ευχαριστούμε θερμά τους καθηγητές μας Τάση Παπαϊωάννου και Παναγιώτη Τουρνικιώτη καθώς και όλους όσους βοήθησαν στη διεκπεραίωση αυτής της διπλωματικής: Γιώργο Π., Σπύρο, Γιώργο Μ., Μελίνα, Μιχάλη, Αλέξη, Στρατή, Νατάσα, Πέννυ, Κατερίνα
Μ Α Ρ Κ Α Κ Η
Μ Ε Τ Α Ξ Ι Α
Π Α Π Α Δ Α Ν Τ Ω Ν Α Κ Η Σ
Α Ν Δ Ρ Ε Α Σ
ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ “ΚΕΝΟΥ”
ΤΟΥ
ΑΣΤΙΚΟΥ
3
ΠΡΑΞΕΙΣ
ΜΕ
ΣΚΗΝΗ
.
ΣΤΟΑ
ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ
.
ΑΥΛΗ
ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ
ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ
:
ΤΑΣΗΣ
.
ΤΟΥΡΝΙΚΙΩΤΗΣ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΧΟΛΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ Ν
Ο
Ε
Μ
Β
Ρ
Ι
Ο
Σ
.
2
0
1
1
4
Ξεκινώντας από τη μεγάλη κλίμακα και σταδιακά μεταβαίνοντας στη μικρή, η διπλωματική αυτή επιδιώκει, να διερευνήσει το πώς μία ευρύτερη ανάγνωση της πόλης και των στοιχείων που την δομούν, μπορεί να οδηγήσει σε ένα αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο και στην παραγωγή αρχιτεκτονικής. Οδηγός στην αναζήτηση αυτή και συνδετικό στοιχείο του περάσματος από κλίμακα σε κλίμακα αποτελεί το «αστικό κενό», ως ο βασικός χώρος άρθρωσης και ζωής. Γύρω
από
αυτό
στρέφεται
και
ο
κύριος
προβληματισμός.
Έτσι, τα κενά και άκτιστα κομμάτια της πόλης προσεγγίζονται, όχι ως το υπόλειμμα, το περίσσευμα του κτιστού, αλλά ως χώροι με συγκεκριμένη μορφή και σχήμα, που συλλειτουργώντας με το κλειστό και το πλήρες αρθρώνουν τον ιστό και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο για τη δομή και τη ζωή της πόλης.
5
ιστός | 22
μέρος | 12
όλο | 8
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
επεμβάσεις | 76
σημεία | 52
αστικά κενά | 38
περιοχές | 32
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
πλήρες
Ξεκινώντας, λοιπόν, από την πόλη ως όλο και θέτοντας ένα γενικό προβληματισμό για το διάλογο κενού και πλήρους σε αυτήν, επιλέγεται ένα μέρος της ως περιοχή μελέτης. Εντός αυτού εξετάζεται ο ιστός και οι περιοχές από τις οποίες απαρτίζεται, προκειμένου στη συνέχεια να αναλυθούν τα αστικά κενά του. Από το αποτέλεσμα της μελέτης των αστικών κενών της περιοχής, ξεχωρίζουν 3 σημεία στα οποία πραγματοποιούνται τρεις διαφορετικές παρεμβάσεις
κενό
1
Τα αθηναϊκά δίκτυα καθώς και η πυκνότητα δόμησης και κατοίκησης φαίνεται να συγκλίνουν και να κορυφώνονται στο κέντρο του λεκανοπεδίου, Έτσι ως ευρύτερη περιοχή μελέτης, επιλέγεται το αθηναικό κέντρο καθώς εκεί παρουσιάζεται μια συσώρευση αστικών καταστάσεων με αποτέλεσμα αυτό να αποτελεί ένα δείγμα της ποικιλομορφίας του αθηναικού ιστού.
12
δίκτυα
πυκνότητα κατοίκησης
πυκνότητα δόμησης
13
2
Τμήμα του ιστού, μια ζώνη πλάτους έξι οικοδομικών τετραγώνων και μήκους σχεδόν τριών χιλιομέτρων ορίζεται ως πεδίο έρευνας, ως περιοχή μελέτης με βάση τους προβληματισμούς γύρω από το κτισμένο και το άκτιστο. Δεν απομονώνεται ως δείγμα για την εξαγωγή συμπερασμάτων προς γενίκευση αλλά ως παράδειγμα.
16
17
18
19
20
21
22
23
3
26
snapshots line 025 / saturday 11.10.11 / 12.30 p.m.
