθρώπους της ίδιας ή και διαφορετικής πολιτισμικής παράδοσης. Το τραγούδι αποτελεί το πλέον κατάλληλο πεδίο για την ανίχνευση στερεότυπων απόψεων, συλλογικών βιωμάτων, πολιτισμικών και άλλων στοιχείων, ενώ συχνά μεταδίδει πολιτικά ή κοινωνικά μηνύματα. Η σπουδή της σύγχρονης μελοποιημένης ποίησης, κυρίως, μπορεί να καταλήξει σε αληθινή ανακάλυψη της γλώσσας, του απολυτρωτικού χαρακτήρα της, αλλά και του σπουδαίου ρόλου της στη λογοτεχνική δημιουργία, αφού αποκαλύπτει στους μαθητές πως η λογοτεχνία γενικότερα έχει μια λειτουργία διαφορετική από το να διηγείται απλώς μιαν ιστορία. Η μελοποιημένη ποίηση συνηγορεί, ώστε ο μαθητής να νιώσει τη συναισθηματική ατμόσφαιρα του ποιήματος, να εκφράσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του διά μέσου του ποιητικού λόγου. Η γνωριμία του μαθητή με τον βαθύτερο συναισθηματικό του κόσμο καθιστά τη διδασκαλία της ποίησης πρωτεύουσας σημασίας για τη συναισθηματική αγωγή των νέων ανθρώπων. Επομένως, η επιλογή των ποιητικών κειμένων, ως διδακτέας ύλης, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη πως η ποίηση επιδρά στον ψυχικό κόσμο του παιδιού, καθώς το διευκολύνει να αποφορτισθεί από τα αρνητικά μηνύματα της καθημερινής ζωής του και κυρίως το βοηθά να ισορροπήσει συναισθηματικά. Η στερεότυπη αντίληψη, λοιπόν, ότι το τραγούδι είναι ένα μη λογοτεχνικό, ασήμαντο και εφήμερο είδος λόγου, το οποίο μπορεί εύκολα να απαξιωθεί ως υποκουλτούρα σε σχέση με την αισθητική του «αληθινού» ποιήματος, έχει πλέον καταρριφθεί. Η σύνθεση, άλλωστε, ποιημάτων-τραγουδιών από σπουδαίους ποιητές, όπως ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Γιάννης Ρίτσος9, ο Νίκος Γκάτσος10, ο Μιχάλης Γκανάς11, κ.ά., συνηγορεί υπέρ αυτής της άποψης. Οι νέες προτάσεις διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο σχολείο από διάφορες ομάδες εργασίας12 συμπεριλαμβάνουν τη διδασκαλία της μελοποιημένης ποίησης ή της στιχουργίας ως αναγκαίας προϋπόθεσης για τη γνωριμία των μαθητών με την πολυμορφία του ποιητικού λόγου (πρβλ. τα νέα Ανθολόγια Λογοτεχνικών Κειμένων του Δημοτικού, τα οποία συμπεριλαμβάνουν π.χ. το ποίηματραγούδι του Νίκου Γκάτσου «Ο εφιάλτης της Περσεφόνης»13, Γ΄-Δ΄ Δημο-

τικού, ή τους στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου «Η μάνα μου»14, Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού). Η ποιητική του στίχου βοηθά τους μαθητές να εξασκούνται στην ακρόαση των τραγουδιών, στην προφορική εκφορά-απαγγελία του στίχου, αλλά ταυτόχρονα η προσοχή τους στρέφεται στο ουσιώδες, ενδιαφέρον και –πολλές φορές– ανατρεπτικό μήνυμα. Η ποίηση των τραγουδιών οδηγεί σταδιακά τους μαθητές στον μελοποιημένο ποιητικό λόγο και ουσιαστικά στην ίδια την ποίηση. Μία από τις χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις ποίησης γραμμένης ειδικά για μελοποίηση, στην οποία θα εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας στην παρούσα εισήγηση, είναι η ποιητική συλλογή του Οδυσσέα Ελύτη Τα Ρω του Έρωτα, καθώς ανταποκρίνεται στην προσληπτική διάθεση του παιδιού, αφού το περιεχόμενο και η ουσία τους συμπίπτουν με την ελεύθερη και αμέριμνη φύση του, με την ανυπόκριτη άγνοια των δεσμεύσεων. Η φιλοσοφία της ζωής ή άλλοτε η θυμόσοφη διάθεση (την ευνοεί το τραγούδι, είδος λαϊκότροπο από τη φύση του)15 που αβίαστα διαπερνά τα έργα αυτής της συλλογής, συμπίπτουν συχνά με την επίσης αβίαστη παιδική νοοτροπία και συμπεριφορά16. Οι κύκλοι τραγουδιών της συλλογής Τα Ρω του Έρωτα (ας προσέξουμε και τον ευρηματικό παρηχητικό τίτλο – τα Ρω το οποίο ακούγεται και ως «Ταρώ», η τράπουλα, εισάγει τον αναγνώστη στον μαγικό κόσμο του έρωτα) έχουν κατά κόρον ανθολογηθεί στα παλαιότερα αλλά και τα νέα λογοτεχνικά ανθολόγια για το Δημοτικό και έχουν αξιοποιηθεί πολλαπλώς στην εκπαίδευση. Αυτά τα ποιήματα είναι πρόσφορα για τη σχολική πράξη σε συνδυασμό με τις μελοποιήσεις17 αλλά και με τα κολάζ του Ελύτη, τα οποία κινούνται στο ίδιο κλίμα της αίθριας και αισιόδοξης προσωπικής μυθολογίας του. Ο πρόλογος του ποιητή στα Ρω του Έρωτα εισάγει τον αναγνώστη σε έναν ποιητικό κόσμο όπου ηγεμονεύει ο Ήλιος, ένα χώρο κατοικημένο από το μυστήριο και τη μαγεία του Έρωτα και της Φύσης, στον οποίο συμπράττουν όλα τα ζωντανά στοιχεία της ελληνικής παράδοσης, φυσιοκεντρικής και ανθρωποκεντρικής. Ο Ελύτης δημιουργεί ένα χώρο θαυμαστό, έναν ενδοκοσμικό παράδεισο, στον οποίο πρωτοστατεί η χλωρίδα και η πανίδα του νησιωτικού τοπίου, που ενσαρκώνει τις αξίες της απόλυτης ανεξικακίας και της πρωταρχικής αθωότητας. Κυριαρχούν οι υπερρεαλιστικές ανατροπές των φυσικών στοιχείων αλλά και οι συνεχείς μεταμορφώσεις του ανθρώπου και της φύσης με βάση το μηχανισμό της μυθογένεσης18. Έτσι,



ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

 12

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ένα κορίτσι γίνεται βεγγαλικό και αστέρι, άλλοτε νερατζιά ή θαλάσσια νύμφη, πλάσμα της γης και της θάλασσας, με τον ίδιο τρόπο που στις συνεικόνες19 του Ελύτη μια γυναίκα γίνεται άγγελος με φτερούγες από όστρακα. Η φαντασία μεταμορφώνει τον κόσμο κατά τη βούληση του ποιητή. Τα φυσικά αντικείμενα μετεωρίζονται, μεταμορφώνονται και αναδημιουργούνται, σχηματίζοντας απρόβλεπτες υβριδιακές μορφές. Ο ποιητής αφήνεται να γοητευτεί από την απεριόριστη ελευθερία που του προσφέρει η φαντασία, δημιουργώντας μια ονειρική πραγματικότητα, συμπλέκοντας καλύτερα το όνειρο και την πραγματικότητα προκειμένου να οδηγηθεί στην απόλυτη σουρεαλιστική υπερ-πραγματικότητα. Η δημιουργία ενός ποιητικού κόσμου πρωτότυπης και παράξενης ομορφιάς έρχεται να αντιταχθεί στην τύρβη της καθημερινής ζωής. Η ποίηση ως λειτουργικά και λυτρωτικά μεταμορφωτική δύναμη ανασυνθέτει τη συνήθη πραγματικότητα και ανακόπτει την αθλιότητα και τις αντεκδικήσεις, ανυψώνοντας τον άνθρωπο πάνω από την καθημερινή ζωή. Στα Ρω του Έρωτα υπάρχουν όλα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την ποίηση του Ελύτη, όπως η θάλασσα, τα νησιά, τα κορίτσια, οι άγγελοι, οι άγιοι, τα τζιτζίκια, οι γλάροι, τα τριζόνια, αλλά και οι έννοιες-κλειδιά που κατέστησαν την ποίησή του τόσο μοναδική όσο και δημοφιλή: η παράδεισος, η παιδική αθωότητα μπροστά στο μυστήριο της ζωής, ο παραδείσιος ερωτισμός, η ιερότητα των αισθήσεων, η άχραντη συνάμα και αισθησιακή παρουσία της γυναικείας μορφής, κ.ά. Τα ποιητικά τραγούδια του Ελύτη χαρακτηρίζονται από ενδιάθετη και έντονη μουσικότητα. Η σχέση τους με τη μελωδία και τη μελοποίηση εγγράφεται στη δομή, τη μορφή και τα εκφραστικά μέσα με τέτοιο τρόπο ώστε τα ποιήματα αυτά να διαβάζονται ως λόγος που ηχεί και σημαίνει. Ευρηματικές ομοιοκαταληξίες –σε πολλές περιπτώσεις πλούσιες–, ποικιλία μετρικών ρυθμών, με κυρίαρχο το ιαμβικό αλλά και το τροχαϊκό μέτρο, ηχομιμητικές λέξεις, επιφωνήματα, παιγνιώδεις αναφορές στις νότες (βλ. το ποίημα «Το μαγισσάκι», μουσική/τραγούδι: Νένα Βενετσάνου), ακουστικές εικόνες, ευνοούν τη μελοποίηση και επιτείνουν την ηχητική/ακουστική αξία αυτών των ποιημάτων, επιβεβαιώνοντας τη γόνιμη διασταύρωση ποίησης και μουσικής. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα συγκερασμού ποίησης και μουσικής από τη συλλογή Τα Ρω του Έρωτα είναι το ποίημα με τίτλο «Το ερημονήσι»20, η εκ του σύνεγγυς ανάγνωση του οποίου αποκαλύπτει μια σειρά από συμβολισμούς που κατέχουν κυρίαρχη θέση στο ποιητικό σύμπαν του ποιητή.

Σελ. 56

Σελ. 64

•

7,90 e

IΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΑΙΞΠΗΡ APΓYPΩ ΠIΠINH εικον.: Aνδρομάχη Γιαννοπούλου

Tο παιχνίδι της μεταμφίεσης

H τρέλα της αγάπης



EKΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ ΝΕΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΑ

ΛIΛH ΛAMΠPEΛΛH

Aχ, σοκολάτα...

εικον.: Bάσω Ψαράκη

Σελ. 192 • 9,90 e

Σελ. 32 • 15,50 e

BΙΒΛΙΑ ΜΕ ΠΟΛΥΧΡΩΜΗ EΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ

ΛΙΤΣΑ ΨΑΡΑΥΤΗ

Oι δραπέτες του καστρόπυργου

ΤΟ ΕΡΗΜΟΝΗΣΙ

 14

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Γεια σου Απρίλη, γεια σου Μάρτη και πικρή Σαρακοστή Βάζω πλώρη και κατάρτι και γυρεύω ένα νησί που δεν βρίσκεται στον χάρτη Το κρατάνε στον αέρα τέσσερα χρυσά πουλιά Δεν γνωρίζεις εκεί πέρα ούτε κλέφτη ούτε φονιά ούτε μάνα και πατέρα Τα λουλούδια μεγαλώνουν κάθε νύχτα τρεις οργιές Τις ακρογιαλιές ισκιώνουν και τα δέντρα στις πλαγιές σαν καβούρια σκαρφαλώνουν Μες στης ερημιάς τ’ αγέρι όλ’ αλλάζουνε μεμιάς Πιάνεις του Θεού το χέρι και στα κύματα ακουμπάς σαν αγριοπεριστέρι Γεια σας έχτρες γεια σας μίση και γινάτι καθενός Άμα βρεις το ερημονήσι όλα τ’ άλλα είναι καπνός Μια φορά να το ’χεις ζήσει.

Ο τίτλος του ποιήματος δημιουργεί μια αρχική αίσθηση απαισιοδοξίας για τις ποιητικές εικόνες που πρόκειται να ακολουθήσουν. Ο Ελύτης χρησιμοποιεί το τέχνασμα της δυάδας, το οποίο, σύμφωνα με τη δομική υφολογία του Michael Riffaterre, δημιουργεί μια απρόβλεπτη σειρά από εικόνες, οι οποίες έπονται του αρχικού προσβλεπόμενου στοιχείου (ερημονήσι). Η περιγραφή του μικρόκοσμου ενός έρημου νησιού το αναδεικνύει σε τόπο ευδαιμονικό, έναν locus amœnus, που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με έναν τόπο μνησικακίας και εχθρότητας, που είναι εν προκειμένω ο δικός μας επίγειος κόσμος. Ο Ελύτης δημιουργεί έναν ιδεατό κόσμο, όπου κυριαρχεί ο ξάστερος ουρανός, η αιώνια ζεστασιά, η ομορφιά και η γαλήνη του φυσικού σύμπαντος. Ο ποιητής ανακαλύπτει στο μικρόκοσμο ενός ανεύρετου στο χάρτη έρημου νησιού την πρωταρχική αξία, το πρώτο κύτταρο, το αρχέτυπο της δημιουργίας, δηλαδή την αθωότητα ενός ενδοκοσμικού παραδείσου, όπου τα λουλούδια και τα δέντρα αποκτούν γιγάντιες διαστάσεις, μετατρέπονται σε άναρχη φύση, ενώ τέσσερα χρυσά πουλιά κρατούν στον αέρα το ερημονήσι-παράδεισο. Ο χώρος του ποιήματος αναπτύσσεται με ιδιαίτερους κανόνες πάνω σε δυαδικές αντιθετικές εικόνες, οι οποίες βασίζονται σε ένα δίκτυο από δυάδες και διακείμενα που συνεργάζονται για να μας οδηγήσουν στο σημειωτικό επίπεδο της ανάγνωσης. Οι δύο πρώτοι στίχοι του ποιήματος δημιουργούν μιαν αντιθετική εικόνα (άνοιξη vs θάνατος) ανάμεσα στα φωτεινά χρώματα της άνοιξης (ΑπρίληςΜάρτης) και τα ζοφερά χρώματα της «πικρής Σαρακοστής». Οι εικόνες αυτές άπτονται της υλικής πραγματικότητας, τις οποίες όμως ο ποιητής «αποχωρίζεται» με το διπλά επαναλαμβανόμενο επιφώνημα «γεια», ώστε να εισέλθει σε έναν υπερουράνιο τόπο. Οι δύο αυτοί στίχοι, επομένως, λειτουργούν ως εισαγωγή και έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τον αρχετυπικό κόσμο, ο οποίος περιγράφεται στη συνέχεια του ποιήματος. Η συνεκφορά «χρυσά πουλιά» αποτελεί σαφή διακειμενική αναφορά σε έναν τόπο ουράνιο και θεϊκό, όχι μόνο λόγω της παραδείσιας φύσης των πουλιών και της μοναδικότητάς τους (χρυσό χρώμα), αλλά και γιατί ο αριθμός

15 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

16 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

τους (τέσσερα) αντιστοιχεί στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα που δεν ορίζουν παρά τις διαστάσεις του σύμπαντος, δηλαδή την ίδια την κτίση του Θεού. Θα λέγαμε πως τα χρυσά πουλιά, που αποτελούν ένα μοτίβο αιθερίωσης και ευδαιμονίας, παραπέμπουν στη λαϊκή τέχνη και τη θρησκευτική ζωγραφική. Ταυτόχρονα, η θάλασσα («κύματα») ή η ανάστροφη όψη της, ο ουρανός («το κρατάνε στον αέρα»), είναι η έκφραση της απεραντοσύνης, του μυστηρίου, της υπέρβασης, της λύτρωσης από τα ανθρώπινα πάθη. Η φωτεινότητα του χώρου σηματοδοτεί ένα χώρο ανεξικακίας, όπου το παρελθόν και το μέλλον του ανθρώπου ακυρώνονται και οδηγούν σε έναν υπερουράνιο τόπο, εκεί όπου «πιάνεις του Θεού το χέρι». Ο τελευταίος αυτός στίχος παραπέμπει διακειμενικά στον πίνακα του Μιχαήλ Άγγελου «Η δημιουργία του Αδάμ» (περ. 1511-12), από την οροφή της Cappella Sistina, και μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως ο χώρος και ο χρόνος του ποιήματος είναι ο πρωταρχικός, πριν δηλαδή από το προπατορικό αμάρτημα. Οι στίχοι αυτοί αποκαλύπτουν και τη βαθύτερη επιδίωξη της ποίησης του Ελύτη να έρθει σε οξεία αντιπαράθεση με το χρόνο, γιατί η έξοδος από τη γραμμική ροή του είναι μια μάχη που δεν κερδίζεται εύκολα και οριστικά: «Εξάλλου με τον ιστορικό χρόνο», θα πει ο ίδιος ο Ελύτης σε συνέντευξή του, «δεν είναι η πρώτη φορά που τα βάζω»21. Ο ποιητής επιδιώκει συστηματικά την έξοδο από τον ιστορικό χρόνο και την ευθύγραμμη πορεία του που οδηγεί τα πάντα στο θάνατο της φύσης και του ανθρώπου. Η επιστροφή στον αρχετυπικό χρόνο και χώρο οδηγεί σε έναν ιδεατό κόσμο που είναι ά-χωρος και ά-χρονος και δεν προσβάλλεται από τη φθορά και το θάνατο. Ο «δεσμώτης χρόνος» και η μονότονη επανάληψη των γεγονότων εμποδίζουν το υποκείμενο να μυηθεί στα μυστικά τού γίγνεσθαι. Στον ποιητικό όμως κόσμο του Ελύτη οι άνθρωποι, η φύση, τα αντικείμενα γονιμοποιούνται από κάτι υπερβατικό, κατέχουν μιαν αξία. Ο χώρος και ο χρόνος ξαναγίνονται ό,τι ήταν για τον πρωτόγονο: μια ζωντανή, δηλαδή, πραγματικότητα γεμάτη δυνάμεις, χωρίς σαφή διάκριση ανάμεσα στον αισθητό και τον υπερβατικό κόσμο. Ο άνθρωπος, τελικά, γίνεται οργανικό μέλος της φύσης και συμπορεύεται μαζί της, καθώς εξαγνίζεται και επαναποκτά την πρωταρχική του υπόσταση («αγριοπεριστέρι»). Με τους δύο πρώτους στίχους της τελευταίας στροφής επιστρέφουμε στην απτή πραγματικότητα με τις «έχτρες» και τα «μίση», για να την αποχαιρετήσουμε και πάλι με το επαναλαμβανόμενο επιφώνημα «γεια». Με αυτό το κυκλικό σχήμα εισχωρούμε και πάλι στον ενδοκοσμικό παράδεισο του ελυτικού κόσμου, όπου η έχθρα εξαφανίζεται, για να κυριαρχήσει η ανεξικακία. Η λεκτική εικονοποιία του ποιήματος, η μουσικότητα του έμμετρου λόγου, οι φωνές και τα επιφωνήματα, οι ονειρικοί συνειρμοί, τεχνικές κατά βάση υπερρεαλιστικές, καθιστούν την ποίηση του Ελύτη γενικότερα ένα πρόσφορο

πεδίο επικοινωνίας του παιδιού με την τέχνη του ποιητικού λόγου αλλά και την ποιητική του στίχου. Ο ομοιοκατάληκτος στίχος του ποιήματος διευκολύνει τη μνημοτεχνική λειτουργία του παιδιού και το φέρνει πιο κοντά στη μορφή και κυρίως στο περιεχόμενο του ποιητικού λόγου. Το παιδί με τη βοήθεια των αυθαίρετων ερμηνειών της ηλικίας του αποκαθιστά, εν καιρώ, τις ανοίκειες εικόνες της ποίησης του Ελύτη, τις ανακαλεί και τις επεξεργάζεται. Η μελοποίηση είναι εκείνο το στοιχείο που συντελεί καταλυτικά στην πρόσληψη του υψηλού ποιητικού λόγου από τα παιδιά και τους μεγάλους, γι’ αυτό και πρέπει να επιδιώκει ο διδάσκων το συνδυασμό ποιητικού λόγου και μέλους. Η ποίηση, καθώς δεν είναι μόνον αποτέλεσμα εγκεφαλικής σύλληψης, δεν εξηγείται με ερμηνευτικά σχόλια ούτε κατανοείται με ορθολογιστικό πνεύμα. Η ερμηνεία της ποίησης στηρίζεται κυρίως στην ψυχική και τη συναισθηματική μέθεξη, την οποία προκαλεί η λεκτική και η μουσική αλχημεία. Ο συνδυασμός της ποίησης με τη μουσική εγείρει στον αναγνώστη μια θεμελιώδη ανταπόκριση σε ρυθμικές επαναλήψεις ποικίλων ειδών. Η εξοικείωση με την ανάγνωση της ποίησης προϋποθέτει την ανταπόκριση του αναγνώστη σε ανεπαίσθητα ή και πιο εμφανή ρυθμικά σχήματα. Η ποίηση είναι ένας ειδικός συνδυασμός μουσικών και γλωσσικών ιδιοτήτων που αντιμετωπίζονται τόσο ως καθαρός ήχος όσο και ως σημαίνων λόγος. Συγκεκριμένα, η ποίηση είναι γλώσσα και μάλιστα εκφραστική. Ο ίδιος ο Ελύτης θα πει: «Αρκούν δυο λέξεις […], όπου οι συντελεστές όλοι –γλωσσικός, εικονιστικός, συλλογιστικός, ηχητικός– συνεργούν στη σύμπηξη μιας άρτιας, όπως θα λέγαμε, φραστικής ποιητικής μονάδας»22. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Alfonso Berardinelli, «Ποίηση: δεν πρόκειται ακριβώς για παιδικό σταθμό», μτφρ.: Σωτήρης Παστάκας, Ποίηση, τχ. 7, Άνοιξη-Καλοκαίρι 1996, σ. 213. 2. Michael Riffaterre, Semiotics of Poetry, Bloomington: Indiana University Press, 1978. 3. «Αναλογίες Φωτός. Μια συνέντευξη του Ποιητή στον Ivar Ivask», στον τόμο Οδυσσέας Ελύτης. Εκλογή 1935-1977, σειρά «Σύγχρονοι Ποιητές», Αθήνα: Άκμων, 41979, σ. 193. 4. Ας προσέξουμε στο ποίημα του Ελύτη «Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας» (1971) (το οποίο γράφτηκε με σκοπό να μελοποιηθεί, όπως και τα Ρω του Έρωτα) τον ασυνήθιστο διασκελισμό στο στίχο «και τους μικρούς αγγέλους σταμ / ατάν και παίζουν αμ στραμ νταμ» (ενν. οι αλαφροΐσκιωτες), έτσι ώστε να αποδίδεται και οπτικά η έννοια της λέξης «σταματώ», να ανακαλείται ακουστικά ο ήχος της καμπάνας (ατάν), αλλά και να υπηρετείται εδώ η ομολογουμένως δύσκολη ομοιοκαταληξία «σταμ/νταμ» (Οδυσσέας Ελύτης, Ποίηση, Αθήνα: Ίκαρος 2002, σ. 241). Ο Ξ. Α. Κοκόλης ονομάζει αυτή την περίπτωση ρίμα της δυσεκπλήρωτης προσδοκίας. Βλ. Η ομοιοκαταληξία. Τύποι και λειτουργικές διαστάσεις, Αθήνα: Στιγμή, 1993, σσ. 115-118. Βλ. επίσης, Ηλίας Αναγνώστου, «Ποίηση και Στιχουργική – Τέχνη και τεχνική. Το στοιχείο της ομοιοκαταληξίας στο Νίκο Γκάτσο», στον τόμο Η Λογοτεχνία Σήμερα: Όψεις, Αναθεωρήσεις, Προοπτικές, επιμέλεια: Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, Πρακτικά Γ΄ Πανελλήνιου Συνεδρίου, Ε.Κ.Π.Α., Παιδαγωγικό Τμήμα Δ.Ε. – Κέντρο Έρευνας, Επιστήμης και Εκπαίδευσης, 29, 30 Νοεμβρίου-1 Δεκεμβρίου 2002, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2004, σσ. 67-75. 5. Βλ. τη μετάφραση του Γ. Σεφέρη, «Μονόλογος πάνω στην ποίηση», στον τόμο Δοκιμές, Α΄, Αθήνα: Ίκαρος, 51984, σ. 144. 6. Πλάτων, Πολιτεία, 601b. 7. Οδυσσέας Ελύτης, «Χρονικό μιας Δεκαετίας», στον τόμο Ανοιχτά Χαρτιά, Αθήνα: Ίκαρος, 3 1987, σ. 449.

17 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

 18

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

8. Γιώργος Σεφέρης, Δοκιμές, τόμ. Α΄, ό.π., σ. 307. 9. Βλ. ενδεικτικά τα μελοποιημένα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου για παιδιά: «Κίτρινο Φθινόπωρο», «Ανοιξιάτικο βραδάκι», «Το εξοχικό κεντράκι», κ.ά. (συνθέτης: Σπήλιος Μεντής, 1965), «Αγαπημένη» (συνθέτης: Γιώργος Ρωμανός), «Πρωινό άστρο» (συνθέτες: Μιχάλης Τρανουδάκης, Σάκης Τσιλίκης). 10. Ποιήματα-τραγούδια του Νίκου Γκάτσου από την ποιητική συλλογή του Αμοργός (Αετός, 1943) έχουν μελοποιηθεί από συνθέτες όπως ο Μ. Χατζιδάκις, ο Μ. Θεοδωράκης, ο Στ. Ξαρχάκος, ο Δ. Μούτσης, ο Λ. Κελαηδόνης, ο Χ. Χάλαρης, κ.ά. 11. Στίχοι του Μιχ. Γκανά έχουν μελοποιηθεί από γνωστούς Έλληνες και ξένους συνθέτες: Μ. Θεοδωράκης, Ν. Μαμαγκάκης, Ν. Ξυδάκης, Δ. Παπαδημητρίου, Ν. Κυπουργός, G. Bregovic, A. Dinkjian, κ.ά. 12. Βλ. Β. Αποστολίδου, Β. Καπλάνη, Ε. Χοντολίδου, Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο… Μια νέα πρόταση διδασκαλίας, Αθήνα: Τυπωθήτω/Γιώργος Δαρδανός, 2000, σσ. 147-157 και 235-247. Σε αυτό το πλαίσιο κινήθηκε και το βιβλίο των Θ. Γραμματά-Τ. Τζαμαργιά (2004), Πολιτιστικές Εκδηλώσεις στο Σχολείο (Πρωτοβάθμια-Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση), στην ομάδα εργασίας του οποίου συμμετείχαν οι υπογράφουσες. Στον τόμο αυτό, όσον αφορά στο πεδίο της λογοτεχνίας, είχαμε την ευκαιρία να επιλέξουμε και να προτείνουμε στους μαθητές αξιόλογα δείγματα στιχουργημένης ποίησης (ελληνικής και ξενόγλωσσης) πλάι σε άλλα επιλεγμένα κείμενα από την ελληνική αλλά και την παγκόσμια λογοτεχνία. Πλάι, λοιπόν, στην παραδοσιακή και νεότερη ποιητική παραγωγή, μελοποιημένη και μη, επιλέξαμε να παρουσιάσουμε την αξιόλογη και ενδιαφέρουσα ποίηση γνωστών τραγουδιών, όπως στίχους του Διονύση Σαββόπουλου, του John Lennon, του Γιάννη Νεγρεπόντη, κ.ά., φυσικά μαζί με την αντίστοιχη μελοποίηση. 13. Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις, α΄ εκτέλεση: Μαρία Φαραντούρη (1973). 14. Δίσκος «Μίλα μου για τη λευτεριά» (1974), μουσική Μίμη Πλέσσα, στίχοι Λευτέρη Παπαδόπουλου, α΄ εκτέλεση: Γιάννης Πουλόπουλος. 15. Βλ. ενδεικτικά την τελευταία στροφή από «Το παράπονο» και την προτελευταία από το τραγούδι «Ο χαμαιλέων». 16. Για τη διδακτική προσέγγιση της ποίησης του Οδ. Ελύτη στην εκπαίδευση, βλ. Ο Ελύτης στην Εκπαίδευση. Ζητήματα Ποιητικής – Διδακτικές Προσεγγίσεις, επιμέλεια-εισαγωγή: Θεοδόσης Πυλαρινός, 3η Επιστημονική Συνάντηση, Ελληνικό Εκπαιδευτήριο − Σχολή Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, 14-15 Απριλίου 2000, Αθήνα: Εκδόσεις της Σχολής Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, 2002. 17. Οδυσσέας Ελύτης, Τα Ρω του Έρωτα, Αθήνα: ύψιλον/βιβλία, 31986. Χρηστικό είναι το «Δισκογραφικό σημείωμα», στη σ. 119, μια και το μελοποιημένο ποίημα ασκεί ανεπανάληπτη μαγεία στο παιδί. Θα το συμπληρώσουμε, καταχωρίζοντας τα τραγούδια «Σου το ’πα για τα σύννεφα», «Το παράπονο», «Ο Αγαμέμνων» και «Όλα τα πήρε το καλοκαίρι» από το δίσκο του Δημήτρη Παπαδημητρίου, Τραγούδια για τους μήνες, που ερμήνευσε η Ελευθερία Αρβανιτάκη (έκδ. του 1996, PolyGram, 537 057 2). Επίσης, βλ. τις πρόβες (πιάνο-φωνή) για το ίδιο έργο στο δίσκο του Δίφωνου (Συλλογή Δίφωνο, αρ. 52) και τα τραγούδια «Το μαγισσάκι» και «Τα όσα η μοίρα μου ’γραφε», από Τα Ρω του Έρωτα, της Νένας Βενετσάνου (από το CD Νέα γη, MBI 10668 toy 1996). 18. Για το μηχανισμό της μυθογένεσης, βλ. τη συνέντευξη του Ελύτη στον Ivar Ivask, ό.π., σ. 195. 19. Βλ. τη συνέντευξη του Ελύτη στον Ivar Ivask, ό.π., σ. 195. 20. Δίσκος «Το θαλασσινό τριφύλλι» (1972), σε μουσική Λίνου Κόκκοτου, α΄ εκτέλεση: Ρένα Κουμιώτη. 21. Συνέντευξη στην εφ. Το Βήμα, 3-2-1995. 22. Οδυσσέας Ελύτης, Εν Λευκώ, Αθήνα: Ίκαρος, 1992, σ. 48.

