E D WAR D T H E
\
KIE N HOL Z
B E A N E R Y
E N V I RON MEN T
, I,
., \
\
\
I Mart ijn Oost ra, Graf ische Vorm gevin g 2
E
T
E
E D WAR D T H E
KIE N HOL Z
B E A N E R Y
E N V I RON MEN T
Martijn Oostra, Grafische Vormgeving 2
E D WAR D
KIE N HOL Z
(U.S.A.
19 2 7)
beeldhouwer, schilder. Bizarre, surrealistische environments (tableaux) en mensachtige assemblages. G~bruikt bij voorkeur bestaande voorwerpen en wegwerpmaterialen. 1iordt gerekend tot de funk art. Thema: vervreemding.
Edward Kienholz werd in 1927 in Fairfield, Washington geboren. Als zoon van een boer raakte hij vertrouwd met technische vaardigheden. Hij leerde timmeren, loodgieterswerk en eenvoudige machinebouw. Na allerlei banen ging hij in
195J in Los Angeles wonen, waar hij een galerie opende. In 1954 begint hij met het maken van houten
reli~fs,
waarin hij
objecten verwerkt. Vijf jaar later maakt .hij zijn eerste assemblage "John Doe". Kienholz wordt vaak genoemd bij Pop Art. Je zou hem wel kunnen rekenen tot de voorlopers van de Pop Art in Los Angeles, maar door zijn maatschap pelijke stellingname onderscheid hij zich van bijvoorbeeld de New Yorkse Pop Art die vĂŠel 'cooler' is. "The Beanery" (1965), een verkleinde versie van een destijds bestaand cafĂŠ in Los Angeles, heeft ook sociale achtergronden. In de Beanery van Kienholz hangen nog een paar foto's van de echte "The Beanery" ("Het bonen-eethuisje") aan de Santa Mo-mea Boulevard in een buurt waar veel galeries zijn. Het was mede daardoor het trefpunt van kunstenaars. Vanaf 195J kwam Kienholz, die er toen vlakbij woonde, er
regelm~t~g.
Na een paar Jaar
besloot hij dat hij deze kroeg wilde namaken. De krantekop "Children kill
children in Vietnam riots"
(Kinderen' doden
kinderen in Vietnam-
rellen") van 28
augustus 1964 was voor
hem de directe
aanle1d1ng om er mee te
beginnen. Als je
binnen stapt
' ~n
de kroeg,
wordt je een van de bezoekers die rond de bar zitten en staan. Er klinkt geroezemoes van stemmen, de jukebox maakt muziek en er hangt een eigenaardig luchtje. De mensen hier, hebben geen hoofden maar klokken en alles is bedekt met een groezelig bruin laagje vernis. Kienholz: "Het werk symboliseert het verloop van de echte tijd (de krantekop van 28 augustus
19ó4) naar de surrealistische tijd in de bar, waar mensen hun tijd verspillen, de tijd doden, de tijd vergeten en de tijd negeren." Tijd is voor Kienholz de ruimte die iedereen heeft, tot aan de dood. De krant van 28
augus~us
ligt b1j ae 1ngang in een krantenautomaat. Binnen zit een barkeeper te lezen. Deze riguur is een portret van Barney, de
--------
toenmalige eigenaar van de
"I
kroeg. , Hij is de enige met een ~~W004
t-
gezicht, bij de andere
riguren zit er een klok. Een
. '.
. •1 1, ' - . -
duidelijke verwijzing naar de tijd. De wijzers, die bij iedereen op tien over t1en
ata~ll,
suggeren wenkbrauwen. De bru1ne kleuren in het café roepen het idee op van ouderdom, van iets wat 1n verval 18. In veel werk van Kienholz speelt de tijd, en alles wat daarmee samenhangt, een rol. Zo kun je in "'rhe Billionaire Delux.e"
(1977) de tijd letterlijk zien.aftellen. Over ongeveer dertig jaar zal nul
he~
biljoen bereikt zijn en zullen alle cijrers op
spri~gen.
Het werk is natuurlijk ook een
t.espel~ng
op
de tijd die we voor de televisie zoek brengen. Heel belangerijk voor de sfeer in de Beanery zijn de met zorg gekozen rekwisieten. Kienholz zocht op straat en op rommelmarkten naar spullen voor zijn assemblages. Vooral objecten, die getekend zijn door de tijd, interesseerden hem:
"Alle
kleine tragedies zijn aanwez1g 1n oude rommel." _Om zijn Beanery te realiseren wilde hij echter zo veel mogelijke authent1eke stukKen lende
obJec~en
gebru~Ken.
Van Barney
heef~
h1j versch11-
gekregen or overgenomen, zoals ae OUde tele-
toon. Verder komen het oude naambord, de klapdeurtjes, de luifel, de bekraste tafeltjes en nog veel meer uit de originele Beanery. Wat hij niet kon overnemen, zoals het plat'onq maakte h1j zo echt mogel1Jk na. Wel werd de Beanery daarbij tot tweederde van de gro dt e verkleind. De fotc
fS
op de deuren
in de linkerwand suggeren het zicht op de aangrenzende rU1mte, de snackbar en de keuken. Aan bijna elk aanwezig voorwerp Z1t een verhaal vast.