Ι. Τραυλός,1938 | Αθήνα 1821
J.A.Kaupert, 1875 | Αθήνα 1875
J.A.Kaupert 1890 | Αθήνα 1890
875 κεντρικό τρίγωνο, με μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα ορθολογικά διαρθρωμένα με ευθύγραμμους, παράλληλους δρόμους και οι εκτάσεις της αγοράζονται από πλούσιους φαναριώτες (π.χ. Καρατζάς, Καντακουζηνός, Βλαχούσης). Ωστόσο η απόφαση του Όθωνα για αλλαγή της θέσης των ανακτόρων(σχέδιο Gartner, 1836) και η εγκατάσταση λίγο αργότερα της εταιρείας επεξεργασίας μεταξιού στο κτήμα Καντακουζηνού θα δώσουν διαφορετική τροπή στην εξέλιξη της περιοχής. Το εργοστάσιο Δουρούτη(όπως ονομάζεται), σε συνδυασμό με την εγκατάσταση και άλλων παραγωγικών δραστηριοτήτων στην περιοχή θα συντελέσουν στη συρροή εργατικού δυναμικού και θα διαμορφώσουν το λαϊκό χαρακτήρα της περιοχής. Σύντομα θα παγιωθεί η διαίρεση του Αθηναϊκού χώρου σε ανατολικό και δυτικό, με το ανατολικό κομμάτι να συγκεντρώνει την κατοικία των εύπορων στρωμάτων και το επίσημο κέντρο και το δυτικό τμήμα βιοτεχνίες εργαστήρια φτωχογειτονιές και ανθυγιεινό περιβάλλον.
1890
Ένα πυκνό δίκτυο αγροτικών δρόμων και μικρών πυρήνων, έξω από το τείχος, σχηματίζει χαράξεις που θα αφήσουν τα ίχνη τους στη μετέπειτα επέκταση του ιστού της πόλης. Βορειότερα, σε σχέση με τη σημερινή πλατεία Κουμουνδούρου, την οδό Πειραιώς και το Μεταξουργείο, η φυσική ανάπτυξη του πρώτου κυττάρου της πόλης συναντά τις πρώτες προσπάθειες σχεδιασμού της Αθηναϊκής πρωτεύουσας. Με την αναγνώριση της ανεξαρτησίας της χώρας(1830) και την ανάδειξη της πόλης σε νέα πρωτεύουσα(1833) πραγματοποιούνται οι πρώτες προσπάθειες ρυμοτόμησης (σχέδιο Κλεάνθους-Schaubert 1833, τροποποίηση L.Klenze 1834) απότοκο των οποίων είναι η δημιουργία γεωμετρικών χαράξεων σε σχέση με τον πρωταρχικό πυρήνα, μεταξύ αυτών και το χαρακτηριστικό “ισοσκελές τρίγωνο”. Αρχικά η βορειοδυτική περιοχή της πόλης σχεδιάζεται από τον Klenze με την προοπτική να φιλοξενήσει τα ανάκτορα, ως μια από τις πιο προνομιακές περιοχές του σχεδίου: έξω από το περιορισμένο
1875
1821
Κατά μήκος της λωρίδας, συναντούνται ενότητες από διαφορετικές φάσεις ανάπτυξης της πόλης. Θραυσματικά και διάσπαρτα στον ιστό υπάρχουν ίχνη από την αρχαία πόλη: Πυρήνας του οικισμού της Ακαδημίας Πλάτωνος, Θησείο Στο Νότιο τμήμα της (στη σημερινή γειτονιά του Ψυρρή), συναντούμε ίχνη από το πρώτο κύτταρο της πόλης. Το κομμάτι αυτό της πόλης υπήρξε πάντοτε «εντός των τειχών», από τους ελληνιστικούς χρόνους(Θεμιστόκλεια Τείχη, μεταξύ δύο οριακών πυλών της τότε πόλεως των Αθηνών των Ηρίων και των Αχαρνικών, αποτελώντας τμήμα του δήμο του Κολλυττού) μέχρι την Τουρκοκρατία κατά την οποία διαμορφώνεται και ο ελεύθερος ρυμοτομικός ιστός που σώζεται ως σήμερα. Ένα χαμηλό τείχος που είχε κτιστεί στο τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα από το βοεβόδα της πόλης Χατζή-Αλή Χασεκή, προσδιόριζε τα όρια της πόλης. Η περιοχή του Ψυρρή στα δυτικά, αποτελώντας ένα από τα παλιότερα και πιο πυκνοκατοικημένα οικιστικά κύτταρα διατηρούσε ήδη από τότε βιοτεχνικό/λαϊκό χαρακτήρα συγκεντρώνοντας πολλά εργαστήρια μεταποίησης.
28
αποτύπωμα στο σημερινό ιστό
1893
Η άρθρωση του παλιού με το νέο ιστό αποτελεί αντικείμενο προβληματισμού ήδη από τα πρώτα πολεοδομικά σχέδια της νέας πρωτεύουσας. Η πλατεία Λουδοβίκου (σημερινή πλατεία, Ελευθερίας ή Κουμουνδούρου) συμπεριλαμβάνεται και σχεδιάζεται ως σημείο σημαντικό για το κέντρο της πόλης και για την άρθρωση των δύο συστημάτων. Χωροθετημένη αρχικά από τους Κλεάνθη-Schaubert, σχεδιασμένη δε εν τέλη από τον Klenze, στο κεντροβαρικό σημείο μεταξύ της συνοικίας του Ψυρρή και του νέου σχεδίου με ένα ημικυκλικό σχήμα(crescendo) στο όριο με την παλιά πόλη, οριοθετεί την ακανόνιστη δόμηση του προϋπάρχοντος συστήματος και υπογράμμιζε την εφαρμογή του πειθαρχημένου στη γεωμετρία νέου πολεοδομικού συστήματος, αποτελώντας στοιχείο ενδεικτικό μιας πρώιμης μνημειακού χαρακτήρα πολεοδομικής αντίληψης.