αμπατάκου Έτος Εθελοντισμού

ς Eικον.: Σπύρος Γούση

ό το χρόνο Είναι ένα τραγούδι πέρα απ και την καθημερινότητα. Ένα τραγούδι ιά που έρχεται από πολύ μακρ τε ασ για να μας θυμίσει ποιοί είμ και πούθε ερχόμαστε.

μου αρέσει.. - Τη βρήκα! Αυτή η τρύπα τρυπώσω, Με χωράει ίσα-ίσα. Εδώ θα δέλης. φωνάζει ένα πρωί ο Λιχου Να τρυπώσει; Ναι μα πως; Έτσι όπως έχει γίνει !

Eικον.: Μαρία Πεπονά

Ιωάννα Κυρίτση - Τζ

ιώτη

ποιεί τα παιδιά Ένα παραμύθι που ευαισθητο εθελοντισμού. του για την αξία και τη σημασία ρμηγκιού μυ ς Η συγκινητική ιστορία ενό του ο που βρήκε το δρόμ . μάτησε να τρέχει για λίγο.. στα όταν

Βεατρίκη Κάντζολα-Σ

ς Eικον.: Χρήστος Δήμο

υ Ελένη Πιτσιδοπούλο

2011 Ευρωπαϊκό

Τηλ. 210 94 22 075 e-mail:parrisiabooks@gmail.com

εκδό

σεις

Παρρησία

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΕΛΥΤΗ: ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ «ΤΑ ΡΩ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ» Ελένη Α. Ηλία Δρ Λογοτεχνίας Πανεπιστημίου Αθηνών

20

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

το παρόν άρθρο θα επικεντρωθούμε στα ποιήματα της συλλογής με γενικό τίτλο Τα Ρω του Έρωτα, που ο Ελύτης έγραψε το 1972 στην πλήρη ποιητική ωριμότητά του, με βασικό στόχο να μελοποιηθούν, οπότε στην εισαγωγή του τα αποκαλεί τραγούδια. Η επιλογή μας υπαγορεύτηκε καταρχάς από την ηλικία των αναγνωστών στους οποίους απευθύναμε τους συγκεκριμένους στίχους ως πηγή έμπνευσης και πλαίσιο έκφρασης της δημιουργικής σκέψης, επιδιώκοντας να ανιχνεύσουμε την ανταπόκρισή τους. Πρόκειται για νήπια, οπότε προτιμήσαμε να υπάρχει μέτρο και ομοιοκαταληξία, ώστε τα ποιήματα να είναι περισσότερο προσιτά1. Θεωρούμε, άλλωστε, τα τραγούδια αυτά πλήρως αντιπροσωπευτικά των αρχών, των κανόνων και των στοιχείων που διέπουν το σύνολο του ποιητικού έργου του δημιουργού, όπως θα επιδιώξουμε να υποστηρίξουμε ύστερα από μια σύντομη παρουσίαση της διαδικασίας μέσα από την οποία προέκυψαν τα παιδικά κείμενα αναφορικά με τα εν λόγω τραγούδια. Σχεδιάσαμε αυτό το πρόγραμμα ξεκινώντας με την υπόθεση ότι η φαντασία των νηπίων, που είναι ούτως ή άλλως πλουσιότατη, θα οδηγήσει σε σημαντικά αποτελέσματα αν τροφοδοτηθεί με τα εξαιρετικά ερεθίσματα που εμπεριέχονται στους στίχους του ποιητή. Η πρώτη επαφή με το ποίημα στη σχολική τάξη, που συνιστούσε την ομάδα ανάγνωσης, γινόταν με απαγγελία από το δάσκαλο. Στα νήπια είχε προταθεί κατά την ακρόαση να κρατούν τα μάτια τους κλειστά, ώστε να μπορούν να βλέπουν καθαρότερα, αποκλειστικά με τα μάτια της φαντασίας τους, τις εικόνες που έφτιαχναν οι λέξεις του ποιητή. Προκειμένου να αποδοθούν οι αναγνωστικές εντυπώσεις των μαθητών του Νηπιαγωγείου2 στα ποιήματα της συλλογής, ξεκινούσαμε από τη ζωγραφική. Όλα τα παιδιά ζωγράφιζαν με αφορμή το ποίημα που είχαν ακούσει, και στη συνέχεια καθένα τους διάλεγε κάποια από τις ζωγραφιές των συμμαθητών του, την οποία παρουσίαζε, δηλαδή περιέγραφε και ερμήνευε, με βάση το συγκεκριμένο ποίημα. Η δυνατότητα που δινόταν στα νήπια να συσχετίζουν τις εικόνες που είχαν δημιουργηθεί στη σκέψη τους ακούγοντας το ποίημα με τις αντίστοιχες εικόνες όπως τις αναπαριστούσαν οι ζωγραφιές των συμμαθητών τους, διεύρυνε το διάλογό τους με το ποιητικό κείμενο. Επιπλέον προσέδιδε στη ζωγραφική τους έκφραση ιδιαίτερο ενδιαφέρον και βαρύτητα και κυρίως επέτεινε την προσοχή όλων στον ομιλούντα μαθητή κατά τη λεκτική προσέγγιση του ποιήματος. Στο ίδιο αποτέλεσμα συνετέλεσε και ο ομαδικός χαρακτήρας των παιδικών κειμένων, καθώς αναζητούσαμε μεταξύ των νηπίων εκείνα που επιθυμούσαν να συ-

νεχίσουν την αφήγηση που είχε μόλις προηγηθεί. Συνήθως τα ομαδικά κείμενα περιλάμβαναν τρεις διαδοχικές αφηγήσεις. Η ολοκλήρωση ή η συνέχιση του ομαδικού κειμένου κρινόταν από τη βούληση των ίδιων των νηπίων. Ας περάσουμε στο σημείο αυτό στην παρουσίαση των συγκεκριμένων τραγουδιών που διδάχθηκαν, συνδέοντάς τα με τα γενικότερα χαρακτηριστικά του συνολικού έργου του ποιητή. Ο ίδιος ο Ελύτης αναφερόμενος στην ποίησή του επισημαίνει τον κυρίαρχο ρόλο των αισθήσεων σε αυτήν, που θεωρεί ότι συνιστά το μοναδικό ουσιαστικά σημείο σύγκλισής του με τον υπερρεαλισμό3. Οι μελετητές του, ωστόσο, αποδίδουν επίσης στο ρεύμα του υπερρεαλισμού την απόλυτη δύναμη της φαντασίας που διακατέχει τους στίχους του4. Ενδεικτικό θεωρούμε ανάμεσα σε πλήθος άλλων της συλλογής, το ποίημα «Το Βεγγαλικό» από την ενότητα «Τ’ Αφανέρωτα», στο οποίο δημιουργούνται διαδοχικές εικόνες με κλιμακούμενη φωτεινότητα, που κορυφώνονται με τη λάμψη του βεγγαλικού. Οι εικόνες αυτές βασίζονται στο σύνολό τους στην πλήρη ανατροπή των φυσικών νόμων, καθώς στο ποίημα ανθρώπινα πρόσωπα και στοιχεία του σύμπαντος έρχονται σε άμεση επαφή και αλληλεπιδρούν με τεράστια οικειότητα, γεγονός που αν και αποβαίνει καταστροφικό τελικά για τους ανθρώπους, είναι ταυτόχρονα ιδιαίτερα θεαματικό και συναρπαστικό. Αυτό που παρατηρούμε στις παιδικές ιστορίες που βασίστηκαν στο συγκεκριμένο ποίημα είναι η προσωποποίηση των αστεριών και η προηγούμενη αν-

21 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

ΘΕΤΟΥΝ ΟΓΙΟΣ ΔΙΑ ΣΕΙΣ ΨΥΧ OΙ ΕΚΔΟ

0,10 €

11 ΟΛΟ ΤΟ 20 ΤΟΥΣ ΓΙΑ 150.000 € Ε ΒΙΒΛΙΟ ΑΠΟ ΚΑΘ ΤΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΟΥΣ Π ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΙΝΩΦΕΛΕΙΣ ΣΚΟ ΓΙΑ ΚΟ



Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Εσείς κι εμείς, πάντα σ’ επαφή! w w w . p s i c h o g i o s . g r



Κάθε βιβλίο μάς φέρνει πιο κοντά! Στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ , την τελευταία σελίδα τη γράφουμε όλοι μαζί στο www.psichogios.gr. Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνώρισε τους συγγραφείς και τους αναγνώστες μας μέσα από τα blogs, το forum και τις εκδηλώσεις μας. Στείλε τις κριτικές σου και λάβε μέρος σε κληρώσεις. Γίνε μέλος του FAN CLUB μας. Στείλε e-mail στο info@psichogios.gr ή sms στο 6955 805 192 γράφοντάς μας ΔΙΑΔ, ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ, Τ.Κ., ΠΟΛΗ με κενό ανάμεσα, ή κάλεσε χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64. Εσείς κι εμείς πάντα σ’ επαφή!

24

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

θρώπινη φύση τους. Ο Ελύτης στο ποίημά του αποδίδει την πρωτοβουλία για τη σχέση αστεριών και ανθρώπων στους δεύτερους. Στις παιδικές αφηγήσεις, αντίθετα, η πρωτοβουλία αυτής της σχέσης αποδίδεται στα αστέρια. Πρόκειται δε για σχέση που συνάπτεται αποκλειστικά με παιδιά καθώς και με πρόσωπα που τα χαρακτηρίζει η αγιότητα. Η σχέση αυτή ωφελεί τους ανθρώπους, και αυτό δεν συμβαίνει τυχαία αλλά είναι αποτέλεσμα της πρόθεσης των αστεριών να τους βοηθήσουν. Ας δούμε αναλυτικά τις σχετικές παιδικές αφηγήσεις: 1. Η Παναγίτσα με το μικρό Χριστούλη κοιτάζουν ένα αστέρι στον ουρανό. Εκείνο τους μιλάει, λέει ότι τους αγαπά. Όμως δεν καταλαβαίνουν ποιος τους μιλά και τρομάζουν (Κωνσταντίνος Λιόσης). Ξημερώνει και το αστέρι χάνει τη λάμψη του. Η Παναγίτσα με το Χριστούλη δεν μπορούν πια να το βλέπουν αλλά ακόμη ακούν να τους μιλάει. Τους λέει να περιμένουν ξανά τον άγγελο που κάποτε είχε πάει στην Παναγίτσα (Κωνσταντίνος Κωτσαλάς). 2. Τα αστεράκια κατέβηκαν στη γη, για να βρεθούν κοντά σ’ ένα παιδάκι που ήταν φίλος τους. Με το παιδάκι αυτό τα αστεράκια πήγαιναν άλλοτε μαζί σχολείο, γιατί κι αυτά ήταν παιδιά, ώσπου μια νεράιδα τα μάγεψε κι έγιναν αστέρια, επειδή το ήθελαν τα ίδια. Ως αστέρια νιώθουν τέλεια, κατεβαίνουν όμως πού και πού και στη γη, για να παίζουν με τους φίλους τους. Όσοι τα βλέπουν, λένε: «Αυτά τα αστέρια είναι μαγικά» (Γιάννης Στραϊτούρης). Μπορούν να εξαφανίζουν πράγματα, όπως τις αρρώστιες των ανθρώπων. Και μπορούν να βλέπουν το Θεό και το Χριστούλη, αφού βρίσκονται στον ουρανό (Ηλιάνα Μανώλη). Όταν βγαίνει ο ήλιος σ’ ένα μέρος, φεύγουν από εκεί και πηγαίνουν αλλού, που είναι βράδυ. Ποτέ δεν κοιμούνται, γιατί δεν χρειάζονται ύπνο. Τους αρέσει όμως να βλέπουν τα παιδιά που κοιμούνται στα σπίτια τους (Νίκος Τσοκάνης). Στην ιστορία της λογοτεχνίας ο Ελύτης έχει ταυτιστεί με έννοιες όπως «αφθαρσία», «εφηβεία», «νιότη», «ιλαρότητα», «ξεγνοιασιά», «αισιοδοξία»5, που αντιδιαστέλλονται πλήρως προς την οδυνηρή όψη της ζωής που πρόβαλε η αμέσως προηγούμενη ποιητική γενιά με κυριότερο εκφραστή της τον Καρυωτάκη6. Ας σκεφτούμε σχετικά την απλότητα και την άνεση με τα οποία ο ποιητής συνομιλεί με τον αστερισμό της Πούλιας, στο τραγούδι με τον τίτλο «Η Μάγια», που περιλαμβάνεται στην ενότητα «Μικρές Κυκλάδες». Η Πούλια εμφανίζεται ως οικείο του πρόσωπο με στάση πλήρως εναρμονισμένη προς την ανθρώπινη καθημερινότητα. Η ένωση μάλιστα του ποιητή με το άστρο πραγματοποιείται αφοπλιστικά, αβίαστα και αποτελεσματικά. Στις αφηγήσεις των νηπίων αναφορικά με το ποίημα κυριαρχούν οι παιδικές συνήθειες και συμπεριφορές των αστεριών και οι οικογενειακές σχέσεις μεταξύ τους. Η λάμψη παραμένει το βασικό χαρακτηριστικό τους, που αν και μετριέται με την ποσότητα του χρυσαφιού που εμπεριέχουν, αποδίδεται ωστόσο αποκλειστικά στην ψυχική τους κατάσταση, όπως διαφαίνεται στις ακόλουθες ιστορίες.

1. Σ’ ένα λιβάδι τα παράξενα πολύχρωμα λουλούδια κλείνουν όταν νυχτώνει και κοιτάζουν τα αστέρια. Όλα τα αστέρια είναι κανονικά εκτός από ένα που είναι πολύ μεγάλο, γιατί έχει πολύ χρυσάφι. Όσο πιο πολύ λάμπει αυτό το αστέρι τόσο τα άλλα χάνουν το φως τους (Σοφία Τσίγκου). Έτσι πηγαίνουν να το πουν στον ήλιο που είναι ο μπαμπάκας τους. Ο ήλιος τότε πολεμά το μεγάλο αστέρι, το νικάει κι εκείνο πεθαίνει (Μάριο Μεμάι). Όλο το χρυσάφι που είχε το μεγάλο αστέρι σκορπίστηκε στη γη κι έτσι έλαμψαν τα λουλούδια στο λιβάδι. Και τα άλλα αστέρια τ’ ουρανού άρχισαν να λάμπουν πολύ δυνατά, γιατί χαμογελάνε που δεν υπάρχει πια εκείνο το αστέρι που δεν τα άφηνε να λάμπουν (Παύλος Παπαδόπουλος). 2. Τα αστεράκια, που είναι παιδιά της Πούλιας, βρίσκονται στον ουρανό. Λάμπουν γιατί είναι νύχτα και κοιμούνται κι ονειρεύονται. Τα όνειρα τα κάνουν να λάμπουν. Επειδή είναι κοντά κοντά βλέπουν όλα τα ίδια όνειρα. Τώρα βλέπουν έναν κλόουν, που κάνει αστεία και γελάνε (Γιάννης Κοτσιρίλος). Η μαμά τους η Πούλια μαγειρεύει στα αστεράκια σούπα με τα χόρτα που μάζεψε από τα σύννεφα. Είναι το μόνο φαγητό που τρώνε πολύ. Η Πούλια λάμπει κι αυτή κι ας μην κοιμάται. Εκείνη δεν λάμπει όταν ονειρεύεται, λάμπει όταν λάμπουν τα παιδιά της (Ιωάννα Σπυρίδων). Η Πούλια έχει πολύ καιρό που ψάχνει σπίτι στη γη, γιατί όταν φυσάει στον ουρανό τα παιδιά της κρυώνουν. Βρίσκει τελικά κάποιο, όπου ζούσε μια οικογένεια με τρία παιδάκια, που τώρα πήραν καινούργιο σπίτι. Και μέσα στο σπίτι τα αστεράκια λάμπουν τις νύχτες, γιατί συνεχίζουν να βλέπουν όνειρα. Τώρα βλέπουν ότι έχουν πάει σ’ ένα παιδικό πάρτι που ένας μάγος εμφανίζει ζώα. Τα αστεράκια γελούν, επειδή τα ζώα τα γαργαλάνε. Οι άνθρωποι που βλέπουν από μακριά το σπίτι να λάμπει, αναρωτιούνται ποιος να μένει εκεί πέρα (Ειρήνη Γκολέμη). Ο Ελύτης τονίζει την πρωταρχική σημασία της φύσης για την ανθρώπινη ζωή. Από τον φυσικό κόσμο επικεντρώνεται ειδικότερα στη θάλασσα και αποδίδει την οικειότητα με την οποία την προσεγγίζει στο έργο του, στην ιδιαίτερη σχέση που έχουν αναπτύξει μαζί της οι Έλληνες, ως συνέπεια της γεωφυσικής κατάστασης του τόπου τους7. Στο τραγούδι που τιτλοφορείται «Τα Ελληνάκια», από τις «Μικρές Κυκλάδες», το ελληνικό φυσικό περιβάλλον προκαλεί παιγνιώδη διάθεση και θετικά συναισθήματα, που καταλήγουν σε ψυχική αγαλλίαση. Στις ιστορίες των νηπίων για τα Ελληνάκια, παιδιά, πειρατής και άνεμος γίνονται σύντροφοι στο παιχνίδι, που εκτυλίσσεται σε κήπους και θάλασσες. Ας τις απολαύσουμε: 1. Ένα παιδάκι έφτιαξε μια χάρτινη ελληνική σημαία και τη στερέωσε στον κήπο του. Όμως την πήρε ο άνεμος και την ανέβασε σ’ ένα ψηλό δέντρο. Από εκεί την είδε με τα κιάλια του κάποιος πειρατής, που ταξίδευε με το καράβι του. Έφτασε στον κήπο για να την πάρει, αλλά όταν είδε το παιδάκι να κλαίει γιατί δεν μπορούσε να πιάσει τη σημαία του, ανέβηκε εκείνος στη σκάλα που είχε φέρει απ’

25 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

26 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

το καράβι του, κατέβασε τη σημαία και του την έδωσε, γιατί αυτός ο πειρατής ήταν καλός (Κωνσταντίνος Κ.). Το παιδάκι με τη μαμά του πήγαν μαζί στη θάλασσα να τον βρουν για να τον ευχαριστήσουν. Τον είδαν να σκάβει στην άμμο, για να πάρει ένα σπόρο που ήθελε να φυτέψει σε γλάστρα στο καράβι του (Ειρήνη). Ο πειρατής ανέβασε το παιδάκι στο καράβι για να του δείξει τη δική του σημαία. Ήταν κόκκινη και μπλε κι έδειχνε ένα σκελετό. Ταξίδεψαν οι δυο τους μέχρι το νησί με το θησαυρό. Ανέβασαν στο καράβι το σιδερένιο μπαούλο με τα χρυσά νομίσματα και στην αρχή σκέφτηκαν να τα κρατήσουν για να παίζουν. Μετά όμως αποφάσισαν να τα μοιράσουν σε πολλούς ανθρώπους (Παύλος). 2. Ο αέρας παίρνει μια σημαία από ένα πλοίο και την ρίχνει στο χορτάρι. Εκεί την βρίσκει ένα μικρό αγοράκι και την παίρνει (Ορέστι Τζούντι). Μαζί με τα άλλα Ελληνάκια ξεκινούν τρέχοντας από τη μια άκρη του κήπου προς την άλλη, που έχουν στήσει τη σημαία. Κι όποιο παιδάκι την πιάνει πρώτο, την χαρίζει σ’ αυτόν που αγαπάει. Όταν κουράστηκαν και κάθισαν να ξεκουραστούν, ένα κοριτσάκι κοίταξε ψηλά, τα μικρά άσπρα συννεφάκια. Τα έδειξε στους άλλους κι όλοι μαζί τα είδαν να γίνονται μπλε. Ύστερα έγιναν κίτρινα και πορτοκαλί. Έτσι σκέφτηκαν πως είναι μαγικά και τα έφτιαξαν στις ζωγραφιές τους (Σοφία Ντάρα). Στην ποίηση του Ελύτη διακρίνεται παντού η ταύτιση του εσωτερικού με τον εξωτερικό κόσμο, η έκφραση των ψυχικών του καταστάσεων μέσα από τις περιγραφές των τοπίων, η ανακάλυψη της δικής του «ταυτότητας» μες από την αποκρυπτογράφηση της ίδιας της φύσης8. Στο τραγούδι «Του Μικρού Βοριά», επίσης από την ενότητα «Μικρές Κυκλάδες», ο ποιητής αναζητά με ασφάλεια και βεβαιότητα στον φυσικό κόσμο τη συμπαράσταση, την παρηγοριά για τον πόνο που προκαλεί η αδυναμία της πεπερασμένης ανθρώπινης

φύσης. Με την απόδοση στο Βοριά –στον οποίο απευθύνεται– χαρακτηριστικών μικρού παιδιού, εμπνέει στους μαθητές του Νηπιαγωγείου τα δύο ακόλουθα κείμενα, όπου κύριο αφηγηματικό πρόσωπο είναι ο Μικρός Βοριάς, ένα άταχτο αγόρι, που με τις ζαβολιές του ενοχλεί το Θεό, προκαλεί ζημιές σε ολόκληρη τη γη και καταστρέφει όλων των ειδών πλάσματα της φύσης. Ο Θεός τον τιμωρεί, διώχνοντάς τον από κοντά του. Τελικά όμως τον καλεί να ζήσει πάλι μαζί του, για να τον έχει συντροφιά, και τότε ο Μικρός Βοριάς αποφασίζει να φρονιμέψει. 1. Ο Μικρός Βοριάς ταξιδεύει με καράβι για τον Βόρειο Πόλο όπου ζουν οι γονείς του. Κουβαλάει κι ένα σάκο με χρήματα, για να αγοράσει παιχνίδια να παίζει, επειδή εκεί δεν υπάρχουν άλλα παιδιά. Μέχρι τότε έμενε με το Θεό αλλά βαριόταν, γιατί ο Θεός τού ζητούσε να κάθεται φρόνιμα. Ο Θεός ένιωθε την καρδιά του άρρωστη, επειδή τον στενοχωρούσε ο Μικρός Βοριάς (Γιάννης Κ.). Έτσι του ζήτησε να φύγει, για να γίνει καλά. Στο ταξίδι ο Θεός σπρώχνει το καράβι, για να φτάσει ο Μικρός Βοριάς εύκολα και γρήγορα στους γονείς του. Όταν ο Θεός απομένει μόνος στο σπίτι του πάνω στα σύννεφα, πηγαίνει και του χτυπά την πόρτα άλλος άνεμος, για να του κάνει παρέα. Όμως ο Θεός τού φωνάζει: «Φύγε, να μείνω στην ησυχία μου». Τότε ο άνεμος αυτός πηγαίνει στη θάλασσα, που αγριεύει και σπάει τις βάρκες. Όλα τα παιδάκια όμως σώζονται, γιατί τα κύματα τα βγάζουν στην ακτή (Εβίνα Υφαντή). Όσο ο Μικρός Βοριάς βρίσκεται στο σπίτι του από πάγο, ο Θεός κοιμάται στο δικό του σπίτι χωρίς να τον ενοχλεί κανείς. Ένα βράδυ ξυπνά και νιώθει πολύ καλά. Φέρνει πίσω το Μικρό Βοριά μαζί με τους γονείς του και τους έχει ανάψει φωτιά για να ζεσταθούν. Από δω και πέρα ο Μικρός Βοριάς θα είναι πάντα φρόνιμος (Γιάννης Στρ.). 2. Ο Μικρός Βοριάς πηγαίνει στα περιβόλια και καταστρέφει τα λαχανικά, γιατί είναι κακό παιδί. Ο περιβολάρης όταν τα βλέπει, κοντεύει να τρελαθεί και πηγαίνει να πάρει καινούριους σπόρους να φυτέψει. Ο Βοριάς

27 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

28 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

φεύγει με το πλοίο πολύ μακριά, στη Νέα Υόρκη, για να κάνει κι άλλες ζαβολιές (Χριστίνα Τσορμπάρη). Εκεί φέρνει τόσο πολύ κρύο, που όλοι οι άνθρωποι κλείνονται στα σπίτια τους, για να μην παγώσουν. Μερικοί που δεν έχουν ούτε τζάκι ούτε καλοριφέρ, πεθαίνουν από το κρύο. Μετά ο Βοριάς φεύγει με το πλοίο για την Αλβανία, για να πάει κι εκεί την παγωνιά. Οι πάπιες, οι χήνες, οι μέλισσες, οι μύγες κι άλλα ζώα πεθαίνουν (Νίκος). Ύστερα ο Βοριάς ξαναγυρίζει εδώ και σπάει ένα σπίτι στην παραλία που μένει ο πειρατής. Τότε ο πειρατής αρρωσταίνει βαριά από το κρύο αλλά βγαίνει ο ήλιος να τον ζεστάνει και γίνεται καλά. Ο Βοριάς θυμώνει με τον ήλιο και ανεβαίνει ψηλά να τον κλωτσήσει. Ένας στρατιώτης πηγαίνει το χτυπημένο ήλιο στο νοσοκομείο και διώχνει το Βοριά μακριά (Μάριο Μ.). Ο ποιητής δεν αρκείται στην απόδοση εκείνων που βλέπει γύρω του, αλλά προσδίδει στην ποίησή του μια μεταφυσική διάσταση, κάνοντας λόγο για «καθαρότητα» και «αγιότητα», για τάση ανύψωσης των φυσικών πλασμάτων προς τον ουρανό, για παράδεισο με την έννοια της τελειότητας, της πληρότητας, για «μεταφυσική των αισθήσεων» εν κατακλείδι9, χαρακτηριστικό που επισημαίνεται ως «ψυχεδελική» αίσθηση της ζωής10. Στο «Ερημονήσι», που περιλαμβάνεται στην ενότητα «Θαλασσινό Τριφύλλι», η ανθρώπινη ύπαρξη εμφανίζεται ικανή να υπερβαίνει τα κοινωνικά δεσμά, να προσπερνά τις συμβάσεις που υπαγορεύει η καθημερινότητα και να οδηγείται σε ψυχική πληρότητα και ισορροπία. Ας παρακολουθήσουμε πώς προσλαμβάνουν το δύσκολο, θα έλεγα, στα νοήματά του ποίημα τα νήπια. Στα κείμενά τους η μοναχική ζωή στο Ερημονήσι εμφανίζεται είτε ως ελεύθερη επιλογή είτε ως αναγκαστική κατάσταση. Στην πρώτη περίπτωση η ζωή αυτή οδηγεί στη δημιουργικότητα. Στη δεύτερη περίπτωση ενέχει κινδύνους, επιφυλάσσει το θάνατο και την καταστροφή. Παντού όμως ο ρόλος του Θεού εμφανίζεται καταλυτικός. Η σοφία του και η δύναμή του που εκδηλώνεται με «θαύματα», προσφέρουν την ελπίδα και την αισιοδοξία.

1. Ένα κοριτσάκι φεύγει με τη βάρκα του μπαμπά του για το Ερημονήσι. Ο ίδιος ο μπαμπάς τής είχε μιλήσει για αυτό το νησί. Το κοριτσάκι θέλησε να πάει εκεί για να είναι μαζί με το Θεό, που λέει σοφά πράγματα. Μένει κοντά του μέχρι να πεινάσει, οπότε γυρίζει στο σπίτι του (Ηλιάνα). Όταν το κοριτσάκι γίνεται δεκατριών χρονών, αποφασίζει να ζήσει στο Ερημονήσι για πάντα. Οι γονείς του πηγαίνουν με τη βάρκα να το βλέπουν. Όποτε πεινάει, χτυπάει ψάρια μ’ ένα ξύλο, μαζεύει ξύλα κι ανάβει φωτιά με πέτρες για να τα ψήσει. Τον υπόλοιπο καιρό φυτεύει σπόρους από σπάνια φυτά που της φέρνουν οι γονείς της και μαζεύει τα σκουπίδια που βγάζουν τα κύματα στην παραλία του νησιού. Με τα σκουπίδια αυτά φτιάχνει σπίτι για να μείνει, φτιάχνει έπιπλα κι έναν κάδο για τα υπόλοιπα σκουπίδια (Γιάννης Ηλιόπουλος). Από αυτά φτιάχνει παιχνίδια και τα στολίζει με κοχύλια. Ένα βράδυ που κοιμάται κουρασμένο, ονειρεύεται τη γιαγιά και τον παππού, γιατί του λείπουν πολύ. Θα τους στείλει δώρο με τη μαμά μια σπάνια πέτρα κι εκείνοι θα έρθουν στο Ερημονήσι με τη βάρκα του μπαμπά, για να την δουν (Σοφία Ντ.). 2. Στο μοναδικό σπίτι του νησιού μένει μόνο του ένα παιδάκι, που οι γονείς του έχουν πεθάνει. Η πόρτα του σπιτιού έχει σπάσει κι ο λύκος παραμονεύει για να φάει το παιδάκι. Όταν κοιμάται σκεπασμένο με την κουβερτούλα του, μπαίνει και το τρώει (Αργύρης Τίτας). Τότε πετάνε πάνω από το σπίτι του παιδιού δυο πεταλούδες που σκορπίζουν χρυσάφι κι ύστερα έρχεται η καταιγίδα. Το νερό μπαίνει στο σπίτι από τη σπασμένη πόρτα κι όλα πλημμυρίζουν. Το σπίτι διαλύεται και τα κομμάτια του σκορπίζονται στην άμμο (Σοφία Τσ.). Μετά την καταιγίδα βγαίνει στον ουρανό ένα ουράνιο τόξο και η μαγική καρδιά του Θεούλη, που εξαφάνισε για πάντα το λύκο, έκανε ένα σπόρο στην άμμο ν’ ανθίσει και με θαύμα ζωντάνεψε το παιδάκι. Από τις δύο πεταλούδες, η μία που ήταν φοβητσιάρα έφυγε μακριά, ενώ η άλλη έμεινε με το ανθισμένο λουλούδι. Τότε έρχονται με τη βάρκα ο παππούς και η γιαγιά του παιδιού, για να το πάρουν μαζί τους. Παίρνουν πακέτο όλα τα κομμάτια του σπιτιού, για να το φτιάξουν ξανά. Παίρνουν και το λουλούδι σε μια γλάστρα, και το ακολουθεί και η πεταλούδα (Παναγιώτης Κουστουμπάρδης).

