© Blokplan
Noord-Kaukasus
Adygië
R U S L A N D
Tsjermen Beslan Vladikavkaz
etië oesj Ing
Kabardië-Balkarië
Sotsji
Grozny
Tsjetsjenië
Noord-Ossetië
Gimry
Zwarte Zee 100 km
Kaspische Zee
Karatsjaj-Tserkessië
Dagestan
GEORGIË
‘Ik kan de Russen alleen maar wantrouwen’ Het Russische Sotsji‚ waar volgend jaar de Olympische Winterspelen plaatshebben‚ ligt in een van de gevaarlijkste regio’s ter wereld. Arnold van Bruggen en Rob Hornstra maakten er een uniek document over. Tekst: Marnix de Bruyne Fotografie: Rob Hornstra
E
lke dag zit Khava Gaisanova in Tsjermen naast een koelkast die met een lang snoer verbonden is met haar huis. Van daaruit verkoopt ze limonade en water aan voorbijgangers. ‘Mijn man is verdwenen. Waarschijnlijk ontvoerd door de politie’‚ zegt ze in 2011 tegen journalist Arnold van Bruggen en fotograaf Rob Hornstra‚ als ze stoppen om water te kopen. De twee zijn op pad in de Noord-Kaukasus‚ voor een journalistiek project. Daarmee begonnen ze na het besluit de Olympische Winterspelen van 2014 toe te wijzen aan Sotsji‚ de Russische badplaats aan de voet van de Kaukasus. Hun drijfveer is verbazing over de keuze voor deze plaats‚ aan de rand van een van de gevaarlijkste gebieden op aarde. Opstand
en terreur‚ door rebellen en de Russische geheime politie‚ eisen er nog dagelijks levens. Gaisanova vertelt de twee haar levensverhaal. Het werd de ruggengraat van het boek De geheime geschiedenis van Khava Gaisanova & de Noord-Kaukasus dat eind januari is verschenen. Gaisanova is een Ingoesjeetse die woont in Noord-Ossetië. Maar ze had ook in een van de andere Kaukasische deelrepublieken kunnen wonen. Want talloze in deze bergen gewortelde families kennen een vergelijkbaar verhaal. De grootouders van Gaisanova kregen in 1944 twee uur om hun spullen te pakken. Daarop vertrokken ze met hun kinderen in overvolle‚ steenkoude treinen naar Kazachstan‚ samen met een half miljoen andere
20 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’13 | De Noord-Kaukasus
Tsjetsjenen en Ingoesjeten. Onderweg en na aankomst stierf zo’n twintig procent van hen van honger en uitputting. Stalin beval tot de massale deportaties‚ wordt gezegd‚ uit angst voor collaboratie door die volkeren met de Duitsers. Moskou heeft de regio altijd met wantrouwen bekeken‚ zeker sinds de grote Kaukasische oorlog (1816-1859). De Russen vochten daarin met de welhaast onverslaanbare bergbewoners‚ die streden onder leiders als imam Sjamil‚ die 25 jaar uit handen van de Russen kon blijven. In zijn geboortestad Gimry en in Goenib‚ waar hij uiteindelijk werd verslagen‚ wordt imam Sjamil nog altijd vereerd. Lees verder op pagina 25. De Noord-Kaukasus | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’13 |
21
Boven: de ‘poort van Sjamil’ in Goenib, waar de legendarische imam Sjamil en zijn mannen in 1859 werden verslagen en nog altijd worden vereerd. Rechts: oude foto’s uit het album Foto vorige pagina: Khava Gaisanova in haar woning in Tsjermen. Foto deze
van Khava Gaisanova, met links-
pagina: portret van Gaisanova’s verdwenen echtgenoot Moechazjir, op een
boven Gaisanova als lerares op
stoel in haar ‘zomerkeuken’.
schoolreis naar de badplaats Sotsji, in 2014 gaststad van de Olympische Winterspelen; rechtsboven Gaisanova en haar echtgenoot na terugkeer in NoordOssetië; onder beelden van haar familie uit de tijd dat ze nog in Kazachstan woonde.
22 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’13 | De Noord-Kaukasus
De Noord-Kaukasus | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’13 |
23
De enige zoon van Gaisanova, Moesa, met zijn zoon; polaroid van Gaisanova met haar man Moechazjir, haar schoondochter en een kennis in haar tuin.
Vladikavkaz in Noord-Ossetië, waar Gaisanova’s echtgenoot Moechazjir
Vervolg pagina 20.
‘verdween’. In 1999, 2008 en 2010 werden op de centrale markt aanslagen gepleegd, waarbij bijna honderd doden en honderden gewonden vielen.
24 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’13 | De Noord-Kaukasus
In Kazachstan werden de nieuwkomers niet als slachtoffer gezien‚ maar als indringers. Ze werden tewerkgesteld op kolchozen en sovchozen‚ collectieve boerderijen‚ en mochten geen stap verzetten zonder toestemming van de politie. Na de dood van Stalin in 1956 mochten ze terugkeren naar hun bergdorpen‚ wat ze eerst mondjesmaat deden. Hun huizen waren inmiddels bewoond door anderen. Khava Gaisanova‚ die in Kazachstan was geboren‚ kwam in 1975 naar Tsjermen‚ haar broers bleven in Kazachstan. Gaisanova was in 2007 bij de begrafenis van een van hen in Kazachstan‚ toen haar man verdween. Noord-Ossetië trilde destijds nog na van het gijzeldrama in Beslan van 2004. Bij een bevrijdingsactie door het Russische leger kwamen
daar 331 schoolkinderen en docenten om‚ van de ruim elfhonderd die gegijzeld waren door vooral uit Ingoesjetië afkomstige rebellen. Alle Ingoesjeten waren sindsdien verdacht. In de drie jaar erna verdwenen twintig bewoners van Tsjermen. ‘Gewoon opgepakt en opgelost in het niets’‚ vertelt Gaisanova. ‘Nooit meer iets van gehoord‚ niet in gevangenissen en niet in rechtszalen.’ Haar man Moechazjir wacht eenzelfde lot. Met een buurman had hij boodschappen gedaan in Vladikavkaz‚ waarna hij verdween. Zijn auto‚ met een Ingoesjeets nummerbord‚ wordt uiteindelijk teruggevonden in het straatje bij het hoofdbureau van politie. Er zijn geen sporen van geweld‚ alle documenten zijn er nog. Behalve het rijbewijs. Vandaar dat Gaisanova de politie verdenkt‚ die bij een aanhouding altijd eerst een rijbewijs vraagt.
Haar naspeuringen leiden tot niets. ‘Niemand weet wat er gebeurd is’‚ zegt ze uiteindelijk. ‘Ik kan de Russen alleen maar wantrouwen.’ Van Bruggen schreef in de Noord-Kaukasus zeventien notitieblokjes vol met verhalen over lang vervlogen veldslagen‚ de terreur onder Stalin‚ de deportaties‚ en de strijd in Tsjetsjenië. De weerslag ervan heeft‚ met de vele indringende foto’s van Hornstra‚ een intrigerend‚ waardevol tijdsdocument opgeleverd dat je niet snel weglegt. Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl De geheime geschiedenis van Khava Gaisanova & de Noord-Kaukasus Arnold van Bruggen en Rob Hornstra Uitgeverij Pegasus‚ 352 pagina’s
De Noord-Kaukasus | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’13 |
25