29
ανάπτυξη ιστού
τα κύματα μετανάστευσης(του ’22 και του ’45), η πριμοδότηση της οικοδομής(έκθεση Βαρβαρέσου, αύξηση συντελεστών δόμησης, αντιπαροχή) θα επηρεάσουν σημαντικά το κτισμένο περιβάλλον. Τη δεκαετία του ’50 η έντονη οικοδομική δραστηριότητα που χαρακτηρίζει την Αθήνα επηρεάζει ιδιαίτερα την Ακαδημία Πλάτωνος. Αντίθετα το Μεταξουργείο δεν θα επηρεαστεί λόγω του μικρότερου αριθμού προσφύγων που προσελκύονται, λόγω της έντονης κατάτμησης των ιδιοκτησιών, του ενδεχομένου ανεύρεσης αρχαίων λειψάνων και στην περιβαλλοντική υποβάθμιση της ευρύτερης περιοχής λόγω των βιοτεχνιών.
Από το 1880 η συνοικία του Μεταξουργείου επεκτείνεται και δυτικά του Κυκλοβόρου. Στα πλαίσια των γενικότερων επεκτάσεων και ευκαιριακών τροποποιήσεων του σχεδίου πόλης της περιόδου τίθενται οι βασικοί άξονες ανάπτυξης της περιοχής. Η περιοχή εντάσσεται διαδοχικά στο σχέδιο πόλης (1893-1927) ενώ αποκτά την επίσημη ονομασία της Ακαδημία Πλάτωνος» το 1908, με Βασιλικό Διάταγμα(7.6.1908). Ο ιστός της θα προκύψει από μια αλληλοδιαπλοκή των ξεκάθαρων χαράξεων ενός εφαρμοζόμενου ιπποδάμμειου συστήματος και παλιών αγροτικών δρόμων και οικιστικών πυρήνων που υπήρχαν στην περιοχή. Η περιοχή του Ελαιώνα, η οποία αρχικά ως αγροτική έκταση με ελιές κι αργότερα ως βιομηχανική περιοχή της Αθήνας με τη μεγάλη κατάτμηση γης και τις βιομηχανικές της χρήσεις θα αποτελέσει το βόρειο όριο της οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής μελέτης μας Τον επόμενο αιώνα, οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, η αύξηση του πληθυσμού της πρωτεύουσας με
Συνεπώς, ο ιστός της περιοχής μελέτης παρουσιάζει ενδιαφέρον καθώς συντίθεται κάτω από διαφορετικές συνθήκες σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, δημιουργώντας ένα υπόβαθρο προς μελέτη με μεγάλη ποικιλία στον ιστό της πόλης
1950
*
Αθανάσιος Γεωργιάδης | Αθήνα 1950
Σχέδιο της πόλης των Αθηνών | Αθήνα 1923
1923
επέκταση ρυμοτομικού σχεδίου έως 1930|Αθήνα 1893
χαρτησ χρησεων ισογειων 30
31
χαρτεσ αναλυσης περιοχησ μελετησ
χαρτησ υψουσ κτηριων
32
ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΧΡΗΣΕΩΝ
ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΧΡΗΣΕΩΝ
Τ1
Τ2
Τ3
Τ1
33
Τ2
Τ3
4
ΑΚ.ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟ ΨΥΡΡΗΣ
όρια περιοχής μελέτης
εμβαδό περιοχής
αριθμός οικοδομικών τετραγώνων
Θέση-Όρια Βορειοδυτικά της Ακρόπολης, μαζί με την Πλάκα και το Παλιό Εμπορικό Κέντρο, βρίσκονται οι γειτονιες του Ψυρρή και του Γερανίου. Η περιοχή μελέτης, διέρχεται από τη γειτονιά του Ψυρρή, η οποία αποτελεί κομμάτι του πρώτου κυττάρου της Αθηναϊκής πόλης και παράλληλα πυρήνα του σημερινού ύ Ιστορικού Κέντρου. Βασικά της όρια αποτελούν οι οδοί Ερμού, Αθηνάς, Ευριπίδου, Επικούρου, Πειραιώς
ψυρρη
Πέραν όμως της ποικιλίας του ιστού η περιοχή μελέτης εμφανίζει ενδιαφέρον καθώς διέρχεται από 3 διαφορετικές περιοχές. Την περιοχή του ψυρρή, κομμάτι του κεντρικού εμπορικού τριγώνου, την περιοχή του Μεταξουργείο , μια περιοχή υπό μετάβαση και την Ακαδημία Πλάτωνος, μια περιοχή γειτονιάς. Στα διαγράμματα εμφανίζεται η κατανομή των χρήσεων καθώς και του κτισμένου και ελεύθερου χώρου στις 3 περιοχές
