PLASFED Plastik İşleme Makinaları 2012 Yılı 6 Aylık Sektör İzleme Raporu

Page 1

2012

plastik sanayi 7h5.ú<(

3/$67ú. úû/(0(

0$.ú1(/(5ú 6(.7g5 ú=/(0( RAPORU

ø/. $<

Plastik Sanayicileri Derneği

%DUED %DUEDURV '(0ú5&ú DURV '(0ú5&ú Genell Sekreter G PLASFED - PAGDER


Türkiye’nin İlk

Özel Plastik İhtisas

Organize Sanayi Bölgesi Kırklareli - Vize’de Kuruluyor. (Mahmutbey Gişelerine 140 km.)

50

%

Yatırım Teşvik Desteği*

PAGDER & ASLAN OSB, Plastik İhtisas OSB olarak yapılandırıldığı için yeni **PAGDER teşvik yasası 2 B ekinde yer alan 1 no no.’lu ’lu dipnota göre bölgesel destekler kapsamında değerlendirilecektir. Referans değer olarak verilen % 50 yatırım teşvik destek miktarı, yeni istihdam edilecek personel sayısı ve yatırım finansmanı olarak kullanılacak kredi miktarına göre değişiklik gösterir.

www.pagder.org pagder@pagder.org Tel: 0212 438 26 19

www.paosb.org paosb@paosb.org Tel: 0212 438 58 41


Ülkemizdeki ekonomik büyümenin lokomotiflerinden biri olan Plastik sanayinin 2003 -2012 döneminde 5.7 Milyar ABD Doları makine ve ekipman yatırımı yaptığı öngörülmektedir. Ancak bu yatırımların hammaddede olduğu gibi %80 oranında ithalat ile karşılanmış olması fazlası ile üzücüdür. Sektörün ithalat hacmine bakıldığında, yüzde altmışının Avrupa, ABD ve Japonya gibi ileri teknoloji ile üretim yapan ülkelerden gerçekleştiğini görmekteyiz. Yüzde kırklık payı ise maliyet avantajı olan Çin, Tayvan, Kore gibi ülkeler oluşturmaktadır. 2011 yılında rekor büyüme kaydeden pazarın 2012’de yüzde 10 küçülmesi beklenmektedir. Gerek iç pazarda uygulanan büyümeyi soğutucu önlemler gerekse Avrupa’da giderek şiddetlenen ekonomik kriz yatırım kararlarını askıya aldırmıştır. Son yirmi yıla kadar ihtiyacı karşılayabilen Türk plastik işleme makineleri üreticileri gümrük duvarlarının kaldırılması ile önce Avrupa’ya daha sonra da tüm dünyaya hızla yayılan Uzakdoğulu makinecilere karşı önemli ölçüde pazar kaybetmişlerdir. 80’lerden sonra Türk Plastik sektörü gerek iç piyasada gerekse ihracatta hızlı bir büyüme trendi yakalamıştır. Ancak yerli üreticilerin gerek teknolojik yeniliklere adapte olamamaları gerekse üretim kapasitelerini hızla arttırmaya ve müşteriyi finanse etmeye yönelik enstrüman bulamamaları sebebiyle bu trendi takip etmeleri mümkün olamamıştır. Nispeten daha az sermayeye ihtiyaç duyulan yardımcı ekipman, aksam ve kalıp üretimi ise bugün daha rekabetçi durumdadır. Öte yandan konusunda uzmanlaşan ve kalitesini koruyan az sayıda makine üreticimizin hem iç piyasada hem de yurtdışında başarı ile rekabet edebildiği de görülmektedir. Bugün dünyada büyük makine üreticileri ancak çok kritik parçaların üretimini kendi bünyelerinde yapmakta, daha ziyade işin mühendisliğine odaklanarak işleme teknolojisini geliştirmeye yönelmektedirler. Bu amaçla alanlarında önde gelen plastik işleyen firmalar ile işbirlikleri gerçekleştirmektedirler. Bu şekilde daha yüksek verimle üretim yapabilen, daha az enerji tüketen ve insan gücüne daha az bağımlı üretim hatları geliştirmekte ve pazar paylarını arttırmaktadırlar. Ülkemizde de önemli ölçekte üretim yapan firmaların varlığını dikkate alarak makine ve ürün üreticileri arasında bu tür işbirliklerinin oluşturulması orta vadede her iki tarafın da lehine olacaktır. Günümüzde plastik işleme makinelerinde söz sahibi olan büyük grupların bir çoğunun hisselerinin özel yatırım firmalarına ait olduğu görülmektedir. Bu firmalar bünyelerinde ileri teknolojiyi barındırsalar da kuvvetli finans desteği olmadan dünya piyasalarında satış yapmak mümkün olamamaktadır. Yerli makine üreticilerimizin büyüyebilmeleri için mutlaka özel finansal enstrümanlar ile desteklenmeleri gerekmektedir.

