Choć kronikarze, a za nimi historycy, do dziś spierają się czy Piast Kołodziej – legendarny założyciel pierwszej polskiej dynastii – mieszkał w Kruszwicy czy w Gnieźnie, co do jednego wszyscy są zgodni. To właśnie na ziemiach, które dziś wchodzą w skład powiatu inowrocławskiego, kształtowały się (ponad sto lat przed Mieszkiem I) pierwsze plemienne państwa. O Goplanach, którzy mieli podobno aż czterysta grodów, pisał już około 845 roku niemiecki mnich, zwany Geografem Bawarskim. Nic zresztą dziwnego, że tereny położone nad i w okolicach Gopła (jeziora, które Jan Długosz nazwał „Mare Polonorum”, czyli Morzem Polaków) dały początek naszej państwowości. Tędy od wieków wędrowali kupcy, a czarnoziemy dawały obfite plony. Od barwy tych żyznych gleb region nosi miano Kujaw Czarnych. Rolnictwo i przetwórstwo płodów rolnych do dziś jest podstawą tutejszej gospodarki. Któż nie kosztował konserwowanych warzyw z Gniewkowa, oleju „Kujawskiego” z Kruszwicy, czy gęsiny z Kołudy Wielkiej koło Inowrocławia? To dzięki podjętej 12 lat temu przez samorząd województwa akcji „Kujawsko-pomorska gęsina na świętego Marcina”, po prawie półwieczu, powrócił obyczaj spożywania w dniu Narodowego Święta Niepodległości rodzinnego obiadu, z gęsią w roli głównej. Gęsi hodowano na Kujawach od dawna. I mimo że Polacy przestali je jadać (mniej więcej w latach 70. XX wieku), nadal były eksportowane, przede wszystkim do Niemiec. Tymczasem mięso gęsie jest nie tylko smaczne, ale (co potwierdzają badania naukowców) wyjątkowo zdrowe. Zwłaszcza gatunków tradycyjnych, nie poddawanych genetycznym modyfikacjom – takich właśnie jak te z naszego regionu. Moda na gęsinę, która dziś opanowała całą Polskę, to jeden z największych sukcesów promocyjnych województwa.
Z ogromną przyjemnością oddajemy w ręce czytelników album ukazujący nie tylko najbardziej rozpoznawalne obiekty architektoniczne powiatu inowrocławskiego, ale również jego bogate środowisko przyrodnicze. Powiat inowrocławski postrzegany jest przede wszystkim jako atrakcyjny inwestycyjnie rejon rolniczo-przyrodniczy, wzorowo wykorzystujący swoje zasoby, by stworzyć mieszkańcom korzystne i bezpieczne warunki do życia i pracy. A przecież jest też miejscem, w którym tworzone były zręby państwowości polskiej. Okolice jeziora Gopło, wieża w Kruszwicy czy Kościelec Kujawski są nierozerwalnie związane z historią dynastii Piastów, legendami o królu Popielu. Są obecne na kartach najwcześniejszych zapisów kronikarzy średniowiecznych. Tu oddychamy atmosferą naszych początków jako narodu, jako wspólnoty, która wkroczyła wraz z przyjęciem chrześcijaństwa w krąg państw tworzących cywilizację europejską. Tu stawialiśmy pierwsze kroki na niełatwej drodze budowania naszej świadomości narodowej, naszego rozumienia polskości i chrześcijaństwa, które towarzyszyło już pierwszym Piastom w budowaniu struktur administracyjno-państwowych. Z jednej więc strony tworzyliśmy podwaliny narodowej i religijnej wspólnoty, z drugiej zakorzenialiśmy ją w czymś od niej większym – fundamentach filozoficznych i religijnych wspólnoty państw, które dziedziczyły wartości wypracowane w Jerozolimie, Atenach i Rzymie. Tak więc wyruszając w podróż po powiecie inowrocławskim, podziwiając ślady jego bogatej historii, czujemy się wciąż częścią Europy, czujemy się Europejczykami.
Piotr Całbecki
Elżbieta Piniewska
Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego
Przewodnicząca Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego
Historia tych ziem, dziedzictwo kulturowe i niezwykła przyroda, której piękno udało się w atrakcyjnej formie pokazać w tym albumie, predysponują powiat inowrocławski również do tego, by stał się jedną z najciekawszych destynacji turystycznych w tej części naszego województwa. To nie tylko wspaniałe miejsce, by zamieszkać tu na stałe, ale również, by spędzić tu wolny czas.