Voor de
van de Beanery heert Kienholz zes maanden
u1~voer1ng
nodig genad. Het gene el 1S opgebouwd u1t
U1~
zeven
U~~~ll,
U1~
samen aan de buitenkant er uit zien als een seort container. De menselijke figuren zijn naar levende modellen gevormd. Het model werd met parafine ingesmeerd en bedekt met verbandgaas, dat in gips gedrenkt was. Doordat de laag dun werd aangebracht, bleef de vorm goed zichtbaar. Hard geworden, werd hij voorzichtig los geknipt en van een frame voorzien. Toen Kienholz zijn Beanery af had, werd hij vlak bij de echte tentoongesteld. De stamgasten kwamen natuurlijk kijken en er werd gezegd, dat het werk van Kienholz bijna echter w'as dan de Beanery zelf. De Beanery van Kienholz is door verkleining meer geconcentreerd. De sfeer wordt sterk bepaald, door het vernis (polyesterhars) waarmee Kienholz alles bedekte. "Het druipt, het voegt er structuur aan toe, het vormt getsoleerde invidu~n
om, in mensen d1e 1ets met elkaar te makerihebben.
Het gelu1d dat in de Beanery te horen is, hep.ft Kiennolz in het
oor~pronÄelijk~
ca~'
Opg~iluWéll.
De geur wordt veroorzaakt
door een ventilator, die een luchtje verspreid, gemaakt volgens een speciaal recept. Met het overhalen van een handle, kunnen 11cht, gelu1d en geur worden ingeschakeld. De Beanery komt tot leven. De
bezot!k~r
~té:td.i;
in
~~u
~I.1V.L.rOIi.l~ut
(letterU~
lijk omgeving) waardoor hij z1ch n1et kan oIltlireKlum aan macab~r~
si~~r.
"
Enviroment is een kunstwerk dat een gehele ruimte beslaat waar de bezoeker binnen kan gaan. Voor de tweede wereldoorlog waren al enkele kunstenaars met dit werk bezig. zoals: 'Theo van neesburg (De Stijl), El Lissitzky en Kurt Schwitters (Dada). Maar de go~u
werkel~e
op
U1t de
~é:l.Uts
t:dud~
ass~mb~Zlg4d
R~alisme
ontwikkeling van het env1ronmt!nt komt pas de jaren viJftig. Het ontwikke.l t \VOOra1
z1ch van
in Amer1ka) en van U11i bet Nouvelle
(Europa). Het environment is totaal anders van ka-
rakter dan hel; l;raditionele
kU!lSl;W~rk, · uJ.jvool'ü~~~d
aeriJ.
afhankel1JK van
D1~
1S 1mmers
ruimte, waar het
a~t1ja
h~ngt.
U~
~~n
~ch:i:l
owrJ.llg~n~~
Door de ontwikkeling van de assemblage
werd de tweedimensionaliteit en de rechthoekige lijst van een schilderij genegee~d.'Men vondt toen de omringende architectuur belemerend voor het kunstwerk. Amerikaanse kunstenaars kwamen er toe, om hun assemblages uit te bouwt!n
tOl;
op z1ch
ze~I
sl;aandt! rU1mt.en. Een voorbeeld van deze tendens is de Beanery.
Het waardeloze van het materiaal, overgenomen van de assemblage, benadrukt de tijdelijkheid, de veranut:l'lijk.ht::.1.u van deze environments in tegenstelling tot het ge8ikte kunstwerk. De tijd, zoals bij
Kienho~tz
het
geva~
is, het weer ell de
be~oekers
K~nn.n h.t werk veranderen • ...... ~
,-,
Naüw verbonden. met de environments ontstaan '. in New York dan ook de
happening~.
t;1j et:u tH1V1.rUUllleul. blijl't het belang ...
rijkste de ruimte zelf'. Komt de nadruk te liggen op de actie van de bezoeker dan galt t he t. ow een lUlPVeu.1.ug. Urie-dimensionaal werken vooral ook de Pop Art kunstnaars 1n l!;uropa. Ue2:t:. Europe •• v ... t~.. nwoordigers van de Pop Art, worden ook nieuwe realisten genoemd, naar ·het . F.r.anse ...N,QUv.e.lle R&alisme. Het nieuw realisme zet zich net als de Pop Art af tegen de benadering waarbij het indivi(lu van de
kun~tellaar
VtJor-
op staat. Veel meer dan in Engeland en Amerika vindt een ingreep plaats op bet object zelf. Niet alleen wordt
he~
ht:r-
naald wt:ergt:gt:ven, ook pakt Ut:t KUlun.eruuu· ne '&. in (Cnri.s&.o), of brengt hij het zodanig dat iets tijdelijks, toevall1gs, bl1Jvend i8 geworden. Een mooi voorbeeld voor d1t laatste, is werk van
Dan1~l
Spoerr1, die een taf'elkieelt lIIe i.
e "tU1~.ce::;
i. eu
presenteert als zijnde kunst en het aan de muur hangt. Nieuw realistisch werk maakten Qok de N ederlaIH.hH~ D wim T. Schippers en Hudi van de Wint. Veel hebben de pOl'-kulllSttHU:f.è:l.l'tJ te danken gehad aan de eerste avant-garde-stomingen. Vooral Dada en Marcel
Duchamp-re~dy-made
vormden een 1nSpirat1ebron.
Daarnaast 1S er ook surrea11sti8che 1nvioed.
Hoevee~
1nsp1rai..1.t:
Ü.1.t:ru.J. i. ook vvgeucudl, kenmerkend i8 de gehee~ e1.gen l.nterpretatie en uitvoering van de ~ngelse, Amerikaanse en ~urope8e variant.
Arnhem, 8 juni 19YJ
BRONVERMELDING: - De moderne wereld, Norbert Lynton, Gaade - Edward Kienholz The Beanery, Stedelijk Museum - The story o~ American ,painting, Abraham a. Davidson, Harry •• Brahms Inc. - Catalogus Stedelijk Museum, Stedelijk Museum - Algemene Kunstgeschiedenis, Honour & Flemming, Meulenho~~/Landsho~~
- Kunst van nu, Rijksunivrsiteit Utrecht, Elsevier
.,
....
: ::..
.•..
.
-:
.
........
.0
•
~
I
· . 9.}
"';.