Selçuk AKSOY PLASFED Plastik Sanayicileri Federasyonu Yönetim Kurulu Başkanı

3


Türkiye Makine Sektörü özelinde Plastik İşleme Makineleri Sektörü 84. Fasıl itibariyle 2001 yılında 1.7 milyar dolar olarak gerçekleşen makine ihracatımız, 10 yıl içerisinde yıllık ortalama % 22 artışla 11.4 milyar dolar seviyelerine ulaşmıştır. Almanya 1991 yılında 80 milyar dolar olan makine ihracatını 2010 yılında 221 milyar dolara, Çin ise 1992 yılında 3.2 milyar dolar olan makine ihracatını 2010 yılında 309 milyar dolara çıkarmıştır. Türkiye Makine Sektörü, 2023’te 500 milyar dolar olarak hedeflenen ülkemiz toplam ihracatı içerisinde 100 milyar dolar makine ihracatı gerçekleştirerek dünyada ilk 5 makine ihracatçısı ülke arasına girmeyi ve Türkiye’nin toplam ihracatı içindeki payını gelişmiş ülkeler seviyesine, yani % 20’ye çıkarmayı hedeflemektedir. Ülkelerin toplam ihracatı içinde makine ihracatlarına bakıldığında Çin de bu rakam % 20, Almanya’da % 18, ABD’ de % 14, Japonya’da % 19, ülkemizde ise % 9’dur. Dünya Makine ve Aksamları ihracatında 2001-2010 yılları arasındaki artış oranları incelendiğinde, en çok ihracat yapan 30 ülke arasında, 10 yıllık artış oranı incelendiğinde Türkiye % 22’lik artış oranı ile 4. sırada yer almaktadır. Bu büyüme oranlarında % 29’la Çin birinci olurken bu ülkeyi Çek Cumhuriyeti, Polonya ve ülkemiz takip etmiştir. Buna rağmen 2010 yılı dünya makine ihracatı 1.766 milyar dolar olarak gerçekleşirken aynı yıl ülkemiz ihracatı 9.42 milyar dolar olarak gerçekleşmiş ve dünya makine ihracatından aldığımız pay ise % 0,53 gibi oldukça küçük bir payda kalmıştır. Üyesi olduğumuz EUROMAP (Avrupa Plastik ve Kauçuk İşleme Makineleri Üreticileri Birliği) 2011 yılı verilerine göre Avrupa’da plastik ve kauçuk işleme makinaları sektöründe faaliyet gösteren 992 firma, 9.779 milyar Euro üretim yapmış, bu üretimin de 7.032 milyarını ihraç etmiştir. Bu üretimde % 50,2’lik bir oranla en çok payı Almanya alırken, onu % 23’lük pay ile İtalya takip etmiş, ülkemiz ise üretim pastasından ancak % 1,3 oranında pay almıştır. İhracatta da Almanya % 47,1’lik payı ile birinci sıraya otururken %19,2’lik payı ile İtalya ikinciliğe oturmuş, ülkemiz plastik işleme makineleri sektörü ise ihracat pastasından % 0,7’lik bir pay alabilmiştir. Dünyanın önemli üreticilerinden ve ihracatçılarından Çin ise bu dönemde Plastik İşleme Makineleri ihracatının % 28,4’ünü Almanya’ya, % 27,9’ unu Japonya’ya, %12’sini Tayvan’a yapmıştır. EUROMAP üyeleri içinde ise % 67,8 ile Almanya, %12,5 ile İtalya ve % 10,5 ile Fransa başı çekmiştir. Bu değerler de gösteriyor ki Çin sadece ülkemiz plastik işleme makinaları sektörünün başını ağrıtmıyor, tüm dünyanın başını ağrıtıyor. Geleceğe dair projeksiyonlarımızı oluştururken bu realiteyi göz ardı etmemeliyiz. Çin’e karşı topyekûn fiyat ve adetsel rekabet yerine katma değeri düşük ve rekabet şansımızın olmadığı aksam ve parçalarda Çin faktörünü yanımıza almalı ve esnek üretim anlayışımız ile birleştirerek güce tahvil etmeyi denemeliyiz. Ülkemiz plastik işleme makinaları sektörü çevre ve komşu ülkelere kıyasla teknolojik üstünlüğü ve yerleşik sanayi kültürü ile 2023 hedeflerine ulaşılmasına ve dünya makine ticaretinden aldığımız payın yukarılara taşınmasına katkı koymalıdır.

4


Yeni teşvik yasası ile makine sektörü İstanbul ili hariç olmak üzere tüm illerde ve teşvik bölgelerinde desteklenen sektörlerden biri olarak göze çarpmaktadır. Bu ayrıcalığın sebebi şüphesiz 2023 hedeflerinde makine sektörünün hedefin % 20’sini sırtlayacak lokomotif sektörlerden biri olarak ön plana çıkmasıdır. Yatırım planlaması içinde olan sektör mensuplarımız, promosyon dönemi olarak tanımlanan dönem geçmeden ve özelikle OSB’ler içinde yatırımlarını yaparak ekstra indirimlerden istifade etsinler. Yeni teşvik yasasını fırsat bilerek Batı Avrupa (Almanya-Avusturya-İtalya) ve Uzakdoğu (Çin-Tayvan) orjinli meslektaşları ile ülkemizde ortaklaşa yatırımlar yapmak ülkemiz plastik işleme makinaları sektörü için yeni ufuklar açacaktır. Bizim öne çıkan özelliklerimiz esneklik ve girişimcilik ile bizim eksikliklerimiz, onların fazları olan inovatif üretim ve güçlü sermeye özelliklerini bir araya getirerek, ülkemizi Uzakdoğu için Avrupa’ya açılan bir pencere, Avrupa için ise Uzakdoğu ile rekabet edecek kalite ve fiyat avantajlarını sunabilecek bir üs yapabiliriz. Ülkemizde bilinirliği yüksek ve kalitesi tüm dünyaca kabul edilmiş yabancı makine üreticilerine yeni teşvik yasasının sağladığı imkânlar, ilgili üreticilerimiz tarafından anlatılmalı ve davet çıkarılmalıdır. PAGDER olarak 2009 yılının son çeyreğinden itibaren Ekonomi Bakanlığı ithalat Genel Müdürlüğüne ülkemize giren ikinci el plastik işleme makinaları ile ilgili görüş vermekteyiz. Bu görüşleri oluştururken ülkemiz plastik sektörünün bir bütün olarak düşünüp bütünün tamamının çıkarlarını gözetmeye ve adil olmaya çalıştık. Küçük de olsa Plastik İşleme Makine üreticileri için yeni fırsatlar yaratmaya çalıştık. Bu önem içinde kayıtlarımıza giren ikinci el ithalat talepleri 344 adet enjeksiyon, 30 adet ekstrüzyon, 31 adet şişirme, 161 adet diğer olup bu makinaların 392 adetinin ithaline uygunluk, 174 adetinin ithaline ise olumsuz görüş verdik. 2011 yılında ülkemize sadece 2696 adet sıfır enjeksiyon, 607 adet ekstüzyon ve 96 adet de şişirme makinesi ithal edildiği düşünülürse esasen tehdidin ikinci el makineler değil sıfır makineler olduğu gerçeği malumun ilanı olarak ortaya çıkmaktadır. Plastik sektörü 2011 yılında 886 milyon dolarlık yatırım yapmış, bu yatırımın ise 194 milyon dolarlık kısmını yerli üreticiden geri kalan 692 milyon dolarlık kısmını ithalat ile karşılamıştır. Sektör kapasite olarak, 2003 yılında ülkemizde yapılan yatırımın % 16’sını karşılarken 2011 yılında % 33 oranında karşılar duruma gelmiş olmasına rağmen yeter seviyeden uzaktır. İkinci el makineler konusunda üzerine düşeni en iyi şekilde yapmaya çalışan derneğimiz, özellikle uzak doğudan gelen makineler konusunda da İthalat Genel Müdürlüğü Korunma Dairesi nezdinde sektör mensuplarına yardımcı olmakta, bilgilendirme ve koordinasyon noktasında kadrolarını sektör mensuplarının hizmetine vermektedir. Yakın dönemde konuyla ilgili yapılan bilgilendirme toplantılarının yanı sıra sektör mensuplarımızın yaptığı “gözetim uygulama” müracaatlarına refakat edilmiştir. 2023 yılındaki 500 milyar dolar hedefine ulaşmak için plastik sektörünün de kendi adına düşeni yapması yani her yıl üst üste % 25 oranında ihracat büyümesini sağlaması gerekmektedir. Bu agresif büyümeyi sağlamak için, sektörün her geçen gün büyüyen, işleme kapasitesi olarak Avrupa’da üçüncülüğe yerleşen Türkiye Plastik sektörünün güvenini kazanması şarttır. Bu güçlü rüzgarı arkasına almayı başarabilen plastik işleme makine üreticileri ihraç pazarlarında da kendisini kabul ettirmekte zorlanmayacaktır.