Powiat inowrocławski to droga ziemia – dosłownie i w przenośni. Droga, bo grunty tutejsze, obfitujące w czarne ziemie , należą do najwyżej cenionych w Polsce. Droga również dlatego, że przez wieki zaciekle o ten kawałek ziemi, na granicy Kujaw i Wielkopolski, walczono. Oto południowa część województwa kujawsko-pomorskiego. Z jednej strony powiat inowrocławski styka się z bydgoskim oraz toruńskim, z drugiej – z aleksandrowskim i radziejowskim. Od południa – z mogileńskim, żnińskim oraz położonym już w Wielkopolsce – konińskim. Jako się rzekło, historia tych ziem jest długa i barwna. Pierwsze starostwo inowrocławskie powstało tu już w wieku XIV za sprawą Kazimierza Wielkiego i przetrwało aż do rozbiorów. Urząd sprawowany był przez wiele wybitnych postaci. Włączony w czasach napoleońskich do Okręgu Nadnoteckiego, w 1815 roku Inowrocław stał się siedzibą landrata (starosty) pruskiego. Również po odzyskaniu niepodległości miasto zachowało prestiż aż do likwidacji starostw w 1975 roku. Właściwą sobie pozycję odzyskał Inowrocław w 1999 roku, kiedy urzędowanie rozpoczął pierwszy po latach przerwy starosta – Leonard Maciejewski. Trudno dziś uwierzyć, że budżet powiatu – jak wspominał starosta – wynosił wówczas ledwie 70 mln złotych (obecnie suma ta wzrosła trzykrotnie), a na inwestycje drogowe przeznaczonych było ledwie 87 tysięcy. Znakiem rozpoznawczym powiatu inowrocławskiego jest dobrze rozwinięty przemysł, głównie rolno-spożywczy, ale również metalowy i chemiczny. Siedzibę ma tu jedna z największych sieci handlu detalicznego w Polsce, ale również znany w całej Polsce Krajowy Ośrodek Badawczo-Hodowlany Gęsi w Kołudzie. Bliskość Torunia i Bydgoszczy czyni z powiatu inowrocławskiego atrakcyjną lokalizację dla inwestycji. A jeśli dodać do tego dobre położenie na przecięciu ważnych szlaków komunikacyjnych (kropką nad „i” była nowoczesna obwodnica Inowrocławia), mamy do dyspozycji obszary o bardzo dużym potencjale. Od dziesiątków lat Inowrocław słusznie szczyci się dobrym poziomem szkolnictwa, zwłaszcza szkoły średnie należą do najlepszych w województwie. Nie bez znaczenia jest doskonała infrastruktura energetyczna, która sprawia, że tereny powiatu inowrocławskiego są jednymi z najwyżej cenionych przez inwestorów z branży energetyki wiatrowej. Przez „Czarne Kujawy” przechodzą również jedne z najważniejszych historycznych szlaków turystycznych. Nie ma chyba ucznia w Polsce, który w ramach szkolnej wycieczki nie odwiedziłby kruszwickiej wieży i nie obejrzał tajemniczych rzeźb na murze inowrocławskiego kościoła – Ruiny.
inowrocławski Złotniki Kujawskie Rojewo Gniewkowo Inowrocław Pakość
INOWROCŁAW
Dąbrowa Biskupia
Janikowo
Kruszwica
inowrocławski HISTORIA Na początku były czarne ziemie, bursztyn i sól. Według historyków, w okolicy Inowrocławia ulokowana została jedna z najstarszych warzelni na terenie obecnej Polski. Zapewne właśnie ze względu na cenną sól, osada z placem targowym znalazła się na bursztynowym szlaku. Miejsce o takim znaczeniu było łakomym kąskiem dla rozwijającego się dynamicznie państwa Polan, które przyłączyło Kujawy jeszcze przed 950 rokiem. W okresie rozbicia dzielnicowego o bogatą czarną równinę rywalizowała wielkopolska linia księcia Mieszka III Starego z małopolsko-kujawską linią Konrada I. Syn tego ostatniego, Kazimierz I ostatecznie wyodrębnił Kujawy ze stolicą w Inowrocławiu. Potomkom księcia Kazimierza – Władysławowi Łokietkowi i Kazimierzowi Wielkiemu przypadnie w udziale jednoczenie ziem polskich. W kolejnych dekadach Kujawy przechodziły w ręce kolejnych książąt, aż do czasu bitwy pod Płowcami, gdy przeszły pod panowanie krzyżackie. Do Korony wróciły jako województwo inowrocławskie (najmniejsze z województw I Rzeczpospolitej). Po rozbiorach ziemie inowrocławskie przypadły Prusom. Do Polski powróciły po zrywie wielkopolskich powstańców w 1919 roku.
