Interview Anoek Steketee, fotografe
Kolonialisme hip bij jonge Indonesiërs Indonesiërs gaan op zoek naar hun geschiedenis en vieren daarbij de koloniale tijd. Witte tropenkostuums en omafietsen zijn populair. Door Kester Freriks Amsterdam. In het hedendaagse Indonesië heerst een nieuwe rage, ‘plesiran tempo doeloe’. Vele tienduizenden Indonesiërs, jong en oud, laten de koloniale tijd herleven met verkleedpartijen, rijwieltochten en rollenspelen. De stralend witte tropen- of ambtenarenkostuums van grootvader komen na meer dan zestig jaar tevoorschijn uit de klerenkast. Oerdegelijke Hollandse fietsen als Gazelle en Fongers zijn geliefd en stijlvolle avondtoiletten van de blanke dames van toen gelden als modieus. De koloniale tijd mag zich verheugen in een liefdesverklaring. Fotograaf Anoek Steketee (1974) reisde op verzoek van het Amsterdamse Tropenmuseum zes weken door Indonesië om dit koloniale vertier vast te leggen. Vroeger is een ver land heet haar expositie van ruim dertig foto’s die de sfeer van het Nederlands-Indische verleden evoceren. „Het lijkt onvoorstelbaar dat Indonesiërs van nu leven met heimwee naar de koloniale tijd, waaraan meer dan zestig jaar geleden een einde kwam”, zegt ze in de Galerie van het museum, te midden van de kleurenfoto’s die zijn opgehangen tegen stemmig grijze wanden. „Nederland is hip en trendy in het huidige Indonesië”, aldus Steketee. „Een keten restaurants heet in ouderwetse spelling H.E.M.A. Je kunt er rookworst en stamppot bestellen. De regressie naar vroeger is niet zomaar een vlucht uit de moderne tijd. Er is meer. Jonge Indonesiërs willen oprecht de koloniale tijd begrijpen. Sommigen kunnen het hun grootouders nog vragen. Ze spelen de tijd van vroeger na, zelfs de politionele acties waarin de Nederlanders hardhandig vochten tegen Indonesische vrijheidsstrijders.”
Lisnar, Medan. Verkleed als Nederlandse mevrouw in tempo doeloe Tijdens de reis die Steketee met journalist Arnold van Bruggen maakte, bezochten ze de koloniale verkleedpartijen en ensceneerden ze er de foto’s. Op een foto, genomen op het Plaza Indonesia in Jakarta, zien we twee leden van de Fietsclub voorbijrijden op rijwielen van Hollandse makelij. Het lijkt een momentopname, maar Steketee heeft alles nauwkeurig geregisseerd. Van Bruggen bediende het flitslicht dat van opzij valt. Ook moest hij tientallen belangstellenden, allemaal als Nederlander verkleed, tegenhouden. Ze wilden wat graag op de foto. Met een Hasselblad-camera legde Steketee het tafereel vast. Alvorens op reis te gaan bereidde Steketee zich voor door in het Tropenmuseum de collectie Nederlands-Indische foto’s van toen te bestuderen. Wat haar opviel is dat de geportretteerden aan de tijd ontstegen lijken te zijn, zo verstild is de
sfeer van de zwart-witfoto’s. „Dat heb ik ook in mijn foto’s nagestreefd”, zegt ze. „Ondanks dat Jakarta en Surabaya razend drukke metropolen zijn, plaats ik de mensen net als vroeger in een verstilde, bijna abstracte entourage. Het machtige kolonialisme van toen stond ver af te van de Indonesische bevolking. Met mijn foto’s roep ik die sfeer van ontastbaarheid en vervreemding op die rondom het verschijnsel hangt.” De officiële Indonesische geschiedschrijving, zoals die ook in de schoolboeken staat, benadrukt dat de Nederlanders zich in drie eeuwen koloniale overheersing en onderdrukking hebben misdragen. „Het is vooral dit negatieve beeld dat de verklede mannen en vrouwen met ‘plesiran tempo doeloe’ willen corrigeren”, zegt Van Bruggen, die de begeleidende teksten verzorgt. „Er zit ook een ideologische kant aan. Tijdens de regimes van presidenten
Herri, Yogyakarta. Verkleed als manager op een suikerrietplantage Soekarno en Soeharto werd het Hollandse verleden weggevaagd. Nu heerst meer vrijheid. Geschiedenisverenigingen gaan op zoek naar de Nederlandse wortels van Indonesië. Ze maken stadswandelingen en bezoeken koloniale gebouwen.” Volgens Steketee noemen de Indonesiërs die hier aan meedoen hun koloniale geschiedenis ‘sexy’. Er rust geen taboe meer op. „Dat zorgt voor een gevoel van bevrijding”, aldus Steketee. „Er zijn zelfs verhuurbedrijven in nostalgische kostuums van vroeger.” Op een van de foto’s, genomen in Kampong Makassar in Jakarta, hangt de koloniale kledij buiten op een tropische veranda, als een fraai uitgelicht stilleven. Het lijkt een beeld van lang geleden, maar het is Indonesië anno nu. Anoek Steketee: Vroeger is een ver land. Tropenmuseum, Amsterdam. T/m 1/9. Inl: tropenmuseum.nl
Anoek Steketee Fotograaf Anoek Steketee (Hoorn, 1974) volgde de Koninklijke Academie in Den Haag. Ze verwierf bekendheid met de tentoonstelling Dream City (2011) in het Fotomuseum Rotterdam over de schaduwzijde van pretparken in Irak, Libanon, Rwanda en Israël. Journalist Eefje Blankevoort schreef voor de gelijknamige boekuitgave de begeleidende teksten. Anoek Steketee legt zich toe op documentaire fotografie met het accent op het Midden-Oosten en Azië.