ποσοστό κτισμένου
37
Θέση-Όρια Το Μεταξουργείο υπάγεται διοικητικά στο Δήμο Αθηναίων και περικλείεται από τις οδούς: Πειραιώς, Ιερά Οδός, Κωνσταντινουπόλεως, Ανδρομάχης, Δεληγιάννη, πλατεία Καραϊσκάκη, Αγ. Κωνσταντίνου και πλατεία Ομονοίας. Συνεπώς, περιλαμβάνει ένα μικρό τμήμα του κέντρου της πόλης, από τη Δεληγιώργη μέχρι την Ομόνοια, τη συνοικία του Μεταξουργείου και ένα τμήμα της συνοικίας του Κεραμεικού. Βρίσκεται ακριβώς δίπλα από το ιστορικό τρίγωνο της Αθήνας και έτσι δέχεται άμεσα τις επιρροές του κέντρου της πόλης
μεταξουργειο
Ιστορία-Χαρακτήρας Η περιοχή υπήρξε πάντοτε «εντός των τειχών της πόλης» από τους ελληνιστικούς χρόνους μέχρι την Τουρκοκρατία κατά την οποία είχε διαμορφωθεί ο ελεύθερος ρυμοτομικός ιστός που σώζεται ως σήμερα. Με όριο την Πλατεία Κουμουνδούρου, χωρίζεται η Παλιά Πόλη από τη νεότερη. Η περιοχή γειτνιάζει με τον αρχαιολογικό χώρου του Κεραμεικού και περιέχει τμήμα του αρχαίου Τείχους των Αθηνών(Θεμιστόκλειο Τείχος) Όπως αναφέρθηκε, η γειτονιά του Ψυρρή, φιλοξενούσε παραδοσιακά βιοτεχνικές χρήσεις, εργαστήρια και αποθήκες σε σχέση με την αγορά της οδού Αθηνάς και πυκνοκατοικούνταν κυρίως από λαϊκά στρώματα. Τη δεκαετία του ’80 ο χαρακτήρας της θα αλλάξει ριζικά καθώς οι κατοικίες ελαττώνονται και τα εμπορικά σταματούν να λειτουργούν. Από το 1990 αποφασίζεται η αναβάθμιση της και η περιοχή μετατρέπεται σε χώρο αναψυχής με αστικά κενά που λειτουργούν συνήθως ως χώροι στάθμευσης. Ταυτόχρονα γύρω από τις πλατείες Κουμουνδούρου και Θεάτρου ανοίγουν τα πρώτα μαγαζιά μεταναστών κυρίως από την Κίνα, την Ινδία, την Αίγυπτο, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές.
38
Ιστορία-Χαρακτήρας Από την περιοχή διέρχεται ο αρχαίος άξονας της Ιεράς οδού και η ζώνη του Δημοσίου Σήματος, δηλαδή η σειρά των ταφικών περιβόλων στους οποίους οι Αθηναίοι έθαβαν τους επιφανείς νεκρούς. Η περιοχή του Μεταξουργείου συνδέθηκε ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα με τη λειτουργία του εργοστασίου Δουρούτη(σηρική εταιρεία της Ελλάδος Αθανάσιου) και ο χαρακτήρας της περιοχής διαμορφώθηκε από τις παραγωγικές δραστηριότητες, την κατοικία και την εργασία λαϊκών και μικρομεσαίων στρωμάτων, την παρουσία και δραστηριοποίηση εσωτερικών μεταναστών. Από τη δεκαετία του ’90 αποτέλεσε τόπο κατοικίας και εργασίας εξωτερικών μεταναστών από την Αφρική, την Ασία και το πρώην Ανατολικό Μπλοκ. Τα φαινόμενα παρακμής των βιοτεχνικών χρήσεων ήδη από τη δεκαετία του 1980, και της σταδιακής εξόδου εργατικών στρωμάτων που απασχολούνταν σε αυτές, ακολούθησαν νέα φαινόμενα που μετέβαλαν τον χαρακτήρα της περιοχής: ανάμεσα τους η ανάπτυξη εμπορικών δραστηριοτήτων κυρίως από κινέζους μετανάστες(αποθήκες και καταστήματα), η ενίσχυση των χρήσεων πολιτισμού και αναψυχής, καθώς και το ενδιαφέρον του κτηματικού κεφαλαίου για την ανάπτυξη νέων συγκροτημάτων κατοικίας.