29 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

30 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Στο ποίημα που τιτλοφορείται «Ο Ταχυδρόμος», επίσης από το «Θαλασσινό Τριφύλλι», παρά τις συνεχείς, καθημερινές ματαιώσεις και απογοητεύσεις και την κατηγορηματική αρχικά φράση «γράμμα τέτοιο δε λαβαίνεις», στους εφτά τελευταίους στίχους διαφαίνεται η ελπίδα, που συνδέεται αποκλειστικά με την προοπτική το γράμμα που περιμένει ο ομιλών, να υπάρχει χαμένο κάπου στη γη ή στο σύμπαν. Κατά συνέπεια, όσο μικρότερη αισθανόμαστε την απόσταση της γης από τον ουρανό τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες το γράμμα να φτάσει κάποτε στον προορισμό του. Οι μικροί μαθητές αφηγούνται στο σύνολό τους κείμενα όπου όλοι λαμβάνουν γράμματα που τους κάνουν ευτυχισμένους, ακόμη κι αν δεν τα περιμένουν είτε ακόμη κι αν ο ταχυδρόμος αποφασίζει να μην τα παραδώσει: 1. Ο Ταχυδρόμος πηγαίνει στο σπίτι ενός παππού, για να δώσει μια πρόσκληση για πάρτι. Είναι από το εγγονάκι του, που βρίσκεται μακριά. Ο παππούς τού αγοράζει ένα πράσινο αυτοκινητάκι (Κωνσταντίνος Κ.). Το δώρο το στέλνει με τον ταχυδρόμο, γιατί ο παππούς κουράζεται, δεν μπορεί να το πάει ο ίδιος. Ο ταχυδρόμος θα πάει στο παιδάκι κι άλλα δύο δέματα, ένα αεροπλανάκι κι ένα ελικόπτερο (Παύλος). Ο ταχυδρόμος μοιράζει κάθε μέρα πολλά γράμματα σε όλα τα σπίτια εκτός από ένα. Εκεί τον περιμένει κάθε μέρα ένα μεγάλο παιδί. Όμως ο ταχυδρόμος δεν θέλει να πάει, επειδή αυτό το σπίτι είναι παλιό και άσχημο. Έτσι το παιδί δεν παίρνει το γράμμα που του έχουν στείλει (Χριστίνα). Ένα βράδυ το παιδί ονειρεύεται ότι του έχουν στείλει κάποιο γράμμα, αλλά ο Ταχυδρόμος δεν του το δίνει. Έτσι πιστεύει ότι ο ταχυδρόμος είναι κακός και όταν τον βλέπει έξω δεν τον χαιρετά (Σοφία Ντ.). Το παιδί όμως θα πάρει κάποτε αυτό το γράμμα, γιατί ο φίλος του που το έχει γράψει, την επόμενη φορά το στέλνει με ένα πουλί. Στο γράμμα του γράφει στο παιδί ότι το αγαπά. Αυτό είναι πολύ σπουδαίο για κείνο, αφού μέχρι τότε πίστευε ότι δεν το αγαπά κανείς (Ειρήνη). 2. Ο Ταχυδρόμος χτυπά την πόρτα ενός σπιτιού για να δώσει κάποιο γράμμα. Του ανοίγει το παιδάκι. Είναι η πρώτη φορά που βλέπει ταχυδρόμο. Το γράμμα που φέρνει είναι για τη μαμά του. Της το έχει στείλει κάποιος άγνωστος, για να την ευχαριστήσει, που βοήθησε μια φίλη του όταν έπαθε τροχαίο ατύχημα με μηχανάκι (Νίκος). Μετά από μερικές μέρες ο Ταχυδρόμος ξαναπήγε στο ίδιο σπίτι. Αυτή τη φορά η μαμά έδωσε το γράμμα στο παιδάκι να το διαβάσει. Το έστελνε μία φίλη της και έγραφε ότι φέρνει δώρα για το παιδί από το ταξίδι της (Γιάννης Στρ.). Το ταξίδι της έγινε στο

Παρίσι. Μόλις γύρισε από εκεί, το παιδάκι την άκουγε να μιλά γι’ αυτό κι ένιωθε σαν να είχε πάει κι εκείνο μαζί της. Όταν το παιδάκι μεγαλώνει, πηγαίνει να δουλέψει στο Παρίσι και στέλνει από εκεί γράμματα στη φίλη της μαμάς του με τον ταχυδρόμο (Ηλιάνα). Θα ολοκληρώσουμε τις επιλογές μας από το έργο του Ελύτη με το ποίημα «Του Σωτήρος», που το συναντάμε στην ενότητα «Ο Χαμαιλέων». Εδώ ο φυσικός με τον μεταφυσικό κόσμο εμφανίζονται ως ενιαίο σύνολο, όπως προκύπτει από το δίστιχο «κι έχει τα πλούτη του εδωπέρα / στη γης και στο χρυσόν αέρα», που αναφέρεται στο Χριστό. Χάρη στην ένωση αυτή όλοι μας μοιραζόμαστε την απόλυτη αισιοδοξία και ελευθερία, που οφείλεται στη δυνατότητα του Ιησού να καθιστά παροδικό το θάνατο και να καταλύει κάθε είδους δέσμευση. Στις παιδικές αφηγήσεις ο Χριστός βρίσκεται σε στενή επικοινωνία με ορισμένους ανθρώπους, που κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η καλοσύνη. Σε αυτούς εκχωρεί το δικαίωμα και τη δυνατότητα να τον υποκαθιστούν στη γη, αντιμαχόμενοι τους κακούς και ευνοώντας τους καλούς. 1. Ένα παιδάκι που το σπίτι του βρίσκεται κοντά στη θάλασσα, έστησε ένα φάρο, για να μην χτυπάνε οι βάρκες των ψαράδων τη νύχτα. Οι ψαράδες που περνούν από κει είναι φίλοι του και του χαρίζουν ένα ταξίδι μακρινό με βάρκα, για να τον ευχαριστήσουν που τους βοήθησε. Αυτό είναι το πρώτο ταξίδι του παιδιού και του αρέσει πολύ (Εβίνα). Όταν το παιδάκι μεγαλώνει, γίνεται μάστορας. Φτιάχνει σπίτια και φάρους για τους ψαράδες (Χριστίνα). Το κάνει αυτό, επειδή του το ζήτησε ο Θεός. Κατέβηκε από τον ουρανό με τα φτερά του, τον βρήκε και του μίλησε φιλικά, με καλοσύνη. Του ζήτησε να τα φτιάξει όλα αυτά, για να προστατευτούν οι ψαράδες, επειδή ο ουρανός θα ρίξει μαύρη βροχή (Ειρήνη). 2. Ο Χριστός βλέπει από τον ουρανό τα παιδάκια που παίζουν έξω από το σπίτι τους στο δάσος. Κατεβαίνει εκεί με το φωτοστέφανό του, για να τους πει ότι τα αγαπάει, επειδή είναι καλά (Ιωάννα). Τα παιδάκια έχουν δει κι άλλες φορές το Χριστό. Ξάπλωναν στα λουλούδια και κοιτούσαν τον ουρανό, για να τον δουν. Τους άρεσε να τον κοιτάζουν, επειδή ήταν τόσο δυνατός. Γυμναζόταν όλη την ημέρα μόνος του, για να χτυπάει με δύναμη τους εχθρούς του, τους κακούς. Όταν τους χτυπάει, πεθαίνουν (Παύλος). Τη νύχτα όταν βγαίνουν τα αστέρια, πετάνε στον ουρανό τα άγια πουλιά, για να μην τα βλέπει κανένας. Μόνον τα παιδάκια του δάσους τα βλέπουν στο όνειρό τους. Όταν τα άγια πουλιά γυρίζουν στη φωλιά τους, ο Χριστός πηγαίνει

31 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

στο μπαμπά του, για να του μιλήσει για τα παιδάκια (Σοφία Τσ.). Του λέει ότι τα παιδιά εύχονται να αποκτήσουν μεγάλη δύναμη, για να αφανίζουν τους κακούς ανθρώπους. Ο Θεός θα τους δώσει αυτό που επιθυμούν κι έτσι δεν θα κινδυνεύουν από τους κλέφτες (Παναγιώτης). Ολοκληρώνοντας την καταγραφή της αναγνωστικής ανταπόκρισης των μαθητών του Νηπιαγωγείου στους στίχους του Ελύτη, θα μπορούσαμε ανεπιφύλακτα να ισχυριστούμε ότι τα χαρακτηριστικά της φύσης των νηπίων, η αισιοδοξία, η έντονη φαντασία, η προσωποποίηση και ο ανιμισμός των φυσικών στοιχείων, η αγαλλίαση που απορρέει από την επαφή με τον φυσικό κόσμο, η μεταφυσική ερμηνεία των φυσικών φαινομένων που χαρακτηρίζει τις πρώιμες «ιδέες»11 των παιδιών, συνιστούν ταυτόχρονα τα βασικά χαρακτηριστικά του έργου του ποιητή. Έτσι μπορεί θαυμάσια να ερμηνευτεί η ουσιαστική επαφή, η δημιουργική αφομοίωση και η γόνιμη επικοινωνία των νηπίων με την ποίησή του, που διαπιστώνεται από τα αφηγηματικά κείμενά τους που παραθέσαμε παραπάνω. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

32

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

1. Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, Κ. (1988), «Η Ποίηση στο Νηπιαγωγείο», Η Παιδική Λογοτεχνία και το μικρό παιδί (σσ. 85-100), Αθήνα: Καστανιώτης, σσ. 91, 93. 2. Πρόκειται για μαθητές του 1ου Νηπιαγωγείου Ασπροπύργου, κατά τη σχ. χρονιά 2010-1011. 3. Ivask, Ivar (1979), «Αναλογίες Φωτός» (Συνέντευξη), Οδυσσέας Ελύτης, Σύγχρονοι ποιητές 2, Αθήνα: Άκμων, σσ. 187-203. 4. Πρωίμου-Ερηνάκη, Μ. (1997), Οδυσσέας Ελύτης. Η αθέατη πλευρά του κόσμου και η καθαρότητα του φωτός, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σ. 217. 5. Μερακλής, Μ. Γ., χ.χ., Η Σύγχρονη Ελληνική Λογοτεχνία (1945-1970), Ι. ΠΟΙΗΣΗ, Θεσσαλονίκη, εκδ. Κωνσταντινίδη, σ. 20· Πολίτης, Λίνος (1985), Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Αθήνα: Μορφ. Ίδρ. Εθν. Τραπέζης, σ. 294. 6. Vitti, Mario (1987), Η Γενιά του Τριάντα, Αθήνα: Ερμής, σσ. 154-157. 7. Ivask, I., ό.π. 8. Πρωίμου-Ερηνάκη, Μ., ό.π., σσ. 223-224. 9. Οδυσσέα Ελύτη (1991), «Η Υπέρβαση και η Γεωμέτρηση», περ. Η Λέξη, τχ. 101-106, σ. 763. 10. Vitti, Μ., ό.π., σ. 152. 11. Για τις «ιδέες των μαθητών» ή «αυθόρμητες αντιλήψεις» ή «παρανοήσεις» κ.ο.κ., βλ. Driver, R. κ.ά. (2000), Οικοδομώντας έννοιες των Φυσικών Επιστημών, Αθήνα: Τυπωθήτω.

β ιβλιοπαρουσίαση

102 ΙΟΥΝΙΟΣ - ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2011

33/1

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Αθηνά Ανδρουτσοπούλου

ΚΟΥΒΕΝΤΕΣ ΜΕ ΤΗ ΜΑΜΑ Εικ.: Κατερίνα Χρυσοχόου Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 48

Έξι μικρούς διαλόγους για πολύ μικρά παιδιά βρίσκουμε σ’ αυτό το βιβλίο με τη χαρούμενη εικονογράφηση. Ένα μικρό κοριτσάκι καταγράφει με τα δικά του λογάκια τις κουβέντες που ανοίγει με τη μαμά του γύρω από το φόβο, τη μοναξιά, την αγάπη, το μεγάλωμα και τις αλλαγές, τη ζωή και το θάνατο. Βιβλίο γραμμένο από μια πεπειραμένη ψυχολόγο, γεμάτο συναίσθημα και χιούμορ, που παρακινεί τα παιδιά να εκφράσουν όσα σκέφτονται και τους γονείς να συζητήσουν μαζί τους γι’ αυτά. Λ.Ψ.

Πολυξένη Βάκου-Σαλωνίδου

ΜΑΝΟΥΛΑ, ΠΟΣΟ Μ’ ΑΓΑΠΑΣ; Εικ.: Πολυξένη Βάκου-Σαλωνίδου Άθως, Αθήνα 2011, σελ. 32

Βιβλίο που ασχολείται με την ανάγκη των μικρών παιδιών για τρυφερότητα και ασφάλεια, που τόσο χρήσιμες είναι για την ένταξή τους στον κόσμο που τα περιβάλλει. Η συγγραφέας έχει στολίσει η ίδια το βιβλίο με μια πρωτότυπη εικονογράφηση-κολάζ. Α.Β.

Αγγελική Βαρελλά

ΤΙ ΚΑΝΕΙΣ; ΕΙΣΑΙ ΚΑΛΑ; Εικ.: Διατσέντα Παρίση Παπαδόπουλος, Αθήνα 2010, σελ. 40

Η μικρή Χαρά έχει το χάρισμα του να νοιάζεται για τους άλλους. Σηκώνει το ακουστικό του τηλεφώνου, πληκτρολογεί έναν αριθμό και ρωτά τη φωνή που θα απαντήσει: «Τι κάνεις; Είσαι καλά;» Κάθε φορά αυτός ο αριθμός είναι τυχαίος, όπως εκείνη τη φορά που κάλεσε Ντουμπάι. Ο μπαμπάς θα γίνει έξω φρενών όταν έρθει ο λογαριασμός, και θα απαγορεύσει στη Χαρά να τηλεφωνεί. Όμως εκείνη σκέφτεται εκείνο το αγοράκι από τον Παναμά που είδε στην εφημερίδα και το αγάπησε και ήθελε να του τηλεφωνήσει, κι ας μην είχε αριθμό τηλεφώνου. Η αγάπη της Χαράς και η παιδικότητά της θα κάνουν τον μπαμπά να ξαναβρεί το δρόμο της φαντασίας, και έτσι όλη η οικογένεια θα ξεκινήσει ένα παιχνίδι γνώσης και απόλαυ-

34/2

σης μέσα από το οποίο η Χαρά θα γνωρίσει την κουλτούρα και τις συνήθειες της άλλης χώρας. Η δύναμη της φαντασίας θα αποδειχθεί μαγική, αφού θα καταφέρει να επικοινωνήσει τελικά με το φίλο της στον Παναμά. Τρυφερή και δροσερή ιστορία, δοσμένη με χιούμορ και απολαυστικούς διαλόγους που κάνουν μοναδικό το βιβλίο, τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικες που θα το διαβάσουν. Η εικόνες της Διατσέντας Παρίση φωτίζουν τις σελίδες του βιβλίου και ενισχύουν τη χαρούμενη ατμόσφαιρά του. Τ.Τσ.

Λιάνα Δενεζάκη

ΜΙΑ ΚΟΚΚΙΝΗ ΚΛΩΣΤΗ ΚΙ ΕΝΑ ΠΑΡΔΑΛΟ ΝΗΣΙ Εικ.: Λιάνα Δενεζάκη Λιβάνης, Αθήνα 2011, σελ. 44

Οι διαφορετικές προτιμήσεις των κατοίκων δύο... περίεργων νησιών σχετικά με τα χρώματα και το τραγούδι κάνουν δύσκολη τη ζωή δύο παιδιών: ενός αγοριού στο ένα, ενός κοριτσιού στο άλλο. Τα δυο παιδιά αποφασίζουν συγχρόνως να βρουν το νησί των ονείρων τους για ν’ αναπτύξουν τις δικές τους ικανότητες. Έπειτα από ένα θαλασσινό ταξίδι με περιπέτειες, η αντιπαράθεση μουσικής και ζωγραφικής θα πάρει τέλος κι όλοι θα ζήσουν ευτυχισμένοι. Κέφι, φαντασία και χρώματα, σ’ ένα χαρούμενο βιβλίο για μικρά παιδιά. Λ.Π.-Α.

Λένα Μερίκα

ΘΕΛΩ, ΘΕΛΩ, ΘΕΛΩ! Εικ.: Σπύρος Γούσης Μεταίχμιο, Αθήνα 2011, σελ. 50

Η απληστία, φαινόμενο πολύ παλιό και δείγμα ανθρώπινης αδυναμίας, εμφανίζεται και στα ζώα της στεριάς και της θάλασσας. Η φράση που ακούγεται είναι: «Θέλω, θέλω, θέλω!» Όλα τα ζώα θέλουν κάτι περισσότερο από αυτό που μπορούν να έχουν, πράγμα που ξεσηκώνει θύελλες και πολέμους ανάμεσα στα δύο βασίλεια. Ευτυχώς, στα παραμύθια υπάρχει η σοφή κουκουβάγια, που επεμβαίνει για να δώσει τη λύση – και η λύση είναι μία: η παιδεία. Η συγγραφέας διαχειρίζεται με κέφι και υπευθυνότητα το θέμα της, όπως και ο Σπύρος Γούσης, ο γνωστός εικονογράφος. Α.Β.

35/3

Ράνια Μπουμπουρή

ΤΟ ΑΕΤΟΠΟΥΛΟ ΠΟΥ ΝΤΡΕΠΟΤΑΝ ΝΑ ΦΟΡΕΣΕΙ ΓΥΑΛΙΑ Εικ.: Σαμπίνα Στράουμπ Βιβλιόφωνο, Αθήνα 2011, σελ. 43

Η συγγραφέας ασχολείται με το ιδιαίτερα σοβαρό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν πολλά παιδιά, όταν οι συμμαθητές τους στο σχολείο τα κοροϊδεύουν επειδή φορούν γυαλιά, αποκαλώντας τα –πώς αλλιώς;– «γυαλάκιες». Ήρωας του βιβλίου είναι ένα… αετόπουλο! Εύστοχη η επιλογή από τη συγγραφέα καθώς είναι γνωστή η δύναμη της όρασης στους αετούς, η «αετήσια» ματιά τους. Το αετόπουλο πείθεται να φορέσει γυαλιά ξεπερνώντας το άγχος του, ύστερα από τις ήρεμες και λογικές εξηγήσεις των μεγάλων. Α.Β.

Ελένη Πιτσιδοπούλου

ΤΡΕΧΑ, ΤΡΕΧΑΛΑ Εικ.: Χρήστος Δήμος Παρρησία, Αθήνα 2011, σελ. 29

Θέμα του βιβλίου είναι ο εθελοντισμός, η χαρά τού να δίνεις χωρίς να περιμένεις τίποτα ως αντάλλαγμα. Ήρωες της ιστορίας ο Τρεχάλας και ο Κεραίας, δυο μυρμηγκάκια που αφιερώνουν τη ζωή τους στο νοσοκομείο μυρμηγκιών. Α.Β.

Ασπασία Πρωτογέρου

ΕΝΑ ΑΠΛΟ ΜΟΛΥΒΙ Εικ.: Ανδρομάχη Γιαννοπούλου Πατάκης, Αθήνα 2011, σελ. 38

Το μολύβι είναι ένα απλό γκρι μολύβι. Το ίδιο απλή είναι και η ιστορία. Συνιστά όμως υπόδειγμα για το πώς πρέπει να γράφονται οι μικρές ιστορίες: απλή στη δομή της, με νοήματα σημαντικά. Το γκρι μολύβι αναζήτησε την τύχη του καθώς ήταν παραπεταμένο, βρήκε έναν σκοπό, τον κυνήγησε, και έκανε θαύματα. Στο τέλος, από το μολύβι έμεινε μόνο μια μικρή μύτη, ένα μικρό βέλος, σαν την πυξίδα που δείχνει πάντα τη σωστή κατεύθυνση. Α.Β.

Μάκης Τσίτας

ΓΙΑΤΙ ΔΕ ΜΕΤΡΑΣ ΠΡΟΒΑΤΑΚΙΑ; Εικ.: Γιώργος Καρακάσογλου Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 48

Ο συγγραφέας έχει γράψει τρυφερά και χρήσιμα βιβλία για μικρά παιδιά, δύο εκ των οποίων μπήκαν στη μικρή λίστα των Κρατικών

36/4

Βραβείων. Το τελευταίο του βιβλίο ξεχωρίζει για την πρωτοτυπία του, μιας και αναφέρεται στα μικρά παιδιά που δυσκολεύονται να κοιμηθούν το βράδυ. Κι ένας σίγουρος τρόπος, κατά τον συγγραφέα, για να βρουν λύση στο πρόβλημα, είναι να μετρούν προβατάκια, ως τη στιγμή που αυτά θ’ αφήσουν τη διασκέδαση, θα μπουν στο μαντρί τους και τότε όλοι θα πάνε για ύπνο... Λ.Ψ.

Joy Berry

NΙΩΘΩ ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΗ! ΘΕΛΩ ΝΑ ΜΕ ΠΡΟΣΕΧΟΥΝ! Εικ.: Μaggy Smith Μετ.: Κατερίνα Τριανταφύλλου

ΝΙΩΘΩ ΝΤΡΟΠΗ! ΝΙΩΘΩ ΑΝΥΠΟΜΟΝΗΣΙΑ! Εικ.: Μaggy Smith Μετ.: Ελένη Κατσαμά Παπαδόπουλος, Αθήνα 2011, σελ. 36 (έκαστο)

Με τον υπότιτλο «Ας μιλήσουμε για συναισθήματα», η εκπαιδευτικός και σύμβουλος γονέων Joy Berry βοηθά με τα βιβλία της τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τη ζωή στην καθημερινότητά της. Η ηλικία στην οποία απευθύνεται είναι από 3 έως 6 ετών, οπότε οι συμβουλές της απευθύνονται περισσότερο στους γονείς που –διαβάζοντάς τες– θα υποδείξουν τις σωστές συμπεριφορές στα παιδιά τους. Ευρηματικό το γεγονός ότι σε κάθε βιβλιαράκι, αφηγητής είναι ένα κατοικίδιο που ζει μαζί με το παιδί που έχει το πρόβλημα. Α.Β.

ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΟΥ ΑΙΣΩΠΟΥ Κείμενα: Simon & Schuster Inc. Εικ.: Chris Beatrice Χαρτοκοπτική: Kees Moerbeek Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 14

Το τρισδιάστατο αυτό βιβλίο περιέχει 10 μύθους του Αισώπου: τη «Χήνα με τα χρυσά αυγά», την «Αλεπού και τον κόρακα», το «Λιοντάρι και το ποντίκι», κ.ά. Οι ιστορίες του μεγάλου παραμυθά της αρχαιότητας αναδύονται εντυπωσιακά με το ξεφύλλισμα των σελίδων και ενθουσιάζουν μικρούς και μεγάλους. Α.Β.

37/5

για παιδιά 7 ετών και πάνω Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη ΜΙΑ ΕΥΧΗ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ Εικ.: Θανάσης Τσίτσικας Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 58

Στη μεγάλη αξία του «ευχαριστώ» και στα σύγχρονα οικονομικά θέματα αναφέρεται η συγγραφέας με το ευρηματικό παραμύθι της για τους «άνεργους» αγγέλους που είναι επιφορτισμένοι να συγκεντρώνουν σε κουτιά τα «ευχαριστώ» των ανθρώπων. Εν συνεχεία ακολουθεί ένα δεύτερο σχετικό παραμύθι. Αυτό το πρόσφερε ο άνεργος νονός στον πρωταγωνιστή του βιβλίου. Πρόκειται για μια κεφάτη ιστορία σχετικά με τις… όρνιθες, που πίνουν μια σταγονίτσα νερό και κοιτάζουν στον ουρανό, σαν να λένε «ευχαριστώ» στο Θεό. Με τον εκφραστικότατο τρόπο της γραφής της, η συγγραφέας κατορθώνει να μας πείσει για την αναγκαιότητα του «ευχαριστώ», που πάρα πολλοί ξεχνούν. Τα υπέροχα χρώματα του Θανάση Τσίτσικα συμπληρώνουν καλαίσθητα το κείμενο. Α.Β.

Βαγγέλης Ηλιόπουλος

Η ΜΙΚΡΗ ΓΟΡΓΟΝΑ ΠΩΣ ΝΑ ΖΗΣΕΙ ΣΤΟ ΣΚΟΥΠΙΔΟΝΗΣΙ; Δραστ.: Βάσω Νίκα Εικ.: Φραντσέσκα Κοζάντι Πατάκης, Αθήνα 2009, σελ. 48

Στα «Οικολογήματα», μια σειρά βιβλίων με στόχο την ευαισθητοποίηση των παιδιών για τα προβλήματα του πλανήτη, ανήκει και τούτο το βιβλίο. Εκείνη που διαπιστώνει τα προβλήματα βιώνοντάς τα είναι μια γοργόνα, η δισέγγονη της μικρής σειρήνας του παραμυθιού του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Εύρημα αξιοπρόσεκτο, γιατί ο συγγραφέας κάνει συγκρίσεις ανάμεσα στο άλλοτε και το τώρα, και εντοπίζει τις διαφορές που υφίστανται. Η εμβάθυνση στο πρόβλημα είναι ουσιαστική και πολύπλευρη: η υπερκατανάλωση, οι πλαστικές σακούλες, τα σκουπίδια –κυρίως αυτά– δίνουν την όχι ευχάριστη εικόνα της πραγματικότητας. Ακολουθούν ασκήσεις, συμβουλές, καθώς και δραστηριότητες για τα παιδιά. Η εικονογράφηση μεταδίδει λίγο από το φόβο που δημιουργεί η ανεξέλεγκτη περιβαλλοντική κατάσταση σε θάλασσα και στεριά. Α.Β.

38/6

Βεατρίκη Κάντζολα-Σαμπατάκου

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΑΠΟ ΠΟΛΥ ΜΑΚΡΙΑ Εικ.: Σπύρος Γούσης Παρρησία, Αθήνα 2011, σελ. 150

Βιβλίο με υπότιτλο «Ταξίδι στη Μακεδονία του Φιλίππου Β΄», όπου η συγγραφέας μάς ταξιδεύει στην εποχή κατά την οποία ο πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου βρισκόταν στα χρόνια της ακμής του, και μας περιγράφει λογοτεχνικά τα περιστατικά που θεωρεί άξια να επισημανθούν και που έμειναν στην Ιστορία της Μακεδονίας ως ξεχωριστά. Η ιστορία πάντως εξελίσσεται στο σήμερα, με τον Αχιλλέα να συναντιέται με τον αδερφό του στη Θεσσαλονίκη. Ο τρομερός καύσωνας τον μεταφέρει ονειρικά στην αρχαία εποχή, όπου και ζει μια παράξενη περιπέτεια που ζωντανεύει με τις ζωγραφιές του ο Σπύρος Γούσης. Α.Β.

Αγγελική Καρυστινού

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΝΘΗΣ Εικ.: Ιωάννα Κανελλοπούλου Καστανιώτης, Αθήνα 2011, σελ. 100

Πρωτοτυπία και φαντασία χαρακτηρίζουν αυτό το εκτεταμένο παραμύθι με ηρωίδα ένα μικρό ξωτικό, τη Μαριάνθη. Ένα λάθος του μικρού αυτού ξωτικού θα επισύρει την αυστηρή ποινή από τη Βασίλισσα της Ξωτικοχώρας, καθώς και την υποχρέωση εκτέλεσης πέντε δύσκολων αποστολών σε μακρινούς πλανήτες, γεγονός που επιφυλάσσει στη Μαριάνθη πολλές παράξενες περιπέτειες.

Λ.Π.-Α.

Πέτρος Κυρίμης

Ο ΛΥΚΟΣ ΠΟΥ ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΔΗΜΑΡΧΟΣ Εικ.: Ιούλιος Μαρουλάκης Άγκυρα, Αθήνα 2010, σελ. 82

Από φόβο για το λύκο και την αλεπού, τα μικρά ζωάκια αποφασίζουν να φύγουν από το δάσος και να πάνε κοντά στους ανθρώπους για να φτιάξουν μια δικιά τους πόλη. Ο λύκος και η αλεπού κινδυνεύουν να πεθάνουν από την πείνα. Έτσι, μεταμφιέζονται και κατεβαίνουν στο καφενείο του ποντικού, όπου συχνάζουν όλα τα ζώα. Εκεί η αλεπού, σύμφωνα με το πονηρό σχέδιό της, ζητά να ψηφίσουν ως δήμαρχο το λύκο. Δεν είχε υπολογίσει όμως σωστά… Έξυπνο και καλογραμμένο κείμενο, με όμορφη ασπρόμαυρη εικονογράφηση. Γ.Γ.-Σ.

