KADINIZ SENDİKALIYIZ
siDDETE İSYANDAYIZ! Sendikal Güç Birliği Platformu Kadın Koordinasyonu Basın-İş • Belediye-İş • Deri-İş • Hava-İş • Kristal-İş Petrol-İş • Tek Gıda-İş • Tez-Koop-İş • Tümtis • TGS
www.sendikalgucbirligi.org Petrol-İş Kadın Dergisi’nin Ekidir - Kasım 2012 Baskı: Mavi Kare Matbaacılık Tasarım ve Uygulama: Selgin Zırhlı Kaplan
GİRİŞ
Kadına yönelik şiddet, dünyada en yaygın insan hakkı ihlalleri arasında yer alıyor. Türkiye’de her gün beş kadın namus cinayetine kurban giderken, her üç kadından biri eşinin veya birlikte olduğu erkeklerin şiddetine maruz kalıyor. Fakat işyerleri de şiddetten muaf değil. Kadına yönelik şiddeti diğer şiddet türlerinden ayıran en önemli unsur bunun, toplumsal cinsiyet temelli şiddet olmasıdır. Bu terim genellikle kadına yönelik erkek şiddeti anlamında kullanılır. Kadına yönelik şiddet, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda 20 Aralık 1993 tarihinde kabul edilen “Kadınlara Yönelik Şiddetin Ortadan Kaldırılmasına Dair Bildirge”nin 1. Maddesi’nde şöyle tanımlanıyor: “Kadına yönelik şiddet, şiddet ister kurumsal ister kamusal ister özel hayatta olsun, bu tür eylemlerle tehdit etme, zorlama veya özgürlükten keyfi olarak yoksun bırakma dâhil olmak üzere, kadınlara fiziksel, cinsel veya psikolojik zarar veya acı verme sonucu doğuran
3
veya bu sonucu doğurması muhtemel olan, cinsiyete dayalı her türlü şiddet eylemi anlamına gelir.” İşyerleri toplumsal hayatın önemli mekânlarıdır. Esnek, yarı zamanlı, geçici, güvencesiz, sendikasız işlerin çoğaldığı ve bunların bir kadın istihdamı biçimi olarak yaygınlaştığı neoliberal çalışma koşullarında dünya ölçüsünde işyerlerinde kadına yönelik şiddet de tırmanışa geçti. İşyerlerinde kadına yönelik cinsel taciz en fazla yüzde 7,5 sıklıkla Kuzey Amerika ülkelerinde, erkeğe yönelik fiziksel şiddetse yüzde 2,7 sıklıkla Batı Avrupa’da ve kadına yönelik fiziksel şiddet ise yüzde 4,6 sıklıkla Kuzey Amerika ülkelerinde yaşanıyor. Almanya’da ise kadın çalışanların yüzde 93’ü çalışma hayatlarında en az bir kez cinsel tacize uğradıklarını ifade ediyor. Türkiye’de işyerinde kadına yönelik cinsel taciz, mobbing rakamları düşük çıkıyor. Çünkü kadınlar bu tür olayları deşifre edemiyorlar, ayrıca bu konuda yapılan araştırmalar çok sınırlı.
4
ŞİDDET MEKÂNLARI OLARAK İŞYERLERİ
İşyerinde kadına yönelik şiddet tanımı İşyeri ve işyerine dâhil olan ortamlarda kadına yönelik fiziksel, cinsel, psikolojik zarar ve acı veren toplumsal cinsiyete dayalı her türlü şiddet davranışıdır. İşyerlerinde kadına yönelik toplumsal cinsiyet temelli şiddet davranışları, onları fiziksel ve psikolojik olarak etkilediği gibi, işe yönelik tutumlarını da değiştirerek onları işlerine yabancılaştırır, takip edilip cezalandırılmadığı durumlarda kadınların işlerini bırakmasına sebep olabilir.
İşyerinde kadına yönelik şiddet türleri 1. Fiziksel şiddet 2. Mobbing (yıldırma) 3. Cinsel taciz ve saldırı
5
FİZİKSEL ŞİDDET Fiziksel güç kullanılarak uygulanan şiddet türüdür. Saldırı, tekmeleme, tokat atma, itme, sarsma, çimdik atma, ısırma, boğazını sıkma, bir cisim fırlatma.
Şiddet nereden gelir İşyerinde şiddet bazen içeriden bazen de dışarıdan gelenler tarafından uygulanabilir. İçeriden şiddet: Patronlar, üst yöneticiler, bazen de çalışma arkadaşlarından gelebilir. Dışarıdan şiddet: Müşteriler, hastalar, hizmet alanlar tarafından uygulanabilir.