ακ. πλατωνοσ
Θέση-Όρια Η Ακαδημία Πλάτωνος, στο μεταίχμιο του αθηναϊκού κέντρου και της Βιομηχανικής περιοχής του Ελαιώνα, περικλείεται από τις οδούς Λένορμαν, Κωνσταντινου πόλεως(σιδηροδρομικές γραμμές), Κηφισού και την Αθηνών-Καβάλας. Ιστορία-Χαρακτήρας Το όνομα της το οφείλει στον ήρωα Ακάδημο, αλλά έμεινε στην ιστορία λόγω της φιλοσοφικής σχολής που ίδρυσε ο Πλάτωνας 387 π.χ. Κατοικήθηκε από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τον 6ο αι. Η Ακαδημία Πλάτωνος, λόγω της γεωγραφικής της θέσης και των βιομηχανιών-βιοτεχνιών που εγκαταστάθηκαν εκεί, ήταν ένα από τα πρώτα τμήματα της Αθήνας που βίωσαν την πληθυσμιακή αλλαγή και την έξαρση της οικοδομικής δραστηριότητας τη δεκαετία του ’50. Μεγάλο μέρος του μεταναστευτικού πληθυσμού της Αθήνας μετοίκησε εκεί όταν συνέβη ανάπλαση κεντρικών περιοχών που συνορεύουν με την περιοχή(Ψυρρή, Μεταξουργείο). Σήμερα η Ακαδημία Πλάτωνος είναι περιοχή κατοικίας με υπερτοπικές χρήσεις στα όριά της, κυρίως επί των Λένορμαν και λεωφόρου Αθηνών-Καβάλας. Η εφαρμογή των χαράξεων του ιπποδάμειου συστήματος είχε αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός συμπαγούς ιστού με την επανάληψη της μονάδας του οικοδομικού τετραγώνου. Ως κεντρικότητες εντοπίζονται εμπορικοί άξονες (οδός Πλάτωνος) και πλατείες στο εσωτερικό της (πλατεία Αγ.Γεωργίου) και στα όρια της (πλατεία Αγ. Κωνσταντίνου) 39
5
κενό_ ορίζεται ως αυτό που πάσχει από νόημα, από νοητικό και φυσικό περιεχόμενο και χαρακτηρίζεται από την απουσία του δομημένου, του σχηματοποιημένου και του προκαθορισμένου. Σε ένα άλλο επίπεδο ανάγνωσης, κενό είναι το χώρο-χρονικό φαινόμενο της σιωπής ή της παύσης χωρικό κενό _ δεν είναι ουσιαστικά ποτέ “κενό”. Είναι ο άπειρος συνδυασμός εν δυνάμει χώρων, τόπων και περιεχομένων. Αν και σημειολογικά το κενό προσδιορίζει την απουσία και την έλλειψη, δεν θα πρέπει να λαμβάνεται, στην προσπάθεια προσέγγισής του, σαν αφηρημένη οντότητα αλλά να υπολογίζεται ως τόπος με συγκεκριμένη υπόσταση. Ο κενός χώρος, είναι γεμάτος νόημα καθώς είναι εν δυνάμει τόποι με περιεχόμενο. Η έννοια του κενού βρίσκεται ανάμεσα στην έννοια του τόπου και του μη-τόπου, καθώς ο τόπος και το κενό μοιράζονται μια κοινή δομή καισημασία. αστικό κενό _ είναι ο χώρος που απουσιάζει το δομημένο, όχι πάντα κενός χρήσης και σχεδόν ποτέ κενός νοήματος.Οι κενοί χώροι στον ιστό της πόλης δεν είναι χώροι με την αφηρημένη έννοια του όρου αλλά είναι τόποι με πραγματικές διαστάσεις, με πραγματικές υφές και υλικότητες. Τόποι που αν και ανήκουν στον ιστό της πόλης, χαρακτηρίζονται από την απουσία του αστικού φαινομένου. Σε ένα πρώτο επίπεδο ανάγνωσης, στερούνται ξεκάθαρο ρόλο και συγκεκριμένη χρήση. Προκύπτουν συνήθως από μη-προβλέψιμους μετασχηματισμούς στον ιστό της πόλης και μπορούν να θεωρηθούν ως παρενέργεια ή ως παράπλευρη εξέλιξη στον οργανισμού της. Οι αστικοί κενοί τόποι, είναι τόποι συγκρουσιακοί, μη συμβατοί με τα καθιερωμένα της αστικής δομής, τόποι που χωρούν και υποδέχονται κάθε ετερότητα.
κενό και πλήρες Η πόλη ως ένα περίπλοκο σύστημα οντοτήτων , σίγουρα δεν περιγράφεται αποκλειστικά ως ένα πεδίο ορισμένο από την εξάπλωση κτηριακής μάζας και δικτύων. Ο τόπος της πόλης ενυπάρχει πέραν του κτισμένου, στο ζωτικό χώρο του αστικού κενού, στο άκτιστο. Το «κενό» όχι ως το αρνητικό του κτισμένου, αλλά ορισμένο δίπλα στο πλήρες –και αντίστροφα- αποκτά χαρακτήρα αστικής οντότητας και λειτουργεί ως ο πιο ουσιαστικός χώρος της πόλης. Ο αστικός κενός τόπος διαμορφώνεται ανάλογα με την εμφάνιση των πυκνοτήτων, οι οποίες συμπτύσσονται, ρέουν, διαχέονται και πολλαπλασιάζονται. Καθώς το κενό μπορεί να υποδεχτεί και να φιλοξενήσει μέσα του οτιδήποτε, οι κενοί χώροι της