Żółte muszle oznaczające trasę szlaku św. Jakuba musiały pojawić się również na Kujawach. Kujawsko-Dobrzyński odcinek szlaku liczy ponad 100 kilometrów, a jednymi z ważniejszych przystanków są Gniewkowo i Kruszwica.
10
11
Kruszwica to skarbiec legend Ironią losu jest, że miejsce tak ważne w polskich dziejach jest dziś spokojnym małym miastem, w którym czas zdaje się płynąć wolniej, niż w wielkich aglomeracjach. Nie dajmy się jednak zwieść tej sielskiej atmosferze. Burzliwa księga dziejów rozpoczyna się tu jeszcze w epoce kamienia. Kolejne ślady w epoce brązu pozostawiła po sobie ludność łużycka. Z epoki żelaza pochodzą ślady grodu na dzisiejszym Półwyspie Rzępowskim, który zniknął za sprawą najazdu plemion scytyjskich. Dla Piastów Kruszwica staje się jedną z ulubionych rezydencji, a wkrótce również siedzibą biskupstwa. Czasami pomyślności dla Kruszwicy są rządy Kazimierza Wielkiego, który w połowie XIV w. wzniósł tu murowany zamek – siedzibę kasztelani i starostwa. Ukoronowaniem lat tłustych był rok 1422, kiedy król Władysław Jagiełło uczynił z Kruszwicy miasto na prawie magdeburskim. Wnet jednak fortuna odsunie się od miasta, które trawione wojnami i pożarami, straci na znaczeniu.
12
13
14
15
Kolegiata pw. śś. Piotra i Pawła Surowe mury kruszwickiej kolegiaty ulokowanej na wschodnim brzegu Gopła najlepiej oddają nastrój początków polskiej państwowości – proste i ascetyczne kształty, masywne granity i piaskowce oraz najstarsze w Polsce sklepienia na skrzyżowanych kamiennych gurtach. W kamiennych murach kolegiaty przez wieki gromadzono cenne księgi należące do zakonu benedyktynów. Dziś pieczę nad nimi sprawuje Archiwum Archidiecezji Gnieźnieńskiej.
16
17
18
19
Ośmioboczna Mysia Wieża, symbol Kruszwicy, to pamiątka, którą pozostawił po sobie pochodzący z Kujaw król Kazimierz Wielki. Zamek przez niego postawiony miał bronić tych ziem przed Krzyżakami. Ocalała wieża jest atrakcją turystyczną Kruszwicy i punktem widokowym na jezioro Gopło oraz Półwysep Rzępowski.
20
21
W podaniach o Popielu nic nie jest do końca pewne, a historycy od wieków toczą spory. Czy legenda o Popielu i myszach była prawdziwa, czy Popiel to postać autentyczna, czy jest tylko fikcją literacką? Legenda o Popielu pojawia się w wielu kronikach, zarówno Gall Anonim, Wincenty Kadłubek, jak i Jan Długosz opisywali historię władcy o imieniu Popiel. Mroczna toń Gopła na zawsze już skrywać będzie tajemnicę legendy o złym Popielu i jego żonie, którzy zginęli w wieży położonej na środku wyspy – w okrutny sposób zjedzeni przez myszy…
22
23
24
25
Pakość Nikt nie opisał Pakości lepiej niż wybitny etnograf Oskar Kolberg. Przybywszy tu w XIX wieku zanotował: „Wśród pięknej równiny, bujnych łąk i urodzajnych niw, otoczonych ze wszech stron rzęsisto wioskami, gdzie spokojna Noteć wężykowatym wije się korytem, leży miasto Pakość, na rozgraniczu Kujaw i Pałuk”. (…) Kalwaria Pakoska, zwana też Kujawską Jerozolimą jest drugą po Zebrzydowskiej, najstarszą kalwarią w Polsce, na którą składa się 26 stacji, w tym dwa kościoły – klasztorny św. Bonawentury i Ukrzyżowania.
26
27
Jerozolima nad Notecią Kalwarie to zespół kaplic i ścieżek będących niejednokrotnie kopiami sanktuariów jerozolimskich upamiętniających dwie tamtejsze drogi: Drogę Pojmania i Drogę Męki. Potrzeba odwzorowania miejsc świętych z Jerozolimy sięga średniowiecznych krucjat. XVII-wieczna Kalwaria w Pakości powstała w obliczu rosnącej w siłę kontrreformacji. Sfinansowana przez miejscowych możnowładców, szybko stała się opoką katolicyzmu w regionie.