İşyerinde şiddete en fazla maruz kalan meslek grupları: • Bakım ve danışmanlık hizmeti verenler • Hastane ve ilkyardım çalışanları • Geceleri açık olan işyerlerinde çalışanlar • Bar, otel, restoran çalışanları Kadınların ağırlıklı olarak çalıştığı işkollarında, fiziksel şiddete maruz kalma oranı yüksektir.
6
MOBBİNG (YILDIRMA) İşyerlerinde iktidarı elinde bulunduran kişinin ya da grubun, diğerlerine ruhsal yollar kullanarak, uzun süreli sistemli baskı uygulaması, duygusal saldırı ve yıpratma yaratması olarak tanımlanabilir.
Bir davranışın mobbing sayılması için süreklilik arz etmesi, mobbingi yapan tarafla maruz kalanın “eşit güce” sahip olmaması, kurbanın durumla baş etmekte zorlanması gerekiyor. ABD’de kamu çalışanlarını kapsayan bir araştırmada, kadın çalışanların yüzde 42’sinin, erkek çalışanların ise yüzde 15’inin son iki yılda işyerinde duygusal tacize ve zorbalığa maruz kaldığı, İsveç’te ise intiharların yüzde 15’inin “yıldırma” kaynaklı olduğu ortaya çıkarılmış.
Ceza Kanunumuza göre işyerinde şiddet suçtur Türk Ceza Kanunu’nun 117. maddesinde; cebir veya tehdit kullanarak ya da hukuka aykırı başka bir davranışla, iş ve çalışma hürriyetini ihlal eden kişiye, mağdurun şikâyeti halinde, altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası verilir.
7
Mobbing örnekleri • Yeterince çalışmamakla suçlama • Genç ve deneyimsiz olmakla suçlama, yaşlı ve işe yaramaz olmakla suçlama • Örgütün sunduğu olanaklardan yeterince yararlandırmama • Aşırı yük yükleme • Çalışana başaramayacağı işler yükleme • İş arkadaşlarının önünde küçük düşürme • Beceriksiz olmakla suçlama • Çalışanı diğer çalışanlardan ayırarak izole etme • Hakkında dedikodu yayma • Onu iş vermeyerek görmezden gelme, gereksizmiş gibi gösterme • Sürekli işten atmakla tehdit etme, telefonlarına ve e-postalarına cevap vermeme...
8
İşyerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) Önlenmesi Genelgesi 19 Mart 2011 günü Resmî Gazete’de yayımlanan 27879 Sayılı Genelge ile mobbingin hem kamuya hem de özel sektöre ait işyerinde verimliliği azaltıp, işçi sağlığını tehdit ettiği tespiti yapılıyor. “İşyerinde psikolojik tacizle mücadele öncelikle işverenin sorumluluğunda olup işverenler çalışanların tacize maruz kalmamaları için gerekli bütün önlemleri alacaktır.” denilerek sorumluluk işverene veriliyor. Genelgede “Toplu iş sözleşmelerine işyerinde psikolojik taciz vakalarının yaşanmaması için önleyici nitelikte hükümler konulmasına özen gösterilecektir.” cümlesiyle sendikalara da sorumluluk yükleniyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde “Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu” kurulması veya işyerlerinde sendika ve işveren temsilcileriyle ortak farkındalık eğitimleri yapılması gibi bir dizi faaliyet yer alıyor. Mobbing konusunda uygulamaya yönelik tek somut adım ALO 170 Mobbing hattıdır.
9
Başvuracağınız yasal kaynaklar Türk hukuk sisteminde konuyla ilgili olarak başlı başına tüm unsurlarını içerir ayrı bir düzenleme söz konusu değildir. Ancak, bazı unsurları ile ilgili olarak doğrudan veya dolaylı yasal düzenlemeler mevcuttur. 2709 sayılı Anayasamızın 17’nci maddesinde kimseye işkence ve eziyet yapılamayacağı, kimsenin insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamayacağı ve 18’inci maddesinde de hiç kimsenin zorla çalıştırılamayacağı ve angaryanın yasak olduğu hususları öngörülür. Anayasaya göre mobbing suçtur, gerekli takibi buradan yapabilirsiniz. 4857 sayılı İş Kanunu’nda • “Eşit davranma ilkesi” başlıklı 5’inci maddesinde, iş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamayacağı yazılıdır. • “İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı” başlıklı 24’üncü maddesinde; “İşverenin, işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söylemesi, davranışlarda bulunması” maddesinde de mobbingin haklı fesih gerekçesi olabileceği düzenleniyor.