Hüseyin SEMERCİ PAGDER Plastik Sanayicileri Derneği Yönetim Kurulu Başkanı

5


YÖNETİCİ ÖZETİ : Türkiye, plastik işleme makineleri ve aksam ve parçaları talebin % 70 – 80’ini ithalatla karşılayan, bu mamullerde net ithalatçı konumunda bulunan ve 2012 yılında birim ihraç fiyatlarının ithal fiyatlarını geçmiş olmasına rağmen, çok düşük ihraç fiyatları ile yeterli katma değer sağlayamayan bir ülke konumundadır. Plastik sektörü hızla büyürken plastik işleme makineleri üretimi bu hıza pararlel olarak gelişmemekte ve sektör başta Çin olmak üzere ucuz makine üretici ülkelerden yapılan ithalat karşısında hızla erimektedir. Plastik işleme makineleri sektörüne yönelik bir devlet stratejisinin bulunmaması, yerli üreticinin yeterince korunmaması ve plastik mamul üreticilerinin rekabet üstünlüğü sağlamak için ucuz ve ikinci el makine ithalatını tercih etmeleri, Türkiye’de plastik işleme makineleri sektörünün hızla küçülmesine neden olmaktadır. Plastik sektörü, 2003 – 2012 yılları arasında toplam 5,7 milyar dolarlık makine ve teçhizat yatırımı yapmış olup bunun, % 25’i enjeksiyon, % 19’u ekstrüzyon, % 28’i kesme yarma ve biçim verme makinelerinden oluşmuştur. İlk 6 ayındaki gelişmeler dikkate alındığında ; plastik işleme makineleri ile aksam ve parçaları sektöründe 2012 yılında 274 milyon dolar üretim, 627 milyon dolar ithalat, 107 milyon dolar ihracat ve 794 milyon dolar da iç pazar satışları (plastik sektörünün makine ve teçhizat yatırımı) beklenmektedir. 2012 yılında plastik işleme makineleri üretiminin 2011 yılına kıyasla % 7, ithalatının % 9 ve yurtiçi satışlarının % 10 gerilemesine karşılık, ihracatının % 5 artması beklenmektedir. Sektör için yeni bir vizyonun ve yol haritasının belirlenmesi ve bunun bir devlet politikası olarak kabul ettirilmesi, plastik işleme makineleri üreticilerinin bağlı oldukları sivil toplum örgütlerinin görevidir. Plastik işleme makineleri ve aksam ve parçaları sektörü için benimsenebilecek stratejik hedefler özet olarak şu şekilde olabilir ; Türkiye, ucuz ve yetişmiş insan gücü ile makine üretimindeki deneyim avantajını kullanarak global makine üreticilerini Türkiye’de yatırım yapmak için gerekli teşvik altyapısını kurabilir ve global oyuncuların Türkiye’de yapacağı plastik işleme makine yatırımlarına özel teşvikler sağlanabilir. Bu şekilde uygulanacak bir teşvik altyapısı ile en azından plastik işleme makinelerinin bazı modelleri için Türkiye üretim ve ihracat üssü haline getirilebilir. Bunun başarılması halinde diğer model makinelerinin de Türkiye’de üretilip, batının makine ihtiyacı Türkiye’den sağlanabilir. Bunun gerçekleşmesi için ana makine ve bu makinelere yönelik parça üreten firmalar arasında “ Rekabet Öncesi İşbirliği “ nin sağlanması gerekmektedir. Küresel rekabetin sürdürülebilirliği için makine ve aksam ve parçalar üreticisi ilişkilerinin karşılıklı güvene dayanan, ortak tasarımı içeren uzun vadeli bir “İş Ortaklığı” olarak ele alınması gerekmektedir. Aksi takdirde, global oyuncuların Türkiye’de yatırım yaptıktan sonra aksam ve parça ihtiyaçlarını yurt dışından karşılayıp katma değeri yurt dışına transferleri mümkün olabilir. Türkiye’nin makine üretiminde global oyuncu olması, bu sektöre yönelik aksam ve parçaların da hızla üretilip daha büyük katma değerle ihraç edilmesine olanak verecektir. Bu gün katma değer sağlayan makinelerin üretimi çok büyük AR – GE harcamaları gerektirmektedir. Tümü KOBİ düzeyinde bulunan yerli makine üreticilerinin bu ölçeklerde AR - GE harcamaları yaparak batının makineleri düzeyinde teknolojik düzeye erişmeleri mevcut finansal güçlerinin yetersizliği nedeni ile zordur. Bu nedenle Türkiye’de ana makine üretimi yerine bu makinelerin aksam ve parçalarının istenilen kalite düzeyinde üretilerek sektörümüzün küresel oyuncuların parça tedarik sistemine girmeleri ve Türkiye’nin plastik işleme makineleri aksam ve parçalarında üretim ve ihracat üssü haline getirilmesi izlenebilecek ikinci stratejiyi oluşturabilir.