πόλης αποτελούν χώρους ετερότητας-απροσδιοριστίας, χώρους άπειρων δυνατοτήτων, όπου τα πάντα είναι εφικτά. Άλλοτε συγκροτημένο με τη μορφή ελεύθερου χώρου (πλατείες, δρόμοι, πάρκα) και άλλοτε ασχεδίαστο το άχτιστο λανθάνει χωρίς σαφή πρόθεση, λειτουργεί υβριδικά, ως χώρος που προέκυψε από την ανάπτυξη της πόλης. Επιχειρώντας μια αντιστροφή πλήρους –κενού αποκαλύπτεται η παρουσία του αδόμητου χώρου σε μια πόλη που μοιάζει συμπαγής και παράλληλα τονίζεται η σχέση και ο διάλογος κενού και πλήρους στην παραγωγή του αστικού τοπίου. Κάθε άλλο παρά τρύπες στη συνέχεια του αστικού οργανισμού οι κενοί χώροι συμμετέχουν στη δομή του και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πεδία ροών- κινήσεων και ως άρθρωση της οποιαδήποτε ασυνέχειάς του…
42
πλήρες
κενό
43
κενό
πλήθος
ροή
ανάγλυφο
δίκτυα
πλήρες
>> ο αστικός χώρος είναι ένα «κενό». ένα συγκροτημένο και υπό συγκρότηση κενό. είναι ιεραρχημένο, έχει διαστάσεις και χαρακτήρα. Δεν μπορεί να είναι απλά υπόλειμμα των κτηριακών χειρισμών και δραστηριοτήτων. Krier Leon / Building Cities
πλατειες χωροι πρασινου αρχαιολογικα παρκα
δημοσιοι υπαιθριοι χωροι
[1]
αδομητοι χωροι εντοσ οικοδομικου τετραγωνου [1,2]
χαρτεσ αναλυσης αδομητων χωρων
ακαλυπτοι/ κενα οικοπεδα
[2] αδρανη κελυφη
ιδιοκτητοι κενοιχωροι
48
Εντός τους λαμβάνουν χώρα νέες χρήσεις, διαφορετικές, μόνιμες αλλά και παροδικές, ή λανθάνουν αστικές οντότητες-στοιχεία των σύγχρονων πόλεων. Η ανακάλυψη σημείων ζωής και μνήμης, σε έρημους δρόμους, στις γωνίες και στους χώρους πίσω από ένα super market, στο κενό κάτω από μια γέφυρα, στο εσωτερικό ενός εγκαταλελειμμένου κελύφους αποδεικνύει την παρουσία της πόλης στους χώρους αυτούς, οι οποίοι αν και δε συμμετέχουν στο σχηματισμό της εικόνας της, αν μη τι άλλο αποτελούν θύλακες στοιχείων και γεγονότων που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη πόλη. Οι υπολειμματικοί χώροι , άλλοτε ανοιχτοί και άλλοτε περιφραγμένοι, υπάρχουν σε σχέση με το δημόσιο χώρο, ως ρήγματα στη ροή που αυτός εμπεριέχει, ως όρια στην εξάπλωση της αστικής μάζας, ενώ σηματοδοτούν αλλαγή κατάστασης, υπερτονίζουν τη μετάβαση από το κτισμένο στο άκτιστο, εμφανίζονται εκεί που το επιτρέπουν οι «συνθήκες κενού». 49
υπολειμματικοι χωροι
Yπολειμματικοί αστικοί χώροι είναι χώροι «κενοί» νοήματος, ή μάλλον πολλαπλών νοημάτων, στους οποίους κυριαρχεί το κενό, προσδίδοντάς τους μια αίσθηση απροσδιοριστίας και αβεβαιότητας. Ως υπολειμματικοί σηματοδοτούνται οι άδειοι ή εγκαταλελειμμένοι χώροι, κατάλοιπα χρήσεων ή προϊόντα μιας κάποιας διαγραφής της αστικής μάζας η οποία προϋπήρχε στη θέση του κενού. Σημεία περισσότερο αυτοαναφορικά, δε συμμετέχουν στις αστικές ζυμώσεις, αντίθετα αποστασιοποιούνται τονίζοντας έτσι την ύπαρξη τους και τη σημασία τους στη δημιουργία του αστικού οργανισμού. Τους υπολειμματικούς χώρους αδυνατεί να προσεγγίσει ο επισκέπτης της πόλης, ενώ ο μόνιμος κάτοικος, τους παρακάμπτει ή και τους αγνοεί εκλαμβάνοντας τους ως διακοπές της αστικής συνέχειας. Η απουσία κτισμένου είναι αρκετή για να τους συγκροτήσει, προσδίδοντάς τους χαρακτήρα σκηνής της αστικής πραγματικότητας.
τυπολογηση οικοδομικων τετραγωνων
με κριτήρια: συγκρότηση αστικού μετώπου συγκρότηση ακάλυπτου χώρου σχέση με το δημόσιο χώρο
50
51
επιλογη οικοδομικων τετραγωνων
κειμενάκι
52
μακέτα κενών στην επιλεγμένη λωρίδα
6
ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ - ΕΜΦΥΤΕΥΣΗ
3 κενά διαφορετικά μεταξύ τους έχουν εντοπισθεί [α] Κενά που εμφανίζονται ως ασυνέχειες του ιστού και ρήγματα στην όψη της πόλης, που πληρώνονται από ευκαιριακές χρήσεις δίνοντας χώρο σε δραστηριότητες χωρίς τόπο, ή αποτελούν τρύπες άνευ νοήματος στον πλέγμα του αθηναϊκού ιστού.