39/7

Κατερίνα Μανανεδάκη ΠΑΛΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ

Εικ.: Ανδριάνα Ρούσσου Λιβάνης, Αθήνα 2011, σελ. 46

Με εύρημα τη φανταστική περιπέτεια που ζουν δυο παιδιά στη σοφίτα του σπιτιού τους, η συγγραφέας περιγράφει με ζωντάνια διάφορα επαγγέλματα που δεν υπάρχουν πια, όπως του καρβουνιάρη, του τσαγκάρη, της κορδελιάστρας, του παγοπώλη, του λατερνατζή, κ.ά. Διασκεδαστικό βιβλίο γνώσεων που δίνει αφορμή στα σημερινά παιδιά για ένα ταξίδι στο παρελθόν. Στις τελευταίες σελίδες ο μικρός αναγνώστης καλείται να λύσει ένα σταυρόλεξο, ένα κρυπτόλεξο κι έναν λαβύρινθο, χρησιμοποιώντας λέξεις σχετικές με τα επαγγέλματα για τα οποία διάβασε. Λ.Π.-Α.

Βούλα Μάστορη

ΤΟ ΓΙΓΑΝΤΟΔΑΧΤΥΛΑΚΙ ΤΟΥ ΛΕΑΝΔΡΟΥ Εικ.: Δέσποινα Καραπάνου Λιβάνης, Αθήνα 2011, σελ. 46

Ο Λέανδρος ήταν πολύ μα πολύ φρόνιμος. Δεν τσίριζε, δεν γκρίνιαζε, δεν πείσμωνε. Ήταν «παράδειγμα φρονιμάδας». Μέχρι που το μικρό δαχτυλάκι του έπαθε… γιγαντίωση. Το γιγαντοδαχτυλάκι βούτηξε στο παγωτό του διπλανού του, εκείνο μπέρδεψε το κουβάρι της γιαγιάς, εκείνο ανακάτεψε τα χαρτιά στο γραφείο του μπαμπά, εκείνο έσπασε το βάζο, εκείνο… Ένα χαριτωμένο κείμενο με φανταχτερή έγχρωμη εικονογράφηση. Γ.Γ.-Σ.

Κατερίνα Μουρίκη

ΑΠΙΘΑΝΑ ΤΑΞΙΔΙΑ ΜΕ ΜΑΓΙΚΑ ΜΟΛΥΒΙΑ Εικ.: Πέγκυ Φούρκα Άγκυρα, Αθήνα 2010, σελ. 45

Είναι κοινώς αποδεκτό πως μ’ ένα βιβλίο ταξιδεύεις. Ένα ονειρικό ταξίδι λοιπόν είναι κι αυτό το βιβλίο, όπου τα χρωματιστά μολύβια μάς ταξιδεύουν σε ινδιάνικες καλύβες και στους Εσκιμώους. Με έξι ζωγραφιές-ταξίδια, ντυμένα με θαυμάσιο λογοτεχνικό «ένδυμα», ταξιδεύεις, ενώ η πανέξυπνη ζωγραφική σε χαλαρώνει. Σελίδες στο τέλος του βιβλίου σε προσκαλούν σε ασκήσεις-παιχνίδια.

Γ.Γ.-Σ.

40/8

Πηνελόπη Μωραΐτου

ΑΡΤΕΜΑΚΗΣ ΚΑΙ ΡΩΞΑΝΘΗ Εικ.: Αθανάσιος Σισμάνης Ακρίτας, Αθήνα 2011, σελ. 40

Μια ιστορία αγάπης με παράλληλο οικολογικό μήνυμα μας διηγείται αυτό το βιβλίο. Ο Αρτεμάκης το πεύκο, η Ρωξάνθη η αγριοτριανταφυλλιά και το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία είναι οι πρωταγωνιστές αυτής της ιστορίας. Η κοπή των δέντρων προς εκμετάλλευσή τους καθιστά το χωριό απροστάτευτο, και θλιμμένο το ξωκλήσι. Αλλά –τι ευτυχία!– το πεύκο γίνεται αναλόγιο και η Ρωξάνθη βιβλίο των Ψαλμών, ενώ το ξωκλήσι τα στεγάζει. Εξαίρετη έγχρωμη εικονογράφηση συνοδεύει την ιστορία. Γ.Γ.-Σ.

Νίκη Σαλπαδήμου

ΕΝΑΣ ΣΚΥΛΟΣ ΓΙΑ ΜΕΝΑ Εικ.: Αντώνης Ασπρόμουργος Σαββάλας, Αθήνα 2011, σελ. 99

Όσο υπάρχουν σκύλοι θα υπάρχουν και ξεχωριστές τρυφερές ιστορίες σχετικές με τους τετράποδους φίλους μας. Η συγγραφέας θέτει ένα σοβαρό δίλημμα στον πρωταγωνιστή της, που βρίσκει στο δρόμο ένα σκύλο, τον παίρνει στο σπίτι του και τον αγαπά με πάθος: Αν έβρισκε τον ιδιοκτήτη του που τον έχασε θα τον έδινε πίσω, ή θα τον κρατούσε γιατί δεν μπορεί να τον αποχωριστεί; Η λύση που δίνει η συγγραφέας βασίζεται στη λογική και στην αγάπη. Α.Β.

Κατερίνα Σέρβη ΧΤΥΠΑ ΞΥΛΟ

Εικ.: Αλεξάνδρα Αντωνοπούλου Πατάκης, Αθήνα 2011, σελ. 35

Το θέμα «ανακύκλωση» παρουσιάζεται από τη συγγραφέα με ευρηματικό τρόπο. Βιβλίο γραμμένο με κέφι, που προσφέρει γνώσεις και γέλιο μέσα από τα έξυπνα ευρήματά του. Εξίσου χαρούμενη και η έγχρωμη εικονογράφηση, όπως κι οι σελίδες των τεστ που ακολουθούν. Γ.Γ.-Σ.

41/9

Έλενα Χ. Στανιού

ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΡΥΜΟΥΛΚΟ Εικ.: Μαίρη Μαυράκη Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 72

Ένα μικρό ρυμουλκό, μια βαρκούλα κι ένα κρουαζιερόπλοιο είναι οι πρωταγωνιστές της πρωτότυπης αυτής ιστοριούλας, που εκτυλίσσεται σε κάποιο λιμάνι, και μιλάει με γλώσσα τρυφερή για προσδοκίες, για όνειρα, για συναισθήματα, αλλά και για την αγάπη, τη φιλία και το σεβασμό προς τους άλλους. Λ.Π.-Α.

Μπέβερλι Κλίρι

ΡΑΜΟΝΑ ΚΑΙ ΜΠΙΖΟΥΣ Μετ.: Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 118

Η Μπίζους αναστατώνεται συχνά και βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Αιτία είναι οι σκανταλιές και οι ζαβολιές της Ραμόνας, της τετράχρονης αδελφής της, που –ίσως για να τραβήξει την προσοχή των άλλων– αναστατώνει κάθε λίγο και λιγάκι τη μεγαλύτερη αδερφή της κι όσους βρίσκονται τριγύρω. Πότε κλειδώνει ένα σκύλο στο μπάνιο, πότε προσκαλεί στο σπίτι συμμαθητές της χωρίς να ενημερώσει, πότε ψήνει στο φούρνο την κούκλα της, πότε καταστρέφει την τούρτα γενεθλίων της Μπίζους, κ.λπ. Όμως είναι αδελφές, και αυτό που υπερισχύει είναι η αδελφική αγάπη. Θ.Χ.

Geoffroy de Pennart

Ο ΛΥΚΟΣ, Η ΚΑΤΣΙΚΑ ΚΑΙ ΤΑ 7 ΚΑΤΣΙΚΑΚΙΑ Απόδοση: Φίλιππος Μανδηλαράς Παπαδόπουλος, Αθήνα 2011, σελ. 36

«Αυτή η μέρα θα μας μείνει αξέχαστη», σκέφτηκε ο λύκος Ιγκόρ βγαίνοντας από το σπίτι του. Σταμάτησε πρώτα στον μπακάλη, κι ύστερα στον υποδηματοποιό, στην μπουτίκ της Βιβιάνας, στον Ρεϊμόν τον αρωματοποιό. Πάρκαρε το αυτοκίνητό του σ’ ένα ξέφωτο, έβαλε ένα φορεματάκι όνειρο, κόκκινα γοβάκια, κι έτσι ξεκίνησε να ξεγελάσει τα εφτά κατσικάκια για να τα φάει. Ζωντανό, χιουμοριστικό κι έξυπνο κείμενο, με θαυμάσια έγχρωμη εικονογράφηση. Γ.Γ.-Σ.

42/10

Γιάνα Φρέι

ΜΙΑ ΤΡΕΛΗ ΤΡΕΛΗ ΤΑΞΗ: ΕΝΑΣ ΚΡΟΚΟΔΕΙΛΟΣ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ ΜΑΣ, σελ. 106 ΜΙΑ ΤΡΕΛΗ ΤΡΕΛΗ ΜΕΡΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, σελ. 105 ΜΙΑ ΕΚΔΡΟΜΗ ΓΕΜΑΤΗ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ, σελ. 102 Kέδρος, Αθήνα 2011

Διαβάζοντας τα τρία βιβλία της σειράς, διασκεδάζουμε με το αντισυμβατικό σχολείο που προτείνουν οι σελίδες τους. Τα γεγονότα διαμορφώνουν και το ανάλογο κλίμα. Μια δασκάλα –ολίγον μάγισσα– πραγματοποιεί τα όνειρα των παιδιών, ένας κροκόδειλος, ο «Μαξκόξ» (χορτοφάγος, ευτυχώς...), γίνεται συμμαθητής των παιδιών, μια γυμνάστρια απίθανη, ένας αντιπαθητικός οδηγός λεωφορείου, και πολλά άλλα. Όντως η τάξη είναι τρελή «εις τον κύβο», τόσο που δε φαντάζομαι ότι κάποιος δάσκαλος θα είχε τα κότσια να διδάξει σ’ αυτήν. Α.Β.

43/11

για μεγάλα παιδιά και νέους Μαρία Αγγελίδου

ΜΥΡΤΙΣ: ΟΙ ΖΩΕΣ ΤΗΣ Εικ.: Γ. Δημητρίου Παπαδόπουλος, Αθήνα 2011, σελ. 77

Παράλληλα με τα ιστορικά γεγονότα της αρχαίας Αθήνας εκτυλίσσεται και η ιστορία της μικρής Μύρτιδας, που έτυχε να τη γνωρίσουμε ύστερα από 2.500 χρόνια. Οι αρχαιολόγοι ξεχώρισαν το παιδικό της κρανίο σε έναν ομαδικό τάφο στον Κεραμεικό και αποφάσισαν να του ξαναδώσουν τη μορφή του. Μαγευτικό πραγματικά να ξαναγεννιέται στο σήμερα και εκπληκτική η περιπλάνηση στη ζωή και τις σκέψεις της από τη Μαρία Αγγελίδου καθώς και η αναπαράσταση της εποχής από τον Γ. Δημητρίου. Ένα βιβλίο για πιο μεγάλα παιδιά, που ευσύνοπτα αλλά με θαυμαστή τεχνική δίνει την ατμόσφαιρα και τα γεγονότα της καθημερινής ζωής, των συνηθειών, των παραδόσεων, του εμπορίου και της τέχνης στην αρχαιότητα, δημιουργώντας ένα αξιοθαύμαστο «υφαντό» γνώσεων και εικόνων. Α.Β.

Άντα Γανώση

ΟΤΑΝ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΠΕΡΠΑΤΩ Εικ.: Άντα Γανώση Ακρίτας, Αθήνα 2011, σελ. 20

Βιβλίο διδασκαλίας της οδικής κυκλοφορίας. Η αναγκαία κυκλοφοριακή αγωγή προσφέρεται με έξυπνο, γοργό και καθόλου βαρετό τρόπο. Χωρίς διδακτισμούς, μ’ ένα σκύλο για δάσκαλο (!) κι έναν παππού, τα παιδιά μαθαίνουν πως υπάρχουν κίνδυνοι μα και κανόνες. Το βιβλίο-οδηγός «αγκαλιάζεται» από έγχρωμη εικονογράφηση. Γ.Γ.-Σ.

Γιόλα Δαμιανού-Παπαδοπούλου

Η ΑΠΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΓΚΑΠΙ Άγκυρα, Αθήνα 2010, σελ. 238

Το 2030, ο πλανήτης Γη βιώνει το πρόβλημα της υπερθέρμανσης. Μια ομάδα παιδιών της Β΄ Γυμνασίου το σκάει από το σχολείο για μια περιβαλλοντική έρευνα στα βουνά. Εκεί εξαφανίζεται ο Γκάπι, ένας συμμαθητής τους από το Λίβανο. Τα παιδιά αρχίζουν αγώνα για τη διάσωσή του. Η απαγωγή ατόμων με σκοπό την αφαίρεση οργάνων τους, η κόλαση που ζουν τα άτομα αυτά, αλλά και ο αγώ-

44/12

νας για να σωθεί ο Γκάπι, είναι τα θέματα του συναρπαστικού αυτού βιβλίου.

Γ.Γ.-Σ.

Ελένη Κατσαμά

ΚΟΣΜΟΔΡΟΜΙΟ Πατάκης, Αθήνα 2011, σελ. 202

Η πένα της Ε. Κατσαμά, βουτηγμένη στο ρεαλισμό, ξεσηκώνει τον αναγνώστη που διαβάζει για τη ζωή των εφήβων σε διάφορα μέρη της γης. Οι ιστορίες των νεαρών του βιβλίου δεν έχουν τίποτε το ειδυλλιακό. Είναι γεμάτες πίκρα, μια πίκρα που προβληματίζει δοσμένη με λόγο αιχμηρό. Εδώ περιγράφεται η σκληρή ζωή της νεολαίας του πλανήτη μας, με βάση πραγματικά στοιχεία της UNESCO. Πρόκειται για την κραυγή μιας συνειδητοποιημένης συγγραφέως για τα στερημένα παιδιά αυτού του κόσμου. Α.Β.

Πόπη Μαγουλά-Γαϊτάνου

ΕΝΑ ΚΟΡΙΤΣΙ ΕΞΟΜΟΛΟΓΕΙΤΑΙ Κέδρος, Αθήνα 2010, σελ. 238

Με σωστά ταιριασμένες λέξεις και φράσεις από τον γλωσσικό κώδικα των νέων και μέσα από ένα «φλύαρο» ημερολόγιο, περιγράφονται οι εφηβικές διακυμάνσεις της Αλίκης: ερωτικά σκιρτήματα, χαρές κι απογοητεύσεις, σχολικά στιγμιότυπα, η αίσθηση του βάρους από την εξουσία της μητέρας, οι ορμονικές εξάρσεις της εφηβείας αλλά και η κλιμακτήριος, οι γονείς, ο υπολογιστής, το νέο ηλεκτρονικό παιχνίδι, ο επαγγελματικός προσανατολισμός, τα ναρκωτικά και οι θεραπευτικές κοινότητες, η νευρική ανορεξία, ο θάνατος του πατέρα της καλύτερης φίλης… Θ.Χ.

Δημήτρης Μαμαλούκας

ΚΡΙΣ ΠΙΝΟΚΙΟ & ΝΟΕΜΙ ΑΣΤΡΑΚΗ: ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ 1 – ΕΝΑ ΑΣΥΝΗΘΙΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 209

Ένα ασυνήθιστο ταξίδι σε παράξενο χρόνο και χώρο, με πρόσωπα και γεγονότα της φαντασίας και του μυστηρίου, ίσως εντός του… χωροχρόνου… Μια ύποπτη κλοπή συγγράμματος, ο απατεώνας, οι φωνές στο μυαλό του Κρις με τα ακατάληπτα μηνύματα, το Παιδί του Χρόνου, ένα αλλιώτικο σχολείο, εξαφανίσεις προσώπων,

45/13

απαγορευμένες λέξεις, το υπόγειο «πεντακόσια», η χρονομηχανή, πράκτορες, άνθρωποι της βροχής που προσπαθούν να απαγάγουν κάποιον… Αυτά και άλλα πολλά συμβαίνουν εδώ, ενώ ταυτόχρονα υπάρχει η αίσθηση κάποιας άλλης πραγματικότητας πίσω απ’ την πραγματικότητα…

Θ.Χ.

Φίλιππος Μανδηλαράς

Ο ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΚΑΙ Η ΦΩΤΙΑ Ο ΠΕΡΣΕΑΣ ΚΑΙ Η ΜΕΔΟΥΣΑ Εικ.: Ναταλία Καπατσούλια Παπαδόπουλος, Αθήνα 2010, σελ. 25 (έκαστο)

Στα δύο αυτά βιβλία, μέσα από απλά στιχάκια του Φίλιππου Μανδηλαρά και με τη χιουμοριστική έγχρωμη εικονογράφηση της Ναταλίας Καπατσούλια, χαιρόμαστε στιγμές από την ελληνική Μυθολογία. Γ.Γ.-Σ.

Μαρίζα Ντεκάστρο

ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΩΜΑ Εικ.: Ντανιέλα Σταματιάδη Παπαδόπουλος, Αθήνα 2011, σελ. 30

Θησαυροί δεν είναι μόνο το χρυσάφι και οι πολύτιμες πέτρες. Πολλές φορές βρίσκονται κρυμμένοι μέσα στο χώμα, σπασμένοι, σκουριασμένοι και σκονισμένοι. Είναι θησαυροί που μας μαθαίνουν το πώς ζούσαν οι άνθρωποι στις παλαιότερες εποχές. Βιβλίο γνώσεων, γραμμένο με τρόπο ώστε να μην κουράζει. Η έγχρωμη εικονογράφηση δεν βοηθάει απλώς, αλλά «αγκαλιάζει» το κείμενο. Γ.Γ.-Σ.

Μαρίζα Ντεκάστρο

ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΕΠΟΧΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ – ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Μεταίχμιο, Αθήνα 2010, σελ. 61

Συνειδητά ή ασυνείδητα ανασαίνουμε μέσα σ’ ένα πολιτισμικό κλίμα αιώνων, στον ίδιο χώρο όπου κατά καιρούς έλαβε χώρα η ακμή άλλων πολιτισμών. Θα ήταν άδικο αν αφήναμε τα παιδιά μας δίχως γνώση για την υψηλή αισθητική των ανθρώπων εκείνων των εποχών, για τα αριστουργήματά τους και την καθημερινή τους ζωή. Αυτό το καλαίσθητο βιβλίο είναι μια περιήγηση στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας, αλλά κυρίως στη ζωή και τον

46/14

πολιτισμό των Βυζαντινών. Μέσα από την παρουσίαση εκθεμάτων φωτίζονται άγνωστες και ενδιαφέρουσες πτυχές της καθημερινής ζωής των ανθρώπων της περιόδου αυτής.

Θ.Χ.

Χρύσα Σπυροπούλου

ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ Εικ.: Κατερίνα Βερούτσου Κέδρος, Αθήνα 2010, σελ. 140

Μια παρέα παιδιών με το σκύλο τους, ενώ κάνουν διακοπές στην Αίγινα, βρίσκονται μπροστά σε μια δραματική ιστορία αρχαιοκαπηλίας. Τα παιδιά ανακαλύπτουν κάποια σημαντικά στοιχεία, αισθάνονται υπεύθυνα, και εμπλέκονται στην υπόθεση συνεργαζόμενα με την υπαστυνόμο της περιοχής που ασχολείται με θέματα αρχαιοκαπηλίας. Θα διαλευκανθεί άραγε το μυστήριο, και θα συλληφθούν οι αρχαιοκάπηλοι; Για παιδιά από 12 ετών. Θ.Χ.

ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗ ΤΖΟΚΑ-ΖΗΣΗ

ΜΥΡΤΑΛΗ Η βασίλισσα της Έφυρας

Φρειδερίκη Τζόκα-Ζήση

ΜΥΡΤΑΛΗ: Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΗΣ ΕΦΥΡΑΣ Διώνη, Αθήνα 2009, σελ. 119

Στα παράλια του Ιονίου πελάγους, στην Έφυρα, ζει η βασιλοπούλα Μυρτάλη. Μετά την καταστροφή της Τροίας, ο Νεοπτόλεμος, ο γιος του Αχιλλέα, έρχεται στην Έφυρα, ερωτεύεται και παντρεύεται τη Μυρτάλη και… Μαγική κλωστή στο κουβάρι του χρόνου το βιβλίο αυτό, το τόσο ενδιαφέρον για κάθε ηλικία, το τόσο καλογραμμένο, που σε ταξιδεύει στο χτες.

äéþíç

Γ.Γ.-Σ.

Κυριακή Τσαγκάρη-Χατζηγεωργίου

ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΑΣ ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ Εικ.: Θανάσης Δήμου Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 110

Είκοσι δύο λαϊκά παραμύθια της Κύπρου, γραμμένα σε γλώσσα απλή και κατανοητή, που θα αγαπηθούν γιατί προσφέρουν στον αναγνώστη ψυχαγωγία και τον βοηθούν στο να καταλάβει τις μεγάλες αξίες της ζωής. Είναι γνωστό πως τα παραμύθια αποτελούν την πολιτιστική κληρονομιά της κάθε χώρας, είναι οι ρίζες που δένουν τους ανθρώπους με τον τόπο τους. Γι’ αυτό πρέπει να υπάρχουν σε κάθε βιβλιοθήκη: για να διασωθούν και να εξακολουθούν να μαγεύουν τους μικρούς και –γιατί όχι;– τους μεγάλους αναγνώστες. Λ.Ψ.

47/15

Λίτσα Ψαραύτη

ΟΙ ΔΡΑΠΕΤΕΣ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΠΥΡΓΟΥ Πατάκης, Αθήνα 2011, σελ. 192

Περισσότερο από 60 χρόνια έχουν περάσει από την εποχή του Εμφυλίου, χρονική απόσταση που επιτρέπει στην πολυγραφότατη και πολύπειρη συγγραφέα να δημιουργήσει ένα μυθιστόρημα βασισμένο σε πραγματικά περιστατικά και να ζωντανέψει τραγικές σελίδες της πρόσφατης ιστορίας μας με γνώση, αντικειμενικότητα και τόλμη – προσόντα που χαρακτηρίζουν άλλωστε όλα της τα βιβλία. Η πραγματική ιστορία δύο παιδιών από την Ήπειρο που οδηγούνται παρά τη θέλησή τους, μαζί με χιλιάδες άλλα, από τον Δημοκρατικό Στρατό σε γειτονικές λαϊκές δημοκρατίες, απ’ όπου τελικά καταφέρνουν να δραπετεύσουν και να επιστρέψουν στην Ελλάδα, είναι το κυρίως θέμα του βιβλίου. Παράλληλα, με αναδρομές στον πόλεμο του 1940 και στη γερμανική Κατοχή, παρουσιάζεται έντεχνα μια πλήρης εικόνα των όσων προηγήθηκαν του Εμφυλίου. Η έντονη δράση, η λογοτεχνική γραφή και η υπευθυνότητα με την οποία η συγγραφέας χειρίζεται το θέμα, συντελούν ώστε ο νεαρός αναγνώστης να παρακολουθεί με αμείωτο ενδιαφέρον τη συναρπαστική πλοκή, ενώ παράλληλα μαθαίνει σημαντικά ιστορικά γεγονότα, που συνήθως αποσιωπώνται. Λ.Π.-Α.

Ελίζαμπεθ Σκοτ

ΤΟ ΑΓΟΡΙ ΤΗΣ ΚΟΛΛΗΤΗΣ ΜΟΥ Μετ.: Μαίρη Γραμμένου Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 237

Η κατάσταση της φιλίας που περιγράφεται σε αυτό το βιβλίο είναι εύθραυστη. Δύο κολλητές φίλες είναι ερωτευμένες με το ίδιο αγόρι, τον Ράιαν. Η Σάρα τον αγαπά κρυφά εδώ και χρόνια. Η Μπριάνα εμφανίζεται ξαφνικά στη σκηνή, και με την προσωπικότητα και την ομορφιά της δημιουργεί τεράστιο πρόβλημα ψυχολογικής φύσεως. Η Σάρα, αν και προσπαθεί ν’ αποφύγει όσο μπορεί τη σύγκρουση, δεν τα καταφέρνει. Θέλει να διατηρήσει τη φιλία τ ης με την Μπριάνα, αλλά διακατέχεται από ενοχές και δεν θέλει να την πληγώσει. Σελίδα σελίδα η συγγραφέας αφηγείται τα σκαμπανεβάσματα που ζουν οι τρεις έφηβοι. Όμως ο «από μηχανής θεός» καθορίζει την τελική πράξη. Το τέλος καθίσταται λυτρωτικό για τη μία πλευρά και στενάχωρο για την άλλη. Όπως έχει ειπωθεί άπειρες φορές, η καρδιά δεν υπακούει στη λογική. Η Σάρα πράττει ό,τι της υπαγορεύει η καρδιά της χωρίς ενδοιασμούς. Ένα βιβλίο που το χαρακτηρίζει η απόλυτη ειλικρίνεια και εντιμότητα στην περιγραφή των συναισθημάτων αυτής της δύσκολης ηλικίας.

48/16

Α.Β.

OΤΑΝ ΠΕΝΤΕ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ ΚΑΙ Η ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΣΥΝΑΝΤΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ Έλενα Χ. Στανιού Νηπιαγωγός, Κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Υπ. Δρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

ταν μιλάει κανείς για νήπια, αναφέρεται σε μια ηλικία κατά την οποία τα παιδιά μπορούν να μετακινούνται νοητικά και ψυχικά από την πραγματικότητα στη φαντασία, αλλά και από τη φαντασία στην πραγματικότητα, με έναν ιδιαίτερο και αβίαστο τρόπο. Κι αυτό γιατί η ηλικία των παιδιών του Νηπιαγωγείου αποτελεί το μεταίχμιο κατά το οποίο το παιδί «μετέχει ταυτόχρονα της φαντασίας και της πραγματικότητας»1. Όπως τα παιδιά έτσι και ο ποιητής έχει το δικαίωμα αλλά και την ικανότητα να κινείται με ξεχωριστή μαεστρία και εξαιρετική ευαισθησία ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα, με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο έκφρασης, την ποίηση, ώστε να μπορεί να έλκει το ενδιαφέρον του ακροατηρίου του βάζοντάς το ταυτόχρονα στη μαγική ατμόσφαιρα των λεγομένων του. Η ποίηση, θα έλεγε κανείς, είναι συνυφασμένη με την παιδική ηλικία, μια και τα παιδιά, που από τη φύση τους είναι ευαίσθητα και ευσυγκίνητα, έλκονται ιδιαίτερα απ’ αυτή2. Χαίρονται τη μουσικότητα της ποιητικής γλώσσας, αλλά γίνονται και τα ίδια γλωσσοπλάστες-δημιουργοί λέξεων, όπως και ποιητές – φτιάχνουν τα ίδια στίχους. Γιατί

49 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

50

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

για το παιδί, όπως και για τον ποιητή, οι λέξεις έχουν ένα ιδιαίτερο ειδικό βάρος, άγνωστο στους πολλούς. Τις νιώθουν, τις βιώνουν και οι δύο με έναν μοναδικό τρόπο3. Ποιητές και παιδιά παρατηρούν, χαίρονται, αλλά και καταγράφουν την κάθε λεπτομέρεια της πραγματικότητας που τους ανοίγει μπροστά τους η ποίηση4, η οποία δημιουργεί μία εσωτερική ανάγκη, μία εσωτερική παραγγελία5. Υπάρχουν ποιητές που έχουν γράψει ειδικά για παιδιά, μερικοί επιλέγοντας να μοιράσουν το χρόνο τους ανάμεσα στα διαφορετικά τους ακροατήρια, άλλοι να στραφούν εντελώς στη νεανική ποίηση6. Πάντα όμως, όταν ο ποιητής ξεκινά να γράψει ένα ποίημα «είναι σαν ένας μαθητής που αφήνει την τάξη για να βγει στο δρόμο, και κοιτάζει τα δέντρα, τον ήλιο, τα πουλιά, τη θάλασσα, σα να είχαν βγει την ώρα εκείνη από τα χέρια του δημιουργού», όπως λέει ο Γιώργος Σεφέρης7, σύμφωνα με τον οποίο ο Οδυσσέας Ελύτης είναι ένας από τους καλύτερους Έλληνες ποιητές. Η ποίησή του είναι ποίηση της θάλασσας, και η θάλασσα αυτή δεν είναι ο ωκεανός, αλλά το φωτεινό και γελαστό Αιγαίο8. Πολλές φορές ίσως να έχει ακούσει κανείς ότι «δεν υπάρχουν πολλά ποιήματα για παιδιά» ή «τι να καταλάβουν τα παιδιά από ποίηση, δεν τους αρέσει», και πολλά άλλα εξίσου αποθαρρυντικά σχόλια σχετικά με το θέμα. Όμως, τα ίδια τα παιδιά διαψεύδουν τις εντυπώσεις αυτές όταν μέσα από την ποίηση μπορούν να βρουν από μόνα τους δρόμο με τη φαντασία τους και να δημιουργήσουν τις ωραιότερες εικόνες. Γιατί οι στίχοι μπορούν να ταξιδέψουν τη φαντασία των παιδιών και να την οδηγήσουν σε απρόσμενα αποτελέσματα. Ο Δημήτρης Μανθόπουλος θυμάται «το κέφι και τη ζωντάνια των παιδιών στην τάξη», όπως λέει χαρακτηριστικά, «κάθε φορά που ξεκινούσαν τη δουλειά το πρωί με ένα σύντομο, επίκαιρο κατά προτίμηση, ποίημα, επιλεγμένο συνήθως από τα παιδιά. Είχαν συνηθίσει πια και τους άρεσε να ψάχνουν και να φέρνουν στίχους»9. Έτσι, θα έλεγε κανείς ότι η ποίηση ως τέχνη συμβάλλει αποφασιστικά στην αισθητική αγωγή του παιδιού και το βοηθάει να μπει στο χώρο της τέχνης, ενεργοποιώντας το συγκινησιακό στοιχείο της ψυχής του και αξιοποιώντας την ψυχική του διάθεση10. Ο Ελύτης δεν έγραψε ποίηση για παιδιά, έγραφε, όμως, σαν παιδί. Με λέξεις απλές, καθημερινές, και με τέτοιο τρόπο δεμένες μεταξύ τους, όπως θα τις συνέδεε ένα παιδί για να δώσει σ’ αυτές το νόημα που αυτό θέλει. Όταν, μάλιστα, οι λέξεις αυτές κάνουν και ομοιοκαταληξία μεταξύ τους, τότε τραβούν ακόμη περισσότερο το ενδιαφέρον των παιδιών. Οι τεχνικές του Ελύτη, αυτού του λάτρη της λεπτομέρειας, «του αμετανόητου λεπτουργού σε καιρούς συνοπτικών διαδικασιών», είναι πολύ λογικό να αγγίζουν την παιδική ηλικία, να αντλούν απ’ αυτή και να της ανταποδίδουν τη χάρη11. Αυτό έρχονται να αποδείξουν με τον δικό τους τρυφερό και χαριτωμένο τρόπο τα παιδιά του 18ου Νηπιαγωγείου Βόλου, που όχι μόνο δέχθηκαν την ποίηση του Ελύτη ως στιγμή χαλάρωσης και ψυχαγωγίας, αλλά και έγιναν τα ίδια τόσο εικαστικοί δημιουργοί όσο και μυθοπλάστες, ορμώμενα πάντα από τα ιδιαίτερα ακούσματα της ποίησης. Στην παρούσα προσπάθεια προσέγγισης της ποίησης του Ελύτη στο Νηπιαγωγείο, ασχοληθήκαμε με πέντε ποιήματα: Το «Θαλασσινό Τριφύλλι», το