28
29
Nie byłoby Kalwarii, gdyby nie franciszkanie – nadali jej kształt i architektoniczną wizję. Od momentu powstania po dzień dzisiejszy, droga Kalwarii pozostaje miejscem utworzonym na potrzeby rozważania i przeżywania misterium Męki Pańskiej.
30
31
Relikwia Krzyża Świętego Pakoska relikwia jest największą, co do wielkości relikwią Krzyża Świętego w Polsce. Według legendy relikwię zawdzięczamy Zygmuntowi Działyńskiemu. Podczas audiencji u papieża miał… odgryźć drzazgę z większego fragmentu świętego drzewa. Niewykluczone jednak, że pakoska relikwia pochodzi od krzyża relikwii, którą książę kijowski otrzymał podczas chrztu Rusi w 988 roku.
32
33
34
35
36
37
Kościelec Kujawski – wieś z rodowodem Słynnym rodem zajmującym czołową pozycję polityczną i gospodarczą na Kujawach w XV-XVI wieku był szlachecki ród Kościeleckich, herbu Ogończyk. Z Kościelca wywodziła się druga gałąź rodzinna Kościeleckich. Tu znajduje się kościół św. Małgorzaty z przełomu XII i XIII wieku, jeden z pierwszych murowanych kościołów wiejskich w Polsce, który mimo licznych przebudowań posiada kilka dobrze zachowanych romańskich elementów. Na małą kwadratową emporę prowadzą oryginalne romańskie schody z kamienia. W Kościelcu znajduje się także zespół pałacowo-parkowy: klasycystyczny pałac z 1849 r. i park z połowy XIX wieku. Podobno istnieje tajemne podziemne połączenie pałacu z kościółem w Kościelcu. W roku 1946 znaleziono w pałacu skarb ukryty w skrzyniach – dobra rodowe ostatnich dziedziców wsi.
38
39
40
41
Śpiący rycerze W dobudowanej około 1559 roku renesansowej kaplicy pw. św. Barbary, znajduje się monumentalny piętrowy nagrobek Kościeleckich (Janusza i jego ojca Jana, wojewody łęczyckiego), wykonany w Krakowie w warsztacie Jana Marii Padovano. Możni dziedzice Kościelca przedstawieni są na nim według nowego, renesansowego schematu, w pozycji półleżącej, na boku. Okute w rycerskie zbroje, realistyczne postacie zdają się tylko drzemać w pozycji leżącej, jakby w oczekiwaniu na zmartwychwstanie. Kaplica św. Barbary (Kościeleckich) posiada doskonałą akustykę – dwoje ludzi stojących po jej przeciwległych stronach – odwróceni twarzą do ściany, szepcąc usłyszą swoje głosy.
42
43
44
45
Camino Polaco Średniowieczne trasy szlaku św. Jakuba przecinają całą Europę, prowadząc do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela w Hiszpanii. Odcinek drogi wiodącej przez Toruń – Gniewkowo – Kruszwicę to 63,6 km z 255 km trasy wiodącej przez województwo kujawsko-pomorskie. Ważnymi punktami do odwiedzenia w Gniewkowie są: gotycki kościół pw. śś. Mikołaja i Konstancji z XIV w., kościół poewangelicki z II połowy XIX w., dawna synagoga z II połowy XIX w. oraz ratusz miejski z 1908 roku.
46
47
Księstwo gniewkowskie istniejące na Kujawach w latach 1314–1364, składało się z ziem (kasztelanii) gniewkowskiej i słońskiej. Najstarsza wzmianka o Gniewkowie pochodzi z 1185 roku. Lokacja miasta nastąpiła w latach 1267–1271. Ważnym elementem upamiętnienia 750. rocznicy nadania praw miejskich jest efektowny mural namalowany na szczytowej ścianie kamienicy na rogu ulic Podgórnej i Rynku w Gniewkowie. 48
49
Ostatni Piast kujawski Władysław Biały urodził się w Gniewkowie około 1330 roku. Był synem i sukcesorem księcia gniewkowskiego Kazimierza III i zarazem ważnym pretendentem do polskiego tronu – najbliższym krewnym po mieczu króla Kazimierza. W wieku około czterdziestu lat, po śmierci żony, oddał swoje księstwo w zastaw królowi Kazimierzowi Wielkiemu i wyruszył w podróż po Europie. Ostatecznie osiadł w klasztorze benedyktynów w Dijon, gdzie został pochowany. Napis na płycie nagrobnej głosi: Tu leży mąż sławny i pobożny, Władysław niekiedy księciem Białym zwany, przez kilka lat mnich tego zakonu, później zwolniony od ślubów zakonnych przez papieża z powodu sukcesji tronu polskiego (...) Na rynku w Gniewkowie stanął pomnik Władysława Białego, a przed nim znajduje się „ławeczka zgody” – miejsce, w którym na przekór nazwie miasta – wybacza się i porzuca gniew.