6


ÜRETİM: 2003 yılında 53 milyon dolar olan plastik işleme makineleri üretimi, 2008 yılında 243 milyon dolara çıkmış ancak 2009 ve 2010 yıllarında küresel krizin olumsuz etkileri nedeniyle geriledikten sonra 2011 yılında tekrar 296 milyon dolara yükselmiştir. 2012 yılının sonunda üretimin 274 milyon dolara inerek, 2011 yılına kıyasla değer bazında % 7,4 gerilemesi beklenmektedir.

3ODVWLN YH .DXoXN úüOHPH 0DNLQHOHUL hUHWLPL

350 296

300

274 243

Milyon ABD $

250 200 164

150

0

179

167

141

100 50

180

137

83 53

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012/6

2012/T

2012 yılının ilk 6 aylık gerçekleşmeleri, yıl sonunda 2011’e kıyasla enjeksiyon makinelerinde üretimin % 6,8, ekstrüzyon makinelerinde ise % 633 artacağını, aksam ve parçalar üretiminin ise % 54 azalacağını göstermektedir.

Plastik İşleme Makineleri Üretimi (Milyon $)

GTİP NO

2011

2012 / 6

2012 / T

% Artış (T)

2012/2011

847710

Enjeksiyon Mak.

19,1

10,2

20,4

6,8

847720

Ekstrüzyon Mak.

5,6

20,5

41,0

633,2

847730

Püskürtme Mak.

67,9

2,5

5,1

-92,5

847740

Dış lastiğin dökümüne mahsus mak

29,0

10,6

21,2

-26,8

847751

Sırt kaplama ve şekil verme mak

17,8

0,8

1,6

-91,0

847759

Presler

14,4

9,9

19,7

36,8

847780

Kesme, yarma, biçim verme mak.

20,0

54,6

109,2

446,7

847790

Aksam ve Parçalar

122,3

27,9

55,8

-54,3

TOPLAM

296,1

137,0

274,0

-7,4

2012 yılının ilk 6 ayında plastik işleme makineleri toplam üretimi içinde, değer bazında enjeksiyon makineleri % 7, ekstrüzyon makineleri % 15, kesme- yarma ve biçim verme makineleri % 40, aksam ve parçalar üretimi de % 20 pay almıştır.

7


Plastik Ä°Ĺ&#x;leme Makineleri Ăœretim PayÄą (QMHNVL\RQ $NVDP YH 3DUoDODU (NVWUÂ ]\RQ

PĂźskĂźrtme %2

'Ă—Ăź /DVWLĂšLQ '|NÂ PÂ 6Ă—UW .DSODPD YH ĂťHNLO 9HUPH 3UHVOHU

.HVPH <DUPD %LoLP 9HUPH

2012 yÄąlÄąnda, 2011 yÄąlÄąna kÄąyasla toplam Ăźretim içinde, enjeksiyon, ektrĂźzyon, kesme yarma be biçim verme makineleri ile preslerin payÄą artmÄąĹ&#x;tÄąr. Makinelerin Toplam Ăœretim İçindeki PayÄą (Milyon $ - %)

GTÄ°P NO

2011

2012 / 6

847710

Enjeksiyon Mak.

6

7

847720

EkstrĂźzyon Mak.

2

15

847730

PĂźskĂźrtme Mak.

23

2

847740

DÄąĹ&#x; lastiÄ&#x;in dĂśkĂźmĂźne mahsus mak

10

8

847751

SÄąrt kaplama ve Ĺ&#x;ekil verme mak

6

1

847759

Presler

5

7

847780

Kesme, yarma, biçim verme mak.

7

40

847790

Aksam ve Parçalar

41

20

TOPLAM

100

100

Ä°THALAT: 2003 yÄąlÄąnda 257 Milyon ABD $ olan plastik iĹ&#x;leme makineleri ile bunlarÄąn aksam ve parçalarÄą ithalatÄą sĂźrekli olarak artmÄąĹ&#x; ve 2008 yÄąlÄąnda 507 milyon dolara çĹkmÄąĹ&#x;tÄąr. Ancak 2009 yÄąlÄąnda kĂźresel krizin olumsuz etkisi ile 312 Milyon dolara indikten sonra 2011 yÄąlÄąnda 692 milyon dolara çĹktÄąÄ&#x;Äą gĂśrĂźlmektedir. 2011 yÄąlÄąnda plastik iĹ&#x;leme makineleri ithalatÄą en Ăźst dĂźzeye eriĹ&#x;miĹ&#x;tir. 3ODVWLN úßOHPH 0DNLQHOHUL ĂşWKDODWĂ—

800 692

700

627

Milyon ABD $

600 500 408

400 300

421

459

486

507 452 314

312 257

200 100 0

8

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012/6

2012/T


2012 yÄąlÄąnÄąn ilk 6 aylÄąk gĂśstergeleri, yÄąl sonunda ithalatÄąn 2011 yÄąlÄąna kÄąyasla tĂźm makinelerde ve aksam ve parçalarda Ăśnemli Ăślçßde gerileyeceÄ&#x;ini gĂśstermektedir. Toplam plastik iĹ&#x;leme makinelerinde ithalatÄąn 2011 yÄąlÄąna kÄąyasla % 9,3 oranÄąnda gerilemesi beklenmektedir.

Plastik Ä°Ĺ&#x;leme Makineleri Ve Aksam Ve ParçalarÄą Ä°thalatÄą (Milyon $)

GTÄ°P NO

2011

% ArtÄąĹ&#x; (T)

2012 / 6

2012 / T

2012/2011

847710

Enjeksiyon Mak.

203,3

89,3

178,6

-12,2

847720

EkstrĂźzyon Mak.

138,7

66,1

132,2

-4,7

847730

PĂźskĂźrtme Mak.

20,4

5,1

10,3

-49,7

847740

DÄąĹ&#x; lastiÄ&#x;in dĂśkĂźmĂźne mahsus mak

27,2

10,7

21,5

-21,0

847751

SÄąrt kaplama ve Ĺ&#x;ekil verme mak

31,9

15,6

31,2

-2,4

847759

Presler

34,4

11,4

22,8

-33,6

847780

Kesme, yarma, biçim verme mak.