«Κοχύλι», το «Γλάρο», την «Ποδηλάτισσα» και τον «Ταχυδρόμο»12. Τα ποιήματα αυτά άρεσαν πάρα πολύ στα παιδιά, και καθώς ζητούσαν από μόνα τους την επανάληψή τους, έμαθαν να τα απαγγέλλουν και τα ίδια. Έδειξαν έτσι την αγάπη τους για τον ξεχωριστό κόσμο της Ποίησης, «μιας Ποίησης δίχως παιδισμό και μετριότητα»13. Επίσης, κάποια από τα ποιήματα αυτά τα τραγουδήσαμε, μια και είναι μελοποιημένα, από τη συλλογή Το θαλασσινό τριφύλλι, σε μουσική Λίνου Κόκοτου. Σε πρώτη φάση γινόταν η απαγγελία του ποιήματος από μένα, ως Νηπιαγωγό της τάξης, προσπαθώντας με τις κατάλληλες αποχρώσεις της φωνής να δημιουργήσω μία ατμόσφαιρα όπου θα μπορούσαν να συναντηθούν η φαντασία και η πραγματικότητα των παιδιών, χωρίς κανένα φόβο μήπως η μία ακυρώσει την άλλη. Τελειώνοντας την απαγγελία, ίσως και πάνω από μία φορά, εφόσον το ζητούσαν τα παιδιά, τα καλούσα να σκεφτούν για λίγα λεπτά αυτά που άκουσαν, για να εκφράσουν στη συνέχεια όποιες σκέψεις, προβληματισμούς και ιδέες τούς δημιουργήθηκαν. Πριν την καταγραφή των απόψεών τους, κάναμε μία συζήτηση για το ποίημα που είχαν ακούσει: αν τους άρεσε, τι ήταν αυτό που τους είχε εντυπωσιάσει, γιατί πίστευαν ότι έγραψε αυτούς τους στίχους ο ποιητής. Στη συνέχεια, καλούσα τα παιδιά να πουν τις ιδέες τους, τις οποίες κατέγραφα, προσπαθώντας να μην ξεχάσω καμία. Αφού όλα τα παιδιά έλεγαν τις απόψεις τους, τους ζητούσα να βρουν με μία λέξη την κύρια ιδέα του ποιήματος. Ολοκληρώνοντας και τα πέντε ποιήματα, ύστερα περίπου από τρεις με τέσσερεις εβδομάδες, τα παιδιά με εξέπληξαν όταν μου είπαν πως θα ήθελαν και

51 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

αυτά να «κάνουν κάτι σαν τον Ελύτη!» «Δηλαδή;» έρχεται η ερώτηση-κάλεσμα από μένα. «Να κάνουμε ένα παραμύθι!» «Και τι να λέει;» «Να κάνουμε μια ποιηματοσαλάτα! Εσύ, κυρία, δεν μας έχεις πει για την παραμυθοσαλάτα; Ε, λοιπόν, εμείς θα κάνουμε ποιηματοσαλάτα!» Το πόσο απρόβλεπτα είναι τα παιδιά, λίγο πολύ το γνωρίζουμε όλοι, αλλά ότι το μυαλό και η φαντασία τους είναι ανεξάντλητα, μας το θυμίζουν συνεχώς με το δικό τους χαρισματικό ταμπεραμέντο. Ας δούμε τη δουλειά τους: Α) «ΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟ ΤΡΙΦΥΛΛΙ» Μια φορά στα χίλια χρόνια του πελάγου τα τελώνια Μες στα σκοτεινά τα φύκια μες στα πράσινα χαλίκια Το φυτεύουνε και βγαίνει πριν ο ήλιος ανατείλει Το μαγεύουνε και βγαίνει το θαλασσινό τριφύλλι

52

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Κι όποιος το ’βρει δεν πεθαίνει κι όποιος το ’βρει δεν πεθαίνει Μια φορά στα χίλια χρόνια κελαηδούν αλλιώς τ’ αηδόνια Δε γελάνε μήτε κλαίνε μόνο λένε μόνο λένε: – Μια φορά στα χίλια χρόνια γίνεται η αγάπη αιώνια Να ’χεις τύχη να ’χεις τύχη κι η χρονιά να σου πετύχει Κι από τ’ ουρανού τα μέρη την αγάπη να σου φέρει Το θαλασσινό τριφύλλι ποιος θα βρει να μου το στείλει Ποιος θα βρει να μου το στείλει το θαλασσινό τριφύλλι Είναι πολύ σημαντικό να αφήνουμε τα παιδιά να εκφράζουν αυτό που θέλουν να πουν χωρίς διορθώσεις και παρεμβολές για το αν είναι τυπικά σωστό ή όχι, ή αν έχει λογική ή δεν έχει. Γιατί για τα παιδιά τα πάντα έχουν λογική, κι αυτό φαίνεται από τα παρακάτω που είναι οι σκέψεις που τους δημιούργησε το «Θαλασσινό τριφύλλι». — Μια μέρα, ζούσε ένας γεωργός και βρήκε ένα άλογο, το πήρε σπίτι του και το φρόντιζε.

— Όμως, στο άλογο άρεσε να είναι ελεύθερο, γι’ αυτό το άφησε ο γεωργός να φύγει στο λιβάδι. — Τότε κι εμείς τρέχαμε κάθε μέρα στο λιβάδι να παίζουμε μαζί του και να κυνηγάμε πεταλούδες. Κάναμε κι άλλα παιχνίδια τρελά. — Μια μέρα, απ’ το πολύ παιχνίδι, βρεθήκαμε στη θάλασσα κι εκεί σκεφτήκαμε να βρούμε το τριφύλλι και να το χαρούμε, γιατί όποιος έχει το θαλασσινό τριφύλλι είναι τυχερός. Μέσα απ’ αυτές τις πρώτες σκέψεις, που τα παιδιά συνέδεσαν σαν μια ιστορία, φαίνεται πως το συγκεκριμένο ποίημα τους έφερε στο μυαλό τις έννοιες της ελευθερίας και της καλοτυχίας. Ας δούμε και άλλες σκέψεις: — Εγώ το είδα μια φορά στη θάλασσα. — Γιατί δεν το πήρες; — Μα θα με έτρωγε ο καρχαρίας! — (άλλο παιδί) Όχι, δεν ήταν αυτό! — Τότε; — Θα ξεραθεί αν το βγάλεις απ’ τη θάλασσα και θα φύγουν οι δυνάμεις του! — Και πώς θα μας δώσει τύχη; — Θα βουτήξουμε και θα το πιάσουμε μόνο. — Μα είναι βαθιά! — Θα πάμε με τη μάσκα. — Ναι, έτσι πρέπει, γιατί αν βγει έξω, θα πεθάνει, θα φύγουν οι δυνάμεις του και δε θα μας βοηθάει πια. — Αχ, κυρία, ήταν ωραίο το ποίημα! — Μας έδωσε χαρά! — (η νηπιαγωγός) Τι ήταν αυτό που σας έδωσε χαρά; — Όταν το μαγεύουν κι «όποιος το ’βρει δεν πεθαίνει». — Το βρήκα τι θα κάνουμε για να μην ξεραθεί! Θα το βάλουμε σε βάζο!

53 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

— Ναι, έτσι θα μας κάνει να μην πεθάνουμε! — Εγώ θα το βάλω σε γλάστρα. — Δε χρειάζεται. Μας δίνει μαγικές δυνάμεις όταν μπαίνουμε στη θάλασσα, να μην πεθάνουμε! — Μήπως τελικά είναι στην Ατλαντίδα; Είναι σαφές ότι η έννοια του θανάτου πέρασε στα παιδιά, και φαντάζονται το θάνατο ως ένα γεγονός μη αναστρέψιμο, κάτι που μόνο οι μαγικές δυνάμεις του τριφυλλιού θα μπορούσαν να αλλάξουν. Είναι σημαντικό το πόσο ήρεμα και με τι συνοχή έδεναν τα λόγια τους, ώστε να γίνουν οι διάλογοι που πραγματοποιήθηκαν. Β) «ΤΟ ΚΟΧΥΛΙ» Έπεσα για να κολυμπήσω κι άφησα την καρδιά μου πίσω

54

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Άφησα την καρδιά μου χάμω σαν το κοχύλι μες στην άμμο Πέρασαν όλες οι κοπέλες με τα μαγιό και τις ομπρέλες Ύστερα πέρασαν οι φίλοι κανείς δε βρήκε το κοχύλι Χρόνους και χρόνους κολυμπάω πού να ’ν’ η αγάπη για να πάω Έφαγε η θάλασσα το βράχο κι έμεινε το νησί μονάχο Το επόμενο ποίημα, το «Κοχύλι», δεν επιλέχθηκε τυχαία, αλλά λόγω του περιεχομένου του, το θαλάσσιο περιβάλλον. Σκέψη μου ήταν να δω αν θα το συνέδεαν τα παιδιά με το «Θαλασσινό Τριφύλλι», και πώς. Ας δούμε τις ιδέες τους: — Ο ποιητής ψάχνει έναν άνθρωπο να τον αγαπάει. — Ψάχνει την αγάπη. — Όμως, την καρδιά του την πάτησαν μες στην άμμο, πάτησαν και το κοχύλι. — Όχι, το κοχύλι δεν το πάτησαν, γιατί έχει δυνάμεις, όπως το τριφύλλι! — Ίσως και την καρδιά να μην την πάτησαν. Μπορεί να την πήρε το κύμα, γι’ αυτό δεν μπορούσε να τη βρει κανείς. — Κι άμα την ψάρεψαν; Όταν θα έβρισκαν την καρδιά του ποιητή, ο ποιητής, επιτέλους, θα έβρισκε την αγάπη! — Το κοχύλι γιατί δεν το βρήκαν; Δεν είναι προσεχτικοί; — Υπάρχει; — Μα, ναι, είπαμε…!

Η αγάπη σ’ αυτό το ποίημα ήταν το ζητούμενο από τον ποιητή, σύμφωνα με τα παιδιά. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός τού πώς προβληματίζονταν για να πουν τις σκέψεις τους, με ωριμότητα και σοβαρότητα, σαν να ήθελαν οπωσδήποτε να βοηθήσουν τον ποιητή σε κάθε του προσπάθεια να βρει την ευτυχία, την αγάπη, τη φιλία. Γ) «Ο ΓΛΑΡΟΣ» Στο κύμα πάει να κοιμηθεί δεν έχει τι να φοβηθεί Μήνας μπαίνει μήνας βγαίνει γλάρος είναι και πηγαίνει Από πόλεμο δεν ξέρει ούτε τι θα πει μαχαίρι Ο Θεός του ’δωκε φύκια και χρωματιστά χαλίκια Αχ αλί κι αλίμονό μας μες στον κόσμο το δικό μας Δε μυρίζουνε τα φύκια δε γυαλίζουν τα χαλίκια Χίλιοι δυο παραφυλάνε σε κοιτάν και δε μιλάνε Είσαι σήμερα μονάρχης κι ώσαμ’ αύριο δεν υπάρχεις

55

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

ΘΕΤΟΥΝ ΟΓΙΟΣ ΔΙΑ ΣΕΙΣ ΨΥΧ OΙ ΕΚΔΟ

0,10 €

11 ΟΛΟ ΤΟ 20 ΤΟΥΣ ΓΙΑ 150.000 € Ε ΒΙΒΛΙΟ ΑΠΟ ΚΑΘ ΤΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΟΥΣ Π ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΙΝΩΦΕΛΕΙΣ ΣΚΟ ΓΙΑ ΚΟ

Τώρα μπορείτε να κατεβάστε τα βιβλία από το iTunes, για iPod, iPhone και iPαd εφαρμογές.

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Εσείς κι εμείς, πάντα σ’ επαφή! w w w . p s i c h o g i o s . g r

Κάθε βιβλίο μάς φέρνει πιο κοντά! Στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ , την τελευταία σελίδα τη γράφουμε όλοι μαζί στο www.psichogios.gr. Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνώρισε τους συγγραφείς και τους αναγνώστες μας μέσα από τα blogs, το forum και τις εκδηλώσεις μας. Στείλε τις κριτικές σου και λάβε μέρος σε κληρώσεις. Γίνε μέλος του FAN CLUB μας. Στείλε e-mail στο info@psichogios.gr ή sms στο 6955 805 192 γράφοντάς μας ΔΙΑΔ, ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ, Τ.Κ., ΠΟΛΗ με κενό ανάμεσα, ή κάλεσε χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64. Εσείς κι εμείς πάντα σ’ επαφή!

58

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Το τρίτο θαλασσινό ποίημα, ο «Γλάρος», κάνει λόγο για πόλεμο, γι’ αυτό και μου έδωσε την αφορμή να τους διαβάσω και τον Μικρό Στρατιώτη14. Πρόκειται για ένα εικονογραφημένο βιβλίο για παιδιά, που με τον μεστό του λόγο και την πλούσια και ιδιαίτερη εικονογράφηση καταφέρνει να μεταδώσει τις αντιπολεμικές του ιδέες στα παιδιά. Στην ερώτησή μου «γιατί νομίζετε ότι μαζί με το “Γλάρο” σάς διάβασα και το Μικρό Στρατιώτη», ήρθε αβίαστα η απάντηση από μέρος των παιδιών ότι είναι ο πόλεμος που τα συνδέει. Ας δούμε τι είπαν για το «Γλάρο»: — Το πουλί δεν ξέρει να πολεμάει. — Δεν ξέρει τι είναι το μαχαίρι, επειδή δεν έχει χέρια. — (η Νηπιαγωγός) Και τι έχει ο γλάρος που δεν έχει ο άνθρωπος; — Φτερά! — (η Νηπιαγωγός) Και τι του δίνουν τα φτερά; — (σκέφτονται…) Ελευθερία! Γιατί μπορεί να πετάει και να πηγαίνει όπου θέλει! — (η Νηπιαγωγός) Πολύ ωραία! Εμείς, όμως, που έχουμε χέρια, δεν είμαστε ελεύθεροι; — Είμαστε, αλλά τα χρησιμοποιούμε άσχημα. — (η Νηπιαγωγός) Δηλαδή; — Όταν κάνουμε πόλεμο, σκλαβώνουμε τους άλλους και τους σκοτώνουμε! — Κι ο ποιητής αγαπάει την ελευθερία, γι’ αυτό έγραψε αυτό το ποίημα! Την ελευθερία θεώρησαν τα παιδιά ως βασική έννοια αυτού του ποιήματος και είναι αξιοπρόσεκτο πώς τη συνέδεσαν με το πουλί που πετάει. Δ) «Η ΠΟΔΗΛΑΤΙΣΣΑ» Το δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που ’κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που ’χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που ’πεσε απ’ το χέρι της Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες το τιμόνι το πεντάλι της Βρήκα τη ζώνη της βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που ’μοιαζε με δάκρυ Τα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα πού ’ναι πού ’ναι η ποδηλάτισσα

Την είδα να περνά πάνω απ’ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα Την τρίτη νύχτωσ’ έχασα τ’ αχνάρια της Στους ουρανούς ανάψαν τα φανάρια της Κι εδώ γίνεται αναφορά στη θάλασσα, το αγαπημένο θέμα του Ελύτη, αλλά το συγκεκριμένο ποίημα δημιουργεί ιδιαίτερα έντονα συναισθήματα. Το τέλος της «Ποδηλάτισσας» με παρέπεμψε στο Κοριτσάκι με τα σπίρτα του Άντερσεν. Τα παιδιά βρήκαν τα κοινά σημεία και να οι σκέψεις τους: — (η Νηπιαγωγός) Λοιπόν, πού λέτε να είναι τώρα η Ποδηλάτισσα; — Είναι στον ουρανό! — Όπως ο παππούς Μιχάλης! — Τη βάλαν στο νεκροταφείο! — Ναι, έπεσε στην πέτρα κι έκλαιγε τόσο πολύ που έμεινε το δάκρυ της! — Και της έπεσαν και όλα τα πράγματα που είχε. — Μετά, σαν μαγικό, περπάτησε πάνω στα κύματα! — Και μετά έγινε αστέρι στον ουρανό και έφεγγε! — Αυτό μου είπε και η γιαγιά μου! Όποιος πεθαίνει γίνεται αστεράκι και μας φωτίζει από τον ουρανό! — Αυτό έγινε και η ποδηλάτισσα! — Και ποιον φωτίζει; — Κάποιον που θα την αγαπούσε. Όλοι αγαπούν κάποιον. Αν και μικρά παιδιά, οδήγησαν τις σκέψεις τους πολύ βαθιά. Άγγιξαν την ιδέα του θανάτου για μία ακόμη φορά, για να καταλήξουν στη βασική ανάγκη, όχι μόνο του ποιητή, αλλά και όλων των ανθρώπων: την αγάπη. Ε) «Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» Κάθε πρωί οπού ξυπνώ τρέχω στην πόρτα και κοιτώ Τρίτη Κυριακή Δευτέρα κι άλλη μια χαμένη μέρα Πάνε κι έρχονται ολοένα τα βαπόρια και τα τρένα Ταχυδρόμε ανάθεμά σε μόνο εμένα δε θυμάσαι Πιάνει ο κόσμος περιστέρια κι εγώ μένω μ’ άδεια χέρια

59

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

60 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

- Γράμμα τέτοιο δε λαβαίνεις άδικα μην περιμένεις Δεν σου το ’χουνε γραμμένο κι αν σου το ’χουν πάει αλλού Άλλος μένει εκεί που μένεις και το δίνουνε αυτουνού Ίσως να ’ναι και σταλμένο σ’ άνθρωπο του φεγγαριού Ή και παραπεταμένο σε μιαν άκρη τ’ ουρανού Τελευταίο ήταν το ποίημα «Ο Ταχυδρόμος». Εδώ κυριαρχεί η μοναξιά, σύμφωνα με τα παιδιά, που είναι μία κατάσταση άσχημη και πολύ δυσάρεστη. Αυτός ο ταχυδρόμος πηγαίνει σε πολλούς ανθρώπους γράμματα, αλλά σε έναν δεν πηγαίνει. — (η Νηπιαγωγός) Γιατί λέτε να συμβαίνει αυτό; — Τον ξέχασαν και δεν του γράφουν γράμματα. — (η Νηπιαγωγός) Πώς να νιώθει, άραγε; — Χάλια νιώθει, άχρηστος, ότι δεν τον θέλει κανένας. — Είναι και άτυχος. — (η Νηπιαγωγός) Γιατί; — Γιατί εκεί που μένει, μένει κι άλλος και πάει στον άλλο ο ταχυδρόμος κι αυτόν πάλι τον ξεχνάει! — Τι καλά που εμείς δεν είμαστε μόνοι μας!

Όταν τελειώσαμε, ήρθε η ώρα για την ποιηματοσαλάτα τους! Την ιστορία τους την ονόμασαν «Η Ποδηλάτισσα κι ο Ταχυδρόμος». Μέσα απ’ αυτή την ιστορία μπορεί εύκολα να διαπιστώσει κανείς τι απήχηση είχαν στις παιδικές ψυχές τα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη. Εξάλλου, είναι μια δημιουργική δραστηριότητα η σύνθεση ιστοριών, η οποία βασίζεται κατά κύριο λόγο στη μυθοπλαστική τους ικανότητα15. Όχι μόνο τα άκουσαν ευχάριστα, όχι μόνο ανυπομονούσαν για το επόμενο, μα έμαθαν να τα απαγγέλλουν, να τα τραγουδούν και να εμβαθύνουν τις σκέψεις τους. Και έρχονται έτσι να επιβεβαιώσουν αυτό που είχε πει ο Αμερικανός ποιητής Robert Frost (1874-1963): «Ένα ποίημα αρχίζει με ευχαρίστηση και τελειώνει με σοφία» («A poem begins in delight and ends in wisdom»)16.

Η Ποδηλάτισσα κι ο Ταχυδρόμος «Μια φορά, ήταν ένας ταχυδρόμος που έψαχνε να βρει μια ποδηλάτισσα. Είχε χαλάσει το ποδήλατό της, γιατί έσπασε και βρήκαν όλα όσα είχε μαζί της. Το πανέρι με τα φρούτα, το δαχτυλίδι της, το κουδουνάκι, το σάλι της, τις ρόδες, το τιμόνι, το πεντάλι, τη ζώνη της. Βρήκαν και το δάκρυ της. Πριν πέσει από το ποδήλατο, την είδαν να περνάει δίπλα από τη θάλασσα. Και από το σπίτι είχε περάσει, την είδε ο ταχυδρόμος. Εκείνος πήγε και μάζεψε όλα της τα πράγματα, όμως μετά τα άφησε και πήγε στο σπίτι της να τη βρει. Αλλά δεν τη βρήκε. »Μετά ο ταχυδρόμος πήγε στο σπίτι κάποιου, αλλά δεν είχε γράμμα, γιατί τον είχαν ξεχάσει. Μπορεί, όμως, και να είχε γράμμα και να του έπεσε. »Τότε, ένας γλάρος έφερε ένα γράμμα από την ποδηλάτισσα από τον ουρανό, επειδή είχε πεθάνει και άναψαν τα φανάρια της, αφού έγινε αστέρι, όταν βρέθηκε μπροστά της μια πέτρα και σκόνταψε. »Ο ταχυδρόμος ήταν τόσο μόνος, του έλειπε η ποδηλάτισσα γιατί την αγαπούσε, έτσι αποφάσισε να φτιάξει μια άλλη ποδηλάτισσα από ξύλο, σαν τον Πινόκιο. Σκεφτόταν τότε που γνωρίστηκαν, όταν περπατούσε κι εκείνη σκόνταψε με το ποδήλατο κι έπεσε πάνω του. Τότε, του είχε δώσει την καρδιά της και το θαλασσινό τριφύλλι. Τώρα, εκείνος άφησε την καρδιά της στο χώμα και το τριφύλλι το ξαναέριξε στη θάλασσα. Για να μη νιώθει μόνος έβαλε στο κασετόφωνο ν’ ακούει τη φωνή της. Έπειτα, τη σκάλισε στο ξύλο να κρατάει ένα λουλούδι και τη ζωγράφισε. Μύριζε σαν τριφύλλι, σαν κοχύλι. Η κούκλα ζωντάνεψε απ’ την πολλή αγάπη, γιατί το ξύλο ήταν μαγικό, το είχε πάρει απ’ τον Τζεπέτο. Έτσι, δεν είχε πια ανάγκη την κασέτα. Και τα ξύλα εξαφανίστηκαν και έγινε άνθρωπος, μια καινούργια ποδηλάτισσα. Αγόρασαν και καινούργιο ποδήλατο. Και καθώς προχωρούσε, τα μαλλιά της μύριζαν φύκια». Τα παιδιά που δούλεψαν μαζί μου για την εργασία αυτή ήταν: η Βασιλική, ο Κωνσταντίνος, η Δέσποινα, ο Ανδρέας, η Νάνσυ, η Δέσποινα, ο Μιχάλης, ο Κυριάκος, η Ευφροσύνη, ο Αναστάσης, ο Μάριος, η Μαριαλένα, η Μάγια, η Ολυμπία, η Αποστολία, η Μαριτίνη, η Ευσταθία. Τους ευχαριστώ πολύ.

61 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

62 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

1. Αναγνωστοπούλου, Δ. (2002), «Ποιητικά κείμενα του Ελύτη στην Προσχολική και Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση», στο: Ο Ελύτης στην Εκπαίδευση. Ζητήματα ποιητικής – Διδακτικές προσεγγίσεις. Πρακτικά 3ης Επιστημονικής Συνάντησης (σσ. 129-139), Αθήνα: Εκδόσεις της Σχολής Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου. 2. Παπανικολάου, Ρ. & Τσιλιμένη, Τ. (1992), Η Παιδική Λογοτεχνία στο Νηπιαγωγείο. Θεωρία και Πράξη (σ. 69), Αθήνα: Καστανιώτης. 3. Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, Κ. (1988), «Η ποίηση στο Νηπιαγωγείο», στο: Η Παιδική Λογοτεχνία και το μικρό παιδί. Εισηγήσεις στο Β΄ Σεμινάριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, Καρδίτσα (15 και 16 Νοεμβρίου 1986) (σσ. 85-102), Αθήνα: Καστανιώτης. 4. Γιαννικοπούλου, Α. (2006), «Τα Ποιήματα της Βροχής: μία απόπειρα παρουσίασης της ποίησης στο Νηπιαγωγείο», στο: Β. Αποστολίδου & Ε. Χοντολίδου (επιμ.), Λογοτεχνία και Εκπαίδευση (σσ. 199-219), Αθήνα: Τυπωθήτω/Γιώργος Δαρδανός. 5. Matvejevitch, P. (1971), La Poésie de Circonstance Études des formes de l’engagement poétique (σ. 98), Paris: A. G. Niget. 6. Styles, M. (2002), “Poetry for Children”, στο: P. Hunt (ed.), International Encyclopedia of Children’s Literature (σσ. 190-205), London and New York: Routledge. 7. Σεφέρης, Γ. (2003), «Σημειώσεις για μια ομιλία σε παιδιά», στο: Δοκιμές, Α΄ τόμος (σσ. 166178), Αθήνα: Ίκαρος. 8. Ό.π., σ. 172. 9. Μανθόπουλος, Δ. (1998), «Ποιητής ή/και Δάσκαλος; Μια συνηγορία υπέρ του “και”», στο: Ι. Ν. Βασιλαράκης (επιμ.), Σύγχρονες οπτικές και προοπτικές της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους (σσ. 193-207), Αθήνα: Τυπωθήτω/Γιώργος Δαρδανός. 10. Αναγνωστόπουλος, Β. Δ. (1995), Ποίηση και Σχολείο (σσ. 66-67), Αθήνα: Πατάκης. 11. Πυλαρινός, Θ. (2002), «Το παιδί στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη», στο: Θ. Πυλαρινός (επιμ.), Ο Ελύτης στην Εκπαίδευση. Ζητήματα ποιητικής – Διδακτικές προσεγγίσεις. Πρακτικά 3ης Επιστημονικής Συνάντησης (σσ. 109-116), Αθήνα: Εκδόσεις της Σχολής Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου. 12. Ελύτης, Ο. (1986), Τα Ρω του Έρωτα, Αθήνα: Ύψιλον/Βιβλία. 13. Τσιλιμένη, Τ. (1990), «Η ποίηση στο νηπιαγωγείο (ένα πείραμα)», περ. Διαδρομές, τχ. 19, σσ. 187-189. 14. Φέιρεπτ, Π. (2002), Ο μικρός στρατιώτης, Αθήνα: Σύγχρονοι Ορίζοντες. 15. Καλογήρου, Τζ. (2009), Τέρψεις και Ημέρες Ανάγνωσης, Α΄ τόμος (σ. 87), Αθήνα: Εκδόσεις της Σχολής Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου. 16. http://www.quotationspage.com/quotes/Robert_Frost

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ «ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΕΣ ΔΙΑΚΟΠΕΣ»: ΜΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΤΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΔΙΑΚΟΠΩΝ Μερκούριος Αυτζής Εκπαιδευτικός, md. Λογοτεχνίας Πανεπιστημίου Αθηνών, Συγγραφέας

Εισαγωγικά σχόλια

πό το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Μάη και μέχρι τη λήξη του σχολικού έτους η ατμόσφαιρα στα Δημοτικά σχολεία είναι εορταστική. Μαθητές και εκπαιδευτικοί βρίσκονται σε δράση. Τα ξαναμμένα πρόσωπα, οι χοροί και τα τραγούδια, τα μουσικά όργανα, τα χαρτόνια, οι κορδέλες, τα στεφάνια και τόσα άλλα είναι τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου. Όμως, τι κι αν υπάρχει εορταστικός αναβρασμός; Την ίδια στιγμή στις σκέψεις και τα όνειρα των παιδιών κυριαρχεί το καλοκαίρι. Γιατί το καλοκαίρι για τα παιδιά του Δημοτικού αρχίζει με τη λήξη των μαθημάτων. Κι ας αιωρούνται στην ατμόσφαιρα ακόμα οι μυρωδιές της άνοιξης. Τα παιδιά, ειδικά τα μικρότερα, σχεδιάζουν και ονειρεύονται τα ατέλειωτα παιχνίδια τους στο χωριό του παππού και της γιαγιάς με τους φίλους του καλοκαιριού, στο εξοχικό τους στο βουνό ή τη θάλασσα με έναν από τους δύο ή και τους δύο γονείς, ή στην κατασκήνωση. Αλλά και τα μεγαλύτερα παιδιά, καθώς και όσα δεν θα απομακρυνθούν από το σπίτι τους, λόγω διαφόρων αιτίων, δεν παύουν να σχεδιάζουν τις αποδράσεις τους από την καθημερινότητα. Επικοινωνούν με τους φίλους τους καθημερινά ή κάνουν νέους μέσω του διαδικτύου και μαζί καταστρώνουν τα σχέδιά τους. Για πολλούς η φράση «καλοκαιρινές διακοπές» σημαίνει απόλυτη ξεγνοιασιά, περιπέτεια, ατέλειωτες ώρες χαλάρωσης και παιχνιδιού. Πόσο όμως ωφέλιμο μπορεί να είναι για το παιδί ένα καλοκαίρι γεμάτο μόνο με παιχνίδι και ξεκούραση; Οι σύγχρονες θεωρίες της ψυχοκοινωνιολογίας και της ψυχοπαιδαγωγικής υποστηρίζουν πως το παιδί-μαθητής που βρίσκεται σε διακοπές έχει ανάγκη από πρόγραμμα. Ένα πρόγραμμα εναρμονισμένο στις γενικές ανάγκες, που υπαγορεύουν η ηλικία του παιδιού και ο χωροχρόνος του, και στις ειδικές, που υπαγορεύουν η προσωπικότητα και οι κλίσεις του. Δηλαδή ένα πρόγραμμα που να βοηθά το παιδί να οργανώνεται, να αξιοποιεί δημιουργικά το χρόνο και τις διαθέσεις του, να συνειδητοποιεί τις ενέργειές του και να τις αξιολογεί, προκειμένου να παίρνει χαρά από αυτές και να τις ανακαλεί αναπτύσσοντας μεταγνωστικές δεξιότητες, που είναι απαραίτητες για την ισόρροπη ανάπτυξή

63 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

Η αγάπη της Μυρμηγκίνας και του Τζίτζικα

ε ικον ο γρα φ ηΜ ε να παραΜ ύΘ ια

www.ellinoekdotiki.gr ...για online ξεφύλλισμα!