50
51
52
53
Pod posadzką… Zabytkiem pamiętającym czasy świetności księstwa jest gotycki kościół pw. śś. Mikołaja i Konstancji. Prace archeologiczne prowadzone w kościele potwierdziły, że pod posadzką zabytku znajduje się krypta pochodzącą z połowy XVIII w., w której pochowano ówczesnych zamożnych dostojników świeckich oraz osobę duchowną. Przeprowadzono również prace konserwatorskie i restauratorskie malowideł na ścianie południowej we wnętrzu kościoła.
54
55
56
57
58
59
Skarby w ziemi Ważne informacje o przeszłości regionu pochodzą z archeologicznych wykopalisk z Żyrosławic, Wierzbiczan, a także Gąsek pod Gniewkowem – gdzie archeolodzy odkryli unikatowy grobowiec z czwartego tysiąclecia p.n.e. Liczne wyroby warsztatów celtyckich i rzymskich, a także złote monety z wizerunkiem cesarzy rzymskich potwierdzają, że przez teren gminy Gniewkowo wiódł starożytny Szlak Bursztynowy. Naczynia z epoki średniowiecza oraz kafle i przedmioty codziennego użytku, jak fragmenty ozdób i części stroju, znaleziono podczas ostatniego remontu płyty rynku. Tuż obok rynku znajduje się budynek bożnicy żydowskiej z początku XX w.
60
61
Wierzbiczany W wyniku prowadzonych archeologicznych badań powierzchniowych gruntu, w Wierzbiczanach odkryto istnienie nieznanej dotychczas osady i związanego z nią cmentarzyska. Archeolodzy odkryli pochówki szkieletowe i całopalne z I wieku p.n.e. oraz I wieku n.e. Pierwsza wzmianka o Wierzbiczanach pojawiła się w 1343 r. Doszło tu do spotkania króla Kazimierza Wielkiego z Wielkim Mistrzem Zakonu Krzyżackiego Ludolfem Koenig von Weizau. Już wtedy istniał tutaj dwór. Na przestrzeni lat pałac wraz z parkiem przechodził różne koleje losu i ulegał dewastacji. W 1993 r. majątek wpisano do rejestru zabytków. Obecnie Pałac to piękny butikowy hotel ze strefą SPA.
62
63
64
65
66
67
68
69
Na wzgórzu Późnoklasycystyczny kościół Świętej Trójcy w Górze zbudowany został w 1829 roku. Przy kościele znajduje się cmentarz rzymskokatolicki z końca XVIII w. wpisany na listę zabytków. Tu pochowany jest Stanisław Przybyszewski, pisarz, poeta i dramaturg okresu Młodej Polski. Jego nagrobek z inskrypcją: „Meteor Młodej Polski” wzniesiono we wrześniu 1931 r. ze społecznej zbiórki pieniędzy.
70
71
inowrocławski NA TURYSTYCZNYM SZLAKU Mysia Wieża w Kruszwicy jest najbardziej rozpoznawalnym i tajemniczym zabytkiem na Kujawach. Po pokonaniu prawie 250 schodów prowadzących na szczyt wieży, odwiedzającym z pewnością znacznie poprawia się kondycja, a zmęczenie koi piękny widok rozciągający się ze szczytu na panoramę Gopła oraz Półwyspu Rzępowskiego. Jezioro Gopło oraz Kanał Ślesiński znany jako kanał Warta–Gopło (kanał wodny o długości 32 km łączący Wartę z Gopłem) należą do najdłuższego szlaku wodnego zwanego Wielką Pętlą Wielkopolski. Pętla obejmuje dwie największe rzeki regionu: Wartę i Noteć, a także sieć kanałów – Kanał Bydgoski, Kanał Warta–Gopło i Kanał Górnonotecki. Płynąc odcinkiem kanału Warta–Gopło, pokonujemy śluzę w Koszewie i Gawronach. Podczas śluzowania woda spiętrza się na wysokość czterech metrów.
72
73
„Rusałka” na jeziorze Rejs rozpoczynamy z przystani statków pasażerskich, znajdującej się niedaleko Kruszwickiej Wieży. Płynąc możemy podziwiać – po obu stronach jeziora – tereny Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia.