192,3

94,7

189,4

-1,5

847790

Aksam ve Parçalar

43,3

20,6

41,2

-4,8

TOPLAM

691,6

313,6

627,2

-9,3

Kaynak: TUÄ°K

2012 yÄąlÄąnÄąn ilk 6 ayÄąnda toplam ithalatÄąn % 30’unu kesme, yarma, biçim verme kainleri % 28’ini enjeksiyon % 21’ini de ekstrĂźzyon makineleri oluĹ&#x;turmuĹ&#x;tur.

Plastik Ä°Ĺ&#x;leme Makineleri Ä°thalatÄą

Aksam ve Parçalar %7 Enjeksiyon %28 .HVPH <DUPD %LoLP 9HUPH

Presler %4 EkstrĂźzyon %21 PĂźskĂźrtme %2 6Ă—UW .DSODPD 'Ă—Ăź /DVWLĂšLQ '|NÂ P

2012 yÄąlÄąnda 2011 yÄąlÄąna gĂśre, toplam ithalat içinde ekstrĂźzyon, kesme , biçme ve biçim verme makineleri ile aksam ve parçalarÄąn payÄą artÄąĹ&#x; gĂśstermiĹ&#x;tir.

9


Makinelerin Toplam İthalat İçindeki Payı (Milyon $ - %)

GTİP NO

2011

2012 / 6

847710

Enjeksiyon Mak.

29

28

847720

Ekstrüzyon Mak.

20

21

847730

Püskürtme Mak.

3

2

847740

Dış lastiğin dökümüne mahsus mak

4

3

847751

Sırt kaplama ve şekil verme mak

5

5

847759

Presler

5

4

847780

Kesme, yarma, biçim verme mak.

28

30

847790

Aksam ve Parçalar

6

7

100

100

TOPLAM

2012 yılının ilk 6 ayında 10 ülke toplam ithalattan değer bazında % 91, adet bazında da % 92 pay almıştır. Çin, Almaya ve İtalya, plastik işleme makineleri ithal ettiğimiz ilk 3 ülkeyi oluşturmaktadır. 2011 yılında toplam ithalatta ikinci sırada bulunan Çin, 2012 yılının ilk 6 ayında en çok plastik işleme makineleri ithal ettiğimiz ülke konumuna ulaşmıştır..

Plastik İşleme Makineleri İthalatinda İlk 10 Ülke (Milyon $)

2011

2012 / 6

ÜLKELER

Milyon $

Adet

ÜLKELER

Milyon $

Adet

Almanya

210

1.068

Çin

86

1.575

Çin

130

5.459

Almanya

68

405

İtalya

104

2.422

İtalya

41

286

Avusturya

44

143

Japonya

22

21

Tayvan

35

383

Tayvan

19

174

Fransa

27

88

Avusturya

19

89

İsviçre

24

70

A.B.D.

14

45

Hollanda

21

104

Hollanda

5

7

Japonya

16

32

Hindistan

5

21

Kanada

15

32

Güney Kore

5

113 2.736

10 ÜLKE

624

9.801

DİĞER

67

771

TOPLAM

692

10.572

10 ÜLKE

286

DİĞER

28

237

TOPLAM

314

2.973

Kaynak: TUİK

İHRACAT: 2003 yılında 21,6 milyon dolar olan plastik işleme makineleri ile aksam ve parçaları ihracatı, 2008 yılında 94,6 milyon dolara çıktıktan sonra küresel krizin olumsuz etkisi nedeniyle 2009 ve 201 yıllarında gerilemiştir. 2011 yılında 102,6 milyon dolara çıkan ihracatın, 2012 sonunda 2011 yılına kıyasla % 4,7 artarak 107,4 milyon dolara çıkacağı tahmin edilmektedir.

10


3ODVWLN úßOHPH 0DNLQHOHUL ĂşKUDFDWĂ—

120,0 107,4

102,6

100,0

Milyon $

94,6

80,0 65,5

60,0

0

72,3

64,9

56,9

40,0 20,0

71,6

53,7

32,9 21,6

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012/6

2012/T

Plastik Ä°Ĺ&#x;leme Makineleri ve Aksam - ParçalarÄą Ä°hracatÄą (Milyon $)

GTÄ°P NO

2011

2012 / 6

% ArtÄąĹ&#x; (T)

2012 / T

2012/2011

847710

Enjeksiyon Mak.

9,6

5,1

10,2

6,8

847720

EkstrĂźzyon Mak.

2,8

10,2

20,5

633,2

847730

PĂźskĂźrtme Mak.

27,1

1,0

2,0

-92,5

847740

DÄąĹ&#x; lastiÄ&#x;in dĂśkĂźmĂźne mahsus mak

11,6

4,2

8,5

-26,8

847751

SÄąrt kaplama ve Ĺ&#x;ekil verme mak

7,1

0,3

0,6

-91,0

847759

Presler

5,7

1,4

2,9

-49,8

847780

Kesme, yarma, biçim verme mak.

8,0

24,3

48,7

507,2

847790

Aksam ve Parçalar

30,6

7,0

14,0

-54,3

TOPLAM

102,6

53,7

107,4

4,7

2012 yÄąlÄąnÄąn ilk 6 ayÄąnda toplam plastik iĹ&#x;leme makineleri ihrcatÄąnÄąn % 44’ßnĂź kesme, yarma ve biçim verme makineleri, % 13’ßnĂź aksam ve parçalar, % 19’unu ekstrĂźzyon, % 10’unu da enjeksiyon makineleri oluĹ&#x;turmuĹ&#x;tur.