56
57
58
Προκειμένου να προσεγγιστούν αυτοί οι τόποι κενού, απροσδιόριστου χαρακτήρα κι ασαφούς μορφής, επιδιώκεται η ανάγνωση τους σε σχέση με τον αστικό χώρο που τους περιβάλλει [β]
Το κοινωνικό πλέγμα και το πλέγμα του ιστού της πόλης δημιουργούν ένα σύνολο σχέσεων και χαράξεων, «αναμονές» που μπορούν να παραληφθούν και να συνεχισθούν μέσα στους τόπους-κενού [γ]
Έτσι η ανεύρεση συνεχειών και συνδέσεων του κενού-τόπου, τόσο με το οργανικό κομμάτι του ιστού όσο και με το δομημένο περιβάλλον, επιτρέπει μια πρώτη αναγνώριση του χαρακτήρα του [δ]
Για να διαχειρισθούν αυτοί οι τόποι, χωρίς ωστόσο να αναιρεθεί ο χαρακτήρα της ανοιχτότητας τους, επιδιώκονται 3 «εμφυτεύσεις» [ε]
Σε κάθε σημείο τοποθετείται ένας «πυκνωτής», αντίστοιχος της υφής και του χαρακτήρα του καθενός προκειμένου μέσα από την εισαγωγή χρήσεων και λειτουργιών να νοηματοδοτηθεί εκ νέου ο κενός τόπος. Ένας «διακλαδωτής» που στόχο έχει να επαναεισάγει τις αστικές ροές μέσα στον κενό χώρο και να δημιουργήσει πεδία συνύπαρξης, και σημεία συνάντησης ετεροτήτων μέσα σ’αυτόν.
Έτσι λοιπόν κατά μήκος του ιστού στην περιοχή μελέτης, τοποθετούνται σημειακά 3 αντικείμενα: μια σκηνή, μια στοά και μια αυλή. 3 πράξεις/ χειρονομίες στο κενό που καλούνται να παίξουν το ρόλο πυκνωτή η κάθε μια στην κλίμακα και στην εμβέλεια της [στ]
59
60
61
62
σημειο 1 - πλατεια κουμουνδουρου
63
Η πλατεία Κουμουνδούρου εξ αρχής, σχεδιάστηκε ως σημείο άρθρωσης. Του παλιού με το νέο ιστό. Σήμερα αποτελεί σημείο άρθρωσης διαφορετικών γειτονιών και καταστάσεων. Ο άξονας της Πειραιώς, η γειτονιά του Γερανίου και η γειτονιά του Ψυρρή, περιβάλλουν την πλατεία, δημιουργώντας ένα σταυροδρόμι ετερόκλητων κινήσεων. Η πλατεία λειτουργεί ως είσοδος καθώς παραλαμβάνει τις κινήσεις από την Πειραιώς και τις διοχετεύει προς τη γειτονιά του Ψυρρή και ταυτόχρονα αποτελεί τόπο συγκέντρωσης και διασταύρωσης των χρηστών των γύρω περιοχών. Θα μπορούσε να παραλληλιστεί με αναδευτήρα, που παραλαμβάνει, αναμιγνύει και ανααδιοχετεύει τις αστικές ροές. Μια τομή στο έδαφος της πλατείας αποκαλύπτει την αλληλεπίθεση, διαφορετικών στρωμάτων και φάσεων της πόλης, επιτρέποντας μας να μιλήσουμε για μια αστική στρωματογραφία. Τα ίχνη 2 παλιών τειχών της Αθήνας (Θεμιστόκλειο και Οθωμανικό) καθώς και απομεινάρια φθαρμένων κελυφών (μεταξύ αυτών και της οικίας Κουμουνδούρου) διαμορφώνουν το έδαφος στο όποιο σήμερα λειτουργεί ένα υπαίθριο parking δίπλα στις Αθηναικές πολυκατοικίες .
Aραβικο καταστημα μαγαζια fast food αναψυκτηριο αποθηκεσ-χονδρεμποριο κινεζικο καταστημα σταση-αφετηρια σταθμευση θεατρο κωφων θεατρα
64
65
66
σημειο 2 - μεταξουργειο
67
68
ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΧΩΡΟΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΖΟΓΟΣ ΑΠΟΘΗΚΗ-ΧΟΝ∆ΡΕΜΠΟΡΙΟ ΚΙΝΕΖΙΚΟ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΜΑΓΑΖΙΑ KATOIKIA ΚΑΘΑΡΙΣΤΗΡΙΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ/ΕΠΙΣΚΕΥΕΣ
Στα όρια με την Πειραιώς και την γύρω περιοχή, στα όρια ιδιωτικού και δημοσίου, συναντούνται οι αθηναικές στοές. Χώροι κίνησης κατά βάση, συγκεντρώνουν μεγάλο μέρος της εμπορικής δραστηριότητας, της κίνησης και της στάσης της περιοχής, αποτελώντας σημείο έκφρασης της ετερογένειας της περιοχής. H κοινωνική σύσταση της περιοχής παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς σε αυτήν δραστηριοποιούνται διαφορετικές ομάδες με διαφορετικές κοινωνικές επιδιώξεις, επενδυτική δραστηριότητα. Εθνοτικό εμπόριο, συγκεντρώσεις μεταναστών, τάσεις εξευγενισμού συνθέτουν το κοινωνικό ανάγλυφο μιας περιοχής υπό μετασχηματισμό
γηγενείς. νεοαφιχθέντες. υπερτοπικοί. χρήστες. αλβανοί. πολωνοί. γεωργιανοί. ρώσοι. αιγύπτιοι. πακιστανοί. μπαγκλαντες. κινέζοι. ινδοί. κούρδοι. τούρκοι. αφγανοί. ιρακινοί.