γιώργοσ ΜπούΜπούσησ - εικονογραφηση: Βανεσσα ιώαννού

Μια νεαρή μυρμηγκίνα ακούει για πρώτη φορά στη ζωή της τζιτζίκι να τραγουδά... Η μελωδία του έχει άρωμα καλοκαιριού. . Και εντελώς ξαφνικά... ο Τζίτζικας και η Μυρμηγκίνα γνωρίζονται αλλάζουν... όλα Εκείνος της προτείνει μια μικρή βόλτα ψηλά στον ουρανό... Και ... Η γαλάζια θάλασσα, το ολόγιομο φεγγάρι, το μυρωμένο πευκοδάσος της... κόσμο τον ν κάνουν τη Μυρμηγκίνα να ονειρεύεται... Κάνου να φαίνεται μικρός και μονότονος... Τελικά, πρέπει να αποφασίσει ά της... αν θα παραμείνει με τους δικούς της ή θα ακολουθήσει τον Τζίτζικ ; έρουν Και ο χειμώνας έρχεται... Θα τα καταφ 72 • Λ.Τ.: 15,7 ISBN.: 978-960-6738-14-2 • Διάσταση 22x30 εκ • Δεμένο • σελ.:

Τσίκο

το σκυλάκι που δεν μπορούσε να κουνήσει την ουρά του σοφια παρασΧού - εικονογραφηση: Θανασησ γκιοκασ Ο Τσίκο, το σκυλάκι που βρέθηκε ξαφνικά μόνο του στην αυλή του σπιτιού, ήταν πολύ λυπημένο. Όσο κι αν προσπαθούσαν τα άλλα ζώα του κήπου με τα αστεία και τα παιχνίδια τους να τον κάνουν να χαρεί, δεν τα κατάφερναν. Κάτι άλλο ζητούσε το σκυλάκι για να νιώσει ότι τον αγαπούν και τον φροντίζουν. Θα το βρει; Θα κουνήσει τελικά την ουρίτσα του από χαρά ο μικρούλης Τσίκο; ISBN.: 978-960-6738-57-9 • Διάσταση 22x30 εκ. • Δεμένο • σελ.: 48 • Λ.Τ.: 13,7

Γυρεύοντας μια Αγκαλίτσα γκιοκασ Διονύσησ Βαλεριανοσ - εικονογραφηση: Θανασησ

Ένα απίστευτα γλυκό πουλάκι, ο Κοκουλίνος, αναζητά το θαύμα του κόσμου, τη μητρική αγάπη! Γυρίζει τον κόσμο όλο γυρεύοντας τη στοργή και τη θαλπωρή που μόνο η αγκαλίτσα μιας μανούλας μπορεί να προσφέρει! Εκείνο, όμως, που τελικά διαπιστώνει ο Κοκουλίνος είναι ότι για να φτάσει κανείς στη χώρα των θαυμάτων, εκεί δηλαδή όπου η αγάπη κατοικεί, το μόνο που χρειάζεται ται! είναι μια ζεστή καρδούλα που να γνωρίζει να αγαπά και ν’ αγαπιέ 56 • Λ.Τ.: 13,7 ISBN.: 978-960-6738-34-0 • Διάσταση 22x30 εκ • Δεμένο • σελ.:

Δύο μικρές κυρίες στην κατασκήνωση σοφια παρασΧού - εικονογραφηση: Βανεσσα ιώαννού Οι εννιάχρονες δίδυμες αδελφούλες, Μιράντα και Μελίνα, πάνε για πρώτη φορά να περάσουν τρεις βδομάδες στην κατασκήνωση. Με την Κατερίνα, τη Λάουρα και τη Ράνια, τα άλλα κορίτσια της σκηνής τους, φτιάχνουν την ομάδα «Μικρές Κυρίες» και περνούν μαζί αξέχαστες εμπειρίες. Εκδρομές, χοροί, αθλητισμός, τσακωμοί, μυστικά, συμφιλιώσεις θα τις ενώσουν με αγάπη και φιλία. Στη γιορτή του αποχαιρετισμού μια μεγάλη χαρά θα σφραγίσει τις αξέχαστες μέρες που έζησαν στην κατασκήνωση οι αξιολάτρευτες «Μικρές Κυρίες»! ISBN.: 978-960-6738-13-5 • Διάσταση 15x22 εκ. • σελ.: 80 • Λ.Τ.: 8,00

ΠαιΔική ΛογοΤεχνια

Μιράντα & Μελίνα

Ποιος σκότωσε τον κύριο X; ΘοΔώρησ ανΔριοπούλοσ - εικονογραφηση: Θανασησ γκιοκασ

ISBN.: 978-960-6738-58-6 • Διάσταση 17x24 εκ. • σελ.: 160 • Λ.Τ.: 16,15

Βραβευμένο με το 3ο Βραβείο στο 6ο Πανευρωπαϊκό Forum Πρωτοπόρων Καθηγητών του Προγράμματος Συνεργάτες στη μάθηση της εταιρείας Microsoft.

Προδημοτική εκπαίδευση και Δημοτικό / Γυμνάσιο / Λύκειο / Πανεπιστημιακά Παιδαγωγικά / Εκπαίδευση Ενηλίκων / Λεξικά / Μέθοδοι Εκμάθησης Ξένων Γλωσσών Χάρτες / Εκπαιδευτικές Αφίσες / Μελέτες - Δοκίμια / Ποίηση Λογοτεχνία / Εικονογραφημένα Βιβλία / Comics και Graphic Novels www.ellinoekdotiki.gr

GRAPHIC NOVELS

Υπάρχουν αλάνθαστοι δολοφόνοι; Μπορεί κανείς να διαπράξει το τέλειο έγκλημα; Το 1900 στο Παρίσι, σε ένα από τα σπουδαιότερα συνέδρια των μαθηματικών, δολοφονείται ο φημισμένος Καθηγητής Χ. Οι κορυφαίοι μαθηματικοί όλων των εποχών θεωρούνται ύποπτοι. Ποιος, τελικά, σκότωσε τον Καθηγητή Χ; Θα αποκαλυφθεί η αλήθεια;

66 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

του. Φυσικά, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του παιδιού, το πρόγραμμα μπορεί να είναι χαλαρότερο ή λίγο πιο σφιχτό. Αναφορικά με όλα τα παραπάνω, σημαντικό είναι να επισημάνουμε ότι ωφέλιμο για την ισόρροπη και ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού-μαθητή είναι το να μπορεί σε κάθε περίπτωση να απολαμβάνει ελεύθερα, μεταξύ άλλων εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων, εξίσου και την ανάγνωση ενός λογοτεχνικού βιβλίου. Να ικανοποιεί επιπλέον τα ενδιαφέροντα και τις απορίες του μέσα από την ανάγνωση ενός βιβλίου γνώσεων και, εντέλει, σε στιγμές χαλάρωσης ή και παιχνιδιού, να απασχολείται δημιουργικά με βιβλία δραστηριοτήτων, όπως είναι οι «Καλοκαιρινές Διακοπές». Τα τελευταία, με το γενικό τίτλο Καλοκαιρινές Διακοπές, είναι και τα βιβλία που θα μας απασχολήσουν στη συνέχεια.

Ορισμός και ειδολογική εξέταση των βιβλίων «Καλοκαιρινές Διακοπές» Με τον όρο «Καλοκαιρινές Διακοπές» εννοούμε τα βιβλία παιχνιδιών και δραστηριοτήτων, τα οποία κατά κανόνα διατίθενται προς χρήση στο εμπόριο τους καλοκαιρινούς μήνες και προσφέρονται για δημιουργική και παιγνιώδη αξιοποίηση από τα παιδιά. Με την ευρεία έννοια του όρου, στην ίδια κατηγορία εντάσσουμε και τα βιβλία εκείνα που ως προς το περιεχόμενο της ύλης τους σχεδιάστηκαν ώστε να είναι κατάλληλα για αξιοποίηση καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, δηλαδή, πέραν των καλοκαιρινών μηνών, και κατά την περίοδο των διακοπών των Χριστουγέννων και του Πάσχα. Τα βιβλία αυτά, από ειδολογική σκοπιά και με βάση κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα1, που αφορούν κυρίως στον τρόπο προσέγγισης του αντικειμένου τους, δηλαδή στο περιεχόμενο, την εξωτερική εμφάνιση (έμφαση στην εικονογράφηση και τη σχεδίαση) και τη χρήση του, μπορούμε να τα κατατάξουμε στην κατηγορία των «βιβλίων γνώσεων»2. Την κατάταξη αυτή επιχειρούν και πολλοί μελετητές, μεταξύ των οποίων και ο Γερμανός Siegfried Aust. Συγκεκριμένα ο τελευταίος, στο βιβλίο του Das sachorientierte Kinderund Jugendbuch και στο διαχωρισμό που προτείνει για τα εξωσχολικά βιβλία γνώσεων, εντάσσει τα βιβλία παιχνιδιών και δραστηριοτήτων στην κατηγορία «διδακτικά εξωσχολικά βιβλία γνώσεων»3. Ο Ανδρέας Καρακίτσιος, στο άρθρο του «Περί του παιδικού βιβλίου γνώσης»4, επισημαίνει τα εξής: «…είναι πάνω από όλα ένα εκδοτικό προϊόν, που δεν μοιάζει εξωτερικά με το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο […]. Στο περιεχόμενό του έχει μια τυπική εισαγωγή […], τα κεφάλαια είναι ευδιάκριτα, οι ενότητες ξεχωριστές, υπάρχει ένα πλάνο με ένα πίνακα περιεχομένων […] και μερικές φορές υπάρχει και περίληψη. Οι εικονογραφήσεις είναι σε αντιστοιχία με το περιεχόμενο ή συμπληρωματικά με το κείμενο, […] και τα τελευταία χρόνια υπάρχουν και προτεινόμενες ασκήσεις και διδακτικές δραστηριότητες». Αυτό που επίσης πρέπει να επισημάνουμε, είναι ότι οι «Καλοκαιρινές Διακοπές» διαφοροποιούνται πλήρως από τα σχολικά βιβλία, αφού τα τελευταία γράφονται για να εφαρμόσουν αποκλειστικά τους στόχους και τις μεθοδολογίες των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών, ενώ η διάταξη της ύλης τους είναι προσαρμοσμένη στο Αναλυτικό Πρόγραμμα και συνοδεύονται από τα βιβλία του δάσκαλου.

Οι τίτλοι και το περιεχόμενο των βιβλίων «Καλοκαιρινές Διακοπές» Τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με τους καταλόγους που έχουν καταχωρηθεί επισήμως από τους εκδότες στην Εθνική Βιβλιοθήκη, παρατηρούμε ότι τη μερίδα του λέοντος της εκδοτικής παραγωγής στη συγκεκριμένη κατηγορία βιβλίων κατ’ αλφαβητική σειρά έχουν οι εκδοτικοί οίκοι: Άγκυρα, Ελληνικά Γράμματα, Λιβάνης, Μεταίχμιο, Παπαδόπουλος, Πατάκης, Σαββάλας, Σκάι βιβλίο και Ψυχογιός.

67 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

68

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Αναλυτικότερα, από τους παραπάνω εκδοτικούς οίκους κυκλοφορούν στο εμπόριο τα εξής βιβλία «Καλοκαιρινών Διακοπών»: Από τις εκδόσεις Άγκυρα κυκλοφορούν 4 τόμοι για τις τέσσερεις πρώτες τάξεις του Δημοτικού (Α΄, Β΄, Γ΄ και Δ΄) με το γενικό τίτλο Καλοκαιρινές Διακοπές για παιδιά. Από τα Ελληνικά Γράμματα5 κυκλοφορούν στην αγορά 7 τόμοι (1 για παιδιά του Νηπιαγωγείου και 6 για παιδιά του Δημοτικού) με τον γενικό τίτλο Καλοκαιρινές περιπέτειες με τους ήρωες της Disney. Με τον γενικό τίτλο Διακοπές με την αχτύπητη παρέα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Λιβάνη 2 τόμοι για τις δύο πρώτες τάξεις του Δημοτικού (Α΄ & Β΄). Από τις εκδόσεις Μεταίχμιο μπορεί να βρει κανείς στις βιτρίνες ή τα ράφια των βιβλιοπωλείων δύο σειρές «Καλοκαιρινών Διακοπών». Η πρώτη περιλαμβάνει 7 τόμους και φέρει τον γενικό τίτλο Καλοκαιρινά παιχνίδια. Η δεύτερη, με τον τίτλο Παίζω με τα αγαπημένα μου παραμύθια, αριθμεί 2 τόμους και αφορά στο Νηπιαγωγείο και την Α΄ Δημοτικού. Ένας ιδιαίτερα σημαντικός αριθμός τίτλων κυκλοφορεί και από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Συγκεκριμένα: α) με 1 τόμο κυκλοφορούν το Αλφαβητάρι Διακοπών, οι Διακοπές στη χώρα των παραμυθιών και οι Διακοπές με τα πειραχτήρια, όλοι για παιδιά που θα πάνε ή τέλειωσαν το Νηπιαγωγείο, β) με 2 τόμους τα Θαλασσινά παιχνίδια, επίσης για παιδιά Νηπιαγωγείου, …με τον Μπλουμ το δελφινάκι ο πρώτος και …με την Πλιτς τη χελωνίτσα καρέτα καρέτα ο δεύτερος, και γ) με 4 τόμους οι σειρές Ζήτω οι Διακοπές και Πάμε Διακοπές, για παιδιά που τέλειωσαν το Νηπιαγωγείο και την Α΄, Β΄ και Γ΄ Δημοτικού, αντίστοιχα. Σημαντικό αριθμό τίτλων διαθέτουν και οι εκδόσεις Πατάκης. Οι σειρές Χαρούμενες Διακοπές, τα Καλοκαιρινά, καθώς και Η Παρέα των Διακοπών περιλαμβάνουν 6 τόμους η καθεμιά, έναν δηλαδή για κάθε τάξη του Δημοτικού, ενώ οι Καλοκαιρινές Διακοπές με αυτοκόλλητα, σε μετάφραση από την Αγγλική και 1 τόμο, απευθύνονται σε παιδιά του Νηπιαγωγείου. Με τον τίτλο Συναρπαστικές διακοπές και 8 συνολικά τόμους οι εκδόσεις Σαββάλας απευθύνονται –εκτός από τα παιδιά-μαθητές των 6 τάξεων του Δημοτικού– και σε παιδιά που από προνήπια θα πάνε νήπια, καθώς και σε εκείνα που θα πάνε στην Α΄ Γυμνασίου. Από τις εκδόσεις Σκάι βιβλίο κυκλοφορεί επίσης μια σειρά 6 τόμων με τον

τίτλο Καλοκαιρινές διακοπές και την υποσημείωση «Για παιδιά που θα πάνε στην Α΄, Β΄, …, ΣΤ΄ τάξη». Τέλος, από τις εκδόσεις Ψυχογιός υπάρχει στο εμπόριο 1 τόμος με τον τίτλο Διακοπές με την παρέα μου, για παιδιά του Νηπιαγωγείου, καθώς και η σειρά Οικολογικές Διακοπές για όλο το χρόνο, που περιλαμβάνει 3 τόμους, έναν για το Νηπιαγωγείο και τους άλλους δύο για την Α΄ και Β΄ Δημοτικού. Όπως μαρτυρεί και ο τίτλος της συγκεκριμένης σειράς, δύο είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που τη διαφοροποιούν από τις υπόλοιπες: α) Σχεδιάστηκε για να αξιοποιείται κατά τη διάρκεια όλων των διακοπών του χρόνου, δηλαδή το Καλοκαίρι, τα Χριστούγεννα, το Πάσχα και τα Σαββατοκύριακα, και β) το περιεχόμενό της είναι αμιγώς οικολογικό. Με μια πρώτη ανάγνωση της μορφής και κυρίως του περιεχομένου των βιβλίων αυτών διαπιστώνουμε ότι διακρίνονται από ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Αρχικά, τα περισσότερα αν όχι όλα, φέρουν στον τίτλο τους τη λέξη «Διακοπές», η οποία μεταξύ άλλων μας παραπέμπει και στο παιχνίδι. Και αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο, αφού τόσο οι δημιουργοί όσο και οι εκδότες, αναγνωρίζοντας την ανάγκη του παιδιού για παιχνίδι, του προσφέρουν ελκυστικά προϊόντα για να το προσελκύσουν, με τη διττή του ιδιότητα, του καταναλωτή και αναγνώστη. Για το λόγο αυτόν ακολουθούν τεχνικές και επιλογές ιδιαίτερα προηγμένες, «ντύνουν» τα βιβλία με πλούσια εικονογράφηση, λαμπερά χρώματα και εντυπωσιακά γραφικά, και γενικά φροντίζουν εξίσου τόσο την εξωτερική όσο και την εσωτερική εμφάνιση, αλλά και τη γενική τους εικόνα. Επιπλέον, σε όλα υπάρχει κάποια εισαγωγή με οδηγίες προς τα παιδιά ή τους γονείς τους, σε περίπτωση που αυτά είναι μικρότερα, ένας πίνακας περιεχομένων, ενώ αρκετά από αυτά είναι χωρισμένα σε κεφάλαια με ευδιάκριτες τις επιμέρους ενότητες. Στο σύνολό τους οι 19 τίτλοι «Καλοκαιρινών Διακοπών» που εξετάζουμε θέτουν ως κύριο στόχο τους την τέρψη των παιδιών, ενώ δεν παραλείπουν να σημειώσουν το ωφέλιμο του εμπλουτισμού των γνώσεών τους. Φράσεις όπως: «χαρίζοντάς τους, εκτός από γνώσεις, ατέλειωτες ώρες διασκέδασης»6, «γεμάτο παιχνίδια, χαρά και διασκέδαση»7, «στις διασκεδαστικές σελίδες του βιβλίου»8, «…παίζοντας, χωρίς σύστημα, φρεσκάρουν τις γνώσεις των παιδιών με χιούμορ»9, «θα χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις τους, θα τις εμπεδώσουν παίζοντας, αλλά και θα τις εμπλουτίσουν με νέες»10, «ένα βιβλίο δραστηριο-

69

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

70

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

τήτων, που συνδυάζει την ψυχαγωγία με τη γνώση»11, είναι μερικές από αυτές, που αποδεικνύουν του λόγου το αληθές. Σε ό,τι αφορά το σχεδιασμό της ύλης και των επιμέρους δραστηριοτήτων, οι περισσότεροι τίτλοι σχεδιάστηκαν σύμφωνα με τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών και τη διαθεματική προσέγγιση της ύλης. Για παράδειγμα, στο εισαγωγικό σημείωμα της σειράς Οικολογικές Διακοπές για όλο το χρόνο διαβάζουμε πως τα βιβλία «έχουν γραφτεί σύμφωνα με τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών, τις σύγχρονες θεωρίες Ψυχοπαιδαγωγικής και Ψυχοκοινωνιολογίας αλλά και την ανάγκη για συναισθηματική, νοητική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού»12. Επίσης, όπως τα υπόλοιπα βιβλία γνώσεων, έτσι και αυτά έχουν συγκεκριμένες συμβάσεις που κατά το μάλλον και ήττον λειτουργούν ως κανόνες. Δηλαδή το είδος του κώδικα επικοινωνίας (γλώσσα & εικόνα), το είδος του λόγου (περιγραφικός, συγκινησιακός και πληροφοριακός ή καθοδηγητικός), καθώς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της γλώσσας υπακούουν σε συγκεκριμένες τεχνικές. Τα ρήματα, επιπλέον, που κυριαρχούν είναι ενεργητικά, προσκαλούν ή και προκαλούν το παιδί να αναλάβει ενεργητικό ρόλο και είναι του τύπου: συμπληρώνω, κυκλώνω, ενώνω, αντιστοιχίζω, παρατηρώ, ανακαλύπτω, απαντώ, γράφω, προσθέτω, κολλώ, κόβω, περιγράφω, σχεδιάζω, ακολουθώ, παίζω, κ.λπ., συνήθως στο β΄ ενικό πρόσωπο και σε όλες τις εγκλίσεις, με πρώτη την προστακτική ή την υποτακτική και σε μικρότερη κλίμακα την οριστική. Κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι, τέλος, και το περιεχόμενο των κειμένων τους. Στο σύνολό του είναι δραστηριότητες, όπως: σπαζοκεφαλιές, αινίγματα, γρίφοι, σταυρόλεξα, γλωσσοδέτες, προβλήματα, παιχνίδια, κουίζ, κρυπτόλεξα, αριθμόλεξα, λαβύρινθοι, ακροστιχίδες, ζωγραφιές, σχεδιαγράμματα, σκιάσεις, γλωσσικές και μαθηματικές ασκήσεις, κ.ά. (βλ.: τα Καλοκαιρινά της Αγγελικής Βαρελλά και τις Χαρούμενες διακοπές της Ρένας Καρθαίου). Υπάρχουν ακόμα δραστηριότητες που προσκαλούν ή και αφυπνίζουν τα παιδιά να ευαισθητοποιηθούν σε ζητήματα οικολογίας13 ή και σε θέματα συνεργασίας και υπευθυνότητας14, να υιοθετήσουν συμπεριφορές υγιεινής διατρο-

φής15, να δοκιμάσουν συνταγές μαγειρικής16 και, τέλος, να αναλάβουν ή να εμπλακούν σε δράσεις για την προστασία του περιβάλλοντος17. Φυσικά, μεταξύ των βιβλίων που εξετάζουμε, ορισμένα παρουσιάζουν κάποιες διαφοροποιήσεις. Συγκεκριμένα, σε 6 τίτλους, την ξενάγηση στις επιμέρους ασκήσεις/δραστηριότητες αναλαμβάνει ομάδα παιδιών ή και ζώα ήρωες. Αυτά ζητούν από τα παιδιά αναγνώστες/παίχτες να τα ακολουθήσουν και μαζί να φτάσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα, που εκτός από την επιτυχημένη προσπάθεια και τη χαρά της συμμετοχής είναι η απόλαυση και η ψυχαγωγία του παιδιού. Τρεις τίτλοι: τα Καλοκαιρινά παιχνίδια, οι Καλοκαιρινές περιπέτειες με τους ήρωες της Disney και οι Οικολογικές Διακοπές για όλο το χρόνο, προφανώς για να γίνουν περισσότερο ελκυστικοί στα παιδιά, προσφέρουν σ’ αυτά τη δυνατότητα απόκτησης κάποιου βραβείου ή επάθλου, που αποκτούν είτε με την ολοκλήρωση του κάθε κεφαλαίου χωριστά είτε στο τέλος του βιβλίου. Τέλος, αξιοσημείωτο είναι να αναφερθούμε στην ύπαρξη ή όχι μιας κεντρικής ιδέας ή ενός κυρίαρχου θέματος18, το οποίο είτε αποδίδεται από μια ενιαία ιστορία, η οποία εξελίσσεται, είτε από περισσότερες αυτοτελείς. Η ιστορία ή οι ιστορίες, όπου υπάρχουν, διαδραματίζουν μάλλον διττό ρόλο. Εμπεριέχουν τις επιμέρους δραστηριότητες, οι οποίες ως συνδετικός κρίκος και αναπόσπαστο κομμάτι τους τις προωθούν, και ταυτόχρονα προσδίδουν στο σύνολό τους κάποιο λογοτεχνικό ύφος. Ενδεικτικά θα σταθούμε στις σειρές: α) Η παρέα των διακοπών από τις εκδόσεις Πατάκης. Κάθε τόμος από τους 6 της σειράς εμπεριέχει δεκαέξι θεματικές ενότητες με κείμενα αφηγηματικού ή και πληροφοριακού λόγου, προσαρμοσμένες στις απαιτήσεις και τις ανάγκες των παιδιών. β) Οι Οικολογικές Διακοπές για όλο το χρόνο από τις εκδόσεις Ψυχογιός (για το Νηπιαγωγείο, την Α΄ και Β΄ τάξη του Δημοτικού). Ο κάθε τόμος της σειράς αυτής κατανέμεται σε δώδεκα θεματικές ενότητες, όσοι δηλαδή και οι μήνες του χρόνου, οι οποίες έχουν ενιαία ροή και κείμενα/ιστορίες που καλύπτουν όλο το φάσμα των ενδιαφερόντων και των αναγκών των παιδιών της αντίστοιχης ηλικίας. Παράλληλα, προσεγγίζουν 36 διαφορετικά οικολογικά ζητήματα, μεταξύ των οποίων: η φιλοζωία, οι πυρκαγιές, η λειψυδρία, η ανακύκλωση, η έλλειψη πρασίνου, η πράσινη ενέργεια, τα απειλούμενα προς



ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

εξαφάνιση ζώα, η όξινη βροχή, η τρύπα του όζοντος, η υπερθέρμανση του πλανήτη, κ.ά., που για να προωθηθούν μέσω των επιμέρους δραστηριοτήτων καθίσταται απαραίτητη η ενεργή συμμετοχή των παιδιών.

Συμπεράσματα

72

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Από την παραπάνω διερεύνηση της μορφής και του ρόλου των «Καλοκαιρινών Διακοπών» οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι όλες σέβονται τις ιδιαίτερες ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών και παράλληλα επεξεργάζονται την εικονογράφηση με τον καλύτερο τρόπο, αφού μαζί με τις δραστηριότητες είναι τα απαραίτητα στοιχεία για τη δημιουργία χαρούμενου και παιγνιώδους κλίματος. Επιπλέον: α) συντροφεύουν το παιδί ευχάριστα τις ελεύθερες ώρες του, και β) ως χρηστικά εργαλεία τού δίνουν τη δυνατότητα παίζοντας να εμπεδώσει και να εμπλουτίσει τις γνώσεις του, να οξύνει το νου του, να καλλιεργήσει τη μαθηματική και κριτική του σκέψη και να αναπτύξει όλες τις δεξιότητές του. Ταυτόχρονα ενεργούν ενισχυτικά και ενθαρρύνουν το παιδί να υιοθετήσει συμπεριφορές ευγενούς άμιλλας και κοινωνικής αλληλεγγύης και σε κάποιες περιπτώσεις να αναπτύξει την οικολογική του συνείδηση. Τέλος, διαπιστώνουμε ότι σε όσα βιβλία «Διακοπών» υπάρχουν οδηγίες χρήσης, ως επί το πλείστον σε μορφή εισαγωγής, αυτές λειτουργούν θετικά και ενισχυτικά, αφού παροτρύνουν το παιδί και συνάμα τους γονείς του να αντιμετωπίζουν το συγκεκριμένο βιβλίο ως παιχνίδι και όχι ως εγχειρίδιο μάθησης. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ http://users.auth.gr/akarakit/livre.doc ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Για τη μορφή των βιβλίων γνώσεων, βλ. Μ. Ντεκάστρο (2005), «Σκέψεις γύρω από τα βιβλία γνώσεων», περ. Διαδρομές, τχ. 19, σσ. 192-198. 2. Μ. Καρπόζηλου, Το παιδί στη χώρα των βιβλίων, δ΄ έκδ., Καστανιώτης, Αθήνα 2000, σ. 109. 3. Βλ. Siegfried Aust, “Das sachorientierte Kinder- und Jugendbuch”, στον τόμο Das sachorientierte Kinder- und Jugendbuch, L. Binder, Hrsg., Βιέννη 1983, σ. 22. 4. Περί του παιδικού βιβλίου γνώσεων, βλ. στη διεύθυνση: users.auth.gr/akarakit/livre.doc με τον τίτλο «Βιβλία γνώσης». 5. Από τις αρχές του 2011, οι εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα έχουν επισήμως παύσει τις εργασίες τους και μόνο το βιβλιοπωλείο λειτουργεί μέχρι εξάντλησης των βιβλίων που υπάρχουν στη διάθεσή του. Παραμένει όμως αδιευκρίνιστο το πώς θα προωθηθεί και θα διατεθεί στην αγορά το υπόλοιπο και ογκωδέστερο μέρος των βιβλίων που φυλάσσεται στην κεντρική αποθήκη. Αυτό σημαίνει πως η σειρά Καλοκαιρινές Περιπέτειες με τους ήρωες της Disney, αν και εφόσον οι συνθήκες της αγοράς το επιτρέψουν (κάτι που επίσης είναι αδιευκρίνιστο), θα βρίσκεται στα βιβλιοπωλεία μέχρι να εξαντληθεί. 6. Βλ. Χρ. Δασκαλέρος, Γ. Ζαχαρόπουλος, Ευγ. Ζευγίτη, Καλοκαιρινές Περιπέτειες με τους ήρωες της Disney, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2007, οπισθόφυλλο. 7. Βλ. Λ. Δενεζάκη, Διακοπές με την αχτύπητη παρέα, Λιβάνης, οπισθόφυλλο. 8. Βλ. Ρ. Καρθαίου, Κ. Μάνου-Πασσά, Χαρούμενες διακοπές, αναθ. έκδ., Πατάκης, Αθήνα 2007, οπισθόφυλλο.