10
CİNSEL TACİZ Kadınların işyeri ortamında isteği dışında cinsel içerikli tekliflere, şakalara, hakaretlere ve/ veya bunları içeren görsel, sözlü ya da fiziksel davranışlara maruz kalmasıdır.
Cinsel taciz mağdurları kimler? Genç, evli olmayan, düşük eğitim düzeyine sahip, işyerinde alt kademelerde görev yapan, geçici işlerde çalışan sendikasız kadınlar ile stajyerler işyerlerinde cinsel tacize en açık grup olarak tanımlanıyor. Uygulayıcılar: Genellikle 45 yaşın üzerinde, o işyerinde uzun süre çalışmış, posta başı, yönetici ve işveren temsilcisi olan erkekler.
İşverenin sorumluluğu
Türk İş Hukuku’na göre işverenin bir cinsel taciz şikâyeti durumunda sorumluluğu vardır; Türk İş Hukuku’na göre işverenin “işçiyi gözetme borcu” çerçevesinde çalışanının vücut bütünlüğünü, sağlığını ve yaşamını korumakla ve işyerinde iyi niyet kurallarına uygunluğu sağlamak gibi görevleri vardır. Bu açıdan bakıldığında işverenin çalışanlarını işyerinde gerçekleşecek cinsel tacize karşı koruması Anayasal bir görevdir. Bir şikâyet olduğu takdirde işveren soruşturma başlatmalı; gerçekten iddia edildiği gibi taciz varsa şiddetine göre gerekeni yapmalıdır.
11
İşyerinde cinsel taciz hangi biçimler altında ortaya çıkıyor? İşyerinde cinsel taciz farklı şekillerde ortaya çıkabilir ve pek çok kadın maruz kaldıkları davranışın taciz olduğunun farkına varamayabilir. İşyerinde cinsel tacizi şu örneklerle somutlaştırabiliriz. • “Eksik etek, saçı uzun aklı kısa” gibi kadınların toplumsal cinsiyetini aşağılayan sözler sarf etmek. İstenilmeyen dokunuşlar ve el şakaları • “Kısa etek iyi olmuş nihayet bacaklarını görebildik”, “Sen elbise giyer miydin?” gibi kadınların kıyafetleri ile ilgili sözler söylemek • Cinsel içerikli telefon konuşmaları • İstenilmeyen hediye teklifi • İstenilmeyen yemek davetleri • Dik dik ve yukarıdan aşağıya manalı bakışlar • Tekrarlayan flört teklifleri • Yanaktan makas alma • Cinsel içerikli şakalar yapmak, fıkralar anlatmak • İçinde pornografik öğeler bulunan fıkra ve fotoları elektronik posta ile yollamak • Zorla öpmeye kalkmak • Cinsel içerikli teklife cevap alamayınca şiddete başvurmak
12
Türk Ceza Kanunu’nda işyerinde cinsel taciz suçtur Türk Ceza Kanunu’nun 105’inci maddesinde; bir kimseyi cinsel amaçlı olarak taciz eden kişi hakkında, mağdurun şikâyeti üzerine, 3 aydan 2 yıla kadar hapis cezasına veya adli para cezasına hükmolunacağı, yazılıdır. 2005’te TCK’nin 105. maddesinin 2. fıkrasında yapılan düzenleme ile işyerinde gerçekleşen cinsel taciz eylemi hiyerarşiden ve güç eşitsizliğinden dolayı nüfuzu kötüye kullanmak kapsamında değerlendiriliyor ve aynı işyerinde çalışmanın getirdiği rahatlık da gözönünde bulundurularak cinsel taciz suçuna verilecek ceza yarı oranında arttırılıyor.
Türk İş Hukuku’na göre işyerinde cinsel tacize uğrayanın kanuni hakları nelerdir? Türk İş Hukuku işyerinde oluşabilecek cinsel tacizle ilgili ayrıntılı maddelere ve düzenlemelere sahiptir. 4857 sayılı İş Kanunu’nda cinsel taciz eylemi hem işçiye (4857/24) hem işverene (4857/25) haklı nedenle derhal fesih hakkı veriyor. Bu kanuna göre işyerinde cinsel tacize uğrayan bir kişi; • İş yapmaktan kaçınma hakkı kapsamında çalışmayı reddedebilir, • İşçinin haklı nedenlerle derhal fesih hakkı kapsamında iş akdini feshedebilir, • Maddi ve manevi tazminat ya da devam eden bir tecavüz durumunda tecavüzün tespiti ve durdurulmasına yönelik davalar açabilir.