επενδυτική. δραστηριότητα.
.κατοικια
.εθνοτικο εμπόριο .χονδρεμποριο .καφενεια .εστιατόρια .μικροκαταστήματα .καφε-μπαρ
.χωροι τεχνης .πολιτισμος πινακοθηκη θεατρα
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 69
70
σημειο 3 - ακαδημια πλατωνοσ
71
72
Η Ακαδημία Πλάτωνος κατα βάση περιοχή κατοικίας, οργανώνεται ως τυπική αθηναΪκή γειτονιά. Η μονάδα του οικοδομικού τετραγώνου, οργανωμένη στη μικροκλίμακα της επιτρέπει τη συνύπαρξη διαφορετικών λειτουργιών, τοπικής ή ευρύτερης κλίμακας. Ο θήλακας του τετραγώνου, με τη “μαλακή” εσωτερική όψη του στον ακάλυπτο, τις διατρύσεις του μετώπου από αστικά κενά ή αδιέξοδα, μπορεί να ερμηνευθεί ως ένα πλέγμα σχέσεων θέασης, γειτνίασης και ροών κινήσεων στα όρια ιδιωτικού και δημόσιου, στα όρια πόλης και κατοίκησης.
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΟΠΤΙΚΩΝ/ΠΡΟΣΒΑΣΕΩΝ
* ΑΡ
ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΩΝ ΜΕ ΧΡΗΣΗ
ΑΡ
ΑΔΕΙΩΝ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΩΝ
73
133
κατοικιεσ κατα προσεγγιση
*
ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ
7
ΣΚΗΝΗ ΣTOA
AYΛΗ
χρήσεισ
α υλή
σ τοά
σκηνή
hmiυπαιθριοι
υπαιθριοι
συνολο
90
ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΨΗ
91
/ ΚΛ. 1-500
σύνθεση στοιχείων κενού χώρου
διάγραμμα χωροθέτησης χρήσεων
ΚΑΤΟΨΗ ΠΡΩΤΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ
/ ΚΛ. 1-200
95
ΚΑΤΟΨΗ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ (+3.50) / ΚΛ. 1-200
97
ΚΑΤΟΨΗ ΤΡΙΤΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ (+6.50) / ΚΛ. 1-200
99
100
οψη απο πλατεια κουμουνδουρου / ΚΛ. 1.200
102
103
τομη α-α / ΚΛ. 1.200
104
105
τομη β-β / ΚΛ. 1.200
106
107
108
109
110
111
114
115
116
ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΨΗ
117
/ ΚΛ. 1-500
σύνθεση στοιχείων κενού χώρου
διάγραμμα χωροθέτησης χρήσεων
m
0 1 2
5
10
ΠΡΩΤΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ (+0.00) ΚΑΤΟΨΗ +1.00 ΚΑΤΟΨΗ / ΚΛ 1.200
m
0 1 2
5
10
ΚΑΤΟΨΗ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ (+3.50)
124
125
TOMH Β-Β / ΚΛ 1.200
126
127
TOMH A-A / ΚΛ 1.200
128
129
ΟΨΗ ΑΠΟ ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ / ΚΛ 1.200
130
131
ΠΛΑΓΙΑ ΟΨΗ / ΚΛ 1.200
132
133
137
138
139
ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΨΗ
/ ΚΛ. 1-500
σύνθεση στοιχείων κενού χώρου
διάγραμμα χωροθέτησης χρήσεων
ΚΑΤΟΨΗ +1.00 / ΚΛ 1.200
151
ΚΑΤΟΨΗ +5.00 / ΚΛ 1.200
153
ΤΟΜΗ Α-Α / ΚΛ 1.200
154
155
ΤΟΜΗ Α-Α / ΚΛ 1.200
156
157
158
159
160
161
162
163
ΣΚΗΝΗ
164
165
ΣΤΟΑ 166
167
ΑΥΛΗ
168
169
COLLAGE
1
172
COLLAGE
2
173
σ υ μ πέ ρ ασμα
+
α ν τ ι ε π ι λ όγ ου
176
αστικό κενό σε περιοχή κατοικίας - συνολικό εμβαδό: 679m2
αστικό κενό σε μεταβατική περιοχή συνολικό εμβαδό: 679m2
αστικό κενό σε κεντρική περιοχή - συνολικό εμβαδό: 2478 m2
Έχοντας διαπράξει 3 πράξεις στο “κενό”, μια σκηνή, μια στοά και μια αυλή στο τέλος η προσέγγση επαναφέρεται εκ νέου στη μεγάλη αστική κλίμακα. Οι 3 π΄ράξεις γίνονται αντιλιπτές ως κομμάτια ενός πολυσύνθετου συστήματος. Iσως, διαμέσω του περάσματος από ποικίλες κλίμακες, μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η πόλη στο σύνολο της αποτελείται από ένα άθροισμα μικρών χειρονομιών, πράξεων και γεγονότων που συνθέτουν το μεγάλο και πολύπλοκο αστικό οργανισμό.
177
178