9. Βλ. Α. Βαρελλά, Καλοκαιρινά, Πατάκης, Αθήνα 2007, οπισθόφυλλο. 10. Βλ. Π. Βασιλάκη, Β. Ηλιόπουλος, Φ. Μανδηλαράς, Μ. Ντεκάστρο, Η παρέα των διακοπών, Πατάκης, Αθήνα 2002, οπισθόφυλλο. 11. Βλ. Μ. Αυτζής, Χρ. Μουρατίδου, Οικολογικές διακοπές για όλο το χρόνο, Ψυχογιός, Αθήνα 2010, οπισθόφυλλο. 12. Ό.π., σ. 5. 13. Εύη Τσιτιρίδου, Θαλασσινά παιχνίδια, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2008, οπισθόφυλλο. 14. Σ. Αποστολοπούλου, Α. Βάσσου, Χ. Δημητρίου, Ζήτω οι διακοπές, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2008, οπισθόφυλλο. 15. Μ. Αυτζής, Χρ. Μουρατίδου, ό.π., τόμ. β΄, σσ. 126-137. 16. Π. Βασιλάκη, Β. Ηλιόπουλος, Φ. Μανδηλαράς, Μ. Ντεκάστρο, ό.π., τόμ. α΄, σσ. 50-53. 17. Μ. Αυτζής, Χρ. Μουρατίδου, ό.π., στο σύνολο των κειμένων. 18. Περί της αξίας του κυρίαρχου θέματος, βλ. Μ. Καρπόζηλου, ό.π., σσ. 203-213.

ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΩΝ ΔΙΑΚΟΠΩΝ 1. Καλοκαιρινές Διακοπές για παιδιά (4 τόμ.), Άγκυρα. 2. Χρ. Δασκαλέρος, Γ. Ζαχαρόπουλος, Ευγ. Ζευγίτη, Καλοκαιρινές Περιπέτειες με τους ήρωες της Disney (6 τόμ.), Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2007. 3. Λ. Δενεζάκη, Διακοπές με την αχτύπητη παρέα, Λιβάνης. 4. Ρ. Ρώση-Ζαΐρη, Παίζω με τα αγαπημένα μου παραμύθια για το Νηπιαγωγείο και την Α΄ Δημοτικού, Μεταίχμιο, Αθήνα 2007. 5. Ρ. Ρώση-Ζαΐρη, Καλοκαιρινά παιχνίδια για το Νηπιαγωγείο και την Α΄ Δημοτικού, Μεταίχμιο, Αθήνα 2008. 6. Μ. Αραπάκη, Μ. Αντωνοπούλου, Καλοκαιρινά παιχνίδια για τη Β΄ και Γ΄ Δημοτικού, Μεταίχμιο, Αθήνα 2008. 7. Ε. Καστάνη, Καλοκαιρινά παιχνίδια για τη Δ΄ Δημοτικού, Μεταίχμιο, Αθήνα 2009. 8. Ε. Τσολακίδου, Π. Παπαντωνίου, Καλοκαιρινά παιχνίδια για την Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού, Μεταίχμιο, Αθήνα 2009. 9. Ε. Δεσύπρη, Πάμε Διακοπές;, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2006. 10. Σ. Αποστολοπούλου, Α. Βάσσου, Χ. Δημητρίου, Ζήτω οι Διακοπές, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2008. 11. Σ. Αποστολοπούλου, Α. Βάσσου, Διακοπές με τα πειραχτήρια, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2009. 12. Σ. Αποστολοπούλου, Α. Βάσσου, Διακοπές στη χώρα των παραμυθιών, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2009. 13. Ε. Δεσύπρη, Αλφαβητάρι Διακοπών, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2010. 14. Ε. Τσιτιρίδου, Θαλασσινά παιχνίδια, (2 τόμ.), Παπαδόπουλος, Αθήνα 2008. 15. Αγγ. Βαρελλά, Καλοκαιρινά (6 τόμ.), Πατάκης, Αθήνα 2007. 16. Ρ. Καρθαίου, Κ. Μάνου-Πασσά, Χαρούμενες διακοπές, αναθ. έκδ., Πατάκης, Αθήνα 2007. 17. Π. Βασιλάκη, Β. Ηλιόπουλος, Φ. Μανδηλαράς, Μ. Ντεκάστρο, Η παρέα των διακοπών, Πατάκης, Αθήνα 2002. 18. Watt Fiona, Καλοκαιρινές διακοπές με αυτοκόλλητα, μτφρ.: Φ. Μανδηλαράς, Πατάκης, Αθήνα 2009. 19. Συναρπαστικές διακοπές (8 τόμ.), Σαββάλας. 20. Καλοκαιρινές διακοπές (6 τόμ.) Σκάι Βιβλίο. 21. Β. Κουλουμπή-Πάλμου, Διακοπές με την παρέα μου, Ψυχογιός, Αθήνα 2005. 22. Μ. Αυτζής, Χρ. Μουρατίδου, Οικολογικές διακοπές για όλο το χρόνο, Ψυχογιός, Αθήνα 2010.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ & ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Μ. Καρπόζηλου, Το παιδί στη χώρα των βιβλίων, δ΄ έκδ., Καστανιώτης, Αθήνα 2000. 2. Μ. Ντεκάστρο (2005), «Σκέψεις γύρω από τα βιβλία γνώσεων», περ. Διαδρομές, τχ. 19, Αθήνα 2005. 3. Siegfried Aust, “Das sachorientierte Kinder- und Jugendbuch”, στον τόμο Das sachorientierte Kinder- und Jugendbuch, L. Binder, Hrsg., Βιέννη 1983.

73 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

συνέντευξη ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Μαρία Αγγελίδου

 74

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η Μαρία Αγγελίδου γεννήθηκε το 1957 στην Αθήνα. Σπούδασε κλασική φιλολογία στην Αθήνα, τη Γερμανία και την Ελβετία. Τα βιβλία της, πολλά από τα οποία κυκλοφορούν ήδη μεταφρασμένα στην Αγγλία, τη Γαλλία και την Ισπανία, περιλαμβάνουν «ιστορικά» παραμύθια, που διευκολύνουν τα σημερινά παιδιά στην προσέγγιση της Ιστορίας και της Μυθολογίας. Ασχολείται επίσης με τη λογοτεχνική μετάφραση. Έχει μεταφράσει πάνω από 400 βιβλία, τα μισά από τα οποία είναι για παιδιά. Έχει διασκευάσει για το παιδικό αναγνωστικό κοινό Σέξπιρ και Μολιέρο, Δάντη και Θερβάντες, Μέλβιλ, Γκολντόνι, κ.ά. Για τις μεταφράσεις της έχει βραβευθεί δύο φορές από την Ελληνική Εταιρία Μεταφραστών Λογοτεχνίας (για τα Παραμύθια των Αδελφών Γκριμμ, εκδ. Άγρα, και για τη Λάουρα και το Μυστικό της Αβεντέρας, εκδ. Ψυχογιός) και την ΙΒΒΥ (για τις Σκανταλιές του Φραντς, εκδ. Ψυχογιός).

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ • Ελληνική Μυθολογία: Πώς ξεκίνησε ο κόσμος, εκδ. Παπαδόπουλος (Κρατικό Βραβείο Παιδικού Βιβλίου Γνώσεων) • Ελληνική Μυθολογία: Από τους θεούς στους ανθρώπους, εκδ. Παπαδόπουλος • Ελληνική Μυθολογία: Από τους ανθρώπους στους ήρωες, εκδ. Παπαδόπουλος • Το δέντρο με τα ψέματα, εκδ. Παπαδόπουλος • Το τετράδιο με τις συμπτώσεις, ένα κεφάλαιο από την αυτοβιογραφία του Ηλία Μακρή, εκδ. Παπαδόπουλος • Το τετράδιο με τους ορισμούς, ένα κεφάλαιο από την αυτοβιογραφία του Ηλία Μακρή, εκδ. Παπαδόπουλος • Οι άνθρωποι που δεν έβλεπαν όνειρα, εκδ. Πατάκη (Έπαινος του Κύκλου Παιδικού Βιβλίου). • Οι άνθρωποι που έκλεψαν τα γράμματα από τους θεούς, εκδ. Πατάκη • Οι άνθρωποι που δεν εννοούσαν να πεθάνουν, εκδ. Πατάκη • Το Βιβλίο των Αυτοκρατόρων, εκδ. Λιβάνη • Το Βιβλίο των Πειρατών, εκδ. Λιβάνη • Ιστορίες που τις είπε η Πέτρα, εκδ. Αερόστατο • Ιστορίες που τις είπε ο Πόλεμος, εκδ. Αερόστατο • Μύρτις: οι ζωές της, εκδ. Παπαδόπουλος. Η Μύρτις έχει κυκλοφορήσει ήδη στα αγγλικά και τα μαυροβουνιακά από τις εκδόσεις Παρισιάνου. Από τις ίδιες εκ-

δόσεις θα κυκλοφορήσει και σε όλες τις άλλες γλώσσες, τις κύριες γλώσσες του Ο.Η.Ε. και τις γλώσσες των χωρών όπου πηγαίνει η έκθεση της Μύρτιδας.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Αγγελική Βαρελλά: Ποια είναι η πρώτη ιστορία που γράψατε; Μαρία Αγγελίδου: Επρόκειτο για ένα πρόβλημα. Πρέπει να ’μουν στη Γ΄ ή Δ΄ Δημοτικού, κι ο δάσκαλος μας είχε βάλει να συντάξουμε μόνοι μας ένα πρόβλημα αριθμητικής που να χρειάζεται για τη λύση του και τις τέσσερεις πράξεις. Έγραψα λοιπόν ένα πρόβλημα με έναν χιονάνθρωπο, δύο αδέρφια, κάμποσους φίλους, πολλούς ληστές και πειρατές, μια μάγισσα καλή και μια κακή, και άλλους πρωταγωνιστές. Η εκφώνηση του προβλήματος μου πήρε έξι σελίδες στο τετράδιό μου. Η λύση του μόνο μισή. Α.Β.: Χρωστάτε σε κάποιον τη συγγραφική σας ιδιότητα; Μ.Α.: Τα χρέη γνώσης τα παίρνω πολύ στα σοβαρά. Τα οφείλω διά βίου. Χρωστάω πολλά στο δάσκαλό μου της Ε΄ Δημοτικού, τον κ. Τσάκαλο. Μου έμαθε ότι η περιπέτεια της γνώσης δεν έχει τέλος. Μου έμαθε ότι δεν υπάρχει ωραιότερο πράγμα στη ζωή από το να μαθαίνεις. Ένα δεύτερο παρόμοιο χρέος έχω απέναντι στην καθηγήτρια της Ιστορίας της Ε΄ Γυμνασίου, την κα Βετσοπούλου. Μου έμαθε πώς μπορεί κανείς να χαίρεται τη γνώση, και μάλιστα με ήρεμο τρόπο, αλλά και πως η γνώση από μόνη της δεν μπορεί να φτάσει μακριά – χρειάζεται και η σκέψη. Από τον καθηγητή κ. Σκιαδά, στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, έμαθα ότι η γνώση είναι πάθος – και μάλιστα πάθος ζωής. Από τον καθηγητή κ. Burkert, στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, έμαθα ότι μπορεί κανείς

75 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

ν’ αγαπήσει παράφορα και μια γλώσσα που δεν είναι η δική του. Ο κατάλογος αυτών στους οποίους χρωστάω γνώσεις είναι μεγάλος – κι ευτυχώς, δεν τελειώνει. Οι άνθρωποι γύρω μου δεν σταματούν να μου χαρίζουν γνώσεις πολύτιμες. Α.Β.: Μπορείτε να μας μιλήσετε για το «Βυζάντιο των Θαυμάτων»;

76

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Μ.Α.: Το «Βυζάντιο των Θαυμάτων» είναι μια σειρά «ιστορικών» παραμυθιών από τις εκδόσεις Λιβάνη. Κυκλοφόρησαν ήδη οι πρώτοι δύο τόμοι (Το Βιβλίο των Αυτοκρατόρων και Το Βιβλίο των Πειρατών), και ελπίζουμε οτι μέσα στη χρονιά θα έχουμε τους επόμενους δύο. Αγαπώ ιδιαίτερα τη βυζαντινή Ιστορία, τη νοιώθω πολύ πιο κοντά μου από την αρχαία, ας πούμε. Θα μπορούσα μια χαρά να ζω στο Βυζάντιο – κατά προτίμηση στους πρώτους αιώνες του. Στενοχωριέμαι που όλοι οι άλλοι το θεωρούν βαρετή και σκονισμένη υπόθεση – ενώ δεν είναι. Στα παλάτια, στα σπίτια και στα μοναστήρια του έζησαν μερικοί από τους πιο διασκεδαστικούς, έξυπνους, αστείους, αλλά και γοητευτικούς ανθρώπους που ξέρω. Την εικονογράφηση έχει κάνει ο Γιώργος Δημητρίου. Οι «Ιστορίες του Αερόστατου» είναι επίσης «ιστορικά» παραμύθια βγαλμένα από την αρχαία ελληνική Ιστορία. Κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αερόστατο. Ο πρώτος τόμος είναι οι Ιστορίες που τις είπε η Πέτρα. Ο δεύτερος τόμος, που είναι ήδη έτοιμος, είναι οι Ιστορίες που τις είπε ο Πόλεμος. Την εικονογράφηση εδώ έχει αναλάβει η Φωτεινή Στεφανίδη. Α.Β.: Τι εννοείτε όταν λέτε «ιστορικά» παραμύθια; Μ.Α.: Τα «ιστορικά» παραμύθια είναι μια αλλιώτικη προσπάθεια αφήγησης της Ιστορίας. Είναι παραμύθια που δεν θέλουν από τον αναγνώστη τους («μικρό» και «μεγάλο») να μάθει, αλλά να σκεφτεί. Να σκεφτεί την Ιστορία με άλλον τρόπο. Να τη νοιώσει δική του. Να καταλάβει ότι την Ιστορία που διαβάζει στα βιβλία, κάποιοι άνθρωποι την έζησαν στ’ αλήθεια. Και να συνειδητοποιήσει πως τη ζωή που ζει αυτός τώρα, κάποιοι άλλοι στο μέλλον θα τη διαβάσουν στις σελίδες των βιβλίων τους. Α.Β.: Το τελευταίο σας δημιούργημα είναι η Μύρτις. Θα θέλαμε να μας πείτε περισσότερα γι’ αυτό το ξεχωριστό βιβλίο. Μ.Α.: Η Μύρτις είναι όντως ένα βιβλίο πολύ ξεχωριστό. Είναι κι αυτό ένα «ιστορικό» παραμύθι που θέλει να πει την αλήθεια, αλλά να την πει απολαυστικά, σαν να ’ταν ψέμα. Για μας, για τους ανθρώπους του 21ου αιώνα, η μικρή εντεκάχρονη, που έζησε στη Χρυσή Αθήνα του Περικλή, ήταν πρώτα εύρημα ανασκαφικό. Απαιτήθηκαν τρία χρόνια συστηματικής και εμπνευσμένης δουλειάς καθώς και μπόλικος ενθουσιασμός για να γίνει η ανάπλαση του προσώπου της, που την οδήγησε ως έκθεμα πια στις αίθουσες των μουσείων. Κι απαιτήθηκε άλλος τόσος ενθουσιασμός κι αγάπη, για να ολοκληρωθεί η ανάπλαση της ιστορίας της και η Μύρτις να γίνει παραμύθι.

Για τη Μύρτιδα ξέρουμε λίγη αλήθεια μόνο. Ξέρουμε πως πέθανε στο Μεγάλο Λοιμό της Αθήνας, το 430-429 π.Χ. Την ίδια χρονιά με τον Περικλή και με πολλούς άλλους Αθηναίους και Αθηναίες. Ξέρουμε οτι θάφτηκε σε έναν ομαδικό τάφο μαζί με άλλους 150 νεκρούς εξ αιτίας της αρρώστιας. Κι ότι τα οστά και το κρανίο της ήρθαν στο φως κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στον Κεραμεικό το 1994, στο εργοτάξιο του ΜΕΤΡΟ. Εκεί τελειώνει η λιγοστή «χειροπιαστή» αλήθεια που διαθέτουμε για τη Μύρτιδα. Το πρόσωπό της, το βλέμμα της, ακόμα και το όνομά της, είναι αναπλάσεις. Αναπλάσεις, όμως, που «ακούμπησαν» στις κατακτήσεις αρχαιολόγων, ιστορικών και γιατρών. Εμπνεύσεις που ρίζωσαν και ψήλωσαν αντλώντας από το ασφαλές και εύφορο χώμα της βέβαιης επιστημονικής γνώσης. Με τον ίδιο τρόπο έγινε και η ανάπλαση της ιστορίας της. Εστιάζοντας όχι στην πληροφορία του θανάτου της, αλλά στη σιγουριά της ζωής της. Η Μύρτις μάς μάγεψε, κέρδισε τη συγκίνηση και την αγάπη μας, όχι επειδή πέθανε, έστω κι αν αυτό έγινε πρόωρα, στα έντεκα μόλις χρόνια της. Η Μύρτις μπήκε στις καρδιές μας κι εξασφάλισε μια θέση εκεί, επειδή έζησε! Επειδή ήταν ένα κοριτσάκι ολοζώντανο, που έπαιξε στα ίδια μέρη όπου ζούμε κι εμείς σήμερα. Είδε το ίδιο φως, μίλησε, τραγούδησε, άκουσε ιστορίες στην ίδια γλώσσα, που μέσα της ζούμε κι εμείς σήμερα. Κι όλο αυτό είναι μια αλήθεια πολύ μεγαλύτερη από την αλήθεια του θανάτου της. Σ’ αυτή την αλήθεια ακούμπησε το παραμύθι της. Κι αν μας είναι άγνωστη η ιστορία της πραγματικής «Μύρτιδας», αυτή που έζησε με το ζωντανό της πρόσωπο και με το αληθινό της όνομα... ξέρουμε πολλά για τις ιστορίες που άκουγε, για τις ιστορίες που έβλεπε να ξετυλίγονται γύρω της στα χρυσά χρόνια της πόλης, τις ιστορίες που ζούσε μέρα με τη μέρα στην Αθήνα της μοναδικής, συναρπαστικής και σπουδαίας εκείνης εποχής. Ιστορίες τόσες που δεν χωράνε καν σ’ ένα μόνο παραμύθι. Το βιβλίο Μύρτις: οι ζωές της κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος, με εικονογράφηση του Γιώργου Δημητρίου. Με τη σφραγίδα της Unicef συνοδεύει την έκθεση της Μύρτιδας και στο εξωτερικό, με την υπογραφή των εκδόσεων Παρισιάνου. Έχει μεταφραστεί ήδη στα αγγλικά από τον John C. Davis, στα μαυροβουνιακά από την Ana Glikovac και στα γερμανικά από την Christine Senn.

77 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

 78 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΤΟ ΧΑΡΤΙΝΟ ΚΑΡΑΒΙ

ΘΑΛΑΣΣΙΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Ρίχνω χάρτινο καράβι στης λιακάδας το γιαλό. Στα νησιά της καραμέλας θα με πάει με το καλό.

Πώς θα ’θελα η θάλασσα να ήταν το σχολειό μου και του σχολειού μου η φορεσιά να ’τανε... το μαγιό μου.

Θα φορτώσω γλειφιτζούρια μυριστά και λιμπιστά, μαντολάτα και λουκούμια και μπισκότα γιομιστά.

Να ’χα τα βότσαλα χαρτί τα φύκια συνδετήρι, κοχύλια τα μολύβια μου κι ο αστερίας σβηστήρι.

Κούκλες από σοκολάτα πλάι σε κουκλογαμπρούς με τ’ αμύγδαλο φτιαγμένους, που ’ναι να σου φεύγει ο νους.

Στην άμμο η ορθογραφία μου να ήτανε γραμμένη να ’ρχεται κύμα γρήγορα τα λάθη μου να παίρνει.

Θεέ μου, φύλα’ε το καράβι από αγκάλιασμα βροχής, γιατί το ’χω ναυλωμένο για όλα τα παιδιά της Γης.

Και να ’χα για δασκάλες μου τις βάρκες π’ αρμενίζουν να μ’ έπαιρναν κάθε πρωί στη γη να με γυρίζουν.

Γιώργης Κρόκος

Σοφία Παράσχου

διαχρονικά*

ΒΟΗΘΩΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΟΥΝ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ: Η ΒΙΒΛΙΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ JOAN FASSLER Αθηνά Ανδρουτσοπούλου

Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια

Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Συγγραφέας

ο 1978 η Joan Fassler, διδάκτωρ ψυχολογίας του Κέντρου Μελέτης του Παιδιού στο Πανεπιστήμιο του Yale, έγραψε ένα πρωτοποριακό βιβλίο με τίτλο Helping children Cope: Mastering Stress through Books and Stories1. Εκεί σκιαγράφησε ορισμένους τρόπους με τους οποίους οι ιστορίες των ηρώων και ηρωίδων των παιδικών λογοτεχνικών βιβλίων μπορούν: α) να βοηθήσουν τους μικρούς αναγνώστες να αντιμετωπίσουν αγχογόνες καταστάσεις (στο βιβλίο της ασχολείται κυρίως με τις ηλικίες 4-8), και β) να βοηθήσουν την ανοιχτή επικοινωνία μεταξύ παιδιών και ενήλικων-επαγγελματιών (ψυχολόγων, ψυχοθεραπευτών, δασκάλων, βιβλιοθηκάριων, κ.λπ.), αλλά και γονέων. Στο βιβλίο της η Fassler προτείνει επομένως τη βιβλιοθεραπευτική χρήση των παιδικών λογοτεχνικών βιβλίων και υποστηρίζει τη θέση της παρουσιάζοντας παραδείγματα από συγκεκριμένα βιβλία. Η βιβλιοθεραπευτική χρήση, όπως τονίζει και η συγγραφέας, δεν αναιρεί την ευχαρίστηση που αντλούν τα παιδιά από τα βιβλία ούτε υποβαθμίζει την αισθητική τους αξία. Οι ιστορίες δεν χρησιμοποιούνται ως διδακτικά, αλλά ως βοηθητικά μέσα της συμβουλευτικής/ θεραπευτικής διαδικασίας, ή απλά της επικοινωνίας ενός ενήλικου με το παιδί. Το βιβλίο της Fassler αποτελείται από πέντε κεφάλαια τα οποία αντιστοιχούν στα εξής θέματα: Ι. Θάνατος, ΙΙ. Εμπειρίες αποχωρισμού, ΙΙΙ. Νοσηλεία και ασθένεια, ΙV. Αλλαγές στον τρόπο ζωής (π.χ. γέννηση μωρού, υιοθεσία, διαζύγιο, μετακόμιση), V. Άλλες αγχογόνες καταστάσεις (π.χ. οικονομικές δυ-

* Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους. Το κείμενο αυτό είχε δημοσιευτεί στο τεύχος 49 (Άνοιξη 1998, σσ. 18-24). Η Αθηνά Ανδρουτσοπούλου είναι διδάκτωρ Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Bath, ψυχοθεραπεύτρια και οικογενειακή θεραπεύτρια (περισσότερες πληροφορίες: www.androutsopoulou.gr). Η Λότη ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου είναι συγγραφέας (περισσότερες πληροφορίες: www.loty.gr).

79 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

80 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

σκολίες οικογένειας, αλλαγές στη σύνθεση της οικογένειας, συνέπειες φυσικής καταστροφής, κ.λπ.). Σε κάθε κεφάλαιο παρουσιάζονται αρχικά ορισμένες θεωρητικές απόψεις γύρω από το κάθε θέμα. Κατόπιν προτείνονται και συζητούνται επιλεγμένα παιδικά λογοτεχνικά βιβλία ως παραδείγματα του πώς τα παιδιά μπορούν να βοηθηθούν μέσω της καθοδηγούμενης ανάγνωσης των βιβλίων αυτών. Περιγράφονται επίσης συγκεκριμένες τεχνικές (π.χ. χρήση ανοιχτών ερωτήσεων), ενώ στο τέλος κάθε κεφαλαίου δίνονται δύο λίστες σχετικές με το αντίστοιχο θέμα: η πρώτη είναι μια λίστα με επιστημονικές βιβλιογραφικές αναφορές και η δεύτερη μια λίστα με παιδικά λογοτεχνικά βιβλία. Ως ενδεικτικό απόσπασμα της όλης εργασίας της Fassler, θα αναλύσουμε και θα αξιολογήσουμε στη συνέχεια ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου της, εκείνο που ασχολείται με την αντιμετώπιση του ζητήματος του θανάτου, μια από τις πιο αγχογόνες καταστάσεις που είναι πιθανόν να αντιμετωπίσει, άμεσα ή έμμεσα, ένα παιδί. Δεν θα αναφέρουμε τους τίτλους και τους συγγραφείς των συγκεκριμένων βιβλίων που προτείνει η Fassler, αλλά μόνο τη θεματολογία τους. Η συγγραφέας αναφέρει αρχικά πως έχουν διεξαχθεί πολλές έρευνες γύρω από το θέμα του τρόπου με τον οποίο τα παιδιά αντιδρούν στο θάνατο ενός οικείου και αγαπημένου προσώπου, αλλά και στην προοπτική του δικού τους θανάτου. Ο τρόπος αυτός δεν φαίνεται να διαφέρει και πολύ –θα προσθέταμε– από τον τρόπο που και οι ενήλικοι αντιμετωπίζουν το ίδιο θέμα (βλ. Kubler-Ross, 1982). Άρνηση, θυμός αλλά και ενοχές, θλίψη, βαθμιαία αποδοχή και δημιουργία νέων σχέσεων, αποτελούν τις πιο συνηθισμένες «υγιείς» αντιδράσεις που μπορεί να έχει ένα παιδί. Τη διαδικασία του πένθους τη βοηθά σημαντικά η στήριξη ενός ενήλικου, ο οποίος ενθαρρύνει την ανοιχτή συζήτηση και την έκφραση συναισθημάτων. Παιδικά βιβλία –κατάλληλα για την ηλικία του κάθε παιδιού– είναι μέσα πολύ βοηθητικά για μια τέτοιου είδους επικοινωνία. Σύμφωνα με τη Fassler, η χρήση τέτοιων βιβλίων και οι συζητήσεις που προκαλούν είναι ευεργετικές για τα παιδιά, εφ’ όσον τα εξοικειώνει με την ιδέα του θανάτου. Τέτοιες έμμεσες

εμπειρίες, αλλά και πιο άμεσες, όπως η απώλεια ενός αγαπημένου αντικειμένου ή ζώου, φαίνεται να επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που τα παιδιά θα χειριστούν στο μέλλον το θάνατο οικείων προσώπων˙ κατά πόσο δηλαδή θα έχουν «υγιείς αντιδράσεις» ή κατά πόσο θα αποφεύγουν το πένθος ή θα το βιώνουν ως χρόνιο, με δυσάρεστες για την ψυχοσωματική τους υγεία επιπτώσεις (βλ. Leick & Davidsen-Nielsen, 1991). Ανάλογα με την ηλικία των παιδιών, το ζήτημα του θανάτου προσεγγίζεται διαφορετικά. Η Fassler προτείνει για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας να διαβάσουν κατ’ αρχάς βιβλία που μιλούν για τις μεταβολές που παρατηρούνται στη φύση. Τα βιβλία αυτά προσφέρουν την κατάλληλη αφορμή για συζήτηση γύρω από τον κύκλο της ζωής, τον φυσιολογικό, αναπόφευκτο και μη αναστρέψιμο χαρακτήρα του θανάτου κ.λπ.2 Κατόπιν μπορούν να ακούσουν ιστορίες που μιλούν για την απώλεια ή καταστροφή ενός αγαπημένου αντικειμένου και το θάνατο ενός κατοικίδιου ζώου, καθώς και για τις αντιδράσεις των μικρών ηρώων/ηρωίδων. Οι συναισθηματικές αντιδράσεις των ηρώων (κλαίνε, νοσταλγούν, εκφράζουν παράπονο ή θυμό, κ.λπ.) ανακουφίζουν συνήθως τα παιδιά, κυρίως γιατί παρέχουν την «άδεια» για την έκφραση παρόμοιων συναισθημάτων από τα ίδια ή σκέψεων για παρόμοιες εμπειρίες τους. Εξοικειώνονται βαθμιαία με την ιδέα ότι ένας οργανισμός που παύει να είναι ζωντανός θα παραμείνει άψυχος, και μαθαίνουν για τα έθιμα της ταφής3. Οι αντιδράσεις των ενηλίκων ηρώων στις ιστορίες είναι επίσης σημαντικές και μπορούν να δώσουν ιδέες στους ενήλικους αναγνώστες για το πώς να απαντήσουν στα ερωτήματα των παιδιών (π.χ. ένα αγαπημένο ζώο εξακολουθεί να ζει στη μνήμη μας όσο οι αναμνήσεις του –καλές και κακές– διατηρούνται ζωντανές). Ως προς το θάνατο των ανθρώπων, τα βιβλία που κατ’ αρχάς θα επιλεγούν, καλό είναι, κατά την άποψη της Fassler, να ασχολούνται με το θέμα της γεροντικής ηλικίας και τη ζεστή συναισθηματική σχέση που μπορεί να αναπτυχθεί μεταξύ παππού/γιαγιάς και παιδιού. Στη συνέχεια, βιβλία που μιλούν για το θάνατο πιο άμεσα, αγγίζοντας για παράδειγμα την πιθανότητα θανάτου ενός