13
Şiddetin kadın açısından sonuçları • Kişisel değerlerin sarsılması • Derin bir güvensizlik • Tekrarlanacağı korkusuyla işe konsantre olamama hali • Özgüvenin sarsılması • Uykusuzluk, mide ve baş ağrısı gibi fiziksel rahatsızlıklar • Psikolojik hastalıklar, depresyon • Post travmatik stres bozukluğu
Kişisel olarak yapabilecekleriniz
Fiziksel şiddet: Sakin olmaya, korktuğunuzu belli etmemeye çalışın. Saldırgan sizi dar ve görünmeyen alanlara sıkıştırmaya çalışabilir. Onu kalabalık mekânlara çekmeye çalışın. Mobbing: Çatışmaları ve yanlış anlaşılmaları anında konuşarak çözmeye çalışın. Bir mobbing günlüğü (defteri) tutun. Her gün karşılaştığınız yıldırma deneyimlerini buna kaydedin. Mobbing içeren e-postaları, SMS’leri ya da mektupları delil olarak biriktirin. Durumu üstlerinize, işverene, varsa işyeri hekiminize yazılı olarak bildirin. Aile ve yakın arkadaşlarınızla konuşun. Cinsel Taciz: Öncelikle kadın arkadaşlarınıza tacizi açın, işyerinde onlarla birlikte gezmeye özen gösterin. Cinsel tacizi deşifre edin. Tacizciyi bir tanık önünde davranışını sergilemeye itin, tanık önünde uyarın, devam ettiği takdirde kendisini şikâyet edeceğinizi söyleyin. Taciz telefonlarını kaydedin, notları, mesajları saklayın. Tacizciyi mutlaka yazılı olarak da üstlerinize şikâyet edin. Şikâyet dilekçenizi saklayın. Dilekçeniz dikkate alınmıyorsa, savcılığa şikâyette bulunun.
14
Şiddete karşı işyeri temsilciniz yanınızda İşyeri temsilciniz şiddete karşı mücadelenizde işyerinizde başvuracağınız ilk kişidir. Temsilcinize başvurup, durumu anlatın. Gerektiğinde sendikanızdan hukuki, psikolojik yardımlar alabilirsiniz.
Şiddetten arınmış işyerleri için taleplerimiz: • Hükümet, işyerlerini kadına yönelik şiddetten arındırmak için gereken her türlü yasal düzenlemeyi yapmalı. • İşverenler dışarıdan ve içeriden gelen kadına yönelik şiddete karşı engelleyici önlemler almakla yükümlü kılınmalı. • İşyerlerinde şiddeti takip edecek, ilk müdahaleyi gerçekleştirecek danışma merkezleri kurulmalı. • İşyerlerinde kadınları şiddete karşı güçlendirici farkındalık eğitimleri yapılmalı. • İşyerlerinde şiddetle mücadele konusunda sendika temsilcileri bilinçlendirilmeli, onlara daha fazla yetki ve söz hakkı tanınmalı. • Sendikalar işyerlerinde kadına yönelik şiddete karşı ortak kampanyalar düzenleyerek, kadın üyeleri güçlendirip, erkek üyelerde bu konuda farkındalık yaratmalı. • Sendikalar işyeri ve grup sözleşmelerini toplumsal cinsiyet açısından gözden geçirerek, işyerinde kadına yönelik şiddete karşı maddeler eklemeli.
15
Unutmayalım... Kadına yönelik şiddet, kadınların temel haklarından biri olan çalışma hakkının da ihlalidir. Bu şiddet maddi temelini, iş ortamlarında hâkim olan erkek egemenliğinden, kadınlar aleyhine işleyen güç ilişkilerinden alır. İşyerindeki şiddeti bertaraf etmek için, kadınları güçlendirici ve erkek egemenliğini zayıflatıcı bütünlüklü politikalar geliştirilmelidir. Kadına yönelik şiddetin temeline inmeden, önlemleri, panik butonu, kelepçe vs. gibi teknik takip düzeyine indirgeyerek şiddetle mücadele edilemez. Şiddetten arındırılmış işyerleri için sendika teminatımızdır...