74
75
76
77
78
79
Wokół Gopła wyznaczono zielony szlak rowerowy, rozpoczynający się pod Mysią Wieżą w Kruszwicy – przy siedzibie Nadgoplańskiego Oddziału PTTK. Kruszwica to także silna baza wodniacka. Klub Wioślarski „Gopło” założony w 1911 r. organizuje najwyższej rangi zawody w tej dyscyplinie sportu. Ten naturalny tor regatowy ma długość 2000 m i umożliwia jednoczesny start sześciu osad. W ostatnich latach na torze regatowym w Kruszwicy odbyły się: Regaty Międzynarodowe Olimpic Hopes – 2007, Akademickie Mistrzostwa Europy – 2009, Mistrzostwa Europy Juniorów – 2011, Regaty Baltic Cup – 2012, 2018, Młodzieżowe Mistrzostwa Europy U23 – 2017. Tradycje wodniackie kultywuje również Klub Żeglarski „Popiel”.
80
81
Regaty wioślarskie Na czas zawodów instalowanych jest 200 m pomostów pływających, a do obsługi regat sędziowie wykorzystują cztery katamarany. Teren wokół przystani wyposażony jest w stelaże na 240 łodzi wioślarskich oraz trybuny mogące pomieścić 300 osób.
82
83
84
85
86
87
88
89
Pokazy ratownictwa Ratownicy z nadgoplańskiego WOPR-u w Kruszwicy oraz strażacy z Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Inowrocławiu zorganizowali wyjątkowe i edukacyjne pokazy ratownictwa zimowego na zamarzniętym Gople.
90
91
92
93
Ratownicy w akcji Zamarznięte zbiorniki wodne kuszą zarówno wędkarzy łowiących spod lodu, jak i łyżwiarzy czy nieostrożne dzieci. Ratownicy pokazali metody wyciągnięcia tonącego z zamarzniętego akwenu za pomocą specjalistycznych sań, drabiny, bojek, a także zwykłej gałęzi lub szalika…
94
95
96
97
Przy wiatrakach skupiało się życie towarzyskie wsi. Furmanki pełne worków ze zbożem, ludzie czekający na ziarno, co zmieni się w mąkę, szum pracujących skrzydeł i huczących żaren. Tu wymieniały się poglądy, opowiadały legendy, ciekawostki i wiejskie plotki. Wiatrak w Chrośnie to jedyny w powiecie inowrocławskim i jeden z dwóch zachowanych na Kujawach Zachodnich „koźlaków”. Drewniana konstrukcja wiatraka pochodzi z 1634 roku, widoczny z daleka stanowi piękną i unikalną część kujawskiego krajobrazu. „Gustaw” wpisany został do rejestru zabytków województwa kujawsko-pomorskiego.
98
99
100
101
Prowansja na Kujawach Zapach lawendy przyciągający pszczoły, trzmiele i motyle ma także cudowny, uspokajający i korzystny wpływ na nasze samopoczucie i układ nerwowy. Lawendowe pola to symbol Prowansji, ale takie urokliwe miejsce można znaleźć również na Kujawach – na polach „Lovendy Kujawskiej”!
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
Kołuda Wielka Gęsinowy Szlak Kulinarny to jedyny w kraju tematyczny szlak promujący gęsinę i staropolską kuchnię. Województwo kujawsko-pomorskie słynie z hodowli najlepszych gatunków gęsi w Polsce, przede wszystkim białej gęsi kołudzkiej. Hodowla rozpoczęła się w 1962 roku i od 50 lat jest kontynuowana w Instytucie Zootechniki – Państwowym Instytucie Badawczym Zakładu Doświadczalnego w Kołudzie Wielkiej. W 1993 roku gęsi hodowane w Zakładzie otrzymały nazwę handlową – Gęś Biała Kołudzka®, która została uznana za odrębną rasę. Obok działalności naukowo-badawczej i produkcyjnej, duży nacisk kładzie się na promocję walorów zdrowotnych gęsiny, a także jagnięciny.
120
121
122
123
124
125
126
127
Owca kołudzka Od początku istnienia Zakładu prowadzona jest w nim hodowla owiec, a znaczącym osiągnięciem jest wyhodowanie barwnej odmiany merynosa polskiego. Od tej plenno-mlecznej owcy, pozyskuje się mleko do wyrobu serów i jogurtów.