Plastik Ä°Ĺ&#x;leme Makineleri Ä°hracat PayÄą

Enjeksiyon %10 Aksam ve Parçalar %13 Ekstrßzyon %19

PĂźskĂźrtme %2 .HVPH <DUPD %LoLP 9HUPH

'Ă—Ăź /DVWLĂšLQ '|NÂ P Presler %3

6Ă—UW .DSODPD

11


2012 yılının ilk 6 ayında 10 ülkeye yapılan plastik işleme makineleri ihracatı toplam ihracatın dolar bazında % 55’ini, adet bazında da % 45’ini oluşturmuştur. Plastik işleme makineleri ihracatımızda ilk 3 sırayı Rusya, İran ve Bulgaristan almıştır. Plastik İşleme Makineleri İhracatında İlk 10 Ülke (milyon $)

2011 ÜLKELER

2012 / 6

Milyon $

Adet

ÜLKELER

İran

17,2

507

Rusya Federasyonu

Milyon $

Adet

6,1

148

Rusya Federasyonu

14,5

271

Azerbeycan

5,2

141

İran

4,8

162

Bulgaristan

3,8

71

Bulgaristan

4,8

146

Romanya

4,2

59

Azerbeycan

3,0

48

Güney Afrika

2,5

Almanya

3,8

52

15

Almanya

2,5

16

Güney Afrika

3,4

14

Irak

2,1

102

Kazakistan

3,1

155

Kazakistan

1,9

146

Özbekistan

2,4

75

Fas

1,5

9

Irak

2,2

149

Libya

1,5

25

10 ÜLKE

60,8

1.569

10 ÜLKE

29,8

742

DİĞER

41,7

1.444

DİĞER

23,9

900

TOPLAM

102,6

3.013

TOPLAM

53,7

1.642

BİRİM DIŞ TİCARET FİYATLARI : Plastik işleme makineleri ile bunların aksam ve parçalarının ortalama birim ithal fiyatı 2011 yılında 13,25 dolar / kg iken, fiyat 2012 yılının ilk 6 ayıında 12,06 dolar / kg’a gerilemiştir. Bu dönemde ortalama ithal fiyatlarında % 9 gerileme yaşanmıştır. Birim ithal fiyatları, kesme, yarma ve biçim verme makineleri ile aksam ve parçalar dışındaki tüm makinelerde önemli ölçüde gerilemiştir. Plastik İşleme Makineleri Birim İthal Fiyatları ($ / Kg)

GTİP NO

12

2011

% Artış (T)

2012 / 6

2012/2011

847710

Enjeksiyon Mak.

6,97

5,99

-14,0

847720

Ekstrüzyon Mak.

22,15

21,07

-4,9

847730

Püskürtme Mak.

27,79

18,45

-33,6

847740

Dış lastiğin dökümüne mahsus mak

18,48

12,70

-31,3

847751

Sırt kaplama ve şekil verme mak

13,79

9,13

-33,8

847759

Presler

23,64

15,83

-33,0

847780

Kesme, yarma, biçim verme mak.

20,13

23,82

18,4

847790

Aksam ve Parçalar

35,72

47,76

33,7

TOPLAM

13,25

12,06

-9,0


Plastik işleme makineleri ile bunların aksam ve parçalarının ortalama birim ihraç fiyatı 2011 yılında 11,2 dolar / kg iken 2012 yılının ilk 6 ayında % 9,4 artarak 12,24 dolar / kg’a çıktığı görülmektedir. 2012 yılında enjeksiyon, presler, kesme, yarma ve biçim verme makineleri dışındaki tüm kalemlerde birim ihraç fiyatının önemli ölçüde arttığı izlenmektedir. Plastik İşleme Makineleri Birim İhraç Fiyatları ($ / Kg)

GTİP NO

2011

% Artış (T)

2012 / 6

2012/2011

847710

Enjeksiyon Mak.

15,56

7,25

-53,4

847720

Ekstrüzyon Mak.

4,60

15,91

245,7

847730

Püskürtme Mak.

12,14

17,74

46,2

847740

Dış lastiğin dökümüne mahsus mak

11,51

16,24

41,2

847751

Sırt kaplama ve şekil verme mak

9,96

12,83

28,7

847759

Presler

8,92

6,08

-31,9

847780

Kesme, yarma, biçim verme mak.

15,84

12,77

-19,4

847790

Aksam ve Parçalar

10,81

12,68

17,3

TOPLAM

11,20

12,24

9,4

Plastik işleme makineleri birim ithal fiyatları, 2003 yılından buyana birim ihraç fiyatlarının daima üstünde seyrederken, 2012 yılının ilk 6 ayında ilk kez ihraç fiyatları küçük de olsa ithal fiyatlarının üzerine çıkmıştır. Bu durum, Türkiye’nin geçmiş yıllarda katma değeri daha yüksek makineler ithal ettiğini ve buna karşılı katma değeri düşük makineleri üreterek ihracat yaptığını göstermektedir.

3ODVWLN úüOHPH 0DNLQHOHUL %LULP '×ü 7LFDUHW )L\DWODU×

16,0 14,0

$ / KG.

12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0

2003

2004

2005

2006

2007

úWKDO %LULP )L\DW×

2008

2009

2010

2011

2012/6

2012/T

úKUDo %LULP )L\DW×

DIŞ TİCARET AÇIĞI : Türkiye, plastik işleme makineleri dış ticaretinde daima dış ticaret açığı vermektedir. 2011 yılında dış ticaret açığı 589 milyon dolarla en üst düzeye çıkmıştır. 2012 yılında dış ticaret açığının % 12 azalarak 520 milyon dolara inmesi beklenmektedir.

13


3ODVWLN úßOHPH 0DNLQHOHUL 'Ă—Ăź 7LFDUHW $o×Ú×

0

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012/6

2012/T

-100

Milyon $

-200

-247

-206

-300

-375

-364

-260 -380

-394

-400

-415

-412 -520

-500 -600

-589

-700

2012 yÄąlÄąnda, SÄąrt kaplama makineleri ile aksam ve parçalar dÄąĹ&#x;Äąndaki tĂźm kalemlerde, dÄąĹ&#x; ticaret açĹÄ&#x;ÄąnÄąn Ăśnemli Ăślçßde gerilemesi beklenmektedir. Plastik Ä°Ĺ&#x;leme Makineleri DÄąĹ&#x; Ticaret AçĹÄ&#x;Äą (Milyon ABD $)

GTÄ°P NO

2011

2012 / 6

2012 / T

% ArtÄąĹ&#x; (T)

2012/2011

847710

Enjeksiyon Mak.

-193,8

-84,2

-168,4

-13,1

847720

EkstrĂźzyon Mak.

-136,0

-55,9

-111,7

-17,8

847730

PĂźskĂźrtme Mak.

6,7

-4,1

-8,2

-222,4

847740

DÄąĹ&#x; lastiÄ&#x;in dĂśkĂźmĂźne mahsus mak

-15,6

-6,5

-13,0

-16,7

847751

SÄąrt kaplama ve Ĺ&#x;ekil verme mak

-24,8

-15,3

-30,5

23,1

847759

Presler

-28,7

-10,0

-19,9

-30,4

847780

Kesme, yarma, biçim verme mak.