16
ACİL TELEFONLAR
Polis imdat
155
Ambulans
112
Jandarma
156
Alo Mobbing
170
Sosyal Hizmetler
183
ALO ŞİDDET Hattı
0212 656 96 96
BAROLAR İstanbul Barosu Merkez büro
0212 251 63 25
Kadıköy
0216 414 68 53
Kartal
0216 352 53 92-95
İzmir Barosu
0232 4630014
Ankara Barosu
0312 416 72 00
Diyarbakır Barosu
Konya Barosu
0332 356 00 18
Edirne Barosu
0284 225 10 55
Trabzon Barosu
0462 322 58 00
Adana Barosu
0322 351 21 21
0412 228 55 39
Antalya Barosu 0242 238 61 55 (56-57- 58-59) Tunceli Barosu
0428 213 16 23
Eskişehir Barosu
0222 240 14 00
Ordu Barosu
0452 214 01 37
Sivas Barosu
0346 221 51 78
Van Barosu 0432 214 58 04 0432 215 59 82 Şanlıurfa Barosu
18
0414 313 28 28
KADIN DANIŞMA MERKEZLERİ Adana
Adana Kadın Danışma Merkezi ve Sığınma Evi Koruma Derneği (AKDAM) Reşatbey Mah. Ordu Cad. Samanyolu Apt. Zemin kat Adana 0322 453 53 50 akdam.adana@yahoo.com
Ankara
Kadın Dayanışma Vakfı Mithatpaşa Cad. No: 10/11, Sıhhiye/Ankara 0312 430 40 05 - 0312 432 07 82
Antalya
Antalya Kadın Danışma ve Dayanışma Merkezi Şarampol Cad. 106 Sokak Sezer Apt. No: 2 D: 4 Akbank Üstü/Antalya 0242 248 07 66 antalyakadinmerkezi@antnet.net.tr
Batman
Kamer Kültür Mah. 2607 Sok. No: 54 Merkez/Batman 0488 213 96 77 Selis Kadın Danışma Merkezi 0488 221 05 24
Bursa
Günyüzü Kadın Dayanışma Derneği Selçuk Hatun Mah. Kültür Sk. Minikhan No: 43-8 Osmangazi/Bursa 0224 222 40 79
Diyarbakır Kamer Ali Emiri 3. Sok. Es-Şal Apt.1/3 Yenişehir/Diyarbakır
0412 228 10 53 - 0412 224 32 45 Selis Kadın Derneği Kurt İsmail Paşa 7. Sokak Orkide Apt. Kat: 1 No: 3, Ofis/Diyarbakır 0412 224 77 28
İstanbul
Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı Katip Mustafa Çelebi Mah. Anadolu Sok. No: 23 D: 7 Beyoğlu/İstanbul 0212 292 52 32 morcati@ttmail.com
İzmir
Ege Kadın Dayanışma Vakfı (EKDAV) Çobanoğlu Zeki Bey Cad. Halim Alanyalı İşhanı Kat: 3 D: 316 Konak/İzmir İzmir Kadın Dayanışma Derneği Çobanoğlu Zeki bey Cad. Halim Alanyalı İşhanı K: 2/208 Konak/İzmir 0232 482 10 77 kadindayanisma@gmail.com
Mersin
Bağımsız Kadın Derneği Kadın Dayanışma Merkezi Mesudiye Mah. Fabrikalar Cad. No: 110 Kat: 2 D: 3 Mersin 0 324 336 50 92 Tarsus Belediyesi Kadın Danışma ve Dayanışma Merkezi ve Kadın Sığınmaevi Tarsus Belediye İşhanı Kat 2 0 324 614 72 22
Şanlıurfa
Kamer Bahçelievler Mah. Mimar Sinan 101. Sok. Şenbayram Apt. No: 4 Şanlıurfa 0 412 228 1053 Yaşamevi Kadın Dayanışma Derneği Bahçelievler Mah. 8. Sok. Yılça Apt. Kat: 2 No: 5 Şanlıurfa 0 414 315 1725
Tunceli
Kamer Moğultay Mah. Hamam Sok. Atölyeler Karşısı, Tunceli 0 428 212 4431
Van
Kamer İskele Caddesi Karmen Çiçekçilik Üstü, Evrim Apt. Kat: 2/4 Van 0432 212 16 65 Van Kadın Derneği (VAKAD) Sıhke Cad. Yüzüncü Yıl İş Mrk. A Blok Kat: 2 No: 49 Van 0 432 214 90 15
19
Evde, işte, sokakta... İsyan et! Şiddet dursun!
Şiddetten arınmış işyerleri için... Kadınlar sendikalara!
Kadınız, sendikalıyız! Şiddete isyandayız! Bağır, isyan et, dayanış! Şiddet dursun!
www.sendikalgucbirligi.org