81 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

82

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

αγαπημένου προσώπου (συνήθως παππού ή γιαγιάς), δίνουν αφορμή για πιο συγκεκριμένη συζήτηση. Οι ενήλικοι βοηθούν με το να βεβαιώνουν τα παιδιά πως οι άνθρωποι ζουν συνήθως αρκετά χρόνια, και το πιο συνηθισμένο και φυσιολογικό είναι να πεθαίνουν όταν είναι γέροι. Ακόμα πιο σημαντικό είναι να τα βεβαιώνουν –κυρίως οι γονείς– πως θα υπάρχουν πάντα κάποιοι να τα φροντίσουν, ακόμα κι αν συμβεί κάτι απρόσμενο στους ίδιους, και να σκεφτούν μαζί ποιοι θα μπορούσαν να είναι οι άνθρωποι αυτοί. Θα αναφέρουμε εδώ ένα παράδειγμα από την εργασία της Bluestone-Sharapan (1979), η οποία αφηγείται ένα περιστατικό από τη δική της οικογένεια. Η μικρότερη κόρη της τη ρώτησε κάποτε τι θα συμβεί αν εκείνη (η μητέρα) πέθαινε και ο μπαμπάς της παντρευόταν μια γυναίκα με την οποία η μικρή δυσκολευόταν να συζητήσει. Η μητέρα απάντησε πως σίγουρα ο πατέρας θα το λάμβανε αυτό υπόψη του, γιατί και ο ίδιος θεωρούσε την επικοινωνία πολύ σημαντική. Της έφερε μάλιστα ως παραδείγματα «καλής επιλογής» προσώπων τους οικογενειακούς φίλους και την μπέιμπι σίτερ της μικρής. Η συζήτηση με αφορμή τέτοια βιβλία είναι χρήσιμη και για την απενοχοποίηση των παιδιών, όταν συχνά η λεγόμενη «εγωκεντρική» τους σκέψη τα οδηγεί σε ενοχοποίηση και αδιέξοδο. Παραδείγματος χάρη, μπορεί να θεωρούν ότι ευθύνονται για την ασθένεια ή το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, ότι θα μπορούσαν να τα έχουν αποτρέψει, κ.λπ. (Οι ενήλικοι περνούν από τα ίδια στάδια κατά την περίοδο του πένθους, συνειδητοποιούν όμως συνήθως το «παράλογο» των σκέψεών τους.) Ορισμένες ιστορίες, όπου οι ενήλικοι ήρωες δυσκολεύονται ή αποφεύγουν να μιλήσουν στους μικρούς ήρωες/ηρωίδες για τον επικείμενο θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, αποτελούν επίσης εξαιρετική αφορμή για συζήτηση γύρω από τη δυσκολία που έχουν πολλές φορές οι μεγάλοι να μιλήσουν ανοιχτά και με τρόπο ευθύ για το θάνατο. Ενώ εκείνα ενθαρρύνονται να μιλήσουν ανοιχτά για τους φόβους και τις απορίες τους, βοηθιούνται στο να συνειδητοποιήσουν ότι οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς την ευκολία τους ή τη θέλησή τους να μιλήσουν για ορισμένα θέματα. Η Fassler, συγγραφέας η ίδια όπως ειπώθηκε, αναφέρεται και σε ένα δικό της βιβλίο με τον τίτλο Ο παππούς μου πέθανε σήμερα, το οποίο περιγράφει τη σχέση του μικρού Ντέιβιντ με τον παππού του. Η Fassler εξηγεί πως

στην ιστορία χρησιμοποιεί στοιχεία από τη θεωρία του Eric Erikson, ο οποίος περιγράφει οχτώ ψυχοκοινωνικά στάδια από τη γέννηση ως το θάνατο, από τα οποία περνούν όλοι οι άνθρωποι. Κατά το τελευταίο στάδιο οι άνθρωποι αισθάνονται ολοκληρωμένοι και αντιμετωπίζουν το θάνατο με ωριμότητα και αξιοπρέπεια, με την προϋπόθεση όμως ότι έχουν ξεπεράσει με επιτυχία τις συγκεκριμένες προκλήσεις που παρουσιάζονται σε καθένα από τα προηγούμενα στάδια. Κατά το πρώτο στάδιο, τα νήπια αναπτύσσουν ένα αίσθημα ασφάλειας και εμπιστοσύνης προς το περιβάλλον, εφόσον οι βασικές τους ανάγκες (σωματικές και συναισθηματικές) καλύπτονται με τρόπο ικανοποιητικό από τους γονείς (ή τα υποκατάστατα γονέων). Τα δύο στάδια έχουν ομοιότητες, κατά τη Fassler, άλλωστε η κυκλικότητα είναι χαρακτηριστικό της ίδιας της ζωής: η στάση των ενηλίκων απέναντι στο θάνατο (την «έξοδο» από τη ζωή) επηρεάζει τη δέσμευση των παιδιών απέναντι στη ζωή («είσοδος» στη ζωή). Θα προσθέταμε ότι και το αντίθετο ισχύει, δηλαδή η δέσμευση των ενηλίκων απέναντι στη ζωή επηρεάζει τη στάση των παιδιών απέναντι στο θάνατο. Με βάση το παιδικό αυτό βιβλίο της, η Fassler προτείνει ορισμένες ερωτήσεις που είναι βοηθητικές για τα παιδιά, κυρίως όταν τα βιβλία χρησιμοποιούνται στη συμβουλευτική/θεραπευτική διαδικασία. Ορισμένες από αυτές είναι οι εξής: «Πώς ένιωθε ο Ντέιβιντ για τον παππού του;» «Εσύ ξέρεις κάποιον που να είναι στην ηλικία αυτού του παππού;» «Μπορούσε ο Ντέιβιντ να κάνει κάτι για να μην πεθάνει ο παππούς του;» «Έχεις χάσει ποτέ κάτι που να αγαπούσες πολύ; Τι έκανες όταν συνέβη αυτό;» Εννοείται πως καμιά απάντηση δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ως σωστή ή λάθος, ιδιαίτερα όσες αφορούν σε συναισθήματα. Οι απαντήσεις που αφορούν στην πραγματικότητα του θανάτου μπορούν να διερευνηθούν περαιτέρω. Διακριτικές εξηγήσεις ή παραδοχή τού ότι ακόμα και οι μεγάλοι δεν μπορούν να δώσουν βέβαιες απαντήσεις σε ορισμένα ζητήματα, παρά μόνο να εκφράσουν το τι ελπίζουν ή τι πιστεύουν (π.χ. για το τι συμβαίνει μετά το θάνατό μας), είναι ανακουφιστικές για τα παιδιά. Βιβλία που παρουσιάζουν το θάνατο ενός παιδιού είναι επίσης πολύ βο-

83 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

84 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ηθητικά, ιδιαίτερα για παιδιά που τα ίδια αντιμετωπίζουν το θάνατο εξαιτίας μιας χρόνιας ασθένειας ή που παλεύουν να αποδεχτούν την ασθένεια ή/και το θάνατο ενός καλού φίλου. Στις περιπτώσεις όμως αυτές, και ιδιαίτερα στην πρώτη, είναι απαραίτητο, το βιβλίο που θα επιλεγεί, να το έχει συστήσει κάποιος ειδικός που γνωρίζει το παιδί και την οικογένειά του και που θα μπορεί να παρέχει συμβουλευτική υποστήριξη. Ως το σημείο αυτό αναφέραμε παραδείγματα θεματολογίας και τρόπου παρουσίασης του θανάτου τα οποία η Fassler θεωρεί επιτυχή και βοηθητικά για τα παιδιά στο να αντιμετωπίσουν το ζήτημα του θανάτου ως κάτι φυσιολογικό. Σύμφωνα όμως με τη συγγραφέα, ορισμένα βιβλία δεν χειρίζονται το θέμα αυτό με τρόπο που να ανταποκρίνεται σε ορισμένα κριτήρια τα οποία εκείνη θεωρεί σημαντικά. Για παράδειγμα, ιστορίες στις οποίες ένα ζώο άξαφνα ζωντανεύει, ενώ είχε προηγουμένως πεθάνει και είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες ταφής, δεν βοηθούν –κατά την άποψή της– τα παιδιά να αποδεχτούν το μη αναστρέψιμο του θανάτου και δεν τα ανακουφίζουν σε περίοδο πένθους. Βιβλία, επίσης, που παρουσιάζουν το θάνατο ως «βαθύ ύπνο» δεν συνιστώνται από τη Fassler, γιατί μπορεί να δημιουργήσουν ή να ενισχύσουν φόβους γύρω από τον νυχτερινό ύπνο. Ακόμα, βιβλία όπου κάποιος που πεθαίνει παρουσιάζεται σαν να φεύγει για διακοπές («πάει να ξεκουραστεί σε ένα πολύ όμορφο μέρος») μπορεί να ενισχύσουν στα παιδιά το φόβο ότι όποιος πάει για διακοπές δεν θα επιστρέψει. Εδώ τίθενται, κατά τη γνώμη μας, δύο σημαντικά και αλληλένδετα ερωτήματα, τα οποία αποτελούν και τη μοναδική κριτική που θα ασκήσουμε στην εργασία της. Το πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο τα παιδιά πρέπει να διαβάζουν μόνο όσα βιβλία κρίνονται ικανοποιητικά βάσει ψυχολογικών κριτηρίων. Ακόμα και αν υποθέσουμε ότι ήταν δυνατόν να επιτευχθεί μια γενική συμφωνία ως προς το ποια είναι τα κριτήρια αυτά, η άποψη που πρεσβεύει η Fassler δεν λαμβάνει υπόψη της την ανάγκη των παιδιών να πετούν στον κόσμο του φανταστικού, όπου όλα μπορούν να συμβούν, ακόμα και τα πιο απίθανα. Η λύση βρίσκεται, νομίζουμε, στην αποδοχή της ανάγκης των παιδιών τόσο για το φανταστικό όσο και για το πραγματικό, δύο στοιχεία όμως που πρέπει τα παιδιά να μάθουν να τα διακρίνουν και να τα διαχωρίζουν. Στη μικρή ηλικία θα χρειαστούν για αυτό τη βοήθεια των ενηλίκων. Άλλωστε, με αφορμή το φανταστικό, μπορεί να προκληθεί συζήτηση σχετικά με τη διάκρισή του από το πραγματικό (π.χ. «σε ένα παραμύθι, και τα πεθαμένα ζώα μπορούν να ζωντανέψουν» ή «στη φαντασία μας μπορούμε να μιλάμε με τον παππού που πέθανε, αλλά όχι στην πραγματικότητα»). Άλλη αφορμή για συζήτηση μπορεί να προκαλέσουν και τα βιβλία που μιλούν για το θάνατο μεταφορικά και να αποτελέσουν μια καλή ευκαιρία για να διευκρινίσουμε τι συνήθως εννοούν οι μεγάλοι (όχι μόνο οι συγγραφείς, αλλά και οι ενήλικοι της οικογένειάς τους) όταν χρησιμοποιούν φράσεις όπως: «κοιμήθηκε για πάντα» (ο θάνατος είναι κάτι οριστικό, δεν αλλάζει), «πήγε στον ουρανό» (δεν θα βρίσκεται πια ανάμεσά μας), «μας βλέπει από ψηλά» (δεν θα τον/την ξεχάσουμε ποτέ, θα αισθανόμαστε σαν να ήταν κοντά μας), «ησύχασε» (δεν αισθάνεται πόνο ή μοναξιά), κ.λπ.

Ένα δεύτερο ερώτημα που τίθεται είναι το κατά πόσο τα βιβλία που στηρίζονται σε συγκεκριμένες ψυχοπαιδαγωγικές θεωρίες τις αφομοιώνουν με τρόπο τέτοιο που το τελικό αποτέλεσμα να είναι αισθητικά αντάξιο ενός έργου τέχνης. Η απάντηση εδώ δεν μπορεί να είναι μία. Πιστεύουμε ότι αυτό εξαρτάται από το αν ο/η συγγραφέας, ιδίως όταν είναι και ψυχολόγος ή παιδαγωγός, διαθέτει πράγματι λογοτεχνικό ταλέντο και αν καταφέρνει να θέσει σε δεύτερη μοίρα την ανάγκη να μεταφέρει συγκεκριμένες πληροφορίες. Τελειώνοντας, θα θέλαμε να σημειώσουμε ότι η σύγχρονη ελληνική παιδική λογοτεχνία περιλαμβάνει πολλά αξιόλογα βιβλία, για όλες τις ηλικίες, που αναφέρονται στο θάνατο και σε άλλες δύσκολες καταστάσεις (διαζύγιο, αλλαγή στη σύνθεση της οικογένειας, υιοθεσία, φυσική καταστροφή, μετακόμιση, προσφυγιά, κ.λπ.) και που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως βιβλιοθεραπευτικά εργαλεία, σύμφωνα με όσα αναφέραμε παραπάνω. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. J. Fassler (1978), Helping children Cope: Mastering Stress through Books and Stories, New York: The Free Press. 2. Διάφορες έρευνες (π.χ. Tamm & Granqvist, 1995) δείχνουν ότι τα παιδιά απεικονίζουν το θάνατο με ανθρωπόμορφη τρομακτική όψη (σκελετός, διάβολος, κ.λπ.). Υπάρχει η άποψη ότι η απεικόνιση αυτή εξυπηρετεί τα παιδιά στο να αντιμετωπίζουν το θάνατο ως κάτι εξωτερικό, να αποφεύγουν την «τραγική αλήθεια» ότι ο θάνατος είναι φαινόμενο εσωτερικό, και έτσι να αισθάνονται πιο ασφαλή. Η αντίθετη άποψη –με την οποία και εμείς συμφωνούμε– είναι ότι η αίσθηση των παιδιών πως κανένας έλεγχος και καμιά πρόβλεψη δεν μπορεί να υπάρχει όσον αφορά τη ζωή και το θάνατο αυξάνει το συναίσθημα της ανασφάλειας. Πόσο ασφαλές μπορεί να αισθάνεται ένα παιδί όταν τα ακούσματά του προβάλλουν την ιδέα ότι ο θάνατος έρχεται «απρόσκλητος» για να τιμωρήσει ή να κλέψει ένα αγαπημένο πρόσωπο; Το ότι παρόμοια μοτίβα συναντώνται στους μύθους δεν είναι απόδειξη ότι η ενθάρρυνση τέτοιων εξηγήσεων βοηθά το σύγχρονο παιδί στο να αντιμετωπίσει την πολυπλοκότητα του περιβάλλοντος στο οποίο ζει. 3. Ο διάσημος ψυχολόγος Piaget είχε διατυπώσει τη θέση ότι τα στάδια της γνωστικής ανάπτυξης των παιδιών είναι ποιοτικά διαχωρισμένα μεταξύ τους. Για παράδειγμα, τα παιδιά 2-7 ετών δεν θα μπορέσουν να αποδεχτούν το μη αναστρέψιμο του θανάτου ούτε θα ενδιαφερθούν για τις διαδικασίες ταφής παρά μόνο όταν περάσουν στο επόμενο στάδιο γνωστικής ωρίμασης που καθορίζεται ηλικιακά. Επομένως, σύμφωνα με τον Piaget, καμιά διαδικασία δεν μπορεί να επηρεάσει ουσιαστικά τη σταδιακή αποδοχή μιας τέτοιας ιδέας. Η θέση αυτή του Piaget περί ποιοτικού διαχωρισμού των σταδίων και ταύτισης των ορίων της γνωστικής και της ηλικιακής ωρίμασης έχει δεχτεί σκληρή κριτική.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Bluestone-Sharapan, H. (1978), “Talking with young children about death”, στο: Let’s Talk About It, Pittsburg PA: Family Communications Inc. Kubler-Ross, E. (1982), Living with Death and Dying, London: Souvenir Press. Leick, N. & Davidsen-Nielsen, M. (1991), Healing Pain: Attachment, Loss and Grief Therapy, London: Routledge. Tamm, M. E. & Granqvist, A. (1995), “The meaning of death for children and adolescents: A phenomenographic study of drawings”, Death Studies, 19, 3, σσ. 203-222.

85 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

νέα

8η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΘΕΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: Η ΕΛΛΑΔΑ ΔΙΑΒΑΖΕΙ... Η 8η ΔΕΒΘ πραγματοποιήθηκε από τις 5 έως τις 8 Μαΐου στα περίπτερα 13 και 15 της HELEXPO, με την οργανωτική φροντίδα του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) και του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, της Helexpo, της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκδοτών Βιβλιοπωλών και σε συνεργασία με το Σύνδεσμο Εκδοτών Βιβλίου.

86 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Για τέσσερεις ημέρες η Θεσσαλονίκη έγινε η «πρωτεύουσα του βιβλίου»: τον έντονο πολιτιστικό χαρακτήρα της Έκθεσης επιβεβαιώνουν οι περισσότερο από 190 συγγραφείς από την Ελλάδα και το εξωτερικό καθώς και εκπρόσωποι του εκδοτικού κλάδου από 23 χώρες, που δήλωσαν το «παρών» στην παρουσίαση της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής, σε συζητήσεις και ομιλίες γύρω από τη λογοτεχνική δημιουργία, όπως και σε παράλληλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.

Οι επισκέπτες ξεπέρασαν τις 80.000, ενώ η επισκεψιμότητα παρουσίασε αύξηση 12% σε σχέση με την περασμένη χρονιά, στοιχείο που μας δίνει μεγάλες ελπίδες για το μέλλον. Το βιβλιόφιλο κοινό είχε τη δυνατότητα να διαπιστώσει ότι βρίσκεται στην «καρδιά» της επικαιρότητας μέσα από ένα φεστιβάλ αφιερωμένο στη Μέση Ανατολή και στις χώρες του Μαγκρέμπ με τίτλο «Όταν οι ιδέες εξεγείρονται...», γύρω από τη διακίνηση ιδεών σε συνάρτηση με τις πολιτικές-κοινωνικές εξελίξεις στην περιοχή, αλλά και μια θεματική κι ένα διεθνές συνέδριο για το μείζον θέμα «Βιβλίο και Εκπαίδευση» στη σημερινή ελληνική και ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Το πλούσιο πολιτιστικό πρόγραμμα (170 εκδηλώσεις) κάλυψε κάθε ηλικία και γούστο. Στο πλαίσιο αυτό λειτούργησαν η παραδοσιακή Παιδική Γωνιά και η Εφηβική Γωνιά, η Γωνιά των Εκπαιδευτικών και Γονέων, το Περίπτερο «Οδυσσέας Ελύτης», η Γωνιά των Περιοδικών και η Γωνιά των Νέων Τεχνολογιών, καθώς και ο Περίπατος Πολιτισμού με το Δήμο Θεσσαλονίκης. Για μία ακόμη χρονιά, η Παιδική Γωνιά και η Γωνιά των Εφήβων φιλοξένησε, εκτός από τους χιλιάδες μεμονωμένους επισκέπτες, σχεδόν 3.000 μαθητές που επισκέφθηκαν την Έκθεση οργανωμένα από σχολεία (Νηπιαγωγεία, Δημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια) της Θεσσαλονίκης αλλά και άλλων νομών (Έδεσσα, Ημαθία, Χαλκιδική, Καστοριά). Πραγματοποιήθηκαν 78 εκδηλώσεις για παιδιά και εφήβους με τη συμμετοχή συγγραφέων, εικονογράφων, εμψυχωτών, οργανώθηκε διαγωνισμός με θέμα «Αν ήμουν εικονογράφος...», παρουσιάστηκε ο «Τοίχος των εικονογράφων», ένα έργο μεγάλων διαστάσεων που δημιουργήθηκε από 16 Έλληνες εικονογράφους στη διάρκεια της 4ης Έκθεσης Παιδικού & Εφηβικού Βιβλίου, καθώς και η Έκθεση εικονογράφησης της ΕΨΥΠΕ με θέμα «Μίλα, μη φοβάσαι». Τέλος, τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν τον νέο κόμβο του ΕΚΕΒΙ για παιδιά «Μικρός Αναγνώστης», σε ειδικό χώρο στην Παιδική Γωνιά. Η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης είναι πλέον θεσμός. Ήδη ανυπομονούμε για την επόμενη χρονιά!

87 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

ΒΡΑΒΕΙΑ ΤΟΥ ΚΥΚΛΟΥ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου (2.4.2011), το Ελληνικό Τμήμα του ΙΒΒΥ (Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου) απένειμε τα εξής βραβεία κατά τη διάρκεια ειδικής τελετής, που έγινε το Σάββατο 2 Απριλίου, στον πολυχώρο «Άννα & Μαρία Καλουτά» του Δήμου Αθηναίων:

◉ Βραβείο «Πηνελόπη Δέλτα» για τη συνολική προσφορά στην Παιδική Λο-

γοτεχνία: στη συγγραφέα-κριτικό Ελένη Σαραντίτη και στον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αιγαίου Γιώργο Παπαντωνάκη.

◉ Βραβείο

88 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

«Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου» σε πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα βιβλίου για παιδιά ή νέους: στη Μαρία Πετκανοπούλου, για το βιβλίο Ο μικρός ζωγράφος των βράχων (εκδόσεις Καλειδοσκόπιο). Έπαινος: στον Κωστή Μακρή, για το βιβλίο του Ο Πιοζ Νάμε και οι πέντε γάτες (εκδόσεις Πατάκη), και στην Ασπασία Μαυρομάτη, για το βιβλίο της Τεοντόρ ο Ινδοκαρυδούλης (εκδόσεις Κέδρος).

◉ Βραβείο «Πηνελόπη Μαξίμου» σε συγγραφέα βιβλίου αφήγησης βραχείας φόρμας για παιδιά: στην Ελένη Τσιάλτα, για το βιβλίο της Η ροδιά και ο χιονάνθρωπος (εκδόσεις Πορτοκάλι).

◉ Βραβείο σε συγγραφέα και εικονογράφο βιβλίου με πολύχρωμη εικονο-

γράφηση: στις Λίλη Λαμπρέλλη και Φωτεινή Στεφανίδη, για το βιβλίο τους Το κρυμμένο νερό (εκδόσεις Πατάκη), και στις Χρυσάνθη Καραΐσκου και Κατερίνα Βερούτσου, για το βιβλίο τους Το ταλέντο του Ήλιου (εκδόσεις Διάπλαση).

◉ Βραβείο «Φανή Αποστολίδου» σε συγγραφέα μυθιστορήματος ή εκτενούς

παραμυθιού: στη Φιλομήλα Βακάλη-Συρογιαννοπούλου, για το βιβλίο της Ένας παράξενος ταξιδιώτης (εκδόσεις Πατάκη), και στην Ελένη Τορόση, για το βιβλίο της Ιουλίτσα και Ρωμαίος (εκδόσεις Πατάκη). Έπαινος: στη Σύρμω Μιχαήλ, για το βιβλίο της Ξένοι στο Αιγαίο (εκδόσεις Παπαδόπουλος).

◉ Βραβείο σε συγγραφέα εφηβικού ή νεανικού μυθιστορήματος: στον Μάνο Κοντολέων, για το βιβλίο του Ανίσχυρος άγγελος (εκδόσεις Πατάκη).

◉ Βραβείο «Βίτω Αγγελοπούλου» σε συγγραφέα βιβλίου γνώσεων για παιδιά: στις Μάνια Δούκα και Χριστίνα Ρασιδάκη, για τα βιβλία τους Ο Φίλιππος και τα μαγικά κρόταλα (εκδόσεις Μπίρη) και Ξέρω να λέω ΟΧΙ (εκδόσεις Πατάκη), αντίστοιχα.

◉ Βραβείο «Κ. Π. Δεμερτζή – Στον Έλληνα Δάσκαλο» σε εν ενεργεία εκ-

παιδευτικό πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (Αθλοθέτης: Πάνος ΑλέφαντοςΕκδόσεις Άγκυρα) απονεμήθηκε στην Αγγελική Μαστρομιχελάκη.

◉ Βραβείο

σε εν ενεργεία εκπαιδευτικό δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Αθλοθέτης: Εκδόσεις Ψυχογιός) απονεμήθηκε στην Αρετή Κάρκου.

◉ Βραβείο σε παιδική/νεανική βιβλιοθήκη για τη συνολική της δράση (Αθλοθέτης: Εκδόσεις Καστανιώτη) απονεμήθηκε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κερατσινίου και στη Δανειστική Βιβλιοθήκη 3θέσιου Δημοτικού Σχολείου Πλατανιάς Νομού Κιλκίς.

◉ Βραβείο σε πρόγραμμα για την προώθηση της φιλαναγνωσίας (Αθλοθέτης: Εκδόσεις Πατάκη) απονεμήθηκε στο πρόγραμμα «Μονοπάτι της Λογοτεχνίας» που εκπόνησαν τα Εκπαιδευτήρια Ροδίων Παιδεία.

◉ Βραβείο για την καλλιέργεια της αγάπης για το παιδικό-νεανικό βιβλίο

με τη χρήση των νέων τεχνολογιών και κυρίως μέσω του διαδικτύου (Αθλοθέτης: Εκδόσεις Παπαδόπουλος) απονεμήθηκε στο mamasecole. blogspot.com από την Πτολεμαΐδα Κοζάνης.

◉ Βραβείο

σε Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων (Αθλοθέτης: Εκδόσεις Μίνωας) απονεμήθηκε στο Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων του 1ου Δημοτικού Σχολείου Νέας Ερυθραίας «Ο Αναξαγόρας».

◉ Βραβείο σε Βιβλιοθηκονόμο (Αθλοθέτης: Εκδόσεις Λιβάνη) απονεμήθηκε στη Μαρδίτσα Ζεκεντέ-Καρέντζου, Προϊσταμένη της Αιαντείου Δημόσιας Βιβλιοθήκης Αταλάντης.

◉ Βραβείο σε Σχολικό-Μαθητικό Έντυπο (Αθλοθέτης: Εκδόσεις Μεταίχμιο)

απονεμήθηκε στο έντυπο Τρυφερά χρόνια των 13ου και 21ου Δημοτικών Σχολείων Κερατσινίου.

ΒΡΑΒΕΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΔΙΑΒΑΖΩ» Στις 17 Μαΐου του 2011, στο αμφιθέατρο του Μουσείου Μπενάκη, απονεμήθηκαν τα βραβεία του περιοδικού Διαβάζω.

◉ Βραβείο εικονογραφημένου παιδικού βιβλίου:

Η Πόλη που έδιωξε τον πόλεμο Κείμενο: Αντώνης Παπαθεοδούλου Εικογράφηση: Μυρτώ Δεληβοριά Εκδόσεις Πατάκη

◉ Βραβείο λογοτεχνικού βιβλίου για μεγάλα παιδιά:

Το δέντρο το μονάχο Κείμενο: Μαρία Παπαγιάννη Εκδόσεις Πατάκη

89 

ΤΕΥΧΟΣ 102 / 2011

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσίευση. Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή είτε μέσω e-mail είτε σε CD (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υποβάλλονται σε: α) Πέγκυ Σκουλίδα (pskoulida@psichogios.gr), β) Τασούλα Τσιλιμένη (tsilimen@ otenet.gr) και γ) Ελένη Ηλία (eilia@hol.gr). Στη δεύτερη περίπτωση αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, υπ’ όψιν Π. Σκουλίδα, Τατοΐου 121 & Σπ. Μερκούρη 1, 144 52 Μεταμόρφωση Αττικής. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 3.000 λέξεις.

90 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά: • Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14΄ έντονα (bold), και από κάτω κενό 2 στίχων (αράδων). • Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12΄). • Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο. Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής: • Γραμματοσειρά: Times New Roman Greek, σε μέγεθος 12΄ (για το κείμενο). • Διάστιχο: μονό. • Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ. • Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12΄ bold.

Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορές Σε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμφωνα με την American Psychological Association (4η έκδοση). Αναφορά σε άρθρα περιοδικών: Turner, J. C. (1975). Social comparison and social identity: Some prospects for intergroup behaviour. European Journal of Social Psychology, 5, 5-34. Αναφορά σε βιβλίο: Maccoby, E. E., & Jacklin, C. N. (1974). The psychology of sex differences. Stanford, CA: Stanford University Press. Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου: Pratto, F., Sidanius, J., & Stallworth, L. M. (1993). Sexual selection and Sexual and ethnic basis of social hierarchy. In L. Ellis (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (pp. 111-137). Westport, CT: Praeger. Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές: Άρθρο σε περιοδικό: Kaplan, A., & Krueger, J. (1999). Compliance after threat: Self-affirmation or self-presentation? Current Research in Social Psychology, 4, 178-197. Retrieved November 2, 1999 from the World Wide Web: http://www.uiowa.edu/~grpproc/crisp/crisp.4.7.htm

OΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓ ΙΟΣ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ

0,10 €

ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΟΛΟ ΤΟ 2011 ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗ ΣΥΓ ΚΕΝΤΡΩΣΗ 150.00 0€ ΓΙΑ ΚΟΙΝΩΦΕΛΕΙ Σ ΣΚΟΠΟΥΣ

…και ταξιδεύουμε στο χρόνο!



ΔΩΡΟ!

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Εσείς κι εμείς, πάντα σ’ επαφή! w w w . p s i c h o g i o s . g r

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι το περιοδικό που ασχολείται με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας, την παρουσίαση παιδικών βιβλίων, την πληροφόρηση γύρω από την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο.



Ενδιαφέρει: εκπαιδευτικούς γονείς εικονογράφους βιβλιοθηκάριους εκδότες παιδοψυχολόγους ερευνητές σπουδαστές και γενικά όσους ενδιαφέρονται για τα παιδικά βιβλία.

102 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2011