-184,3

-70,4

-140,7

-23,6

847790

Aksam ve Parçalar

-12,8

-13,6

-27,3

113,9

TOPLAM

-589

-260

-520

-11,8

Plastik iĹ&#x;leme makineleri toplam dÄąĹ&#x; ticaret açĹÄ&#x;Äąndan, enjeksiyon makineleri % 33, kesme, yarma ve biçim verme makineleri % 27, ekstrĂźzyon makineleri ise % 21 pay almaktadÄąr. Plastik Ä°Ĺ&#x;leme Makineleri DÄąĹ&#x; Ticaret AçĹÄ&#x;Äą PayÄą

Aksam ve Parçalar %5 Enjeksiyon %33 .HVPH <DUPD %LoLP 9HUPH

Presler %4

EkstrĂźzyon %21

6Ă—UW .DSODPD PĂźskĂźrtme %2 'Ă—Ăź /DVWLĂšLQ '|NÂ P

14


İÇ PAZAR SATIŞLARI (PLASTİK SEKTÖRÜNÜN MAKİNE ve TEÇHİZAT YATIRIMI) :

Plastik sektörü, işleme kapasitesindeki artışa paralel olarak her yıl artan ölçüde makine ve teçhizat yatırımı yapmaktadır. Sektörün 2003 yılında 288 milyon dolar olan makine teçhizat yatırımı 2011 yılında 885 milyon dolarla en üst düzeyine çıkmıştır. Toplam makine teçhizat yatırımının 2012 yılında % 10,3 azalarak 794 milyon dolara gerilemesi beklenmektedir.

3ODVWLN úüOHPH 0DNLQHOHUL úo 3D]DU 6DW×üODU×

900 800

Milyon ABD $

700 600 500 400 300 200 100 0

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012/6

2012/T

2012 yılında ekstrüzyon makineleri dışında tüm makinelerde iç satışların önemli ölçüde gerilemesi beklenmektedir.

Plastik İşleme Makineleri İç Pazar Satışları (Milyon $)

GTİP NO

2011

% Artış (T)

2012 / 6

2012/2011

847710

Enjeksiyon Mak.

212,9

188,8

-11,3

847720

Ekstrüzyon Mak.

141,5

152,7

7,9

847730

Püskürtme Mak.

61,1

13,3

-78,2

847740

Dış lastiğin dökümüne mahsus mak

44,6

34,2

-23,3

847751

Sırt kaplama ve şekil verme mak

42,6

32,1

-24,6

847759

Presler

43,1

39,6

-7,9

847780

Kesme, yarma, biçim verme mak.

204,2

249,9

22,4

847790

Aksam ve Parçalar

135,1

83,1

-38,5

TOPLAM

885,2

793,8

-10,3

Plastik sektörünün 2012 yılının ilk yarısında gerçekleştirdiği makine yatırımının % 24’ünü enjeksiyon, % 19’unu ektrüzyon, % 31’ini kesme, yarma ve biçim verme makineleri % 10’unu da aksam ve parçalar oluşturmuştur.

15


Plastik Ä°Ĺ&#x;leme Makineleri İç Pazar SatÄąĹ&#x;larÄą (% - Milyon $)

GTÄ°P NO

2011

2012 / 6

847710

Enjeksiyon Mak.

24

24

847720

EkstrĂźzyon Mak.

16

19

847730

PĂźskĂźrtme Mak.

7

2

847740

DÄąĹ&#x; lastiÄ&#x;in dĂśkĂźmĂźne mahsus mak

5

4

847751

SÄąrt kaplama ve Ĺ&#x;ekil verme mak

5

4

847759

Presler

5

5

847780

Kesme, yarma, biçim verme mak.

23

31

847790

Aksam ve Parçalar

15

10

TOPLAM

100

100

Plastik sektĂśrĂź, 2003 – 2012 yÄąllarÄą arasÄąnda toplam 5,7 milyar dolarlÄąk makine ve teçhizat yatÄąrÄąmÄą yapmÄąĹ&#x; olup bunun, % 25’i enjeksiyon, % 19’u ekstrĂźzyon, % 28’i kesme yarma ve biçim verme makinelerinden oluĹ&#x;muĹ&#x;tur. Plastik SektĂśrĂźnĂźn 2003 - 2012 YÄąllarÄą ArasÄąnda Toplam Makine Teçhizat YatÄąrÄąmÄąnÄąn DaÄ&#x;ÄąlÄąmÄą (% - Milyon $) Aksam ve Parçalar 587; %10 Enjeksiyon 1.413; %25

.HVPH <DUPD %LoLP 9HUPH

EkstrĂźzyon 1.061; %19

Presler 262; %5 PĂźskĂźrtme 221; %4

6Ă—UW .DSODPD

'Ă—Ăź /DVWLĂšLQ '|NÂ P

2012 YILINDA ARZ – TALEP DENGESÄ° TAHMÄ°NÄ° : Plastik iĹ&#x;leme makineleri ile aksam ve parçalarÄą sektĂśrĂźnde 2012 yÄąlÄąnda 274 milyon dolar Ăźretim, 627 milyon dolar ithalat, 107 milyon dolar ihracat ve 794 milyon dolar da iç pazar satÄąĹ&#x;larÄą (plastik sektĂśrĂźnĂźn makine ve teçhizat yatÄąrÄąmÄą) beklenmektedir. Plastik Ä°Ĺ&#x;leme Makineleri Genel Arz – Talep Dengesi (Milyon $)

2011

16

2012 / 6

2012 / T

% ArtÄąĹ&#x; (T)

2012/2011

Ăœretim

296

137

274

-7,4

Ä°thalat

692

314

627

-9,3

Ä°hracat

103

54

107

4,7

İç SatÄąĹ&#x;

885

397

794

-10,3

Ä°hracat / Ăœretim (%)

35

39

39

Ä°thalat / İç SatÄąĹ&#x; (%)

78

79

79

Ä°hracat / Ä°thalat (%)

15

17

17


3ODVWLN úüOHPH 0DNLQHOHUL 6HNW|U QGH $U] YH TDOHS 'HQJHVL

900 800 700 600 500 400 300 200 100 0

2005

2006

2007

2008

Üretim

2009

úWKDODW

úKUDFDW

2010

2011

2012/6

2012 (T)

úo 6DW×üODU

2012 yılında, plastik işleme makineleri ile aksam ve parçaları sektöründe, iç satışların (sektörün makine teçhizat yatırımının) % 79’unun ithalatla karşılanacağı, toplam üretimin % 39’unun ihraç edileceği, ve ihracatın ithalatı karşılama oranının da % 17 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.

