scenariusz
Maciej Jasiński rysunki
Jacek Michalski
Fot. ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego Fot. ze zbiorów Library of Congress
Pierwsza polska gwiazda filmowa rozbłysła w Boże Narodzenie 1914 roku na ekranie warszawskiego kina Urania. Siedemnastoletnia Pola Negri, debiutująca w głównej roli w dramacie Niewolnica zmysłów wytwórni Sfinks, zdążyła już podbić serca teatralnej i kabaretowej publiczności, ale to świat X muzy okazał się jej żywiołem. „Zarówno grą, jak i tańcami wykazała panna Negri wielkie zdolności do popisów kinematograficznych” – pisali oczarowani krytycy. Pomimo trwającej wojny film odniósł sukces, a niebawem trafił także na ekrany kin Moskwy i Berlina. Autorem scenariusza był Kazimierz Hulewicz, wiceprezes Warszawskich Teatrów Rządowych i entuzjasta wszechstronnego talentu Poli Negri. Dwa lata wcześniej ułatwił on swojej ulubienicy debiut w Teatrze Małym i zadbał o jej szybko rozwijającą się karierę, której kolejnym etapem miał być podbój świata filmu. To nowe medium wydawało się wprost stworzone dla tej charyzmatycznej artystki, znakomicie łączącej aktorski kunszt z baletową ekspresją. Pola Negri urodziła się 3 stycznia 1897 roku w Lipnie, w ówczesnym zaborze rosyjskim, jako Apolonia Chałupiec (Chalupec). Jej ojciec Jerzy, z pochodzenia Słowak z domieszką romskiej krwi, prowadził zakład blacharski, a mama Eleonora zajmowała się ich domem przy ul. Stodólnej. Po aresztowaniu ojca za działalność konspiracyjną, matka z córką przeniosły się do Warszawy. Szczęśliwym zrządzeniem losu Pola trafiła do szkoły baletowej przy Teatrze Wielkim. Jej debiutanckie role łabędzia w Jeziorze łabędzim i lalki w Coppélii wypadły obiecująco, ale choroba płuc pokrzyżowała dalsze plany. Niedoszła baletnica postanowiła poświęcić się aktorstwu i w 1911 roku, już jako Pola Negri (pseudonim zapożyczyła od ulubionej włoskiej poetki Ady Negri), została przyjęta do prestiżowej Szkoły Aplikacyjnej. „Temperament na wskroś sceniczny, poczucie sceny wrodzone, warunki zewnętrzne wyjątkowe, głos bogaty w niespodzianki” – zachwycano się młodą aktorką w jej pierwszych rolach dramatycznych. Pola Negri preferowała jednak kreacje taneczne, bliższe jej naturze i uzdolnieniom: od tytułowej Niemej z Porticii na deskach Teatru Wielkiego i Danse macabre Saint-Saënsa, po tańce wschodnie, apaszowskie, tanga i ekscentryczne popisy z żywymi wężami na scenach teatrzyków i kabaretów. W 1913 roku powszechne uznanie przyniosła jej rola orientalnej tancerki w pantomimie Sumurun, powtórzona kilka lat później w berlińskim Deutsches Theater, a w 1920 roku również przed kamerą. Filmowa adaptacja Ernsta Lubitscha zyskała rozgłos jako „największa sensacja wszechświata”. Filmy realizowane w Niemczech od 1917 roku przyniosły Poli Negri status czołowej europejskiej gwiazdy ekranu. Oszałamiający sukces Madame Dubarry Lubitscha w Stanach Zjednoczonych sprawił, że polską aktorką zainteresowało się Hollywood. Za oceanem, od 1923 roku, wystąpiła w ponad 20 filmach. Bella Donna, Mężczyźni, Drut kolczasty, a zwłaszcza Cesarzowa i Hotel Imperial ugruntowały jej artystyczną pozycję. Niestety, brak atrakcyjnych ról i przełom dźwiękowy w kinie przyczyniły się do załamania kariery Poli Negri. Gwiazda jednak się nie poddała i w 1932 roku zaskoczyła wielbicieli, ujawniając niezwykły talent wokalny. W swoim pierwszym filmie dźwiękowym Na rozkaz kobiety efektownym altem zaśpiewała piosenkę Raj, co otworzyło jej drogę do kariery muzycznej. W połowie lat 30. przyjęła ofertę z Niemiec, gdzie wystąpiła w sześciu filmach, z których największą popularność zyskały Mazur (1934) i Tango Notturno (1937). Po wybuchu II wojny