128
129
130
131
Lasy Na południu gminy Gniewkowo, Obszar Chronionego Krajobrazu Lasów Balczewskich obejmuje system rozległych mokradeł i bagien tzw. „Gąskich” i „Ostrowskich”. Spełniają one ważną rolę wodochronną w retencji wodnej Kujaw. Pokryte są siedliskami wilgotnymi i bagiennymi, a wśród drzewostanu dominują olchy, topole, sosny, świerki i wierzby. Na terenie gminy Dąbrowa Biskupia w okolicach Rejny, Niemojewa i Radojewic występuje obszar chronionego krajobrazu. Znajdują się tu dwa rezerwaty przyrody: Rejna i Balczewo; Rejna – o powierzchni 5,8 ha, obejmujący fragment boru mieszanego, utworzony w celu ochrony wisienki stepowej; Balczewo – o powierzchni 24,4 ha, jeden z największych kompleksów leśnych wśród żyznych ziem kujawskich z miejscami lęgowymi ptaków błotnych i wodnych.
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
Kanał Zielonka Zielona Struga, zwana też Zielonką nie jest właściwie rzeką lecz znaturalizowanym kanałem przypominającym rzekę. Jej źródła mają miejsce na podmokłych łąkach w okolicach Tarkowa, a całkowita jej długość wynosi około 34 km. Zielona Struga płynie do Wisły, a jej dosyć szybki nurt na pewnym odcinku tworzy nawet wodospad. Struga płynie meandrując pośród porośniętych drzewami śródlądowych wydm, tworząc dodatkową atrakcję – głęboki i malowniczy wąwóz. Głębokość Zielonej Strugi wynosi 30-80 cm, można tu spotkać pstrąga potokowego, a nawet troć wędrowną. Na Zielonej Strudze, na całej jej długości, obowiązują opłaty wędkarskie, jak za wody górskie.
146
147
148
149
150
151
152
153
Wapienie jurajskie Zawieszone w przestrzeni Jeziora Pakoskiego 164 wagoniki wypełnione kruszywem wapiennym, przesuwają się z prędkością 2,3 m/s w kierunku Janikowa, do zakładów produkcji sody. Transport wapieni i margli jurajskich ze złóż Barcin – Piechcin – Pakość obsługuje od 1960 roku ostatnia na Kujawach towarowa kolej linowa.
154
155
NADGOPLAŃSKI PARK TYSIĄCLECIA Został utworzony w 1967 roku i zajmuje powierzchnię 12 638,76 ha, z czego ochroną rezerwatową objęto 2313,76 ha, a ochroną krajobrazową pozostałą część. NPT został powołany w celu zachowania licznych miejsc lęgowych ptactwa wodnego, ochrony naturalnych właściwości środowiska przyrodniczego i swoistych cech krajobrazu. Nadgoplański Park Tysiąclecia to obszar pól uprawnych, łąk i pastwisk, lasów, bagien, trzcinowisk i innych nieużytków oraz Jezioro Gopło i jeziora Skulskie. Teren Parku jest jedną z najcenniejszych w Polsce ostoi lęgowych ptaków wodnych i błotnych. Na Gople najliczniej występują: łyska, perkoz, krzyżówka i gęgawa. Tu w bezpośrednim jego otoczeniu, gnieździ się kilka gatunków silnie zagrożonych wyginięciem, które znalazły się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt.
156
157
Gęś Gęgawa Łąki w okolicach Giżewa i Rzepowa to lęgowiska i żerowiska gęsi gęgawej, która stała się herbowym ptakiem Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia. Gęgawa dała początek innym rasom gęsi, które dzisiaj są powszechnie hodowane w wielu regionach Polski. Do jej udomowienia doszło około 3000 lat temu na wielu różnych obszarach, m.in. Grecji, Egipcie, Babilonii czy Rzymie. Do tej pory występuje w środowisku naturalnym.
158
159
160
161
Ptasia ostoja Tereny nadgoplańskie to miejsca lęgowe ptactwa błotnego, wodnego i lądowego. Stąd utworzenie nad Jeziorem Gopło – nad którym zinwentaryzowano ponad 200 gatunków ptaków – obszaru Natury 2000, czyli Europejskiego Systemu Ochrony Przyrody, pod nazwą Ostoja Nadgoplańska.
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
Batalion Występuje w Europie północno-wschodniej i na Syberii. Zimuje na Bliskim Wschodzie, Afryce i Indiach. Przebywa u nas od kwietnia do października.
Ptaki przelotne odbywają regularne wędrówki, przelatując przez dany kraj dwukrotnie w ciągu roku: w okresie wiosny, wędrując do miejsc lęgowych i jesienią – w drodze do zimowisk. Część gatunków podejmuje krótsze wędrówki, migrując jedynie, aby uniknąć złych warunków pogodowych i niedostatecznej dostępności pokarmu. Wiele ptaków podejmuje roczne, dalekodystansowe migracje. Te ptaki spędzają sezon rozrodczy w rejonach klimatu umiarkowanego lub subpolarnego, podczas gdy pozostały okres życia – w rejonach tropikalnych lub na przeciwległej półkuli.