PLASTİK ENJEKSİYON MAKİNELERİ ARZ VE TALEP DENGESİ TAHMİNİ : Plastik enjeksiyon makinelerinde 2012 yılında 20 milyon dolar üretim, 179 milyon dolar ithalat, 10 milyon dolar ihracat ve 189 milyon dolar da iç pazar satışları (plastik sektörünün enjeksiyon makineleri yatırımı) beklenmektedir. Enjeksiyon Makineleri Genel Arz – Talep Dengesi (Milyon $)

2011

2012 / 6

2012 / T

% Artış (T)

2012/2011

Üretim

19,1

10,2

20,4

6,8

İthalat

203,3

89,3

178,6

-12,2

İhracat

9,6

5,1

10,2

6,8

İç Satış

212,9

94,4

188,8

-11,3

İhracat / Üretim (%)

96

95

95

İthalat / İç Satış (%)

5

6

6

İhracat / İthalat (%)

15

17

17

2012 yılında, plastik enjeksiyon makinelerinde iç satışların (sektörün enjeksiyon makineleri yatırımının) % 95’inin ithalatla karşılanacağı, toplam üretimin % 50’sinin ihraç edileceği, ve ihracatın ithalatı karşılama oranının da % 6 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Plastik Enjeksiyon Makineleri Arz ve Talep Dengesi

250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0

2003

2004

2005

2006

Üretim

2007

úWKDODW

2008

úKUDFDW

2009

úo 6DW×üODU

2010

2011

2012/6

2012 (T)

17


2012 yılında, plastik işleme makineleri ile aksam ve parçaları sektöründe, iç satışların (sektörün makine teçhizat yatırımının) % 79’unun ithalatla karşılanacağı, toplam üretimin % 39’unun ihraç edileceği, ve ihracatın ithalatı karşılama oranının da % 17 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.

PLASTİK ENJEKSİYON MAKİNELERİ ARZ VE TALEP DENGESİ TAHMİNİ : Plastik enjeksiyon makinelerinde 2012 yılında 20 milyon dolar üretim, 179 milyon dolar ithalat, 10 milyon dolar ihracat ve 189 milyon dolar da iç pazar satışları (plastik sektörünün enjeksiyon makineleri yatırımı) beklenmektedir. Enjeksiyon Makineleri Genel Arz – Talep Dengesi (Milyon $)

2011

2012 / 6

2012 / T

% Artış (T)

2012/2011

Üretim

19,1

10,2

20,4

6,8

İthalat

203,3

89,3

178,6

-12,2

İhracat

9,6

5,1

10,2

6,8

İç Satış

212,9

94,4

188,8

-11,3

İthalat / İç Satış (%)

96

95

95

İhracat / İthalat (%)

5

6

6

2012 yılında, plastik enjeksiyon makinelerinde iç satışların (sektörün enjeksiyon makineleri yatırımının) % 95’inin ithalatla karşılanacağı, toplam üretimin % 50’sinin ihraç edileceği, ve ihracatın ithalatı karşılama oranının da % 6 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Plastik Enjeksiyon Makineleri Arz ve Talep Dengesi

250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0

2003

2004

2005

2006

Üretim

2007

úWKDODW

2008

úKUDFDW

2009

2010

2011

2012/6

2012 (T)

úo 6DW×üODU

PLASTİK EKSTRÜZYON MAKİNELERİ ARZ VE TALEP DENGESİ TAHMİNİ: Plastik ekstrüzyon makinelerinde 2012 yılında 41 milyon dolar üretim, 132 milyon dolar ithalat, 21 milyon dolar ihracat ve 153 milyon dolar da iç pazar satışları (plastik sektörünün ekstrüzyon makineleri yatırımı) beklenmektedir.

18


Ekstrüzyon Makineleri Genel Arz – Talep Dengesi (Milyon $)

2011

% Artış (T)

2012 / 6

2012 / T

2012/2011

Üretim

5,6

20,5

41,0

633,2

İthalat

138,7

66,1

132,2

-4,7

İhracat

2,8

10,2

20,5

633,2

İç Satış

141,5

76,3

152,7

7,9

İthalat / İç Satış (%)

98

87

87

İhracat / İthalat (%)

2

15

15

2012 yılında, plastik ekstrüzyon makinelerinde iç satışların (sektörün ekstrüzyon makineleri yatırımının) % 87’sinin ithalatla karşılanacağı, toplam üretimin % 50’sinin ihraç edileceği, ve ihracatın ithalatı karşılama oranının da % 15 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Plastik Ekstrüzyon Makineleri Arz ve Talep Dengesi

160,0 140,0

Milyon $

120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0

2003

2004

2005

2006

Üretim

2007

úWKDODW

2008

úKUDFDW

2009

2010

2011

2012/6

2012 (T)

úo 6DW×üODU

AKSAM VE PARÇALAR ARZ VE TALEP DENGESİ Aksam ve parçalarda 2012 yılında 56 milyon dolar üretim, 41 milyon dolar ithalat, 14 milyon dolar ihracat ve 83 milyon dolar da iç pazar satışları (plastik sektörünün aksam ve parçalar yatırımı) beklenmektedir. Aksam ve Parçalarda Genel Arz – Talep Dengesi (Milyon $)

2011

% Artış (T)

2012 / 6

2012 / T

2012/2011

Üretim

122,3

27,9

55,8

-54,3

İthalat

43,3

20,6

41,2

-4,8

İhracat

30,6

7,0

14,0

-54,3

İç Satış

135,1

41,6

83,1

-38,5

İthalat / İç Satış (%)

32

50

50

İhracat / İthalat (%)

71

34

34

2012 yılında, aksam ve parçalarda iç satışların (sektörün aksam ve parçalar yatırımının) % 50’sinin ithalatla karşılanacağı, toplam üretimin % 25’inin ihraç edileceği, ve ihracatın ithalatı karşılama oranının da % 34 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.

19



Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.