światowej aktorka wróciła do Stanów Zjednoczonych. Wkrótce zagrała w filmie Hi Diddle Diddle (1943), w którym jedną kwestię wypowiedziała po polsku. Po raz ostatni pojawiła się na ekranie w 1964 roku w firmowanych przez wytwórnię Disneya Księżycowych prządkach. Mit Poli Negri rozpalał wyobraźnię, a jej nazwisko elektryzowało kinomanów na całym świecie. Wystąpiła w około 70 filmach: polskich, niemieckich, amerykańskich, francuskim, angielskim i rosyjskim. Na ekranie z jednakową swobodą wcielała się w role arystokratek i wieśniaczek, uwodzicielskich wampów i kobiet z marginesu, egzotycznych piękności, intrygujących cudzoziemek, śpiewaczek i tancerek. „Polska królowa Hollywood” o magnetycznym uroku, wybitnie utalentowana, niezwykle pracowita, urodziwa i ambitna, zdobyła szczyty powodzenia, ale nie zapomniała o swoich korzeniach, choć po wyemigrowaniu nigdy już nie odwiedziła rodzinnego kraju. Pola Negri zmarła w San Antonio 1 sierpnia 1987 roku. dr Krzysztof Trojanowski Adiunkt na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, pochodzący z Lipna wielbiciel Poli Negri i Heleny Grossówny
scenariusz
Maciej Jasiński rysunki
Krzysztof Wyrzykowski
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
scenariusz Maciej Jasiński rysunki Jacek Michalski ilustracja na okładce Arkadiusz Klimek konsultacja merytoryczna dr Krzysztof Trojanowski ISBN 978-83-959853-2-4 rok wydania 2021 nakład 2000 szt. wydawca Agencja Reklamowa GALL sc ul. Szosa Chełmińska 50, 87-100 Toruń gall@gall.torun.pl na zlecenie Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego
Kontakt: Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu Plac Teatralny 2, 87-100 Toruń, tel. 56 62-18-600, 56 62-18-610 e-mail: punkt.informacyjny@kujawsko-pomorskie.pl www.kujawsko-pomorskie.pl facebook.com/WojewodztwoKujawskoPomorskie twitter.com/lubietubyc instagram.com/kujawskopomorskie youtube.com/user/umwkp issuu.com/kujawsko-pomorskie flickr.com/photos/kujawskopomorskie
To z naszego Lipna ruszyła na podbój świata największa gwiazda niemego kina – Barbara Apolonia Chałupiec. Do historii filmu przeszła jednak pod zdrobniałym drugim imieniem i pseudonimem, który przyjęła na cześć ulubionej włoskiej poetki – Ady Negri. W 1922 roku będący u szczytu sławy Charles Chaplin, wracając do Stanów Zjednoczonych z tryumfalnej europejskiej podróży, na pytanie dziennikarzy o to, co ciekawego zobaczył na Starym Kontynencie, odpowiedział bez zastanowienia: „Polę Negri”. Po takim stwierdzeniu Jesse Lasky – szef Famous Players (tak wówczas nazywała się słynna wytwórnia, znana wszystkim pod późniejszą nazwą Paramount Pictures) – nie miał innego wyjścia, niż wysłanie polskiej aktorce zaproszenia do Ameryki. Kilka miesięcy później lipnianka była już pierwszą diwą Hollywood. Z Kujawami i Pomorzem łączy ją nie tylko miejsce urodzenia – jej pierwszy mąż hrabia Eugeniusz Dąmbski wywodził się z Małej Kłóbki koło Lubrańca. Przedstawiciel tego magnackiego rodu – biskup kujawski Stanisław Kazimierz – zbudował pod koniec XVII wieku pałac w Toruniu, w którym dziś mieści się siedziba Kujawsko-Pomorskiego Teatru Muzycznego. W 1920 roku Pola Negri kupiła kamienicę w Bydgoszczy, przy ul. Jana Zamoyskiego 8, w której mieszkała jej matka. W latach 30. XX wieku pomagała też, podczas jej francuskiego tournée, początkującej aktorce z Torunia Helenie Grossównie – przyszłej gwieździe polskiego przedwojennego kina. Kto chce się dowiedzieć więcej o Poli Negri – Polce, która podbiła USA – niech sięgnie po naszą publikację. Komiks to w końcu też amerykański wynalazek.
Piotr Całbecki Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego
ISBN 978-83-959853-2-4