180
181
182
Świstun chilijski
Ohary�
zamieszkuje głównie Amerykę Południową. W XIX wieku sprowadzono go do ogrodu zoologicznego w Londynie.
nazywane też kaczkami norowymi, ponieważ gniazdują w opuszczonych norach wykopanych przez dzikie
Gatunek świstuna żyjący w Polsce ma nieliczne miejsca lęgowe na północy kraju i gniazduje
zwierzęta (króliki, borsuki). Gniazda oharów znajdują się najczęściej w pobliżu wody, a po wykluciu
w drugiej połowie kwietnia bądź na początku maja. Nasze zimy znosi dobrze w miejscach
pisklęta są wodzone przez obydwoje rodziców. Ohary są zagniazdownikami, czyli należą do tej grupy ptaków,
z dostępem do niezamarzniętych akwenów. Para świstunów tworzy więź na więcej niż jeden sezon lęgowy.
które po wykluciu od razu potrafią chodzić i pływać.
183
Bernikla białolica Trzy osobne populacje tych gęsi zamieszkują północno-wschodnią Grenlandię, Svalbard oraz północno-zachodnią Rosję i region bałtycki. Większość gniazduje w koloniach na małych wyspach, budując gniazda na wysokich klifach.
Gęś tybetańska Miejscem jej zimowania są środkowy Pakistan, południowe Indie, Bangladesz, Bhutan i południowe Chiny. Jej coroczne migracje są wyjątkowe w świecie ptaków. Jako jedyna z gęsi pokonuje najwyższe góry świata – Himalaje. Jest to możliwe dzięki unikalnym cechom budowy – wielkie skrzydła tej gęsi są przystosowane do lotu na dużych wysokościach.
184
185
Żołna
Skowronek podróżniczek
Barwny ptak o smukłej sylwetce przyciąga swoim egzotycznym wyglądem. Chętnie przesiaduje na eksponowanych
Występowanie tego gatunku w Europie jest zagrożone. Ptak ten znalazł się w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej,
miejscach, gdzie czatuje na przelatujące owady i ściga je zwinnym lotem. Żołna doskonale rozpoznaje
czyli na liście gatunków ptaków z obszaru Natura 2000. Spotkać go można najczęściej
owady jadowite. Gniazduje w norach wygrzebanych w urwistych ziemnych skarpach, piaskowniach i żwirowniach.
na terenach bagiennych, łąkach, w szuwarach porastających brzegi stawów i jezior, dolinach rzecznych. Jego niebieska plamka świeci w ultrafiolecie!
186
187
Żurawie śpią na stojąco w przybrzeżnych wodach Gopła, gdzie mają idealne noclegowisko. Nawołują się donośnym klangorem, zbierając przed odlotem w stada. Lecą głównie na zachód Europy. Największa część zatrzymuje się w południowej Francji i Hiszpanii. Sporo naszych żurawi można spotkać na Węgrzech i półwyspie Apenińskim.
188
189
Eko edukacja Krótki spacer, dłuższa wędrówka ścieżką dydaktyczną lub przyrodniczo-historyczną, pętla rowerowa szlakiem wokół Jeziora Gopło – to propozycje Ośrodka Edukacji Ekologicznej „Rysiówka”, mieszczącego się na Półwyspie Potrzymiech. Edukacyjne zajęcia terenowe prowadzone są pod nadzorem strażnika Parku i połączone z możliwością obserwacji ornitologicznych w specjalnie przygotowanych do tego punktach.
190
191
Magia drzew Samotne, wyniosłe, dominujące nad przestrzenią, od zawsze fascynowały i wzbudzały szacunek ludzi. Były czczone, stawały się przedmiotem adoracji i składania ofiar. Na goplańskim półwyspie Potrzymiech, na terenie Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia, pośród łąk i pól rozpościera dumnie swoją 300-letnią koronę wiąz szypułkowy nazwany Popielem. Majestatyczne drzewo o wysokości prawie 15 m i średnicy pnia około 6,5 m – z racji sędziwego wieku – zostało objęte szczególną ochroną i opieką.
192
193
194
195
Publikacja powstała w serii wydawniczej
na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego
FOTOGRAFIE: Pachphoto www.pachphoto.pl
TEKST: Adam Willma ArtStudio WYDAWCA: ArtStudio www.klonowski.eu Wszelkie prawa zastrzeżone ISBN 978-83-958465-1-9
196
ISBN 978-83-958465-1-9